„საქართველოს მოქალაქეები უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №547

1. შესავალი

2008 წლის 21 მაისის საქართველოს საპარლამენტო არჩევნების ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისის არჩევნების საერთაშორისო სადამკვირვებლო მისიის წინასწარი მონაცემებისა და დასკვნების შესახებ მოხსენებაში აღნიშნულია:

,,საარჩევნო კოდექსის თანახმად არ არსებობს არანაირი მოთხოვნა ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქების მასშტაბის თანაბრობის ან შესაბამისობის შესახებ. 21 მაისის არჩევნებში ამომრჩეველთა რაოდენობა თითოეულ საარჩევნო ოლქში, რომელიც როგორც წესი, ადმინისტრაციულ ოლქებს ემთხვევა, 6,000-დან 140,000-მდე მერყეობდა. ამომრჩეველთა რაოდენობის ამგვარი სხვაობა არღვევს საარჩევნო უფლებების ერთ-ერთ უმთავრეს პრინციპს, კერძოდ ხმების თანაბარ გადანაწილებას.”

ეუთოს 1990 წლის კოპენჰაგენის დოკუმენტის 7.3 პუნქტი ავალდებულებს ეუთო-ს წევრ ქვეყნებს ,,მოზარდებისთვის საყოველთაო და თანაბარი ხმის მიცემის უფლების გარანტიას”. ევროსაბჭოს კომისია დემოკრატიისათვის კანონის (ვენეციის კომისია) მეშვეობით იძლევა რეკომენდაციას იმის თაობაზე, რომ ,,ნორმიდან დასაშვები გადახრა არ უნდა აღემატებოდეს 10%-ს, და რა თქმა უნდა არ უნდა აღემატებოდეს 15%-ს განსაკუთრებულ შემთხვევებში”.

საქართველოს ცენტრალური საარჩევნო კომისიის ოფიციალური ვებ-გვერდიდან ირკვევა, რომ 2012 წლის პირველი ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებისათვის ქუთაისის #59 საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებული იყო 163, 654 ამომრჩეველი; გლდანის #10 საარჩევნო ოლქში რეგისტირებული იყო 155,822 ამომრჩეველი; სამგორის #6 საარჩევნო ოლქი ამომრჩევლების რაოდენობა შეადგენდა 155,502; ზუგდიდის #67-ე საარჩევნო ოლქში ამომრჩევლის რაოდენობა შეადგენდა 129,170-ს.

გარდა ამისა, გვხვდება საარჩევნო ოლქები, სადაც ზემოხსენებულთან შედარებით საგრძნობლად ნაკლები ამომრჩეველია რეგისტრირებული:

ასპინძის #39-ე საარჩევნო ოლქში 2012 წლის პირველი ოქტომბრისათვის რეგისტრირებულია 9,868 ამომრჩეველი; ონის #43 საარჩევნო ოლქში - 6855-ს; ლენტეხის #46-ე საარჩევნო ოლქში - 5955 ამომრჩეველი; ყაზბეგის #29-ე საარჩევნო ოლქში რეგისტრირებულია 5779 ამომრჩეველი.

მიუხედავად სხვადასხვა ოლქში დასახლებულ ამომრჩევლთა რაოდენობას შორის ვენეციის კომისიის მიერ დადგენილი დასაშვები ნორმიდან უხეშად გადახრისა, მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებულ არჩევნებში 73 საპარლამენტო ადგილი ყველა საარჩევნო ოლქებს შორის ერთნაირად ნაწილდება, სხვაგვარად რომ ვთქვათ, 2012 წლის პირველი ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებისათვის ქუთაისის 163 654-მა და ყაზბეგის 5779-მა ამომრჩეველმა ერთი მაჟორიტარი დეპუტატი აირჩია. სადავო ნორმის გამო მცირე რაოდენობის მქონე ოლქებში მიცემულ ამომრჩვლების ხმებს უფრო მეტი წონა ენიჭება, ვიდრე მრავალრიცხოვანი საარჩვნო ოლქების ამომრჩევლების ხმებს. თითოეული ამომრჩვლის ხმა არ ფასდება ინდივიდუალურად. მიცემული ხმების რაოდენობის მიუხედავად, ოლქების მიხედვით, ამომრჩველების ხმებს გააჩნიათ სხვადასხვა წონა, რაც არასათანადო საპარლამენტო წარმომადგენლობაში აისახება. სადავო ნორმებით ირღვევა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება საცხოვრებელი ადგილის ნიშნით. აღნიშნულ კონსტიტუციურ დებულებასთან კავშირში ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის პრეამბულით გარანტირებული დემოკრატიული წეს-წყობილების და კონსტიტუციის მე-5 მუხლით განმტკიცებული სახალხო სუვერენიტეტის კონსტიტუციური პრინციპები.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გარანტირებული კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების დარღვევის გარდა, ადგილი აქვს კონსტიტუციის 28-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ 18 წელს მიღწეული საქართველოს ყოველი მოქალაქის სახელმწიფო ორგანოების არჩევნებში მონაწილეობის უფლებას. კონსტიტუციის 28-ე მუხლით არ არის გარანტირებული თანასწორობის პრინციპი. თუმცა აღნიშნული მუხლით განმტკიცებული არჩევნებში მონაწილეობის უფლება განმარტებული უნდა იქნეს სხვა კონსტიტუციურ დებულებასთან კავშირში. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია საქართველოს პარლამენტის თანასწორი საარჩვენო უფლების საფუძველზე არჩევა. ასე, რომ კონსტიტუციის 28-ე მუხლით გარანტირებული საპარლამენტო არჩევნებში მონაწილეობის უფლება უდავოდ გულისხმობს იმას, რომ ამგვარი მონაწილეობა უნდა განხორციელდეს თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.

გარდა ამისა, საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის თანახმად: ,,საქართველოს კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანისა და მოქალაქის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებს, თავისუფლებებსა და გარანტიებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობენ კონსტიტუციის პრინციპებიდან.”

1994 წლის 3 დეკემბრიდან საქართველოს მიმართ ძალაშია სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტი. აღნიშნული საერთაშორისო ხელშეკრულების 25-ე მუხლის ,,ბ” ქვეპუნქტი განამტკიცებს თანასწორი საარჩევნო ხმის უფლებას: ,,თითოეულ მოქალაქეს მე-2 მუხლში ნახსენები რაიმე დისკირმინაციის და დაუსაბუთებელ შეზღუდვათა გარეშე უნდა ჰქონედეს უფლება და შესაძლებლობა მისცეს ხმა და არჩეულ იქნეს პერიოდულ არჩევნებში, რომელიც ეწყობა საყოველთაო და თანასწორი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით...”

1996 წლის 7 დეკემბერს პაქტის საფუძველზე შექმნილმა მონიტორინგის ორგანომ ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა თავის 25-ე ზოგად კომენტარში განმარტა თანასწორი საარჩევნო უფლების არსი:

მართალია პაქტი არ ადგენს რაიმე განსაკუთრებულ საარჩევნო სისტემას, მონაწილე სახელმწიფოში მოქმედი ნებისმიერი სისტემა უნდა იყოს შესაბამისობაში პაქტის 25-ე მუხლით დაცულ უფლებასთან. ამომრჩევლის ნების თავისუფალი გამოხატვა გარანტირებული და შესაძლებელი უნდა იყოს. პრინციპი - ერთი ადამიანი ერთი ხმა - უნდა მოქმედებდეს თითოეული სახელმწიფოს საარჩევნო სისტემის ფარგლებში. ერთი ადამიანის საარჩევნო ხმა სხვა ადამიანის ხმის თანასწორი უნდა იყოს. ამომრჩეველთა შორის საზღვრების გავლებისა და ხმების განაწილებისას, მიცემული ხმები არ უნდა იქნას დამახინჯებული, რომელიმე ჯგუფი არ უნდა იქნეს დისკრიმინირებული. არ შეიძლება უსაფუძვლოდ მოქალაქეს უარი ეთქვას ან შეეზღუდოს საკუთარი წარმომადგენელის თავისუფლად არჩევის უფლება.

ერთი ადამიანი ერთი ხმა - პრინციპი, რაც პირველად გამოყენებული იქნა 1787 ფილადელფიის კონვენტის მიმდინარეობისას აშშ-ს კონსტიტუციის მამა-დამფუძნებლების მიერ - საფუძვლად დაედო აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს არაერთ გადაწყვეტილებას. სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის მეშვეობით ეს პრინციპი საქართველოსათვისაც სავალდებულოა. ქვემოთ მტკიცებულების სახით მითითებულია აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს იმ გადაწყვეტილებებზე, რომლითაც მოხდა აღნიშნული პრინციპის განმარტება.

