აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელეს წარმოადგენს ნუგზარ ჯაყელი. ამ უკანასკნელმა, თავისი პირვანდელი სახელით (ნუგზარ ხუნდაძე) 2013 წლის 15 ივლისს #80522 განცხადებით მიმართა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სერვისების განვითარების სააგენტოს. განმცხადებელი ითხოვდა საკუთარ გვართან (ხუნდაძე) თავისი ბებიის გვარის (ჯაყელი) მიერთებას.  საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს თბილისის სამოქალაქო რეესტრის სამსახურის უფროსის 2013 წლის 29 ივლისის #01/170662 წერილით მოსარჩელეს უარი ეთქვა აღნიშნული მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე. წერილში აღნიშნულია:

,,სამოქალაქო აქტების შესახებ საქართველოს კანონის 64-ე მუხლის პირველი ნაწილის ,,ბ" ქვეპუნქტით  პირს შეუძლია, შეიცვალოს და მიიღოს მშობელთა შეერთებული გვარი.

ამავე მუხლის მე-4 ნაწილის თანახმად, ასევე დასაშვები და ნებადართულია, პირმა მიიღოს საკუთარი და მეუღლის გვარების გაერთიანების შედეგად მიღებული გვარი.

,,სამოქალაქო აქტების შესახებ" საქართველოს კანონი არ ითვალისწინებს საკუთარი გვარის აღმავალი შტოს ნათესავის, კერძოდ ბებიის გვართან გაერთიანებას.

ამდენად, ვინაიდან კანონი არ ითვალისწინებს საკუთარი გვარის ბებიის გვართან გაერთიანებას, ამ შემთხვევაში ბებიის გვართან ერთად საკუთარი გვარის დატოვებას, სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს თბილისის სამოქალაქო რეესტრი მოკლებულია შესაძლებლობას, განიხილოს და დააკმაყოფილოს განცხადება ნუგზარ ხუნდაძის და მისი ბებიის გაერთიანებული გვარის მიღების თაობაზე."

ვინაიდან ნუგზარ ხუნდაძემ ვერ შეძლო ბებიის გვარის - ჯაყელის თავის გვართან მიერთება, მან განცხადებით მიმართა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს თბილისის სამოქალაქო რეესტრის სამსახურს. განმცხადებელი ამჯერად ითხოვდა არა გვარ ,,ხუნდაძესთან" გვარი ,,ჯაყელის" მიერთებას, არამედ მხოლოდ გვარი ,,ჯაყელის" მიღებას.

საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სახელმწიფო სერვისების განვითარების სააგენტოს თბილისის სამოქალაქო რეესტრის სამსახურის 2013 წლის 20 ნოემბრის დასკვნით (დასკვნის ასლი თან ერთვის სარჩელს): ,,განმცხადებლის მოთხოვნა არ ეწინააღმდეგება ,,სამოქალაქო აქტების შესახებ" საქართველოს კანონის 62-69-ე მუხლების მოთხოვნას და შეიძლება დაკმაყოფილდეს. "

2013 წლის 20 ნოემბერს მოსარჩელეზე გაიცა გვარის შეცვლის მოწმობა (მოწმობის ასლი თან ერთვის აღნიშნულ სარჩელს), რომლითაც 2013 წლის 20 ნოემბერს მოსარჩელე დარეგისტრიდა, როგორც ნუგზარ ჯაყელი.

ამგვარად, მოსარჩელე არის ის პირი, რომელსაც ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, სადავო ნორმებმა უშუალოდ დაურღვიეს კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები. მოსარჩელემ ვერ შეუერთა ხუნდაძის გვარს ჯაყელის გვარი. ამის ნაცვლად, ის სადავო ნორმებმა ის აიძულეს უარი ეთქვა ხუნდაძის გვარზე და მიეღო ჯაყელის გვარი. დაცულია ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნები და არ არსებობს აღნიშნული სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.   

