მაია რობაქიძე პასუხისგებაში იქნა მიცემული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 180-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ" ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ქმედების ჩადენისათვის. წინასასამართლო სხდომაზე ბრალდებულის ადვოკატმა შუამდგომლობით მიმართა სასამართლოს და მოითხოვა, დაუშვებელ მტკიცებულებად ცნობილი ყოფილიყო ვიდეო და აუდიო მასალები, რომლის დასაშვებობაც მოითხოვა ბრალდების მხარემ, ასევე მასთან დაკავშირებული სხვა მტკიცებულებები (სასამართლოს აუდიო ოქმი  #005 30-35 წუთზე).

სხდომის ოქმიდან ირკვევა, რომ კერძო პირმა, ქეთევან სიგუამ ოთახში დაამონტაჟა ვიდეოკამერა. ამის შესახებ ცნობილი იყო მოქალაქე მთვარისა ცხომელიძისათვის, რომელმაც მაია რობაქიძეს დაუსვა კითხვები. ამ კითხვებზე გაცემული პასუხები იქნა ჩაწერილი და შემდეგ ეს ვიდეომასალა ბრალდების მხარის მტკიცებულებად წარდგენილი იქნა სასამართლოში ბრალდებულ მაია რობაქიძის წინააღმდეგ. ბრალდებულ მაია რობაქიძის ადვოკატის ნინო მახარაძის აზრით, ამ გზით მოპოვებული ვიდეომასალა და მის საფუძველზე მოპოვებული ყველა სხვა მტკიცებულება იყო დაუშვებელი. ადვოკატის აზრით,  ეს ვიდეომასალა მოპოვებული იქნა სასამართლოს თანხმობის გარეშე საქართველოს კონსტიტუციის მე-20, ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონის მე-7 მუხლის მეორე პუნქტი ,,ი" ქვეპუნქტის, სისხლის სამართლის კოდექსის და საქართველოს კონსტიტუციის დარღვევით (სასამართლოს აუდიო ოქმი #005 41-44 წუთი).

პროკურორმა მოითხოვა ადვოკატის შუამდგომლობის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმა, ვინაიდან ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონი ვრცელდება ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის განმახორციელებელ პირებზე, მოცემულ შემთხვევაში კი ჩაწერა განახორციელა კერძო პირმა. პროკურორმა ასევე მიიჩნია, რომ ვიდეო გადაღების შესახებ ცნობილი იყო ერთ-ერთი მოსაუბრის მთვარისა ცხომელიძისათვის, ამიტომ, პროკურორის აზრით, მაია რობაქიძის საუბრის ჩაწერა არ შეიცავდა სისხლის სამართლის კოდექსის 158-ე მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულის ნიშნებს (სასამართლოს აუდიო ოქმი #020 03-04 წუთი). პროკურორმა ასევე განაცხადა, რომ ვიდეოჩაწერა არ არღვევდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 112-ე მუხლის მოთხოვნებს, რომლის მიხედვითაც: საგამოძიებო მოქმედება, რომელიც ზღუდავს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობას, ტარდება მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე სასამართლოს განჩინებით. პროკურორმა აღნიშნა, რომ სსსკ-ის 111-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების უფლება აქვთ მხარეებს, იმავე კოდექსის მე-3 მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, მხარეს წარმოადგენს ბრალდებული, მსჯავრდებული, გამართლებული, მათი ადვოკატი, გამომძიებელი, პროკურორი. ვიდეოჩანაწერი წარმოდგენილი იქნა მოწმე ქეთევან სიგუას მიერ. პროკურორის განმარტებით, ვინაიდან მოწმეს არ ჰქონდა საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების უფლება, შესაბამისად, ის ვერ მიმართავდა სასამართლოს შუამდგომლობით 112-ე მუხლით გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩასატარებლად. ამის გამო, პროკურორის აზრით, ადგილი არ ჰქონდა სსსკ-ის 112-ე მუხლის დარღვევას (სასამართლოს აუდიო ოქმი #020 05-06 წუთი).

სასამართლომ ბრალდებულის ადვოკატის შუამდგომლობა ვიდეო მასალის მტკიცებულებად დაუშვებლობის თაობაზე არ დააკმაყოფილა. სასამართლომ არასწორად მიიჩნია დაცვის მხარის აპელირება ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონზე. დაცვის მხარის მიერ სადავოდ გამხდარი ვიდეოჩანაწერი მოპოვებული იქნა დაზარალებულის მიერ. სასამართლოს განმარტებით, ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობას ახორციელებენ სახელმწიფო ორგანოები ან თანამდებობის პირები. სასამართლომ მიიჩნია, რომ ჩანაწერი არ იყო უნებართვოდ გაკეთებული. მოსამართლის აზრით, უნებართვოდ ჩანაწერის გაკეთება ნიშნავს შემთხვევას, როდესაც უფლების მფლობელს პირდაპირ ან არაპირდაპირ ეს უფლება არ გადაუცია ქმედების ჩამდენი პირისათვის. დაკითხვის ოქმით დგინდება, რომ ხსენებულ ვიდეოჩანაწერში მონაწილეობას იღებდა მთვარისა ცხომელიძე. ამ უკანასკნელმა იცოდა, რომ მისი საუბარი სხვა პირთან იწერებოდა. მოცემულ შემთხვევაში, ადგილი ჰქონდა კერძო პირის მიერ თავისი საუბრის ვიდეოგადაღებას. სასამართლოს დასკვნით, ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონი, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი და მით უფრო, საქართველოს კონსტიტუცია არ უკრძალავს პირს თავისი საუბრის ჩაწერას (სასამართლოს აუდიო ოქმი #020 50-54 წუთი).

ამგვარად, მოსარჩელე მაია რობაქიძის შემთხვევაში მტკიცებულება მოპოვებული იქნა კერძო პირის მიერ. ამასთან ერთად, პირველი ინსტანციის სასამართლოს არ დაუდასტურებია მტკიცებულებების მოპოვებისას მაია რობაქიძის მიმართ ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონის, სისხლის სამართლის მატერიალური კოდექსის და კონსტიტუციის დარღვევის ფაქტი. მაია რობაქიძე კვლავ ინარჩუნებს ბრალდებულის სტატუსს. მაია რობაქიძის მიმართ თბილისის საქალაქო სასამართლოს არ დაუდგენია გამამტყუნებელი განაჩენი. ამის მიუხედავად, არ არის გამორიცხული მომავალში, თუკი თბილისის საქალაქო სასამართლო გამამტყუნებელ განაჩენს დაადგენს და ეს განაჩენი სააპელაციო სასამართლოში გასაჩივრდება, კვლავ დადგეს ვიდეოჩანაწერის კანონიერების საკითხი. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ სააპელაციო ან უზენაესი სასამართლო დაადასტურებს, რომ ვიდეოჩანაწერი უკანონოდ იქნა მოპოვებული, ეს გარემოება, სადავო ნორმის გამო, გავლენას ვერ მოახდენს მტკიცებულების დასაშვებობის თაობაზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს საოქმო განჩინებაზე, ვინაიდან სადავო ნორმით დასაშვებია, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის გარდა, ყველა სხვა კანონის, მათ შორის კონსტიტუციის, არსებითი დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულება.

,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა" ქვეპუნქტის თანახმად: ,,საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს ... თუ მათ მიაჩნიათ, რომ შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი."

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის 2008 წლის 24 აპრილის #1/5/449 განჩინებაში საქმეზე გიორგი სორდია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განმარტა ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა" ქვეპუნქტის მნიშვნელობა: ,,აღნიშნული ნორმის მიზანს წარმოადგენს კონკრეტული ინდივიდის უფლების დაცვა ან მისი უფლებების დარღვევის აშკარა პრევენცია. სწორედ ამიტომ ფიზიკური პირი არის აღჭურვილი უფლებით, ეჭვქვეშ დააყენოს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობა, თუ მიიჩნევს, რომ ასეთი აქტის მოქმედებით მან უშუალოდ განიცადა ზიანი ან ზიანის მიღების საფრთხე უშუალოდ მისთვის არის რეალური.“ (განჩინების მეორე თავის პირველი პარაგრაფი).

საკონსტიტუციო სასამართლომ არ მიიღო გიორგი სორდიას კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად, იმის გამო, რომ: ,,კონსტიტუციურ სარჩელში და მასზე თანდართულ მასალებში არ იქნა წარმოდგენილი მტკიცებულებები, რომლებიც დაადასტურებდა, რომ მოსარჩელის მიმართ მიმდინარეობს სისხლის სამართლებრივი დევნა და იგი წარმოადგენს სისხლისამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეს. არც  საკონსტიტუციო სასამართლოს ზეპირი მოთხოვნის პასუხად გამოგზავნილი, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საინფორმაციო-ანალიტიკური დეპარტამენტის ინფორმაციული უზრუნველყოფისა და ანალიზის სამმართველოს 2008 წლის 23 აპრილის N12/5-2620 წერილიდან დასტურდება, რომ მოქალაქე გიორგი სიორდია ნასამართლევია ან ძებნილია" (განჩინების მეორე პარაგრაფი).

სარჩელს თან ერთვის დისკი, რაც ადასტურებს მაია რობაქიძის მიმართ წინასასამართლო სხდომის ჩატარებას. ეს აუდიო დისკი არის სასამართლო სხდომის ოქმის ასლი. გარდა ამისა, სარჩელს თან ერთვის წერილობითი ინფორმაცია თბილისის საქალაქო სასამართლოდან იმის თაობაზე, თუ რა სტადიაზეა მაია რობაქიძის მიმართ სისხლის სამართლის საქმე. ეს გარემოება ნათლად ადასტურებს იმას, რომ მაია რობაქიძის მიმართ მიმდინარეობს სისხლისსამართლებრივი დევნა. მაია რობაქიძე არის სისხლისსამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე. მის მიმართ გავრცელდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 72-ე მუხლი და მომავალში რეალისტური შესაძლებლობა არსებობს იმისა, რომ მოსარჩელე კვლავ დაექვემდებაროს აღნიშნული მუხლის მოქმედებას.

ამგვარად, მაია რობაქიძე უფლებამოსილია იდავოს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე.  

1. სადავო ნორმების არსი

სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობა იმაში გამოიხატება, რომ დაუშვებლად აცხადებს ისეთ მტკიცებულებებს, რაც მოპოვებულია მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის არსებითი დარღვევით და არა სისხლის სამართლის მატერიალური კოდექსით, ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" და ,,პოლიციის შესახებ" კანონებით. ასევე ზემოხსნებული საკანონმდებლო აქტების დაცვით არის მოპოვებული, თუმცა უარყოფილი არ არის გონივრული ეჭვი იმასთან დაკავშირებით, რომ მტკიცებულება გამოცვალეს, მისი ნიშან-თვისებები არსებითად შეცვალეს ან მტკიცებულებაზე დარჩენილი კვალი გაქრა.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-10 ნაწილი გამოძიებას განსაზღვრავს როგორც უფლებამოსილი პირის მიერ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში სსსკ-ი) დადგენილი წესით განხორციელებულ მოქმედებათა ერთობლიობას, რომლის მიზანია დანაშაულთან დაკავშირებული მტკიცებულებების შეგროვება. მართალია, გამოძიების (ანუ იმ ქმედებების, რაც სსსკ-ით არის გათვალისწინებული) მიზანია მტკიცებულებათა მოპოვება, თუმცა მტკიცებულებათა მოპოვება და მით უმეტეს, მათი სასამართლოში გამოყენება, დასაშვებია ისეთი მოქმედებების გზითაც, რაც არა სსსკ-ში, არამედ სხვა საკანონმდებლო აქტშია გათვალისწინებული. საყურადღებოა ის გარემოება, რომ თავად სსსკ-იც კი, მტკიცებულების ცნებას ისე განსაზღვრავს, რომ არ ამბობს იმას, რომ მტკიცებულება აუცილებლად სსსკ-ით გათვალისწინებული ქმედებით უნდა იყოს მოპოვებული. სსსკ-ის მე-3 მუხლის 23-ე ნაწილში აღნიშნულია, რომ მტკიცებულება არის კანონით დადგენილი წესით სასამართლოში წარდგენილი ინფორმაცია. ამგვარად, იმისათვის, რომ ესა თუ ის ინფორმაცია მიჩნეული იქნეს მტკიცებულებად, საჭიროა, ის ზოგადად ,,კანონის," ნებისმიერი კანონის, საფუძველზე იყოს წარდგენილი სასამართლოში და არა ვიწროდ განსაზღვრული ,,სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით."

ამგვარად, მტკიცებულებები შესაძლოა, მოპოვებული იქნეს ისეთი ქმედებების გზით, რაც არა მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით არის გაწერილი, არამედ სხვა საკანონმდებლო აქტითაც. ადამიანის კომუნიკაციაზე ფარული მიყურადების, ფარული თვალთვალისა და ჩაწერის პირობებისა და პროცედურის გაწერას ახდენს არა სსსკ-ი, არამედ სულ სხვა საკანონმდებლო აქტი - ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის ,,თ" და ,,ი" ქვეპუნქტი, ასევე ამავე მუხლის მე-3 და მეოთხე პუნქტები. თუკი ადამიანის საუბარს ფარულად ჩაიწერენ, მასზე განახორციელებენ ფარულ ვიდეოთვალთვალს, სასამართლოს წინასწარი თანხმობის გარეშე ან მიყურადების დაწყებიდან პროკურორი 12 საათის განმავლობაში არ მიმართავს სასამართლოს ისეთი ფარული მიყურადების კანონიერად ცნობისათვის, რაც მოსამართლის თანხმობის გარეშე დაიწყო გადაუდებელი აუცილებლობის გამო, დაირღვევა როგორც ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონი, ასევე საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლი, მაგრამ არ დაირღვევა სსსკ-ი, ვინაიდან ეს უკანასკნელი ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის ღონისძიების ჩატარების პროცედურას არ არეგულირებს. შესაძლოა, ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონის მე-7 მუხლის მე-2 პუნქტის ,,თ" და ,,ი" ქვეპუნქტების, ასევე ამავე მუხლის მე-3, მე-3 პრიმა და მე-4 პუნქტის დამრღვევმა პირმა პასუხიც კი აგოს სისხლის სამართლის კოდექსის 158-ე მუხლით (კერძო კომუნიკაციების საიდუმლოების დარღვევა) გათვალისწინებული დანაშაულისათვის, მიუხედავად ამისა, სადავო ნორმა შესაძლებლობას აძლევს სასამართლოს, ამგვარი ფარული ჩანაწერი გამოიყენოს კერძო კომუნიკაციის საიდუმლოების დარღვევის დანაშაულის მსხვერპლის წინააღმდეგ, მხოლოდ იმის გამო, რომ სამართალდამცავს არ დაურღვევია სსსკ-ი. თუნდაც არსებითად იყოს დარღვეული ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონი, სისხლის სამართლის კოდექსი ან სხვა კანონი, მტკიცებულებად დასაშვები იქნება ამგვარი გზით მოპოვებული მტკიცებულება, ვინაიდან არ არის დარღვეული სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი.

სსსკ-ის 112-ე მუხლი ითვალისწინებს გამოძიების პროცესში პირადი ცხოვრების უფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას მხოლოდ სასამართლოს თანხმობით. ამ მუხლს ვერ წავიკითხავთ ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონის მე-7 მუხლის მეორე პუნქტის ,,თ" და ,,ი" ქვეპუნქტთან კავშირში, არა მარტო იმიტომ, რომ სსსკ-ით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სასამართლოს განჩინების გამოცემა ევალება, ხოლო ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ " კანონის მე-7 მუხლით - ბრძანების, არამედ ასევე იმის გამოც, რომ სსსკ-ის 112-ე მუხლი გამოიყენება მაშინ, როცა გამოძიება დაწყებულია, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებების გამოყენება გამოძიების დაწყების გარეშეც შესაძლებელია.

წინასწარი გამოძიება იწყება სსსკ-ის მე-100 მუხლის საფუძველზე. გამომძიებელი და პროკურორი მხოლოდ მაშინ იწყებენ წინასწარ გამოძიებას, როდესაც მათ მიაწვდიან დანაშაულის შესახებ ინფორმაციას. ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ბ" ქვეპუნქტის თანახმად, ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობა შეიძლება ჩატარდეს მაშინ, თუ შეუძლებელია გამოძიების დაწყება დანაშაულის ნიშნების დამადასტურებელი მონაცემების არ არსებობს გამო. ასეთ შემთხვევაში ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის ჩატარების ვადა არ შეიძლება აღემატებოდეს 7 დღეს. ამგვარად, შესაძლოა, ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებები, მათ შორის ფარული მიყურადება და ჩაწერა, ისე ჩატარდეს, რომ მოცემულ შემთხვევაში, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული გამოძიება ჯერ არც იყოს დაწყებული. ამიტომ ვერ ვიტყვით იმას, რომ ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" კანონის ნორმების დარღვევა უთანაბრდება სსსკ-ის დარღვევას, თითქოს იმის გამო, რომ ოპერატიულ-სამძებრო ღონისძიებები წინასწარი გამოძიების პროცესის შემადგენელი ნაწილია. ეს ასე არ არის და ამაზე ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-8 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ბ" ქვეპუნქტიც მეტყველებს.

ამგვარად, დანაშაულის ჩადენაში პირის მამხილებელი მტკიცებულებების მოპოვება შეიძლება ბევრად უფრო ადრე, ვიდრე სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მოცემულ შემთხვევაზე გავრცელდება. ამის მიუხედავად, მტკიცებულება ბრალდებულის წინააღმდეგ დასაშვები იქნება იმ შემთხვევაშიც, თუნდაც ის კონსტიტუციის ან, სსსკ-ის გარდა, სხვა კანონის არსებითი დარღვევით იყოს მოპოვებული. კანონმდებლობა შესაძლებლობას იძლევა, პოლიციამ ან სხვა სამართალდამცავმა სტრუქტურამ ჩაატარონ არა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, არამედ სხვა კანონით გათვალისწინებული ღონისძიებები, დაარღვიონ აღნიშნული კანონით გათვალისწინებული მოთხოვნები, მოიპოვონ ადამიანის მაინკრიმინირებელი მტკიცებულება, ამის შემდეგ დაიწყონ წინასწარი გამოძიება/სისხლისსამართლებრივი დევნა და სადავო ნორმების მეშვეობით, სასამართლომ აღნიშნულ უკანონო მტკიცებულებაზე დაყრდნობით გამამტყუნებელი განაჩენი დაადგინოს პირის მიმართ.

,,პოლიციის შესახებ" საქართველოს კანონი ითვალისწინებს პრევენციული ხასიათის ღონისძიების გამოყენებას არა მარტო მაშინ, როდესაც დანაშაული ჩადენილია, არამედ აღნიშნული დანაშაულის ჩადენამდე, მის თავიდან ასაცილებლად. კერძოდ, ,,პოლიციის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტი ერთმანეთისაგან განასხვავებს ორ საპოლიციო ფუნქციას: ,,გ" ქვეპუნქტი საუბრობს, დანაშაულისა და სხვა სამართალდარღვევათა თავიდან აცილებაზე, ხოლო ,,დ" ქვეპუნქტი დანაშაულისა და სხვა სამართალდარღვევის გამოვლენაზე. პირველ შემთხვევაში, ,,პოლიციის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მე-2 პუნქტის ,,გ" ქვეპუნქტის შესაბამისად, გამოიყენება პრევენციული ღონისძიებები (თუ რას ნიშნავს ეს უკანასკნელი, ამას განსაზღვრავს ამავე კანონის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტში არსებული ჩამონათვალი), ხოლო იმავე პუნქტის ,,დ" ქვეპუნქტის თანახმად, თუკი გამოვლინდება დანაშაული (მათ შორის ,,პოლიციის შესახებ" კანონით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიებების შედეგად), მხოლოდ ამის შემდეგ იწყებს მოქმედებას სისხლის საპროცესო კოდექსი ან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი. ამ მოსაზრებას ამტკიცებს ,,პოლიციის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის მეოთხე და მეხუთე პუნქტების შედარება. პირველი დებულება ამბობს იმას, რომ პოლიციის პრევენციული საქმიანობა ხორციელდება საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დადგენილი ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის სამართლებრივი ფორმების - ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტისა და ადმინისტრაციული რეალაქტის გამოყენებით. მეორე დებულება საუბრობს იმაზე, რომ მხოლოდ დანაშაულის გამოვლენის, აღმოფხვრისა და გამოძიების მიზნით შეიძლება გამოიყენებოდეს სისხლის საპროცესო კოდექსი.

დავას არ შეიძლება იწვევდეს ის გარემოება, რომ ,,პოლიციის შესახებ" კანონით გათვალისწინებული პრევენციული ღონისძიებების გატარების შედეგად შეიძლება, გამოვლინდეს დანაშაული. მაგალითად, ,,პოლიციის შესახებ" კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,დ" ქვეპუნქტი ითვალისწინებს პირის გამოკითხვის შესაძლებლობას, თუკი პირს აქვს ,,იარაღის შესახებ" საქართველოს კანონით გათვალისწინებული იარაღი, რომლის ტარებაც საჭიროებს სპეციალურ ნებართვას და ამ იარაღის ტარების უფლების დადგენა სხვაგვარად შეუძლებელია. თუკი ამგვარი გამოკითხვის შედეგად დადგინდება, რომ პირს არა აქვს იარაღის ტარების სპეციალური ნებართვა, გამოვლინდება სისხლის სამართლის კოდექსის 236-ე მუხლის მეორე ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულის ნიშნები, რაც ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას ცეცხლსასროლი იარაღის მართლსაწინააღმდეგო ტარებისათვის. პირის გამოკითხვა პრევენციული ღონისძიებაა, თუმცა ამ ღონისძიების გამოყენებამ შეიძლება, მიგვიყვანოს დანაშაულის გამოვლენამდე. ,,პოლიციის შესახებ" კანონი ამბობს იმას, რომ პრევენციული ღონისძიების დაწყებამდე გამოიყენება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი. იქ, სადაც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი გამოიყენება, გამოირიცხება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის გამოყენება (ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-3 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა" ქვეპუნქტი). პრევენციული ღონისძიების დაწყების და განხორციელების მომენტში გამოიყენება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი. თუკი პრევენციული ღონისძიების მიმდინარეობისას ან დასრულებისას გამოვლინდა დანაშაულის ნიშნები, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, ისევე როგორც პოლიციის შესახებ კანონი, შეწყვეტს მოქმედებას და მათ ადგილს სსსკ-ი დაიკავებს. მაგრამ პირის მიერ დანაშაულის ჩადენაში მამხილებელი მტკიცებულება მოპოვებული იქნება არა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მოთხოვნების საფუძველზე ან მისი დარღვევის შედეგად, არამედ ,,პოლიციის შესახებ" კანონის ან ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის საფუძველზე. ასეთი მტკიცებულების კანონიერება ფასდება ,,პოლიციის შესახებ" კანონის და ადმინისტრაციულ კანონმდებლობასთან კავშირში და არა სსსკ-ის მოთხოვნებთან მიმართებაში, ვინაიდან პოლიციელს სწორედაც რომ ადმინისტრაციული კანონმდებლობის და არა სსსკ-ის დაცვა ევალება მაშინ, როცა პრევენციული ღონისძიების გამოყენებას იწყებს. ,,პოლიციის შესახებ" კანონის ან ადმინისტრაციული კანონმდებლობის დაუცველობას არ მოჰყვება დარღვევის გზით მოპოვებული მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობა, მხოლოდ იმის გამო, რომ სსსკ არსებითად არ დარღვეულა. ამის გამო სადავო ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტს.

 

2. კონსტიტუციური დებულების არსი

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, კანონის დარღვევით მოპოვებულ მტკიცებულებას არა აქვს იურიდიული ძალა. ეს ნორმა, მისი სიტყვასიტყვითი განმარტებით, არის ძალიან ფართო და შესაძლოა, მოიცავდეს როგორც ბრალდებულის, ისე ბრალმდებლის საწინააღმდეგო მტკიცებულებას, დარღვევას, რასაც სჩადიან, როგორც სახელმწიფო მოხელეები, ისე კერძო პირები, კანონის როგორც არსებითი, ისე არაარსებითი ხასიათის დარღვევას, როგორც მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობას, ასევე მისი ნებისმიერი სხვა ფორმით გამოყენების აკრძალვას, როგორც სისხლის, ისე სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ საქმეებს. 

აღნიშნულ სარჩელში ყურადღება გამახვილებული იქნება იმის თაობაზე, რამდენად არის  მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი კონსტიტუციის პასუხი კონსტიტუციური უფლების, განსაკუთრებით კი მე-20 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების უფლების, დარღვევაზე თუ ეს წესი არის მექანიზმი სამართალდამცავების მიერ ნებისმიერ კანონდარღვევაზე რეაგირებისათვის. სარჩელში ასევე საუბარი იქნება მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის ისეთ მიზნებზე, როგორიცაა

1. სამართალდამცავის ქმედებებში კონსტიტუციისა და კანონის დარღვევის პრევენცია;

2. სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვა;

3. გამამტყუნებელი განაჩენის ლეგიტიმაციის უზრუნველყოფა (სუფთა ხელების დოქტრინა).

ბოლო თავში ვისაუბრებთ იმაზე, თუ რა ტვირთს შეიძლება, აკისრებდეს მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი საზოგადოებას და რამდენად ექვემდებარება ეს წესი შეზღუდვას. თუ წესი შეზღუდვას ექვემდებარება, რამდენად კონსტიტუციურად მოხდა შეზღუდვის დაწესება სადავო ნორმის შემთხვევაში.

 

3. მტკიცებულების დაუშვებლობის წესი, როგორც პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის საშუალება

რომ არ არსებობდეს ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-7 მუხლი, საერთოდ, და ადამიანის სატელეფონო საუბრებზე მიყურადება, ინტერნეტმიმოწერებზე ფარული მონიტორინგი, ფარული ვიდეო და აუდიოჩაწერა სასამართლოს მონაწილეობის გარეშე განხორციელებულიყო, დაირღვეოდა უშუალოდ კონსტიტუცია, კერძოდ კი მისი მე-20 მუხლის პირველი პუნქტი, ჩვეულებრივი კანონისაგან დამოუკიდებლად. ამის მიუხედავად, სასამართლო, სადავო ნორმების საფუძველზე, ასეთი გზით მოპოვებულ მტკიცებულებას დასაშვებად მიიჩნევდა. ბრალდებულისათვის შესაძლოა, მხოლოდ ამ საკმარისად ძლიერი მტკიცებულების საფუძველზეც დაედოთ მსჯავრი, თუკი ჩანაწერების ავთენტურობა და რელევანტურობა დადგინდებოდა ან ეს გარემოება სადავოდ არც გახდებოდა.  ამის მიზეზი იქნებოდა ის, რომ სადავო ნორმები დაუშვებელ მტკიცებულებად არ აცხადებენ კონსტიტუციის დარღვევით (თუნდაც არსებითი დარღვევით) მოპოვებულ მტკიცებულებებს, სისხლის საპროცესო კოდექსი კი არ არეგულირებს გამოძიების დაწყებამდე სატელეფონო საუბრებზე მიყურადების საკითხს.

ქვეყნის ძირითად კანონში განმტკიცებული პირადი ცხოვრების უფლებისათვის შექმნილ აღნიშნულ საფრთხეს ამერიკის უზენაესი სასამართლო პირველად 1914 წელს გადააწყდა საქმეში ვიკი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/232/383/case.html). ეს საქმე ეხებოდა ბრალდებულის სახლში არასანქცირებულ ჩხრეკას, რის შედეგადაც ამოღებული იქნა წერილები, რაც ბრალდებულს ამხელდა დანაშაულის ჩადენაში. ბრალდებული მიუთითებდა, რომ მის მიმართ კონსტიტუცია დაირღვა და ამის გამო მოითხოვა საქმის არსებით განხილვამდე წერილების უკან დაბრუნება. ქვედა ინსტანციების სასამართლოებმა, მართალია, უტყუარად დაადგინეს, რომ ჩხრეკისას კონსტიტუციის დარღვევას ჰქონდა ადგილი, ამის მიუხედავად ვიკს არ დაუბრუნეს წერილები და მათ საფუძველზე მსჯავრი დასდეს დანაშაულის ჩადენაში.