2. საცხოვრებელი ადგილის გამო დისკრიმინაციის არსი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მე-7 პარაგრაფში განაცხადა:

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი ადგენს არა მხოლოდ კანონის წინაშე თანასწორობის ძირითად უფლებას, არამედ კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტურ კონსტიტუციურ პრინციპს. მისი მიზანია, უზრუნველყოს თანასწორობა კანონის წინაშე, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ ან პირიქით. განსხვავებული საკანონმდებლო მოწესრიგება, ცხადია, ყველა შემთხვევაში არ ჩაითვლება კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპის დარღვევად. კანონმდებელს უფლება აქვს კანონით განსაზღვროს განსხვავებული პირობები, მაგრამ ეს უნდა იყოს დასაბუთებული, გონივრული და მიზანშეწონილი. სოციალურ, სამართლებრივ და დემოკრატიულ სახელმწიფოში კანონმდებლის მიერ მოქალაქეთა საერთო მასიდან გარკვეული ჯგუფის გამოყოფა და მათთვის განსხვავებული, შედარებით არახელსაყრელი სამართლებრივი რეგულირების განსაზღვრა განპირობებული უნდა იყოს არსებითი, გონივრული და ობიექტური მიზეზებით. როგორც ვხედავთ, შესაძლებელია არათანასწორი მოპყრობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლება. ამისათვის, სადავო ნორმის მიღებას უნდა ჰქონდეს საკმარისად წონადი, გონივრული და მნიშვნელოვანი მიზნები, კანონმდებლის მოქმედება უნდა იყოს საგნობრივად გამართლებული, არათვითნებური და თანაზომიერი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული კანონის წინაშე თანასწორობის დაცვის კონცეფცია ტრადიციულად ითვალისწინებს, სახელმწიფოსთან ერთსა და იმავე სამართლებრივ ურთიერთობაში მყოფი პირების მიმართ ერთნაირ მოპყრობას. საკანონმდებლო წარმომადგენლობის მანდატების გადანაწილებისას ყველა ამომრჩეველი, როგორც მოქალაქე, საცხოვრებელი ადგილის მიუხედავად ერთნაირ მდგომარეობაში უნდა იმყოფებოდეს. დისკრიმინაციის გასამართლებლად მოქალაქეთა განმასხვავებელი ნებისმიერი კრიტერიუმი, მათ მიერ მიცემული ხმების წონასთან დაკავშირებით, ვერ იქნება რელევანტური საკანონმდებლო მანდატების დასაშვები გადანაწილების მიზნებისათვის (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეში რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ) .

ყველა არჩევნები თანასწორი უნდა იყოს. არჩევნები თანასწორია, როდესაც სახელმწიფოს ერთ ნაწილში განსაზღვრული რაოდენობის მოქალაქე იმავე რაოდენობის წარმომადგენელს ირჩევს, რასაც იმავე რაოდენობის ამომრჩეველი ირჩევს სახელმწიფოს სხვა ნაწილში. მაშინ როდესაც შეუძლებელია საპარლამენტო ადგილების მათემატიკური სიზუსტით გადანაწილება, არავითარი პატიება არ გააჩნია თანაბარი რაოდენობის ხალხზე თანაბარი რაოდენობის წარმომადგენელის უზრუნველყოფის თაობაზე კონსტიტუციის მიზნების იგნორირებას საკანონმდებლო ორგანოში (აშშ-ს უზენაესმა სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეში ვესბერი სანდერსის წინააღმდეგ).

თუ ქვეყნის ერთ ნაწილში მცხოვრებ მოსახლეობის მიერ მიცემულ ხმას სხვა ნაწილში მცხოვრებ მოსახლეობის ხმასთან შედარებით ორჯერ, ხუთჯერ ან ათჯერ მეტი წონა ეძლევა, ძნელად წარმოსადგენია, რომ ის ხმები, რომლებიც მიღებულია არახელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენებულ ადგილებიდან, არ იყოს სუსტი. ეს იქნებოდა იგივე, კონსტიტუციას რომ დაეშვა, საკანონმდებლო წარმომადგენელის ასარჩევად ქვეყნის ერთ ნაწილში მცხოვრები ადამიანისათვის ხმის ორჯერ, ხუთჯერ ან ათჯერ მიცემის შესაძლებლობა, ხოლო სხვა ნაწილში მცხოვრები ამომრჩეველისათვის ხმის მხოლოდ ერთხელ მიცემის შესაძლებლობა. მიუღებელია ის, რომ ხმის მიცემისას ქვეყნის ერთ ნაწილში მყოფი ამომრჩევლის ხმები მრავლდება ორჯერ, ხუთჯერ ან ათჯერ, მაშინ როცა მეორე ნაწილში მცხოვრები ამომრჩევლის ხმა თავის ფასს ინარჩუნებს (აშშ-ს უზენაესმა სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეში რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ).

რა თქმა უნდა, საკანონმდებლო ორგანოს მაჟორიტარული ოლქების ისეთი სქემა, რაც სხვადასხვა რაოდენობის ამომრჩეველს თანაბარი რაოდენობის წარმომადგენელის არჩევის უფლებას აძლევს, ზემოხსენებულის იდენტურია. ერთგან მცხოვრები ამომრჩევლების ხმებისათვის გადამეტებული წონისა და შეფასების მიცემა, სხვაგან მცხოვრები ამომრჩევლების ხმებს აკნინებს და დაბალ შეფასებას ანიჭებს მას. არახელსაყრელ ადგილას მცხოვრები ინდივიდუალური ამომრჩევლის დისკრიმინაცია ადვილი დასადასტურებელია მათემატიკურად. ამ დროს ხმის მიცემის უფლება არ არის იმის მსგავსი, რითაც სარგებლობენ ქვეყნის ხელსაყრელ მდგომარეობაში ჩაყენებული ნაწილში მცხოვრები ამომრჩევლები. ორი, ხუთი ან ათი ამომრჩვლით მეტმა მაინც უნდა მისცეს ხმა იმისათვის, რომ განსაზღვრული საარჩევნო ოლქის ხმები ხელსაყრელ პირობებში მყოფი მეზობელის ხმას გაუთანაბრდეს. ნებისმიერი მეთოდით ან საშუალებით მოსახლეობის ხმებისათვის განსხვავებული მნიშვნელობის მინიჭება, მხოლოდ მათი საცხოვრებლის გამო, ძნელად შეიძლება გამართლებული იქნეს. უნდა გავაცნობიეროთ ის, რომ კონსტიტუცია კრძალავს უხეში ფორმის დისკრიმინაციას (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეში რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ).

თანასწორობის დაცვით, ყველა მოქალაქისათვის სამართლიანი და ეფექტური წარმომადგენლობის უზრუნველყოფისათვის, უდავოა, რომ საკანონმდებლო მანდატების გადანაწილების მიზანს უნდა წარმოადგენდეს, ყველა ამომრჩევლისათვის საკანონმდებლო ორგანოს არჩევნებში თანაბარი მონაწილეობის გარანტირება. მიცემული ხმის წონის დასუსტება ამომრჩევლის საცხოვრებელი ადგილის გამო, აზიანებს მეთოთხმეტე მუხლით გარანტირებულ ძირითად უფლებას, ისევე როგორც ეს ხდება რასობრივი კუთვნილების ან ეკონომიური მდგომარეობის გამო დაუშვებელი დისკრიმინაციისას.

ინდივიდის საცხოვრებელი ადგილი არ არის ლეგიტიმური საფუძველი შემცირდეს ან დასუსტდეს ამომრჩევლის ხმის წონა. საზოგოგადოებრივ პროგრესის შედეგად ერთ დროს აგრარული ტიპის სახელმწიფო, ხდება უმთავრესად ურბანული. მოსახლეობის მიგრაციის შედეგად ერთ დროს სამართლიანი და თანასწორი წარმომადგენლობის სქემა შეიძლება იქცეს არქაულად და მოძველებულად. მაგრამ წარმომადგენლობითი ხელისუფლების უმთავრესი პრინციპები რჩება და უნდა დარჩეს კიდევაც უცვლელი: მოქალაქის ხმის წონა არ შეიძლება დამოკიდებული იყოს იმაზე, თუ სად ცხოვრობს იგი. მოქალაქე აუცილებლად უნდა წარმოადგენს განხილვის საწყის საფუძველს და საკანონმდებლო მანდატების გადანაწილების საკითხის გადაწყვეტის უმთავრეს კრიტერიუმს.

