კოლეგიის შემადგენლობა:

ლალი ფაფიაშვილი - სხდომის თავმჯდომარე;

მაია კოპალეიშვილი - წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

მერაბ ტურავა - წევრი.

სხდომის მდივანი: მარიამ ბარამიძე.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი და ვასილ პატარქალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 329-ე მუხლის 3¹ ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან, 42-ე მუხლის მე-5 და მე-6 პუნქტებთან და 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის№651) მიმართეს საქართველოს მოქალაქეებმა - ვალერიან გელბახიანმა და ვასილ პატარკაციშვილმა. კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადაეცა 2015 წლის 29 მაისს.

2. №651 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2016 წლის 20 დეკემბერს.

3. №651 კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტი, 31-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-10, მე-12, მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. სადავო ნორმის თანახმად, „თუ ბრალდებულის მიმართ სისხლის სამართლებრივი დევნა ამ კოდექსის ამოქმედებამდე დაიწყო და მის მიმართ შეჩერებულია ან შეჩერებული იყო ბრალდებულად ყოფნის ვადის დინება, სისხლის სამართლის პროცესი გრძელდება 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით (გარდა 75-ე მუხლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული ბრალდებულად ყოფნის ვადის დინების შეჩერებისა). ასეთ შემთხვევაში საქმის სასამართლოში წარმართვამდე ბრალდებულად ყოფნის ვადაა 9 თვე. ამ ვადის დინება გრძელდება 2015 წლის 1 მაისიდან. აღნიშნულ ვადაში არ ითვლება პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც შეჩერებული იყო ბრალდებულად ყოფნის ვადის დინება“.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი განამტკიცებს კანონის წინაშე ყველას თანასწორობის პრინციპს. 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, „არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედობისთვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს“. 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტი ადგენს ბრალდებულის უფლებას, თავისი მოწმეები გამოიძახოს და დაკითხოს ისეთ პირობებში, როგორიც აქვს ბრალდებულს. საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა. არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი კარგავს იურიდიულ ძალას საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან“.

6. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმა არათანასწორ წესებს ადგენს ბრალდებულთა ორ კატეგორიას შორის. კერძოდ, იმ პირების, რომელთა სისხლის სამართლებრივი დევნა დაიწყო ძველი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, სასამართლოში საქმის წარმართვამდე ბრალდებულად ყოფნის ვადა უფრო მეტია, ვიდრე იმ ბრალდებულების მიმართ, რომელთა სისხლის სამართლებრივი დევნა ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით მოხდა.

7. ამასთან ერთად, მოსარჩელის აზრით, კონსტიტუციის იმპერატიული მოთხოვნაა, რომ დაცვისა და ბრალდების მხარეს გააჩნდეს თანაბარი საპროცესო უნარიანობა. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, განსხვავებით მოქმედი ანალოგისგან, გამორიცხავს მხარეთა საპროცესო თანასწორობას. ამ თვალსაზრისით, მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს გამოძიების ეტაპზე მხარეებს შორის შესაძლო მტკიცებულებათა შესახებ ინფორმაციის გაცვლას, დაცვის მხარის მიერ მტკიცებულებათა დამოუკიდებლად მოპოვებას და მათ წარდგენას, წინასასამართლო სხდომამდე 5 დღით ადრე მტკიცებულებათა გადაცემას და გაცვლას, რის შემდეგაც დაუშვებელია რაიმე ახალი მტკიცებულების მოპოვება და წარდგენა (გარდა განსაკუთრებული შემთხვევებისა).

8. კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილებით „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 329-ე მუხლის მე-3 ნაწილი. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმა იმეორებს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის შინაარსს, შესაბამისად, იგი ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მოთხოვნებს.

9. წარმოდგენილი არგუმენტაციიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე ითხოვს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან, 42-ე მუხლის მე-5 და მე-6 პუნქტებთან და, აგრეთვე, 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

10. კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, მოსარჩელეთა საქმე გადაგზავნილია პირველი ინსტანციის სასამართლოში და მოსალოდნელია, სასამართლომ მათი საქმე განიხილოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით და საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვის დასრულებამდე მათ შეიძლება მიადგეთ გამოუსწორებელი ზიანი. ამდენად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტზე დაყრდნობით, მოსარჩელე მხარე ითხოვს სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერებას საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საბოლოო გადაწყვეტილების გამოტანამდე.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიიღება, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელი შეტანილი უნდა იქნეს უფლებამოსილი პირის ან ორგანოს (სუბიექტის) მიერ. საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლო „პირის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტების შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან და თავისუფლებებთან მიმართებით“, ხოლო „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ „საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი“. მაშასადამე, აღნიშნული ნორმების თანახმად, პირი უფლებამოსილია, იდავოს ნორმატიული აქტის მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით გარანტირებულ უფლებებთან შესაბამისობის საკითხებზე.

2. მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 329-ე მუხლის 3¹ ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, რის თანახმადაც, „საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საბოლოოა. არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი კარგავს იურიდიულ ძალას საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან“.

3. საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტი არ არის მოთავსებული კონსტიტუციის მე-2 თავში. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო მოკლებულია შესაძლებლობას, იმსჯელოს სადავო ნორმის კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან შესაბამისობის თაობაზე.

4. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №651 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 329-ე მუხლის 3¹ ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, შემოტანილია არაუფლებამოსილი სუბიექტის მიერ და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად არმიღების „საკონსტიტუციო სამართალწამოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტით გათალისწინებული საფუძველი.

5. კონსტიტუციურ სარჩელში, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 329-ე მუხლის 3¹ ნაწილი აგრეთვე გასაჩივრებულია კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან. ამ კონსტიტუციურ დებულებასთან მიმართებით, მოსარჩელის არგუმენტაცია ორი მიმართულებით ვითარდება. არგუმენტაციის პირველი მიმართულების თანახმად, სადავო ნორმა დისკრიმინაციულია, ვინაიდან მოსარჩელეების (ანუ იმ ბრალდებულების, რომელთა სისხხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო 2010 წლის 1 ოქტომბრამდე) წინასასამართლო სხდომამდე ბრალდებულად ყოფნის ვადა ფაქტობრივად უფრო მეტი გამოდის, ვიდრე იმ ბრალდებულებისა, რომელთა მიმართაც სისხლისსამართლებირივი დევნა დაიწყო 2010 წლის შემდგომ. უფრო კონკრეტულად, სადავო ნორმა (სსსკ-ის 329-ე მუხლის 3¹ პუნქტი) ადგენს - „თუ ბრალდებულის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა ამ კოდექსის ამოქმედებამდე დაიწყო და მის მიმართ შეჩერებულია ან შეჩერებული იყო ბრალდებულად ყოფნის ვადის დინება, სისხლის სამართლის პროცესი გრძელდება 1998 წლის 20 თებერვლის საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესით (გარდა 75-ე მუხლის მე-5 ნაწილით გათვალისწინებული ბრალდებულად ყოფნის ვადის დინების შეჩერებისა). ასეთ შემთხვევაში საქმის სასამართლოში წარმართვამდე ბრალდებულად ყოფნის ვადაა 9 თვე. ამ ვადის დინება გრძელდება 2015 წლის 1 მაისიდან. აღნიშნულ ვადაში არ ითვლება პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც შეჩერებული იყო ბრალდებულად ყოფნის ვადის დინება“.

