თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.„სახელმწიფო კომპენსაციის და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი, მე-60-ე მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ა“ ქ/პუნქტი, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე“ ქ/პუნქტი, 31-ე მუხლის, 31¹-ე მუხლის, 31²-ე მუხლების და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“ ქ/პუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო არის საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის უზენაესობას, კონსტიტუციურ კანონიერებას და ადამიანის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას, რაც სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობის ფუნდამენტური პრინციპის წარმოადგენს. მას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს კონსტიტუციურ დანაწესთა შესრულების უზრუნველყოფის, საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ და გარანტირებულ ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვისა და სახელმწიფოში სამართლებრივი სტაბილურობის განმტკიცების პროცესში.

შესაბამისად, როდესაც პირი მიიჩნევს, რომ ქვეყნის ტერიტორიაზე ადგილი აქვს ადამიანის ძირითად უფლებათაგან რომელიმეს დარღვევას, ადგილი აქვს დისკრიმინაციას ან/და რომელიმე საკანონმდებლო აქტი ან მისი რომელიმე დებულება წინააღმდეგობაში მოდის ქვეყნის უმთავრეს კანონთან - ის უფლებამოსილია, დარღვეული უფლებისა თუ უთანასწორობის აღდგენის მიზნით მიმართოს სწორედ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს.

1) სარჩელი ფორმითა და შინაარსით შეესაბამება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ კანონით დადგენილ მოთხოვნებს.

2) საკონსტიტუციო სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, კერძოდ მოსარჩელეს წარმოადგენს თავდაცვის ძალების გენერალ-მაიორი თემურ ლორია, მას ,,სამხედრო, შინაგან საქმეთა ორგანოების და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურიდან თადარიგში დათხოვნილ პირთა და მათი ოჯახის წევრთა სოციალური უზრუნველყოფის შესახებ“ და ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონების საფუძველზე დანიშნული აქვს სახელმწიფო კომპენსაცია და დღეისათვის იღებს სახელმწიფო კომპენსაციას 560 ლარის ოდენობით, რომლის უფლებებიც უშუალოდ დაირღვა სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად, კერძოდ: თვლის, რომ სადავო ნორმა, კერძოდ ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის დანაწესით, დისკრიმინაციულია და უხეშად არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ და გარანტირებულ თანასწორობის ძირითად უფლებას. აღნიშნული მუხლი არათანასწორ მდგომარეობაში აქცევს კანონის მე-5 მუხლის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“, „ჟ“ ქვეპუნქტით და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების მიმღებნი პირებს კანონით გათვალისწინებულ სხვა პირებთან მიმართებაში.

3) სარჩელში მითითებული სადაო საკითხები საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, რადგანაც დავის საგანს წარმოადგენს 27.10.2015 წლის N 4579-1ს კანონის ნაწილობრივ არა კონსტიტუციურად ცნობა, რამაც მოსარჩელის ეკონომიკურ მდგომარეობაზე პირდაპირი და უშუალო ზეგავლენა მოახდინა.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის 1 პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი. მოცემულ შემთხვევაში, კონკრეტული საკონსტიტუციო სარჩელის ფარგლებში სადავოდ არის გამხდარი სწორედ საქართველოს კანონის, კერძოდ ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ მე-7 მუხლის შესაბამისობა და კონსტიტუციურობის საკითხის შეფასება საქართველოს უზენაესი კანონის და კონკრეტულად მისი მეორე თავით განსაზღვრულ ნორმასთან მიმართებით. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, განიხილავს საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების შესაბამისად, კონსტიტუციური სამართალწარმოების დაწყების საფუძველია საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების წერილობით შეტანა, ხოლო ამავე კანონის 39-ე მუხლის 1 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი, ხოლო ამავე მუხლის მეორე პუნქტის შესაბამისად, მოპასუხეა ის ორგანო/თანამდებობის პირი, რომლის აქტმაც, მოსარჩელის აზრით, გამოიწვია საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევა. ამავე კანონის 30-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად მხარეებს უფლება აქვთ საქმის განხილვის ნებისმიერ სტადიაზე თავიანთი ინტერესების დაცვა მიანდონ ადვოკატს ან უმაღლესი იურიდიული განათლების მქონე სხვა პირს.

4) სარჩელში მითითებული სადაო საკითხები საკონსტიტუციო სასამართლოს არსებითად არ განუხილავს, თუმცა ამჟამად განხილვაშია არაერთი საქმე რომელიც შეეხება გასაჩივრებულ კანონის მე-7 მუხლით დადგენილ შეზღუდვას - გასაცემი კომპენსაციის ოდენობისა, არ უნდა აღემატებოდეს 560 ლარს.

5) საქართველოს კონსტიტუციის დებულებანი პირდაპირ პასუხობს სადაო კანონის (ნორმის) ნაწილობრივ არაკონსტიტუციურად ცნობის გარდუვალობას.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, კონსტიტუციური სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონმდებლობით დადგენილ ყველა სავალდებულო რეკვიზიტს. სახეზეა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით დადგენილი ყველა წინაპირობა, სარჩელი ფორმითა და შინაარსით აკმაყოფილებს მისთვის დადგენილ მოთხოვნებს, არ არსებობს წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები და უნდა მოხდეს მისი განსახილველად მიღება.

6) სადაო საკითხზე სარჩელის შეტანის ვადა არ არსებობს.

7) დავის საგანს წარმოადგენს არაკანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი, არამედ თვით კანონის კონსტიტუციასთან შეუსაბამობა.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის დასაბუთება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლთან მიმართებაში

კომპენსაციაზე უფლების მოპოვების ძირითად საფუძველს წარმოადგენს სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული სამსახურის გავლა ე. ი. კომპენსაციას (ყოველთვიურ ფულად თანხას) სახელმწიფო გასცემს წარსულში ნამსახურობისათვის. გასარკვევია, წარმოადგენს თუ არა კომპენსაცია, როგორც სოციალური კატეგორია, ბენეფიციარების ისეთ საკუთრებას, რომელსაც იცავს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 29.03.2006 წლის N 2/7/365 371 განჩინებაში ნათქვამია, რომ „საპენსიო უზრუნველყოფასთან დაკავშირებით საკითხები სოციალური უფლების კატეგორიას განეკუთვნება. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით (ახალი მე-19 მუხლი) აღიარებულია საკუთრების უფლება, რომელიც ადამიანის პირადი უფლებაა, მაგრამ იმავდროულად მას აქვს ეკონომიკური ხასიათი ამიტომ რიგი უფლებების ხელყოფაზე, ხელყოფის შინაარსიდან გამომდინარე, შეიძლება გავრცელდეს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის (დღევანდელი მე-19) ფარგლები“.

აღნიშნული განმარტება საფუძველს გვაძლევს გავარკვიოთ კომპენსაციის, როგორც სოციალური უფლების, რა ნაწილზე ვრცელდება კონსტიტუციის მე-19 მუხლით აღიარებული საკუთრების უფლების შინაარსი და რა ნაწილზე არ ვრცელდება იგი. მართალია კომპენსაციის უფლების მქონე სუბიექტმა იგი სახელმწიფოს წინაშე განსაკუთრებული ნამსახურობით მოიპოვა, მაგრამ მისი უშუალოდ გასხვისება ან მემკვიდრეობით გადაცემა დაუშვებელია, აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმა იცავს ისეთ უფლებას, რომლის სარგებლობა, მფლობელობა და განკარგვა (საკუთრების უფლება) ბენეფიციარს არ ეზღუდება.