ადამიანი არ არის ნაკლებად ან მეტად საარჩევნო უფლების მქონე მოქალაქე, მიუხედავად იმისა, ის ქალაქში ცხოვრობს თუ სოფელში. ეს არის კონსტიტუციის მე-14 მუხლიდან გამომდინარე მკაფიო და იმპერატიული მოსაზრება. კონსტიტუციის მე-14 მუხლი ითხოვს, მათ შორის ყველა ადგილას მცხოვრები ყველა მოქალაქის მხრიდან კანონით დადგენილი უფლებებით თანაბარ სარგებლობას. საქართველოს ყველა მოქალაქეს გააჩნია ერთი საარჩევნო ხმის უფლება. ეს გულისხმობს იმას, რომ აქტიური საარჩევნო უფლების განხორციელებისას ყველა მოქალაქე თანაბარ, ერთსა და იმავე მდგომარეობაში უნდა იმყოფებოდეს. ერთი და იმავე მდგომარეობაში მყოფი მოქალაქეებს შორის საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით განსაზღვრული ჯგუფის გამორჩევა, მათ მიერ მიცემული საარჩევნო ხმისათვის უფრო მეტი წონის მინიჭება, იმით, რომ ამ ჯგუფს იმავე რაოდენობის დეპუტატის არჩევის შესაძლებლობა ექნება, რაც მასზე ორჯერ ან მეტად რაოდენობრივად აღმატებულ ჯგუფს, მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამო, რომ აღნიშნული უმცირესობის ჯგუფი განსაზღვრულ ადგილას ცხოვრობს, იწვევს კანონით გარანტირებული საარჩევნო უფლებით არათანაბარ სარგებლობას, დისკრიმინაციას იმ ამომრჩევლის საზიანოდ, რომელიც მჭიდროდ დასახლებულ საარჩევნო ოლქში ცხოვრობს. უთანასწორობით გამოწვეული ზიანი გამოიხატება იმაში, რომ მაჟორიტარული სისტემით ჩატარებულ არჩევნებში ხმების შეფასება არ ხდება ამომრჩეველთა რაოდენობის შესაბამისად. ყველა ამომრჩევლის ხმას გააჩნია თანაბარი ძალა, გულისხმობს იმას, რომ მიცემულ ხმებს ერთნაირად უნდა შეეძლოს გავლენის მოხდენა პარლამენტის შემადგენლობაზე. აღნიშნულ პრინციპთან წინააღმდეგობაში მოდის სადავო ნორმით დადგენილი სქემა, როდესაც 73 მაჟორიტარი დეპუტატის მანდატის გადანაწილება ხდება არა მოსახლეობის თანაბარი რაოდენობით დაკომპლექტებულ საარჩევნო ოლქებს შორის, არამედ თვითმართველ ერთეულებს შორის. თვითმმართველი ერთეულის მოსახლეობის რაოდენობა კი მკვეთრად განსხვავდება ერთნმანეთისაგან.

საქართველოს ყველა მოქალაქეს თანაბარი გავლენა უნდა ჰქონდეს პარლამენტის შემადგენლობის განსაზღვრაზე. ეს უკანასკნელი გულისხმობს იმას, რომ არჩევნებში თითოეული ხმა ერთნაირად ფასეული უნდა იყოს საპარლამენტო წარმომადგენლობის უზრუნველსაყოფად, რაც საბოლოო ჯამში თითოეული მოქალაქის მიერ არჩევნებისას გამოვლენილი პოლიტიკური ნების პატივისცემას გულისხმობს. ცალკე აღებული მოქალაქის საარჩევნო ხმის თანაბარი შეფასება და შეფასების შედეგის ადეკვატური საპარლამენტო რეპრეზენტაცია ხორციელდება იმით, რომ ერთი ხმა, როგორც ერთი მოქალაქის მიერ გამოვლენილი პოლიტიკური ნება, უერთდება მასთან იდენტურად თანმთხვევად სხვა საარჩევნო ხმათა ჯამს. აღნიშნული საარჩევნო ნებათა ჯამი განსაზღვრულ ციფრობრივ რაოდენობად ქცევის შემთხვევაში საჭიროებს ადეკვატურ საპარლამენტო რეპრეზენტაციას და პერსონალიზაციას. ეს უკანასკნელი გულისხმობს წარმომადგენლობით ორგანოში არჩეული პირის შესაძლებლობას, წარმომადგენლობით ორგანოში გადაწყვეტილების მიღებისას ჰქონდეს მისი ელექტორატის რაოდენობის ადეკვატური გავლენა. ხმის მიცემისას და მისი დათვლისას ამომრჩეველი არის ერთი მთლიანობის ნაწილი. იმავდროულად ამ მთლიანობის ფორმირებში თითოეული ამომრჩეველის ხმა უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს, ვინაიდან სწორედ თითოეული ხმა ქმნის ერთ მთლიანობას, რაც პარლამენტში შესაბამისი გავლენის მოპოვების ტოლფასია. მხოლოდ იმავე ან მასთან მიახლოებული ციფრობრივი მონაცემით განსაზღვრული განსხვავებულ პოლიტიკური ნების მქონე ამომრჩეველთა ერთობა შეიძლება იძლეოდეს პარლამენტში საპირწონე გავლენის მოპოვების შესაძლებლობას. სხვაგვარად, თითოეული ამომრჩევლის ხმის ერთნაირად შეფასება, პატივისცემა და საპარლამენტო რეპრეზენტაციაზე გავლენის მოხდენა შეუძლებელი იქნება.

,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის პირველი მუხლის ,,ბ” ქვეპუნქტის შესაბამისად: თვითმმართველი ერთეულია დასახლება (თვითმმართველი ქალაქი) ან დასახლებათა ერთობლიობა (მუნიციპალიტეტი), რომელსაც ჰყავს ადგილობრივი თვითმმართველობის წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოები, აქვს საკუთარი ქონება, შემოსულობები, ბიუჯეტი, ადმინისტრაციული ცენტრი და არის დამოუკიდებელი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი. თვითმმართველი ერთეულის მოსახლეობის მინიმალურ და მაქსიმალურ რაოდენობას აღნიშნული კანონი არ განსაღვრავს. ამავე კანონის თანახმად, შექმნილია თვითმმართველი ერთეული. მუნიციპალიტეტი არის 2006 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით შესაბამის რაიონში შემავალი თვითმმართველი ერთეულების სამართალმემკვიდრე. ხოლო თვითმმართველი ქალაქი რის იმ ქალაქის სამართალმემკვიდრე, რომელიც 2006 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით არ შედის რაიონის შემადგენლობაში. ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-13 მუხლის შესაბამისად, თვითმმართველი ერთეულის რეგისტრაციას ახდენს იუსტიციის სამინისტრო. თვითმმართველი ერთეულის სარეგისტრაციო მონაცემებს შორის არ გვხვდება თვითმმართველი ერთეულის მოსახლეობის რაოდენობა. თვითმმართველი ერთეულის შექმნა საერთოდ არ არის დაკავშირებული შესაბამის ტერიტორიაზე განსაზღვრული რაოდენობის საარჩევნო უფლების მქონე მოსახლეობის რეგისტრაციასთან.

,,საქართველოს დედაქალაქის - თბილისის შესახებ” კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, დედაქალაქის ტერიტორია იყოფა რაიონებად, რომელთა დასახელებებს, რაოდენობასა და საზღვრებს (ქალაქ თბილისის საზღვრებში) ქალაქ თბილისის მერის წარდგინებით ადგენს ქალაქ თბილისის საკრებულო. ამგვარად, დასახლება, სადაც 10 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქი იქმნება თბილისის საკრებულოს მიერ თბილისის მერის წარდგინებით, ისე, რომ არ არის განსაზღვრული ამგვარ დასახლებებში მოსახლეობის თანაბარი რაოდენობის თაობაზე მინიმალური საკანონმდებლო საფუძვლები. არანაირი სავალდებულო კრიტერიუმი არ ბოჭავს, თბილისის მერსა და საკრებულოს, რომ იმგვარად მოახდინონ დედაქალაქის დაყოფა 10 ტერიტორიულ ერთეულად, რომ თითოეულ ოლქში მოსახლეობის თანაბარი რაოდენობა შეძლებისდაგვრად მაინც იყოს უზრუნველყოფილი. კანონში ჩადებული საკანონმდებლო საფუძვლების მიუხედავად, თბილისის 10 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქის ტერიტორიული საზღვრების დადგენა მაინც თბილისის მერიის და საკრებულოს შეუზღუდავ დისკრციულ უფლებამოსილებას წარმოადგენს.

სადავო ნორმების ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანულ კანონთან და ,,საქართველოს დედაქალაქის - თბილისის შესახებ” კანონთან კავშირში წაკითხვა, ერთადერთი დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა: არ არსებობს არავითარი ვალდებულება იმასთან დაკავშირებით, რომ თვითმმართველი ერთეული იქმნებოდეს შეძლებისდაგვარად თანაბარი მოსახლეობის გათვალისწინებით. სწორედ სადავო ნორმის ამგვარი წაკითხვა მიუთითებს მის ბუნდოვანებაზე, რაც მდგომარეობს ნორმის ,,უხარისხობაში,” უზრუნველყოს თვითმმართველი ერთეულის მოსახლეობის თანაბარი რაოდენობა.

როგორც ზემოთ ვნახეთ, სადავო ნორმების ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის და ,,საქართველოს დედაქალაქის- თბილისის შესახებ” საქართველოს კანონის შესაბამისი ნორმების ერთობლივად წაკითხვა და მათი კეთილსინდისიერი ინტერპრეტაცია იწვევს ამომრჩეველთა რაოდენობის გაუთვალისწინებლად 73 მაჟორიტარი დეპუტატის მანდატის არათანაბარი გადანაწილებას. ამგვარი პრაქტიკის დამკვიდრება არის კანონმდებლობის კეთილსინდისიერი ინტერპრეტაციის ერთადერთი შედეგი. სადავო ნორმებით შემოთავაზებული სქემა საპარლამენტო გავლენის მოპოვების შესაძლებლობას განსაზღვრება არა ცალკე აღებული მოქალაქით, როგორც კოლექტიური სახალხო ნების ფორმირებაში ჩართული ინდივიდით, არამედ კონკრეტული ადგილით, თვითმმართველი ერთეულით, იურიდიულ ფიქციის შედეგად შექმნილი საჯარო სამართლის იურიდიული პირით. ამ დროს ინდივიდები იმდენად არიან ჩართული სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების მიზნით კოლექტიური საჯარო ნების ფორმირებაში რამდენადაც რეგისტრირდებიან ამა თუ იმ თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიაზე. სადავო ნორმებმა ხალხი, როგორც სახელმწიფო ხელისუფლების წყარო, ჩაანაცვლა ადგილებით, თვითმმართველი ერთეულებით. არაფერი არ შეზღუდავს იმას, რომ ამგვარი თვითმმართველი ერთეულების საზღვრების გავლება მოხდეს დემოგრაფიული მონაცემების მიუხედავად. სწორედ თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორიული მიჯნებია ის საზღვარი, რაც სადავო ნორმებმა დაუდგინა თითოეული მოქალაქის საარჩევნო ნებას, მისი გავლენისა და მნიშვნელობის შეფასებისას. ტერიტორიული საზღვრების გამო ადამიანთა მცირე ჯგუფს იმდენივე საპარლამენტო გავლენა ეძლევა, რაც გააჩნია მასზე ორჯერ ან მეტჯერ რაოდენობრივად აღმატებულ მოქალაქეთა ჯგუფს. სადავო ნორმებით, შემოთავაზებული საარჩევნო ოლქების მოდელი, არ იძლევა იმას, შესაძლებლობას, რომ ხალხის ნება აწონილი იქნას თითოეული ამომრჩევლის მიერ მიცემული ხმის მიხედვით ინდივიდუალურად. სადავო ნორმებით შეფასების საგანს წარმოადგენს საარჩევნო ხმა, რაც დაკავშირებულია კონკრეტულ საცხოვრებელ ადგილთან. ამასთან საპარლამენტო გავლენის თვალსაზრისით მეჩხერ ტერიტორიაზე მცხოვრები ამომრჩევლის ხმა უფრო ძალმოსილია, ვიდრე მჭიდროდ დასახლებულ ტერიტორიაზე მცხოვრები ამომრჩევლის ხმა. როგორც ჩანს, 73 მაჟორიტარული მანდატის განაწილებისას, სადავო ნორმებით დადგენილია პრივილეგია მეჩხერ ტერიტორიაზე მცხოვრები მოქალაქეებისათვის საპარლამენტო წარმომადგენლობაზე, რაც მათი რაოდენობის გათვალსწინებით გულისხმობს დაუშვებელ ტვირთს ქვეყნის დანარჩენ ნაწილში დასახლებული მოქალაქეებისათვის.

მოსახლეობის უმრავლესობის მიერ საპალამენტო გავლენის დაკარგვასთან ერთად, ამგვარი პრივილეგიის დაწესება ნიშნავს იმას, რომ ხშირად მჭიდროდ დასახლებულ ტერიტორიებზე დასახლებული მოსახლეობის დიდ ნაწილს ფაქტობრივად ერთმევა პარლამენტში წარმომადგენლების არჩევის უფლება (მაგალითად, ქუთაისში მცხოვრები ამომრჩევლების რიცხვი 161 393 გავყოთ 2-ზე დარჩენილი რიცხვი 80696, მიახლოებულია ვაკის რაიონში რეგისტირირებულ ამომრჩეველთა რიცხვთან (94 813) და მეტია საქართველოს ყველა სხვა მცირერიცხოვანი საარჩევნო ოლქების რეგისტრირებული ამომრჩევლების რაოდენობაზე, ეს მაშინ, როდესაც ვაკის საარჩევნო ოლქი სიდიდით არის მე-8-ა, ქუთაისის, გლდანის, ზუგდიდის, საბურთალოს, ისნის, რუსთავისა და გორის საარჩევნო ოლქების შემდეგ. ამგვარად, 80696 ადამიანი ქუთაისში მოკლებულია შესაძლებლობას, პარლამენტში აირჩიოს საკუთარი დამოუკიდებელი წარმომადგენელი, მაშინ, როდესაც საარჩევნო ოლქების უმრავლესობა, სადაც ამაზე ბევრად მცირე რაოდენობის ამომრჩევლები ცხოვრობენ, ირჩევენ თითო წარმომადგენელს. ქუთაისში მაცხოვრებელ ადამიანებთან მიმართებაში სადავო ნორმებით გამოწვეული დისკრიმინაცია იმდენად მძიმეა, რომ აღნიშნული უთანაბრდება მოქალაქეთა დიდი ნაწილისათვის მაჟორიტარი დეპუტატის არჩევის ნაწილში პასიური საარჩევნო უფლების ჩამორთმევას.

3. სახალხო სუვერენიტეტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და პრეზიდენტის წინააღმდეგ გამოტანილ გადაწყვეტილების მე-3 პარაგრაფში აღნიშნა: ,,კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით. სახალხო სუვერენიტეტი წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტით განმტკიცებულ ფუძემდებლურ კონსტიტუციურ პრინციპს. ამ უკანასკნელის შესაბამისად: საქართველოში სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი, რომელიც თავის ძალაუფლებას ახორციელებს, მათ შორის, თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით.

კონსტიტუციის მოთხოვნა იმის თაობაზე, რომ წარმომადგენლებს ირჩევს ხალხი, ნიშნავს იმას, რომ წარმომადგენლობითი ორგანოს არჩევნებში ერთი ადამიანის ხმას ისეთივე ღირებულება გააჩნია, როგორც სხვა ხმას. უცნაურია, როდესაც საერთო ეროვნულ არჩევნებში ერთ რომელიმე ადგილას, მაგალითად ლენტეხის საარჩევნო ოლქში, სადაც რეგისტრირებულია 6094 ამომრჩევლი, საარჩევნო ხმა შეიძლება ფასობდეს ჩვენი ქვეყნის იმ მოქალაქის ხმაზე ორჯერ მეტად, რომელიც ცხოვრობს ქუთაისის საარჩევნო ოლქში, სადაც 161 393 ამომრჩეველია რეგისტრირებული. აღნიშნული წარმოადგენს საცხოვრებელი ადგილის მიხედვით საქართველოს მოქალაქეთა დისკრიმინაციას, რაც ხორციელდება ერთმანეთისაგან მკვეთრად განსხვავებული საარჩევნო უფლების მქონე საქართველოს მოქალაქეთა რაოდენობის მქონე ოლქების შექმნის გზით საარჩევნო ხმის უფლების წონის დაქვეითებით.

თქმა იმისა, რომ ერთ ოლქის ხმა იწონის სხვა ოლქის ხმაზე მეტს, არა მარტო წინააღმდეგობაშია დემოკრატიული ხელისუფლების ძირითად იდეასთან, არამედ უარყოფს, ხალხის მიერ თავისი წარმომადგენლების მეშვეობით სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელების პრინციპს. მნიშვნელობა არა აქვს არჩევნების მექანიზმს, ხალხია წარმომადგენლობითი ორგანოს წყარო.

ფილადელფიის კონვენტის დელეგატი ვირჯინიის შტატიდან ჯეიმს მედისონი აცხადებდა: ,,ხალხი მხოლოდ მაშინ არის ხელისუფლების წყარო, როდესაც ეს ხდება ხალხის რიცხვის პროპორციულად.” აშშ-ს კონსტიტუციის შექმნაში მონაწილე მეორე დამფუძნებელი-მამა ჯეიმს ვილსონი პენსილვანიის შტატიდან ფილადელფიის კონვენტზე ამბობდა, არასამათლიანი, არასამართლებრივი და ჯანსაღი აზრის საწინააღმდეგო იქნებოდა თუ მცირე რაოდენობის მოქალაქეებს ეყოლებოდა დიდი რაოდენობის წარმომადგენელი: ,,მოსახლეობის სხვადასხვა რაოდენობის მქონე საარჩევნო ოლქებიდან ხალხის წარმომადგენლების თანაბარი რაოდენობა ნიშნავს რომ არ არსებობს სახალხო წარმომადგენლობის თანასწორობა. სხვადასხვა ოლქების არჩეულ წარმომადგენლებს ისეთივე პროპორცია უნდა ჰქონდეთ ერთმანეთთან მიმართებაში, როგორც მათი საარჩევნო ოლქების მოსახლეობას აქვთ ერთმანეთთან მიმართებაში.”

როდესაც კონსტიტუცია ადგენს, რომ ხალხი თავის ძალაუფლებას ახორციელებს წარმომადგენლების მეშვეობით და პარლამენტმა, უნდა წარმოადგინოს ხალხი, ამგვარი ჩანაწერის მიზანია ის, რომ პარლამენტში მანდატების განაწილება მოხდეს საქართველოს ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულის მოსახლეობის ზომის შესაბამისად.