სწორედ აღნიშნულ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ შექმნა მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი, რაც, მართალია, პირდაპირ არ ეწერა კონსტიტუციაში, მაგრამ ეს წესი სასამართლომ ამოიკითხა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის - დაუსაბუთებელი ჩხრეკისა და ამოღებისაგან დაცვის - კონსტიტუციურ უფლებაში (აშშ-ს კონსტიტუციის მეოთხე შესწორება)(აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ).

მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი არის ინსტრუმენტული მექანიზმი, რაც მიმართულია სისხლის სამართლის საქმეში ისეთი მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური უფლების დასაცავად, როგორიცაა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება. მოგვიანებით, ეს ინსტრუმენტული წესი გავრცელდა წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის გზით მოპოვებულ აღიარებით ჩვენებაზე და მიმართული იყო ბრალდებულის მიმართ ამგვარი პრაქტიკის აღმოფხვრაზე. მტკიცებულების დაუშვებლობის წესი ამგვარად ავიდა კონსტიტუციური გარანტიის დონეზე. ის ნაკლებად არის მატერიალური უფლება. ის უფრო მეტად არის საქართველოს კონსტიტუციით პირდაპირ დადგენილი სანქცია, რაც გამოიყენება კონსტიტუციით გათვალისწინებული რომელიმე მატერიალური უფლების დარღვევისათვის. სანქცია ეკისრება არა კონკრეტულ მოხელეს, არამედ სახელმწიფოს როგორც სუვერენს.

აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლემ რუთ გინზბურგმა საქმეში ჰერინგი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ დაწერილ განსხვავებული აზრში განაცხადა: ,,კონსტიტუცია ზღუდავს სუვერენს (სახელმწიფოს) და არა მის წარმომადგენელს. მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი აუცილებელია იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იყოს კონსტიტუციური აკრძალვების რეალური დაცვა. ეს წესი არის პირადი ცხოვრების უფლების დანამატი და ეს ორი ხშირად ერთმანეთისაგან განუყოფლადაც გამოიყენებოდა." ( http://www.law.cornell.edu/supct/html/07-513.ZD.html). აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეზე მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ (http://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/367/643) გარკვევით ისაუბრა იმაზე, რომ მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი არის პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევის კონსტიტუციური სანქცია: ,,პირადი ცხოვრების უფლება, რომელიც ზღუდავს ხელისუფლებას, შეიძლება, არაეფექტური გახდეს პირადი ცხოვრების უფლებიდან სანქციის მოცილების გზით. პირადი ცხოვრების უფლების დაცვა ყოველთვის უზრუნველყოფილი იყო სახელმწიფო ორგანოებზე სანქციის დაკისრების მეშვეობით. თუკი უფლების მატერიალური ასპექტი ვრცელდება ხელისუფლებაზე, ეს ლოგიკურად და კონსტიტუციურად იწვევს მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის, რაც პირადი ცხოვრების უფლების არსებითი შემადგენელი ნაწილია, ავტომატურ გამოყენებას ... სხვაგვარად იქნებოდა ისეთი ვითარება, რომ ადამიანს ანიჭებ უფლებას, მაგრამ არ აძლევ ამ უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას. "

ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის გარანტია იქნებოდა თეორიული და ილუზორული და არა რეალური და პრაქტიკული, ადამიანის სატელეფონო საუბრები ფარულად, მოსამართლის ბრძანების ან გადაუდებელი აუცილებლობის გარეშე, რომ ჩაწერილიყო და შემდეგ მის წინააღმდეგ სასამართლოში მტკიცებულებად გამოყენებულიყო. ამ მხრივ, 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტი მე-20 მუხლის დანამატი და მისი გაგრძელებაა.

მტკიცებულების დაუშვებლობის წესს საფუძვლად დაედო ადამიანის პირადი ცხოვრებისა და მისი საცხოვრებელი სახლის ხელშეუხებლობის დაცვის აუცილებლობა. პრინციპი, რომლის თანახმადაც, ადამიანის სახლი (ისევე როგორც ადამიანის სხვა პირადი სივრცე) მისი ციხე-სიმაგრეა, იქცა კონსტიტუციის შემადგენელ ნაწილად. ამ პრინციპის დამდგენი ნორმა კრძალავს პირად სივრცეში დაუსაბუთებელ შეჭრას, რაც ემსახურება უმაღლესი ადამიანური ფასეულობის დაცვას (იხილეთ აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ვიკი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ). როგორც ვიკის საქმეზე აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,ეს პრინციპი ... გავლენას ახდენს კონსტიტუციური უფლების და მისი უსაფრთხოების შინაარსზე. კონსტიტუციური უფლების დარღვევის შინაარსს ქმნის არა პოლიციელის მიერ ინდივიდის სახლში შეჭრა, უჯრების ამოქექვა, არამედ ამ ქმედებით პერსონალური უსაფრთხოების, პერსონალური თავისუფლების და პირადი საკუთრების დარღვევა."

პოლიციელის მხრიდან ამ ქმედების ჩადენის თავიდან ასაცილებლად აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ პირადი ცხოვრების უფლება დაუკავშირა დაუსაბუთებელი საპოლიციო ქმედებების შედეგად დაზარალებული პირის მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობას: ,,პირადი ცხოვრებისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლება აისახა კონსტიტუციაში იმისათვის რომ მათ ეფექტურად ემუშავათ. ეს ორი უფლება არის ჰუმანურობისა და სამოქალაქო თავისუფლების გამოხატულება ... წერილების და პირადი დოკუმენტის თვითნებური ამოღება და დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებულის მიმართ მისი მტკიცებულებად გამოყენება რომ შესაძლებელი იყოს, პირადი ცხოვრებისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის გარანტიები ყოველგვარი ღირებულებისაგან იქნებოდა დაცლილი. ადამიანი, რომელსაც ამგვარად დაურღვიეს უფლება, მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის გარეშე, არ უნდა ელოდოს კონსტიტუციისაგან დაცვას" (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ვიკი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ). ,,მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის გარეშე პირად ცხოვრებაში უსაფუძვლო შეჭრის სახელმწიფოსათვის აკრძალვა იქნებოდა უბრალო სიტყვები, რაც ყოველგვარ მნიშვნელობას იქნებოდა მოკლებული და არ იქნებოდა ღირსი, მოხსენიებული ყოფილიყო სადამფუძნებლო დოკუმენტში შეუფასებელ ადამიანურ თავისუფლებად. მტკიცებულების დაუშვებლობის წესის გარეშე, თავისუფლება - დაცული იყო სახელმწიფოს ჩარევისაგან -, ისე ეფემერული იქნებოდა და ისე მარჯვედ დაკარგავდა კავშირს ყველანაირი მხეცური მეთოდებით მტკიცებულების გამოძალვისაგან თავისუფლებასთან, რომ სასამართლო სათანადო ყურადღებას ვერ მიაქცევდა ამ კონსტიტუციურად აღიარებულ უფლებას." (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ)

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ სადავო ნორმამ სრულად კი არ გამორიცხა მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის მოქმედება პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევის შემთხვევებთან, არამედ მისი მოქმედება შეზღუდა პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული იმ მოთხოვნების დარღვევებით, რაც გათვალისწინებულია სსსკ-ით. ეს მაშინ, როცა კონსტიტუცია მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის გამოყენებას უკავშირებს პირადი ცხოვრების უფლებასთან შეხებაში მყოფი ნებისმიერი კანონის და არა მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დარღვევის ფაქტს. ამგვარად, სადავო ნორმამ დაავიწროვა კონსტიტუციური უფლების შინაარსი. ამასთან დაკავშირებით, აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ვიკი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში განაცხადა: ,,მას შემდეგ რაც პირადი ცხოვრების და სამართლიანი სასამართლოს უფლების სრულად გადმოტანა მოხდა ჩვენს სამართლებრივ ინსტიტუტებში, საკანონმდებლო ხელისუფლებას წაერთვა თავისუფლება, მომავალში შეეცვალა ეს ინსტიტუტები." სადავო ნორმით, კი კანონმდებელი აშკარად ცვლის, უფრო სწორად, ავიწროებს პირადი ცხოვრების უფლების დაცვის მიზნით შექმნილი მტკიცებულებათა დაუშვებლობის კონსტიტუციური წესის შინაარსს.

ამგვარად, მაშინ, როდესაც კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტი მიზნად ისახავს, სასამართლოს ყველა კარი დაუკეტოს უკანონოდ მოპოვებულ მტკიცებულებებს, სადავო ნორმამ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის გარდა, სხვა კანონების დარღვევის სახით ერთადერთი კარი გააღო. ეს ერთადერთი შესასვლელია, საიდანაც სასამართლო დარბაზში ხვდება კანონის უხეში დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებები და ეს ერთადერთი შესასვლელიც უნდა დაიკეტოს უკანონოდ მოპოვებული მტკიცებულებებისათვის (იხილეთ აშშ-ს უზენაესი სასამართლო გადაწყვეტილება საქმეში მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ, ასევე აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე ბრენანის განსხვავებული აზრი საქმეზე შეერთებული შტატები კალანდრას წინააღმდეგ http://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/414/338#writing-USSC_CR_0414_0338_ZD  ).

აქვე უნდა გვახსოვდეს, რომ არავითარი წინააღმდეგობა არ შეიძლება, არსებობდეს კონსტიტუციასა და საღ აზრს შორის (მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ). თუკი საკითხის გადაწყვეტა ლოგიკის პრინციპით ხდება, მაშინ ნათელია, რა შეიძლება იყოს სასამართლოს გადაწყვეტილების შედეგი (აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ http://supreme.justia.com/cases/federal/us/364/206/case.html). საღი აზრი და ლოგიკა გვკარნახობს, რომ არავითარი განსხვავება არ შეიძლება, არსებობდეს მტკიცებულებას, რაც მოპოვებულია სსსკ-ის დარღვევით და მტკიცებულებას, რაც მოპოვებულია სხვა კანონის დარღვევით. ,,კონსტიტუცია ორივე შემთხვევაში დაკნინებულია" (ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ). მსხვერპლისათვის არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს, მისი პირადი ცხოვრების უფლება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის საფუძველზე დაარღვიეს, თუ სხვა კანონის საფუძველზე. ,,ამგვარი განსხვავებული მიდგომა ასახავს კონსტიტუციის დებულებების მიმართ დაუცველ, სელექციურ მოპყრობას." (ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ). ,,ორმაგ სტანდარტებს არ შეუძლია, პრაქტიკული გახადოს კონსტიტუციაში გათვალისწინებული დებულებები" (მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ). ორმაგი სტანდარტების გარეშე შეუძლებელია, ახსნა განსხვავება, როდესაც სასამართლოს ეკრძალება დასაშვებად გამოაცხადოს სსსკ-ის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებები და იმავდროულად, დასაშვებად უნდა გამოაცხადოს სხვა კანონის უხეში დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებები.

 

5. მტკიცებულების დაუშვებლობის წესი, როგორც კანონის დაცვის შესაძლებლობა

კანონში გაწერილი მოთხოვნების დაუცველობა ხშირად არ იწვევს, იმავდროულად, კონსტიტუციის ამა თუ იმ დებულების დარღვევას. ამის მიუხედავად, ხშირად კანონმდებელი შეიმუშავებს გარკვეული ტიპის გარანტიებს, რომლის არ არსებობის შემთხვევაშიც, იქმნება კონსტიტუციის დარღვევის რისკი. მაგალითად, სსსკ-ის 174-ე მუხლის პირველი ნაწილი დაკავებისას სამართალდამცავისაგან ითხოვს, დაკავებულ პირს განუმარტოს: ,,მას (დაკავებულს) აქვს დუმილისა და კითხვების გაცემისაგან თავის შეკავების უფლება, უფლება არ დაიბრალოს დანაშაული, რომ ყველაფერი რასაც იტყვის, შესაძლოა, მის წინააღმდეგ გამოყენებული იქნეს სასამართლოში." დუმილის უფლების განმარტებაზე თავად კონსტიტუცია არაფერს ამბობს, განსხვავებით სატელეფონო კომუნიკაციაში ჩარევისათვის სასამართლოს კონტროლისა (კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი ნაწილი) და დაკავებისას ან დაპატიმრებისას დაკავებული ან დაპატიმრებული პირისათვის მისი თავისუფლების შეზღუდვის საფუძვლის  განმარტებისგან (კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტი). ამის მიუხედავად, თუკი დაკავებულ პირს დაკავებისას არ განუმარტავენ, რომ მას აქვს დუმილის უფლება, ამ განმარტებამდე დაკავებულის მიერ გაკეთებული ნებისმიერი განცხადება ჩაითვლება დაუშვებელ მტკიცებულებად, სსსკ-ის 174-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად.

დუმილის უფლების განმარტების მიზანია ის, რომ პირმა თავისი ნამდვილი ნების საწინააღმდეგოდ არ მისცეს საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენება. ამგვარი განმარტების გაკეთება კი იძლევა იმის გარანტიას, რომ პირი იძულებით არ მისცემს საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენებას, რასაც კრძალავს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტი. თუნდაც პირი საკუთარი სურვილით აკეთებდეს განცხადებას, დაკავება იმდენად მოწყვლად მდგომარეობაში აყენებს ადამიანს, რომ მას შეზღუდული აქვს დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების მიღების უნარი. ამიტომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტის დარღვევის პრევენციისათვის კანონმდებელმა დამკავებელი თანამდებობის პირისათვის დააწესა დამატებითი საკანონმდებლო ვალდებულება, რომლის დაუცველობის შემთხვევაშიც მტკიცებულება ავტომატურად დაუშვებელი ხდება.

ამგვარად, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტით დაუშვებლად უნდა გამოცხადდეს არა მხოლოდ ის მტკიცებულებები, რომლებიც მოპოვებულია კონსტიტუციის უშუალო დარღვევის შედეგად, არამედ ასევე მტკიცებულებები, რაც მოპოვებულია ჩვეულებრივი კანონის დარღვევის გზით, თუკი პარლამენტი აღნიშნული კანონის მიღებით კონსტიტუციური უფლებებით სათანადო სარგებლობას ისახავდა მიზნად.

ასეთი სახის გარანტიები არ არის გაწერილი მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში. ამის ნათელ მაგალითს წარმოადგენს ,,პოლიციის შესახებ" კანონი. თუკი აღნიშნული გარანტიების დაუცველობა არის მტკიცებულებათა დაუშვებლად ცნობის საფუძველი სსსკ-ით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, მაშინ რატომ არ უნდა არსებობდეს ასეთივე მიდგომა ,,პოლიციის შესახებ" კანონით დადგენილი გარანტიის დარღვევის შემთხვევაში?

,,პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, პოლიციას უფლება აქვს, გასაუბრების მიზნით შეტყობინებით მოიწვიოს პირი პოლიციაში, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ პირს აქვს საჭირო ინფორმაცია, რომელიც პოლიციას თავისი ფუნქციის შესრულებაში დაეხმარება და ეს აუცილებელია სხვა პირის იდენტიფიკაციის ღონისძიებების განსახორციელებლად. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტში აღნიშნულია, რომ მოწვევის შესახებ შეტყობინებისას პირს უნდა განემარტოს, რომ პოლიციაში გამოცხადება და პოლიციის დატოვება ნებაყოფლობითია.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეში მირანდა არიზონას წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში (http://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/384/436) განაცხადა: ,,ინდივიდი მისთვის ნაცნობი გარემოდან მოწყვეტილია და მიყვანილია პოლიციის განყოფილებაში, სადაც ის გარემოცულია ანტაგონისტურად განწყობილი ძალებით. ისინი ინდივიდის მიმართ იყენებენ დარწმუნებით საგამოძიებო ტექნიკას. აღწერილ სიტუაციას, იძულების გარდა, სხვა არაფერი ეწოდება. ადამიანის თავისუფლება - დაცული იყოს მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ საუბრისაგან - უფრო მეტად შეზღუდულია მაშინ, როცა ის გარე სამყაროსგან იზოლირებულია პოლიციის განყოფილებაში ყოფნის გამო, ვიდრე იმ დროს, როცა ინდივიდი იმყოფება სასამართლო დარბაზში, სადაც მას აქვს იმის მოლოდინი, რომ დაცული იქნება მოტყუებისა და ძალადობისაგან პროცესზე მიუკერძოებელი დამკვირვებლების დასწრების გზით.“

აღნიშნულ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ასევე აღნიშნა: ,,დაცვის ღონისძიების გარეშე დაკითხვის პროცესი არის თავისთავად სტრესული ხასიათის, რაც ინდივიდს უკარგავს წინააღმდეგობის გაწევის უნარს და აიძულებს მას, ილაპარაკოს ისეთ საკითხზე, რაზედაც არ ისაუბრებდა სხვა გარემოში რომ ყოფილიყო. იმისათვის, რომ აღმოიფხვრას სტრესული სიტუაცია და ადამიანს ჰქონდეს სრული შესაძლებლობა, განახორციელოს თავისი კონსტიტუციური უფლება - რომლითაც ის არ არის ვალდებული, ჩვენება მისცეს თავისი თავის წინააღმდეგ, - ინდივიდს ადეკვატურად და ეფექტურად უნდა განემარტოს მისი უფლებები და ამ უფლებების განხორციელება უზრუნველყოფილი უნდა იყოს პოლიციის მიერ.“ ,,ასეთი გაფრთხილება აბსოლუტური წინაპირობაა დაკითხვისათვის დამახასიათებელი სტრესული გარემოს დასაძლევად... “ ,,მას შემდეგ, რაც ამგვარი გაფრთხილება მიეცა პირს, ... აღნიშნულ პირს გააზრებულად და გაცნობიერებულად შეუძლია, უარი თქვას თავისი უფლების გამოყენებაზე, დათანხმდეს პასუხი გასცეს პოლიციელის შეკითხვას ანდა გააკეთოს სხვა ტიპის განცხადება. მაგრამ იმ დრომდე ვიდრე, ამგვარი გაფრთხილება არ გაკეთდება და პროკურატურა არ დაადასტურებს, რომ უფლების თქმაზე უარი ნებაყოფლობითი იყო, ამგვარი დაკითხვის გზით მოპოვებული არც ერთი მტკიცებულება არ შეიძლება, გამოყენებული იქნეს დასაკითხი პირის წინააღმდეგ. “

,,პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 21-ე მუხლის თანახმად, გასაუბრების მიზნით პოლიციაში პირის მიყვანით, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც გასაუბრებას შესაძლოა, ადვოკატი არ ესწრებოდეს, ადამიანი ექცევა სტრესულ გარემოში, რაც პოლიციის შენობაში პირის იზოლირებისათვის არის დამახასიათებელი. იმ შემთხვევაში, თუ ადამიანს არ ეცოდინება, რომ მას აქვს უფლება, არ გამოცხადდეს პოლიციაში ან გამოცხადების შემდეგ ნებისმიერ მომენტში დატოვოს პოლიციის შენობა, ის შესაძლოა, მოექცეს იზოლირებულ გარემოში მის მიმართ ანტაგონისტურად განწყობილი პოლიციელების პირისპირ, რის გამოც მისი წინააღმდეგობის უნარი დაქვეითდება და ადამიანი ამ დროს დაიწყებს საუბარს ისეთ საკითხებზე, რაზედაც მას შესაძლოა, თავისუფალ გარემოში არც ელაპარაკა. ამის გამო, შესაძლოა, გასაუბრებაზე დაბარებულმა ინდივიდმა მისცეს საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენება პოლიციაში შექმნილი სტრესული გარემოს ზეგავლენით, ეს კი შეუთავსებელია 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტის დასაცავად კანონმდებლის მიერ დადგენილ გარანტიასთან.

სწორედ ამ უკანასკნელის დაცვის მიზნით, ,,პოლიციის შესახებ“ კანონის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტი ავალდებულებს პოლიციას, განუმარტოს გასაუბრებაზე დაბარებულ პირს თავისი უფლება, უარი განაცხადოს პოლიციაში მისვლაზე ან მისვლის შემდეგ ნებისმიერ დროს შეწყვიტოს გასაუბრება. ასეთი განმარტების გაკეთება აუცილებელია, კონსტიტუციის მოთხოვნის დარღვევის თავიდან ასაცილებლად. მხოლოდ ასეთი განმარტების გაკეთების შემდეგ შეუძლია ადამიანს, გააზრებული და გაცნობიერებული არჩევანის გაკეთება - პოლიციის განყოფილებაში მისვლაზე ნებაყოფლობით დათანხმება და გასაუბრების გაგრძელება, იმის მიუხედავად, რომ პირს აქვს საუბრის შეწყვეტის და პოლიციის შენობის დატოვების უფლება.

თუკი პოლიციელი განზრახ დაარღვევს ,,პოლიციის შესახებ“ კანონის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით მისთვის დაკისრებულ ვალდებულებას, იქმნება პირის უსუსურ მდგომარეობაში ჩაყენების სერიოზული რისკი, როცა ის მოწყვლადი ხდება, თავისი სურვილის საწინააღმდეგოდ უარი განაცხადოს უფლებაზე - დატოვოს პოლიციის შენობა და მისცეს თავისი თავის საწინააღმდეგო ჩვენება, მიუთითოს რაიმე ნივთიერ და წერილობით მტკიცებულებაზე, რასაც სასამართლოში მის წინააღმდეგ გამოიყენებენ. ეს არის ,,პოლიციის შესახებ“ კანონის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტის არსებითი დარღვევა, ვინაიდან მას სერიოზული შედეგები მოჰყვება ადამიანის მიერ თავისი კონსტიტუციური უფლებებით სარგებლობის კუთხით. ვითარება კიდევ უფრო მძიმდება მაშინ, თუკი ამას პოლიციელი განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით ჩაიდენს. მიუხედავად ამისა, სადავო ნორმით, ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულებები დასაშვებად იქნება ცნობილი, ვინაიდან არსებითად დაირღვა არა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, არამედ ,,პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონი. ამის გამო სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტს.

სისხლის სამართლის საქმის განხილვისას სასამართლო არ არის შეზღუდული იმით, დაადგინოს, ხომ არ ჰქონდა ადგილი კონსტიტუციის დარღვევას. სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესი მოიცავს ცივილიზებული სტანდარტების და პროცედურების დაცვას. ამგვარი სტანდარტების დაკმაყოფილება არ მიიღწევა მხოლოდ კონსტიტუციით გათვალისწინებული მინიმალური დაცვის გარანტიების შესრულების სასამართლო კონტროლით. ამის გამო პრინციპები, რომლის საფუძველზეც ხდება მტკიცებულებების დაუშვებლობის საკითხის გადაწყვეტა, შესაძლოა, მხოლოდ კონსტიტუციიდან არ მომდინარეობდეს (მაკნაბი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ http://supreme.justia.com/cases/federal/us/318/332/case.html#340).

პრინციპები, რაც არეგულირებს მტკიცებულებათა დასაშვებობას სასამართლოებში, არ იზღუდება იმის შემოწმებით, თუ რამდენად კონსტიტუციის შესაბამისად იქნა მოპოვებული ესა თუ ის მტკიცებულება. საზედამხედველო უფლებამოსილების განხორციელებისას სასამართლოები მხედველობაში იღებენ მტკიცებულებათა მოპოვების წესებს, რაც ყველა შემთხვევაში კონსტიტუციაში არ არის ჩაწერილი (მაკნაბი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ). შესაძლოა, კანონმდებელი სამართალდამცავისაგან ითხოვდეს, განსაზღვრული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელებისაგან თავის შეკავებას, თუნდაც ეს შეზღუდვა პირდაპირ არ იყოს კონსტიტუციაში გათვალისწინებული. თუ სამართალდამცავი აღნიშნული აკრძალული ქმედებით მოიპოვებს ადამიანის დანაშაულში მამხილებელ მტკიცებულებას, ეს უკანასკნელი დაუშვებლად უნდა იყოს ცნობილი. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ მაკნაბის საქმეზე განაცხადა: ,,მტკიცებულების დაუშვებლობის შემთხვევა სახეზეა მაშინ, როცა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელი მოქალაქის მიმართ ახორციელებს  ქმედებას, რაზედაც კანონმდებელმა მას პირდაპირ უთხრა უარი. დაუქვემდებარო ადამიანი პროცედურას, რაც შეუთავსებელია საგამოძიებო ორგანოს შეზღუდულ უფლებამოსილებასთან, ძირს უთხრის სისხლის სამართლის პროცესის სამართლიანობას."

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ მაკნაბის საქმეში შენიშნა, რომ ბრალდებულის წინააღმდეგ მტკიცებულებები მოპოვებული იქნა ისეთ გარემოებებში, რაც მიუთითებენ პოლიციის მიერ მათთვის კანონით დაკისრებული მოვალეობის იგნორირებაზე. პოლიციელებმა პირებისგან აღიარებითი ჩვენება მიიღეს 5-6 საათი უკანონო და განგრძობადი დაკითხვების შედეგად, როდესაც დასაკითხ პირებს არ ჰქონდათ ადვოკატის ან მეგობრის რჩევით სარგებლობის შესაძლებლობა.

,,პოლიციის შესახებ" კანონის 21-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, პირის გასაუბრების მიზნით პოლიციაში ყოფნის პერიოდი არ შეიძლება აღემატებოდეს 4 საათს. თუკი პირთან გასაუბრება გაგრძელდა 4 საათზე მეტხანს, რა დროსაც მან მისცა საკუთარი თავის მამხილებელი ჩვენება, მიუთითა მოწმეებზე, ნივთიერ და წერილობით მტკიცებულებაზე, როგორც თავად გასაუბრება, ისე მის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებები, როგორც ,,მოწამლული ნაყოფი," დაუშვებლად უნდა იყოს ცნობილი, რომ არა სადავო ნორმა. ხანგრძლივი და განგრძობადი დაკითხვა დასაკითხი პირის გონებას აქცევს სამართალდამცავების გავლენის ქვეშ, ქმნის იმის საშიშროებას, რომ ადამიანმა საკუთარი სურვილის საწინააღმდეგოდ საკუთარი თავის წინააღმდეგ მისცეს ჩვენება. 4 საათიანი შეზღუდვა არის, ცივილიზებული პროცედურული წესი, რაც კანონმდებელმა პოლიციელს დაუწესა, იმისათვის რომ კონსტიტუციის დარღვევის რისკები თავიდან ყოფილიყო აცილებული (მიუხედავად იმისა, რომ 4 საათიანი გასაუბრების შეზღუდვა არ გვხვდება და ვერც შეგვხვდება თავად კონსტიტუციაში). მართალია, არც სსსკ-ი, არც თავად ,,პოლიციის შესახებ" კანონი არ ითვალისწინებს ,,პოლიციის შესახებ" კანონის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებების დაუშვებლობას, მაგრამ ,,კანონის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულების დასაშვებად ცნობით სასამართლოები არაფრად ჩააგდებდნენ კანონში გამოხატულ საკანონმდებლო ორგანოს პოლიტიკას." (მაკნაბი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ).

მაკნაბის საქმეში ასევე უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა შემდეგი: ,,უკანონოდ მოპოვებულ მტკიცებულებათა დაუშვებლობის მოთხოვნის მიზანი ნათელია. დემოკრატიულ საზოგადოება, სადაც ყველა ადამიანის ღირსებას ცენტრალური ადგილი უკავია, ბუნებრივად იცავს ინდივიდს სასამართალდამცავი პროცესის ბოროტად გამოყენებისაგან. დანაშაულის კვალზე დადგომისას გამოჩენილი გულმოდგინება თავისთავად არ უზრუნველყოფს სამართლიანი განაჩენის დადგომას. სამართალდამცავი ორგანოს საქმიანობის უანგარო განხორციელება, ცალკე აღებული, ვერ უზრუნველყოფს ფუნდამენტური თავისუფლებების დაცვას. გამოცდილება გვკარნახობს, რომ დაცვის ღონისძიებები უზრუნველყოფილი უნდა იყოს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის გადამეტებული გულმოდგინების და დესპოტიზმის საწინააღმდეგოდ. სისხლისსამართლებრივი ხასიათის მტკივნეული მეთოდის გამოყენება არ შეიძლება, ერთ ფუნქციონერს დაევალოს. სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების რთული პროცედურა ამიტომაც იყოფა სხვადასხვა ნაწილად. პასუხისმგებლობა ცალ-ცალკე გადანაწილებული აქვს სხვადასხვა მოთამაშეს. სისხლის სამართალი თითოეულ მათგანს ანდობს ერთმანეთის მიერ დაშვებული შეცდომების გამოსწორებას."

პარლამენტის საკანონმდებლო აქტში გამოხატული პოლიტიკის - სასამართალდამცავი საქმიანობა გადანაწილებულიყო სხვადასხვა სახელმწიფო მოსამსახურეს შორის- გამოხატულებას წარმოადგენს ,,პოლიციის შესახებ" კანონის 24-ე მუხლის მე-3 პუნქტი. ეს უკანასკნელი სპეციალური საპოლიციო კონტროლის განსახორციელებლად სავალდებულოდ აცხადებს შინაგან საქმეთა მინისტრის წერილობით განკარგულების გამოცემას. გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში, შინაგან საქმეთა მინისტრს უფლება აქვს, თავად ან მის მიერ განსაზღვრულმა თანამდებობის პირმა გამოსცეს ზეპირი განკარგულება სპეციალური საპოლიციო შემოწმების ჩასატარებლად. სპეციალური საპოლიციო შემოწმების დაწყებიდან 24 საათის განმავლობაში განკარგულება ფორმდება წერილობით. ,,პოლიციის შესახებ" საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სპეციალური საპოლიციო შემოწმება პირის, ნივთის ან სატრანსპორტო საშუალების მიმართ ტარდება, თუ არსებობს საკმარისი საფუძველი ვარაუდისათვის, რომ ჩადენილია ან ჩადენილი იქნება დანაშაული. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი არის წინასწარ შერჩეულ ტერიტორიაზე, განსაზღვრული დროით, აგრეთვე გადაუდებელი აუცილებლობისას შესაბამის ტერიტორიაზე, სათანადო დროით განხორციელებული შემოწმება. აღნიშნული მუხლის მე-4 პუნქტის და ,,პოლიციის შესახებ" კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სპეციალური საპოლიციო შემოწმება ხორციელდება პირის ტანსაცმლის მხოლოდ გარე ზედაპირზე ხელით, ხელსაწყოთი ან სხვა საშუალებით შეხებით. ხოლო, ,,პოლიციის შესახებ" კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, ნივთისა და სატრანსპორტო საშუალების მიმართ სპეციალური საპოლიციო შემოწმებისას ხდება როგორც ნივთის, ისე სატრანსპორტო საშუალების ვიზუალური დათვალიერება. სატრანსპორტო საშუალების შემთხვევაში ხდება საბარგულის ვიზუალური დათვალიერება.

ამგვარად, სპეციალური საპოლიციო შემოწმება თავის თავში მოიცავს როგორც ადამიანის თავისუფლების, ისე მისი პირადი ცხოვრების თავისუფლებაში ჩარევას. ვინაიდან ჩარევის ფორმა საკმაოდ მტკივნეული შეიძლება იყოს, იმავდროულად, დიდია კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის რისკი, პარლამენტის მიდგომას წარმოადგენს ის, რომ სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩატარების პასუხისმგებლობის განაწილება სხვადასხვა საჯარო მოსამსახურეს შორის მოხდეს. არა ყოველ რიგით პოლიციელს, მით უმეტეს იმას, ვინც ამგვარ ღონისძიებას უშუალოდ აღასრულებს, შეუძლია, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ჩატარების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება, არამედ ამის უფლება აქვს მხოლოდ შინაგან საქმეთა მინისტრს, ხოლო გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში, აგრეთვე, - მინისტრის მიერ განსაზღვრულ თანამდებობის პირს. თუკი პოლიციელი მინისტრის ან მის მიერ განსაზღვრული თანამდებობის პირის განკარგულების გარეშე გამოიყენებს სპეციალური საპოლიციო კონტროლის ღონისძიებას ან იარსებებს ამგვარი განკარგულება, თუმცა საპოლიციო კონტროლი გავრცელდება იმ გეოგრაფიულ ერთეულში, რაც განკარგულებაში არ იყო მითითებული, სპეციალური საპოლიციო კონტროლი ჩატარდება განკარგულებაში მითითებული დროის გადამეტებით, ირღვევა კანონი, მაღალი იქნება ადამიანის პირად ცხოვრებასა და ფიზიკური თავისუფლების უფლებაში თვითნებური ჩარევის რისკი, მაგრამ ასეთი წესით მოპოვებული ცეცხლსასროლი იარაღი ან ნარკოტიკული საშუალება შესაძლოა, მტკიცებულებად იყოს გამოყენებული ადამიანის მიმართ.

სპეციალური საპოლიციო კონტროლის გამოყენების პრაქტიკა მიუთითებს იმაზე, რომ ამ გზით ცეცხლსასროლი იარაღის ამოღება ხდება. შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2013 წლის 26 აგვისტოს განცხადებაში (http://police.ge/ge/shinagan-saqmeta-samin...ntskhadeba/5413) აღნიშნულია: ,,რამდენიმედღიანი პრევენციული ღონისძიებების შედეგად ამოღებულია ათეულობით უკანონო ცეცხლსასროლი და ცივი იარაღი." ეს გარემოება კარგად მეტყველებს იმაზე, რომ სადავო ნორმები, სპეციალური საპოლიციო კონტროლის კანონის დარღვევით ჩატარების შემთხვევაში, უამრავ უკანონო ნივთიერ მტკიცებულებას უხსნის სასამართლო დარბაზის კარს.

 

6. უკანონო ქმედების ჩადენისაგან სამართალდამცავი ორგანოების შეკავება

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლე კვიპროსიდან ლუკის ლუკაიდისი საქმეში ხანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ დაწერილ განსხვავებულ აზრში აცხადებს: ,,მე არ მჯერა, რომ პროცესი შეიძლება იყოს ,,სამართლიანი,“ როგორც ამას კონვენციის მე-6 მუხლი ითხოვს, თუკი ადამიანის ბრალეულობა დადგინდება მტკიცებულებით, რაც მოპოვებულია კონვენციით გარანტირებული უფლების დარღვევის გზით... თუკი გავიზიარებთ მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ კონვენციის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულების დასაშვებობა ბრალდებულის წინააღმდეგ არ არის კონვენციის მე-6 მუხლით მოთხოვნილი სამართლიანი პროცესის დარღვევა, მაშინ აღარ იარსებებს კონვენციით დაცული უფლებების ეფექტური დაცვის საშუალებები... თუკი კონვენციის მე-8 მუხლის (პირადი ცხოვრების უფლება) დარღვევა შეფასებული იქნება ,,სამართლიანად,“ როგორ შეიძლება, პოლიციელი შეაკავო მომავალში დაუშვებელი ქმედების განმეორებისაგან?"

პოლიციელის მიერ მომავალში უკანონო ქმედების ჩადენით მტკიცებულებების მოპოვებისაგან შეკავება - ეს არის მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის ერთ-ერთი მიზანი. მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი პოლიციელს უკარგავს კანონის დარღვევის სურვილს, ვინაიდან ამ გზით პოლიციელის მიზანი - სასამართლოს დაადგენინოს გამამტყუნებელი განაჩენი პირის მიმართ - არ მიიღწევა. აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ საქმეზე მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ განაცხადა: ,,მხოლოდ ბოლო პერიოდში აღიარა ამ სასამართლომ მტკიცებულების გამორიცხვის მიზნები - როგორიცაა სამართალდამცავის შეკავება. ეს უკანასკნელი გამოიხატება პოლიციელის იძულებაში - პატივი სცეს კონსტიტუციურ გარანტიას. ამ იძულების ერთადერთი ეფექტური და რეალური საშუალებაა სამართალდამცავისათვის იმ სტიმულის წართმევა, რის გამოც მას არ უნდა კონსტიტუციით აღიარებული ძირითადი უფლების პატივისცემა." მეპის საქმეს წინ უძღოდა აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ და სხვადასხვა საქმეებში ცალკეული მოსამართლეების განსხვავებული აზრები, სადაც დეტალურად იყო საუბარი, თუ როგორ შეუძლია მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესს, მომავალში მოახდინოს სამართალდამცავ ორგანოებში უკანონო ქმედებების პრევენცია.

ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში მოსამართლე სტუარტმა სასამართლოს უმრავლესობის სახელით განაცხადა: მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი უფრო მეტად პრევენციულია, ვიდრე უფლებააღმდგენი. მისი მიზანია საგამოძიებო მოქმედების განმახორციელებლის შეკავება - მისი იძულება, პატივი სცეს კონსტიტუციურ გარანტიას ერთადერთი ეფექტური გზით. შეკავება გამოიხატება იმაში, რომ სამართალდამცავს ერთმევა კანონის დარღვევის მოტივაცია. ამის შემდეგ, აშშ-ს უზენაესი სასამართლო ციტირებს მოსამართლე ჯექსონის ადრე დაწერილ აზრს, სადაც აღნიშნულია:

,,მხოლოდ შემთხვევითი და უფრო საზარელი უფლებამოსილების გადამეტების ფაქტები აღწევს სასამართლომდე. მხოლოდ ის შემთხვევები ხდება სასამართლოს განხილვის საგანი, როდესაც საგამოძიებო მოქმედება ამდიდრებს პროკურატურას ბრალდებულის მამხილებელი მტკიცებულებით და ბრალდებული საკმარისად კომპრომეტირებულია, რომ პასუხისგებაში მიეცეს. თუკი ოფიცერი შეიჭრება სახლში, ოფისში, გააჩერებს და გაჩხრეკს ავტომობილს და ვერაფერს იპოვის, უდანაშაულო ადამიანის თავისუფლების ხელშეუხებლობის უფლებაში ამგვარი ჩარევა პრაქტიკული დაცვის გარეშე რჩება. შესაძლოა, იყოს, და მე დარწმუნებული ვარ არის, უდანაშაულო ადამიანების სახლების, ავტომობილების ბევრი უკანონო შემოწმება, რაც მთავრდება იმით, რომ არ ხდება რაიმე მამხილებელი მტკიცებულების აღმოჩენა, არავის აკავებენ, სასამართლომაც არაფერი იცის ამ ფაქტების შესახებ და ჩვენც ვერასოდეს ვიგებთ მათ შესახებ.

სასამართლოებს შეუძლიათ, დაიცვან უდანაშაულო ადამიანები ამგვარი შეჭრისაგან არაპირდაპირ, უკანონოდ მოპოვებულ მტკიცებულებათა გამორიცხვის გზით ნამდვილ დამნაშავეთა სისხლის სამართლის საქმეზე.

კალიფორნიის სასამართლომ განაცხადა, გამოცდილებამ აჩვენა, რომ კანონის დამრღვევი პოლიციელების მიმართ დაკისრებულმა არც ადმინისტრაციულმა, არც სისხლისსამართლებრივმა და სამოქალაქო სანქციებმა ისეთი შედეგები ვერ გამოიღო, უკანონო ღონისძიებების თავიდან აცილების კუთხით, როგორც უკანონოდ მოპოვებული მტკიცებულების დაუშვებლად გამოცხადებამ. ვინაიდან დამნაშავესთან ერთად იტანჯება უდანაშაულო ადამიანიც, ჩვენ თვალს ვერ დავხუჭავთ, მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის ეფექტურობაზე იმ ადამიანების უფლებების დაცვის კუთხით, რომელთა საქმეებიც არ აღწევს სასამართლომდე.

უფრო ადრე, საქმეში ვულფი კოლორადოს წინააღმდეგ საქმეში დაწერილ განსხვავებულ აზრში (http://supreme.justia.com/cases/federal/us/338/25/case.html) აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე მერფიმ დეტალურად ისაუბრა იმაზე, თუ რატომ არის მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი კანონდარღვევის პრევენციის უფრო ეფექტური საშუალება ვიდრე კანონდამრღვევი პოლიციელისათვის სისხლისსამართლებრივი, ან სამოქალაქო პასუხისმგებლობის დაკისრება. მოსამართლე მერფის თქმით: ,,უკანონო საგამოძიებო მოქმედებისაგან დაცვის რამდენიმე გარანტია არსებობს:

1) კანონის დარღვევით მოპოვებულ მტკიცებულებათა დაუშვებლად ცნობა;

2) იმ უკანონო ქმედების ჩამდენი პოლიციელისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება, რომელმაც ამ გზით მოიპოვა მტკიცებულება;

3) უკანონო ქმედების ჩამდენი პოლიციელისათვის ზიანის ანაზღაურების ვალდებულების დაკისრება;

იქვე მოსამართლე მერფი განაგრძობს: ,,მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის ალტერნატივები ილუზორულია. არ უნდა ვიფიქროთ, თითქოს, ერთი ღონისძიება უფრო ეფექტურია ვიდრე სხვა. ამის თქმა ნიშნავს თავის მოტყუებას. არ არსებობს სხვა ალტერნატივა, გარდა მტკიცებულებათა დაუშვებლად ცნობისა. ამგვარი მიდგომა სრულიად ნათელი იყო 1914 წელს, როდესაც უზენაესმა სასამართლომ ერთსულოვნად მიიღო გადაწყვეტილება, რომ თუკი უკანონოდ ამოღებული წერილები და კერძო დოკუმენტები გამოყენებული იქნება დანაშაულში ბრალდებულის წინააღმდეგ, კონსტიტუციას, რაც კრძალავს ამგვარ ქმედებას, არავითარი ღირებულება არ ექნება.

არ შეიძლება, ეს მოსაზრება ჩანაცვლებული იქნეს ე.წ. ,,სხვა ღონისძიებებზე“  მითითებით. ცოტა რამის თქმა შეიძლება პოლიციელის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობაზე. შიდა მოკვლევის წარმოება დიდებული იდეაა, მაგრამ ფუჭია იმის მოლოდინი, რომ პროკურორი პასუხისგებაში მისცემს საკუთარ თავს ან პოლიციელს ისეთი უკანონო ქმედებისათვის, რაც მისი ნებართვით განხორციელდა. მაგრამ სხვა ალტერნატივაშიც ხომ შეიძლება, იყოს თავისი მომხიბვლელობა. რატომ არ შეიძლება სამოქალაქო წესით იქნეს მოთხოვნილი ზიანის ანაზღაურება უკანონო ქმედებისათვის?  

სამოქალაქო პასუხისმგებლობის მომხიბვლელობა კლებულობს მაშინ, როცა მოთხოვნის მოცულობა დამოკიდებულია ინდივიდისათვის მიყენებული ზიანის ოდენობაზე. თუკი პოლიციელი ყურადღებით ატარებს სათანადო მოქმედებას, ზიანის ფულადი გამოხატულება ძალიან მცირეა." საქართველოს სამოქალაქო კოდექსს რომ გადავხედოთ, მისი 1005 მუხლი ითხოვს მოსარჩელესაგან იმის დასაბუთებას, რომ სახელმწიფო მოსამსახურემ განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით ჩაიდინა მართლსაწინააღმდეგო ქმედება. მოსამართლე მერფი აცხადებს, რომ როდესაც პოლიციელი დანაშაულის ჩადენაში მამხილებელ მტკიცებულებას გულწრფელად ეძებს, ამ დროს შეუძლებელია, მისი მხრიდან კანონის დარღვევის რაიმე განზრახვა დაინახო. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მოსარჩელე გადალახავს ყველა დაბრკოლებას, დაამტკიცებს, რომ პოლიციელმა კანონი დაარღვია განზრახ, ასევე ამ ქმედებით მოსარჩელეს მიადგა კონკრეტულ თანხაში გამოხატული ზიანი, სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის თანახმად, სახელმწიფოც და მისი საჯარო მოსამსახურეც პასუხს აგებენ სოლიდარულად, რაც გულისხმობს იმას, რომ პოლიციელს შესაძლოა, არ ჰქონდეს ქონება, რომლითაც მოსარჩლის მოთხოვნა დაკმაყოფილდება. ასეთ შემთხვევაში სამოქალაქო კოდექსის 463-ე მუხლით მოთხოვნის დაკმაყოფილება მოხდება სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. ის ფაქტი, რომ მართლსაწინააღმდეგო ქმედება დაარტყამს სახელმწიფო ბიუჯეტს და არა დამრღვევი პოლიციელის ჯიბეს, არავითარი შემაკავებელი ფაქტორი არ არის პოლიციელისათვის, მტკიცებულების მოპოვებისათვის გვერდი არ აუაროს კანონის მოთხოვნებს.

მოსამართლე მერფი აცხადებს: ,,აქედან გამომდინარე, არსებობს ერთადერთი საშუალება იმისათვის, რომ შეაკავოს პოლიციელი უკანონო მოქმედების ჩადენისაგან. ეს საშუალება არის უკანონოდ მოპოვებული მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობა. მხოლოდ მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობამ შეიძლება, მოახდინოს გავლენა ზედმეტად გულმოდგინე პროკურორზე, რომ მტკიცებულების მოსაპოვებლად კანონის დარღვევა არავითარ სიკეთეს არ მოუტანს მას. სწორედ, ამ შემთხვევაში შეუძლია, პროკურორს დაარწმუნოს პოლიციელი კონსტიტუციური მოთხოვნების დაცვის აუცილებლობაში."

ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში ასევე აღნიშნულია: ,,კალიფორნიის ერთ-ერთი პოლიციის უფროსი მიუთითებს რა მტკიცებულების დაუშვებლობის წესის მნიშვნელობაზე, აცხადებს: წესი, რაც სასამართლომ დაადგინა, ბრწყინვალეა. მეტი განათლება მოეთხოვებათ პოლიციაში დასაქმებულ ადამიანებს. ამის შედეგად, მე დარწმუნებული ვარ, რომ ისინი უკეთესი პოლიციელები იქნებიან. უკეთესად ვითანამშრომლებთ პროკურატურასთან და სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულება უკეთ განხორციელდება." ამგვარად, მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესს როგორც პრევენციული, ისე საგანმანათლებლო ფუნქციაც გააჩნია. მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის აღნიშნულ ხასიათზე საუბრობდა აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე ბრენანი საქმეში შეერთებული შტატები კალანდრას წინააღმდეგ დაწერილ განსხვავებულ აზრში (http://www.law.cornell.edu/supremecourt/text/414/338#writing-USSC_CR_0414_0338_ZD), სადაც განაცხადა: ,, მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი ზრდის კანონის მორალურ და საგანმანათლებლო მნიშვნელობას. შორეულ პერსპექტივაში, მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი კონსტიტუციურ იდეალებს გარდაქმნის სამართალდამცავი ორგანოების ფასეულობათ სისტემად ან ქცევის წესად."  აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე სტივესნმა საქმეში არიზონა ევანსის წინააღმდეგ საქმეში დაწერილ განსხვავებულ აზრში (http://www.law.cornell.edu/supct/html/93-1660.ZD.html) განაცხადა, რომ მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი ტვირთს აკისრებს სახელმწიფოს, უჩენს რა მას მოტივაციას, ტრენინგი ჩაუტაროს თავის მოხელეებს მომავალში დარღვევის თავიდან ასაცილებლად.

 

7.სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვა და ეფექტური სასამართლო კონტროლი

სასამართლოს ავტორიტეტი, მის მიმართ საზოგადოების ნდობა საფრთხის წინაშე დგება, როცა ეს უკანასკნელი დასაშვებად გამოაცხადებს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლების დარღვევით ან წამების შედეგად მოპოვებულ მტკიცებულებას. ასეთი ქმედებით სასამართლო სამართალდამცავის მიერ ჩადენილი კანონდარღვევის, ხშირად დანაშაულის, თანამონაწილე ხდება. დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებისათვის კანონიერი სახის მიცემა იწვევს სასამართლო ხელისუფლების გასვრას. დამოუკიდებელი, მიუკერძოებელი და მაღალი ზნეობრივი ავტორიტეტის მქონე სასამართლოს არსებობა სასიცოცხლოდ აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ამ მიზნის მისაღწევად გამართლებულია ის, რომ კანონის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულება დაუშვებლად იქნეს ცნობილი, თუნდაც ამით რეალური დამნაშავე დარჩეს დაუსჯელი.

გარდა ამისა, საქართველოს კონსტიტუციის 84-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, მოსამართლე ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციას და კანონს. კონსტიტუციისა და კანონის მორჩილება, მათი დაცვის სადარაჯოზე დგომა აიძულებს მოსამართლეს, აღკვეთოს სამართალდამცავი ორგანოების მიერ ჩადენილი კანონდარღვევის შემთხვევები იმ თავდაპირველი მდგომარეობის აღდგენის გზით, რაც არსებობდა უკანონო მტკიცებულების მოპოვებამდე. აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე სტივენსმა საქმეში არიზონა ევანსის წინააღმდეგ დაწერილ განსხვავებულ აზრში განაცხადა: ,,მტკიცებულებების დაუშვებლობის წესი, როგორც სანქცია, სახელმწიფოს აყენებს იმავე მდგომარეობაში, რაშიც ის იმყოფებოდა დარღვევის ჩადენამდე." ეს არის ის გზა, რითაც მოსამართლე, პირველ რიგში, დგას კონსტიტუციისა და კანონის დაცვის სადარაჯოზე, იმავდროულად, თავს არიდებს მისი ავტორიტეტისათვის ზიანის მიყენებას.

მტკიცებულებათა დაუშვებლად ცნობის მეშვეობით კანონდარღვევის ჩადენაში სასამართლო ხელისუფლების პოლიციასთან და პროკურატურასთან თანამშრომლობის თავიდან აცილების

და კონსტიტუციის დაცვის აუცილებლობის საკითხი აშშ-ს უზენაესი სასამართლოსათვის ნათელი გახდა ჯერ კიდევ 1914 წელს. ვიკის ცნობილ საქმეში, სადაც მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი პირველად იქნა გამოყენებული, აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,როდესაც ადამიანი ექვემდებარება იმგვარ მოპყრობას, რითაც ზიანი ადგება კონსტიტუციით დაცულ მის უფლებას, კონსტიტუციის დამრღვევმა საჯარო მოხელეებმა არ უნდა ჰპოვონ მათი არაკონსტიტუციური ქმედების მხარდაჭერა სასამართლოებში. სასამართლო, ყველა შემთხვევაში, უნდა იდგეს კონსტიტუციის დაცვის სადარაჯოზე."

ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის წესი უკავშირდება სასამართლოს საზედამხედველო საქმიანობას სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში." მოგვიანებით მიღებულ გადაწყვეტილებაში საქმეზე მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ განაცხადა: ,,სასამართლოების მოვალეობაა თვალყური ადევნონ ადამიანის უფლებების დაცვას, რათა არ მოხდეს მათი შეუმჩნეველი დარღვევა. ინდივიდის უფლებების ხელშეუხებლობის მიმართ სასამართლოს ეჭვიანი დამოკიდებულების მოთხოვნით, უზენაესმა სასამართლომ გააცოცხლა მედისონის იდეები იმასთან დაკავშირებით, რომ სასამართლოს დამოუკიდებლობა ბუნებრივად გამოიწვევს კონსტიტუციით პირდაპირ დაცულ უფლებებში შეჭრისათვის დაბრკოლების შექმნას."

სასამართლოს სამართალდამცავ ორგანოებთან ,,სამარცხვინო პარტნიორობის" დაუშვებლობაზე და მედისონის იდეებზე დეტალურად ისაუბრა მოსამართლე ბრენანმა საქმეში კალანდრა შეერთებული შტატების წინააღმდეგ დაწერილ განსხვავებულ აზრში. მოსამართლე ბრენანი აცხადებს: საჯარო მოსამსახურეების მიერ კონსტიტუციის დარღვევას, შეუძლია ეს უკანასკნელი მკვდარ დოკუმენტად აქციოს. ამ საფრთხის შემცირება შესაძლებელია მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესების გამოყენებით. მოსამართლის, როგორც ადამიანის უფლებების დამცველი ინსტიტუციის, ფუნქციაა, გაატაროს ღონისძიება, რაც კონკრეტულ შინაარსს და მნიშვნელობას შესძენს კონსტიტუციურ უფლებას. ეს მოსაზრება ამოძრავებდა ჯეიმს მედისონს, როდესაც მან 1798 წლის 8 ივნისს მიმართა კონგრესს შემდეგი სიტყვებით:

,,თუკი უფლებები აისახება კონსტიტუციაში, დამოუკიდებელი სასამართლოს მოსამართლეები თავიანთ თავს მიიჩნევენ ამ უფლებების სპეციფიკური წესით დამცველებად. სასამართლო იქნება აუღებელი ციხე-სიმაგრე საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების მცდელობისათვის, დაარღვიონ ეს უფლებები. უფლებების კონსტიტუციაში ჩაწერა გამოიწვევს იმას, რომ მოსამართლეები ბუნებრივად შეეწინააღმდეგებიან კონსტიტუციაში ჩაწერილი უფლების დარღვევას.“

ამის შემდეგ, მოსამართლე ბრენანი აცხადებს: ,,მიუხედავად იმისა, რომ მოსამართლეებს არა აქვთ შესაძლებლობა, წარმართონ და აკონტროლონ სამართალდამცავების ქმედებები, მათ უნდა ჰქონდეთ ეფექტური მექანიზმი, რასაც მოსამართლეები გამოიყენებენ სამართალდამცავების მხრიდან უკანონობის აღსაკვეთად. მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის წესი, მართალია, არ არის სრულყოფილი, ამის მიუხედავად, უზრუნველყოფს შემდეგი მიზნის მიღწევას: შესაძლებლობას აძლევს სასამართლოს, თავიდან აიცილოს სამარცხვინო პარტნიორობა სამართალდამცავ ორგანოებთან უკანონო ქმედების ჩადენაში. მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესით ადამიანი - ხელისუფლების უკანონო ქმედების მსხვერპლი - უზრუნველყოფილია იმით, რომ ხელისუფლება სარგებელს არ მიიღებს თავისი უკანონო ქმედებით. ამით მინიმუმამდე დავა ხელისუფლების მიმართ საზოგადოებრივი ნდობის დაკარგვის რისკი.

სწორედ უპირატესად ეს მოსაზრება იყო ის, რის გამოც მტკიცებულების დაუშვებლობის წესი იქნა დადგენილი. სასამართლომ განაცხადა, რომ უკანონოდ მოპოვებულმა მტკიცებულებებმა არ შეიძლება, ჰპოვონ სასამართლოს მხარდაჭერა, ვინაიდან სასამართლო არის ორგანო, რომელსაც ეკისრება კონსტიტუციის დაცვა, და რომელსაც მიმართავენ ადამიანები თავიანთი ფუნდამენტური უფლებების დასაცავად.

სასამართლო, რომელიც უნდა ემორჩილებოდეს კონსტიტუციას, არ უნდა იქცეს ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებაში უკანონოდ შეჭრის თანამონაწილედ იმით, რომ შეუზღუდავად ისარგებლოს სახელმწიფოს უკანონო ქმედების ნაყოფით.

მტკიცებულებათა დაუშვებლად ცნობის წესის სასიცოცხლო ფუნქციას წარმოადგენს იმის უზრუნველყოფა, რომ სასამართლოებმა ყველანაირად თავი უნდა აარიდონ სამართალდამცავი ორგანოების უკანონო ქმედებების სანქცირებას. ამ მოთხოვნაზე უარის თქმა, გააჩენს საზოგადოებაში აღქმას იმის თაობაზე, რომ ხელისუფლება დაკომპლექტებულია ფარისეველი მოხელეებით. ამ მოსაზრების დამკვიდრება ადვილია, მისი წაშლა კი რთული. როდესაც მოსამართლეები აშკარად იქცევიან იმ კონსტიტუციის განზრახ დარღვევის თანამონაწილეებად, რომლის დაცვის პირობა მათ ფიცით დაადასტურეს, ამით ისინი საფრთხეს უქმნიან ხელისუფლების მიმართ ხალხის ნდობას, რასაც ეფუძნება დემოკრატია. მტკიცებულების დაუშვებლობის წესი აუცილებელია იმისათვის, რომ კონსტიტუცია იყოს რეალური.

თუკი კონსტიტუციური უფლებები არ წარმოადგენს ლიტონ სიტყვებს, მაშინ მის დარღვევას შედეგის სახით თან უნდა ახლდეს განსაზღვრული ტიპის ღონისძიებები. დაუშვებელი იქნებოდა ის, რომ ადამიანის პირად ცხოვრებაში შეჭრა რჩებოდეს პრაქტიკული შედეგების გარეშე. აგრეთვე სავალდებულოა პრაქტიკული პროცედურის არსებობა, რომლის გამოყენებითაც სასამართლოები შესძლებდნენ, განეხილათ კონსტიტუციური უფლებების სავარაუდო დარღვევები და ამით ამ უფლებებისათვის კონკრეტული შინაარსი შეეძინათ. მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის უპირატესობა - პოლიციელზე მისი შემაკავებელი ფუნქციის გამოკლებით, - არის ის, რომ ეს წესი წარმოადგენს სასამართლო კონტროლის კონკრეტულ სახეს, რაც კონსტიტუციურ გარანტიას დამაჯერებლობას სძენს."

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მოსამართლე ლუკის ლუკაიდისმა ხანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ საქმეში დაწერილ განსხვავებულ აზრში განაცხადა, მტკიცებულებების დაუშვებლობის წესის გარეშე ვერ იარსებებდა უფლების სასამართლო წესით დაცვის ეფექტური საშუალება. ამასთან დაკავშირებით მოსამართლე ლუკაიდისმა განაცხადა: ,,აქ კიდევ ერთხელ უნდა გავიხსენოთ, რომ სასამართლოს არაერთხელ უთქვამს, რომ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები არა თეორიული ან ილუზორულია, არამედ პრაქტიკული და ეფექტური."

 

8. გამამტყუნებელი განაჩენისათვის საჭირო ლეგიტიმაცია

ეს არგუმენტი ეფუძნება იმ მოსაზრებას, რომ არ შეიძლება მიზანი ამართლებდეს საშუალებას. არ შეიძლება კანონდარღვევას ებრძოდე კანონდარღვევით, დანაშაულს - დანაშაულით. სახელმწიფოს არა აქვს უფლება, მისი სახელით მოქმედი საჯარო მოსამსახურეების მეშვეობით, დაარღვიოს თავის მიერვე მიღებული კანონები. არავითარი ლეგიტიმაცია არ გააჩნია იმ გამამტყუნებელ განაჩენს, რაც დადგინდა იმის გამო, რომ სამართალდამცავმა დანაშაული ჩაიდინა. სახელმწიფოს არა აქვს უფლება, დასაჯოს ადამიანი დანაშაულისათვის, მაშინ, როდესაც თავად ამისათვის დანაშაულს სჩადის. ეს არის ეთიკური საკითხი, რაც ზღუდავს მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესს. სხვაგვარად, საზოგადოება დაკარგავს დემოკრატიულად არჩეული ხელისუფლების მიმართ ნდობას, ჩათვლის რა იმას, რომ ასეთი ხელისუფლება შედგება ფარისევლებისგან, რომლებიც სჯიან ადამიანებს დანაშაულისათვის დანაშაულის ჩადენის გზით. დამნაშავეობასთან ბრძოლა აუცილებელია, მაგრამ არა ყველა საშუალებით. სჯობს დამნაშავე დარჩეს დაუსჯელი, ვიდრე სახელმწიფომ დამნაშავის დასჯის მიზნით თავად დაარღვიოს კანონი.

ეს არგუმენტი გამოიყენა მოსამართლე ლუკაიდისმა თავისი განსხვავებული აზრის დასასაბუთებლად საქმეში ხანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ: ,,მტკიცებულების დაუშვებლობის წესის საწინააღმდეგო არგუმენტი შესაძლოა, იყოს სიმართლის დადგენის და საზოგადოების ინტერესის დაცვის ინტერესი, რაც მიიღწევა სისხლის სამართლებრივი მექანიზმების ეფექტური განხორციელებით. ეს უკანასკნელი მოიცავს სანდო მტკიცებულების გამოკვლევას. სხვაგვარად ვერ მიიღწევა სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულების მიზნები, ვინაიდან დამნაშავე შესაძლოა, გაექცეს კანონით გათვალისწინებულ სასჯელს. დაარღვიო კანონი იმისათვის, რომ უზრუნველყო კანონის შესრულება, ურთიერთსაწინააღმდეგო და აბსურდული ცნებებია."

კანონის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულების გამოყენების დელეგიტიმაციის არგუმენტი 1928 წელს განავითარა აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე ბრენდაიზმა საქმეში ოლმსტიდი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ საქმეში დაწერილ განსხვავებულ აზრში (http://supreme.justia.com/cases/federal/us/277/438/case.html#470). მართალია, ბრენდაიზმა და მისმა მხარდამჭერმა მოსამართლე ჰოლმსმა იმ დროისათვის ვერ მოიპოვეს უმრავლესობის მხარდაჭერა, თუმცა რამდენიმე ათწლეულის გასვლის შემდეგ სასამართლოში ფორმირებული ახალი უმრავლესობა ამ აზრებს ფართოდ ციტირებს სასამართლოს პრეცენდენტული მნიშვნელობის გადაწყვეტილებებში (ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ, მეპი ოჰაიოს წინააღმდეგ).

მოსამართლე ჰოლმსმა განაცხადა: ,,ხელისუფლებამ არ უნდა გამოიყენოს მტკიცებულება, რაც მოპოვებულია ან მოიპოვება დანაშაულის გზით... ჩვენ წინაშე დგას ორი ამოცანა, რომელიც შეუძლებელია, ერთდროულად გადაიჭრას და ჩვენ ერთ-ერთი მათგანი უნდა შევარჩიოთ. პირველი ამოცანა არის ის, რომ დამნაშავე იყოს დასჯილი და მის წინააღმდეგ ყველა ხელმისაწვდომი მტკიცებულების გამოყენება მოხდეს. მეორე ამოცანაა ის, რომ სახელმწიფომ თავად არ შეუწყოს ხელი დანაშაულის ჩადენას და ანაზღაურება არ მისცეს დამნაშავეს, როდესაც ის განსაზღვრული მეთოდით მტკიცებულებას მოიპოვებს... ყურადღების ღირსად არ ვთვლით, სახელმწიფოს მხრიდან მისი მოსამსახურის უკანონო ქმედების დაგმობას, მაშინ როდესაც, სახელმწიფო, იმავდროულად, სრულიად გაცნობიერებულად იღებს ამ უკანონო ქმედების შედეგს, უხდის თავის მოხელეს ხელფასს ამ ქმედებისათვის და აცხადებს, რომ მომავალშიც გადაიხდის ფულს მოხელის უკანონო ქმედების შედეგისათვის. ჩვენ ზემოხსენებულ ორ ამოცანას შორის არჩევანის გაკეთება მოგვიწევს და მე ვფიქრობ, რომ უფრო ნაკლებ ბოროტებას წარმოადგენს დამნაშავის დაუსჯელად დატოვება, ვიდრე სახელმწიფოს მიერ თავისი მოხელის უკანონო ქმედების დაფინანსება."

ამის შემდეგ მოსამართლე ბრენდაიზმა განაცხადა: ,,გამოცდილება გვასწავლის რომ თავისუფლების დაცვის სადარაჯოზე განსაკუთრებით მაშინ უნდა დავდგეთ, როდესაც სახელმწიფოს მიზანი კეთილშობილურია. თავისუფლებაში დაბადებულ ადამიანს განსაკუთრებით ფხიზლად მიაქვს იერიში ცუდი ზრახვების მქონე ხელისუფლის ჩარევასთან დაკავშირებით. თავისუფლებისათვის ყველაზე დიდი საფრთხე იმალება ფარულ ჩარევაში, რომლის მნიშვნელობაც ადამიანს ნაკლებად ესმის...სატელეფონო საუბრის ფარული ჩაწერა დანაშაულია. სახელმწიფო მოხელეებმა, რომლებმაც სატელეფონო საუბარი ფარულად ჩაიწერეს, დანაშაული ჩაიდინეს ...

განსახილველ საქმეში მტკიცებულება მოპოვებული იქნა სახელმწიფოს ხარჯზე, სახელმწიფოს მოხელეების მიერ, როდესაც ისინი მოქმედებდნენ სახელმწიფოს სახელით. მოხელეებმა, ვინც დანაშაულებრივი ქმედება ჩაიდინეს, პასუხისმგებელნი იყვნენ კანონის აღსრულებაზე. მოხელეებმა დანაშაული ჩაიდინეს იმ მიზნით, რომ მოეპოვებინათ მტკიცებულება, რომლითაც პირს ბრალს წაუყენებდნენ და შემდგომში ამ მტკიცებულებით სასამართლო მოახერხებდა გამამტყუნებელი განაჩენის დადგენას. ამგვარად, ამ გზით მოპოვებული მტკიცებულება წარმოადგენს ბრალდების მხარის მნიშვნელოვან დასაყრდენს. ბრალდების საქმე მოიცავს 306 გვერდს. აქედან 210 გვერდი ეთმობა იმის დეტალურად აღწერას თუ როგორ განხორციელდა ფარული სატელეფონო ჩაწერა და რა ფაქტები იქნა ამ ჩაწერით დადასტურებული. არ არსებობს ბრალეულობის დამადასტურებელი სხვა მტკიცებულება ბრალდებულების წინააღმდეგ გარდა იმისა, რაც უკანონოდ მოიპოვეს პოლიციის თანამშრომლებმა.

ჩვენი ინტერესის საგანს წარმოადგენს სახელმწიფო ხელისუფლების წარმომადგენლების ქმედებები, რომელთა უფლებამოსილებაც შეზღუდულია და რეგულირდება კონსტიტუციით.

კონსტიტუცია უფლებას არ აძლევს კანონმდებელს, ნება დართოს ვინმეს, დაარღვიოს სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობა. კანონის მიღებისას თავად საკანონმდებლო ორგანოსაც არასოდეს ჰქონია მსგავსი განზრახვა. სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლების თანამდებობაზე დანიშვნის მარეგულირებელი ნორმები არ ისახავს მიზნად, სამართალდამცავებისათვის სისხლის სამართლის რომელიმე ნორმის დარღვევის უფლებამოსილების მინიჭებას. ზემდგომ თანამდებობის პირს არა აქვს უფლება, უბრძანოს მისდამი დაქვემდებარებულ სამართალდამცავს, ჩაიდინოს დანაშაული სახელმწიფოს სასარგებლოდ. იგივე ეხება სახელმწიფო ბრალდების განმახორციელებელ მოხელეს.

სატელეფონო საუბრის ფარული ჩაწერისას სამართალდამცავები ამ დანაშაულისათვის პასუხს აგებენ ინდივიდუალურად. სახელმწიფო თითქოს უდანაშაულოა, ვინაიდან, სამართლებრივი თვალსაზრისით, არც ერთი საჯარო მოხელე არ სჩადის დანაშაულს სახელმწიფოს სახელით. ამის მიუხედავად, როდესაც სახელმწიფოს აქვს სრული ინფორმაცია მოხელის მიერ ჩადენილი დანაშაულის თაობაზე, თუმცა სახელმწიფო თავისი მიზნების მისაღწევად იყენებს მოხელის დანაშაულებრივი ქმედების შედეგს, ამით სახელმწიფო იღებს მორალურ პასუხისმგებლობას სამართალდამცავის მიერ ჩადენილი დანაშაულისათვის. ამიტომ თუ სასამართლო უფლებას მისცემს ხელისუფლებას, მისი მოხელის მიერ ჩადენილი დანაშაულის მეშვეობით მიაღწიოს სხვა დამნაშავის დასჯის მიზანს, სახეზე გვექნება ყველა ელემენტი, რაც მიუთითებს იმაზე, რომ სახელმწიფო თავისი მოხელის მიერ ჩადენილი დანაშაულის დაკანონებას ახდენს. თუ ეს ასეა, სახელმწიფო თავად იქცევა კანონდამრღვევად. "

თავისი პოზიციის დასასაბუთებლად მოსამართლე ბრენდაიზი იყენებს სუფთა ხელების დოქტრინას, რომლის ანალოგიც რომანულ-გერმანულ სამართალში კეთილსინდისიერების ცნებაა. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 98-ე მუხლის მეორე ნაწილით განსაზღვრულია ის სამართლებრივი შედეგები, რაც მოსდევს არაკეთილსინდისიერ ქმედებას: ,,თუ პირობის დადგომას არაკეთილსინდისიერად შეუწყო ხელი მხარემ, რომლისთვისაც პირობის დადგომა ხელსაყრელია, პირობა დამდგარად არ ჩაითვლება." ამ ნორმის თანახმად, სუბიექტი სასამართლოს დაცვას ვერ მოითხოვს, თუნდაც დამდგარი იყოს ის პირობა, რომლის არსებობა ამართლებს ამ სუბიექტის სასამართლოში დაყენებულ მოთხოვნას. ამის მიზეზი არის ის, რომ სუბიექტმა არაკეთილსინდისიერი მოქმედებით შეუწყო ხელი იმ პირობის დადგომას, რაც მის სასამართლოში დაყენებულ მოთხოვნას ამართლებს. სწორედ, ამ გარემოებაზე, არაკეთილსინდისიერებაზე, სუფთა ხელების არქონაზე ამახვილებს მოსამართლე ბრენდაიზი ყურადღებას მტკიცებულებათა დაუშვებლობის კონტექსტში.

მოსამართლე ბრენდაიზი აცხადებს: ,,სახელმძღვანელო პრინციპი დიდი ხანია დადგენილია. ეს პრინციპი აღიარებულია ანგლოამერიკული სამართლის ორივე ნაწილის - სამართლიანობის სამართლის (law of equity) და სასამართლოს სამართლის (law of the court) მიერ. ეს არის სუფთა ხელების პრინციპი (მაქსიმა). ეს პრინციპი კი გულისხმობს იმას, რომ სასამართლო არ აღმოფხვრის კანონდარღვევას მაშინ, როცა იმ პირს, ვინც ამ მოთხოვნით მიმართავს სასამართლოს, არა აქვს სუფთა ხელები (თავად აქვს კანონდარღვევა ჩადენილი). ამ პრინციპის გამოყენება განსაკუთრებით დამაჯერებელი ხდება მაშინ, როდესაც სასამართლო განიხილავს სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ ქმედებას. როდესაც მოთხოვნილი ღონისძიებები სისხლისსამართლებრივი ხასიათისაა, ამ პრინციპის გამოყენება აუცილებელია.

სასამართლოს დახმარებაზე სუბიექტს უარი ეთქმევა მხოლოდ მაშინ, როცა ეს სუბიექტი თავად არღვევს კანონს ზუსტად იმ საქმესთან მიმართებაში, სადაც ითხოვს სასამართლოს დახმარებას. ამ დროს სუბიექტს სასამართლო დახმარებაზე უარი ეთქმევა ამ სუბიექტის საპროცესო მოწინააღმდეგის მიერ ჩადენილი კანონდარღვევის სიმძიმის მიუხედავად. სასამართლო დახმარებაზე უარი ხდება იმის გამო, რომ უზრუნველყოფილი იყოს კანონის მიმართ პატივისცემა, მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესის მიმართ ნდობა, სასამართლოს გასვრისაგან დაცვა...

როდესაც სუბიექტი (სახელმწიფო პროკურორის სახით) მიმართავს სასამართლოს სხვის წინააღმდეგ ისე, რომ მას (სახელმწიფოს) იმავე საქმეში საკუთარი ხელები არა აქვს სუფთა (არაკეთილსინდისიერია), სასამართლომ თავად უნდა თქვას უარი სახელმწიფოს ასეთი მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე. ამ დროს სასამართლოსათვის არავითარი მნიშვნელობა არა აქვს საქმეში მონაწილე ყველა სხვა მხარის მოსაზრებას. სუფთა ხელების არმქონე პირის მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმისას სასამართლო საკუთარ თავს იცავს."

ამგვარად, მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი გამოიყენება, თუკი სახელმწიფომ თავისი არაკეთლსინდისიერი ქმედებით ხელი შეუწყო იმ პირობის დადგომას, რაც სასამართლოში დაყენებულ მის მოთხოვნას (ბრალდებულის მიმართ მაინკრიმინირებელი მტკიცებულების დასაშვებად ცნობა და მის საფუძველზე პირის პირის მსჯავრდება) ამართლებს.

როგორც მოსამართლე ბრენდაიზი ამბობს: ,,წესრიგი, უსაფრთხოება და თავისუფლება წარმოადგენს თანაბრად სავალდებულო მოთხოვნებს ხელისუფლების წარმომადგენლებისათვის. ეს უკანასკნელნი უნდა დაექვემდებარონ იმავე ქცევის წესებს და მოთხოვნებს, რასაც ჩვეულებრივი მოქალაქეები ექვემდებარებიან. სახელმწიფო, რომელიც აღიარებს კანონის უზენაესობას, საფრთხის ქვეშ იქნება, თუ ის სკურპულოზურად არ დაიცავს კანონს. ჩვენი ხელისუფლება ძლიერი და საკმაოდ ძლიერი მასწავლებელია. ჭირშიც და ლხინშიც ის ყველას გვახსენებს თავს საკუთარი მაგალითებით. თუკი ხელისუფლება თავად არის კანონდამრღვევი, ის ამით  კვებას კანონის მიმართ უპატივცემულო გარემოს. სახელმწიფოს კანონსაწინააღმდეგო ქმედებები მაგალითი ხდება კერძო პირებისათვისაც, რომ მათი თავიანთი ცხოვრება არა კანონების, არამედ საკუთარი სურვილების შესაბამისად წარმართონ. ამით კი იბადება ანარქია. სისხლის სამართლის კანონმდებლობის განხორციელებისას იმის თქმა, რომ მიზანი ამართლებს საშუალებას, რაც გულისხმობს იმას, რომ მთავრობას შეუძლია ჩაიდინოს დანაშაული იმისათვის უზრუნველყოს დანაშაულის ჩამდენი კერძო პირის სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში მიცემა, გამოიწვევს საშინელ უკურეაქციას. სასამართლომ საბოლოოდ უნდა გადაწყვიტოს, რომ ამ მავნე დოქტრინით არ იხელმძღვანელებს."

 

9. მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის კრიტიკა და მისი არააბსოლუტური ხასიათი

ისევე, როგორც სამართლიანი სასამართლოს არც ერთი კომპონენტი არ არის აბსოლუტური ხასიათის, იგივე ეხება მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესსაც. ეს უკანასკნელი მკაცრი კრიტიკის ქვეშ იყო მოქცეული მისი შექმნის მომენტიდან. ანგლოამერიკული სამართლის გამორჩეული წარმომადგენელი, ნიუ-იორკის შტატის სააპელაციო და აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე კარდოზო, ეწინააღმდეგებოდა რა ამ წესის ნიუ-იორკის შტატში გავრცელებას, ამბობდა: ,,მტკიცებულების დაუშვებლობის დოქტრინა დაუსჯელს ტოვებდა დამნაშავეს მხოლოდ იმის გამო, რომ პოლიციელმა შეცდომა დაუშვა." (ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ).

ეს მოსაზრება უარყო ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ საქმეში ელკინსი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ. ეს სასამართლო კარდოზოს მოსაზრებას დაუპირისპირდა ბრენდაიზის არგუმენტზე დაყრდნობით: ,,დამნაშავის დასჯის ინტერესის მიუხედავად, არსებობს სხვა ინტერესიც - სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვის ინტერესი. დამნაშავე თავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან, თუ ის არ უნდა დაისაჯოს, მას თავად კანონი ათავისუფლებს პასუხისმგებლობისაგან. არაფერი ისე სწრაფად არ ანადგურებს სახელმწიფოს, როგორც მის მიერვე დადგენილი კანონების შეუსრულებლობა, კიდევ უფრო უარესია ამ სახელმწიფოს სადამფუძნებლო დოკუმენტის (კონსტიტუცია) დაუცველობა. "

კარდოზოს მოსაზრებები კვლავ აქტუალური გახდა აშშ-ს უზენაეს სასამართლოში ვაითისა და სკალიას გამოჩენის შემდეგ. თუმცა კარდოზოს მოსაზრებების გაცოცხლებამ გამოიწვია არა მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესის გაუქმება, არამედ მისი შეზღუდვა. შეერთებული შტატები ლეონის წინააღმდეგ საქმის (სადაც უმრავლესობის მხარდაჭერის მოპოვების შემდეგ გადაწყვეტილება მოსამართლე ვაითმა დაწერა http://supreme.justia.com/cases/federal/us/468/897/case.html ) შემდეგ სასამართლო ერთმანეთს უპირისპირებს დამნაშავის დასჯის ლეგიტმურ ინტერესს და უკანონო ქმედების ჩადენისაგან სამართალდამცავის შეკავების ინტერესს. დამნაშავის დასჯის ინტერესს ღირებულება მიენიჭა ჰადსონი მიჩიგანის წინააღმდეგ საქმეში (სასამართლოს გადაწყვეტილება დაწერა სკალიამ), სადაც აღნიშნა ის, რომ მტკიცებულების დაუშვებლობის შესახებ გადაწყვეტილება არ შეიძლება იქცეს ციხიდან გასვლის მოწმობად (http://www.law.cornell.edu/supct/html/04-1360.ZO.html). თუ მტკიცებულების დაუშვებლობის წესი ვერ უზრუნველყოფს იმას, რომ სამართალდამცავ ორგანოებში კანონდარღვევის პრევენცია მოხდეს, უპირატესობა ენიჭება მტკიცებულების დასაშვებად გამოცხადების გზით დამნაშავის დასჯის საჯარო ლეგიტიმურ მიზანს.

ლეონის საქმეში სასამართლომ განაცხადა ის, რომ მტკიცებულება დაუშვებლად იქნება ცნობილი, თუკი ის მოპოვებული იქნება სამართალდამცავი ორგანოს მიერ კანონის განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით დარღვევის შედეგად. როდესაც პოლიციელმა არ იცოდა და არც შეიძლება სცოდნოდა, რომ უკანონო ქმედებას სჩადიოდა, მტკიცებულების დაუშვებლობა ვერ მოახდენს მასზე პრევენციულ, საგანმანათლებლო ან შემაკავებელ ზემოქმედებას. ამიტომ პოლიციელის მიერ კეთილსინდისერი შეცდომის  დაშვების შემთხვევაში მტკიცებულება დასაშვებად უნდა გამოცხადდეს და ამით მიღწეული უნდა იქნეს დამნაშავის დასჯის ინტერესები, თუკი დასაშვებად გამოცხადებული მტკიცებულებით დამნაშავის დასჯა შესაძლებელია. პოლიციელის კეთილსინდისიერ შეცდომად აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ თავის უახლეს გადაწყვეტილებაში ჰერინგი შეერთებული შტატების მიიჩნია შემთხვევა, როდესაც ადამიანის დაკავება მოხდა სასამართლოს მიერ გაუქმებული განჩინების საფუძველზე. განჩინების გაუქმების ფაქტი არ იყო ასახული მონაცემთა ელექტრონულ ბაზაში და შესაბამისად, დამკავებელმა პოლიციელმა არ იცოდა და არც შეიძლება სცოდნოდა, რომ დაკავება იყოს უსაფუძვლო. დაკავებისას ჩატარებული ჩხრეკისას აღმოჩენილი იქნა ნარკოტიკული ნივთიერება. იმის გამო, რომ პოლიციელი კეთილსინდისიერად ცდებოდა დაკავების კანონიერებასთან დაკავშირებით და ნივთიერი მტკიცებულების გამორიცხვა მომავალში პრევენციულ ზეგავლენას ვერ მოახდენდა სამართალდამცავზე, დამნაშავის დასჯის ინტერესმა გადაწონა მტკიცებულების დაუშვებლობის ინტერესი და ნარკოტიკული საშუალება ნივთიერ მტკიცებულებად იქნა დაშვებული დაკავებული პირის მიმართ. 

სადავო ნორმის შემთხვევაში მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი არ არის აბსოლუტური. სადავო ნორმა დაუშვებლად მიიჩნევს მხოლოდ არსებითი დარღვევით მოპოვებულ მტკიცებულებას. მტკიცებულება, რაც არ არის მოპოვებული არსებითი დარღვევის შედეგად, დასაშვებია. ამასთან დაკავშირებით არ არსებობს კონსტიტუციურობის პრობლემა. აღნიშნული სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებში ვითხოვთ იმის დადგენას, რომ დაუშვებლად იქნეს ცნობილი არა მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის, არამედ სხვა კანონის არსებითი დარღვევის შედეგად მოპოვებული მტკიცებულებები.

კონსტიტუციური დებულების არააბსოლუტური ხასიათი არ გულისხმობს იმას, რომ პოლიციელს სანქცია შეიძლება, დაუწესდეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის დარღვევაზე და ამგვარი სანქციისაგან გათავისუფლდეს მაშინ, როცა კიდევ უფრო უხეშად არღვევს სხვა კანონის მოთხოვნებს, რის შედეგადაც კიდევ უფრო მძიმედ იჭრება ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებაში. მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი ერთნაირ სტანდარტს აწესებს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლების შემზღუდველ ყველა კანონთან მიმართებაში, ისევე როგორც ყველა კანონთან მიმართებაში ერთნაირია ამ წესიდან დასაშვები გამონაკლისები. არ უნდა დაგვავიწყდეს ის, რომ ხშირად სხვა კანონები უფრო მძიმე ფორმით ითვალისწინებენ ჩარევას ადამიანის პირად ცხოვრებაში (მაგალითად, ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ კანონის მე-7 მუხლის მეორე პუნქტის ,,თ“ და ,,ი“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული სატელეფონო საუბრებზე მიყურადება, კავშირგაბმულობის ქსელზე და კომპიუტერულ სისტემაზე ფარული მიერთება, ფარული აუდიო და ვიდეო გადაღება), ვიდრე სისხლის საპროცესო კოდექსი. შესაბამისად, კიდევ უფრო მნიშვნელოვანია, ფარულ მიყურადებასთან დაკავშირებით ,,ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ კანონით დადგენილი სასამართლო კონტროლის მომწესრიგებელი ნორმების დაცვა, ვიდრე, თუნდაც, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი ჩხრეკის მომწესრიგებელი წესების დაცვა შეიძლება იყოს. 

ევროპულმა სასამართლომ საქმეში ხანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ მიღებულ გადაწყვეტილებაში, რაც ამ სასამართლოს ერთ-ერთი მოსამართლე ლუკაიდისის კრიტიკის საგანი გახდა, უკანონოდ მოპოვებულ მტკიცებულებების დაშვება-არდაშვების საკითხზე მონაწილე სახელმწიფოების შეფასების ზღვარი გაავრცელა. ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: ,,კონვენციის მე-6 მუხლით გარანტირებულია სამართლიანი განხილვის უფლება. ეს მუხლი არ ადგენს რაიმე წესს, რაც მტკიცებულებათა დასაშვებად ცნობას ეხება. ეს საკითხი, პირველ რიგში, ეროვნული სამართლის რეგულირების საგანს წარმოადგენს. ევროპული სასამართლოს საქმე არ არის, პრინციპის დონეზე განსაზღვროს, განსაზღვრული ტიპის, მაგალითად, უკანონოდ მოპოვებული მტკიცებულებები, უნდა იყოს თუ არა დასაშვები (ხანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების 34-ე პარაგრაფი)." ამის მიზეზი უნდა იყოს არა მარტო ის, რომ კონვენციის მე-6 მუხლი პირდაპირ არ შეიცავს მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესს, არამედ ისიც, რომ ამ საკითხზე არ არსებობს საერთო ევროპული კონსესუსი. ამ წესის შემოღება ევროპის საბჭოს წევრი ქვეყნების დისკრეციას წარმოადგენს. მართლაც, ევროპის საბჭოს ექვს ქვეყანაში კანონის დარღვევით მოპოვებული მტკიცებულებები, პრინციპულად, დასაშვებია სისხლის სამართლის პროცესში (http://ec.europa.eu/justice/fundamental-rights/files/cfr_cdf_opinion3_2003_en.pdf). საქართველო მიეკუთვნება ევროპის საბჭოს იმ ქვეყნების რიცხვს, რომელმაც ისარგებლა ევროპული კონვენციით მინიჭებული დისკრეციით და მტკიცებულების დაუშვებლობის წესს კონსტიტუციურ ვალდებულების სტატუსი მისცა. ამით საქართველო განსხვავდება, თუნდაც ამერიკის შეერთებული შტატებისაგან, სადაც მტკიცებულებათა დაუშვებლობის წესი არა კონსტიტუციით პირდაპირ გათვალისწინებული  ინსტიტუტია, არამედ კონსტიტუციის დასაცავად სასამართლოს მიერ შექმნილი ღონისძიებაა (იხილეთ აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე ჰერინგი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ).

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-7 პუნქტთან.