1) სადავო ნორმების არსი 

,,სამოქალაქო აქტების შესახებ” საქართველოს კანონის 64-ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, პირს შეუძლია, გვარი შეიცვალოს და მიიღოს მშობელთა შეერთებული გვარი. ,,სამოქალაქო აქტების შესახებ” კანონის 64-ე მუხლის მეოთხე პუნქტის თანახმად, გვარის შეცვლა ასევე შესაძლებელია, თუ პირს სურს, მიიღოს საკუთარი და მეუღლის გვარების გაერთიანების შედეგად მიღებული გვარი. აღნიშნული ნორმებიდან სადავოდ ვხდით ,,სამოქალაქო აქტების შესახებ” საქართველოს კანონის 64-ე მუხლის მეორე ნაწილით გათვალისწინებულ სიტყვას ,,მშობელთა” და იმავე მუხლის მეოთხე პუნქტის სიტყვა ,,მეუღლის” კონსტიტუციურობას. ეს ნორმები ზღუდავს ოჯახის წევრთა და ნათესავთა წრეს, რომელთა გვარის საკუთარ გვართან შეერთების უფლებაც აქვს ადამიანს. ეს ნორმები ადამიანს ართმევენ შესაძლებლობას, საკუთარ გვარს მიუერთოს მშობლების გარდა სხვა პირდაპირი აღმავალი ხაზით ნათესავის გვარი.    

2) კონსტიტუციასთან შესაბამისობა

ა) სადავო ნორმის ურთიერთმიმართება კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან 

საქართველოს კონსტიტუციის მე-16 მუხლის თანახმად, ყველას აქვს საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება.

როგორც ვხედავთ, არც აღნიშნულ მუხლში, ისევე როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავის სხვა დებულებებში, პირდაპირ არ გვხვდება მითითება სახელის უფლებაზე. მსგავსი ვითარებაა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის თაობაზე ევროპულ კონვენციაში. ინტერამერიკული კონვენციის, ადამიანისა და ხალხის უფლებათა აფრიკული ქარტიისაგან განსხვავებით, ევროპული კონვენციის ტექსტში პირდაპირ არ გვხდება მითითება ადამიანის სახელის უფლებაზე (საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, სახელი ორწევრიანი და მოიცავს სახელსა და გვარს). როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე სტჯერნა (Stjerna) ფინეთის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 37-ე პარაგრაფში განაცხადა: ,,კონვენციის მე-8 მუხლი არ შეიცავს პირდაპირ მითითებას სახელზე. მიუხედავად ამისა, სახელი წარმოადგენს ადამიანის იდენტიფიკაციის საშუალებას, სახელი არის კავშირი ოჯახთან. ინდივიდის სახელს შეხება აქვს პირად და ოჯახურ ცხოვრებასთან.” ამგვარად, სახელზე უფლება დაცულია პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლებით.

გაეროს ადამიანის უფლებათა კომიტეტმა საქმეზე კოერიელი ნიდერლანდების წინააღმდეგ კომუნიკაციის განხილვისას აზრის მე-10.2 პარაგრაფში განაცხადა: ,,პირველი საკითხი, რაც კომიტეტმა უნდა გადაწყვიტოს, არის ის, იცავს თუ არა სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა პაქტის მე-17 მუხლი ადამიანის უფლებას, აირჩიოს და შეიცვალოს საკუთარი გვარი. კომიტეტს მიაჩნია, რომ პაქტის მე-17 მუხლით, inter alia, გარანტირებულია, რომ არავინ არ უნდა დაექვემდებაროს თვითნებურ და უკანონო ჩარევას პირადი და ოჯახური ცხოვრების, ასევე კორესპოდენციის ხელშეუხებლობის უფლებაში. კომიტეტი თვლის, რომ პირადი ცხოვრების ცნება ეხება პიროვნების ცხოვრებას, რომლის ფარგლებშიც მას შეუძლია, თავისუფლად გამოხატოს თავისი იდენტობა, მაშინ როდესაც ის ურთიერთობაში იმყოფება სხვა პირებთან ან მარტოა. კომიტეტს მიაჩნია, რომ ადამიანის გვარი წარმოადგენს მისი იდენტობის მნიშვნელოვან კომპონენტს და ადამიანის პირად ცხოვრებაში თვითნებური და უკანონო ჩარევისაგან დაცვა გულისხმობს საკუთარი სახელის არჩევისა და შეცვლისას თვითნებურ და უკანონო ჩარევისაგან დაცვასაც.”

