საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის – გიორგი კვერენჩხილაძის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2022 წლის 17 ივნისის №1/4/1464 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2022 წლის 17 ივნისის №1/4/1464 გადაწყვეტილებაში გამოხატულ პოზიციასთან დაკავშირებით. დასახელებული გადაწყვეტილებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ არ დააკმაყოფილა მოსარჩელე მიხეილ ხაინდრავას მოთხოვნა და საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით კონსტიტუციურად მიიჩნია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების თანახმად, სასამართლოს პროკურორის შუამდგომლობით, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გამოაქვს განჩინება პირის დაკავების თაობაზე. აღნიშნული განჩინება არ გასაჩივრდება. დასახელებულ საქმეზე მსჯელობისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ მიიჩნია, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, პირის დაკავების შესახებ განჩინების დამოუკიდებლად/ინდივიდუალურად გასაჩივრების შესაძლებლობის არარსებობის მიუხედავად, სხვა საკანონმდებლო მექანიზმები უზრუნველყოფდა მოქალაქის მიერ სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებით სარგებლობას. შედეგად, პირს რეალური და ქმედითი საშუალებების გამოყენებით, შეეძლო მის მიერ ნავარაუდები დარღვევების სამართლებრივი გადამოწმება. ამდენად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ გასაჩივრებული ნორმის მოქმედებით არ ხორციელდება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში ჩარევა. თავის მხრივ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მოსარჩელისა და მოსარჩელის მსგავს მდგომარეობაში მყოფი პირების ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის ალტერნატიულ მექანიზმებად მიიჩნია პირველი წარდგენის სხდომაზე პირის მიმართ მიღებული დაკავების კანონიერების ხელახლა განხილვისა და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობა.

3. მიმაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით არასწორადაა შეფასებული დავის სათანადოდ გადაწყვეტისათვის მნიშვნელოვანი სამართლებრივი გარემოებები. კერძოდ, ის საკითხი, პრაქტიკულად, რამდენად იძლევა კანონმდებლობა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმპერატიული დათქმის მიღმა სხვა, ალტერნატიული მექანიზმებით სასამართლოს მიერ პირის დაკავების შესახებ გაცემული განჩინების შემოწმების შესაძლებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლო საკუთარ არგუმენტაციას აფუძნებს თეორიულ მსჯელობას, რომელიც განსხვავდება პრაქტიკული მოწესრიგებისგან.

4. ამასთან, საყურადღებოა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2022 წლის 17 ივნისის როგორც №1/4/1464, აგრეთვე №1/3/1377 გადაწყვეტილებაში არსებული მითითება, რომ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის სამტკიცებლად მოსარჩელე მხარემ ვერ შეძლო სათანადო არგუმენტაციის წარმოდგენა. კერძოდ, აღნიშნულ შემთხვევაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ მოსარჩელემ, ერთი მხრივ, ვერ შეძლო წარმოედგინა შესაბამისი დასაბუთება, რატომ ახდენს სადავო ნორმა სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევას და რომელი კონსტიტუციური უფლება დგას დარღვევის რისკის ქვეშ, ხოლო, მეორე მხრივ, არ გაამახვილა ყურადღება თავისუფლების უფლებისა და სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებით დაცული სფეროების გამიჯვნაზე და მათი დაცვის კონსტიტუციურ სტანდარტებზე.

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ყოველთვის განსაკუთრებული სიფრთხილით ეკიდებოდა მხარეთა პოზიციის წარმოჩენას, მითითებას იმის თაობაზე, რომ მოსარჩელის არგუმენტაცია არ იყო საკმარისი. აღნიშნულის საპირისპიროდ, ყოველ ჯერზე, როდესაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგია გადაწყვეტს, რომ სარჩელი არ დააკმაყოფილოს, მოსარჩელის არგუმენტაციის ნაკლოვანებაზე მითითების ტენდენციად დამკვიდრება, მისთვის პასუხისმგებლობისა და მტკიცების ტვირთის არაგონივრულად გადაკისრება იმ საკითხებთან დაკავშირებით, რომლებიც per se საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადასაწყვეტ საკითხს წარმოადგენს, კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენებს თავად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საკუთარი კონსტიტუციური მანდატის ჯეროვნად განხორციელებას. მით უმეტეს, გაუმართლებელია და საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესში პირთა ძირითადი უფლებების დაცვისა და აღსრულებისათვის ხელოვნური ბარიერების დაწესებას წარმოადგენს კონსტიტუციურ უფლებებსა და თავისუფლებებს შორის მკაფიო მიჯნის გავლების მტკიცების პასუხისმგებლობის მოსარჩელე მხარეზე გადატანა, იმ პირობებში, როდესაც კონკრეტულ საკითხთან მიმართებით არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს ჩამოყალიბებული პრაქტიკა. მაგალითად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით დადგენილია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან შეფასებადია იმ ნორმების კონსტიტუციურობა, რომლებიც ზღუდავს პირის თავისუფლების აღკვეთასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების გასაჩივრების შესაძლებლობას (იხ. მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №2/7/779 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე დავით მალანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