6. სხვა სიტყვებით, თუ 2010 წლის პირველ ოქტომბრამდე ბრალდებული პირის მიმართ (იგულისხმება 1998 წლის საპროცესო კოდექსით ბრალდებულად ცნობილი პირი) 2015 წლის 1 მაისამდე შეჩერებული იყო სისხლისსამართლებრივი დევნა, მაგალითისთვის, იმის გამო, რომ ეს უკანასკნელი ემალებოდა გამოძიებას და მის მიმართ გამოცხადებული იყო ძებნა, 2015 წლის პირველი მაისის შემდგომ, სადავო ნორმის თანახმად, შესაბამის ორგანოებს რჩებათ 9 თვე საქმის სასამართლოში წარმართვისთვის, იმისდა მიუხედავად, განაგრძობს თუ არა პირი ძენბაში ყოფნას. ამდენად, თუ წარსულში ბრალდებულად ყოფნის ვადას გავითვალისწინებთ, სადავო ნორმის მიხედვით, პირის ბრალდებულად ყოფნის ვადა ფაქტობრივად 9 თვეს აღემატება, მაშინ როდესაც ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით ბრალდებული პირების ბრალდებულად ყოფნის ვადა არ აღემატება 9 თვეს. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ ვადებს შორის დასახელებული ეს სხვაობა წარმოადგენს დისკრიმინაციის საფუძველს და წინააღმდეგობას მე-14 მუხლთან.

7. კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან წინააღმდეგობის დასასაბუთებლად მოსარჩელე მხარე ასევე მიუთითებს 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე, 219-224-ე მუხლებზე და აცხადებს, რომ ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, 1998 წლის კოდექსისგან განსხავებით, აწესებს ახალ და დაცვის მხარისთვის უკეთეს პირობებს.

8. მოცემული საკითხის გასაანალიზებლად და საბოლოო შეფასებისთვის, მნიშვნელოვანია კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით მოსარჩელის არგუმენტაციის პირველი ნაწილი განხილულ იქნეს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილების კონტექსტში.

9. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 329-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ორი ნორმატიული შინაარსი, რომელთაგან მოცემულ საქმეზე მხოლოდ ერთის განხილვის საჭიროება დგას. კერძოდ, მოცემული საქმისთვის რელევანტური ნორმატიული შინაარსი კრძალავდა ამავე კოდექსით გათვალისწინებული წინასასამართლო სხდომამდე ბრალდებულად ყოფნის მაქსიმალური 9 თვიანი ვადის გამოყენების შესაძლებლობას ამ კოდექსის ამოქმედებამდე დაწყებულ სისხლისსამართლებრივი დევნის საქმეებზე.

10. დასახელებული ნორმატიული შინაარსი გაუქმდა იმის გამო, რომ ეს უკანასკნელი იწვევდა იმ ბრალდებულების დისკრიმინაციას, რომელთა მიმართაც სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყო 2010 წლის 1 ოქტომბრამდე. ნორმა ამ პირებზე ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნაცვლად ავრცელებდა 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსს. ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს წინასასამართლო სხდომამდე ბრალდებულად ყოფნის მაქსიმალურ 9 თვიან ვადას. 1998 წლის კოდექსით კი გათვალისწინებული იყო ბრალდებულად ყოფნის 12 თვიანი ვადა, თუმცა რიგი საფუძვლების არსებობისას (დრო, რომლის განმავლობაშიც ბრალდებულის მიმართ შეუძლებელი იყო საგამოძიებო და სხვა საპროცესო მოქმედებების ჩატარება მისი ავადმყოფობის გამო, ანდა იგი ემალებოდა გამოძიებას და მის მიმართ გამოცხადებული იყო ძებნა, ან თავს არიდებდა გამოძიებას, ანდა მას იცავდა იმუნიტეტი) ამ ვადის დინება ჩერდებოდა განუსაზღვრელი ვადით.

11. სასამართლომ ჩათვალა, რომ სადავო ნორმა გარდაუვლად იწვევდა მოსარჩელეთა მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის განუსაზღვრელი ვადით განხორციელების რეალურ შესაძლებლობას. ნორმა არაპროპორციულად ჩაითვალა, რადგან სასამართლომ მიიჩნია, რომ არსებობდა ლეგიტიმური მიზნის უფრო ნაკლებად მზღუდველი საშუალებით მიღწევის შესაძლებლობა. „ბლანკეტური მიდგომის პირობებში, როდესაც ბრალდებულად ყოფნის 12 თვიანი ვადა, რომელშიც არ შედის მიმალვაში ყოფნის პერიოდი, გამოიყენება პირების მიმართ მაშინ, როდესაც მიზნების მიღწევა შესაძლებელია უფლებაში უფრო მსუბუქი ჩარევის გზით, სადავო ნორმა ვერ პასუხობს კონსტიტუციის მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-35).

12. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში საკმაოდ ფართოდ იმსჯელა როგორც სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზნების, ისევე ამ მიზნების მიღწევის პროპორიცულ საშუალებებზე. ლეგიტიმურ მიზნებზე მსჯელობისას სასამართლომ inter alia აღნიშნა, რომ „არ არსებობს ობიექტური საფუძველი იმის მტკიცებისთვის, რომ ბრალდებული პირების მიმალვა და გამოძიებისთვის თავის არიდება უნდა ხდებოდეს შეღავათების მოპოვების საფუძველი. შეუძლებელია იმის გამართლება, რომ პირი, რომელიც გამოძიებას ემალებოდა, მოითხოვოს მის მიმართ საქმის ავტომატურად შეწყვეტა პრაქტიკულად გამოძიების ჩატარების და მისი ბრალეულობის ობიექტურად გამორიცხვის გარეშე, კანონმდებლობის შეცვლის შედეგად შემცირებული საგამოძიებო ვადების მასზე მექანიკურად გავრცელების გზით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-30). ამდენად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ახალი კოდექსის, უფრო კონკრეტულად კი, ბრალდებულად ყოფნის 9 თვიანი ვადის მექანიკური გავრცელება მოსარჩელეთა წრეზე მნიშვნელოვან საფრთხეებთან, მათ შორის, გამოძიების ეფექტურად განუხორციელებლობასთან იყო დაკავშირებული.

13. მიუხედავად ამისა, სასამართლომ მიიჩნია, რომ ზემოხსენებული ფაქტორები ვერ გაამართლებლდა ბრალდებული პირების ნაწილის მიმართ ბრალდებულად ყოფნის განუსაზღვრელი ვადების შენარჩუნებას იმ პირობებში, როდესაც ბრალდებულთა მეორე ნაწილის მიმართ მკაფიოდ განსაზღვრული 9 თვიანი ვადა იყო დადგენილი.

14. შესაბამისად, სასამართლოს მოუწია პროპორციულობის ტესტის შემდეგ საფეხურებზე მსჯელობა. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ, „ვინაიდან 9 თვე კანონმდებლის მიერ მიჩნეულია როგორც გამოძიების ჩატარებისთვის საკმარისი დრო, არ არსებობს მიზეზი მისი არასაკმარისად მიჩნევისთვის 2010 წლის 1 ოქტომბრამდე ბრალდებული პირების მიმართ შესაბამისი ღონისძიებების ჩასატარებლად, თუკი იარსებებს ამ ვადის სრულად გამოყენების ერთნაირი შესაძლებლობა. ეს ვადა, ისევე, როგორც ნებისმიერი სხვა ვადა, ან არ არის გონივრული და საკმარისი, ან საკმარისია ყველა თანაბარ მდგომარეობაში მყოფი პირის მიმართ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).

15. გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ გადაწყვეტილებაში ხაზი გაუსვა მნიშვნელოვან გარემოებას, რომელიც რელევანტურია მოცემული საკითხის გადაწყვეტისთვისაც. სასამართლოს განმარტებით, ძველი კოდექსის საფუძველზე ბრალდებულად ცნობილ პირებზე 9 თვიანი ვადის ათვლის პირობებში, ამ უკანასკნელთა სისხლისსამართლებრივი დევნა ობიექტურად უფრო ხანგრძლივი შეიძლება ყოფილიყო, თუმცა ეს ლეგიტიმური მიზნის დასაცავად უფრო გონივრულ საშუალებად ჩაითვლებოდა. „მართალია, თუკი პირები დიდი ხნის განმავლობაში იყვნენ მიმალვაში, 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ამოქმედების შემდეგ, 9 თვიანი ვადის ათვლის პირობებში, მათი სისხლისსამართლებრივი დევნა, ახალი კოდექსის საფუძველზე, ბრალდებულად ცნობილი პირებისგან განსხვავებით, უფრო ხანგრძლივი იქნებოდა, მაგრამ ასეთი გზა, ერთი მხრივ, ნამდვილად გამორიცხავდა გამოძიების სრულიად უსაფუძვლოდ და არაგანჭვრეტადად შეწყვეტის გამო ობიექტური გამოძიების ლეგიტიმური მიზნის დაცვის შეუძლებლობას, ხოლო, მეორე მხრივ – ბრალდებული პირების უფლებაში იმაზე უფრო ინტენსიურად ჩარევას, ვიდრე ეს ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნების დასაცავად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-34).

16. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე„საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ გადაწყვიტა ორი მნიშვნელოვანი საკითხი. პირველი - სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია ბრალდებულთა ერთი ნაწილის მიმართ ბრალდებულად ყოფნის განუსაზღვრელი ვადების არსებობა, მაშინ როდესაც მეორე ნაწილის მიმართ ბრალდებულად ყოფნის მკაფიოდ განსაზღვრული 9 თვიანი ვადა არის დადგენილი. მეორე - სასამართლომ დაადგინა, რომ შეუძლებელია ბრალდებულთა ორივე წრის აბსოლუტური ნიველირება, შესაბამისად, დაუშვა იმის შესაძლებლობა, რომ კანონმდებლობით პირთა ამ ორ წრეს შორის ბრალდებულად ყოფნის ვადა ფაქტობრივად სხვადასხვა ყოფილიყო.

17. ამდენად, შეაფასა რა კონსტიტუციურსამართლებრივი თვალსაზრისით სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 329-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დადგენილი წესი, საკონსტიტუციო სასამართლო არ მისულა იმ დასკვნამდე, რომ ძველი კოდექსის საფუძველზე ბრალდებულად ცნობილი პირების მიმართ ახალი კოდექსით გათვალისწინებული ბრალდებულად ყოფნის 9 თვიანი ვადის გავრცელების შეუძლებლობა, თავისი არსით, იყო არაკონსტიტუციური. პირიქით, საკონსტიტუციო სასამართლომ, როგორც ზემოთ აღინიშნა, დაუშვა იმის შესაძლებლობაც კი, რომ ბრალდებულთა ამ ორ წრეს შორის ბრალდებულად ყოფნის ფაქტობრივი ვადა შეიძლება განსხვავებულიც იყოს, იმისათვის, რომ დაცული იყოს გონივრული ბალანსი კონსტიტუციით დაცულ უფლებასა და საჯარო ინტერესს შორის.

18. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარის მიერ წამოჭრილი სადავო საკითხი, ძველი კოდექსით ბრალდებული პირების ბრალდებულად ყოფნის ფაქტობრივი ვადის სხვაობის თაობაზე 2010 წლის პირველი ოქტომბრის შემდგომ ბრალდებულად ცნობილ პირებთან მიმართებაში, უკვე გადაწყვეტილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ და არსებობს სასარჩელო მოთხოვნის ამ ნაწილში კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილევლად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

19. როგორც ზემოთ აღინიშნა, სასარჩელო მოთხოვნაში მოსარჩელე მხარის მიერ კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის არგუმენტაცია წარმოდგენილია სხვა ჭრილშიც. კერძოდ, მოსარჩელე მხარე მიუთითებს 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე, 219-224-ე მუხლებზე და აცხადებს, რომ ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, 1998 წლის კოდექსისგან განსხავებით, აწესებს ახალ და დაცვის მხარისთვის უკეთეს პირობებს.

20. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 და მე-18 მუხლებით დადგენილ მოთხოვნებს. აღნიშნული კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მოსარჩელემ კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა მოიყვანოს ის მტკიცებულებები, რომლებიც ადასტურებენ სარჩელის საფუძვლიანობას, ანუ კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებული უნდა იყოს. აღნიშნული მოთხოვნის შეუსრულებლობის შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციურ სარჩელს ან სასარჩელო მოთხოვნის შესაბამის ნაწილს არ მიიღებს არსებითად განსახილველად. საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

21. მოსარჩელე მიუთითებს 2009 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე, 219-224 მუხლებზე და აცხადებს, რომ ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, 1998 წლის კოდექსისაგან განსხვავებით, ითვალისწინებს გამოძიების ეტაპზე მხარეებს შორის შესაძლო მტკიცებულებათა შესახებ ინფორმაციის გაცვლას.

22. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „სისხლის სამართლის პროცესის ნებისმიერ სტადიაზე დაცვის მხარის მოთხოვნა ბრალდების მხარის იმ ინფორმაციის გაცნობის თაობაზე, რომლის მტკიცებულებად სასამართლოში წარდგენასაც ბრალდების მხარე აპირებს, დაუყოვნებლივ უნდა დაკმაყოფილდეს“. 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 76-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით კი, ბრალდებულს უფლება აქვს, „სისხლის სამართლის პროცესის ნებისმიერ სტადიაზე გაეცნოს საქმეში არსებულ ყველა მტკიცებულებას და საკუთარი ხარჯით გადაიღოს საქმის მასალის ასლები (გარდა იმ მასალისა, რომელიც დაკავშირებულია სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილეთა დაცვის სპეციალური ღონისძიების გამოყენებასთან)“. შესაბამისად, 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულია დაცვის მხარის ანალოგიური უფლება და ამ ნაწილში მოსარჩელის არგუმენტაცია დაუსაბუთებელია.

23. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ 1998 წლის კოდექსი ასევე გამორიცხავს დაცვის მხარის მიერ მტკიცებულებათა დამოუკიდებლად მოპოვებას და მათ წარდგენას. 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 76-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „ბრალდებულს უფლება აქვს ყველა კანონიერი საშუალებითა და მეთოდით დაიცვას თავი წაყენებული ბრალდებისაგან, ჰქონდეს საკმაო დრო და შესაძლებლობა, რათა მოემზადოს დაცვისათვის“, ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, ბრალდებულს აქვს ეჭვმიტანილის ყველა საპროცესო უფლება, ხოლო 73-ე მუხლის პირველი ნაწილის „თ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, ეჭვმიტანილს (და შესაბამისად ბრალდებულს) უფლება აქვს, „წარმოადგინოს მტკიცებულებები“, 76-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით, ბრალდებულს ასევე უფლება აქვს „მოითხოვოს საგამოძიებო მოქმედების სავალდებულო ჩატარება და გამოითხოვოს მტკიცებულებანი, რომლებიც საჭიროა ბრალდების უარსაყოფად ან პასუხისმგებლობის შესამსუბუქებლად; წარუდგინოს გამომძიებელს, პროკურორსა და სასამართლოს კერძო გამოძიების მონაცემები, რომლებიც აუცილებლად უნდა დაერთოს სისხლის სამართლის საქმეს“. 1998 წლის 44-ე მუხლის 42-ე ნაწილის თანახმად, კერძო გამოძიება არის „დაცვის მხარის მიერ განხორციელებულ მოქმედებათა ერთობლიობა, რომლის მიზანია დაცვისათვის საჭირო მონაცემების შეკრება და მტკიცებულებათა სახით პროცესის მწარმოებელი ორგანოსათვის წარდგენა“. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს ამგვარ გარანტიას და ამ ნაწილშიც მოსარჩელე მხარის არგუმენტაცია დაუსაბუთებელია.