წარმომადგენლობითი ხელისუფლება თავისი არსით გულისხმობს ძალაუფლების განხორციელებას, გაშუალებულს ხალხის მიერ არჩეული წარმომადგენლებით. თითოეულ და ყველა მოქალაქეს აქვს საკანონმდებლო ორგანოს პოლიტიკურ პროცესში სრული და ეფექტური მონაწილეობის განუსხვისებელი უფლება. მოქალაქეთა უმრავლესობა აღნიშნულ მონაწილეობას ახორციელებს, როგორც საარჩევნო უფლების მქონე პირი, არჩეული კანონმდებლის მიერ მისი წარმომადგენლობის გზით. მოქალაქის მიერ ხელისუფლებაში სრული და ეფექტური მონაწილეობისათვის, აუცილებელია თითოეულ მოქალაქეს ჰქონდეს თანაბრად ეფექტური ხმა საკანონმდებლო ორგანოს წევრების არჩევისას (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეში რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ).

სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპი ეფუძნება პარლამენტში ხალხის, როგორც ინდივიდის წარმოდგენას, რაც გულისხმობს თითოეული ამომრჩევლის წარმომადგენლობას სრული თანასწორობის საფუძველზე. ეს პრინციპი შეიქმნა აშშ-ს საკონსტიტუციო კონვენტზე. აღნიშნული მიდგომით ამერიკის კონსტიტუციის მამა-დამფუძნებლები გაემიჯნენ ბრიტანულ საარჩევნო სისტემას, იმას, რასაც მედისონი ,,უმართებულო წარმომადგენლობას” უწოდებდა. ეს იყო ,,დაჭაობებული მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქები” (rotten boroughs") რამდენიმე მაცხოვრებლით, რომელსაც ჰყავდა პარლამენტში უდიდესი ქალაქების თანაბარი რაოდენობის წარმომადგენელი.

სახალხო სუვერენიტეტიდან გამომდინარეობს ასევე შემდეგი პრინციპი: ,,კანონმდებლები წარმოადგენენ ხალხს და არა ხეებს ან მიწებს. კანონმდებლებს ამომრჩეველი ირჩევს და არა ფერმები, ქალაქები თუ ეკონომიკური ინტერესები. ვიდრე ხალხი ქმნის ხელისუფლების წარმომადგენლობით ფორმას და პირდაპირ, ხალხის მიერ არჩეული კანონმდებლები არიან ხელისუფლების განხორციელების ინსტრუმენტები, სახალხო სუვერენიტეტი პოლიტიკური სისტემის დედააზრია.”(აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეში რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ)

პარლამენტის მაჟორიტარი წევრების არჩევა შეძლებისდაგვარად თანაბარი მოსახლეობის რაოდენობის მქონე საარჩევნო ოლქებიდან, ეფუძნება ხალხის წარმომადგენლობის პრინციპს. თუმცა სადავო ნორმა ამის ნაცვლად გვთავაზობს ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპს, სადაც პარლამენტარები წარმოადგენენ არა ხალხს, არამედ ტერიტორიულ ერთეულებს. რამდენად ითვალისწინებს საქართველოს კონსტიტუცია მე-5 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით დადგენილი ზოგადი სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპიდან გადახვევის შესაძლებლობას, რა შემთხვევაში და რა ფარგლებშია დაშვებული საკანონმდებლო ორგანოში ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპი საკანონმდებლო ორგანოში?

4. ტერიტორიული ერთეულების წარმომადგენლობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლი კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტთან კავშირში მართლაც შეიცავს სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპიდან გამონაკლისს. კონსტიტუციის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნისა და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოების ფორმირების შემდეგ საქართველოს პარლამენტის შემადგენლობაში იქნება ორი პალატა: რესპუბლიკის საბჭო და სენატი. რა იგულისხმება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნაში? ამაზე პასუხს სცემს კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტი, სადაც აღნიშნულია, საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი მოწყობა განისაზღვრება კონსტიტუციური კანონით უფლებამოსილებათა გამიჯვნის პრინციპის საფუძველზე ქვეყნის მთელ ტერიტორიაზე საქართველოს იურისდიქციის სრულად აღდგენის შემდეგ. სწორედ ეს უკანასკნელი წარმოადგენს საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე შესაბამისი პირობების შექმნას. იქვე მეოთხე მუხლის მე-3 პუნქტი მიუთითებს იმაზე, რომ საქართველოს პარლამენტის ზედა პალატაში - სენატში შედიან აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკაში, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკაში არჩეული წევრები... აღნიშნული დებულებით დასტურდება, რომ საქართველოს კონსტიტუციამ საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე სრული იურისდიქციის აღდგენის შემთხვევაში არჩევანი გააკეთა ფედერალიზმის ან რეგიონალიზმის სასარგებლოდ, რომლის უმთავრეს დამახასიათებელ ნიშანსაც წარმოადგენს საკანონმდებლო ორგანოს ზედა პალატაში ფედერაციის სუბიექტების ან ავტონომიური რეგიონების ტერიტორიული და არა სახალხო წარმომადგენლობა.

კონსტიტუცია არაფერს ამბობს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენამდე სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპიდან გამონაკლისის დაშვების თაობაზე, მიუხედავად ამისა, ვითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტში ნახსენებია ,,საქართველოს სხვა ტერიტორიულ ერთეულებში არჩეული წევრები” ამიტომ კონსტიტუციის მიერ სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპის გადახვევის არსებობის შესამოწმებლად საჭიროა განვსაზღვროთ რა იგულისხმება საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტით ნახსენებ საქართველოს სხვა ტერიტორიულ ერთეულებში, რა დამოკიდებულება გააჩნია მას საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, არის თუ არა სადავო ნორმაში ნახსენები ,,თვითმმართველი ერთეული” და თბილისის 10 ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქი კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტში ნახსენები საქართველოს სხვა ტერიტორიული ერთეულების იდენტური.

ის, რომ მაჟორიტარული წესით 73 პარლამენტის წევრის არჩევა თვითმმართველი ერთეულიდან და თბილისში შექმნილი 10 ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქიდან უნდა მოხდეს, ეს დასკვნა საქართველოს კონსტიტუციის 49-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან არ გამომდინარეობს. აღნიშნული ნორმით დადგენილია:

,,საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლით გათვალისწინებული პირობების შექმნამდე პარლამენტი შედგება საყოველთაო, თანასწორი და პირდაპირი საარჩევნო უფლების საფუძველზე ფარული კენჭისყრით, 4 წლის ვადით, პროპორციული სისტემით არჩეული 73 და მაჟორიტარული სისტემით არჩეული 77 პარლამენტის წევრისაგან.”

აღნიშნული ჩანაწერი, ერთი მხრივ, ხაზს უსვამს იმას, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლი უმოქმედოა და ის ვერანაირი საკანონმდებლო აქტის მიღებას ვერ დაეფუძნება. მეორე მხრივ, ადგენს მაჟორიტარული სისტემით 73 პარლამენტის წევრის არჩევის შესაძლებლობას. აღნიშნული ნორმა არაფერს ამბობს იმაზე, რომ 73 წევრის არჩევა თვითმმართველი ერთეულებიდან უნდა მოხდეს. რა თქმა უნდა, საქართველოს კონსტიტუცია აღნიშნული საკითხის გადაწყვეტის უფლებამოსილებას მიმდინარე კანონმდებლობას უტოვებს. ეს გულისხმობს იმას, რომ კანონმდებელი ამ საკითხის გადაწყვეტისას მოქმედებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებით შესაბამისად, ანუ კონსტიტუციით დადგენილი უფლებამოსილების ფარგლებში, რაც გულისხმობს, რომ მაჟორიტარული საარჩევნო ოლქების შექმნის პრინციპი არ უნდა ხელყოფდეს მე-14 მუხლით გარანტირებულ უფლებას, არ უნდა არღვევდეს სახალხო სუვერენიტეტისა და დემოკრატიული წეს-წყობილების დამყარების კონსტიტუციურ პრინციპს.

რამდენად არის თვითმმართველი ერთეული და თბილისის 10 ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქი კონსტიტუციის მე-4 მუხლში აღნიშნული ,,სხვა ტერიტორიული ერთეული”?

ვინაიდან ცენტრალური ხელისუფლების უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანოს ზედა პალატა უმეტესწილად ფედერაციის სუბიექტებისა და რეგიონების წარმომადგენლობის ამსახველია კონსტიტუციის მე-4 მუხლის განმარტებისათვის საჭიროა განვსაზღვროთ ფედერალური წარმომადგენლობის არსი და მისი მიმართება უნიტარული სახელმწიფოსათვის დამახასიათებელი სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპთან.