სასამართლოს მიერ გაცემული დაკავების განჩინების გასაჩივრების ალტერნატიული საკანონმდებლო მექანიზმების არსებობის საკითხი

6. №1/4/1464 გადაწყვეტილებაში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის არგუმენტაციის ძირითადი ხაზი, რის საფუძველზეც ასკვნის, რომ ადგილი არ აქვს სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებაში ჩარევას, ეფუძნება მსჯელობას, რომ სისხლის სამართლის საქმის განმხილველი სასამართლოს მიერ ბრალდებულის პირველი წარდგენის სხდომაზე პირის მიმართ მიღებული დაკავების კანონიერება ხელახლა განიხილება. ძირითადი აზრის ავტორები აღნიშნული მსჯელობისას უთითებენ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილსა და 206-ე მუხლის მე-5 ნაწილზე (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-20 პუნქტი). აღსანიშნავია, რომ ზემოხსენებული ორივე ნორმა უკავშირდება აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საკითხს, მის მიზნებს, გამოყენებასა და დასაბუთების წესს. არცერთი მათგანი არ ადგენს პირის თავდაპირველი დაკავების განჩინების საფუძვლიანობის შემოწმების ან უფლებამოსილებას ან ვალდებულებას. გაუგებარია, რა არგუმენტაციის, ნორმის განმარტების რომელი მეთოდის ან საერთო სასამართლოების პრაქტიკის შესწავლის საფუძველზე მივიდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო დასკვნამდე, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძვლების შეფასება იმავდროულად, პირის დაკავების შესახებ მოსამართლის მიერ გაცემული განჩინების საფუძვლების კანონიერების შემოწმებას გულისხმობს. უფრო მეტიც, მიმაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დაშვება, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემოაღნიშნული ნორმები ითვალისწინებს პირის დაკავების შესახებ სასამართლოს განჩინების საფუძვლიანობის გადამოწმების შესაძლებლობას, ცალსახად ეწინააღმდეგება კანონმდებლის მიზანსა და ნებას, გამოერიცხა ამგვარ გადაწყვეტილებაზე შემდგომი სასამართლო კონტროლი სადავო ნორმით დადგენილი დათქმის - „ეს განჩინება არ გასაჩივრდება“ - საფუძველზე.

7. თუმცა, საერთოდ მხედველობის მიღმა რომ დავტოვოთ სადავოდ გამხდარი ნორმით გათვალისწინებული იმპერატიული დათქმა, რომ პირის დაკავების შესახებ განჩინება არ გასაჩივრდება, აღკვეთის ღონისძიების საკითხის გადაწყვეტა ვერაფრით გაუთანაბრდება დაკავების განჩინების საფუძვლად დადებული გარემოებების რევიზიას ან სხვაგვარ კონტროლს. მიუხედავად იმისა, რომ აღკვეთის ღონისძიებებისა და დაკავების გამოყენების საფუძვლები თითქმის იდენტურია, მათი შეფასება სასამართლოს უწევს თითოეული მექანიზმის გამოყენებისას ცალკე-ცალკე. გადაწყვეტილების ძირითად აზრში მითითებულია, რომ პირის დაკავების მიზანია დასაკავებელი პირის დანაშაულებრივ ქმედებასთან შემხებლობისა და მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საკითხის განხილვა (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მე-17 პუნქტი). ამ თვალსაზრისით, მსურს ყურადღება გავამახვილო, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის რელევანტური ნორმების ანალიზი ცხადყოფს, პირის დაკავების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისა და აღკვეთის ღონისძიების საკითხის გადაწყვეტის პროცედურებს შორის არ არსებობს კაუზაცია. აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება a priori არ არის დამოკიდებული ან დაკავშირებული პირის დაკავებასთან. აღნიშნულზე მეტყველებს ის გარემოებაც, რომ პრაქტიკაში აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობით პროკურორმა სასამართლოს შესაძლებელია იმ შემთხვევაში მიმართოს, როდესაც პირის ბრალდება ხდება არა დაკავების, არამედ პირის მიმართ ბრალდების შესახებ დადგენილების, დაკავების გარეშე, გამოტანის შედეგად. ამასთანავე, განსაკუთრებით საყურადღებოა ის გარემოებაც, რომ აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საკითხის გადაწყვეტისას შესაძლოა, სრულად იყოს შეცვლილი ის გარემოებები, რომლებიც პირის დაკავებას დაედო საფუძვლად. მაგალითად, აღარ არსებობდეს დასაბუთებული ვარაუდი იმისა, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას. მეტიც, არაფერი გამორიცხავს იმას, რომ პირის დაკავების შესახებ სასამართლოს განჩინება იყოს უკანონო, ხოლო აღკვეთის ღონისძიებისას საკითხის შეფასებისას, თუნდაც, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენება კანონიერი და პირიქით. ამრიგად, სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა აღკვეთის ღონისძიების ან დაკავების საკითხის გადაწყვეტის წესს არ უკავშირებს ერთმანეთს და სასამართლო თითოეულ მათგანს გამოიკვლევს, განიხილავს დამოუკიდებლად.

8. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგია საკუთარი გადაწყვეტილებით უფრო შორს მიდის და მიიჩნევს, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობის განხილვის სხდომაზე სისხლის სამართლის საქმის განმხილველი სასამართლო ვალდებულია იმსჯელოს, რამდენად არსებობდა პირის დაკავების შესაბამისი საფუძვლები (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 24-ე პუნქტი). სინამდვილეში, სასამართლო ვალდებულია, იმსჯელოს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საკითხზე და დამატებით კოდექსი არ ითვალისწინებს განჩინების საფუძველზე დაკავებული პირის დაკავების კანონიერების გადამოწმების შესაძლებლობას. მეტიც, ცალკეულ შემთხვევებში, შეიძლება ერთი და იგივე მოსამართლე გასცემდეს როგორც დაკავების განჩინებას, ასევე აფასებდეს აღკვეთის საკითხს, რა დროსაც ლოგიკას მოკლებულია იმის დაშვება, რომ მოსამართლე მის მიერვე მიღებული აქტის კანონიერების შემოწმებას ახდენს ხელახლა. ასევე სათუოა დაშვება, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლის მიერ გაცემული აქტის კანონიერების კონტროლი განახორციელოს ამავე ინსტანციის სხვა მოსამართლემ.

9. ამდენად, მივიჩნევ, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/4/1464 გადაწყვეტილებაში წარმოდგენილი მსჯელობა, თითქოს სასამართლოში პირველი წარდგენის სხდომაზე რაიმე ფორმით შესაძლებელია სასამართლოს მიერ გაცემული დაკავების კანონიერების შემოწმება, სრულებით გამოირიცხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით. შესაბამისად, ვერც გადაწყვეტილებაში გამოხატულ იმ პოზიციას გავიზიარებ, რომ აღკვეთის ღონისძიების სააპელაციო წესით გასაჩივრება რაიმე სახით უკავშირდება ან გავლენას ახდენს დაკავების განჩინების კანონიერების საკითხზე.

10. გარდა ამისა, გადაწყვეტილების ძირითად აზრში ასევე მითითებულია, რომ სასამართლო პირველი წარდგენის სხდომაზე ბრალდებულისგან არკვევს, აქვს თუ არა რაიმე საჩივარი ან შუამდგომლობა მისი უფლებების დარღვევასთან დაკავშირებით. მართალია, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილი ითვალისწინებს ბრალდებულის მხრიდან ამგვარი შუამდგომლობის დაყენების შესაძლებლობას, თუმცა, იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო ნორმა იმპერატიული დათქმით გამორიცხავს პირის დაკავების თაობაზე სასამართლოს მიერ მიღებული განჩინების გასაჩივრებასა და მისი კანონიერების შემოწმებას, მაგისტრანტი მოსამართლე მოკლებულია შესაძლებლობას პირის შუამდგომლობის საფუძველზე განიხილოს მისი დაკავების თაობაზე სასამართლოს მიერ გაცემული განჩინების კანონიერება.

11. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად ასევე მიუთითა, რომ გასაჩივრებისას პირის ინტერესი აინაზღაუროს ზიანი რეალიზდება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლით (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 35-ე პუნქტი). საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლის მე-3 ნაწილის თანახმად, რეაბილიტირებული პირისათვის უკანონო მსჯავრდების, სისხლის სამართლის პასუხისგებაში უკანონოდ მიცემის, აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის უკანონოდ გამოყენების, ადმინისტრაციული პატიმრობის, დისციპლინური პატიმრობის ან გამასწორებელი სამუშაოების სახით ადმინისტრაციული სახდელის არასწორად დაკისრების შედეგად მიყენებულ ზიანს აანაზღაურებს სახელმწიფო, გამოძიების, პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლოს თანამდებობის პირთა ბრალის მიუხედავად. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მითითებული ნორმის თავისებურებას წარმოადგენს ის, რომ ზიანი ანაზღაურებას ექვემდებარება მიუხედავად ზიანის მიმყენებლის ბრალისა. ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის დაკმაყოფილებისთვის საკმარისია დადგინდეს ქმედების უკანონობა და სახეზე იყოს პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება (იხ. მაგალითად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2022 წელის 29 მარტის განჩინება საქმე Nბს-234(კ-22) საქმეზე). იმის გათვალისწინებით, რომ მოსამართლის მიერ გაცემული განჩინება პირის დაკავების თაობაზე არ მოწმდება, გამოირიცხება მისი უკანონობის დადგენის შესაძლებლობა და დამოუკიდებლად პირის მარეაბილიტირებელი გარემოების საფუძვლის შექმნა. შესაბამისად, აღნიშნულ შემთხვევაში, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი ზიანის ანაზღაურების წესი ვერ იქნება ვარგისი მექანიზმი, რამდენადაც არ იარსებებს მისი გამოყენების ისეთი წინაპირობები, როგორებიცაა ქმედების უკანონობა და პირის მარეაბილიტირებელი გარემოება.

12. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მივიჩნევ, რომ არ არსებობს ალტერნატიული მექანიზმი, რომლის ფარგლებშიც შესაძლებელი გახდებოდა სადავო ნორმით პირდაპირ დადგენილი აკრძალვის უგულებელყოფა და პირის დაკავების თაობაზე სასამართლოს მიერ გაცემული განჩინების კანონიერების შემოწმება. ამდენად, მიმაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას უნდა დაედგინა პირის სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლების შეზღუდვა და სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა შეეფასებინა თანაზომიერების პრინციპის საფუძველზე.

13. დამატებითი, უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ძირითადი აზრის გამზიარებელმა მოსამართლეებმა მსჯელობისას სრულად აუარეს გვერდი იმ შემთხვევას, როდესაც სასამართლოს მიერ გაცემული განჩინების საფუძველზე დაკავებული პირი თავისუფლდება იქამდე, ვიდრე მისი სასამართლოში წარდგენა მოხდება. მსგავს შემთხვევაში პირი შესაძლოა დაკავებული იყოს ფაქტობრივად 48 საათამდე და შედეგად დაკავების კანონიერება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 17 ივნისის №1/4/1464 გადაწყვეტილებით ჩამოყალიბებული სტრუქტურითაც კი ვერ გახდება შეფასების საგანი.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხი

14. აღინიშნა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულია პირის დაკავების საფუძვლები. კერძოდ, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა, ამასთანავე, პირი მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს, ან თუ განიხილება „სისხლის სამართლის სფეროში საერთაშორისო თანამშრომლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად უცხო სახელმწიფოსგან თანხმობის გამოთხოვის საკითხი, გამოძიების ადგილის მიხედვით სასამართლოს პროკურორის შუამდგომლობით, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გამოაქვს განჩინება პირის დაკავების თაობაზე. ამავე ნაწილის სადავო წინადადების თანახმად კი ეს განჩინება არ გასაჩივრდება.

15. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, პირის უფლება გაასაჩივროს სასამართლოს გადაწყვეტილება, წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ დამოუკიდებელ უფლებრივ კომპონენტს. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმით იზღუდება დაკავების თაობაზე სასამართლოს მიერ მიღებული იმ განჩინების გასაჩივრების შესაძლებლობა, რომლის საფუძველზეც პირს ეზღუდება თავისუფლება. თავის მხრივ, აღნიშნული შეზღუდვა შეიძლება გამართლდეს ისეთი ლეგიტიმური მიზნის არსებობით, როგორიცაა სასამართლოს გადატვირთვისგან დაცვა. ხოლო, თავად სადავო ღონისძიება კი იქნება აღნიშნული მიზნის მიღწევის როგორც გამოსადეგი, ასევე აუცილებელი საშუალება.