ბენეფიციარს არ ეზღუდება კოპმენსაციის სახით ყოველთვიურად დანიშნული ფულადი სახსრების უშუალოდ განკარგვის უფლება, რაც ეკონომიკური ხასიათის უფლებაა, მისი ხელყოფა (შემცირება ან გაუქმება) შეიძლება მოხდეს მხოლოდ საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დადგენილი წესით.

ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს განმარტებით „.. უფლება კონკრეტული ოდენობის... პენსიაზე... არ შედის კონვენციით გარანტირებულ უფლებებში და თავისუფლებებში („Aurola v. Finland”). „თუმცა მოთხოვნა“ - პენსიასთან დაკავშირებით - შესაძლებელია წარმოადგენდეს საკუთრებას კონვენციის პირველი და დამატებითი ოქმის პირველი მუხლის მნიშვნელობით, თუ კი იგი „საკმარისად რეალიზებადი“ და „ლეგიტიმურად მოთხოვნადი“ სარგებელია (stran qzeek refinezies and stratis andreadis v. Greece”). (provednoya v. Russia აბზაცი 38).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2015 წლის 10 თებერვლის გადაწყვეტილებაში საქმეზე „Case of belane nagy v. Hungary”. პენსიის ცვლილება განხორციელდა კანონის ცვლილებით დადგენილი ახალი პირობებით. სასამართლომ ასევე განაცხადა, რომ „საჩივარი უნდა შემოწმდეს პირველი დამატებითი ოქმის პირველ მუხლთან მიმართებაში, რომელიც იკითხება შემდეგნაირად: „ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლება. მხოლოდ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის შეიძლება ჩამოერთვას საკუთრება ვინმეს კანონით და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპებით გათვალისწინებულ პირობებში“.

გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის დასაბუთება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლთან მიმართებაში

27.12.2005 წელს საქართველოს პარლამენტმა მიიღო N 2542-ის კანონი „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“. კანონის მე-3 მუხლით განისაზღვრა კომპენსაციის ძირითადი პრინციპები - სამართლიანობა, კანონის წინაშე თანასწორობა და მუდმივობა და კომპენსაციის მიღების სახელმწიფო გარანტია. კანონის მე-7 მუხლით განისაზღვრა კომპენსაციის ოდენობა - არაუმეტეს 560 ლარისა.

,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლი ამჟამად შემდეგი რედაქციითაა ჩამოყალიბებული :

მუხლი 7. კომპენსაციის/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის მაქსიმალური ზღვარი

კომპენსაციის/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის ოდენობა, გარდა ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“ ან „ჟ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ კომპენსაციის მიმღებ პირზე გასაცემი კომპენსაციის ოდენობისა, არ უნდა აღემატებოდეს 560 ლარს.

მოცემული ნორმა უპირატეს მდგომარეობაში აყენებს, როგორც, სადაო კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ პირებს:

მ) „საქართველოს თავდაცვის ძალების სამშვიდობო ოპერაციებში მონაწილეობის შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული საერთაშორისო ოპერაციების ან სხვა სახის სამშვიდობო საქმიანობის განხორციელებისას გარდაცვლილ ან ამ მისიებში მიღებული ჯანმრთელობის დაზიანების გამო გარდაცვლილ საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს მოსამსახურეთა ოჯახის წევრებს;

ნ) საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის, აგრეთვე 1998 წლის მაისისა და 2004 წლის აგვისტოს მოვლენების დროს დაღუპულთა ან მიღებული ჭრილობების შედეგად გარდაცვლილთა ოჯახის წევრებს;

ო) საქართველოს სახელმწიფოებრივი დამოუკიდებლობის აღდგენის აქტის მიღების დღის (1991 წლის 9 აპრილი) შემდეგ, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 50-ე მუხლის 1^​1 პუნქტით, „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 41-ე მუხლის მე-10 პუნქტითა და „სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის 2^​1 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას დაღუპულ ან მიღებული ჭრილობების შედეგად გარდაცვლილ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურისა და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურის მოსამსახურეთა ოჯახის წევრებს, გარდა ამ პუნქტის „ნ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა;

პ) „სამოქალაქო უსაფრთხოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 66-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების − საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის, აგრეთვე საქართველოს პრემიერ-მინისტრის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული სპეციალური დანიშნულების სახელმწიფო დაწესებულების − საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურის სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას დაღუპული ან მიღებული დაზიანების შედეგად გარდაცვლილი მეხანძრე-მაშველის ოჯახის წევრებს;

ჟ) სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას დაღუპული ან მიღებული დაზიანების შედეგად გარდაცვლილი საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალი დაწესებულებების იმ თანამშრომლების ოჯახის წევრებს, რომლებიც მონაწილეობდნენ სტიქიური უბედურების სალიკვიდაციო/სამაშველო სამუშაოებში ან რომლებსაც მინიჭებული აქვთ გარემოს დაცვის სფეროში საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევის ფაქტების გამოვლენისა და აღკვეთის უფლებამოსილება.

ისე მეცნიერებს და იმ პირებს, რომლებიც:

ა) „უმაღლესი განათლების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ თანამდებობებზე გადაყვანასთან ან/და რეორგანიზაცია-ლიკვიდაციასთან დაკავშირებით გამოთავისუფლებული საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – უმაღლესი საგანმანათლებლო დაწესებულების პროფესორ-მასწავლებლებზე და იმ დამხმარე პერსონალზე, რომლებიც უშუალოდ მონაწილეობენ საგანმანათლებლო ან სამეცნიერო საქმიანობაში;

ბ) სახელმწიფო სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულების საჯარო სამართლის იურიდიულ პირად დაფუძნებასთან ან სახელმწიფო/საჯარო სამართლის იურიდიული პირის – სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულების რეორგანიზაცია-ლიკვიდაციასთან დაკავშირებით გამოთავისუფლებულ სამეცნიერო თანამდებობებზე დასაქმებულ პირებზე, აგრეთვე იმ პერსონალზე, რომლებიც უშუალოდ მონაწილეობენ სამეცნიერო საქმიანობაში.

იმ პირებისაგან განსხვავებით რომლებიც:

ა) საქართველოს პარლამენტის წევრებს;

ბ) საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებს;

გ) საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს;

დ) საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეებს;

დ^​1) გენერალურ აუდიტორსა და მის მოადგილეს;

ე) სამხედრო, შინაგან საქმეთა ორგანოებიდან, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურიდან, საქართველოს დაზვერვის სამსახურიდან და სახელმწიფო დაცვის სპეციალური სამსახურიდან თადარიგში დათხოვნილ პირებს, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სისტემაში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებიდან − სპეციალური პენიტენციური სამსახურიდან, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს საგამოძიებო დეპარტამენტიდან, საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციიდან და საგამოძიებო დეპარტამენტიდან დათხოვნილ სამხედრო წოდების ან სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე პირებს, იმავე სამინისტროს სპეციალური პენიტენციური სამსახურიდან დათხოვნილ, ზევადიან სამხედრო წოდების ან სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე პირებს, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის საჯარო თანამდებობებიდან განთავისუფლებულ პირებს, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურიდან განთავისუფლებულ სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე პირებს, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მმართველობის სფეროში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულებიდან − საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურიდან, საქართველოს პრემიერ-მინისტრის უშუალო დაქვემდებარებაში არსებული სპეციალური დანიშნულების სახელმწიფო დაწესებულებიდან − საგანგებო სიტუაციების მართვის სამსახურიდან და ეროვნული უსაფრთხოების საბჭოს აპარატიდან დათხოვნილ სახელმწიფო სპეციალური წოდების მქონე პირებს;

ვ) პროკურატურის სისტემიდან დათხოვნილ თანამშრომლებს;

ზ) საქართველოს ყოფილი უმაღლესი პოლიტიკური თანამდებობის პირთა ოჯახის წევრებს;

თ) უმაღლესი დიპლომატიური რანგის მქონე პირებს;

ი) საქართველოს პარლამენტის აპარატის მოხელეებს;

კ) მეცნიერებს;

ლ) სამოქალაქო ავიაციის მოსამსახურეებს;

აღნიშნული ნორმატიული აქტი წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლი პირველ მე-2 პუნქტებთან საქართველო არის სოციალური სახელმწიფო. სახელმწიფო ზრუნავს საზოგადოებაში სოციალური სამართლიანობის, სოციალური თანასწორობისა და სოციალური სოლიდარობის პრინციპების განმტკიცებაზე. მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტთან სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობს კონსტიტუციის პრინციპებიდან. და 70-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან საქართველოს დაცვა საქართველოს ყოველი მოქალაქის ვალია. სამხედრო სამსახურის გავლის წესი განისაზღვრება კანონით.

დისკრიმინაციის ცნების ზოგად განმარტებას გვაძლევს საქართველოს კანონი „დისკრიმინაციის ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ“, რომლის თანახმადაც „დისკრიმინაცია არის ისეთი მოპყრობა ან პირობების შექმნა, რომელიც პირს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი უფლებებით სარგებლობისას არახელსაყრელ მდგომარეობაში აყენებს ანალოგიურ მდგომარეობაში მყოფ სხვა პირებთან შედარებით“.

,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტის საფუძველზე ვარ სახელმწიფო კომპენსაციის მიმღები (ნამსახურები მაქვს 32 წელი). ამავე კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა.დ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე კადრის სამხედრო სამსახურის უმაღლესი ოფიცრების შემადგენლობის წოდების მქონე პირებს სამხედრო კომპენსაცია ენიშნებათ პენსიის ოდენობას დამატებული ორგანოებში ნამსახურობის წლების 15 ლარზე ნამრავლი. აღნიშნულის ნორმის საფუძველზე ჩემი კომპენსაცია შეადგენს (32(ნამსახურების წლები) X 15 (ლარზე) + 220 (სახელმწიფო პენსია)=700 ლარს, რომელსაც სადაოდ ქცეული ნორმით დადგენილი შეზღუდვის გამო სრულად ვერ ვიღებ.

კონსტიტუცია პირდაპირ მითითებას აკეთებს, კანონის წინაშე თანასწორობაზე ყველა ნიშნით. ნორმატიული აქტების შესახებ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად კი, იერარქიულად საქართველოს კონსტიტუცია არის ყველაზე მაღალი იურიდიული ძალის მქონე დოკუმენტი და ყველა სხვა საკანონმდებლო აქტი მასთან შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს.

კანონის წინაშე თანასწორობა მოითხოვს, რომ არცერთ ადამიანს ან ადამიანთა ჯგუფს არ შეიძლება უარი ეთქვას უფლებებთან მიმართებაში კანონით უზრუნველყოფილ ისეთივე დაცვაზე, რითაც სარგებლობენ ანალოგიური სტატუსისა თუ კატეგორიის მატარებელი პირები მსგავს პირობებსა და გარემოებებში, როგორც სამართალშემოქმედების, ისე სამართალგამოყენების პროცესში. სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობის ერთ-ერთ ფუნდამენტურ პრინციპს სწორედ კანონის წინაშე თანასწორობა წარმოადგენს. აღნიშნული კი სახელმწიფოს წარმოუშობს ვალდებულებას, რომ იზრუნოს ფაქტობრივი უთანასწორობის აღმოსაფხვრელად.

აქვე აღსანიშნავია ის გარემოება, როდესაც თვით კანონი გამოარჩევს სამხედრო სამსახურს თავისი თავისებურებით და სამსახურის გავლის განსაკუთრებულობით, კერძოდ:

,,სამხედრო მოსამსახურის სტატუსის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტით ,,სამხედრო მოსამსახურის სამართლებრივი სტატუსის თავისებურებები განისაზღვრება სახელმწიფოს შეიარაღებული დაცვისათვის მასზე დაკისრებული ვალდებულებებით, რაც დაკავშირებულია დასახული ამოცანების ყოველგვარ პირობებში შესრულებასთან, მაშინაც კი, თუ მის სიცოცხლეს საფრთხე ემუქრება.“ ხოლო მე-10 მუხლით ,,სამხედრო სამსახური წარმოადგენს სახელმწიფო სამსახურის განსაკუთრებულ სახეს და მიზნად ისახავს საქართველოს თავდაცვის უზრუნველყოფას.“ ამავე კანონის მე-2 მუხლის მე-5 პუნქტთ ,,სამხედრო მოსამსახურის სამოქალაქო უფლებებისა და თავისუფლებების ნაწილობრივი შეზღუდვის კომპენსაცია, რაც სამხედრო სამსახურის გავლის განსაკუთრებულ პირობებთანაა დაკავშირებული, წარმოებს ამ კანონისა და სხვა ნორმატიული აქტების შესაბამისად.“

კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციური რანგის პრინციპი ირღვევა როდესაც მსგავსი, ერთგვაროვანი შემთხვევები განსხვავებულად განიხილება, თუკი მათ შორის არსებული მცირედი განსხვავება არ ამართლებს მათდამი განსხვავებულ მოპყრობას - მოცემული სადავო ნორმის ფარგლებში გაუგებარია მისი ნორმატიული შინაარსის არსი, ვინაიდან ცალსახაა, რომ იგი აქცენტირებას ახდენს კომპენსაციის/სტიპენდიის მიმღებ ერთ პირთა წრის, გარკვეული ჯგუფის გამორჩევა მეორისაგან. რაც დაუშვებელია და დისკრიმინაციულია მეორე პირთა წრის მიმართებით შემუშავებულ პოლიტიკასთან დაკავშირებით, მითუმეტეს მათ მიერ სოციალური და ეკონომიკური უფლებების გამოყენებაზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მეტყველებს, „კანონის წინაშე თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ეს ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“[1]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თანასწორობის იდეას, როგორც სამართლებირივი სახელმწიფოს სახელმძღვანელო პრინციპსა და დემოკრატიული ღირებულებების ფუნდამენტს, სისტემურ ჭრილში, სხვა გადაწყვეტილებებშიც გაუსვა ხაზი, კერძოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილების თანახმად, [2] თნთანასწორობის იდეა არის ერთ-ერთი საყრდენი ღირებულებათა სისტემისა, რომლის დამკვიდრების მიზნით და სულისკვეთებითაც იქმნებოდა სახელმწიფოთა კონსტიტუციები. კანონის წინაშე თანასწორობა – ეს არ არის მხოლოდ უფლება, ეს არის კონცეფცია, პრინციპი, რომელსაც ეფუძნება სამართლებრივი სახელმწიფო და დემოკრატიული ღირებულებები”. სადავო ნორმის შინაარსი პირდაპირ ადგენს განსხვავებულ მოპყრობას, უსაფუძვლოდ აწესებს ზღვარს კომპესაციის მიმღებ პირების ერთ ჯგუფზე, როდესაც მეორე ჯგუფს აღნიშნული შეზრუდვა არ აქვს. მოცემულ ვითარებაში სახელმწიფო ერთის მხრივ ადამიანთა ერთ ჯგუფს ეპყრობა ლოიალურად, ვიდრე მსგავს ვითარებაში მყოფ ადამიანთა სხვა ჯგუფს, ხოლო მეორეს მხრივ კი ვერ უზრუნველყოფს, რომ ადამიანთა ერთმა ჯგუფმა ისარგებლოს ისეთივე შეღავათით ან უპირატესობით, როგორითაც სარგებლობს ადამიანთა სხვა ჯგუფი - შესაბამისად, ცალსახაა, რომ ადგილი აქვს განსხვავებულ მოპყრობას. რაც შეეხება აკრძალულ საფუძველს - განსხვავებული მოპყრობა უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და უნდა არსებობდეს გონივრული, პროპორციული ურთიერთმიმართება განსხვავებულ მოპყრობასა და დასახულ კანონიერ მიზანს შორის. განსხვავებული მოპყრობის კანონიერი მიზნის დასაბუთება სახელმწიფოს ვალდებულებაა, რომელიც მოცემულ სადავო ნორმასთან მიმართებით არ არის წარმოდგენილი.

მოცემულ შემთხვევაში სადაო კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის ,,ე“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ პირთა წრეზე ჯგუფისადმი განსხვავებული მოპყრობაზე მიუთითოთ

როგორც ზემოთ უკვე ავღნიშნეთ საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 ნაწილის ბოლო წინადადება კონსტიტუცია არ უარყოფს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომლებიც აქ არ არის მოხსენიებული, მაგრამ თავისთავად გამომდინარეობს კონსტიტუციის პრინციპებიდან. ხოლო 70-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე საქართველოს დაცვა საქართველოს ყოველი მოქალაქის ვალია. სამხედრო სამსახურის გავლის წესი განისაზღვრება კანონით. შესაბამისად მოყვანილი ნორმის შესაბამისად 1998 წელს მიღებული იქნა საქართველოს კანონი ,,სამხედრო მოსამსახურის სტატუსის შესახებ“. აღნიშნული კანონის მე-10 მუხლის პირველი ნაწილით საფუძველზე ,,სამხედრო სამსახური წარმოადგენს სახელმწიფო სამსახურის განსაკუთრებულ სახეს და მიზნად ისახავს საქართველოს თავდაცვის უზრუნველყოფას.“ ამავე კანონის მე-2 მუხლის მე-5 პუნქტის დანაწესით ,,სამხედრო მოსამსახურის სამოქალაქო უფლებებისა და თავისუფლებების ნაწილობრივი შეზღუდვის კომპენსაცია, რაც სამხედრო სამსახურის გავლის განსაკუთრებულ პირობებთანაა დაკავშირებული, წარმოებს ამ კანონისა და სხვა ნორმატიული აქტების შესაბამისად.“

უმნიშვნელოვანესია განისაზღვროს სადაო ნორმატიული აქტი მიღების ბუნება და იურიდიული თუ სოციალურ-ეკონომიკური საფუძვლები, კერძოდ სამხედრო მოსამსახურეთა მიმართ განსხვავებული მოპყრობა, რაც გამოიხატა სოციალური უფლების - სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების შეზღუდვაში, წარმოადგენდა საკანონმდებლო ხელისუფლების რგოლის თვითმიზანსა და თვითნებობას თუ ობიექტური საჭიროებებით განპირობებულ აუცილებლობას?! აღნიშნულთან დაკავშირებით რელევანტურია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493[3] გადაწყვეტილება, რომლის თანახმად დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. აქვე აღსანიშნავია ის გარემოება, როდესაც დაწესდა ზედა ზრავრი 560 ლარი (2005 წელი) დაკარგა თავისი ფუნქცია და სამხედრო მოსამსახურეებს (და არამარტო მათ) აყენებს არათანასწორ მდგომარეობაში განსაკუთრებით უფროს (მაიორი, ვიცეპოლკოვნიკი, პოლკოვნიკი) და უმაღლეს (გენერლები) ოფიცერთა შემადგენლობას რომელთაც ნამსახურები აქვთ 30 და მეტი კალენდარული წელი ქვეყნისა და სამშობლოს დაცვის სამსახურში.

შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას, რასაც ადგილი ჰქონდა სადაოდ ქცეულ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის დანაწესში. გაუგებარია რის საფუძველზე, რა ობიექტურ და გონივრულ გარემოებებზე დაყრდობით ან რა ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურებოდა აღნიშნული ნორმაში ზედა ზღვარის განსაზღვრა, რომელმაც არათანასწორ მდგომარეობაში ჩააყენა მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“, „ჟ“ ქვეპუნქტებისა და სტიპენდიების მიმღების მქონე პირები ამავე კანონში მითითებული სხვა კატეგორიის პირთა წრისაგან.

ამასთან საქართველოს კონსტიტუციის პრეამბულით განსაზღვრულია საქართველოს მოქალაქეების ნება დააფუძნონ სოციალური სახელმწიფო, რაც გულისხმობს სახელმწიფოს მიერ ქმედითი ნაბიჯების გადადგმას ადამიანის სოციალური უფლებების აღიარებაში, უზრუნველყოფაში და განმტკიცებაში, რაც მინიმუმ დაუსაბუთებლად და თვითნებურად ადამიანთა ამა თუ იმ ჯგუფისადმი უფლების შეზღუდვასა თუ წართმევაზე უარის თქმას ნიშნავს. სახელმწიფო, ეროვნული კანონმდებლობისა და საერთაშორისო თანამეგობრობის წინაშე აღებული ვალდებულებებიდან გამომდინარე ზრუნავს შეირაღებული ძალების მოსამსახურეებზე და მათ ოჯახებზე თადარიგში გასვლის შემდეგ. სახელმწიფოს მიერ თადარიგში დათხოვნილ სამხედრო მოსამსახურისათვის აღმოჩენილი დახმარება და მათი სოციალური აღიარება არის ეროვნული სოლიდარობის აგრეთვე, იმ ფასეულობების აღიარების მაჩვენებელი ფაქტორი, რაზედაც შენდება საზოგადოება. აღნიშნული დამოკიდებულება მიუთითებს ასევე თაობებს შორის არსებულ კავშირზე იმ ხალხთან, ვინც მსხვერპლი გაიღო სამშობლოს ერთიანობისა და დამოუკიდებლობის საქმეში.

საქართველოს სახელმწიფოს გააჩნია აგრეთვე მორალური ვალდებულება სამხედრო პირების უფლებების ეფექტურად უზრუნველყოფისა და დაცვისათვის შექმნას და გაატაროს ადეკვატური პოლიტიკა სწორედ იმის გათვალისწინებით, რომ მათ მნიშვნელოვანი ღვაწლი მიუძღვით ქვეყნის წინაშე. ამასთან, სამხედრო პირისათვის გაუმჯობესებული სოციალურ-ეკონომიკური პაკეტის უზრუნველყოფა შეიარაღებული ძალების მოქმედი და მომავალი თაობებისათვის მიმანიშნებელია იმისა, რომ შეიარაღებული ძალები პასუხისმგებლობის მქონე დამქირავებელია. მეორე მხრივ, უარყოფითი ინფორმაცია სამხედრო პირთა უფლებების დაუსაბუთებლად შეზღუდვისა და უგულებელყოფის შესახებ დააბრკოლებს პოტენციურ მომავალ სამშობლოს დამცველებს (რეკუტებს) შევიდნენ შეიარაღებულ ძალებში. ამან შეიძლება უკმაყოფილება გამოიწვიოს შეიარაღებულ ძალებში მომსახურე პირებს შორის, განსაკუთრებით მათ შორის, რომლებიც უკვე აპირებენ (ასაკისა თუ ნამსახურების წლების გამო) დაუბრუნდნენ სამოქალაქო ცხოვრებას, აგრეთვე, ვინც უკვე დატოვა შეიარაღებული ძალები.

სწორედ ზემოხსენებული ზრუნვისა და სოციალური ვალდებულებები უგულებელყოფასთან გვაქვს ადგილი საქართველოს სახელმწიფოს მხრიდან, რომლის კონკრეტული ასპექტიც გამოიხატა საქართველოს პარლამენტის 2005 წლის 27 დეკემბრის N2549-რს კანონში, რომლითაც სახელმწიფო კომპენსაციის ზედა ზღვარი გარკვეული პირთა წრისათვის (მათ შორის ძალოვანი სტრუქტურების წარმომადგენლებისათვის) განისაზღვრა 560 ლარი. აღნიშნული შემთხვევა წარმოადგენს არაპირდაპირ დისკრიმინაციას და პირთა ერთი ჯგუფის გამორჩევას მეორისაგან სრულიად დაუსაბუთებლად, ობიექტური აუცილებლობით განპირობებული საფუძვლების გარეშე და თვითნებურად. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით საქართველოს კონსტიტუციის კრძალავს როგორც პირდაპირ, ისე არაპირდაპირ დისკრიმინაციას, ადგენს რომ თანასწორობის იდეის, როგორც ღირებულებითი პრინციპის, ძირითადი არსი და მიზანი არის ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად, არ დაუშვას არსებითად თანასწორის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით[4].

სადაო კანონის მე-7 მუხლის დადგენილი ზედა ზღვარის დადგენა პირთა განსაზღვრული წრის მიმართ კითხვის ნიშნებს ბადებს შემდეგ პრინციპულ საკითხებთან დაკავშირებით : 1) საკანონმდებლო ხელისუფლების ქმედების ხასიათი, მისი მიზანი ამ გადაწყვეტილების მიღებისას ? 2) რა ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს ემსახურება ან საერთოდ ემსახურება თუ არა, აღნიშნული განსხვავებული მოპყობა?! 3) საკანონმდებლო ხელისუფლების გადაწყვეტილება იყო თვითნებური თუ ეფუძნებოდა რაიმე სამართლებრივი, მეცნიერული, სოციალური თუ ეკონომიკური კვლევის შედეგებს ?!.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თავის გადაწყვეტილებაში აღნიშნავს, რომ „დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას. ზოგადად, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარე, კონსტიტუციურ უფლებებში ჩარევისას სახელმწიფომ კერძო პირებთან მიმართებით არ უნდა მიიღოს გონივრულ საფუძველს მოკლებული და დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებები“[5].

გარდა ზემოხსენებულისა გონივრულ ეჭვს ბადებს, რომ ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური პენსიების შესახებ“ საქართველოს კანონით დაცული სამართლებრივი სიკეთე აღემატება ხელყოფილ სამართლებრივ სიკეთეს. განსხვავებული მოპყრობის შედეგად, საზოგადოების ერთი ნაწილს წაერთვა უფლება მიეღო კანონით კუთვნილი კომპენსაცია სრულად, მხოლოდ იმის საფუძველზე, რომ მათ დაუწესდათ ყოვლად გაუმართლებელი და დაუსაბუთებელი შეზღუდვა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მიუთითებს, რომ კონსტიტუცია კრძალავს კანონის წინაშე არსებითად თანასწორთა უთანასწოროდ (ან პირიქით) გონივრული და ობიექტური დასაბუთების გარეშე მოპყრობის ნებისმიერ შემთხვევას[6].

საქართველოში თადარიგში გასული სამხედრო პირთა სოციალურ-ეკონომიკური თუ მატერიალური მდგომარეობა რბილად რომ ვთქვათ არც თუ ისე სახარბიელოა. რამდენადაც მათი ნაწილი სოციალურად დაუცველი ან სიღარიბის ზღვარზე მყოფია. შესაბამისად სახელმწიფო კომპენსაციის მიღება ზღვარის დაუწესებლად მათთვის ერთგვარად შეღავათს წარმოადგენდა ელემენტარული მატერიალური პრობლემების მოგვარების უზრუნველყოფაში.

ამდენად კონსტიტუციურ სარჩელში მოყვანილი სადავო ნორმის მიმართ სახელმწიფო ორგანოს მიერ მაქსიმალურად დაცული უნდა ყოფილიყო ნორმის განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპები[7], რათა მინიმუმადე ყოფილიყო დაყვანილი თვითნებობისა და შეცდომის დაშვების საფრთხე, მითუმეტეს როდესაც საკითხი ეხება ადამიანთა უმნიშვნელოვანესი ნაწილის, სამხედრო (ძალოვანი სტრუქტურის) ძალების სოციალურ და ეკონომიკურ უფლებებს. სწორედ, გონივრულმა, ზედმიწევნით ზუსტად განსაზღვრულმა ნორმატიულმა აქტმა უნდა დააბალანსოს ბუნებრივი უპირატესობა, რომელიც უნდა წარმოადგენდეს რაიმე ობიექტური საჭიროებებიდან გამომდინარე აუცილებლობას, გათვალისწინებულ უნდა იქნეს დაცულ და ხელყოფილ სიკეთეთა თანაზომიერების პრინციპი და ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს.

სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი, კონსტიტუციურ პრინციპებთან.

ძირითადი უფლებები არის კონსტიტუციით განმტკიცებული ადამიანის უფლებები, რომლებიც სახელმწიფოს ბოჭავს. საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის შეტანა მხოლოდ კონსტიტუციის მე-2 თავში გარანტირებულ უფლებებთან მიმართებაშია დასაშვები.[8] კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი არ უარყოფს ადამიანის სხვა საყოველთაოდ აღიარებულ ძირითად უფლებებს, რომლებიც კონსტიტუციის მე-2 თავში სახელდებით არ არის მოხსენიებული.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტში მოხსენიებული საყოველთაოდ აღიარებული უფლებები არ გულისხმობს კონსტიტუციის მიღმა, საერთაშორისო-სამართლებრივ აქტებში უზრუნველყოფილ ადამიანის უფლებებს, რადგან ისინი უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის პრინციპებიდან უნდა გამომდინარეობდეს. საქართველოს კონსტიტუციისა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ ორგანული კანონის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო არის საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანო, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს კონსტიტუციის უზენაესობას, კონსტიტუციურ კანონიერებას და ადამიანის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას. ამდენად მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტში მოხსენიებული ადამიანის უფლებები საქართველოს კონსტიტუციიდან გამომდინარე უფლებებია და წარმოადგენს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დაცვის საგანს.

საქართველოს კონსტიტუციის პრეამბულით განსაზრულია საქართველოს მოქალაქეთა ურყევი ნება დაამკვიდრონ დემოკრატიული საზოგადოებრივი წესწყობილება, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო, უზრუნველვყონ ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებანი და თავისუფლებანი. ამდენად აღნიშნული წარმოადგენს კონსტიტუციური რანგის პრინციპებს, რომელზეც დაფუძნებული უნდა იყოს სახელმწიფო და მისი ინსტიტუტები. განსაკუთრებით ეს ეხება იმ უფლებებს, რომლებიც სოციალური სახელმწიფოს პრინციპიდან გამომდინარეობს, სახელმწიფო ვალდებულია დაიცვას, დაეხმაროს და შეუქმნას შესაბამისი პირობები იმ კატეგორიის ადამიანებს, რომლებისთვისაც აღნიშნული მნიშვნელოვან საყოფაცხოვრებო შვებას წარმოადგენს და ამასთან მათი როლისა თუ დამსახურების აღმნიშვნელია სახელმწიფოებრივი პოლიტიკის განხორციელებისას. სახელმწიფომ, როგორც მინიმუმ, არ უნდა შეზღუდოს საზოგადოების უდიდესი ნაწილის უფლება მიიღოს სახელმწიფო კომპენსაცია სრული ოდენობით მოქმედი კანონის მოთხოვნათა სრული დაცვით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მიუთითებს, რომ ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან.[9]

,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონი ეწინააღმდეგება სამართლებრივი და, მათ შორის სოციალური სახელმწიფოს პრინციპებს.

სოციალური სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანეს ფუნდამენტს წარმოადგენს სოციალური უსაფრთხოება და სოციალური სამართლიანობა, რომლის მინიმალურ დონეზე უზრუნველყოფაც სახელმწიფოს ვალდებულებას წარმოადგენს. სახელმწიფო მაქსიმალურად უნდა ცდილობდეს, საკუთარი ბიუჯეტის მოწესრიგებას, იმდენად რომ მოხდეს სოციალური ჯგუფებისა და პრიორიტეტების მიხედვით სამართლიანად განაწილებას იმისა, რასაც ფლობს.

სოციალურიად გათვლილი პრიორიტეტულობა და მათი მიზანმიმართულობა შექმნას ადამიანისათვის ღირსეული ცხოვრების პირობები წარმოადგენს სოციალური სახელმწიფოს არსებობის ფუნდამენტურ ელემენტს. ამდენად ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებული უდიდესი პირთა ნაწილისთვის კომპენსაციის 560 ლარის ზედა ზღვარის დაწესება ეწინააღმდეგება სოციალური სახელმწიფოს პრინციპს და არათანასწორ მდგომარეობაში აყენებს მავე კანონით განსაზღვრულ გარკვეულ პირთა ნაწილთან.

სამართლებრივი სახელმწიფო პრინციპიდან გამომდინარე, ადამიანის უფლებების დაცვა უზენაეს ღირებულებას უნდა წარმოადგენდეს. სამართლებრივ სახელმწიფოში სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება კანონის საფუძველზე და კანონის ჩარჩოებში. უმაღლეს სოციალურ ღირებულებად მიჩნეულია ადამიანი, მისი ღირსება, უფლებები და თავისუფლებები. სამართლებრივი სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანესი ელემენტია კანონიერი ნდობის პრინციპი. როდესაც სახელმწიფომ კანონით მიანიჭა ამავე კანონით განსაზღვრულ პირებს კომპენსაციისა და სტიპენდიების სრულად მიღების უფლება, ბუნებრივია არსებობს გონივრული მოლოდინი და ნდობა ამ აქტის მიმართ. როგორც მინიმუმ იმ სახით, რომ სახელმწიფო უსაფუძვლოდ, თვითნებურად და დისკრიმინაციულად არ შეზღუდავს ამავე კანონით გათვალისწინებულ მეორე ჯგუფის პრივილეგიას სრულად ისარგებლოს დადგენილ კომპენსაციით რაიმე ზღვარის დადგენის გარეშე.

საქართველოს კონსტიტუციის 4,2 მუხლი ძირითად აქცენტს აკეთებს იმ უფლებებზე, რომლებიც საჯარო ხელისუფლებისთვის მათი განხორციელების ვალდებულებებს წარმოშობს. ეს ვალდებულებები შესაბამის კანონმდებლობაში უნდა აისახოს. ამ თვალსაზრისით იკვეთება 4.2 მუხლში მოხსენიებული უფლებების გარკვეული მსგავსება სოციალურ უფლებებთან, იმდენად რამდენადაც, სოციალური უფლებების გასაჩივრების შესაძლებლობაც ძალიან შეზღუდულია და მათი სარჩელის ობიექტის ზუსტ და კონკრეტულ განსაზღვრებაზეა დამოკიდებული. ამის მსგავსად, საქართველოს კონსტიტუციის 4,2 მუხლში მოხსენიებული იმ უფლებების გასაჩივრებაა შესაძლებებლი, რომელთა სარჩელის ობიექტი კონკრეტულადაა მითითებული.

სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეიდან გამომდინარეობს განსაზღვრულობისა და თანაზომიერების კონსტიტუციური პრინციპები, რომლებსაც ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვის თვალსაზრისით გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. ისინი ძირითადი უფლებებში საჯარო ხელისუფლების ჩარევის ზღვარს აწესებენ და ამ ჩარევის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გამართლების მატერიალური საფუძვლებია. ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონი კანონის მე-7 მუხლი სრულიად მოკლებულია როგორც განსაზღვრულობის, აგრეთვე თანაზომიერების პრინციპებს, რამდენადაც ობიექტური საფუძვლის მითითების გარეშე, თვითნებურად და მხოლოდ დროითი ელემენტის გათვალისწინებით უზღუდავს კანონით განსაზღვრული პირთა უდიდეს ნაწილს სახელმწიფო კომპენსაციის სრულად მიღების უფლებას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მიუთითებს, რომ ,,განსაზღვრულობის პრინციპი“ სამართლებრივი სახელმწიფოს დაკავშირებული სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს. განსაზღვრულობის მოთხოვნები დაკმაყოფილებულია მაშინ, თუ ,,კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის საზიანოდ გამოყენება“. აღნიშნული დებულება ბუნებრივია მოქმედებს ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ საკუთარი უფლება-მოვალეობების განხორციელების პროცესშიც, ვინაიდან საჯარო-სამართლებრივი უფლებამოსილების განმახორციელებლი ორგანო ვალდებულია ნორმატიული აქტი დაადგინოს ან შეცვალოს გონივრული და ობიექტური საფუძვლის მითითებით, კეთილსინდისიერად და კანონიერების პრინციპის დაცვით. ამდენად, ყოველგვარი თვითნებური მოქმედება, რომელიც გონიერი დამკვირვებლის თვალში აღიქმება, როგორც ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების დარღვევა და დისკრიმინაცია, დაუშვებელია.

