კოლეგიის შემადგენლობა:

1. კონსტანტინე ვარძელაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

2. ქეთევან ერემაძე – წევრი;

3. მაია კოპალეიშვილი - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე.

სხდომის მდივანი: ლილი სხირტლაძე.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქეები - უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი პუნქტის და ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის (2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია) კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან და 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელეები - მიხეილ შარაშიძე და უჩა ნანუაშვილი; საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელი - ზურაბ მაჭარაძე.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 12 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის№547) მიმართეს საქართველოს მოქალაქეებმა - უჩა ნანუაშვილმა და მიხეილ შარაშიძემ. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადაეცა 2012 წლის 17 დეკემბერს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2013 წლის 4 აპრილს.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2013წლის 4 აპრილის №1/1/547 საოქმო ჩანაწერით, №547 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული.

3. საქმის არსებითი განხილვის სხდომა ზეპირი მოსმენით გაიმართა 2014 წლის 30 იანვარს.

4. კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-16 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები.

5. მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან და 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

6. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს პარლამენტის არჩევნებისათვის იქმნება 73 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი, მათ შორის, თბილისში - 10 მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი“, ხოლო მე-2 პუნქტის თანახმად, „საპარლამენტო არჩევნებისათვის თითოეული მუნიციპალიტეტი (თვითმმართველი ქალაქი, რაიონი), თბილისის გარდა, არის ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი“ (2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია).

7. 2014 წლის 7 მარტს საქართველოს ორგანულ კანონში „საქართველოს საარჩევნო კოდექსში“ განხორციელებული ცვლილების შედეგად, ამავე კოდექსის 110-ე მუხლის მე-2 პუნქტი შემდეგნაირად ჩამოყალიბდა: „საქართველოს პარლამენტის არჩევნებისათვის ერთმანდატიან მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქებს ქმნის და მათ საზღვრებს დადგენილებით ადგენს ცესკო არაუგვიანეს საქართველოს პარლამენტის მორიგია რჩევნების წლის 1 ივლისისა“.

8. საქართველოს კონსტიტუციის 14-ე მუხლის მიხედვით, „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა“. კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება“.

9. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ მოსარჩელეები არიან საქართველოს მოქალაქეები, რომლებიც რეგისტრირებული არიან როგორც ამომრჩევლები ქალაქ თბილისის ვაკის №2 და საბურთალოს №3 ერთმანდატიან მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქებში.

10. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლით გარანტირებული დემოკრატიულობის კონსტიტუციური პრინციპიდან გამომდინარე, იმისათვის, რომ შედგეს „ხალხის მმართველობა“, აუცილებელია, არსებობდეს არჩევნების მეშვეობით პოლიტიკაში მონაწილეობის შესაძლებლობა. თავის მხრივ, არჩევნების ძირითადი წინაპირობაა ამომრჩეველთა მონაწილეობა და მათ მიერ ნების გამოვლენა. არჩევნების ერთადერთი მიზანია ამომრჩეველთა პოლიტიკური ნების გამოვლინების უზრუნველყოფა და შედეგებში შესაბამისად ასახვა. იმ შემთხვევაში, თუ საარჩევნო პროცედურა ვერ უზრუნველყოფს ამომრჩევლის პოლიტიკური ნების ადეკვატური შედეგის დადგომის შესაძლებლობას, შესაძლოა ჩაითვალოს, რომ ამგვარი პროცედურა ვერ ემსახურება არჩევნების მიზნებს. შესაბამისად, აუცილებელია იმგვარი საარჩევნო სისტემის არსებობა, რომელიც მაქსიმალურად ეფექტურად მოახდენს ამომრჩევლის ხმათა პროპორციულ ტრანსფორმაციას არჩევნების შედეგში, კერძოდ, საკანონმდებლო ორგანოს არჩევნების შემთხვევაში ამომრჩევლის პოლიტიკური ნება პროპორციულად უნდა გარდაიქმნას შესაბამის სადეპუტატო მანდატში. საარჩევნო სისტემამ უნდა უზრუნველყოს მოქალაქეთა სხვადასხვა პოლიტიკური შეხედულებების მქონე ჯგუფთა წარმომადგენლობის სამართლიანი არჩევა.

11. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, საარჩევნო ოლქები, განსაკუთრებით - მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებულ არჩევნებთან მიმართებით, წარმოადგენენ უმნიშვნელოვანეს საარჩევნო ადმინისტრაციულ ერთეულებს, რომელთა ფარგლებშიც უნდა განხორციელდეს ამომრჩეველთა მიერ საკუთარი ნების გამოვლენა და ამ ნების შემდგომი ტრანსფორმირება საპარლამენტო წარმომადგენლობაში.

12. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ პროპორციული საარჩევნო სისტემის ფარგლებში ამომრჩეველთა ერთსა და იმავე რაოდენობას გააჩნია ერთნაირი შესაძლებლობები, მიცემული ხმების შესაბამისად, პროპორციულად იყოს წარმოდგენილი საქართველოს პარლამენტში მათთვის სასურველი პოლიტიკური გაერთიანება. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ შინაარსობრივი თვალსაზრისით, ასეთივე პროპორცია და ბალანსი უნდა არსებობდეს მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებული არჩევნების შემთხვევაშიც. ერთი და იმავე რაოდენობის ამომრჩეველს, ისევე როგორც პროპორციული სისტემით ჩატარებული არჩევნების დროს, მაჟორიტარული არჩევნების შემთხვევაშიც, უნდა გააჩნდეს თანაბარი საშუალება, უშუალოდ აირჩიოს მაჟორიტარი დეპუტატი.

13. მოსარჩელე მხარის აზრით, მნიშვნელოვანია, რომ საპარლამენტო არჩევნებისათვის შექმნილ ერთმანდატიან მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებული იყოს მეტ-ნაკლებად თანაბარი რაოდენობის ამომრჩეველი, რათა ოლქების მიხედვით რეგისტრირებულ ამომრჩეველთა ერთსა და იმავე რაოდენობას მაჟორიტარი დეპუტატის არჩევის თანაბარი შესაძლებლობა გააჩნდეს. აღნიშნულის დარღვევა იწვევს ხმათა თანაბარწონადობის პრინციპის დარღვევას, რაც, საბოლოოდ, არჩევნების შეუსაბამო შედეგს განაპირობებს. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის დროს შესაბამისი საარჩევნო ოლქების თანაბარ განსაზღვრას, ე.წ. „საარჩევნო გეოგრაფიას“, უდიდესი მნიშვნელობა გააჩნია. „საარჩევნო გეოგრაფიის“ არასწორი გამოყენება იწვევს შეუსაბამო საარჩევნო შედეგს. აქედან გამომიდინარე, მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციურ სარჩელზე დავის საგანს წარმოადგენს სწორედ ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების ფორმირების წესი.

14. მოსარჩელე მხარეს შემოთავაზებული აქვს გამოთვლა, საშუალოდ რამდენი უნდა იყოს ამომრჩეველთა რაოდენობა ერთმანდატიან მაჟორიტარულ ოლქებში. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, იმისათვის, რომ არ დაირღვეს ხმათა თანაბარწონადობის პრინციპი, ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობა - 3 613 851 უნდა გაიყოს 73-ზე (მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების რაოდენობა) და, შესაბამისად, თითოეულ მაჟორიტარ დეპუტატს უნდა ირჩევდეს, დაახლოებით, 49504 ამომრჩეველი. აღნიშნულის გათვალისწინებით, თითოეულ საარჩევნო ოლქში საშუალოდ 49 000 ამომრჩეველი უნდა იყოს რეგისტრირებული. ამ საერთო ოდენობიდან დასაშვებია გარკვეული გადახრა, რომელიც დამკვიდრებული საერთაშორისო პრაქტიკის შესაბამისად, არ უნდა აღემატებოდეს 10–15%–ს.

15. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცულ კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს და ადგენს დისკრიმინაციულ მოპყრობას ამომრჩეველთა საცხოვრებელი ადგილის, მიხედვით. საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველი პუნქტისა და საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ მე-3 მუხლის საფუძველზე, მოსარჩელე მხარე ასკვნის, რომ საქართველოს ამომრჩეველი, როგორც თანასწორი სუბიექტი, უნდა სარგებლობდეს თანასწორი საარჩევნო უფლებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მიზნებისათვის. აღნიშნული არგუმენტაციის გასამყარებლად, მოსარჩელე მხარეს მაგალითად მოჰყავს საბურთალოს №3 საარჩევნო ოლქსა და ყაზბეგის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულ ამომრჩეველთა რაოდენობა, საიდანაც გამომდინარეობს, რომ ყაზბეგის ამომრჩევლის ხმა 22–ჯერ უფრო წონადია, ვიდრე საბურთალოს ან ვაკის საარჩევნო ოლქის ამომრჩევლის ხმა. მოსარჩელეთა მტკიცებით, სახელმწიფო არღვევს მის პოზიტიურ ვალდებულებას, უზრუნველყოს ამომრჩევლთა საარჩევნო ხმის თანაბარწონადობა და თანასწორობა სხვა ოლქებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების თანაბრად.

16. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ საარჩევნო უფლებასთან მიმართებით სრული თანასწორობის მიღწევა შეუძლებელია. გარკვეული დიფერენციაცია რიგ შემთხვევებში შესაძლოა იყოს დაშვებული, მაგრამ დიფერენცირებული მოპყრობა უნდა იყოს დასაბუთებული და ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს. ამგვარ გამონაკლისს, მოსარჩელეთა აზრით, შესაძლოა წარმოადგენდეს მაღალმთიანი და ძნელად მისადგომი, ასევე - ეთნიკური უმცირესობებით კომპაქტურად დასახლებული რეგიონები. თუმცა, მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, სარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებულ ამომრჩეველთა რაოდენობებს შორის არსებული განსხვავება განპირობებული არ არის აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნებით.

17. მოსარჩელე მხარე ასევე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 28–ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებას, კერძოდ, თანაბარ საარჩევნო უფლებას და ხმათა თანაბარწონადობას. იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო არ შეასრულებს თავის პოზიტიურ ვალდებულებას, უზრუნველყოს სამართლიანი საარჩევნო პირობები და გარემო, საქართველოს კონსტიტუციის 28–ე მუხლით გათვალისწინებული უფლება გახდება ილუზორული და განუხორციელებელი.

18. მოსარჩელე მხარე საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად დამატებით იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებებს, ასევე, ევროპის უშიშროებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის ანგარიშს და ვენეციის კომისიის დასკვნას.

19. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლს და 28-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

20. მოსარჩელე მხარემ, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე დამატებით აღნიშნა, რომ, როგორც მაჟორიტარული, ისე პროპორციული სისტემით არჩეული დეპუტატები წარმოადგენენ სრულიად საქართველოს და არა მხოლოდ კონკრეტულ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულებს. აღნიშნულ ორ სისტემას შორის განსხვავება ძირითადად გამოიხატება არჩევნების ჩატარების წესსა და პროცედურებში. ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის 52-ე მუხლი ერთმანეთისგან არ განასხვავებს, ერთი მხრივ, მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემით არჩეულ, ხოლო, მეორე მხრივ - პროპორციული სისტემით არჩეულ დეპუტატებს. შესაბამისად, როგორც პროპორციული, ისე მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემით არჩეულ დეპუტატს ანალოგიური ფუნქციები გააჩნია, თუმცა ერთ შემთხვევაში თითოეული ამომრჩეველი თანაბარი საარჩევნო ხმის უფლებით სარგებლობს, მეორე შემთხვევაში კი ხმათა თანაბარწონადობის პრინციპი დარღვეულია.

21. მიუხედავად იმისა, რომ პარლამენტის თითოეული წევრი იცავს ყველა ადამიანის უფლებას და არის მთლიანად საქართველოს წარმომადგენელი, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ მაჟორიტარული წესით არჩეული დეპუტატები, დამატებით, კონკრეტული რეგიონის ინტერესებსაც გამოხატავენ, შესაბამისად, მაჟორიტარული სისტემის მიზანი გარკვეულწილად არის ტერიტორიული წარმომადგენლობა. მოსარჩელე მხარის აზრით, მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემის არსებობა მნიშვნელოვანია, გამომდინარე იქიდან, რომ იგი უზრუნველყოფს თითოეული საარჩევნო ოლქის ინტერესების მაქსიმალურად წარმოდგენას საქართველოს პარლამენტში. იმავდროულად, მოსარჩელე მხარის განმარტებით, აუცილებელია, საარჩევნო ოლქებში ამომრჩეველთა ოდენობის მაქსიმალურად გათანაბრება, რათა ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპთან ერთად დაცული იყოს ასევე ხმათა თანაბარწონადობის პრინციპი.

22. მოსარჩელე მხარემ სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში თითოეულ საარჩევნო ოლქში ამომრჩეველთა ოდენობის მაქსიმალურად გათანაბრების გზად დაასახელა მეზობელი საარჩევნო ოლქების გაერთიანება ან დიდი ოდენობის ამომრჩეველთა საარჩევნო ოლქის გაყოფა. მოსარჩელეთა მტკიცებით, ამგვარი გადაწყვეტა არ შეიცავს არც სამართლებრივ და არც პრაქტიკულ რისკებს, ვინაიდან ხშირ შემთხვევაში რამდენიმე რეგიონს იდენტური პრობლემები აქვს. ამასთან, მნიშვნელოვანია დროის გარკვეული მონაკვეთის გასვლის შემდეგ ამომრჩეველთა ხელახალი აღრიცხვა და ამომრჩეველთა რაოდენობის შესაბამისად საარჩევნო ოლქების ცვლილება.

23. მოპასუხე მხარემ საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მიუთითა საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლზე, რომლის თანახმად, საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირების შემდეგ საქართველოს პარლამენტში შეიქმნება ორი პალატა, რომელთაგან ერთ-ერთი - სენატი ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპს ეფუძნება. მოპასუხის განმარტებით, შეუძლებელია მოქმედი ერთპალატიანი პარლამენტის აღნიშნულ სისტემასთან გაიგივება, თუმცა ცხადია კანონმდებლის ნება, რომელიც მიზნად ისახავს, უზრუნველყოს წარმომადგენლობა ტერიტორიულ პრინციპზე დაყრდნობით. აღნიშნული არგუმენტის გასამყარებლად მოპასუხე მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველ პუნქტში 2011 წლის 27 დეკემბერს განხორციელებულ ცვლილებაზე, რომლის თანახმად, საქართველოს პარლამენტში მაჟორიტარული სისტემით არჩეული პარლამენტის წევრების ოდენობა 75-დან 73-მდე შემცირდა. აღნიშნული ცვლილება, მოპასუხის განმარტებით, განაპირობა ორ მუნიციპალიტეტზე სახელმწიფოს მიერ ფაქტობრივი კონტროლის დაკარგვამ.