16. ამავდროულად, მივიჩნევ, რომ სადავო ნორმით დაცული არაა სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ უფლებასა და ლეგიტიმურ მიზანს შორის. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ცალკეული გადაწყვეტილების საბოლოობა, თავისთავად, გამორიცხავს ამ გადაწყვეტილების მცდარობის შემოწმების შესაძლებლობას. თუ არ არსებობს ზემდგომი სასამართლო, არ არსებობს შესაძლებლობა შემოწმდეს მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერება და დასაბუთებულობა. მართლმსაჯულების განხორციელებისას პრაქტიკულად შეუძლებელია ცალკეულ საქმეზე შეცდომის დაშვების რისკის აბსოლუტურად გამორიცხვა, მით უფრო, რომ, როგორც აღინიშნა, განსახილველ შემთხვევაში, მოსამართლეს უწევს არა მხოლოდ სამართლებრივი, არამედ ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებაც (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 13 აპრილის №2/2/1506 გადაწყვეტილება საქმეზე „ლევან დარსალია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-47). იმავდროულად, სასამართლოს განჩინების გასაჩივრების უფლება ასრულებს პრევენციულ ფუნქციას და წარმოადგენს მოსამართლის მხრიდან თვითნებობის თავიდან აცილების მექანიზმს და მოსამართლეს უბიძგებს, თავიდან აიცილოს შესაძლო შეცდომები (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-55).

17. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, მისივე პრაქტიკის შესაბამისად, ითვალისწინებს პირის უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის ხარისხს, რამდენადაც რაც უფრო ინტენსიურია პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილებიდან მომდინარე უფლების შეზღუდვა, მით უფრო მაღალია პირის მიერ ხსენებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების ინტერესი (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 19 ოქტომბრის №2/7/779 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე დავით მალანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-25).

18. განსახილველ შემთხვევაში, პირს სასამართლოს განჩინების საფუძველზე თავისუფლება ეზღუდება 72 საათამდე, რაც წარმოადგენს თავისუფლების ინტენსიურ შეზღუდვას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ფიზიკური თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება უმნიშვნელოვანესია ზოგადად ადამიანის თავისუფლებისთვის, ფართო გაგებით - ადამიანის თავისუფალი განვითარებისთვის, უფლებებით ეფექტურად და სრულყოფილად სარგებლობისთვის. პირადი ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა კანონზომიერად, თავისთავად, ჯაჭვურად იწვევს ფუნდამენტური უფლებების უმრავლესობით შეზღუდულ სარგებლობას ან/და ზოგიერთი მათგანით სარგებლობის შეუძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28). ამასთან, „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს როგორც ultima ratio. თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება უმკაცრეს კონტროლს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან ჩარევის პროპორციულობის კუთხით. ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15).

19. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ „თავისუფლებაშეზღუდული პირის მდგომარეობა არ იცვლება იმის მიხედვით, თავისუფლება შეეზღუდა სასამართლოს განაჩენის, ბრძანების თუ განკარგულების საფუძველზე. ამიტომ მას უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ერთნაირად გაასაჩივროს თავისუფლების შეზღუდვის კანონიერება, მიუხედავად შეზღუდვის საფუძვლისა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის №1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ონისე მებონია და ვახტანგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II). მართალია, აღნიშნულ შემთხვევაში, პირს თავისუფლება ეზღუდება კონკრეტული დროით, რა პერიოდშიც დამატებითი კონტროლი შესაძლოა გარკვეულ სირთულეებთან იყოს დაკავშირებული ან სულაც გამოირიცხებოდეს, თუმცა post factum უფლების დაცვის შეუძლებლობა არ ნიშნავს, რომ ხარისხობრივად იკლებს ან იცვლება პირის ინტერესი შეამოწმოს მისი თავისუფლების შეზღუდვის კანონიერება. თავისუფლების ნებისმიერი შეზღუდვა, უფლების ინტენსივობისა და მისი ფუნდამენტური ხასიათის გათვალისწინებით, ყოველთვის იწვევს პირის მომეტებულ ინტერესს, მათ შორის, იმ დროსაც როდესაც ფაქტობრივად შედეგი უკვე დამდგარია. დამატებით, აღსანიშნავია, რომ გასაჩივრების შესაძლებლობა, უფლების შეზღუდვის კანონიერების გადამოწმებასთან, შედეგად ზიანის თაობაზე დავის შესაძლებლობასთან ერთად, მნიშვნელოვან როლს ასრულებს შეცდომის პრევენციის თვალსაზრისითაც. აღნიშნულის გათვალისწინებით კი, მიმაჩნია, რომ მოსარჩელე მხარის მიერ იდენტიფიცირებული ინტერესები მნიშვნელოვნად აღემატება საპირწონედ სასამართლოს გადატვირთულობისგან დაცვის ლეგიტიმურ მიზნებს.

20. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მიმაჩნია, რომ სასამართლოს სრულად უნდა დაეკმაყოფილებინა სასარჩელო მოთხოვნა და არაკონსტიტუციურად ეცნო საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე:

გიორგი კვერენჩხილაძე