,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მიმართება თანაზომიერების პრინციპთან.

მიუხედავად იმისა, რომ თანაზომიერების პრინციპის შინაარსი, სამართლის ნორმისაგან განსხვავებით, მოკლებულია კონკრეტულ ფაქტობრივ შემადგენლობას, შეიძლება მისი ძირითადი სტრუქტურული ელემენტების გამოყოფა, ესენია: დასაშვებობის, აუცილებლობისა და შესაბამისობის, ანუ პროპორციულობის, ელემენტები. თანაზომიერების პრინციპის აღნიშნული ელემენტები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის დადგენისას უნდა გაითვალისწინოს.

დასაშვებობა - ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის დადგენის თვალსაზრისით, თანაზომიერების პრინციპის უწინარესი მოთხოვნაა, რომ ნორმატიული აქტი გარკვეული მიზნის მისაღწევად მისაღები საშუალება იყოს. ე.ი. ნორმატიული აქტი, ანუ საშუალება, რომელიც მიზნის მიღწევას ართულებს ან მას შეუძლებელს ხდის, დაუშვებელია და შესაბამისად, არაკონსტიტუციურია.[10] ბუნდოვანია რა კონკრეტული მიზნის მიღწევას ან რა სამართლებრივი სიკეთის გადარჩენას ემსახურებოდ ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლით დადგენილი ზედა ზღვარი. შესაბამისად, რთულია მსჯელობა იმაზე, თუ რამდენად მისაღები საშუალებას წარმოადგენდა იგი სახელმწიფოს მიერ დასახული კონკრეტული მიზნის მისაღწევად...

აუცილებლობა - თანაზომიერების პრინციპის მეორე ელემენტის მიხედვით, ნორმატიული აქტი აუცილებელი უნდა იყოს დასახული მიზნის მისაღწევად. აუცილებელია ის ნორმატიული აქტი, რომელიც მიზნის მისაღწევად ყველაზე ნაკლები ზიანის მომტანია როგორც საზოგადოებისათვის, ისე თითოეული ადამიანისათვის.[11]

,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული პირთა წრისათვის ზიანის გამომწვევია, რამდენადაც ხელყოფს მათ სოციალურ უფლებას მიიღოს კანონით დადგენილი სახელმწიფო კომპენსაციის თანხა სრულად. ამასთან აღნიშნული ზღვარს არავითარი სიკეთე არ მიუნიჭებია როგორც კონკრეტული ადამიანისთვის, ისე საზოგადოებისთვის.

დასაშვებობის და აუცილებლობის ელემენტებს არა აქვთ ერთი და იგივე მნიშვნელობა. მხოლოდ ის, რაც მისაღებია, შეიძლება იყოს აუცილებელი. რაც აუცილებელია, არ შეიძლება იყოს დაუშვებელი. სისტემური თვალსაზრისით, აუცილებლობის ელემენტს, დასაშვებობის ელემენტთან შედარებით, უპირატესი მნიშვნელობა აქვს: საშუალების აუცილებლობის დადგენა მხოლოდ მისი დასაშვებობის შემთხვევაშია შესაძლებელი, მაგრამ თავად დასაშვებობის დადგენა ყოველთვის არ არის მისი აუცილებლობის საფუძველი.

პროპორციულობა - თანაზომიერების პრინციპის მესამე ელემენტს პროპორციულობის კრიტერიუმი წარმოადგენს. იგი განსაზღვრავს დამოკიდებულებას მიზანსა და საშუალებას შორის, კერძოდ კი ადგენს, იმყოფება თუ არა საშუალებით, ე.ი. ნორმატიული აქტით, გამოწვეული უფლების შეზღუდვა შეზღუდვის მიზანთან პროპორციულ, თანაზომიერ დამოკიდებულებაში. ამ თვალსაზრისით გადამწყვეტი სიტყვა შეზღუდული სიკეთისა და შეზღუდვის მიზნის შეფასებას, კერძოდ მათ შეპირისპირებას ეკუთვნის. მან უნდა უზრუნველყოს, რომ ერთი სიკეთე არ იქნება ცალმხრივად, მეორე სიკეთის ხარჯზე, არაპროპორციულად შეფასებული.[12]

,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონით შეიზღუდა კანონით გათვალისწინებული პირთა წრის უფლება მიეღო და ესარგებლა სახელმწიფო კომპენსაციით დადგენილი სრული თანხით, რომელიც ერთ-ერთი აღმნიშვნელია სახელმწიფოს მიერ აღნიშნულ პირთა ღვაწლისა და დამსახურების აღიარების, მათთვის უკეთესი საყოფაცხოვრებო პირობების შექმნის მიზნისა და უზრუნველყოფის. ამასთან სრულიად ბუნდოვანია, ზემოხსენებული ნორმატიული აქტით დადგენილი შეზღუდვის მიზანი, რა იყო ის ძირითადი მოტივები და საფუძვლები რამაც განაპირობა მისი მიღება. ამდენად ფაქტობრივად, სახელმწიფომ დაზოგა საბიუჯეტო ხარჯი განსაზღვრული პირთა წრისათვის სოციალური უფლების ხელყოფის პროპორციულად, ყოველგვარი გონივრული და ობიექტური საფუძვლის მითითების გარეშე, სრულიად თვითნებურად. სახელმწიფოს მიერ ზემოხსენებული დადგენილება ცალმხრივად არაპროპორციულად აფასებს ერთ სიკეთეს, მეორე სიკეთესთან შედარებით.

საერთაშორისო პრაქტიკა

სამხედრო მოსამსახურეებთან დაკავშირებული საერთაშორისო აქტები, როგორც, მინიმუმ აკისრებს სახელმწიფოს ყოფილი სამხედრო მოსამსახურეების, ომის მონაწილეებისა და მათი ოჯახების მიმართ ზრუნვის ვალდებულებას, მათ მიმართ წინდახედული პოლიტიკის შემუშავებასა და განხორციელებას.

მსოფლიო ვეტერანთა ფედერაციის [13]მიერ მიღებული ,,ომის ვეტერანებისა და ომში დაზარალებულთა შესახებ დეკლარაციის“ მე-6 მუხლი მოუწოდებს გაეროს წევრ სახელმწიფოებს მიიღონ გადაუდებელი და ეფექტური ზომები, შემდეგ საკითხებთან დაკავშირებით[14] : 1) ომის ვეტერანებთან და ომში დაზარალებულებთან დაკავშირებით კანონმდებლობის გაუმჯობესება და დახვეწა - რაც უოპირველეს ყოვლისა გულისხმობს ვეტერანთა უფლებების, მათ შორის სოციალურ-ეკონომიკური, დახვეწასა და გაუმჯობესებას, მათთვის უკეთესი საყოფაცხოვრებო პირობების შექმნას ნორმატიულ დონეზე; 2) ვეტერანთათვის სოციალური დაცვის, სამედიცინო მომსახურებისა და სხვა შესაბამისი პრივილეგიებებისა თუ დახმარებების უკეთესი მექანიზმების უზრუნველყოფას; 3) სამშვიდობო და მსგავს ოპერაციებში მონაწილე ყოფილი სამხედრო მოსამსახურეების მიმართ ადეკვატური ზრუნვის გამოჩენას. [15] აღნიშნული დოკუმენტი, მართალია სარეკომენდაციო ხასიათისაა, თუმცა მასში იკვეთება, რომ სახელმწიფოს როგორც მინიმუმ გააჩნია ზრუნვის ვალდებულება ვეტერანთა რეინტეგრაციისა სფეროში, მათთვის უკეთეს ცხოვრების პირობების პაკეტის შექმნაში.