24. მოსარჩელე მხარე ასევე აღნიშნავს, რომ ძველი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი ასევე გამორიცხავს წინასასამართლო სხდომამდე 5 დღით ადრე მტკიცებულებათა გადაცემას და გაცვლას. რის შემდეგაც დაუშვებელია რაიმე ახალი მტკიცებულების მოპოვება და წარდგენა (გარდა განსაკუთრებული შემთხვევებისა). წინასასამართლო სხდომა, როგორც სისხლის სამართლის პროცესის შემადგენელი ელემენტი არ იყო გათვალისწინებული 1998 წლის სისხლის საპროცესო კოდექსით და არც ამ სხდომამდე 5 დღით ადრე მტკიცებულებების გადაცემისა და გაცვლის ცალკე აღებული წესი არსებობდა. აღნიშნულის მიუხედავად, 1998 წლის კოდექსი ითვალისწინებდა საპროცესო დოკუმენტს - „საბრალდებო დასკვნა“, აღნიშნული კოდექსის 409-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, „საბრალდებო დასკვნა არის ბრალდებულისადმი წაყენებული ბრალდების მოკლე წერილობითი აღწერა და განსასჯელის სამართალში მიცემის საფუძველი“, ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის „დ“ ქვეპუნქტის მიხედვით კი, საბრალდებო დასკვნაში მითითებულია „მტკიცებულებათა ნუსხა, რომლებიც ადასტურებენ ბრალდებულის ბრალეულობას“. ამავე კოდექსის 416-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „საბრალდებო დასკვნის შედგენის შემდეგ პროკურორი საბრალდებო დასკვნის ასლს აბარებს ბრალდებულს“, მე-3 ნაწილის მიხედვით „პროკურორის მიერ საბრალდებო დასკვნის შედგენიდან არა უგვიანეს 48 საათისა საქმე განსჯადობის მიხედვით უნდა გადაეგზავნოს შესაბამის სასამართლოს“. შესაბამისად, საქმის სასამართლოში გადაგზავნამდე ბრალდებულს ეცნობება მის წინააღმდეგ წარდგენილი მტკიცებულებების შესახებ. 475-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მიხედვით, „ბრალდების მხარეს უფლება აქვს წარადგინოს მტკიცებულება, რომელიც მითითებულია საბრალდებო დასკვნის დანართში. თუ ახალი მტკიცებულება გამოვლინდა სასამართლო განხილვისას, სასამართლო აცხადებს შესვენებას იმ დროით, რომელიც საჭიროა დაცვისათვის ამ მტკიცებულების გასაცნობად. დაცვის მხარის მიერ მტკიცებულების წარდგენის შემთხვევაში შეიძლება გამოცხადდეს შესვენება, რათა ამ მტკიცებულებას გაეცნოს ბრალდების მხარე“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც „ახალი მტკიცებულება გამოვლინდა სასამართლო განხილვისას“ ბრალდების მხარეს უფლება აქვს წარადგინოს მხოლოდ საბრალდებო დასკნვაში მითითებული მტკიცებულება. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიც ითვალისწინებდა იმ გარანტიებს, რომლებზეც მოსარჩელე მიუთითებს და სასამართლოს მოსაზრებით, მოსარჩელე მხარის არგუმენტაცია ამ ნაწილშიც დაუსაბუთებელია.

25. მოსარჩელე კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან ავითარების იმავე მსჯელობას, რომელიც ეხება დაცვის მხარისთვის ზემოთ დასახელებული პროცესულაური უფლებების არარსებობასთან, რომელზეც სასამართლომ უკვე გასცა პასუხი. ამდენად, სასარჩელო მოთხოვნის ეს ნაწილი დაუსაბუთებელია.

26. ყოველივე ზემოაღნიშულიდან გამომდინარე, №651 რეგისტრირებულ სარჩელში არ დასტურდება სადავო ნორმის შინაარსობრივი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან. შესაბამისად, №651 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება სადავო ნორმის მიმართებას კონსტიტუციის მე-14 და 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან დაუსაბუთებელია და სახეზეა „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნტისა და მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად არმიღების საფუძველი.

27. კონსტიტუციურ სარჩელში სადავო ნორმა გასაჩივრებულია აგრეთვე კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან. მოსარჩელე მხარე უთითებს პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი კანონის სავალდებულო უკუძალის პრინციპზე. აღნიშნული უფლების შინაარსი და ფარგლები განიმარტა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილებით. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, „რაც შეეხება მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის არგავრცელებას მიმდინარე საპროცესო ღონისძიებებზე (ანუ როდესაც მოქმედი საპროცესო კოდექსის გავრცელება არ ხდება ამ კოდექსის მიღებამდე ჩადენილ დანაშაულში ეჭვმიტანილი/ბრალდებული პირების მიმართ, რომელთა სისხლისსამართლებივი დევნა და კონკრეტული საპროცესო ღონისძიებების განხორციელება დროში ემთხვევა ახალი საპროცესო კოდექსის მოქმედებას, რასაც მოცემული დავის ფარგლებშიც აქვს ადგილი), კანონის ასეთ მოქმედებას კავშირი პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი ან პასუხისმგებლობისაგან განმათავისუფლებელი კანონის უკუძალით არგამოყენებასთან და, შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მხოლოდ იმ შემთხვევაში ექნება, თუ კონკრეტული საპროცესო ნორმები, თავისი არსით, იქნება დაკავშირებული ქმედების დანაშაულებრიობის და დასჯადობის გაუქმებასთან ან სასჯელის შემსუბუქებასთან. ამიტომ, სასამართლომ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა შეაფასოს, ნორმა გულისხმობს თუ არა დანაშაულებრიობის/დასჯადობის გაუქმებას ან სასჯელის შემსუბუქებას კონსტიტუციის მიზნებისთვის. მხოლოდ ასეთი მკაფიო კავშირის შემთხვევაში შეიძლება ნორმა შეფასდეს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის ფარგლებში“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-76).

28. სადავო ნორმა, ისევე როგორც 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილებით შეფასებული ნორმა, არ უკავშირდება ქმედების დანაშაულებრიობის ან დასჯადობის გაუქმებას, ან სასჯელის შემსუბუქებას. თავისი შინაარსით საპროცესო საკითხს (წინასასამართლო სხომამდე ბრალდებულად ყოფნის მაქსიმალური ვადა) აწესრიგებს და არ გააჩნია შემხებლობა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გარანტირებულ ამ უფლებასთან. შესაბამისად, ამ ნაწილში არ არსებობს სადავო ნორმის შინაარსობრივი მიმართება დასახელებულ კონსტიტუციურ დებულებასთან და სახეზეა კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნტისა და მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

29. იმდენად, რამდენადაც არ ხდება №651 კონსტიტუციური სარჩელის მიღება არსებითად განსახილველად, საკონსტიტუციო სასამართლო ყურადღებას აღარ გაამახვილებს სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების მოთხოვნის საფუძვლიანობაზე, რადგანაც სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება შესაძლებელია მხოლოდ კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების შემთხვევაში.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის, 31-ე მუხლის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნტის, მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტის, მე-18 მუხლის „ა“, „ბ“, „დ“ ქვეპუნქტების, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და 22-ე მუხლის საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №651 კონსტიტუციური სარჩელი („საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი და ვასილ პატარქალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

კოლეგიის შემადგენლობა:

ლალი ფაფიაშვილი

მაია კოპალეიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

მერაბ ტურავა