ფედერალური და რეგიონული სახელმწიფოს საკანონმდებლო ორგანოს ზედა პალატაში, სადაც წარმომადგენლობა ეფუძნება ტერიტორიულ და არა სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპს, სენატორები ტერიტორიის და არა ხალხის ემისრები არიან, ხშირად ირჩევიან რეგიონის ან ფედერაციის სუბიექტის წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ. ყველა რეგიონი ან ფედერაციის სუბიექტი ასეთ ორგანოში თანაბრად არის წარმოდგენილი (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ვესბერი სანდერსის წინააღმდეგ).

ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპი მხოლოდ მაშინ ქმნის სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპიდან გადახვევის საფუძველს, როდესაც ეს გათვალისწინებულია ქვეყნის კონსტიტუციით. ამ დროს ტერიტორიული პრინციპით სახალხო წარმომადგენლობისაგან გადახვევა წარმოადგენს ფედერალური ხელისუფლების დამფუძნებელი ფედერაციის სუბიექტების კონსესუსის შედეგს. ფედერაციის სუბიექტები, როგორც ფედერალური ხელისუფლების დამფუძნებლები, საკუთარი უფლებამოსილების ნაწილს გადასცემენ ფედერალურ ხელისუფლებას, (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ვესბერი სანდერსის წინააღმდეგ) უარს ამბობენ სუვერენტიტეზე იმისათვის, რომ ფედერალურ ხელისუფლებასთან ერთად გახდნენ საერთო სუვერენიტეტის ნაწილი. ამგვარად, ფედერალური სახელმწიფოს კონსტიტუცია წარმოადგენს ხელშეკრულებას ფედერაციის სუბიექტებს და ფედერალურ ხელისუფლებას შორის. სხვათა შორის ისეთმა შედარებით ახალმა ფედერაციულმა სახელმწიფომ, როგორიცაა მაგალითად რუსეთი, პირდაპირ გააფორმა ფედერაციული ხელშეკრულება 90-იან წლებში შექმნილ ფედერაციის სუბიექტებთან. ფედერაციის სუბიექტთა უფლებების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას აყალიბებს ფედერალური პარლამენტის ზედა პალატის ფორმირების წესი, სადაც ისინი, თანაბრად არიან წარმოდგენილი. მოცემულ შემთხვევაში ტერიტორიული ერთეულების თანასწორობა ემსახურება იმას, რომ თავიდან იქნას აცილებული ერთი, თუნდაც ყველაზე მრავალრიცხოვანი მოსახლეობის მქონე ფედერაციის სუბიექტის მხრიდან პალატაში უმრავლესობის მოპოვების შესაძლებლობა, რამაც შესაძლოა შელახოს თანაბარი სტატუსის მქონე მცირერიცხოვანი მოსახლეობით დასახლებული ფედერაციის სუბიექტის უფლებები. თანასწორი წარმომადგენლობის უზრუნველყოფით მცირერიცხოვანი მოსახლეობის მქონე ფედერაციის სუბიექტებს შესაძლებლობა აქვთ, ვეტო დაადონ მათი, როგორც ფედერალურ წესრიგში თანაბრად მონაწილე სუბიექტების მიმართ მიღებულ ნებისმიერ საზიანო გადაწყვეტილებას.

ფედერაციის სუბიექტების მონაწილეობაზე დაფუძნებული ფედერალური სისტემის სახელშეკრულებო ბუნებაზე, ასევე მიუთითებს ის გარემოება, რომ ფედერალურ სახელმწიფოში (მაგალითად აშშ) კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილება ხშირად საჭიროებს ფედერაციის სუბიექტების მხრიდან რატიფიცირებას. ეს არის დამატებითი მექანიზმი იმისათვის, რომ ფედერაციის სუბიექტზე, როგორც ფედერალურ ხელისუფლებასთან ერთად სუვერენიტეტის მატარებელ სუბიექტზე, არ გავრცელდეს ისეთი სახელშეკრულებო პირობა, რაზედაც მას თანხმობა არ გამოუხატავს და აღნიშნული ცვლილებაზე ვეტოს დასადებად ფედერალური საკანონმდებლო ორგანოს ზედა პალატაში აღნიშნული ფედერალური სუბიექტის თანაბარი წარმომადგენლობის მექანიზმი არ აღმოჩნდა საკმარისი.

ტერიტორიული ერთეულები არიან ფედერაციული სახელმწიფოს კონტრაქტორები. ეს მოსაზრება ძალაში რჩება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც სახელმწიფო ერთობაში ფედერაციის სუბიექტის სტატუსით შედის ისეთი ტერიტორიული ერთეული, რომელსაც არ მიუღია მონაწილეობა აღნიშნული სახელმწიფოს დაფუძნებაში (მაგალითად აშშ დააფუძნა 13-მა შტატმა, ბრიტანეთის ყოფილმა კოლონიებმა, რომლებიც ფედერალური ხელისუფლების შექმნამდე სუვერენიტეტის მატარებელი დამოუკიდებელი სახელმწიფოები (State) იყვნენ. აშშ-ს 37 შტატი არ მონაწილეობდა სახელმწიფოს დაფუძნებაში, ტეხასის გარდა, თითქმის ყველა მათგანი ფედერალურ ერთობაში შესვლამდე არ იყვნენ არავითარი სუვერენიტეტის მატარებლები, თუმცა მიუხედავად ამისა, გაერთიანდნენ რა სახელმწიფო ერთობაში, აღიარეს შეერთებული შტატების კონსტიტუციის უზენაესობა, რითაც ფედერალურ ხელისუფლებასთან ერთად ისინიც იქცნენ საერთო სუვერენიტეტის მონაწილეებად).

ფედერაციული სახელმწიფო შესაძლოა წარმოიშვას უნიტარული სახელმწიფოს დეცენტრალიზაციის შედეგად, როცა უნიტარული სახელმწიფო უარს ამბობს თავის განსაზღვრულ კომპეტენციაზე და ამ უფლებემოსილებებს თვითონვე გადასცემს იმ ტერიტორიულ ერთეულებს, რომლებიც ასეთი არაიურიდიული გზით ყალიბდებიან, როგორც წევრი სახელმწიფოები. ამ დროს ასევე უდავო ხდება ცენტრალურ და ფედერაციის სუბიექტის ხელისუფლებას შორის ურთიერთობის სახელშეკრულებო ხასიათი.

სახელშეკრულებო ბუნება გააჩნია უნიტარულ სახელმწიფოსაც. უნიტარიზმის დროს სახელმწიფო წარმოადგენს საზოგადოებრივი ხელშეკრულებისა და თავისუფალ, თანასწორ მოქალაქეთა საერთო ნების გამოხატულებას... ამგვარად, უნიტარიზმის თეორია სახალხო სუვერენიტეს მიიჩნევს სახელმწიფოს ხელისუფლების ლეგიტიმაციის ერთაერთ წყაროდ და სახელმწიფოს ერთადერთ კონტრაქტორად.

ვაიცის დანაწილებული სუვერენიტეტის თეორიის შესაბამისად, ფედერაციულ სახელმწიფოში, ხალხი ორგანიზებულია, როგორც, ერთი მხრივ, ცენტრალური სახელმწიფოს ხალხი, ხოლო მეორე მხრივ, როგორც ფედერაციის შესაბამისი წევრის ხალხი.

ამგვარად, ფედერაციულ სახელმწიფოში ცენტრალურ ხელისუფლებას ორი კონტრაქტორი ჰყავს, ხალხი და ფედერაციის სუბიექტებად ორგანიზებული ტერიტორიული ერთეულები. ფედერალურ კონსტიტუციურ სისტემაში წარმომადგენლების მეშვეობით ხელისუფლება სწორედ ამ ორი სუბიექტიდან, ხალხიდან და ფედერაციის სუბიექტებიდან მომდინარეობს. ხალხის მიერ საქართველოს სახელმწიფოსთან საზოგადოებრივი კონტრაქტის დადების გარემოება დასტურდება კონსტიტუციის პრეამბულით, ასევე კონსტიტუციის მე-5 მუხლით. თუმცა არიან თუ არა საქართველოს თვითმმართველი ერთეული საქართველოს ხალხის პარალელურად საქართველოს ცენტრალური ხელისუფლების კონტრაქტორები?

ტერიტორიული ერთეულების და არა თვითმმართველი ერთეულის, როგორც საქართველოს სახელმწიფოს კონტრაქტორის ამოკითხვა შესაძლებელია საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტში, სადაც აღნიშნულია, რომ საქართველოს ტერიტორიული სახელმწიფოებრივი მოწყობა განისაზღვრება კონსტიტუციური კანონით უფლებამოსილებათა გამიჯვნის პრინციპის საფუძველზე. ,,ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტით აღნიშნულია: საქართველოს კონსტიტუციური კანონი საქართველოს კონსტიტუციის განუყოფელი ნაწილია. ამავე კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციურ კანონი იმავე იერარქიულ საფეხურზე იმყოფება, რაზედაც ქვეყნის კონსტიტუციაა. ამგვარად, იმისათვის რომ ტერიტორიული ერთეული, იქცეს ცენტრალური წარმომადგენლობითი ხელისუფლების წყაროდ, მის კონტრაქტორად, ეს უფლებამოსილება უნდა გამომდინარეობდეს კონსტიტუციური კანონიდან. ეს გარემოება მიუთითებს იმაზე, რომ ტერიტორიული ერთეულები საქართველოს კონსტიტუციური წყობის სრულუფლებიანი მონაწილეები გახდებიან მაშინ, როდესაც მიღებული იქნება ტერიტორიული მოწყობისა და უფლებამოსილებათა გამიჯვნის თაობაზე კონსტიტუციური კანონი. აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკა, აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა და საქართველოს სხვა ტერიტორიული ერთეული საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის შემდგომ შეიძლება იქცნენ ხალხისაგან დამოუკიდებელ ხელისუფლების წყაროდ და სახალხო სუვერენიტეტთან კონკურენციაში აირჩიონ სენატორები საქართველოს პარლამენტის ზედა პალატაში. კონსტიტუციის იმპერატიული დანაწესის შესაბამისად, საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის შემდეგ არის შესაძლებელი პარლამენტის ქვედა პალატა -რესპუბლიკის საბჭო დაეფუძნოს სახალხო წარმომადგენლობის პრინციპს, ხოლო ზედა პალატა - სენატი ავტონომიური რესპუბლიკებისა და საქართველოს სხვა ტერიტორიული ერთეულების წარმომადგენლობის პრინციპს. საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენამდე, კი საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლით განმტკიცებული სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპი ერთადერთია, რასაც უნდა ეფუძნებოდეს წარმომადგენლობა საქართველოს პარლამენტში. საქართველოს კონსტიტუცია უბრალოდ არ ტოვებს არავითარ ადგილს საქართველოს პარლამენტის არჩევისას სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპიდან გადახვევისათვის. ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენამდე, სწორედ ,,ჩვენ საქართველოს მოქალაქენი ვართ” ის ერთადერთი კონტრაქტორი: ,,რომელთა ურყევი ნებაა დაამკვიდროს დემოკრატიული წეს-წყობილება (კონსტიტუციის პრეამბულა) ...

არის თუ არა სადავო ნორმაში აღნიშნული თვითმმართველი ერთეული საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლში მე-3 პუნქტში მოხსენიებული ტერიტორიული ერთეულის იდენტური? ამ კითხვაზე ცალსახად უარყოფითი პასუხი უნდა იქნას გაცემული. როგორც აღინიშნა, სენატში წარმოდგენილი ტერიტორიული ერთეულის უფლებამოსილება უნდა განისაზღვრებოდეს კონსტიტუციური კანონით, რაც ამ უკანასკნელის სტატუსის დაცვის გარანტიაზე მიუთითებს, ხოლო თვითმმართველი ერთეულები (მუნიციპალიტეტები და თვითმმართველი ქალაქები) შექმნილია და მათი უფლებამოსილება გამომდინარეობს იერარქიულად კონსტიტუციურ კანონთან შედარებით დაბალი ,,ადგილობრივი თვითმმართველობის შესახებ” ორგანული კანონიდან, თბილისის 10 ერთმანდატიანი საარჩევნო ოლქი კი ეფუძნება იერარქიის კიდევ უფრო დაბალ საფეხურზე მყოფ ,,საქართველოს დედაქალაქის - თბილისის შესახებ” ჩვეულებრივ კანონს.

ტერიტორიული ერთეულის საპარლამენტო წარმომადგენლობა, რაც ამართლებს სახალხო სუვერენიტეტის კონსტიტუციური პრინციპიდან გადახვევას, უნდა ეფუძნებოდეს კონსტიტუციურ კანონს. თვითმართველ ერთეულებთან და თბილისის 10 ერთმანდატიან მაჟორიტარულ ოლქთან მიმართებაში ამგვარი მყარი სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობს. საპარლამენტო წარმომადგენლობის უზრუნველსაყოფად შექმნილი აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის, აფახაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უფლებამოსილება უნდა გამომდინარეობდეს არა ორგანული, ან ჩვეულებრივი კანონიდან, არამედ უფლებამოსილების გამიჯვნის თაობაზე კონსტიტუციური კანონიდან. სწორედ, კონსტიტუციურ კანონს და არა უფრო დაბალი იერარქიულ საფეხურზე მდგომი კანონის საფუძველზე დაფუძნებული საქართველოს ტერიტორიული ერთეულების არსებობით შეიძლება გამართლებული იქნეს სახალხო წარმომადგენლობის კონსტიტუციური პრინციპიდან გადახვევა. ვინაიდან კონსტიტუციური კანონი არის კონსტიტუციის ძალის მქონე ნორმატიული აქტი, რომელიც ამავე დროს კონსტიტუციის განუყოფელი ნაწილია, ამგვარი აქტით აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის, უფლებამოსილების განსაზღვრა, გულისხმობს აღნიშნული სუბიექტების კონსტიტუციურ აღიარებას, კონსტიტუციაში ნახსენებ ტერმინ ,,საქართველოს მოქალაქეებთან” კონკურენციაში, ამგვარი ტერიტორიული ერთეულების საქართველოს სახელმწიფოს კონტრაქტორად გამოცხადებას. სწორედ, ხალხთან ერთად საქართველოს სახელმწიფოსთან კონსტიტუციური კანონით უფლება-მოვალეობების გამიჯვნა აქცევს აფხაზეთს, აჭარას და სხვა ტერიტორიულ ერთეულებს ცენტრალური ხელისუფლების პარალელურ წყაროდ.

გარდა იმისა, რომ თვითმმართველი ერთეულები და თბილისი 10 ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქი არ ეფუძნება კონსტიტუციურ კანონს და ამის გამო ვერ მოექცევა მე-4 მუხლის ზემოქმედების ქვეშ, ზემოხსენებული ინსტიტუტები არსობრივად განსხვავდება კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტში ნახსენები აფხაზეთის და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკებისაგან და საქართველოს სხვა ტერიტორიული ერთეულებისაგან.

თუკი მხედველობაში მივიღებთ, თავად საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-3 პუნქტს, ეს უკანასკნელი საუბრობს აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაზე, აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაზე და საქართველოს სხვა ტერიტორიულ ერთეულზე. აფხაზეთი და აჭარა უფრო ფართოა, ვიდრე თვითმმართველი ერთეული. შესაბამისად, უნდა ვივარაუდოთ, რომ საქართველოს სხვა ტერიტორიული ერთეულიც უფრო ფართო ცნება იქნება, ვიდრე თვითმმართველი ერთეულის ტერიტორია. რეგიონი და ფედერაციის სუბიექტი მოიცავს რამდენიმე თვითმმართველ ერთეულს. რეგიონი და ფედერაციის სუბიექტი ცენტრალური (ფედერაციული) ხელისუფლების შემდეგ მეორე სახელისუფლებო ვერტიკალური დონეა, ხოლო თვითმართველი ერთეული მესამე დონე. ეს საკითხი ნებისმიერ შემთხვევაში საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენის შემდეგ, ქვეყნის ტერიტორიული მოწყობის ფორმის არჩევისას გადაწყდება.

ადმინისტრაციული ერთეულები - მუნიციპალიტეტები, თბილისის რაიონები და თვითმმართველ ქალაქები არასოდეს ითვლებოდა სუვერენულ ერთობებად. მათ არასოდეს მოუხდენიათ ცენტრალური ხელისუფლების ლეგიტიმაცია, არასოდეს გამხდარან არც სახელმწიფო ხელისუფლების პარტნიორი, არც სახელმწიფო ხელისუფლების სუბიექტი. პირიქით, თვითმმართველმა ერთეულებმა ლეგიტიმაცია ცენტრალური ხელისუფლებისაგან მიიღეს. მათი დაფუძნება მოხდა პარლამენტის მიერ მიღებული კანონით, რომლითაც განისაზღვრა მათი როგორც ექსკლუზიური, ისე დელეგირებული უფლებამოსილებები. თვითმმართველი ქალაქები და მუნიციპალიტეტები შექმნილია თვითმმართველობის განსახორციელბლად, რაც საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, ნიშნავს საქართველოს მოქალაქეთა უფლებას, თვითმმართველობის მეშვეობით გადაწყვიტონ ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხები. ფედერაციის სუბიექტები არა ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხებს წყვეტენ, არამედ ცენტრალურ ხელისუფლებასთან კომპეტენციის გამიჯვნის გზით მონაწილეობენ სახელმწიფო ხელისუფლების განხორციელებაში. ფედერაციული სახელმწიფოს ,,კლასიკური” თეორიის თანახმად, ფედერაციულ კავშირში გაერთიანებული წევრებისათვის დამახასიათებელია სახელმწიფოს ნიშნები. თვითმმართველი ერთეულისათვის დამახასიათებელ სახელმწიფოებრივ ნიშნებზე საუბარი ყოველგვარ აზრს მოკლებულია. ცხადია, აფახაზეთის და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკები იქმნება უფრო მეტი ვიდრე ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხის გადასაწყვეტად და უფრო ნაკლები ვიდრე საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრული საერთო-სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის კომპეტენციების განსახორციელებლად. თუკი მუნიციპალიტეტები და თვითმმართველი ქალაქები ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების გადასაწყვეტის მიზნით თვითმმართველობის განსახორციელებლად მაინც იქმნება, თბილისის 10 ტერიტორიულ ერთეულს, სადაც იქმნება ერთმანდატიანი მაჟორიტარული ოლქები, ამგვარი დანიშნულებაც კი არ გააჩნიათ. ისინი მხოლოდ დამხმარე, ტექნიკური ფუნქციას ასრულებენ, მთელს თბილისში თვითმმართველობის განხორციელების უზრუნველსაყოფად. ,,საქართველოს დედაქალაქის - თბილისის შესახებ” კანონის მე-4 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, თბილისის რაიონები დედაქალაქის თვითმმართველობის აღმასრულებელ-განმკარგულებელ საქმიანობის უზრუნველყოფის მიზნით არის შექმნილი

ცხადია, ადგილობრივი მნიშვნელობის საკითხების გადასაწყვეტად შექმნილი ტერიტორიული ერთეულები, ისევე როგორც რაიონები, რომელებიც ქალაქ თბილისში თვითმმართველობის აღმასრულებელ-განმკარგულებელი საქმიანობის განსახორციელებლად დამხმარე როლს ასრულებენ, ვერ ჩაითვლებიან სახელმწიფო ხელისუფლების ლეგიტიმაციასთან დაკავშირებით სახალხო სუვერენიტეტის საპირწონედ. თვითმმართველი ერთეულის ანალოგია ფედერაციის სუბიექტთან ან რეგიონთან შეუფერებელი და არარელევანტურია (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ). უმაღლეს წარმომადგენლობით ხელისუფლების ლეგიტიმაციას თვითმმართველ ერთეულზე და მით უმეტეს, თბილისში აღმასრულებელ-განმკარგულებელი საქმიანობაში დამხმარე ერთეულზე უფრო მაღალი სტატუსის მქონე ტერიტორიული ერთეულები უნდა ახდენდნენ.

5. დემოკრატიული წეს-წყობილება

სადავო ნორმა ასევე უპირისპირდება დემოკრატიული წეს-წყობილების დამკვიდრების პრეამბულაში გაცხადებულ პრინციპს. დემოკრატიული წეს-წყობილებისათვის დამახასიათებელია უმრავლესობის მმართველობის პრინციპი. ეს პრინციპი სადავო ნორმით განუხორციელებელია, ვინაიდან ხელისუფლებას შესაძლებლობა ეძლევა იმგვარად მოახდინოს (საქართველოს თვითმმართველ ერთეულებად მუნიციპალიტეტებად და თვითმმართველ ქალაქებად) დაყოფა, რომ არ გაითვალისწინოს ასეთ ადმინისტრაციულ ერთეულებში საარჩევნო უფლების მქონე მოსახლეობის რაოდენობა და ზოგიერთ ამომრჩეველის ხმა სხვა ამომრჩევლის ხმაზე წონადი გახადოს.

თვითმმართველი ერთეულისა და საქართველოს დედაქალაქის 10 ტერიტორიული ერთეულის საარჩევნო ოლქის შექმნით, არ არის დადგენილი საარჩევნო ოლქში დასახლებული მოსახლეობის სავალდებულო მინიმალური და მაქსიმალური რაოდენობა, რითაც გამოწვეულია ის მკვეთრი სხვაობა, რაც არსებობს სხვადასხვა საარჩევნო ოლქების ამომრჩეველთა რაოდენობას შორის და რაც დისკრიმინაციულად ზემოქმედებს მაჟორიტარი დეპუტატებისათვის გამოყოფილი 73 მანდატის განაწილებაზე.

თავისუფლ ქვეყანაში არც ერთი უფლება არ არის იმდენად ნათელი, როგორც ხმის მიცემის უფლება მათთვის, ვინც ისეთ კანონებს ქმნის, რომლითაც მოქალაქის უფლებები რეგულირდება (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ვესბერი სანდერსის წინააღმდეგ). მაშინ როცა საკანონმდებლო ორგანო პასუხისმგებელია იმ კანონების მიღებაზე, რაც მოქალაქეებს მართავს, არსებული კოლექტიური ორგანო უნდა პასუხობდეს ხალხის უმრავლესობის ნებას. თქმა იმისა, რომ ამომრჩევლის ხმა ერთ საარჩევნო ოლქში უფრო წონადია ვიდრე სხვა ოლქში, წინააღმდეგობაში მოდის დემოკრატიული მმართველობის ძირითად პრინციპთან - უმრავლესობის მმართველობა (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ).

ლოგიკურად, იქ, სადაც პოლიტიკური საზოგადოება, წარმომადგენლობითობის პრინციპს ეფუძნება, გონივრულად უნდა იქნას მიჩნეული, ის რომ მოსახლეობის უმრავლესობამ აირჩიოს საკანონმდებლო ორგანოს უმრავლესობა. სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, საკანონმდებლო ორგანოში უმცირესობის კონსტროლის დაშვება გამოიწვევს უმრავლესობის უფლებების უარყოფას. კონსტიტუციური სისტემა შეიცავს უმცირესობის დაცვის იმაზე უკეთეს საშუალებას ვიდრე მათთვის საკანონმდებლო ორგანოში უმრავლესობის მინიჭებაა. თანასწორობისა და უმრავლესობის მმართველობის იდეალები, ნაკლებად მნიშვნელოვანი ვერ იქნება აწმყოსა და მომავალში (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეში რეინოლდსი სიმსის წინააღმდეგ). როდესაც საკანონმდებლო ორგანო არ ეფუძნება მოსახლეობის რაოდენობის პრინციპს, სავარუდო შედეგი იქნება უმცირესობის ვეტოს მეშვეობით უმრავლესობის ნების დამსხვრევა.

ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპი, რაც ახდენს უმრავლესობის მმართველობაზე დაფუძნებული სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპიდან გადახვევას, უნდა ისახავდეს განსაზღვრულ ლეგიტიმურ მიზანის მიღწევას, ანუ ისეთ მიზანს, რომელიც საქმის გარემოებებიდან გამომდინარე გადაწონის უმრავლესობის მმართველობაზე დაფუძნებული სახალხო სუვერენიტეტის დაცვის ინტერესებს. ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპი, როგორც ფედერალიზმის ერთ-ერთი ნიშანი ყველაზე მეტ გამართლებას პოულობს მაშინ როდესაც ის ემსახურება უმცირესობის ინტერესების დაცვას. აშშ-ს კონსტიტუციის შემთხვევაში სენატში შტატების თანაბარი წარმომადგენლობა ემსახურებოდა მცირერიცხოვანი მოსახლეობით დასახლებული შტატების ინტერესების დაცვას დიდი შტატებისაგან, რომელთაც ქვედა, სახალხო სუვერენიტეტზე დაფუძნებულ - წარმომადგენელთა პალატაში ისედაც გააჩნიათ უმრავლესობა. საქართველოს კონსტიტუცია საქართველოს პარლამენტში ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპის განმტკიცების მეშვეობით ახდენს არა მცირე მოსახლეობის მქონე ტერიტორიული ერთეულების, არამედ კომპაქტური რეგიონული უმცირესობის ინტერესების დაცვას. ეთნიკური კუთვნილება არის ის ნიშანი, რაც აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკის მიმართ ამართლებს სახალხო სუვერენიტეტის პრინციპიდან გადახვევას, ხოლო რელიგიური უმცირესობის დაცვის ლეგიტიმური ინტერესი გამოიყენება აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკასთან მიმართებაში. აქვე ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს ის, რომ საქართველოს კონსტიტუცია აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკასა და აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში მცხოვრებ საქართველოს მოქალაქეებს (განურჩევლად მათი ეთნიკური თუ რელიგიური კუთვნილებისა) ცნობს საქართველოს ხალხთან კონკურენციაში ხელისუფლების დამოუკიდებელ წყაროდ. უმცირესობათა სხვა ჯგუფები საქართველოს კონსტიტუციით დაცული არიან ინდივიდუალურად კონკრეტულ ტერიტორიულ ერთეულთან იდენტიფიცირების გარეშე. საქართველოს კონსტიტუციაში დაფიქსირებული სტატუსიდან და დაცული ლეგიტიმური ინტერესებიდან გამომდინარე, მხოლოდ აჭარის და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკების შემთხვევაშია კონსტიტუციურად ნებადართულია ტერიტორიული წარმომადგენლობის პრინციპის გამოყენება, როდესაც უმრავლესობის პოლიტიკური ნების დასაბალანსებლად აუცილებელია უმაღლეს წარმომადგენლობით ორგანოში სხვა ტერიტორიული ერთეულის მოსახლეობის რაოდენობასთან შედარებით ავტონომიური რესპუბლიკების უფრო მაღალი პოლიტიკური რეპრეზენტატულობა.