ომისა და სამხედრო ძალების ვეტერანთა მიმართ სწორი პოლიტიკის განსაზღვრისთვის აგრეთვე საყურადღებოა ეუთოს მიერ ნაკისრი ვალდებულებები, რომლებიც შემუშავდა 1975 წლის ჰელსინკისა[16] და 1989 წელს ვენის [17]სამიტებზე. აღნიშნული დოკუმენტების სულისკვეთება ეფუძნება ვეტერანების მიმართ განხორციელებული პოლიტიკის შემდეგ მიმართულებებს : 1) საზოგადოებისა და მთავრობის მიერ ვეტერანების აღიარებას; 2) ეფექტური ზრუნვის მექანიზმების უზრუნველყოფას, რომელიც ადეკვატურად აკმაყოფილებს ვეტერანთა საჭიროებებსა და მოთხოვნილებებს. ამასთან რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, აღნიშნული დოკუმენტები ცალსახად მოუწოდებს ეუთოს წევრს სახელმწიფოებს არ მოახდინონ ვეტერანთა დისკრიმინაცია სქესის, რასის, ფერის, ენის, რელიგიის, პოლიტიკის ან განსხვავებული შეხედულებების ქონის ნიადაგზე, აგრეთვე ეროვნულობის ან სოციალური წარმოშობის, ეროვნულ უმცირესობებთან კავშირის, ქონების, დაბადების ან სხვა სტატუსის მიხედვით.

1975 წლის ჰელსინკისა და 1989 წლის ვენის სამიტებზე ეუთოს წევრმა სახელმწიფოებმა აღიარეს ის ძირითადი ვალდებულებები, რაც მათ აკავშირებთ ვეტერანებთან. კერძოდ, მათ ხელი უნდა შეუწყონ და წაახალისონ ვეტერანების მიერ სოციალური და ეკონომიკური უფლებებით ეფექტური სარგებლობა[18]. ამ მიზნით, სახელმწიფოები ვალდებული არიან განავითარონ საკუთარი კანონმდებლობა, დებულებები და პოლიტიკა ეკონომიკური, სოციალური და ადამიანის სხვა უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების სფეროებში და უზრუნველყონ მათი დანერგვა, როგორც გარანტია ვეტერანების მიერ ამ უფლებების მაქსიმალური სარგებლობის მიზნით. ამდენად, უდიდესი მნიშვნელობა აქვს სახელმწიფოთა მიერ ვეტერანთა სოციალურ უსაფრთხოებასა და სამედიცინო მომსახურეობების ეფექტურ უზრუნველყოფას.

ეუთოს წევრმა სახელმწიფოებმა, როგორც ზემოთ ვახსენეთ, არსებითი დატვირთვა მიანიჭეს იმ მოცემულობას, რომ ვეტერანთა უფლებების გამოყენებას არ უნდა შეეხოს რაიმე სახის შეზღუდვები, გარდა კანონით გათვალისწინებულისა, და არსებული უფლებები შესაბამისობაში იქნება საერთაშორისო კანონმდებლობით განსაზღვრულ საერთაშორისო ვალდებულებებთან. ამასთან, არანაკლები მნიშვნელობის მქონე საკითხი არის ის, რომ სახელმწიფოებმა აიღეს ვალდებულება, რომ ეს შეზღუდვები არასწორად არ იქნება გამოყენებული და მათი დაწესება არ განხორციელდება თვითნებურად. ამდენად, დისკრიმინაციის ზოგადი აკრძალვა ვეტერანებთან მიმართებაში შემუშავებულ პოლიტიკასთან უმთავრესად დაკავშირებულია, მათ მიერ ეკონომიკური და სოციალური უფლებების გამოყენებასთან. სახელმწიფოს არ შეუძლია გამორიცხოს ან, პირიქით, გამოარჩიოს მხოლოდ ვეტერანთა ერთი ჯგუფი სხვა ვეტერანთა ჯგუფისაგან

ზემოხსენებული მსჯელობის გათვალისწინებით ვერავითარ კრიტიკას ვერ უძლებს, ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომელიც უსაფუძვლოდ კანონით განსაზღვრულ პირთა უდიდესი ნაწილის (მათ შორის სამხედრო პირებს) მიერ, ,,სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიების შესახებ“ საქართველოს კანონით განსაზღვრული კომპენსაციის მიღებას სრულად. ამასთან აღნიშნული ნორმა მიღებულია თვითნებურად, ობიექტური საფუძვლის საფუძვლის მითითების გარეშე. მას შესაძლოა ჰქონდა წმინდა პოლიტიკური ასპექტი, მასზე არ გავამახვილებთ ყურადღებას, თუმცა გაუგებარია რა ასპექტითაა გამორჩეული პირთა ის წრე, რომლებსაც შეზღუდვა არ ეხება ?! პირთა წრე ერთგვაროვანია, ანალოგიური ღვაწლი და დამსახურება მიუძღვით სამშობლოს წინაშე, შესაბამისად მათთვის დაწესებული სოციალური თუ ეკონომიკური შეღავათებიც ერთგვაროვანი უნდა იყოს !

[1] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[2] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება №1/1/539 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბესიკ ადამია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 31 მარტის №2/1-392 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე შოთა ბერიძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

[5] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები” და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”.

[6] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის 2011 წლის 18 მარტის გადაწყვეტილება №2/1/473 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ”

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო 2015 წლის 22 იანვრის №1/1/548 გადაწყვეტილება საქმეზე „ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

[8] საქართველოს კონსტიტუცია, საქართველოს კონსტიტუცია, 60-ე მუხლის მე-4 პუნქტის ,,ა“ ქვეპუნქტი; საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”.

[10] Pieroth/Schlink, Staatsrecht II, 1997, S. 65

[11] Pieroth/Schlink, Staatsrecht II, 1997, S. 66

[12] Stern, Übermassverbot und Abwägundsgebot, in: Staatsrecht III, 1994, S. 761 ff.

[13] . მსოფლიო ვეტერანთა ფედერაციის ვებგვერდი http://perso.orange.fr/fmac/english/default.htm.

[14] დეკლარაცია ომის ვეტერანების და ომში დაზარალებულთა შესახებ იხილეთ: http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/TestFrame/4db255c28ac256fec1256e660035174a?Opendocument

[15] აგრეთვე იხ. „Missions“, EUROMIL , 29 oqtomberi 2005, http://www.afmp.nl/documenten/euromil/addonnewveterans.pdf.

[16] იხ: ჰელსინკი 1975, პრინციპი VII, პარაგრაფი 2.

[17] იხ : ვენა 1989, პარაგ. 13.1

[18] ვენა 1989, პარაგრაფი 14.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: კი

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა