ვფიქრობთ, რომ ჩვენი სარჩელი უნდა იქნას მიღებული არსებითად განსახილველად, რადგანაც:

1. ის ფორმით და შინაარსით შეესაბამება "საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" კანონის მე–16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

2. შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ:     მოსარჩელე ხათუნა შუბითიძე არის დაზარალებულ კოკა კეკელიას უფლებამონაცვლე. 2013 წლის 5 აგვისტოს, მიყენებული ჯანმრთელობის მძიმე  დაზიანების შედეგად, გარდაიცვალა მოსარჩელის შვილი – კოკა კეკელია. მოქ. ირაკლი სულაძეს წარედგინა ბრალი საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 117–ე მუხლის მე–5 ("გ") და მე–6 ნაწილებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში. საქმის მასალებში არის ორი მოწმის ჩვენება იმის თაობაზე, რომ ბრალდებულმა (ადრე სპეცნაზელმა) ი. სულაძემ, სრულიად უმიზეზოდ, ჯერ დანით მიაყენა სასიკვდილო ჭრილობა საზარდულის არეში კოკა კეკელიას, შემდეგ კი ორჯერ ჩაარტყა მას ფეხი და დატოვა შემთხვევის ადგილი, შემდეგ მობრუნდა, აიღო თავისი დანა და ისევ წავიდა. ბრალდების მხარემ, რატომღაც, ბრალი არ წაუყენა ი. სულაძეს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 117–ე მუხლის მე–7 ნაწილის "ბ" ქვეპუნქტით (განსაკუთრებული სისასტიკით ჩადენილი ჯანმრთელობის მძიმე დაზიანება), სადაც მაქსიმალური სასჯელი 12–წლიანი თავისუფლების აღკვეთაა და შემოიფარგლა 117–ე მუხლის მე–5 და მე–6 ნაწილებით, სადაც მაქსიმალური სასჯელი 10 წლიანი თავისუფლების აღკვეთაა. გამოძიების მიმდინარეობისას და სასამართლოში საქმის განხილვისას, ბრალდების მხარემ სათანადოდ ვერ გამოიყენა ამ ორი მოწმის ჩვენება (იმ პირობებშიც კი, როდესაც  დაცვის მხარემ უდავო მტკიცებულებად ჩათვალა ერთ–ერთი ამ მოწმის გამოძიებაში დაკითხვის ოქმი) და ბრალდებულის პროფესიის თავისებურებები, რის შედეგადაც ბრალდებულ ი. სულაძეს, 2014 წლის 23 აპრილის განაჩენით, მიესაჯა არა 10 წლით, არამედ მხოლოდ 9 წლით თავისუფლების აღკვეთა. ამ საქმის წარმოებაში ჯერ კიდევ წინ არის აპელაციისა და კასაციის ეტაპები და სრულიად შესაძლებელია, რომ მსჯავრდებულ ი. სულაძეს რამდენიმე წლით შეუმსუბუქდეს სასჯელი, რადგანაც საქმეში მრავლად არის ბრალდების მხარის მიერ დაშვებული უხეში შეცდომები. ასეთ სიტუაციაში, დაზარალებულის უფლებამონაცვლე ხათუნა შუბითიძისათვის ძალიან მძიმე გადასატანია უმოქმედოდ ყოფნა და საქმის განხილვაში მონაწილეობის მიუღებლობა.

მოცემულ შემთხვევაში, აშკარაა, რომ ხათუნა შუბითიძე არის ამ კონსტიტუციური სარჩელის აღძვრაზე უფლებამოსილი სუბიექტი, რადგანაც სადავო ნორმებით შელახულია კონსტიტუციით გარანტირებული მისი უფლებები სასამართლოსადმი მიმართვისა და დაცვის განხორციელების საკითხებში

3. მასში მითითებული სადავო საკითხები არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

4. მსგავსი მოთხოვნის შემცველი სარჩელი არ არის განხილული საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

5. მასში მითითებული სადავო საკითხები არის გადაწყვეტილი საქართველოს კონსტიტუციით;

6. არ არის დარღვეული სარჩელის წარმოდგენის ვადა;

საქართველოს  კონსტიტუციის მე–6 მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილია, რომ: "საქართველოს კონსტიტუცია სახელმწიფოს უზენაესი კანონია. ყველა სხვა სამართლებრივი აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციას.".  საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილია, რომ ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს, ხოლო ამავე მუხლის მე–3 პუნქტით დადგენილია, რომ "დაცვის უფლება გარანტირებულია".      საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე–9 მუხლით თითქოსდა გარანტირებულია სისხლის სამართლის პროცესის განხორციელება მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის საფუძველზე, მაგრამ რადგანაც  დაზარალებულს სისხლის სამართლის პროცესის მხარის სტატუსი სადავო ნორმებით აღარ გააჩნია, ხოლო ერთ–ერთი სადავო ნორმით – მე–6 მუხლის 1–ლი ნაწილით შექმნილია მისი კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის "სამართლებრივი" საფუძველი, დაზარალებულის მიმართ შეჯიბრობითობის პრინციპის განხორციელებაზე საუბარიც კი ზედმეტია.საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლი საერთოდ არ ითვალისწინებს დაცვის უფლების რაიმე ფორმით შეზღუდვას. ამავე დროს, საქართველოს კონსტიტუციით დაცული ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვა დაშვებულია მხოლოდ კონსტიტუციით გათვალისწინებულ შემთხვევებში. მაგალითად, საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 მუხლით რეგლამენტირებულია ადამიანის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის შემთხვევები; მე–19 მუხლის მე–3 პუნქტით – სიტყვის, აზრის, აღმსარებლობის და რწმენის თავისუფლების შეზღუდვის შემთხვევები; მე–20 მუხლით – პირადი ცხოვრების, პირადი საქმიანობის ადგილის, პირადი ჩანაწერის, მიმოწერის, სატელეფონო საუბრის ა.შ. შეზღუდვის შემთხვევები; 21–ე მუხლით – საკუთრების და მემკვიდრეობის უფლების შეზღუდვის შემთხვევები; 22–ე მუხლით – თავისუფალი მიმოსვლისა და საცხოვრებელი ადგილის თავისუფალი არჩევის უფლების შეზღუდვის შემთხვევები და ასე შემდეგ. ანუ, საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით მინიჭებული უფლებების რაღაც ფორმით შეზღუდვის ყოველი კონკრეტული შესაძლებლობა კონკრეტულადვე არის გაწერილი საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებში.  საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი პუნქტით და მესამე პუნქტით ყოველი ადამანისათვის მინიჭებული უფლება თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს და განახორციელოს საკუთარი ინტერესების დაცვა, წარმოადგენს ერთ–ერთ ისეთ უფლებას, რომლის რაიმე სახით შეზღუდვის შესაძლებლობა საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული საერთოდ არ არის!  მაშასადამე, თუკი საქართველოს კონსტიტუციაზე იერარქიულად უფრო დაბლა მდგომ რომელიმე ნორმატიულ აქტში აღმოჩნდება საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის პირველი და მესამე პუნქტებით მინიჭებული უფლების  რაიმე ფორმით შემზღუდავი დათქმა, ეს დათქმა, საქართველოს კონსტიტუციის მე–6 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, უნდა ჩაითვალოს არაკონსტიტუციურად.  მოცემულ შემთხვევაში, დაზარალებულისათვის სისხლის სამართლის პროცესის მხარის სტატუსის ჩამორთმევა და, აქედან გამომდინარე, მისთვის დაცვის უფლების შეზღუდვა, აშკარად  ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს და ამავე მუხლის მე-3 პუნქტს  დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის ფუძემდებლური მნიშვნელობა აქვს. ეს ნორმები ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. მათ ასეთ ღირებულებაზე არაერთხელ მიუთითა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ. კერძოდ: „სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა. ის ინსტრუმენტული უფლებაა, რომელიც ... წარმოადგენს სხვა უფლებებისა და ინტერესების დაცვის საშუალებას...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება #1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). სასამართლომ აგრეთვე აღნიშნა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება ... უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებისა და სამართლებრივი შეფასების შესაძლებლობას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს. ამ თვალსაზრისით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების განხორციელება „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს უკავშირდება და მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მის არსს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397  საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით  უფლებას წარმოადგენს. „... კონკრეტული ინტერესის უფლებად განსაზღვრის შედეგი არის სწორედ ის, რომ მისი ხელყოფის ან შესაძლო ხელყოფის შემთხვევაში, უფლების სუბიექტს შეუძლია მოითხოვოს ხელყოფის საფრთხისგან დაცვა ან მიყენებული ზიანის ანაზღაურება” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის  გადაწყვეტილება #1/3/421,422 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1). „მაშასადამე, ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად,  უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)”    (საქართველოს  საკონსტიტუციო  სასამართლოს  2010  წლის  28  ივნისის

გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

ამავდროულად, უნდა აღინიშნოს, რომ, მიუხედავად სამართლიანი სასამართლოს უფლების უდავოდ დიდი მნიშვნელობისა, მისი ერთ-ერთი შემადგენელი ნაწილი, კერძოდ, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება არ არის აბსოლუტური უფლება. „სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება ვერ იქნება გაგებული აბსოლუტური სახით, პროცესუალურ-სამართლებრივი წესრიგის გარეშე, რაც უფლების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 30 აპრილის გადაწყვეტილება №1/3/161 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ოლღა სუმბათაშვილი და იგორ ხაპროვი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს საკუთარ გადაწყვეტილებებში, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს  გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 15). „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვასა და დასახულ მიზანს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

იმის გასარკვევად, იწვევს თუ არა სადავო ნორმები სამართლიანი სასამართლოს უფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას, დარღვევას, პირველ რიგში, აუცილებელია გასაჩივრებული რეგულაციების არსის გაანალიზება.

სადავო ნორმებით დაზარალებულისთვის აღარ არის მინიჭებული ის უფლებები, რაც მას გააჩნდა 1998 წლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით, ხოლო ერთ-ერთი სადავო ნორმით – მე-6 მუხლის პირველი ნაწილით შექმნილია დაზარალებულის კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის “სამართლებრივი” საფუძველი და განცხადებულია, რომ: “სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციითა და ამ კოდექსით გათვალისწინებული სპეციალური ნორმების საფუძველზე”.  აქ იგულისხმება, რომ სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილენი უნდა ემორჩილებოდნენ და მოქმედებდნენ სპეციალურად დაწესებულ პროცესუალურ ჩარჩოებში. ერთი შეხედვით, ამ ნორმაში თითქოს არ ჩანს დაზარალებულის მიმართ მისი არაკონსტიტუციურობა და მის გამოსავლენად საჭიროა საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზოგიერთ ნორმაში უფრო ღრმად ჩახედვა.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა ჩამოვთვალოთ სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილეები (კანონმდებლის მიერ მოცემული თანმიმდევრობით): სასამართლო, პროკურატურა, პროკურორი, გამოძიების ორგანოები, გამომძიებელი, ბრალდებული, ბრალდებულის ადვოკატი, მოწმე, ექსპერტი, თარჯიმანი, სასამართლოს მეგობარი, დაზარალებული.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-5 ნაწილით მხარედ დასახელებულია ბრალდებული, მსჯავრდებული, გამართლებული, მათი ადვოკატი, გამომძიებელი, პროკურორი. შესაბამისად, სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილე ზემოთ ჩამოთვლილი სუბიექტებიდან მხოლოდ ამ სუბიექტებს აქვთ  მინიჭებული სისხლის სამართლის პროცესის მხარის სტატუსი.

დაზარალებულს, რომელიც ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ამოქმედებამდე, იყო სისხლის სამართლის პროცესის მხარე, დღეს, ახალი საპროცესო კოდექსის  პირობებში,  აღარ  გააჩნია  ეს  სტატუსი  და  უფლებრივად გათანაბრებულია   სისხლის სამართლის პროცესის ერთ-ერთ მონაწილესთან – მოწმესთან. აქედან გამომდინარე, მას აღარ გააჩნია მხარის ის ფუნდამენტური პროცესუალური უფლებები, როგორიცაა სასამართლოს განაჩენის გასაჩივრების უფლება, ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გამო კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის გადასინჯვის შუამდგომლობის დაყენების უფლება, მტკიცებულებათა მოპოვების, წარდგენის და მათ გამოკვლევაში მონაწილეობის მიღების უფლება, საქმის მასალების გაცნობისა და ასლების გადაღების უფლება და ა.შ.

ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-6 ნაწილით ბრალდების მხარედ დასახელებულია მხოლოდ გამომძიებელი და პროკურორი, ხოლო ძველ კოდექსში დაზარალებულიც წარმოადგენდა ბრალდების მხარეს.

პარადოქსული ფაქტი: მიუხედავად იმისა, რომ ზემდგომი პროკურორი არ წარმოადგენს სისხლის სამართლის პროცესის მხარეს (ის პროცესის მონაწილედაც არ არის დასახელებული ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-4 – მე-7 თავებში), მას ამ ახალი კოდექსის 292-ე მუხლის მე-2 ნაწილით და მე-300 მუხლის მე-2 ნაწილით მაინც აქვს მინიჭებული სააპელაციო და საკასაციო საჩივრების შეტანის უფლება.

ჩვენთვის, რა თქმა უნდა, ცნობილი არ არის თუ რა მოსაზრებებით იხელმძღვანელა მოპასუხემ, როდესაც მიიღო სადავო ნორმების შემცველი ნორმატიული აქტი – ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, მაგრამ შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ კანონმდებელმა ასეთი უცნაური ფორმით იმიტომ მიანიჭა ზემდგომ პროკურორს განაჩენის გასაჩივრების უფლება, რომ გამოერიცხა ან მინიმუმამდე დაეყვანა პროკურორის დაუდევრობის, არაკომპეტენტურობის, არაპუნქტუალურობისა თუ სხვა, კიდევ უფრო უარესი, ფაქტორების გამო, ბრალდებულისათვის მისი დანაშაულებრივი ქმედების ადექვატური სასჯელის შეუფარდებლობის რისკი. თუკი ეს ასეა, სრულიად გაუგებარია თუ რატომ გააუქმა მოპასუხემ დაზარალებულს სისხლის სამართლის პროცესის მხარის სტატუსი, ანუ რატომ შეასუსტა ბრალდების მხარე.

ბრალდების მხარის ამგვარი შესუსტება, ალბათ, ვერ იქნება გამართლებული დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით, რადაგანაც ამგვარ საზოგადოებაში უნდა პრევალირებდეს დანაშაულებრივი ქმედებებით ადამიანის უფლებების დარღვევის თავიდან აცილების უპირატესი ინტერესი, როგორც სამართლებრივი უსაფრთხოების ფუნდამენტური ასპექტი და დაზარალებულებს, რომელთა მიმართაც განხორციელდა დანაშაულებრივი ქმედება, უნდა ჰქონდეთ ასეთი საფრთხის თავიდან ასაცილებლად და უფლების დასაცავად ქმედეთი პროცესუალური მექანიზმები.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით ყოველი ადამიანისათვის მინიჭებული დაცვის უფლება, სადავო ნორმებით აშკარად არის შელახული, რადგანაც დაზარალებულს რაიმე პროცესუალური ქმედების განხორციელების კი არა, საერთოდ ხმის ამოღების უფლებაც არ გააჩნია (ერთად-ერთი, რაც შეუძლია სისხლის სამართლის პროცესში დაზარალებულს, არის მოწმის ფორმატში ჩვენების მიცემა მისთვის დამდგარი ზიანის თაობაზე). ის გარემოება, რომ ბრალდების მხარე წარმოდგენილია ორი სუბიექტით – გამომძიებლითა და პროკურორით, ვერ აუნაზღაურებს დაზარალებულს სადავო ნორმებით მისთვის მიყენებულ უფლებრივ ზიანს, რადგანაც ეს პირები საჯარო მოხელეები არიან და მათთვის რაიმე პრეტენზიის წაყენების ან პროცესუალური ქმედების განხორციელების მოთხოვნის უფლება დაზარალებულს არ გააჩნია (ასეთად, რა თქმა უნდა, ვერ ჩაითვლება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 57-ე მუხლით მისთვის მინიჭებული არაქმედითი, ფორმალური უფლებები).

ამრიგად, დაზარალებული მოკლებულია ყოველგვარ შესაძლებლობას სისხლის სამართლის პროცესში იბრძოლოს თავისი უფლებების დასაცავად და მთლიანად არის დამოკიდებული გამომძიებლისა და პროკურორის ცოდნაზე, უნარზე და მონდომებაზე.

უფლების შემზღუდველი ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა  აქვს უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის არსებობას.  "სადავო აქტების შეფასებისას, პირველ რიგში, უნდა გაირკვეს ის მიზანი, რომელიც ამოძრავებდა კანონმდებელს მათი მიღებისას... თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით შეიძლება შეფასდეს კანონმდებლის მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის საშუალებათა კონსტიტუციურობა" (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/2/411 საქმეზე „შპს "რუსენერგოსერვისი", შპს "პატარა კახი", სს "გორგოტა", გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო "ფერმერი" და  შპს "ენერგია" საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“). ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია.

მართლმსაჯულების უმნიშვნელოვანესი მიზანია ადამიანის უფლებების დაცვა, რაც შესაძლებელია საქმეზე მხოლოდ სწორი და ობიექტური გადაწყვეტილების/განაჩენის  მიღების გზით. მართლმსაჯულების შედეგი  სამართლიანობის მიღწევა,  აღდგენა, უზრუნველყოფა უნდა იყოს. „ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება #1/3/534 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 3.). ამიტომ სასამართლოს გადაწყვეტილებები სწორედ ამის უზრუნველყოფისკენ უნდა იყოს მიმართული. ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაერთი პროცესუალური გარანტია, უფლებრივი კომპონენტი, მათ შორის, სასამართლოს გადაწყვეტილების/განაჩენის გადასინჯვის, გასაჩივრების, დავის ხელახლა წარმოების უფლება საამისოდ შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობის შემთხვევაში.

მეორე პარადოქსული ფაქტი: საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-12 მუხლის მე-4 ნაწილით დადგენილია, რომ: „ამ კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევებში პირის კანონიერ ინტერესებს პრიორიტეტი აქვს დანაშაულის გახსნისა და დამნაშავის დასჯის საჯარო ინტერესთან შედარებით. პირის კანონიერი ინტერესების დაცვა სისხლის სამართლის პროცესში საზოგადოების ინტერესებს ემსახურება“.

შესაძლოა, კანონმდებელს ამ წინადადებაში სიტყვა „პირის“ ნაცვლად უნდოდა სიტყვა „ბრალდებულის“ გამოყენება და, ასეთ შემთხვევაში, სავსებით გასაგები იქნებოდა ამ წინადადების აზრი, მაგრამ, რადგანაც ამ ნორმაში ჯერ-ჯერობით სიტყვა „პირი“-ა გამოყენებული და ეს ნორმა სადავოდ არ არის გამხდარი, ჩვენც სრულიად კანონიერად ვისარგებლებთ ამ ფაქტით.

დაზარალებული არის პირი – ეს უდავო ფაქტია. მაშასადამე, მის კანონიერ ინტერესებს პრიორიტეტი უნდა ჰქონდეს, თუნდაც, დანაშაულის გახსნისა და დამნაშავის დასჯის საჯარო ინტერესთან შედარებით (თუმცა, რეალურად, ეს ინტერესები თანხვედრილია). დღეისათვის მოქმედი საპროცესო კოდექსით, კვლავ გავიმეორებთ, დაზარალებულს სასამართლო სხდომაზე ხმის ამოღების უფლებაც არ გააჩნია და სასამართლო სხდომის მიმდინარეობისას მას შეუძლია იმყოფებოდეს მხოლოდ ბარიერს მიღმა – სხდომაზე თავისუფლად დამსწრეთათვის განკუთვნილ ტრიტორიაზე. შესაბამისად, ისმის შეკითხვა: სისხლის სამართლის პროცესში დღეს ვინ იცავს დაზარალებულის უფლებებს? გამომძიებელი და პროკურორი? მათ შორის სათანადო ხელშეკრულება ფორმდება დაზარალებულის ინტერესების დაცვაზე თუ დაზარალებული ვალდებულია ბრმად ენდოს პროკურორს და  უმოქმედოდ,  მორჩილად  ელოდოს  სისხლის სამართლის პროცესის შედეგს? ვინაიდან, დღეისათვის მოქმედ საპროცესო კოდექსში, პრაქტიკულად, გათვალისწინებული არ არის დაზარალებულის უფლებები, მაშასადამე მას გააჩნია მხოლოდ ის კანონიერი (ანუ, კანონით გათვალისწინებული) უფლებები რაც მიზერულად არის გაწერილი სადავო ნორმებში.

ამრიგად, ფაქტია, რომ დაზარალებულისთვის დარღვეულია საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული უფლება დაცვაზე. ტერმინი „დაცვა“ მოიცავს სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილის ან მხარის უფლებას როგორც უშუალოდ თვითონ დაიცვას საკუთარი ინტერესები და უფლებები ამ პროცესის მიმდინარეობისას, ასევე უფლებას, რომ ეს დაცვა მიანდოს მის მიერ დაქირავებულ ადვოკატს. ტერმინი „დაცვა“ არ უნდა იქნეს გამოყენებული მხოლოდ ბრალდებულ/მსჯავრდებულ/გამართლებულის მიმართ, როგორც ეს დაფიქსირებულია დღეისათვის მოქმედ საპროცესო კოდექსში.

მოკლედ რომ გავაანალიზოთ საქართველოში სისხლის სამართალწარმოებაში დღეისათვის არსებული მდგომარეობა, მივალთ იმ დასკვნამდე, რომ თავისი პროფესიული, ინტელექტუალური და საქმისადმი ერთგულების ნიშნებით, ადვოკატთა კორპუსი ბევრად წინ უსწრებს პროკურორთა კორპუსს, ხოლო გამომძიებლებზე საუბარი საერთოდ ზედმეტია. ეს სამწუხარო რეალობა გამოწვეულია იმით, რომ 2003–2012 წლებში პროკურორებს და გამომძიებლებს ჰქონდათ შეუზღუდავი რეალური ძალაუფლება და, რაოდენ პარადოქსულადაც უნდა ჟღერდეს, ახდენდნენ ინსტიტუციონალურ ზეწოლას სასამართლო ხელისუფლებაზე. იმ წლებში, გამომძიებლებსა და პროკურორებს საერთოდ არ სჭირდებოდათ გონებრივი ძალისხმევა გამოსაძიებელი საქმის გასახნელად და  მოქალაქეთათვის მათ მიერ წაყენებული აბსურდული ბრალდებები უცვლელად რეალიზდებოდა სასამართლოს მიერ გამოტანილი განაჩენების სახით. ამის შედეგად ხდებოდა მათი პროფესიული უნარ–ჩვევების დეგრადირება (რა თქმა უნდა, ეს ყველა პროკურორს არ ეხება – მათ შორის არიან ნამდვილი პროფესიონალებიც). სამწუხაროდ, 2012 წლის 1 ოქტომბრის შემდეგაც, ბევრი არაფერი შეცვლილა ამ სფეროში (თუკი არ ჩავთვლით 2012 წლის 1 ოქტომბრიდან რამდენიმე თვის განმავლობაში არსებულ ნათელ პერიოდს, როდესაც პროკურატურამ თვითონვე თქვა უარი აბსურდულ ბრალდებებზე ან მხარი დაუჭირა მსჯავრდებულების სააპელაციო და საკასაციო საჩივრებს), საგამოძიებო სისტემა და პროკურატურა 95 პროცენტით დაკომპლექტებულია ისევ იმ ძველი კადრებით, რომლებმაც არც ოპერატიული მუშაობა აღარ იციან (ადრე ნარკოტიკის ან იარაღის ჩადებით შემოიფარგლებოდა მთელი მათი ოპერატიული ძალისხმევა) და ზნეობრივადაც უხერხულად გრძნობენ თავს, რადგანაც მრავალი წლის განმავლობაში წარბშეუხრელად ასრულებდნენ არსებული რეჟიმის უზნეო დავალებებს.

ასეთ სიტუაციაში, აუცილებელია, რომ დაზარალებულს დაუბრუნდეს სისხლის სამართლის პროცესის მხარის სტატუსი, რათა მან თვითონ ან დაქირავებული ადვოკატის მეშვეობით იბრძოლოს საკუთარი უფლებების დასაცავად.

ალბათ, კიდევ სხვა კუთხითაც უნდა შევხედოთ ჩვენს მიერ განცხადებულ სამართლებრივ პრობლემას და უნდა განვსაზღვროთ თუ, ბოლოს და ბოლოს, ვინ არის სისხლის სამართლის პროცესის მთავარი ფიგურა. ჩვენ მიგვაჩნია, რომ ასეთი მთავარი ფიგურა არის დაზარალებული, ანუ ის სუბიექტი, ვის მიმართაც განხორციელდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულებრივი ქმედება და ვისაც ამ ქმედებით უშუალოდ მიადგა ზიანი, ანუ ვინც დაზარალდა. სისხლის სამართლის საქმე ვერ იარსებებს დაზარალებულის არსებობის გარეშე, მაგრამ შესაძლოა საქმის გამოძიება დაიწყოს დანაშაულის ფაქტზე, ანუ კონკრეტული  ბრალდებულის  გარეშე.  ასეთი კუთხით  კიდევ  უფრო მკვეთრად იხატება სადავო ნორმათა არაკონსტიტუციურობა, რადგანაც სისხლის სამართლის პროცესის მთავარ მონაწილეს, ანუ იმ სუბიექტს, ვის მიმართაც განხორციელებულ ქმედებაზეა აგებული მთელი ეს პროცესი, არ გააჩნია ამ პროცესში მონაწილე მხარის სტატუსი.

რადგანაც კანონმდებელმა გამოძიების წარმოების უფლებამოსილება მიანიჭა გამოძიების ორგანოებს და პროკურატურას, ხოლო პირის დამნაშავედ ცნობისა და მისთვის სასჯელის შეფარდების ექსკლუზიური უფლებამოსილება მიანიჭა საერთო სასამართლოების სისტემას, ეს ფაქტები ცხადჰყოფს, რომ სახელმწიფომ იკისრა მის სუვერენულ ტერიტორიაზე მყოფ პირთა სამართლებრივი უსაფრთხოების დაცვა. მაგრამ, ისმის შეკითხვა, სად არის ამგვარი დაცვის რეალურად განხორციელების გარანტია? საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსიდან 2007 წელს ამოღებულ იქნა 336-ე მუხლი, რადგანაც ჩაითვალა რომ ეს ნორმა ხელჰყოფდა მოსამართლეთა დამოუკიდებლობას. სისხლის სამართალწარმოება მიმდინარეობს მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპის საფუძველზე და ამ შეჯიბრს, პრაქტიკულად, იგებენ (ადექვატურზე უფრო დაბალი სასჯელის შეფარდება იგივე მოგებაა!) ბრალდებულ/მსჯავრდებულების ადვოკატები. დაუდევარი და პროფესიული უნარ-ჩვევების დაბალი დონის მქონე პროკურორების მიმართ რაიმე პრეტენზიის წაყენების საფუძველი არ არსებობს – ისინი კანონის ფარგლებში აგებენ კანონითვე დაწესებულ შეჯიბრს. მაშ, რა უნდა მოიმოქმედოს გამწარებულმა და პროცესუალურად უძლურმა დაზარალებულმა – აბრაგობა დაიწყოს?

სამართლებრივი სახელმწიფო უნდა ეფუძნებოდეს ადამიანის, როგორც უმთავრესი ფასეულობის არა მხოლოდ აღიარებას, არამედ რეალურ უზრუნველყოფას ძირითადი უფლებებით სრულყოფილად და ეფექტურად სარგებლობის გარანტირების გზით. „ფასეულობათა კონსტიტუციური სისტემა დაფუძნებულია ძირითადი უფლებების პრიორიტეტსა და პატივისცემაზე“ („საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილება #2/3/423 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 6), რადგან სამართლებრივ სახელმწიფოში სახელმწიფო არის მხოლოდ შესაძლებლობა, ინსტრუმენტი ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების რეალიზაციის უზრუნველსაყოფად. სწორედ სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლებების დარღვევის არდაშვება და უფლებების დაცვის/აღდგენის საკმარისი, ეფექტური გარანტიების, მექანიზმების უზრუნველყოფა არის სამართლებრივი უსაფრთხოების ფუნდამენტი.

სწორედ ასეთი, საკმარისი და ეფექტური მექანიზმის შექმნა არის შესაძლებელი ამ კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილების და დაზარალებულისათვის ადრე ჩამორთმეული უფლებების დაბრუნების გზით.

გთხოვთ, არაკონსტიტუციურად სცნოთ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის:

1) მე–3 მუხლის მე–5 და მე–6 ნაწილები;

2) მე–6 მუხლის 1–ლი ნაწილი;

3) 56–ე მუხლის 1–ლი ნაწილი;

4) 57–ე მუხლი;

5) 292–ე მუხლის მე–2 ნაწილი;

6) მე–300 მუხლის მე–2 ნაწილი;

7) 312–ე მუხლის მე–2 ნაწილი,

 საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ  და მესამე პუნქტებთან მიმართებით და მოპასუხე საქართველოს პარლამენტს დაავალოთ ამ ნორმების ტექსტების შემდეგნაირად (მაგალითად) ფორმულირება:

1)         მე–3 მუხლის მე–5 და მე–6 ნაწილები:

„5. მხარე – ბრალდებული, მსჯავრდებული, გამართლებული, მათი ადვოკატი, გამომძიებელი, პროკურორი, დაზარალებული, დაზარალებულის ადვოკატი.

6. ბრალდების მხარე – გამომძიებელი, პროკურორი, დაზარალებული, დაზარალებულის ადვოკატი.“.

2) მე–6 მუხლის 1–ლი ნაწილი:

„1, სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციითა და ამ კოდექსით გათვალისწინებული სპეციალური ნორმების საფუძველზე, რომლებიც არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.“.

3) 56–ე მუხლის 1–ლი ნაწილი:

„1. დაზარალებულს, მოწმის ყველა უფლებებისა და მოვალეობების გარდა, ასევე, ენიჭება ამ კოდექსის 57–ე მუხლით გათვალისწინებული უფლებები.“

4) 57–ე მუხლი:

„მუხლი 57. დაზარალებულის და მისი ადვოკატის უფლებები

დაზარალებულს და მის ადვოკატს უფლება აქვს:

ა) ჩაატაროს გამოძიება, კანონიერად მოიპოვოს და წარადგინოს მტკიცებულება ამ კოდექსით დადგენილი წესით; მოითხოვოს საგამოძიებო მოქმედების ჩატარება და გამოითხოვოს მტკიცებულება, რომელიც საჭიროა ბრალდების დასადასტურებლად; მონაწილეობა მიიღოს მისი შუამდგომლობით ჩატარებულ საგამოძიებო მოქმედებაში.