ის, რომ სახელი პირადი ცხოვრების უფლებითაა დაცული, ეს საკონსტიტუციო სასამართლომაც არაერთხელ განაცხადა: ,,პირადი ცხოვრების თავისუფლების ფარგლებში იგულისხმება, მათ შორის, ...სახელის ... ხელშეუვალობა (საკონსტიტუციო სასამართლოს განჩინების მე-2 თავის მე-5 პარაგრაფი, საქმეზე დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ) ,,ამ უფლების ფარგლებში პირები უზრუნველყოფილი არიან ... სახელის ... ხელშეუხებლობის უფლებით (საკონსტიტუციო სასამართლოს განჩინების მე-2 თავის პირველი პარაგრაფი საქმეზე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

პირადი ცხოვრების უფლება დაცულია ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-8 მუხლით. საქართველოს კონსტიტუციის რომელი მუხლი არეგულირებს პირადი ცხოვრების უფლებას?

საქართველოს კონსტიტუციასა და ადამიანის უფლებათა ევროპულ კონვენციას შორის პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის კუთხით არსებობს ერთი მნიშვნელოვანი განსხვავება. მაშინ როდესაც პირადი ცხოვრების უფლების ყველა ასპექტები კონვენციაში თავმოყრილია, ერთ მე-8 მუხლში, პირადი ცხოვრების უფლების სხვადასხვა კომპონენტები გაბნეულია საქართველოს კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლში.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლში მითითებულია ტერმინი ,,პირადი ცხოვრება,” თუმცა როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქმეში გამოტანილი განჩინების მე-2 თავის პირველი პუნქტში განაცხადა: ,,შეცდომა იქნებოდა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების მთელი შინაარსის საქართველოს კონსტიტუციის მხოლოდ მე-20 მუხლით შემოფარგვლა. პირადი ცხოვრებას განკუთვნილი ცალკეული საკითხები დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის არაერთი მუხლით, როგორებიცაა: მე-16, 36-ე, 41-ე და სხვა.” იმავე განჩინების მე-2 პუნქტში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ  განაცხადა: ,,ბუნებრივია, იმის უგულებელყოფა არ შეიძლება, რომ პირადი ცხოვრების ნებისმიერი კომპონენტის ხელყოფისას ირღვევა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება ზოგადად, თუმცა, ეს გარემოება არ იძლევა იმის მტკიცების უფლებას, რომ ნებისმიერი ასეთი უფლებრივი კომპონენტის დარღვევით, აუცილებლად ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი. ამ დროს გასათვალისწინებელია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის რეგულირების კონსტიტუციაში მოცემული კონკრეტული კონსტრუქცია. ამის გათვალისწინების გარეშე მაღალია  პირადი ცხოვრების ცალკეული უფლებრივი კომპონენტის შინაარსის, მათში დასაშვები ჩარევის ფარგლების არასწორი განმარტების საფრთხე.”

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და იუსტიციის მინისტრის წინააღმდეგ გამოტანილ განჩინების მე-19 პარაგრაფში აღნიშნა:

,,საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობა ან სასამართლო გადაწყვეტილება შეიძლება დაედოს საფუძვლად სახლის ან სამუშაო ადგილის, პირადი მიმოწერის, პირადი ხასიათის ინფორმაციის  ხელშეუხებლობის შეზღუდვას. მაგრამ გაუგებარი იქნება, გადაუდებელი აუცილებლობის მოტივით ან თუნდაც სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველზე შეიზღუდოს პირის უფლება შექმნას ოჯახი. წარმოუდგენელია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლი არეგულირებდეს პირადი ცხოვრების ისეთ ასპექტს როგორიცაა აბორტი, ჰომოსექსუალური ქორწინება, მშობლის უფლება საკუთარი შეხედულებისამებრ აღზარდოს შვილი და განსაზღვროს მის განათლებასთან დაკავშირებული საკითხები და სხვა.”

ვინაიდან სადავო ნორმებით ხდება ჩარევა ადამიანის პირადი ცხოვრების ისეთ კომპონენტში, როგორიცაა გვარის შეცვლა და არა სახელმწიფოს მოქმედების შედეგად ადამიანის მიმოწერის ან კომუნიკაციის შეზღუდვა, პირადი ცხოვრების მოცემული კომპონენტი ვერ იქნება დაცული კონსტიტუციის მე-20 მუხლით. გარდა ამისა, სადავო ნორმას არავითარი ურთიერთმიმართება არ გააჩნია პირადი ცხოვრების ისეთ კომპონენტთან, რაც დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მე-2 პუნქტით და ეხება სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცულ ადამიანის პირად მონაცემებს. სადავო ნორმა არ ეხება კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ისეთ უფლებას, როგორიცაა ქორწინება, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დედათა და ბავშვთა უფლებებს. აქედან გამომდინარე, უნდა განვიხილოთ, რა ურთიერთმიმართება გააჩნია სადავო ნორმას კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან და 36-ე მუხლის მეორე პუნქტთან.

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, კონსტიტუციის მე-16 იცავს პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ გამოტანილი განჩინების პირველ პარაგრაფში აღნიშნა: ,,პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს პიროვნების თავისუფალ განვითარებას.” საქართველოს კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლში მიმობნეულ კომპონენტებს შორის მე-16 მუხლით გათვალისწინებული პირადი ცხოვრების უფლების კომპონენტი ყველაზე ფართოა.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე დაროცზი (DARÓCZY) უნგრეთის წინააღმდეგ გამოტანილ გადაწყვეტილების 32-ე პარაგრაფში პირდაპირ განაცხადა: ,,გვარი არის საკუთარი თავის იდენტიფიკაციის და თვითგამორკვევის ცენტრალური ელემენტი. ადამიანის უფლებაზე- ატაროს ან შეიცვალოს გვარი, გამართლებისა და სათანადო მიზეზის გარეშე შეზღუდვის დაწესება, არ მოდის შესაბამისობაში კონვენციის მე-8 მუხლით დადგენილ მიზნებთან. კონვენციის მე-8 მუხლი იცავს ინდივიდის თვითგამორკვევის და პერსონალური განვითარების უფლებას.”

ამგვარად, ევროპული სასამართლო ცალსახად მიუთითებს, რომ ადამიანის უფლება შეიცვალოს საკუთარი გვარი, სხვა არაფერია თუ არა საკუთარი პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლება. ამგვარად, გამართლებულია სადავო ნორმა შემოწმებული იქნეს კონსტიტუციის მე-16 მუხლთან მიმართებაში.

ბ) სადავო ნორმების შესაბამისობა კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან 

სადავო ნორმა ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებულ ოჯახური კეთილდღეობის უფლებას. კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 ნაწილი აკისრებს ვალდებულებას სახელმწიფოს, ხელი შეუწყოს ოჯახურ კეთილდღეობას. ამ ვალდებულებასთან წინააღმდეგობაში მოდის სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა, რომლითაც ადამიანს არა აქვს შესაძლებლობა, მიიღოს თავისი პირდაპირი აღმავალი შტოს ნათესავის გვარი. აღმავალი შტოს ნათესავები (ბებია-ბაბუა) არიან ინდივიდის ოჯახის წევრები. მათი გვარის შეერთება შვილიშვილის გვართან წარმოადგენს ერთი ოჯახის სხვადასხვა თაობის წარმომადგენელთა შორის ურთიერთპატივისცემის, თანხმობისა და ერთიანობის გამოხატულებას.

ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ მური ქალაქ აღმოსავლეთ კლივლენდის წინააღმდეგ საქმეში განაცხადა (http://www.law.cornell.edu/supct/html/historics/USSC_CR_0431_0494_ZO.html): ,,ოჯახის სიწმინდეს ღრმა ფესვები გააჩნია სახელმწიფოს ისტორიასა და ტრადიციებში. ოჯახის ერთიანობის უფლება არ შემოიფარგლება დედის, მამის და შვილების კავშირის პატივისცემის უზრუნველყოფით. ტრადიცია, რომლის მიხედვითაც ბებია-ბაბუა შვილიშვილთან იზიარებს საერთო ოჯახურ მეურნეობას, მეტად ძვირფასია და კონსტიტუციურ დაცვას იმსახურებს. მილიონობით ადამიანი იზრდებოდა ბებია-ბაბუას მზრუნველობის გარემოში და ამით მხოლოდ სარგებელს იღებდა. მართალია, თანამედროვე სამყაროში არსებობს ოჯახის ცნების შევიწროების ტენდენცია, ამის მიუხედავად, არ წაშლილა საუკუნეების განმავლობაში ცივილიზაციის მიერ დაგროვებული გამოცდილება, რასაც დღესაც პატივისცემით ეპყრობიან. ეს არის დიდი ოჯახის მხარდაჭერა. სურვილი, აუცილებლობა თუ ოჯახური პასუხისმგებლობის გრძნობა მოითხოვს ახლო ნათესავებისაგან, გაერთიანდნენ, გადაინაწილონ მოვალეობები და ერთ ჭერქვეშ იზრუნონ საერთო მიზნების მისაღწევად. დიდი ოჯახის მხარდაჭერა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი ხდება მძიმე მომენტში, როდესაც ოჯახის ერთი წევრი იღუპება ან ოჯახი დგას ეკონომიკური სიდუხჭირის პირას. ამ დროს ოჯახის წევრების მიერ ერთმანეთის დახმარება საერთო ოჯახური კეთილდღეობის განახლების ან შენარჩუნებისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია.”

სადავო ნორმები იგნორირებას უკეთებენ ერთი მხრივ, ბებია-ბაბუასა და, მეორეს მხრივ, შვილიშვილს შორის არსებულ განსაკუთრებულ ურთიერთობას და არ აძლევენ მათ შესაძლებლობას, ოჯახური ერთიანობა გაამყარონ საერთო გვარის ტარების გზით. ეს კი არ უწყობს ხელს სახელმწიფოს მიმართ დაკისრებული ვალდებულების - ოჯახური კეთილდღეობის უზრუნველყოფის - შესრულებას.        

3) უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი და სახელმწიფოს შეფასების ზღვარი 

საქართველოს კონსტიტუციის არც მე-16 მუხლში და 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტში არ არის მითითებული ის ლეგიტიმური მიზნები, რის საფუძველზეც დასაშვებია ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლების შეზღუდვა. ეს გარემოება სულაც არ მიუთითებს იმაზე, რომ პიროვნული განვითარების უფლება აბსოლუტურია. აღნიშნული უფლების განხორციელებისათვის დადგენილია შიდაკონსტიტუციური ზღვარი.

საქართველოს კონსტიტუციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელებამ არ უნდა დაარღვიოს სხვათა უფლებები და თავისუფლებები. ამგვარად, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა არის ის ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, რომლის მისაღწევადაც ნებადართული პიროვნული განვითარებისა უფლების შეზღუდვა.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ დააკონკრეტა ის საჯარო მიზნები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც ნებადართულია გვარის შეცვლის უფლების შეზღუდვა, სახელდობრ, ეს მიზნებია: მოსახლეობის სწორი რეგისტრაციის უზრუნველყოფა, პიროვნების იდენტიფიკაციის საშუალების უზრუნველყოფა და გვარის მატარებელი პირის კავშირის დადგენა ოჯახთან (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილების 39-ე პარაგრაფი საქმეზე სტჯერნა ფინეთის წინააღმდეგ).

სხვისი უფლებების დაცვის ლეგიტიმური მიზანი, რამაც შეიძლება გაამართლოს გვარის შეცვლაზე შეზღუდვის დაწესება, მდგომარეობს სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის უზრუნველყოფაში, სისხლის სამართლის საქმეზე პირის იდენტიფიცირებაში და პირის კონკრეტულ ოჯახთან კავშირის დადგენაში, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ოჯახი წარმოადგენს სახელმწიფოს კანონიერი შესწავლის საგანს (მაგალითად, სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი ოჯახები).

ზემოაღნიშნული გარემოებები მეტყველებენ იმაზე, რომ სახელმწიფოს აქვს ლეგიტიმური მიზანი შეზღუდოს პირის უფლება გვარის შეცვლაზე, მათ შორის იმ პირობითაც, რაც კანონით არის მოცემული. უფრო მეტიც, სახელმწიფოს უფლებამოსილების ფარგლები, დაარეგულიროს გვარის შეცვლასთან დაკავშირებული საკითხები, საკმაოდ ფართოა. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე სტჯერნა ფინეთის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 39-ე პარაგრაფში აღნიშნა: ,,კონვენციის ხელშემკვრელ უამრავ სახელმწიფოში გვარის შეცვლის მოთხოვნის დაკმაყოფილება ხდება, თუკი არსებობს გვარის შეცვლის დამაჯერებელი და სპეციფიკური მიზეზები. კონვენციის მონაწილე ქვეყნებს ცოტა რამ აქვთ საერთო იმ პირობებთან დაკავშირებით, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც სახელის შეცვლა ნებადართულია. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს გამოაქვს დასკვნა, რომ ამ კონკრეტულ განსახილველ სფეროში ხელშემკვრელი სახელმწიფოები სარგებლობენ შეფასების ფართო ზღვარით.”

4) პროპორციულობის ტესტი

ა) სად მთავრდება სახელმწიფოს შეფასების ზღვარი

ის, რომ სახელმწიფოს გააჩნია შეფასების ფართო ზღვარი გვარის შეცვლის საკითხის რეგულირებისას, ვერ გამოდგება აბსოლუტურ არგუმენტად სახელმწიფოს ხელში გვარის გამოცვლაზე ნებისმიერი შეზღუდვის დასაწესებლად. სახელმწიფოს შეფასების ზღვარი არ არის უსაზღვრო. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე დაროცზი (DARÓCZY) უნგრეთის წინააღმდეგ გადაწყვეტილების 32-ე პარაგრაფში განაცხადა:

,,სასამართლო ხაზს უსვამს იმას, რომ მართალია, გვარების რეგულირებასთან დაკავშირებით სახელმწიფო სარგებლობს შეფასების ფართო ზღვარით, ამავე დროს სახელმწიფოს არ შეუძლია, უარყოს ის მნიშვნელოვანი როლი, რასაც გვარი ასრულებს ადამიანის ცხოვრებაში: გვარი არის საკუთარი თავის იდენტიფიკაციის და თვითგამორკვევის ცენტრალური ელემენტი. ადამიანის გვარის შეცვლის უფლების შეზღუდვა, გამართლებისა და სათანადო მიზეზის გარეშე, არ მოდის შესაბამისობაში კონვენციის მე-8 მუხლით დადგენილ მიზნებთან... ლეგიტიმურ მიზანზე ისეთმა ფორმალურმა მითითებამ, როგორიცაა სახელმწიფო რეესტრის ავთენტურობის დაცვა, იმ ვითარებაში, როდესაც სახეზე არ არის სხვისი უფლებებისათვის მიყენებული რაიმე სახის ზიანი, არ შეიძლება, გაამართლოს აღნიშნულ უფლებაში ჩარევა.”

ამგვარად, სახელმწიფო მოვალეა, გვარის შეცვლის მოთხოვნაზე უარის თქმისას არა მხოლოდ მიუთითოს ლეგიტიმურ მიზანზე, არამედ, იმავდროულად, ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ გვარის შეცვლის მოთხოვნის დაკმაყოფილება რეალურ ზიანს მიაყენებდა ლეგიტიმურ მიზანს. რამდენად არის შესაძლებელი, გვარის შეცვლაზე უარის თქმამ, ყველა შემთხვევაში, რეალური ზიანი მიაყენოს ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, ხომ არ არსებობს სხვა საკანონმდებლო ნორმები, რაც აღნიშნული მიზნის მიღწევას უზრუნველყოფდნენ ადამიანის პიროვნების თავისუფალი განვითარებისა ნაკლებად მკაცრი ან პროპორციული ჩარევის გზით?

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ყველა ფიზიკურ პირს აქვს სახელის უფლება, რაც მოიცავს სახელსა და გვარს. იმავე მუხლის მესამე ნაწილის თანახმად,  სახელის შეცვლა არ წარმოადგენს იმ უფლებებისა და მოვალეობების შეწყვეტის ან შეცვლის საფუძველს, რომლებიც შეძენილი იყო ადრინდელი სახელით. პირი მოვალეა, მიიღოს აუცილებელი ზომები სახელის შეცვლის შესახებ კრედიტორებისა და მოვალეების გასაფრთხილებლად. ამგვარად, აღნიშნული ნორმა შესაძლებლობას აძლევს იმ პირს, ვინც კერძოსამართლებრივ ურთიერთობაშია სუბიექტთან, რომელმაც გვარი შეიცვალა, იმავე მოცულობით მოსთხოვოს კონტრაჰენტს, თავისი ვალდებულების შესრულება, რაც მას გვარის შეცვლამდე ჰქონდა. გარდა ამისა, ეს ნორმა გარანტიას წარმოადგენს კონტრაჰენტებისათვის, იცოდნენ იმის თაობაზე, რომ პირი, რომელთანაც კერძო სამართლებრივ ურთიერთობაში იმყოფებიან, გვარს იცვლის. იმ პირობებში, როდესაც არსებობს სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობის დაცვის ამგვარი გარანტია, არავითარ აუცილებლობას არ წარმოადგენს, ინდივიდი დამატებით შევზღუდოთ, არ მიიღოს ისეთი გვარი, რასაც ატარებენ მისი ოჯახის წევრები, ნათესავები და ახლობლები, მაშინ როდესაც ადამიანს, რომელიც ამგვარი გვარის მიღებას მოითხოვს, გააჩნია შესაბამისი საფუძვლიანი მიზეზები.

სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვები ასევე არ ამართლებენ სისხლის სამართლის საქმეზე პირის იდენტიფიცირების აუცილებლობასაც. საქმე იმაშია, რომ ამისათვის კანონმდებლობაში არსებობს სხვა მექანიზმი. ,,სამოქალაქო აქტების შესახებ” კანონის 68-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სახელისა და გვარის შეცვლა, გვარის კანონიერად აღიარება და გვარის დადგენა დაუშვებელია, თუ პირი ეჭვმიტანილია დანაშაულის ჩადენაში და იძებნება საქართველოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ. ამგვარად, სადავო ნორმა არ არის აუცილებელი იმისათვის, რომ მიღწეული იქნეს პიროვნების სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემის ინტერესი.

ბ) გვარი, როგორც ოჯახთან კავშირის დადგენის საშუალება

ოჯახთან ადამიანის კავშირის დადგენა ერთდროულად შესაძლოა, წარმოადგენდეს, როგორც სახელმწიფოს ლეგიტიმურ მიზანს, რის გამოც ადამიანს ეზღუდება გვარის შეცვლის შესაძლებლობა და, მეორეს მხრივ, აღმავალი ან გვერდითი შტოს ნათესავის გვარის მიღება არის ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებით დაცული შესაძლებლობა.

დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ საქმე ეხებოდა ადამიანის უფლებას, ეტარებინა გვარი, რომელიც განმცხადებელს თავის გარდაცვლილ მეუღლესთან აკავშირებდა. განმცხადებლის მეუღლემ ქორწინების მოწმობაში თავის გვარად მიუთითა ,,ტიბორ დაროზცი,” ეს მაშინ, როცა განმცხადებლის მეუღლის დაბადების მოწმობაში მისი სახელი იყო შემდეგი: ,,ტიბორ იპოლი დაროცზი.” განმცხადებელმა ქორწინებისას მოისურვა თავისი ქმრის გვარის მიღება და დარეგისტრიდა გვარი დაროცზით, სიტყვა ,,იპოლის” ხსენების გარეშე (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ მე-7 პარაგრაფი). უნგრეთის იმ დროს მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, განმცხადებლის ქმედება იყო უკანონო, ვინაიდან, როდესაც ერთი მეუღლე მეორის გვარზე გადადის, მან უნდა მიიღოს მეუღლის გვარი სრულად და არა ნაწილობრივ (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ მე-8 პარაგრაფი). განმცხადებელმა ამ გვარით აიღო პირადობის მოწმობა, სოციალური დაზღვევის პოლისი. განმცხადებელი ამ გვარით გამოდიოდა ბიზნეს და პირად ურთიერთობებში (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ მე-9 პარაგრაფი). 1984 წელს უნგრეთში შემოღებული იქნა პირადობის ელექტრონული მონაცემთა ბაზა, რომლის მიხედვითაც განმცხადებლის სახელი ავტომატურად დარეგისტრირდა, როგორც ტიბორ იპოლნე (ნე სუფიქსი მიუთითებს იმაზე, რომ განმცხადებელი ,,იპოლის” ცოლია) დაროცზი (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ მე-10 პარაგრაფი). 2004 წელს განმცხადებელს დაეკარგა პირადობის მოწმობა. რეესტრმა გასცა ახალი მოწმობა, სადაც განმცხადებლის სახელი მითითებული იყო როგორც ტიბორ იპოლი დაროცზის ქვრივი (განმცხადებლის მეუღლე 1996 წელს -გადაწყვეტილების მე-11 პარაგრაფი). ამ მოწმობის აღების შემდეგ განმცხადებლმა დაკარგა წვდომა თავის საბანკო ანგარიშთან, ვინაიდან ანგარიშის მფლობელის სახელი არ შეესაბამებოდა პირადობის მოწმობაში მითითებული პირის სახელს (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ მე-12).

ქალბატონმა დაროცზიმ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოში წარდგენილ განაცხადში მიუთითა, რომ სახელის მიმართ, რომლის ტარებაც მას სურს, გააჩნია ძლიერ პერსონალური კუთვნილება, ასევე ეს სახელი მიუთითებს მეუღლესთან კავშირზე (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ 25-ე პარაგრაფი).

აღნიშნულ საქმეში უნგრეთის მთავრობის ერთ-ერთ არგუმენტს წარმოადგენდა სხვათა-, მოცემულ შემთხვევაში, - გარდაცვლილი მეუღლის ინტერესების დაცვა (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ 29-ე პარაგრაფი). ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ამ არგუმენტთან დაკავშირებით განაცხადა, რომ მისთვის ძნელია დაიჯეროს ის, რომ შეზღუდვა აუცილებელი იყო სხვათა, კერძოდ კი, განმცხადებლის მეუღლის უფლებების დასაცავად. საქმეში არ მოიპოვება არავითარი მტკიცებულებები, რომლებიც ადასტურებენ, რომ გარდაცვლილი ბატონი ტიბორ დაროცზი განსხვავებულ სახელს ატარებდა. ამიტომ არადამაჯერებელია, ის, რომ ამ სახელის ტარება დაარღვევდა სხვის უფლებებს, თუნდაც ადამიანის გარდაცვალების შემდეგ (დაროზცი უნგრეთის წინააღმდეგ 31-ე პარაგრაფი).

დაროცზის საქმეში სახელმწიფოს არ დაუსახელებია რაიმე დამაჯერებელი არგუმენტი, რაც წარმოაჩენდა იმას, რომ სახელმწიფოს სარეგისტრაციო სისტემის სიზუსტე ან გარდაცვლილი მეუღლის უფლებები რეალური რისკის ქვეშ იდგა ადამიანის მიერ გვარის შეცვლის სურვილის რეალიზებით. გვარის შეცვლის უფლების მიმართ დაწესებული იყო ძალიან ხისტი მოთხოვნა, რაც სრულად ახდენდა გვარის შეცვლის ინტერესების იგნორირებას. ახლო ნათესავის, თუნდაც ის იყოს გარდაცვლილი, უფლებები არ ილახება მაშინ, როცა ამ ნათესავის გვარის ტარებას ადამიანი უკავშირებს საკუთარ პიროვნულ იდენტობას და თვითგამორკვევას. ადამიანის პიროვნული თვითგამორკვევის უფლებასთან სახელმწიფო წინააღმდეგობაში მოდის მაშინ, როცა ადამიანს უარს ეუბნება, ატაროს ის გვარი, რაც მას აკავშირებს თავის ნათესავთან, ამ უკანასკნელის უფლებების შელახვის გარემოების დამაჯერებელი მტკიცების გარეშე (დაროცზი უნგრეთის წინააღმდეგ 33-ე პარაგრაფი).