24. მოპასუხე მიიჩნევს, რომ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის - ტერიტორიული წარმომადგენლობის უზრუნველყოფის არსებობა გამორიცხავს თანაბარი წარმომადგენლობის პრინციპს მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებული არჩევნების დროს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, საარჩევნო ოლქებში ამომრჩეველთა ხელოვნურად გადანაწილებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს იმგვარი შედეგი, როდესაც რომელიმე საარჩევნო სუბიექტი პრივილეგირებულ მდგომარეობაში აღმოჩნდება სხვასთან შედარებით.

25. მოპასუხე საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან დაკავშირებით განმარტავს, რომ საკითხი, თუ რამდენად მოიცავს კანონის წინაშე თანასწორუფლებიანობა ხმათა თანაბარ წონას, არაერთგვაროვნად არის გადაწყვეტილი საერთაშორისო პრაქტიკაში. არსებობს პოზიცია, რომლის თანახმად, თანასწორუფლებიანობის პრინციპი მოიცავს ამომრჩეველთა თანასწორობას მხოლოდ ხმის მიცემის პროცესში და არა მათ თანაბარ გავლენაუნარიანობას არჩევნების შედეგებზე. შესაბამისად, მოპასუხე მიიჩნევს, რომ სახელმწიფოს მიერ თითოეული ხმისთვის თანაბარი წონადობის უზრუნველყოფა საქართველოს კონსტიტუციიდან მომდინარე ვალდებულება არ არის და მოცემული საკითხის მოწესრიგება საქართველოს პარლამენტის დისკრეციას წარმოადგენს.

26. მოპასუხე ასევე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე რჩება შუალედური არჩევნების დროს საარჩევნო ოლქების ფორმირების საკითხი. მოპასუხე განმარტავს, რომ შუალედური არჩევნები ტარდება ყოველწლიურად, მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქიდან არჩეული პარლამენტის წევრის გამოკლების შემთხვევაში. სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში შესაძლებელია მოხდეს რამდენიმე საარჩევნო ოლქის გაერთიანება ან გაყოფა, რის შედეგადაც შეუძლებელი გახდება იდენტიფიცირება, თუ რომელ საარჩევნო ოლქში უნდა ჩატარდეს არჩევნები. მოპასუხის განმარტებით, მოცემული საკანონმდებლო ვაკუუმის აღმოფხვრის ერთადერთი საშუალება, კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, შესაძლებელია იყოს სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულების გადავადება.

27. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 14¹ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, №547 კონსტიტუციურ სარჩელზე ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ“ წარმოადგინა სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება.

28. სასამართლოს მეგობარი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცულ კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპს და ახდენს დისკრიმინაციას საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით. სადავო ნორმები ერთსა და იმავე მდგომარეობაში მყოფი მოქალაქეებიდან გამოარჩევს განსაზღვრულ ჯგუფს და მათ მიერ მიცემულ საარჩევნო ხმას უფრო მეტ წონას ანიჭებს, კერძოდ, ტერიტორიული საზღვრების გამო ადამიანთა მცირე ჯგუფის საარჩევნო ხმას ისეთივე გავლენა აქვს, როგორიც გააჩნია რაოდენობრივად მასზე ბევრად უფრო დიდ ჯგუფისას. ამასთან, სასამართლოს მეგობარი მიუთითებს იმ ფაქტზე, რომ მოქმედი კანონმდებლობით, არ არსებობს არანაირი ვალდებულება თვითმმართველი ერთეულის შექმნის პროცესში შეძლებისდაგვარად თანაბარი ოდენობის მოსახლეობის გათვალისწინებასთან დაკავშირებით. სასამართლოს მეგობრის აზრით, საარჩევნო უფლება არ შეიძლება დამოკიდებული იყოს საცხოვრებელ ადგილზე.

29. სასამართლოს მეგობარი აღნიშნავს, რომ თანასწორობის პრინციპი არ გამომდინარეობს, ცალკე აღებული, საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის შინაარსიდან, საჭიროა მისი სისტემური განმარტება საქართველოს კონსტიტუციის სხვა დებულებებთან ერთად. საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლით გარანტირებულია საქართველოს პარლამენტის თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე არჩევა. შესაბამისად, სასამართლოს მეგობარი მიიჩნევს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლით დაცულ საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის უფლება იმავდროულად გულისხმობს ამგვარი მონაწილეობის თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე განხორციელებას საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.

30. სასამართლოს მეგობარი მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლით განმტკიცებულ სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპზე, რომლის თანახმად, საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი, რომელიც თავის ძალაუფლებას ახორციელებს, მათ შორის, თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით. აღნიშნული კონსტიტუციური მოთხოვნა გულისხმობს, რომ წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევნებში თითოეული ადამიანის ხმას თანაბარი ღირებულება გააჩნდეს, თუმცა არსებულ პირობებში პარლამენტი არის არა ხალხის, არამედ - ტერიტორიული ერთეულის წარმომადგენელი.

31. სასამართლოს მეგობარი ყურადღებას ამახვილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლზე და მიუთითებს, რომ ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპი, რომელიც აღნიშნული მუხლით განისაზღვრება, ამოქმედდება მხოლოდ საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის შემდეგ და მოქმედი რეგულირება სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპიდან გამონაკლისს არ ითვალისწინებს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლში არსებული ჩანაწერი არ მოქმედებს და ის ვერანაირი საკანონმდებლო აქტის მიღებას ვერ დაეფუძნება. ამასთან, ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპი მხოლოდ იმ შემთხვევაში ქმნის სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპიდან გადახვევის საფუძველს, თუ ეს გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციით. მოქმედი რედაქციით, თვითმმართველი ერთეულები და თბილისის 10 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქი არ ეფუძნება კონსტიტუციურ კანონს და ამის გამო ვერ მოექცევა მე-4 მუხლის ზემოქმედების ქვეშ. გარდა ამისა, დასახელებული ინსტიტუტი არსობრივად განსხვავდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული ტერიტორიული ერთეულებისგან.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი აღიარებს საარჩევნო უფლებას და განამტკიცებს, რომ „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს რეფერენდუმში, სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლება. უზრუნველყოფილია ამომრჩეველთა ნების თავისუფალი გამოვლინება“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს 18 წლის ასაკიდან აქვს აქტიური საარჩევნო უფლება. მას, როგორც ამომრჩეველს, შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს არჩევნებში – მისცეს ხმა და აირჩიოს სახელმწიფო და თვითმმართველობის ორგანოები”(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 24 იანვრის N1/1/257,268 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გურამ სანაძე და ირაკლი კოტეტიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. „არჩევნები არის ერთგვარი ინსტიტუციური მექანიზმი, რომელსაც მოქმედებაში მოჰყავს დემოკრატია. იმისათვის, რომ შედგეს «ხალხის მმართველობა», ხალხმა უნდა მიიღოს მონაწილეობა პოლიტიკაში და ამის საუკეთესო გზა არჩევნებია. არჩევნები თავისთავად აჩენს განცდას და რწმენას ადამიანებში, რომ ისინი უშუალოდ იღებენ მონაწილეობას სახელმწიფოს მართვაში (ირჩევენ რა თავის რჩეულებს ან თავად არიან არჩეული)” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8). არჩევნები უზრუნველყოფს დემოკრატიული სახელმწიფოს პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და მოქალაქეთა მონაწილეობას სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებაში. სამართლიანი საარჩევნო პროცესი ხელს უწყობს თანამედროვე, პლურალისტური საზოგადოების ჩამოყალიბებას და ქმნის დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილების ფუნდამენტს. დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება ეფუძნება თითოეული მოქალაქის თავისუფალი თვითგამორკვევისა და ღირსების პატივისცემის იდეას. თანამედროვე სახელმწიფოში ხალხის სახელით მოქმედი სახელმწიფო ორგანოების ლეგიტიმაცია უშუალოდ ხალხის ნებიდან უნდა მომდინარეობდეს. არჩევნები არის ის მექანიზმი, რომელიც სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზაციის შესაძლებლობას ქმნის. სწორედ კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს.

3. საქართველოს კონსტიტუციის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საქართველოს სახელმწიფოს პოლიტიკური წყობილების ფორმა არის დემოკრატიული რესპუბლიკა“, ხოლო მე-5 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით აღიარებულია, რომ „საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს რეფერენდუმის, უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმებისა და თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით“. სახალხო სუვერენიტეტის იდეა გულისხმობს, რომ თითოეული მოქალაქე მონაწილეობს ხელისუფლების ფორმირებაში და ამით ჩართულია ხელისუფლების განხორციელების პროცესში. სახალხო სუვერენიტეტი მნიშვნელოვანწილად ხორციელდება წარმომადგენლობითი დემოკრატიის პრინციპის მეშვეობით. საქართველოს თითოეული მოქალაქე ირჩევს რა წარმომადგენელს, საკუთარ ძალაუფლებას გადასცემს მას და ამით აძლევს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღების, სახელმწიფოს მართვის ლეგიტიმაციას.

4. სამართლიანი, გამართული საარჩევნო პროცესი დემოკრატიული მმართველობის ფუნდამენტური ელემენტია. ცხადია, დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობისთვის მხოლოდ გამართული საარჩევნო სისტემა არ არის საკმარისი, თუმცა არჩევნები სასიცოცხლოდ აუცილებელია მისი ფუნქციონირებისათვის და წარმოადგენს დემოკრატიული სახელმწიფოს არსებობის მნიშვნელოვან წინაპირობას. საარჩევნო პროცესის სამართლიან ბუნებას არაერთი ფაქტორი განაპირობებს, მათ შორის, საარჩევნო სისტემა. საარჩევნო სისტემის ფორმირება პოლიტიკური პროცესის ნაწილია, თუმცა ეს პროცესი, ცხადია, არ უნდა გასცდეს კონსტიტუციით დადგენილ შეზღუდვებს. „ძალზე დიდი მნიშვნელობა აქვს, როგორ ტარდება არჩევნები, პირველ რიგში, როგორია თავად საარჩევნო კანონმდებლობა, რამდენად შეიცავს ის საკმარის და საჭირო გარანტიებს იმისათვის, რომ არჩევნების შედეგად ქვეყანამ, მისმა მოქალაქეებმა მიიღონ «ხალხის მმართველობა». ეს შედეგი მიღწევადია, თუ არჩევნებში მონაწილეობა რეალურად თანაბრად არის ხელმისაწვდომი ყველა მოქალაქისთვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8). საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლი განამტკიცებს რა საარჩევნო უფლებას, ადგენს ამ უფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტებს და მოითხოვს, რომ შეიქმნას საარჩევნო უფლების რეალიზებისთვის საჭირო გარანტიები. საარჩევნო უფლება, თავისთავად, არ მოითხოვს რომელიმე კონკრეტული საარჩევნო მოდელის ჩამოყალიბებას. კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ არსებულმა საარჩევნო მოდელმა უზრუნველყოს ხალხის ნების თავისუფალი და თანასწორი ასახვა სახელმწიფო ხელისუფლების ფორმირების პროცესში.

5. საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტი ქმნის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას, რომ საქართველოს ყოველმა მოქალაქემ თავისუფალი ნების გამოვლინების საწყისებზე მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების არჩევნებში. საარჩევნო უფლების რეალიზაცია გულისხმობს, რომ მოქალაქეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინოს არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, აქტიური საარჩევნო უფლება მნიშვნელოვნად იზღუდება ამომრჩევლის ხმის გავლენის დამცრობით.

6. საარჩევნო უფლება შინაარსს დაკარგავს მასზე თანაბარი ხელმისაწვდომობის არარსებობისას. არჩევნების მიზანი სწორედ მოქალაქეთა ნების შესაბამისი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფაა, აქედან გამომდინარე - არჩევნებმა უნდა უზრუნველყოს მოქალაქეთა თავისუფალი, ნამდვილი ნების შესაბამისი წარმომადგენლობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირებისას. მოქალაქეთა ნამდვილი ნების შესაბამისი ფორმაციის მიღწევა შეუძლებელი იქნება, თუ საარჩევნო სისტემა ვერ უზრუნველყოფს მოქალაქეთა ნების ადეკვატურ ასახვას არჩევნების შედეგებზე. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას შესაბამისი გარანტიები, რომ მოქალაქეებს ჰქონდეთ თანაბარი წვდომა არჩევნებზე და თანაბარი შესაძლებლობა, გავლენა იქონიონ არჩევნების საბოლოო შედეგებზე. მხოლოდ ასეთი სისტემის არსებობისას იქნება შესაძლებელი, რომ სრულყოფილად განხორციელდეს დემოკრატიული წარმომადგენლობა, რომელსაც ექნება მოქალაქეთა ნებით განმტკიცებული საზოგადოებრივი ლეგიტიმაცია.

7. მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს. უნდა აღინიშნოს, რომ ჩვენი შეფასების საგანს წარმოადგენს 110-ე მუხლის მე-2 პუნქტის 2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია (2014 წლის 7 მარტს სადავო ნორმამ განიცადა ცვლილება). მოსარჩელე მხარე მიუთითებს სადავო ნორმების საფუძველზე საარჩევნო ოლქების არასწორ განსაზღვრასა და საპარლამენტო მანდატების განაწილების დისპროპორციაზე. მოსარჩელის არგუმენტაციით, ოლქებში მოსახლეობის რაოდენობა მნიშვნელოვნად განსხვავებულია და მანდატები არათანაბრად არის გადანაწილებული, რაც მოქალაქეთა საარჩევნო ხმის „წონის“ შემცირებას იწვევს. ცალკეულ შემთხვევებში დისპროპორცია იმდენად მაღალია, რომ ზოგიერთ საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა 22-ჯერ უფრო მეტია.

8. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის მოთხოვნებს საარჩევნო სისტემა, რომელიც ითვალისწინებს საარჩევნო ოლქებზე მანდატების ამგვარ გადანაწილებას.

9. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების (2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია) თანახმად, საქართველოს პარლამენტის არჩევნებისათვის იქმნება 73 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი, მათ შორის, თბილისში განსაზღვრულია 10 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი, დანარჩენ შემთხვევებში კი ოლქები ემთხვევა თვითმმართველ ერთეულებს - მუნიციპალიტეტებს. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ მე-14 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისია (ცესკო) „განკარგულებით ქმნის საარჩევნო ოლქებს და აზუსტებს მათ საზღვრებს“, ხოლო ამავე კანონის მე-18 მუხლის თანახმად კი - „საარჩევნო ოლქებს, მათ საზღვრებს, სახელწოდებებსა და ნომრებს ამ კანონით დადგენილი წესით განსაზღვრავს ცესკო“. აღნიშნული ნორმების საფუძველზე, „საქართველოს პარლამენტის 2012 წლის არჩევნებისათვის საარჩევნო ოლქების შექმნის, მათი საზღვრების, სახელწოდებებისა და ნომრების განსაზღვრის თაობაზე“ საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის 2012 წლის 11 ივნისის N62/2012 განკარგულებით 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებისათვის შეიქმნა 73 ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქი, აქედან 10 ქ. თბილისში - მთაწმინდის, ვაკის, საბურთალოს, კრწანისის, ისნის, სამგორის, ჩუღურეთის, დიდუბის, ნაძალადევისა და გლდანის საარჩევნო ოლქები, 63 კი - ადგილობრივ თვითმმართველ ერთეულებში - საგარეჯოს, გურჯაანის, სიღნაღის, დედოფლისწყაროს, ლაგოდეხის, ყვარლის, თელავის, ახმეტის, თიანეთის, რუსთავის, გარდაბნის, მარნეულის, ბოლნისის, დმანისის, წალკის, თეთრიწყაროს, მცხეთის, დუშეთის, ყაზბეგის, კასპის, გორის, ქარელის, ხაშურის, ბორჯომის, ახალციხის, ადიგენის, ასპინძის, ახალქალაქის, ნინოწმინდის, ონის, ამბროლაურის, ცაგერის, ლენტეხის, მესტიის, ხარაგაულის, თერჯოლის, საჩხერის, ზესტაფონის, ბაღდათის, ვანის, სამტრედიის, ხონის, ჭიათურის, ტყიბულის, წყალტუბოს, ქუთაისის, ოზურგეთის, ლანჩხუთის, ჩოხატაურის, აბაშის, სენაკის, მარტვილის, ხობის, ზუგდიდის, წალენჯიხის, ჩხოროწყუს, ფოთის, ბათუმის, ქედის, ქობულეთის, შუახევის, ხელვაჩაურისა და ხულოს საარჩევნო ოლქები.

10. მოსარჩელენი მიუთითებდნენ, რომ საქართველოს ცენტრალურმა საარჩევნო კომისიამ გამოაქვეყნა ინფორმაცია 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის უფლების მქონე ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობის შესახებ, რომლის მიხედვითაც, 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებზე ვაკის N2 საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული იყო 99241 ამომრჩეველი, საბურთალოს N3 საარჩევნო ოლქში - 128 545 ამომრჩეველი, ხოლო ყაზბეგის N29 საარჩევნო ოლქში - 5810 ამომრჩეველი. ამგვარად, ყაზბეგის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა 17-ჯერ ნაკლებია ვაკის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობაზე და 22-ჯერ ნაკლები - საბურთალოს საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობაზე. ანალოგიურად, გლდანის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულია 154898 ამომრჩეველი, ხოლო კრწანისის საარჩევნო ოლქში - 47039, აბაშის საარჩევნო ოლქში კი - 22024. გლდანის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლები დაახლოებით 3-ჯერ აღემატება კრწანისის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულ ამომრჩევლებს და 7-ჯერ აბაშის საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულ ამომრჩევლებს.

11. აღნიშნულის მიუხედავად, დასახელებულ საარჩევნო ოლქებზე გადანაწილებულია თითო-თითო მაჟორიტარული მანდატი და თითოეული ოლქის ამომრჩევლებს უფლება აქვთ, საქართველოს პარლამენტში აირჩიონ ერთი მაჟორიტარი დეპუტატი. ამდენად, ვაკის, საბურთალოსა და გლდანის საარჩევნო ოლქების ამომრჩევლების შესაძლებლობა გავლენა მოახდინონ მაჟორიტარული დეპუტატების არჩევნების შედეგებზე, ბევრად ნაკლებია, ვიდრე ყაზბეგის, აბაშის, კრწანისისა და სხვა ისეთ საარჩევნო ოლქებში მცხოვრები ამომრჩევლებისა, სადაც რეგისტრირებულია ნაკლები რაოდენობის ამომრჩეველი.

12. ამავე დროს, როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმის - საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს, რომ თბილისში უნდა შეიქმნას 10 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი. ცესკოს მიერ გამოქვეყნებული ინფორმაციის თანახმად, თბილისის 10 მაჟორიტარულ საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობა აღემატება 1 000 000 ამომრჩეველს (1 025 455 ამომრჩეველი), ხოლო მთელი საქართველოს მასშტაბით საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებულია 3 613 851 ამომრჩეველი. შესაბამისად, თბილისის 10 ოლქში რეგისტრირებულია ამომრჩეველთა საერთო რაოდენობის დაახლოებით 28%, ხოლო 73 მანდატიდან თბილისზე გადანაწილებულია - 10 მანდატი, ე.ი. მანდატების დაახლოებით 14 %. შესაბამისად, თბილისში 10 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქის არსებობის შემთხვევაში, შეუძლებელია 63 თანაზომადი ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქის ჩამოყალიბება. ამდენად, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული წესი მოსარჩელეთა უფლების შეზღუდვის ერთ-ერთ წყაროს წარმოადგენს.

13. მაჟორიტარულ არჩევნებში ამომრჩევლის ხმის აბსოლუტურად თანაბარი „წონის“ უზრუნველყოფა პრაქტიკულად შეუძლებელია, ვინაიდან ყოველთვის იარსებებს შედარებით უფრო მცირე და დიდი საარჩევნო ოლქები, რომლებიც თანაბარი რაოდენობის დეპუტატს აირჩევენ. ამავე დროს, საარჩევნო სისტემა, რომელშიც ერთ ოლქში რეგისტრირებული ამომრჩევლის ხმა რამდენჯერმე უფრო მეტად „ფასობს“, ვიდრე მეორეში, არ ქმნის თანაბარ შესაძლებლობებს იმისთვის, რომ ამომრჩევლებმა თანასწორად მოახდინონ გავლენა არჩევნების შედეგებზე და ამომრჩევლების ხმათა თანაბრობის პრინციპიდან მნიშვნელოვან გადახრას იწვევს.

14. მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლის არგუმენტაციით, ამომრჩევლების ხმათა თანაბრობიდან ამგვარი გადახრა განპირობებულია საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი საარჩევნო სისტემითა და მაჟორიტარული არჩევნების სპეციფიკაციით. მოპასუხის წარმომადგენლის ახსნა-განმარტების მიხედვით, მაჟორიტარული არჩევნები გულისხმობს არა მოსახლეობის, არამედ - ტერიტორიული ერეულების - მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლობის უზრუნველყოფას, რაც იმით აიხსნება, რომ მაჟორიტარული არჩევნები თავის თავში გულისხმობს ტერიტორიულ წარმომადგენლობას.

15. საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლით გათვალისწინებული პირობების შექმნამდე საქართველოს პარლამენტი შედგება საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით, 4 წლის ვადით, პროპორციული სისტემით არჩეული 77 და მაჟორიტარული სისტემით არჩეული 73 პარლამენტის წევრისაგან“, ხოლო კონსტიტუციის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი, „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირების შემდეგ საქართველოს პარლამენტის შემადგენლობაში იქნება ორი პალატა: რესპუბლიკის საბჭო და სენატი“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს პარლამენტის შემადგენლობაში ორი პალატის, რესპუბლიკის საბჭოსა და სენატის შექმნამდე საქართველოს პარლამენტი შედგება პროპორციული სისტემით არჩეული 77 და მაჟორიტარული სისტემით არჩეული 73 პარლამენტის წევრისაგან.

16. კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი საარჩევნო სისტემის შერჩევა წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილებისათვის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან ინსტიტუციურ გადაწყვეტილებას. საარჩევნო სისტემები განაპირობებს საარჩევნო ხმებისა და შესაბამისი მანდატების (სახელმწიფო, ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების) ურთიერთდამოკიდებულებას, განსაზღვრავს მიღებული ხმების მანდატად გარდაქმნის პროცესს.

17. საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრულია, რომ საქართველოს პარლამენტი შედგება როგოც პროპორციული, ისე - მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემით არჩეული პარლამენტის წევრებისაგან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო დგას საჭიროების წინაშე, რომ, უპირველეს ყოვლისა, შემოწმდეს მოპასუხის არგუმენტი და დადგინდეს, გულისხმობს თუ არა სქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა თავის თავში ტერიტორიულ წარმომადგენლობას და მოიაზრება თუ არა ამ წარმომადგენლობაში ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულების, მუნიციპალიტეტების წარმომადგენლობა.

18. საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლით განმტკიცებული სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპი თავის ერთ-ერთ გამოხატულებას პოვებს საქართველოს კონსტიტუციის 52-ე მუხლში, რომელიც განსაზღვრავს, რომ საქართველოს პარლამენტის წევრი არის სრულიად საქართველოს წარმომადგენელი. ამავე დროს, საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს ტერიტორიულ წარმომადგენლობას. როგორც საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა თავად მიუთითა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლი „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირების შემდეგ“ ითვალისწინებს პარლამენტის ზედა პალატის - „სენატის“ შექმნას, რომელიც ტერიტორიულ ერთეულებში არჩეული წევრებისაგან და საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დანიშნული 5 წევრისაგან შედგება. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპზე დაფუძნებული სისტემა მხოლოდ „საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნის შემდეგ“ უნდა ამოქმდედდეს.

19. ამავე დროს, უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებების მიხედვით, ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულებს არ გააჩნიათ იმგვარი ლეგიტიმაცია, რომ ჰქონდეთ კონსტიტუციური უფლებამოსილება, აირჩიონ საკუთარი წარმომადგენლები საქართველოს პარლამენტში. საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, თვითმმართველ ერთეულში რეგისტრირებული საქართველოს მოქალაქეები ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეებს აწესრიგებენ ადგილობრივი თვითმმართველობის მეშვეობით, ხოლო კონსტიტუციის 101² მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლებამოსილებები გამიჯნულია სახელმწიფო ორგანოთა უფლებამოსილებებისაგან. თვითმმართველ ერთეულს აქვს საკუთარი და დელეგირებული უფლებამოსილებანი“. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებს გააჩნიათ კონსტიტუციით დადგენილი ლეგიტიმაცია, რომელიც გულისხმობს „ადგილობრივი მნიშვნელობის საქმეების“ მოწესრიგებას. ადგილობრივი თვითმმართველობების კონსტიტუციური ლეგიტიმაცია არ ვრცელდება ცენტრალური ხელისუფლების ორგანოების, მათ შორის, საქართველოს პარლამენტის დაკომპლექტებაში მონაწილეობაზე.

20. ამდენად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლის პოზიციას იმასთან დაკავშირებით, რომ კონსტიტუციით დადგენილი საქართველოს პარლამენტის მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა გულისხმობს ტერიტორიული ერთეულების, ადგილობრივი თვითმმართველობის ერთეულების წარმომადგენლობას პარლამენტში. საარჩევნო სისტემა, თავისი შინაარსით, წარმოადგენს ერთგვარ მექანიზმს, ინსტრუმენტს, რომლითაც უნდა მოხდეს შესაბამისი ლეგიტიმაციის გადაცემა ლეგიტიმაციის წყაროდან ლეგიტიმაციის მიმღებ სახელმწიფო ორგანოზე (ან თანამდებობის პირზე). იმ პირობებში, როდესაც კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს ტერიტორიული ერთეულების მონაწილეობას საქართველოს პარლამენტის ფორმირების პროცესში და ტერიტორიულ ერთეულებს არ გააჩნიათ კონსტიტუციური ლეგიტიმაცია, ჰყავდეთ წარმომადგენლები საქართველოს პარლამენტში, მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა, თავისთავად, ვერ ჩაითვლება ასეთი ლეგიტიმაციის წყაროდ.

21. საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი მმართველობის მოდელის მიხედვით, საქართველოს პარლამენტი, როგორც უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, ახორციელებს კონსტიტუციით დადგენილ უფლებამოსილებას, რომელიც მას გადაეცემა ხალხის, კონსტიტუციით დადგენილი ერთადერთი სუბიექტის მიერ. მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა თავის თავში a priori არ გულისხმობს, რომ უნდა მოხდეს ტერიტორიული წარმომადგენლობის უზრუნველყოფა. მაჟორიტარულ საარჩევნო სისტემას გააჩნია რიგი თავისებურებები, რომლებიც უზრუნველყოფს საარჩევნო მანდატის სპეციფიკურ გადანაწილებას. მაჟორიტარული საარჩევნო სისტემა ემსახურება პერსონიფიცირებულ წარმომადგენლობას. ასეთი საარჩევნო სისტემის პირობებში ხალხი უშუალოდ ირჩევს კონკრეტულ სუბიექტს, უფრო მეტია პირდაპირი კავშირი ამომრჩეველსა და არჩეულ პირს შორის.

22. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საარჩევნო გეოგრაფია და საარჩევნო ოლქების განსაზღვრა მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მთელი საარჩევნო პროცესის მიმდინარეობაზე და საარჩევნო უფლების რეალიზაციაზე. ხმათა თანასწორობა და ამომრჩევლებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების მინიჭება უნდა წარმოადგენდეს საარჩევნო ოლქების, საარჩევნო გეოგრაფიის განსაზღვრის უმთავრეს პრინციპს. საარჩევნო კანონმდებლობა უნდა იყოს მოწოდებული, რომ საარჩევნო ოლქების საზღვრები განისაზღვროს იმგვარად, რომ მიღწეულ იქნეს ხმათა თანასწორობა და ადეკვატური წარმომადგენლობა. ეს გულისხმობს, რომ საარჩევნო ოლქებში ამომრჩევლების რაოდენობა შეძლებისდაგვარად თანასწორი იყოს, რათა მაქსიმალურად უზრუნველყოფილ იქნეს ხმათა თანაბარი „წონა“.

23. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ითვალისწინებს, რომ შესაძლებელია, არ მოხერხდეს აბსოლუტური თანასწორობის მიღწევა, მაგრამ ასეთი უთანასწორობა მისაღებია მანამ, სანამ არსებობს მისი დასაბუთების ლეგიტიმური საფუძველი. საარჩევნო პროცესის ადმინისტრირებისას შესაძლოა, წარმოიშვას ფაქტობრივი სირთულეები და შეუძლებელი აღმოჩნდეს საარჩევნო ოლქების იმგვარი გადანაწილება, რომ ამომრჩევლების ხმებს იდენტური „წონა“ ჰქონდეს. თუმცა ხელისუფლება უნდა ცდილობდეს, რომ ასეთი უთანასწორობა მინიმუმამდე იქნეს დაყვანილი და ამომრჩეველთა ნაწილის ხმის წონა მხოლოდ ადმინისტრაციული სირთულეების გამო არ შემცირდეს.

24. საარჩევნო ოლქების განსაზღვრისას შესაძლოა მხედველობაში იქნეს მიღებული როგორც ადმინისტრაციული საზღვრები, ისე - გეოგრაფიული სპეციფიკაციები, ასევე სხვა საზოგადოებრივად მნიშვნელოვანი კრიტერიუმები. ზოგიერთ შემთხვევაში, გარკვეული რეგიონის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შესაძლოა, საჭირო გახდეს საარჩევნო ოლქებს შორის ზომიერი დისპროპრციის დაშვება. თუმცა ნებისმიერი ასეთი რეგულირება დაექვემდებარება კონსტიტუციურ-სამართლებრივ შემოწმებას როგორც საარჩევნო, ასევე თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით. ტერიტორიული წარმომადგენლობის ელემენტის შემოტანამ არ უნდა გამოიწვიოს საარჩევნო ხმების აშკარა და გაუმართლებელი უთანაბრობა, ტერიტორიულ ერთეულებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების ხმების გავლენა არ უნდა შემცირდეს იმდენად, რომ ხელისუფლების ფორმირების პროცესში მოქალაქეთა მონაწილეობა არსებითად შეზღუდოს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეიდან გამომდინარე, ყველა ამომრჩეველს თანაბარი შესაძლებლობა ჰქონდეს, მონაწილეობა მიიღოს (ზეგავლენა მოახდინოს) ხელისუფლების მიერ გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში. ხმათა თანაბრობიდან გარკვეული ხარისხის გადახრა შესაძლებელია გამართლებული იყოს მნიშვნელოვანი გარემოებების, შესაბამისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი საფუძვლების არსებობისას და არა ნებისმიერ შემთხვევაში ნებისმიერი ტერიტორიული ერთეულის წარმომადგენლობის უზრუნველყოფისათვის.

25. აღნიშვნის ღირსია ის გარემოებაც, რომ ხმების თანაბარწონადობის პრინციპი ფართოდ აღიარებული საერთაშორისო სტანდარტია. მაგალითისთვის, ანალოგიურ სტანდარტებს ითვალისწინებს თავის რეკომენდაციებში ევროპული კომისია სამართლის მეშვეობით დემოკრატიის დასაცავად („ვენეციის კომისია“). „ვენეციის კომისიის“ 2002 წლის „საარჩევნო ნორმათა კოდექსის“ მიხედვით, კენჭისყრის თანასწორობა ერთ-ერთი ძირითადი საარჩევნო პრინციპია, რომელიც გულისხმობს, საარჩევნო ოლქები იმგვარად იქნეს დადგენილი, რომ შესაბამისი მანდატები ამომრჩევლების რაოდენობის თანაბრად გადანაწილდეს. ამავე დროს, დადგენილი ნორმიდან დასაშვები გადახრა არ უნდა აღემატებოდეს 10%-ს, გარდა განსაკუთრებული შემთხვევებისა (კომპაქტურად დასახლებული ეროვნული უმცირესობის დაცვა, არამჭიდროდ დასახლებული ადმინისტრაციული ერთეული). ასეთ შემთხვევაში გადახრა არ უნდა იყოს 15%-ზე მეტი. ხმათა თანასწორობის პრინციპზე მითითებას შეიცავს ევროპის უსაფრთხოებისა და თანამშრომლობის ორგანიზაციის (ეუთო) და „ვენეციის კომისიის“ რეკომენდაციები, რომლებიც უკავშირდება საქართველოს საარჩევნო კანონმდებლობას.

26. მოცემულ შემთხვევაში ტერიტორიული წარმომადგენლობის უზრუნველყოფის მიზნით, საქართველოს პარლამენტმა საარჩევნო ოლქები მექანიკურად დაუკავშირა მუნიციპალიტეტებს იქ რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობის გათვალისწინების გარეშე, რამაც ხმათა თანაბრობიდან მნიშვნელოვანი ხარისხის გადახრა გამოიწვია, არსებითად შეამცირა ამომრჩეველთა ნაწილის გავლენა საარჩევნო პროცესზე. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული საარჩევნო გეოგრაფია განაპირობებს, რომ საარჩევნო ოლქები, რომლებზეც ნაწილდება საპარლამენტო მანდატები, მნიშვნელოვნად განსხვავდება ერთმანეთისგან რეგისტრირებულ ამომრჩეველთა რაოდენობის მიხედვით. არსებული გადახრა იმდენად მაღალია, რომ იწვევს არაპროპორციულ წარმომადგენლობას და არაადეკვატურად ასახავს საქართველოს მოქალაქეების წარმომადგენლობას უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოში.

27. უნდა აღინიშნოს, რომ მუნიციპალიტეტები, როგორც წესი, წარმოადგენს მყარ ტერიტორიულ ერთეულებს, რომელთა საზღვრების შეცვლა, გაყოფა-გაერთიანება კანონმდებლობით დადგენილი პროცედურით ხდება. კერძოდ, საქართველოს ორგანული კანონის „ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსის“ თანახმად (მუხ.10), მუნიციპალიტეტის შექმნის, გაუქმების ან ადმინისტრაციული საზღვრის შეცვლის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს პარლამენტი საქართველოს მთავრობის წარდგინებით, შესაბამისი მუნიციპალიტეტის წარმომადგენლობითი ორგანოს (საკრებულოს) და მოსახლეობის ჩართულობით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საარჩევნო ოლქების დაკავშირება მუნიციპალიტეტებთან შესაძლოა მიზნად ისახავდეს საარჩევნო საზღვრებით მანიპულირების საფრთხის თავიდან აცილებას.

28. ზოგადად, არჩევნების ადმინისტრირების პროცესში არსებობს რისკები, რომ რომელიმე პოლიტიკურმა ძალამ შექმნას მისთვის სასურველი საარჩევნო გეოგრაფია და საარჩევნო ოლქების საზღვრები დაადგინოს იმგვარად, რომ სასარგებლო იყოს რომელიმე პოლიტიკური სუბიექტისთვის. ცხადია, კანონმდებელი ვალდებულია, შექმნას საკმარისი საკანონმდებლო გარანტიები და აღკვეთოს ასეთი მანიპულაციის შესაძლებლობა. დასახელებული საფრთხის თავიდან აცილება უნდა მოხდეს ლეგიტიმური მიზნის პროპორციული საშუალების გამოყენებით. ამავე დროს, საარჩევნო ოლქებს შორის სხვაობა არ უნდა იყოს იმაზე მეტი, ვიდრე ეს აბსოლუტურად აუცილებელია საარჩევნო ადმინისტრირების ეფექტური უზრუნველყოფისათვის. კანონმდებელი ვალდებულია, მოახდინოს საარჩევნო საზღვრებით მანიპულირების პრევენცია და, მეორე მხრივ, უზრუნველყოს, რომ ამომრჩევლებს ჰქონდეთ არჩევნების საბოლოო შედეგზე გავლენის მოხდენის თანაბარი შესაძლებლობები.

29. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებული საარჩევნო უფლების განხორციელების უპირველესი მიზანი და საფუძველია მოქალაქეთა ნების ასახვა არჩევნების საბოლოო შედეგებზე. შესაბამისად, ამ უფლების მნიშვნელოვანი კომპონენტია ამომრჩევლების შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინონ არჩევნების შედეგზე. სადავო ნორმებიდან გამომდინარე, ამომრჩევლის ხმის „წონის“ და გავლენის დაკარგვა, დამცრობა, ცხადია, ართმევს ამომრჩეველს აქტიური საარჩევნო უფლების ეფექტიანად განხორციელების შესაძლებლობას. ამის საპირისპიროდ, იზრდება იმ ამომრჩევლების მიერ არჩევნების შედეგებზე გავლენის მოხდენის შესაძლებლობა, ვისი ხმის „წონაც“ გაზრდილია. ასეთი საარჩევნო სისტემა ანიჭებს მოქალაქეებს არათანასწორ შესაძლებლობებს და ვერ უზრუნველყოფს კონსტიტუციის შესაბამისი არჩევნების ჩატარებას და ამომრჩევლების ნების ადეკვატურად ასახვას არჩევნების საბოლოო შედეგებზე, რაც, უდავოდ, დემოკრატიული მმართველობის პრინციპის საწინააღმდეგოა.

30. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ იმ პირობებში, როდესაც სადავო ნორმიდან გამომდინარე, ამომრჩეველთა ერთი ნაწილის ხმის „წონა“ მრავალჯერ აღემატება მეორე ნაწილის ხმის „წონას“, ეს იწვევს მაღალი ხარისხის დისპროპორციას. ცალკეულ მუნიციპალიტეტებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობის გათვალისწინებით, ამომრჩეველთა მნიშვნელოვანი ნაწილის გავლენა საარჩევნო პროცესებზე იმდენად შემცირებულია, რომ განაპირობებს საარჩევნო უფლების გაუმართლებელ, დაუსაბუთებელ შეზღუდვას. როგორც აღინიშნა, რიგ შემთხვევებში ხმათა თანაბრობის პრინციპიდან გადახრა დასაშვებია, თუმცა აუცილებელია, გადახრა იყოს მინიმალური და განპირობებული ობიექტური ფაქტორებიდან.

31. წინამდებარე გადაწყვეტილებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადგინა, რომ ხმათა თანაბრობის მოთხოვნიდან გადახვევა არ არის გამართლებული მოპასუხის მიერ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნით - მუნიციპალიტეტების ტერიტორიული წარმომადგენლობით, რადგან, პირველ რიგში, დადგინდა, რომ მუნიციპალიტეტები არ წარმოადგენენ ისეთი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი სტატუსის მქონე სუბიექტებს, რომ სავალდებულო წესით ჰყავდეთ წარმომადგენელი საქართველოს პარლამენტში. ამავე დროს, არ დადასტურდა, რომ არსებობს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ყველა ადგილობრივი თვითმმართველი ერთეულის - მუნიციპალიტეტის ტერიტორიული წარმომადგენლობის ინტერესი, რაც გაამართლებდა სადავო ნორმით გათვალისწინებულ დიფერენცირებას.

32. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები (2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია) არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

33. მოსარჩელეები ასევე ითხოვენ, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების (2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია) არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

34. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის თანახმად, „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება განამტკიცებს კანონის წინაშე თანასწორობის ძირითად უფლებას და ქმნის კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპის საფუძველს, „რომელიც, ზოგადად, გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე “მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, თანასწორობის ძირითად უფლებას განსაკუთრებულად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება საარჩევნო პროცესთან მიმართებით. „თანასწორობა ზოგადად საარჩევნო უფლების არსის შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს. არჩევნების პროცესში სახელმწიფოს აქვს ვალდებულება თანასწორობის უზრუნველმყოფელი პირობების შემოღებისა. ამ პროცესში მისი ძირითადი ფუნქციაა, არ მოახდინოს ვინმეს შეზღუდვა ან პრივილეგირება გონივრული დასაბუთების გარეშე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-8).

35. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ძირითადი არსი და მიზანი არის „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის გადაწყვეტილება N2/1-392 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 2; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია “საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-2; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-68).

36. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, პირველ რიგში, უნდა დადგინდეს, წარმოადგენენ თუ არა შესადარებელი პირები (პირთა ჯგუფები) არსებითად თანასწორებს. ამისათვის აუცილებელია, აღნიშნული პირები ამა თუ იმ შინაარსით მსგავს კატეგორიაში, ანალოგიურ გარემოებებში ხვდებოდნენ და უნდა იყვნენ არსებითად თანასწორები კონკრეტული ვითარებისა თუ სამართლებრივი ურთიერთობის გათვალისწინებით.

37. მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციით, სადავო ნორმები ადგენს არათანაბარ საარჩევნო ოლქებს და იწვევს ამომრჩევლების დიფერენცირებას. კერძოდ, ის ამომრჩევლები, რომლებიც რეგისტრირებული არიან მრავალრიცხოვან საარჩევნო ოლქებში, უთანასწორო მდგომარეობაში არიან მცირერიცხოვან საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებულ ამომრჩევლებთან მიმართებით.

38. მოცემულ შემთხვევაში შესადარებელი ჯგუფები - სხვადასხვა ოლქებში რეგისტრირებული ამომრჩევლები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ სუბიექტებს. აქტიური საარჩევნო უფლების მქონე მოქალაქეები საარჩევნო პროცესებთან მიმართებით არსებითად თანასწორები არიან, რამდენადაც მათ აქვთ თანაბარი ინტერესი, ჰქონდეთ წვდომა საყოველთაო არჩევნებზე და ამ გზით მონაწილეობდნენ ხელისუფლების მიერ გადაწყვეტილებათა მიღების პროცესში.

39. არსებითად თანასწორი სუბიექტების დადგენის შემდეგ საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, სახეზე არის თუ არა უთანასწორო მოპყრობა. განსახილველ შემთხვევაში აშკარაა, რომ სადავო ნორმა იწვევს არსებითად თანასწორი სუბიექტების - სხვადასხვა საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების დიფერენცირებას. საკონსტიტუციო სასამართლომ წინამდებარე გადაწყვეტილებაში უკვე დაადგინა, რომ განსხვავებულია სხვადასხვა ოლქებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების ხმის „წონა“ და მათი შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინონ არჩევნების შედეგებზე, რაც გამოწვეულია საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობის უთანაბრობით. მცირერიცხოვან ოლქებში რეგისტრირებულ ამომრჩევლებს აქვთ ათჯერ და მეტჯერ მეტი შესაძლებლობა, გავლენა მოახდინონ არჩევნების შედეგებზე და აირჩიონ მაჟორიტარი დეპუტატი.

40. საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის 1/1/477 გადაწყვეტილების გათვალისწინებით უნდა აღინიშნოს, რომ ამა თუ იმ კონსტიტუციური უფლების დარღვევა ყოველთვის, იმავდროულად, თანასწორობის უფლების დარღვევას არ გულისხმობს. მაგრამ, როდესაც ნორმა იწვევს კონკრეტულ საარჩევნო ოლქებში რეგისტრირებული მოქალაქეების საარჩევნო უფლების დარღვევას იმის გამო, რომ გაუმართლებლად ზრდის სხვა ამომრჩევლების ხმის წონას და ამით ახდენს ამომრჩეველთა გარკვეული კატეგორიის დიფერენცირებას დანარჩენი ამომრჩევლებისგან, შეუძლებელია ის კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციურ მოთხოვნებს პასუხობდეს (mutatis mutandis, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის 1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-79).

41. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „მათ შორის, თბილისში − 10 მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი“ და მე-2 პუნქტი (2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია) ეწინააღმდეგება კანონის წინაშე თანასწორობის უფლებას და არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7, მე-8 პუნქტების და 45-ე მუხლის, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. დაკმაყოფილდეს N547 კონსტიტუციური სარჩელი („საქართველოს მოქალაქეები - უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”).

2. არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „მათ შორის, თბილისში − 10 მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი“ და ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი (2011 წლის 27 დეკემბრის რედაქცია) საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან და 28-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

3. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს საარჩევნო კოდექსის“ 110-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „მათ შორის, თბილისში − 10 მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქი“ ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან.

4. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

5. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

6. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს და საქართველოს მთავრობას.

7. გადაწყვეტილება გამოქვეყნდეს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში” 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ქეთევან ერემაძე

მაია კოპალეიშვილი