ბ) დაკითხვის და სხვა საგამოძიებო მოქმედების ჩატარების დროს ისარგებლოს თარჯიმნის მომსახურებით სახელმწიფოს ხარჯზე, თუ არ იცის ან სათანადოდ არ იცის სისხლის სამართლის პროცესის ენა ან აქვს ისეთი ფიზიკური ნაკლი, რომელიც თარჯიმნის გარეშე მასთან კომუნიკაციას გამორიცხავს.

გ) ამ კოდექსით დადგენილ ფარგლებში, გაეცნოს ბრალდების მხარის მტკიცებულებებს, მიიღოს მტკიცებულებისა და სისხლის სამართლის საქმის მასალების ასლები.

დ) მონაწილეობა მიიღოს ბრალდების საქმის გამოძიებაში, ასევე, უშუალოდ ან დისტანციურად, ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით − სასამართლო განხილვაში;  დააყენოს შუამდგომლობა და განაცხადოს აცილება; დაცვის მხარის მტკიცებულება გამოიკვლიოს იმავე პირობებში, როგორშიც ბრალდების მხარის მტკიცებულების გამოკვლევა ხდება; გაეცნოს მხარის მიერ შეტანილ საჩივარს და მასზე გამოთქვას მოსაზრება; გაეცნოს სასამართლო სხდომის ოქმს და მასზე გამოთქვას შენიშვნა.

ე) ამ კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით გაასაჩივროს გამომძიებლის მოქმედება პროკურორთან, პროკურორის მოქმედება და გადაწყვეტილება – ზემდგომ პროკურორთან, ხოლო ამ კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევებში – სასამართლოში.  უფლება აქვს, გაასაჩივროს  სასამართლო გადაწყვეტილება, მიიღოს გასასაჩივრებელი გადაწყვეტილების ასლი.

ვ) თუ მტკიცებულების მოპოვებისათვის საჭიროა ისეთი საგამოძიებო ან სხვა საპროცესო მოქმედების ჩატარება, რომელსაც დაზარალებული ან მისი ადვოკატი დამოუკიდებლად ვერ ატარებს, იგი უფლებამოსილია შესაბამისი განჩინების გამოტანის შუამდგომლობით მიმართოს მოსამართლეს გამოძიების ადგილის მიხედვით. მოსამართლე ვალდებულია მიიღოს ყველა ზომა, რათა დაცვის მხარისათვის ცნობილი არ გახდეს დაზარალებულის მიერ მტკიცებულების მოპოვება.

ზ) დაზარალებულს უფლება აქვს დაიბრუნოს გამოძიებისა და სასამართლო განხილვის დროს საქმის საჭიროებისათვის დროებით ჩამორთმეული მისი კუთვნილი ქონება.

თ) დაზარალებულს უფლება აქვს პროკურორს მოსთხოვოს დაცვის სპეციალური ღონისძიების გატარება, თუ საფრთხე ემუქრება როგორც მის, ისე მისი ახლო ნათესავის ან ოჯახის წევრის სიცოცხლეს, ჯანმრთელობას ან/და საკუთრებას.

ი) დაზარალებულს უფლება აქვს მიიღოს განმარტება თავისი უფლება–მოვალეობების შესახებ.

კ) ამ მუხლში მოყვანილი ჩამონათვალი არ ზღუდავს დაზარალებულის და მისი ადვოკატის უფლებას, განახორციელოს ყველა სხვა უფლება, რომელიც მას საქართველოს კანონმდებლობით, მათ შორის, საერთაშორისო ხელშეკრულებებით აქვს მინიჭებული.“.

5) 292–ე მუხლის მე–2 ნაწილი:

„2. სააპელაციო საჩივრის შეტანის უფლება აქვთ პროკურორს, დაზარალებულს, დაზარალებულის ადვოკატს, მსჯავრდებულს.“.

6) მე–300 მუხლის მე–2 ნაწილი:

„2. საკასაციო საჩივრის შეტანის უფლება აქვთ პროკურორს, დაზარალებულს, დაზარალებულის ადვოკატს, მსჯავრდებულს.“.

7) 312–ე მუხლის მე–2 ნაწილი: