თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი; საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ვ" ქვეპუნქტი; "საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ" საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის "ა" ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

რუსთავის საქალაქო სასამართლოს 2017 წლის 03 ნოემბრის განაჩენით სამსონ თამარიანი გამართლდა სისხლის სამართლის კოდექსის 124-ე მუხლით წარდგენილ ბრალდებაში. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2018 წლის 11 ივლისის განაჩენით დაკმაყოფილდა სამსონ თამარიანი ადვოკატის თ. სადრაძის სააპელაციო საჩივარი, ცვლილება შევიდა გამამართლებელ განაჩენში, სამსონ თამარიანი ცნობილ იქნა უდანაშაულოდ სისხლის სამართლის კოდექსის 124-ე მუხლით წარდგენილ ბრალდებაში.

წარდგენილ ბრალდებაში გამართლების შემდეგ სამსონ თამარიანმა 2018 წლის 25 მაისს მიმართა მთავარ პროკურორს, რათა მომხდარიყო დაზარალებულად ცნობილი მერგელ მელტონიანის პასუხისგებაში მიცემა ცრუ ჩვენების ბრალდებით. მთავარი პროკურატურიდან საქმე გადაეგზავნა ქვემო ქართლის საოლქო პროკურატურას. 2018 წლის 14 ივნისის წერილით სამსონ თამარიანს ეცნობა, რომ მისი საჩივრის მოთხოვნა ვერ დაკმაყოფილდებოდა. აღნიშნული პასუხი სამხონ თამარიანმა 2018 წლის 27 ივნისს გაასაჩივრა ქვემო ქართლის საოლქო პროკურატურორთან, ბატონ ლევან გეგეჭკორთან. ქვემო ქართლის საოლქო პროკურატურიდან სამსონ თამარიანმა მიიღო 2018 წლის 29 ივნისის ნიკოლოზ სანიკიძის ხელმოწერილი პასუხი, რომლითაც მას კვლავ უარი ეთქვა გამოძიებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებაზე.

საქათველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის 1-ლი პრიმა ნაწილის მეორე წინადადების (ზემდგომი პროკურორის გადაწყვეტილება საბოლოოა და არ საჩივრდება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ჩადენილია განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული) შინაარსის გამო, სამსონ თამარიანმა ვერ გაასაჩივრა სასამართლოში პროკურატური მიერ მიღებული გადაწყვეტილება, რამაც გამართლებული პირის უფლებების ხელყოფა გამოიწვია.

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელეს წარმოადგენს საქართველოს მოქალაქე სამსონ თამარიანი. სისხლის სამათლის საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის 1-ლი პრიმა ნაწილის დღევანდელი რეგულაცია უშუალოდ ეხება სამსონ თამარიანის კანონიერ უფლებებსა და თავისუფლებებს, შესაამისად იგი წარმოადგენს სათანადო მოსარჩელეს.

ამასთანავე, სარჩელი შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის მოთხოვნებს და დასაშვებია რადგან:

• წარმოდგენილია კანონით დადგენილი ფორმით;

• აკმაყოფილებს აღნიშნული კანონის მე-16 მუხლის მოთხოვნებს;

• შემოტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, რასაც ადასტურებს ზემოაღნიშნული მსჯელობა;

• მასში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი.

• სადავო საკითხები სადავო ნორმებთან მიმართებით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

• სადავო ნორმებზე მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე;

• აღნიშნული სარჩელის ტიპზე კანონმდებლობით ვადა არ არის დადგენილი.

წარმოდგენილი კონსტიტუციური სარჩელი დასაშვებია, რადგან იგი აკმაყოფილებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ დასაშვებობის მოთხოვნებს

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-42 მუხლის 1-ლ პუნქტთან მიმართებით:

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთგზის აქვს განმარტებული სამართლიანი სასამართლოს არსი. დაახლოებით 2 ათწლეულის მანძილზე საკონსტიტუციო სასამართლო მყარად იცავდა თავის პრაქტიკას და დღემდე უთითებს, რომ აღნიშნულ ნორმას დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნქციონირებისათვის ფუძემდებლური მნიშვნელობა აქვს. ისინი ადამიანის უფლებათა დაცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა.“[1]

„სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებისა და სამართლებრივი შეფასების შესაძლებლობას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს.”[2]

ცხადია, რომ კონკრეტული უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველსაყოფად მნიშვნელოვანია ამ უფლების სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობის არსებობა, სხვაგვარად უფლება, როგორც ასეთი, დგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. აქედან გამომდინარე, უფლება–თავისუფლებათა დასაცავად სასამართლოს ხელმისაწვდომობის არარსებობა ან სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მარტო სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ საფრთხეს უქმნის ასევე იმ უფლებას, რომლის დაცვასაც უნდა ემსახურებოდეს სასამართლოსადმი მიმართვა. ამასთანავე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება განამტკიცებს არა მხოლოდ სასამართლოსადმი ფორმალურ ხელმისაწვდომობას, არამედ ასევე მოითხოვს, რომ კონკრეტული საქმის განმხილველ სასამართლოს უნდა ჰქონდეს უფლების დარღვევაზე რეაგირების ეფექტური საშუალება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ხელმისაწვდომობა სამართლიან სასამართლოზე, როგორც უფლება, იქცევა ფიქციად და მიიღებს მხოლოდ თეორიულ სახეს. საბოლოო ჯამში, რადგან სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობა, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის უფლება–თავისუფლებათა სრულ რეალიზაციასა და ადეკვატურ დაცვას ემსახურება, სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოს გზით დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით წარმოადგენს უფლებას. ... „ვინაიდან სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქციაა ადამიანის უფლება-თავისუფლებების სრული რეალიზაცია და ადეკვატური დაცვა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება, როგორც სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განხორციელების ერთგვარი საზომი, გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს.“[3]

„სამართლიანი სასამართლოს უფლება არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან. შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების თითოეული უფლებრივი კომპონენტის, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური შინაარსით საკმარისი პროცედურული უზრუნველყოფა სახელმწიფოს კონსტიტუციური ვალდებულებაა. სამართლიანი სასამართლოს უფლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული გარანტიები უნდა უჩენდნენ ადამიანებს იმის განცდას, რომ ისინი შეძლებენ საკუთარი უფლებების/კანონიერი ინტერესების სასამართლოში დაცვას, ამასთან, უნდა იწვევდნენ სასამართლოს სამართლიანობის აღქმადობას საზოგადების მხრიდან. გამჭვირვალე, სრულყოფილი, ადეკვატური და საკმარისი პროცედურები უზრუნველყოფს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა ლეგიტიმურობას, მათ საზოგადოებრივ აღიარებას, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია სასამართლოსადმი და, საბოლოო ჯამში, მთლიანად ხელისუფლებისადმი საზოგადოების ნდობის ამაღლებისა და განმტკიცებისათვის.“[4]

სასამართლოს აღნიშნული განმარტებები ცალსახად უთითებს იმ გარემოებაზე, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული სასამართლო დაცვის ძირითადი უფლება ფორმალურად სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას ნიშნავს, ხოლო შინაარსობრივად – ადამიანის უფლებების სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას უზრუნველყოფს. სრულყოფილი დაცვა კი, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს კანონმდებლის ვალდებულებას, შექმნას ისეთი ნორმატიული წესრიგი, რომელიც უზრუნველყოფს პირის უფლებას დროულ, სამართლიან და ეფექტიან სასამართლოზე, რათა პირმა სრულყოფილად შეძლოს მისი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა სასამართლოსადმი მიმართვის გზით. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების სრულყოფილი რეალიზაციის მნიშვნელობა სამართლებრივი და დემოკრატიული სახელმწიფოსთვის.“[5]

კანონმდებელს გააჩნია ფართო მიხედულება, საპროცესო წესრიგს დაუქვემდებაროს სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზაცია, თუმცა ამ პროცესში უფლებაშემზღუდველი ღონისძიებები აუცილებლობის პროპორციულად უნდა იქნეს გამოყენებული. კანონმდებელი ვალდებულია, საჭიროებებზე მორგებული, მოქნილი მექანიზმების შემოღებით უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა და მეორე მხრივ, მომეტებულად არ შეზღუდოს უფლება.“[6]

სადავოდ ქცეული ნორმა პირს ართმევს უფლებას ნაკლებად მძიმე და მძიმე კატეგორიის დანაშაულებზე ზემდგომი პროკურორის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება გაასაჩივროს სასამართლოში. აღნიშნული შეზღუდვა არის სრულიად დაუსაბუთებელი, არ გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი და უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს უსაზღვროდ აფართოებს.

პროკურორის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება წარმოადგენს საჯარო-სამართლებრივ აქტს, რომელსაც თავისი არსით შემაჯამებელი ფუნქცია გააჩნია და იგი საბოლოოა პირის უფლებებისა და თავისუფლებისთვის და იმ პირობებში, როდესაც ადმინისტრაციული წარმოების წესით თითქმის ყველა მოწესრიგების ელემენტის მქონე აქტის კანონიერება შეიძლება შეაფასოს სასამართლომ დაუსაბუთებელი და უარგუმენტოა კანონმდებლის ლოგიკა ნაკლებად მძიმე და მძიმე დანაშაულებზე გამოძიებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის არ დაწყება/შეწყვეტის გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების აკრძალვის თაობაზე.

სანამ ნორმის კონსტიტუციურობაზე უშუალოდ ვისაუბრებთ, მანამ მნიშვნელოვანია განვიხილოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ პრაქტიკა დაზარალებულის უფლებებთან მიმართებაში. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ დანაშაული არის ერთი სუბიექტის მიერ მეორის წინააღმდეგ ჩადენილი მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება. შესაბამისად, თითოეულ დანაშაულს ჰყავს თავისი მსხვერპლი, რომელიც უშუალოდ ზიანდება/ზარალდება. სწორედ დაზარალებული არის პირი, რომელსაც დანაშულის შედეგად მიადგა ფიზიკური, მორალური თუ ქონებრივი ზიანი. ის საკუთარ თავზე განიცდის ამა თუ იმ დანაშაულის მავნე/უარყოფით შედეგებს – ზიანი ადგება მის ჯანმრთელობას, საკუთრებას, ღირსებას ან შესაძლოა მისი ოჯახის წევრი გახდა მკვლელობის მსხვერპლი და სხვა. მაშასადამე, დაზარალებული მთელი სიმწვავით განიცდის კონკრეტული დანაშაულის შედეგად ფიზიკურ, მორალურ, ფსიქოლოგიურ სტრესს, განსაცდელს, ტკივილს ან/და მატერიალურ დანაკარგს. შესაბამისად, პირველ რიგში, სწორედ დარღვეული უფლებების (სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, ღირსების, საკუთრების და სხვა უფლებების) აღდგენის, დაცვის, ზიანის ანაზღაურების ინტერესი აქცევს დაზარალებულს სამართლიანი სასამართლოს უფლების სუბიექტად.[7]

„დანაშაულმა მსხვერპლში შესაძლოა დაუცველობის, საზოგადოებისაგან იზოლაციის, შიშისა და აგრესიის შეგრძნება აღძრას. ამიტომ, ბუნებრივია, დაზარალებულს სჭირდება ამ განცდების დასაძლევად თავის დაცვა და ამ პროცესში სახელმწიფოს დახმარება. მას არ უნდა გაუჩნდეს შეგრძნება, რომ მისი პრობლემა დარჩება რეაგირების გარეშე, ესა თუ ის უფლება/ინტერესი შეუქცევადად დარღვეული იქნება, ამასთან, სახელმწიფომ დაზარალებულს თავიდან უნდა ააცილოს შიში, რომ სამომავლოდაც ის შეიძლება დადგეს იგივე/ახალი პრობლემის პირისპირ. ყველა ადამიანს სჭირდება განცდა, იმედი და გარანტია, რომ სახელმწიფო არის ეფექტური და ქმედითი მისი უფლებების დარღვევის თავიდან ასაცილებლად, მისი კანონიერი ინტერესების დასაცავად. ამიტომ ნებისმიერი დაზარალებულის ინტერესია, მოითხოვოს სახელმწიფოსგან მის მიმართ ჩადენილი დანაშაულის გახსნა, ამ მიზნისთვის ეფექტური გამოძიება, დანაშაულის სწორი კვალიფიკაცია, დამნაშავე პირის უტყუარად იდენტიფიცირება და კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის დაკისრება. ამასთან, არ შეიძლება იმ ფაქტის უგულებელყოფა, რომ დაზარალებული არის ერთ-ერთი მთავარი მიზეზი სისხლისსამართლებრივი პროცედურების დაწყებისა და მას ობიექტურად აქვს ყველაზე დიდი ინტერესი მართლმსაჯულების შედეგების მიმართ.“[8]

„დაზარალებულის ინტერესია, მის მიმართ ჩადენილი სავარაუდო დანაშაული იქნეს გამოძიებული, რეალური დამნაშავე იდენტიფიცირებული, დანაშაული სწორად დაკვალიფიცირებული და, საბოლოოდ, საქმეზე სამართლიანი გადაწყვეტილება იქნეს მიღებული. ეს, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული დანაშულის შედეგად მიყენებული ზიანის ეფექტურ, ადეკვატურ ანაზღაურებას, ხოლო, მეორე მხრივ, სამართლიანობის განცდის დაკმაყოფილებას იმ გაგებით, რომ მის მიმართ ჩადენილი დანაშული არ დარჩება რეაგირების გარეშე, რომ სახელმწიფო არ არის გულგრილი და ინდიფერენტული მისი პრობლემის მიმართ და რომ სწორედ სახელმწიფო წარმოადგენს გარანტიას მისი ინტერესების დაცვისთვის და უფლებების დარღვევის პრევენციისთვის. ადამიანს არ უნდა დარჩეს დაუცველობის განცდა ან შეგრძნება, რომ სახელმწიფო არ არის მონდომებული, მოტივირებული და ეფექტური ადამიანის უფლებების დაცვისა და უფლებების დარღვევის თავიდან აცილების უმთავრესი ფუნქციის შესრულებისას.

ამ თვალსაზრისით, გასათვალისწინებელია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომაც: მიუხედავად მწყობრი, თანმიმდევრული პრაქტიკისა, იმასთან დაკავშირებით, რომ ადამიანის უფლებათა კონვენციის მე-6 მუხლით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება სისხლის სამართლის ნაწილში ორიენტირებულია ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ინტერესთა დაცვაზე, სასამართლოს წინაშე ასევე მკაფიოდ დადგა საკითხი კონვენციის მე-6 მუხლის დაზარალებულზე გავრცელების შესახებ. ევროპულმა სასამართლომ აღნიშნა, რომ სასამართლო პროცესი უნდა იყოს სამართლიანი არა მარტო ბრალდებულის მდგომარეობის მიმართ, არამედ მოწმეებისა და დაზარალებულის მიმართაც. საქმეში Doorson v The Netherlands სასამართლომ აღნიშნა: „მართალია, ზოგადი მიდგომის შესაბამისად, კონვენციის მე-6 მუხლი არ მოიცავს მოწმეთა და დაზარალებულთა ინტერესების გათვალისწინებას, თუმცა შესაძლოა, მათი სიცოცხლე, თავისუფლება და უსაფრთხოებაც კითხვის ნიშნის ქვეშ აღმოჩნდეს. შესაბამისად, მსგავს შემთხვევაში სამართლიანი სასამართლოს პრინციპის მოთხოვნაა, რომ დაბალანსდეს, ერთი მხრივ, დაცვის მხარისა და, მეორე მხრივ, მოწმეთა და დაზარალებულთა ინტერესები.“ სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულება დაზარალებულთა მიმართ სასამართლომ ამოიკითხა აგრეთვე კონვენციის მე-2 და მე-3 მუხლებში. დაზარალებულის ინდივიდუალური უფლება ეფექტურ გამოძიებაზე ასევე მოაზრებულია კონვენციის მე-13 მუხლში, რომელიც იცავს უფლებას კომპენსაციის მიღებაზე. საქმეში „Kaya v. Turkey“ (განაცხადი: 158/1996/777/978, 1998, პარ.107) სასამართლომ აღნიშნა, რომ სამართლებრივი დაცვის ეფექტიანი საშუალების უფლების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, იგი გულისხმობს არა მხოლოდ კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობას, არამედ უფლებას ეფექტურ გამოძიებაზე, რომელიც ასევე პასუხისმგებელი პირის იდენტიფიცირებისა და დასჯის წინაპირობაა.“[9]

სასამართლომ ამავე გადაწყვეტილებაში ნათლად განმარტა, რომ სახელმწიფოს დამნაშავის პასუხისგებაში მიცემის ლეგიტიმური ინტერესი გააჩნია. დანაშაული გავლენას ახდენს როგორც ერთ ან რამდენიმე ინდივიდზე (დაზარალებულზე), ისე მთელს საზოგადოებაზე, რადგან კონკრეტული ადამიანის გარდა, ზიანს აყენებს ადამიანებს შორის შეთანხმებულ საზოგადო წესრიგს. შედეგად, დანაშაულით გამოწვეული ზიანი გამოიხატება ორი ფორმით – ზიანი, რომელიც მიადგება დაზარალებულს და ზიანი, რომელიც გამოიხატება საზოგადოების თითოეული წევრისთვის შიშის, დაუცველობის, უნდობლობის გრძნობის გაჩენაში.“ (საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/8/594, 30 სექტემბერი, 2016) „დაზარალებულს უნდა ჰქონდეს სახელმწიფოს კონტროლის ეფექტური და საკმარისი ბერკეტები, თუმცა ეს არც ერთ შემთხვევაში არ ნიშნავს დაზარალებულის უფლებას, სრულად ჩაანაცვლოს სახელმწიფო, თავად განახორციელოს საჯარო ფუნქციები. ბუნებრივია, თითოეული ადამიანის უფლებაა, მოითხოვოს ეფექტური გამოძიება და სამართლიანი მართლმსაჯულება, ამასთან, ადამიანებს უნდა ჰქონდეთ საკმარისი ბერკეტები ამ პროცესის ხელშეწყობისთვის და სახელმწიფოს ეფექტური კონტროლისთვის. მოცემულ შემთხვევაშიც, დაზარალებულ პირს უნდა ჰქონდეს გამოძიების არაკვალიფიციურობის, დაუდევრობის, მიკერძოებულობის ან ნებისმიერი სხვა მიზეზით დაშვებული შეცდომებისა თუ ჩადენილი კანონდარღვევებისგან თავის დაცვის ეფექტური საკანონმდებლო გარანტიები, თუმცა არა თავად სახელმწიფოს ჩანაცვლების კანონისმიერი შესაძლებლობა.“[10]

„საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რომლის შინაარსი და ფარგლები განსაზღვრულია თავად კონსტიტუციით და მხოლოდ საერთაშორისო-სამართლებრივი აქტებით. კერძოდ, ეს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას. სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს.[11]

სასამართლომ ასევე ძალზედ მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა ერთ-ერთ საქმეში, როდესაც მიუთითა, რომ კონსტიტუცია არ უშვებს მცირედ ალბათობასაც კი, რომელიმე ლეგიტიმური ინტერესის დაცვა შესაძლებელი იყოს ამა თუ იმ უფლების დარღვევის ხარჯზე. სახელმწიფომ უნდა შეძლოს, დააბალანსოს ინტერესები ისე, რომ თავი გაართვას კონსტიტუციის უპირობო მოთხოვნას - დაცული იყოს როგორც ფუნდამენტური უფლებებით შეუბღალავად სარგებლობის შესაძლებლობა, ისე კონსტიტუციით გათვალისწინებული სხვა ლეგიტიმური ინტერესები. „თავისთავად, დასახელებული საჯარო ინტერესების არსებობა, იმავდროულად, არ არის საკმარისი უფლებაში ჩარევის გამართლებისათვის. თვალსაჩინო უნდა იყოს ამ საჯარო ინტერესების დაცვის აუცილებლობა. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონმდებლობა ადეკვატური მექანიზმებით უნდა ქმნიდეს ისეთ ვითარებას, რომ საჯარო ინტერესების მისაღწევად უფლებაში ჩარევა ხდებოდეს მხოლოდ რეალური აუცილებლობის შემთხვევაში. გარდა ამისა, სახელმწიფოს არა აქვს უფლება, სერიოზულ საფრთხესთან ბრძოლის მოტივით მიიღოს ნებისმიერი ზომები, რომლებსაც ის შესაბამისად და ადეკვატურად მიიჩნევს. შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში, უფლებაში ჩარევა შეიძლება იყოს გამართლებული მხოლოდ მაშინ, თუ კანონმდებლობა უზრუნველყოფილი იქნება ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისაგან დაცვის ეფექტური მექანიზმებით. სახელმწიფო, რომელიც საკუთარ მოქალაქეებს აყენებს ფარული კონტროლის რისკის ქვეშ, არ უნდა სარგებლობდეს შეუზღუდავი უფლებამოსილებებით. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაუბალანსებელმა კანონმდებლობამ, დემოკრატიის დაცვის მოტივით, შესაძლოა თავად დემოკრატია გახადოს ძალზე მყიფე და სათუო”.[12]

„დაზარალებულს უნდა ჰქონდეს საქმეზე სწორი გადაწყვეტილების მიღების ხელშეწყობის საკმარისი ბერკეტები, შესაძლებლობები, მისი ჩართულობა უნდა იყოს იმ დოზისა და ხარისხის, რაც დაეხმარება გამოძიებას, მართლმსაჯულებას ფაქტებისა და საჭირო, საკმარისი მტკიცებულებების მოძიებასა და საბოლოოდ სწორი გადაწყვეტილების მიღებაში, რაც გამორიცხავს/მინიმუმამდე დაიყვანს დანაშაულზე თვალის დახუჭვის, გამოძიების გულგრილობის, შეცდომის ან განზრახ არასწორი ქმედების რისკებს. ამასთან, დაზარალებულის საკმარისი დოზით მონაწილეობა შესაძლოა მნიშვნელოვნად დაეხმაროს სასამართლოს, გაიაზროს ის გამოცდილება, სტრესი, რეალური ზიანი/ზარალი, რომელიც დაზარალებულმა მისი ვიქტიმიზაციის შედეგად განიცადა.

დაზარალებულის საკმარისი მონაწილეობა განაპირობებს გარკვეულ სარგებელს მთლიანად მართლმსაჯულების სისტემისთვის, ვინაიდან დაზარალებულის ჩართულობა შესაძლოა მნიშვნელოვანი დამხმარე ფაქტორი იყოს გამოძიებისთვის და ხელის შემწყობი აღმოჩნდეს ჭეშმარიტების დადგენის პროცესისთვის. დაზარალებულის ეფექტური ჩართულობა ასევე ხელს შეუწყობს გამოძიებისა და მართლმსაჯულებისადმი ნდობის ამაღლებას. სიმართლის დადგენის პროცესში დაზარალებული, ხშირ შემთხვევაში, როგორც დანაშაულის უშუალო თვითმხილველი, განსაკუთრებულ როლს ასრულებს. მას შეუძლია, სასამართლოში საქმის განხილვაში მონაწილეობით, კერძოდ, საქმისთვის რელევანტურ გარემოებათა დასადგენად ახსნა-განმარტებების მიცემის გზით, მნიშვნელოვანი წვლილის შეტანა სიმართლის დადგენაში. გარდა ამისა, დაზარალებულის გადმოსახედიდან ფაქტების შეფასება, ხშირ შემთხვევაში, შესაძლოა, უზრუნველყოფდეს პროცესის შედეგების დამატებით გამჭვირვალობას, მიუკერძოებლობას და მთლიანად პროცესის ლეგიტიმურობას. ამასთან, დაზარალებულის აქტიური ჩართულობა განაპირობებს მისი კმაყოფილების განცდას და სამართლიანობის შეგრძნებას სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

მაშასადამე, დაზარალებულმა, ერთი მხრივ, არ უნდა ჩაანაცვლოს ბრალდების მხარე და, შედეგად, სახელმწიფო, თუმცა, მეორე მხრივ, გარანტირებული უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, ხელი შეუწყოს ამ პროცესში სახელმწიფოს ფუნქციის გამართულად შესრულებას, უნდა შეეძლოს, მიაწოდოს ყველა საჭირო ინფორმაცია, რომელსაც ფლობს და რომელსაც ობიექტურად შეუძლია დანაშაულის გახსნაზე გავლენის მოხდენა, ამასთან, აღჭურვილი უნდა იყოს საკმარისი გარანტიებით, გამორიცხოს ბრალდების მხარის (სახელმწიფოს) გულგრილობის, დაუდევრობის, არაკომპეტენტურობის, შეცდომის თუ კანონდარღვევის შედეგად საქმეზე არასწორი, უსამართლო გადაწყვეტილების მიღების რისკები.“[13]

ყურადსაღებია ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 1985 წლის 28 ივნისის რეკომენდაცია No. R (85) 11 „სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის პროცესის ფარგლებში დაზარალებულის მდგომარეობის შესახებ“, რომელიც პრინციპების დონეზე განსაზღვრავს დაზარალებულის როლს პროცესის სხვადასხვა ეტაპზე. დოკუმენტში განსაკუთრებული ყურადღება გამახვილებულია დაზარალებულის ინფორმირების მნიშვნელობაზე, როგორც გამოძიების, ისე სისხლისსამართლებრივი დევნისა და შემდგომში სასამართლო პროცესის ეტაპებზე. აგრეთვე, რეკომენდაციის თანახმად, სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებისას საკუთარი დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელებისას ბრალმდებელმა აუცილებლად უნდა გაითვალისწინოს დაზარალებულის ინტერესები და მისი კომპენსაციის საკითხი; დაზარალებულს უნდა ჰქონდეს დევნის არდაწყებაზე ბრალმდებლის გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება შესაბამის კომპეტენტურ ორგანოში. რაც შეეხება დაკითხვის პროცესს, დაცული უნდა იქნეს დაზარალებულის უფლებები და ღირსება, რის უზრუნველსაყოფადაც შესაძლოა იგი დაიკითხოს დისტანციური წესით. ევროსაბჭოს მინისტრთა კომიტეტის 1987 წლის 17 სექტემბრის რეკომენდაცია No. R (87) 18 „სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების გამარტივების შესახებ“ წინა რეკომენდაციის მსგავსად, სისხლისსამართებრივი დევნის დისკრეციის გათვალისწინებით, საუბრობს დაზარალებულის ინტერესების მხედველობაში მიღებაზე და კონკრეტული სახელმწიფოს სამართლებრივი ტრადიციების გათვალისწინებით შესაძლებლადაა მიჩნეული მსხვერპლის მიერ პროკურორისათვის სისხლისსამართებრივი დევნის დაწყების მოთხოვნა, ასევე კომპენსაციის მოთხოვნა სამოქალაქო წესით ან სისხლის სამართლის პროცესშივე.

ევროპის კავშირის 2012/29/EU დირექტივით „დაზარალებულთა უფლებების მინიმალური სტანდარტების, მათი დახმარებისა და დაცვის შესახებ“, განსაზღვრულია ის მინიმალური უფლებები, რომლითაც სისხლის სამართლის პროცესში დაზარალებული უნდა სარგებლობდეს. სხვა ძირითად უფლებებთან ერთად, როგორებიცაა: ინფორმაციის მიღების, პირადი ცხოვრების და უსაფრთხოების დაცვის და სხვა, დადგენილია ასევე ორი მნიშვნელოვანი უფლება, რომელიც სისხლის სამართლის პროცესში მონაწილეობას უკავშირდება. დირექტივით აღიარებულია დაზარალებულის უფლება, წარადგინოს მოსაზრებები სასამართლოში და, ასევე, სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შემთხვევაში, დაზარალებულის მიერ გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება. დირექტივის მე-10 მუხლით აღიარებულია დაზარალებულის უფლება, მოუსმინონ სასამართლო პროცესის დროს. შესაბამისი დირექტივის ინპლემენტაციის სახელმძღვანელო დოკუმენტში (Ref. Ares(2013)3763804 - 19/12/2013) მითითებულია, რომ მე-10 მუხლის მიზანია, სისხლის სამართლის პროცესში უზრუნველყოს ყველა დაზარალებული ინფორმაციის, შეხედულების და მტკიცებულებების წარდგენის შესაძლებლობით. შესაბამისი პროცედურული წესების (როდის და რა ფორმით მიეცემა დაზარალებულს ამის შესაძლებლობა) განსაზღვრის უფლება აქვს სახელმწიფოს, თუმცა ამგვარი უფლება შეიძლება გულისხმობდეს როგორც კომუნიკაციას და მტკიცებულების მიწოდებას კომპეტენტური სახელმწიფო ორგანოსთვის, ასევე უფრო ფართო უფლებებს, როგორიცაა უფლება, მის მიერ წარდგენილი მტკიცებულების გათვალისწინებასთან დაკავშირებით, ასევე უფლება, მტკიცებულება წარდგენილი იყოს სასამართლოში. დოკუმენტში მოცემულია ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს C 404/07 გადაწყვეტილება, რომლის თანახმად, სახელმწიფო ვალდებული არ არის, დაზარალებულს, როგორც კერძო ბრალმდებელს, მისცეს შესაძლებლობა, წარადგინოს მტკიცებულებები. თუმცა, ასეთი შესაძლებლობის არქონა სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაზარალებულს მისცეს შესაძლებლობა, წარადგინოს ჩვენება სასამართლოში, რომელიც მიიღება მხედველობაში ისე, როგორც მტკიცებულება. აღნიშნული უფლების დაცვის ერთ-ერთი მექანიზმია დაზარალებულისთვის შესაძლებლობის მიცემა, წარადგინოს „victim personal/impact statement (VPS)“, სადაც ის აღწერს იმ ემოციურ, ფიზიკურ და ფინანსურ ზიანს, რომელიც მას მიადგა. ამგვარი ზიანის მხედველობაში მიღება სასჯელის განსაზღვრის დროს სავალდებულოა სასამართლოსთვის. დირექტივის მე-11 მუხლით კი განისაზღვრება დაზარალებულის უფლებები იმ შემთხვევაში, როდესაც ბრალდების მხარე იღებს გადაწყვეტილებას სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტასთან დაკავშირებით. დირექტივის თანახმად, პროცედურული საკითხების მოწესრიგება განეკუთვნება სახელმწიფოების ავტონომიას. თუმცა, წევრმა სახელმწიფოებმა უნდა უზრუნველყონ დაზარალებულის მიერ სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტის გადაწყვეტილების გადახედვის შესაძლებლობა იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება მძიმე დანაშაულს. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია, სისხლისსამართლებრივი პროცედურები გაწერილი იყოს იმგვარად, რომ დაზარალებულს შეეძლოს, მოითხოვოს სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების გადახედვა. ამგვარი პროცესი უნდა იყოს ნათელი, გამჭვირვალე და არ მოიცავდეს ბიუროკრატიულ პროცედურებს. განაჩენის გასაჩივრების საკითხთან დაკავშირებით აღნიშნულია, რომ დირექტივა არ ავალდებულებს სახელმწიფოებს, მისცეს დაზარალებულ პირს განაჩენის გასაჩივრების უფლება.[14]

„დასახელებული დოკუმენტები განსაკუთრებულ ყურადღებას ამახვილებენ დაზარალებულის უფლებაზე, გაასაჩივროს/შეამოწმოს სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყების/დევნის დაწყებაზე უარის თქმის თაობაზე შესაბამისი ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება. ერთია, რომ სისხლისსმაათლებრივი დევნა სახელმწიფოს პრეროგატივაა, მას აქვს კომპეტენცია და შესაბამისი კომპეტენტური ორგანოები, რომლებმაც უნდა გამოიძიონ ნებისმიერი დანაშაული, გამოავლინონ დამნაშავე და მის მიმართ გამოიყენონ პასუხისმგებლობის პროპორციული ზომა, მაგრამ, იმავდროულად, ცხადია, სისტემა უნდა იყოს ეფექტურად აწყობილი საიმისოდ, რომ არსებობდეს როგორც გამოძიების დაწყება-არდაწყების, ისე პროცესის და შედეგების სისწორის, მართლზომიერების შემოწმების შესაძლებლობა, რადგან კონტროლის ბერკეტების არარსებობა არის თავისთავადი პროვოკაცია ინდიფერენტული მიდგომისა და, შედეგად, შეცდომისთვის, ისევე როგორც თვითნებობისა თუ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისთვის. შედეგად, ზიანი ადგება როგორც კერძო, ისე საჯარო ინტერესს. მნიშვნელოვანია, არსებობდეს სახელმწიფოს კონტროლის მექანიზმები, რათა მან არ დაუშვას შეცდომა ან თვალი არ დახუჭოს მასზე. ამიტომ, დაზარალებულს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, გადაამოწმოს დევნის დაწყებაზე უარის საფუძვლიანობა, კანონიერება, ცხადია, ისევ სახელმწიფო ორგანოების მეშვეობით. სახელმწიფოს აქვს ვალდებულება, დაასაბუთოს, რომ არ არსებობდა კანონით გათვალისწინებული საფუძვლები კონკრეტულ ფაქტზე ან/და კონკრეტული პირის მიმართ დევნის დასაწყებად. იმავე მოთხოვნების არსებობა საფუძვლიანია დევნის შეწყვეტის გადაწყვეტილების გადასინჯვის შესაძლებლობასთან/აუცილებლობასთან დაკავშირებით. ამ თვალსაზრისით განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა გამოძიების აქტების კანონიერების სასამართლოში გასაჩივრების გზით შემოწმებას. სასამართლო კონტროლი არის ყველაზე ძლიერი და ეფექტური გზა, პროკურორი აიძულოს, დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელებისას იყოს მიუკერძოებელი.“[15]

„ყოველივე ზემოაღნიშნულდან გამომდინარე, დაზარალებული თავისი ინტერესით ბუნებრივად არის უფრო მეტი, ვიდრე უბრალოდ მოწმე, რაც, თავისთავად, მოითხოვს მის სათანადო და საკმარის ჩართულობას პროცესში. დაზარალებული ინფორმირებული უნდა იყოს საქმის მსვლელობის შესახებ მის ყველა ეტაპზე, ყველა კატეგორიის დანაშაულზე ჰქონდეს შესაძლებლობა, გაასაჩივროს, მათ შორის, სასამართლოში, დაზარალებულად ცნობასა და დევნის დაწყებაზე უარის თქმის, ისევე როგორც დევნის/გამოძიების შეწყვეტის შესახებ პროკურორის გადაწყვეტილება, მიიღოს სისხლის სამართლის საქმის მასალების ასლები, თუ ეს არ ეწინააღმდეგება გამოძიების ინტერესებს, უნდა მიეცეს პროცესზე დასწრების და განცხადებების, მოსაზრებების, მტკიცებულებების წარდგენის შესაძლებლობა.“[16]

საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოაღნიშნულ გადაწყვეტილებაში ნათლად გამოხატა საკუთარი პოზიცია და მიუთითა, რომ დაზარალებულს ყველა კატეგორიის დანაშაულზე უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, რომ პროკურორის გადაწყვეტილება დევნის დაწყებაზე უარის თქმის, ისევე როგორც დევნის/გამოძიების შეწყვეტის შესახებ გაასაჩივროს სასამართლოში. საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს დამძლევი შინაარსი გააჩნია. შესაბამისად, სასამართლომ უნდა იხელძღვანელოს მის მიერ ერთხელ დაფიქსირებული პოზიციით და არაკონსტიტუციურად ცნოს ჩვენ მიერ გასაჩივრებული ნორმები.

სასამართლოს განმარტებები კიდევ ერთხელ ცალსახად ადასტურებს თუ რაოდენ დიდი მნიშვნელობა აქვს სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობისთვის სახელმწიფოში არსებობდეს იმგვარი საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის ბალანსს შექმნიდა. სახელმწიფოს არ შეუძლია საჯარო ინტერესებზე მითითებით მოახდინოს პირთა უფლებების დაუსაბუთებელი და არაპროპორციული შეზღუდვა.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-100 მუხლის 1-ლი ნაწილის მიხედვით დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის მიღების შემთხვევაში გამომძიებელი, პროკურორი ვალდებული არიან დაიწყონ გამოძიება. გამომძიებლის მიერ გამოძიების დაწყების თაობაზე დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს პროკურორს. მართალია კანონმდებელი ცალსახად არ უთითებს, თუმცა ნორმის დისპოზიციიდან ნათლად იკვეთება, რომ გამოძიების დაწყება განსხვავებით სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყებისგან არ წარმოადგენს საგამოძიებო ორგანოს დისკრეციას. გამომძიებელი და პროკურორი ვალდებული არიან დანაშაულის ნიშნების არსებობის შემთხვევაში დაიწყონ გამოძიება. დღევანდელი საკანონმდებლო რეგულაციის მიხედვით თუ გამოძიება არ დაიწყო ან შეწყდა ნაკლებად მძიმე ან მძიმე დანაშაულზე აღნიშნული გადაწყვეტილება ერთჯერადად შეიძლება გასაჩივრდეს ზემდგომ პროკურორთან, თუმცა ზემდგომი პროკურორის გადაწყვეტილება საბოლოოა და სასამართლო მის კანონიერებას ვერ ამოწმებს. მოცემულ შემთხვევაში, რეალურად საქმე გვაქვს დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელებასთან, იმ გაგებით, რომ გამოძიების არ დაწყების შემთხვევაში, როდესაც ამის დაწყების აუცილებლობა არსებობს, საჩივარი შეიტანება მხოლოდ ზემდგომ პროკურორთან და საქმე სასამართლომდე არ მიდის. პრაქტიკა ადასტურებს იმას, რომ რეალურად როდესაც უფლებამოსილების დარღვევა შეიძლება უტყუარად იყოს სახეზე, დამოუკიდებელი ორგანოს მხრიდან არ ხდება ერთი სტრუქტურის მიერ განხორციელებული ქმედების კანონიერების შეფასება. რეალურად გამოდის, რომ გამომძიებლებსა და პროკურორებს აქვთ სრული „დისკრეცია“ იმისა, რომ არ დაიწყონ გამოძიება, რა დროსაც კანონმდებლობა პირს არ აძლევს თეორიულ შესაძლებლობასაც კი, რომ საკუთარი უფლებების დაცვა სასამართლოს გზით მოახდინოს. ზემოაღნიშნულ მსჯელობაში „დისკრეცია“ იგულისხმება, როგორც საგამოძიებო ორგანოების შესაძლებლობა საკუთარი ინტერესებისა და გემოვნების შესაბამისად გამოიძიონ ნაკლებად მძიმე და მძიმე დანაშაულები, ვინაიდან არ არსებობს სასამართლო კონტროლის არანაირი მექანიზმი. ფაქტობრივად კანონმდებელი თითოეული ადამიანისგან მოითხოვოს საგამოძიებო ორგანოების მიმართ უპირობო ნდობას, რაც წინააღმდეგობაში მოდის დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპებთან. როგორც ზემოთაც მივუთითეთ, პროკურორის უარი გამოძიების შეწყვეტაზე ან არ დაწყებაზე თავისი შინაარსით საჯარო-სამართლებრივი აქტია, ვინაიდან მეორე მხარეს არის სახელმწიფო და მის მიერ გამოცემული აქტი უკავშირდება საჯარო უფლებამოსილების განხორციელებას. თვით ადმინისტრაციული წარმოების დროსაც კი, როდესაც გამოიცემა ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, კანონმდებელი პირს ანიჭებს იმის შესაძლებლობას, რომ აღნიშნული აქტი გაასაჩივროს სასამართლოში მიუხედავად იმისა თუ რა ოდენობის ზიანი მიადგა მას. სისხლის სამართლის წესით საქმის წარმოებისას კი მხოლოდ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულზე შეიძლება მოხდეს სასამართლოში გამოძიებისა და სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყება/შეწყვეტის გასაჩივრება.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, კანონმდებლის მიერ ასეთი ფართო უფლებამოსილების პროკურატურაზე გადატანით განუსაზღვრელად იზრდება უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკები. აღნიშნული შეიძლება გამოიხატოს იმაში, რომ გამოძიება საგამოძიებო ორგანოების მხრიდან დაიწყოს მძიმე დანაშაულის მუხლით, მაშინ როდესაც რეალურად ჩადენილი იყოს განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული ანდაც ხელოვნური გადაკვალიფიცირება მოხდეს განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის ნაკლებად მძიმე დანაშაულზე და ამის შემდგომ შეწყდეს საქმეზე გამოძიება და პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა. მოცემულ მაგალითში პირს იმის შესაძლებლობაც კი ერთმევა, რომ რეალურად განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულზე შეწყვეტილი გამოძიება და სისხლისსამართლებრივი დევნა გაასაჩივროს სასამართლოში.

გაუგებარია კანონმდებლის პოზიცია მხოლოდ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულზე ზემდგომი პროკურორის გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობას მიმართებით, მაშინ როდესაც თითოეულმა დაზარალებულმა განსხვავებული სიმძაფრით შეიძლება განიცადოს დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანი. მაგალითად სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული 178-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი დასჯადად აცხადებს ძარცვას, ესე იგი სხვისი მოძრავი ნივთის აშკარა დაუფლებას მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით ჩადენილს დიდი ოდენობით. სსკ-ის 177-ე მუხლის შენიშვნის 1-ლი ნაწილის მიხედვით კი კოდექსის ამ თავში დიდ ოდენობად ითვლება ნივთის (ნივთების) ღირებულება 10 000 ლარის ზევით. აღნიშნული დანაშაულისთვის კანონმდებელი ითვალისწინებს შვიდიდან თერთმეტ წლამდე თავისუფლების აღკვეთას, რაც თანახმად სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-4 ნაწილისა განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულს წარმოადგენს. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი დასჯადად აცხადებს იგივე ქმედებას რამაც მნიშვნელოვანი ზიანი გამოიწვია, მნიშვნელოვანი ზიანი კი კანონმდებლობის მიხედვით მოქცეულია 150 ლარსა და 10 000 ლარის ფარგლებში. კანონის მიხედვით აღნიშნული დანაშაული ისჯება ოთხიდან ექვს წლამდე, რაც სსკ-ის მე-12 მუხლის მე-3 ნაწილის შესაბამისად მძიმე კატეგორიას წარმოადგენს. იმ მოცემულობით როდესაც პირთა მატერიალური მდგომარეობა ძალზედ განსხვავებულია ქვეყანაში, შესაძლოა პირმა, რომელმაც თავისი მატერიალური მდგომარეობის გათვალისწინებით რეალურად მეტი ზიანი ნახა, ვერ შეძლოს სასამართლომდე საქმის მიტანა, რადგან ნაძარცვი ქონების ღირებულება წარმოადგენდა 9000 ლარს.

გარდა ამისა, სსკ-ის 178-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტში მითითებულია, რომ დასჯადია ძარცვა, ესე იგი სხვისი მოძრავი ნივთის აშკარა დაუფლება მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრების მიზნით, იმის მიერ, ვინც ორჯერ ან მეტჯერ იყო ნასამართლევი სხვისი ნივთის მართლსაწინააღმდეგო მისაკუთრებისათვის ან გამოძალვისათვის შვიდიდან თერთმეტ წლამდე ვადით, რაც როგორც აღვნიშნეთ განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულია. ხოლო ძარცვა ჩადენილი პირის მიერ რომელიც არაა ჩადენილი ორჯერ ან მეტჯერ ნასამართლევი პირის მიერ არ წარმოადგენს განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის კატეგორიას თუ სახეზე არაა სხვა დამამძიმებელი გარემოება. გამოდის რომ პირს უნდა „გაუმართლოს“, რომ ორჯერ ან მეტჯერ ნასამართლევმა პირმა გაძარცვოს, რაც სამართლებრივ ნონსენსს წარმოადგენს. დაზარალებულისთვის ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში შესაძლოა სრულიად ირელევანტური იყოს ის გარემოება უკვე ორჯერ ნასამართლევმა პირმა გაძარცვა იგი თუ იმ პირმა, რომელსაც სრულიად სუფთა წარსული გააჩნია. ადამიანებს სჭირდებათ სამართალი და იმგვარი საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც მათ დაიცავს სახელმწიფოს მხრიდან უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან.

დანაშაულები ერთმანეთისგან მრავალი გარემოებებით განსხვავდებიან, კერძოდ მათში სხვადასხვა შეიძლება იყოს ქმედების უმართლობა, სხვადასხვა იყოს ბრალის ხარისხი, საზოგადოებრივი საშიშროება და ა.შ. შესაბამისად, საბოლოო სასჯელისა და დანაშაულის კატეგორიების განსაზღვრით კანონმდებელს ობიექტურად არ შეუძლია მოახდინოს დაზარალებულისთვის მიყენებული ზიანის ერთგვაროვანი შეფასება.

სისხლის სამართლის კოდექსში დასჯადად გამოცხადებული დანაშაულების უმრავლესობა ნაკლებად მძიმე ან მძიმე კატეგორიას განეკუთვნება. მაგალითად ნაკლებად მძიმე დანაშაულს წარმოადგენს: სსკ-ის 111-ე მუხლი: განზრახ მკვლელობა უეცარი, ძლიერი სულიერი აღელვების მდგომარეობაში, მუხლი 112: დედის მიერ ახალშობილის განზრახ მკვლელობა, მუხლი 113: მკვლელობა აუცილებელი მოგერიების ფარგლების გადაცილებით, მუხლი 114: მკვლელობა დამნაშავის შეპყრობისათვის აუცილებელი ზომის გადაცილებით, მუხლი 115. თვითმკვლელობამდე მიყვანა , მუხლი 116. სიცოცხლის მოსპობა გაუფრთხილებლობით და ა.შ. მოცემულ შემთხვევაში წარმოვადგინეთ ისეთი დანაშაულები, რომელთა დროსაც სახეზე ფაქტის სახით დგება ადამიანის სიკვდილი, თუმცა დანაშაულის კატეგორია მაინც ნაკლებად მძიმეა. სრულებით შესაძლებელია, რომ საგამოძიებო ორგანოს წარმომადგენლებს სხვადასხვა გარემოებებიდან გამომდინარე გაუჩნდეთ ცდუნება დანაშაულის დაფარვის დაზარალებულს კი იმის შესაძლებლობაც არ ჰქონდეს, რომ სასამართლოს დაანახოს სიმართლე. ამასთან გასათვალისწინებელია საგამოძიებო ორგანოებში არსებული პრაქტიკა, რომლის მიხედვითაც ადამიანის სიცოცხლის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულის შემთხვევაში გამოძიება თითქმის ყოველთვის სსკ-ის 115-ე მუხლით იწყება, რაც არ წარმოადგენს განსაკუთრებით მძიმე კატეგორიის დანაშაულს. შესაბამისად, სურვილის შემთხვევაში პროკურატურას რჩება რეალური ბერკეტი დამამძიმებელ გარემოებებში ჩადენილ მკვლელობაზეც კი შეწყვიტოს გამოძიება, ხოლო დაზარალებულს არ მიეცემა შესაძლებლობა სასამართლოს მეშვეობით დაიცვას საკუთარი უფლება. დღეს მოქმედი რეგულაციით დაზარალებული ფაქტიურად პროკურატურის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული და მას ხელ-ფეხი შებოჭილი აქვს. პირს ერთი სახელმწიფო სტრუქტურის გარდა საკუთარ უფლებებში აღდგენის სხვა მექანიზმი მას არ გააჩნია.

აქვე ყურადღება გვინდა გავამახვილოთ, სსკ-ის XXXIX თავზე, რომელიც მოიცავს სამოხელეო დანაშაულს. აღნიშნულ თავში მხოლოდ 1 დანაშაული წარმოადგენს განსაკუთრებით მძიმე კატეგორიის დანაშაულს - ქრთამის აღება სხვა დანარჩენი ან ანკლებად მძიმე ან მძიმე კატეგორიას განეკუთვნება. პროკურორი თავისი სტატუსიდან გამომდინარე არის მოხელე და მის მიერ სამსახურეობრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისას მასზე ვრცელდება სამოხელეო დანაშაულის თავით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა. იმ დროს, როდესაც სამოხელეო დანაშაულის ამსრულებლად შეიძლება გვევლინებოდეს პროკურორი და გამოძიების დაწყებასა სისხლისსამართლებრივი დევნის არ დაწყება/შეწყვეტის საკითხზე გადაწყვეტილებას იღებას ასევე იღებს იგი, რა შეიძლება მოიმოქმედოს დაზარალებულმა თუ პროკურორის მხრიდან მის მიმართ განხორციელდება სამოხელეო დანაშაული და სახელმწიფოს შიდა სტრუქტურებში იქნება მეტი ცდუნება ამგვარი ფაქტის მიჩქმალვისა?! მაგალითისთვის, პროკურორმა მტკიცებულების მოძიების მიზნით ბრალდებულის მიმართ განახორციელა იძულების შემცველი ღონისძიებები. პროკურორის ქმედება წარმოადგენს სამოხელეო თავით გათვალისწინებულ დანაშაულს, თუმცა იგი მძიმე კატეგორიის დანაშაულს მიეკუთვნება. ამ დროს არსებობს მაღალი ალბათობა იმისა, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლებს გაუჩნდეთ ცდუნება იმისა, რომ აღნიშნული საქმე სახელმწიფოს სტრუქტურების პრესტიჟისა და ავტორიტეტის დაცვის მიზნით არ მიიყვანონ სასამართლომდე.

კიდევ ერთი თვალსაჩინო მაგალითია სისხლის სამართლის კოდექსის მუხლი 117, ჯანმრთელობის განზრახ მძიმე დაზიანება, რომელიც მე-5 ნაწილის ჩათვლით მძიმე დანაშაულის კატეგორიას წარმოადგენს. სახელმწიფოში, რომელსაც აქვს პრეტენზია და ამბიცია იმისა, რომ იყოს დემოკრატიული და სამართლებრივი, არ შეიძლება ნორმალურად ითვლებოდეს მდგომარეობა, როდესაც სახელმწიფო საკუთარი მოქალაქეებისგან ითხოვდეს უპირობო ნდობას საგამოძიებო ორგანოებისადმი. მოცემულ შემთხვევაში, ჩვენ არ ვამბობთ, რომ ვინაიდან მოცემულ მუხლებში სახეზე გვაქვს ადამიანის სიკვდილი ეს ავტომატურად უნდა გულისხმობდეს სასამართლოს შებოჭვას დაზარალებულის ნებისმიერი დაუსაბუთებელი მოთხოვნით. ჩვენ უბრალოდ ვითხოვთ უფლებას იმისას, რომ გვქონდეს გზა სასამართლომდე და შემდგომ სასამართლომ გადაწყვიტოს არის თუ არა დაზარალებულის მოთხოვნა კანონიერი. შესაძლოა, საბოლოო ჯამში სასამართლომ ისიც კი დაადგინოს, რომ პროკურორის გადაწყვეტილება კანონიერი იყო. ჩვენ უბრალოდ ვითხოვთ უფლებას სამართლიან სასამართლოზე.

მოპასუხის მხრიდან შესაძლოა აპელირება იყოს იმ გარემოებაზე, რომ სასამართლო ყველა კონკრეტული დანაშაულისთვის ვერ დაადგენს პროკურორის გადაწყვეტილება სწორი იყო თუ არა. თუმცა აქვე ვუთითებთ, რომ მსგავსი მითითება ვერ იქნება დასაბუთებული, ვინაიდან თუ სასამართლოს აქვს შესაძლებლობა და „კომპეტენცია“ იმსჯელოს განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთან მიმართებაში, მაშინ მან რატომ ვერ უნდა იმსჯელოს მძიმე და ნაკლებად მძიმე დანაშაულებზე?! ფაქტია, რომ თუ საკანონმდებლო სივრცე მოწესრიგებული იქნება კონსტიტუციის შესაბამისად, სასამართლო შეძლებს საკუთარი კომპეტენციის განხორციელების ხარჯზე საკუთარი როლის სწორად დანახვას.

1998 წელს მიღებული და 2009 წლამდე მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 242-ე მუხლი ითვალისწინებდა დაზარალებულის მიერ გამომძიებლის ანდა პროკურორის მოქმედების ანდა გადაწყვეტილების გასაჩივრების წესს. მოცემული მუხლის 1-ლ ნაწილში მითითებული იყო, რომ ამ კოდექსით დადგენილი წესით სასამართლოში შეიძლება გასაჩივრდეს გამომძიებლის ან პროკურორის მოქმედება და გადაწყვეტილება, რომლებიც, მომჩივნის აზრით, უკანონო და დაუსაბუთებელია, კერძოდ:

ა) სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და წინასწარი გამოძიების შეწყვეტის შესახებ პროკურორის დადგენილება.

ამავე მუხლის მე-5 ნაწილში მითითებული იყო, რომ საჩივრის განხილვის შემდეგ მოსამართლეს გამოაქვს დადგენილება საჩივრის დაკმაყოფილებაზე უარის თქმის ან საჩივრის დაკმაყოფილების შესახებ. ამ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში მოსამართლე აუქმებს დადგენილებას სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და წინასწარი გამოძიების შეწყვეტის შესახებ, ხოლო სისხლის სამართლის საქმეს უგზავნის პროკურორს საქმეზე წინასწარი გამოძიების განსაახლებლად.

მე-6 ნაწილი კი ითვალისწინებდა სასამართლოს მიერ გამოტანილი დადგენილების გასაჩივრების წესს სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიაში.

ნამდვილად სამწუხაროა, რომ ნაცვლად საერთაშორისო სტანდარტებზე ფეხის აწყობისა, ჩვენი კანონმდებლობა აკეთებს უკუსვლას და იღებს სრულიად არაკონსტიტუციური შინაარსის მქონე ნორმებს.

ზემოაღნიშნული არგუმენტები ცალსახად უთითებენ, რომ დღევანდელი საკანონმდებლო მოცემულობა იძლევა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ძალზედ მაღალ რისკებს, პირს ართმევს შესაძლებლობას იმისას, რომ ისარგებლოს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით და მოითხოვოს სამართლიანობა. ასეთი რისკებიდან მინიმუმამდე დაყვანისთვის მაღალი ლეგიტიმაციისა და დამოუკიდებლობის ხარისხის ორგანოს - სასამართლოს კონტროლი ყველაზე ადეკვატური მექანიზმია. ნეიტრალური პირის მიერ აღმასრულებელი ხელისუფლების ქმედებების გაკონტროლება ამცირებს თვითნებობის რისკებს და მათ შორის, მინისტრის მიერ კანონის სწორი გამოყენების მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის გადაწყვეტილება, II, პ. 21)

საერთაშორისო სტანდარტები ცალსახად უთითებენ იმ მოცემულობაზე, რომ დაზარალებულს უნდა ჰქონდეს უფლება მიმართოს სასამართლოს საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად.

სახელმწიფო ხელისუფლებას გააჩნია ვალდებულება, მიიღოს გადაწყვეტილება ინტერესთა სამართლიანი დაბალანსების პირობებში ისე, რომ არ მოხდეს რომელიმე ინტერესის უსაფუძვლო, გადამეტებული, არამართლზომიერი შეზღუდვა. სამართლიანი ბალანსის მიღწევისათვის, აუცილებელია, დანაშაულის მსხვერპლი სარგებლობდეს უფლებისა და კანონიერი ინტერესების დაცვის ქმედითი და ეფექტური საპროცესო-სამართლებრივი გარანტიებით. ამისათვის, დაზარალებულებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, გაასაჩივრონ სახელმწიფო ბრალმდებლის გადაწყვეტილება სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყების ან შეწყვეტის თაობაზე. სახელმწიფო ბრალმდებლის გადაწყვეტილების გასაჩივრება შესაძლებელი უნდა იყოს როგორც იერარქიულად მასზე მაღლა მდგომ თანამდებობის პირთან, აგრეთვე სასამართლო წესით. [17]

ევროკავშირის 2012 წლის დირექტივის მე-40 და 41-ე პარაგრაფებიდან გამომდინარე, წევრ სახელმწიფოებს გაეწიათ რეკომენდაცია, რომ დაზარალებულებს მისცენ შესაძლებლობა, გაასაჩივრონ გადაწყვეტილება სისხლისსამართლებრივი დევნის არდაწყების ან დაწყებული დევნის შეწყვეტის თაობაზე. ამასთანავე, მითითებულია, რომ გასაჩივრების პროცედურული ასპექტები უნდა იყოს ნათელი, გამჭვირვალე და ზედმეტ ბიუროკრატიულ ელემენტებს მოკლებული, რათა დაზარალებულმა აღნიშნული უფლებით იურიდიული წარმომადგენლის გარეშე ისარგებლოს.[18]

ასევე, ყურადსაღებია გერმანიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის რეგულაცია. ზემოაღნიშნული კოდექსის მიხედვით, კანონიერების პრინციპიდან გამომდინარე პროკურორი ვალდებულია რეაგირების გარეშე არ დატოვოს ყოველი ეჭვი დანაშაულის შესახებ და ამ მიზნით იგი ვალდებულია ჩაატაროს გამოძიება (გერმანიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის §152 (2), §160, §170-ე (1)). ამასთან, გადაწყვეტილების მიღებისას, განახორციელოს თუ არა სისხლისსამართლებრივი დევნა, პროკურორი თავისუფალია გადაწყვეტილების მიღებაში, ოღონდ ვალდებულია საკუთარი პოზიცია წერილობით დაასაბუთოს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონიერების პინციპი გერმანულ სისხლის სამართლის პროცესში არ მოქმედებს შეუზღუდავად, რადგან საპროცესო კანონი (§153), შეიცავს გამონაკლისსაც, როდესაც სისხლისსამართლებრივი დევნის ორგანოებს უფლებამოსილება გააჩნიათ უარი თქვან სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელებაზე. გერმანულ ლიტერატურაში, ასეთ მოვლენას უწოდებენ „ოპორტუნიტეტის“ პრინციპს. გერმანული სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა ავალდებულებს პროკურორს დისკრეციული გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ წერილობითი პასუხი გადასცეს პირს, ვისი განცხადებითაც დაიწყო წარმოება სისხლის სამართლის საქმეზე. დაინტერესებულ პირს უფლება აქვს პროკურორის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება გაასაჩივროს სასამართლოში (§171- 172).

სადავო ნორმებს არ გააჩნიათ ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც მათ კონსტიტუციურობის ელფერს შესძენდა.

ყოველივე ზემოაღნიშნული ნათლად მიუთითებს იმა გარემოებაზე, რომ ნორმა არაკონსტიტუციური შინაარსისაა.

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით:

საქარველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლი აღიარებს პირთა თანასწორობის უფლებას და მას სამართლებრივი და დემოკრატიული სახელმწიფოს უმნიშვნელოვანეს ელემენტად განიხილავს.

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაორაზროვნად ჩამოაყალიბა საკუთარი პოზიცია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ფარგლებთან დაკავშირებით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული სფეროს სრულყოფილი განმარტებისთვის საკონსტიტუციო სასამართლო კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების არსიდან გამოვიდა და დაუშვებლად მიიჩნია მისი გათანაბრება ნორმის სიტყვასიტყვით შინაარსთან. სასამართლო არ შეიბოჭა ამ ნორმის გრამატიკული განმარტებით და მისი ძირითადი არსი, დიაპაზონი გაიაზრა კანონის წინაშე თანასწორობის იდეის მნიშვნელობის გათვალისწინებით.“

„სასამართლომ აღნიშნა, რომ კონსტიტუციის მე-14 მუხლში ჩამოთვლილი ნიშნების ამომწურავად მიჩნევა თავისთავად გამოიწვევს სასამართლოს მიერ იმის დადასტურებას, რომ ნებისმიერი სხვა ნიშნით დიფერენციაციის შემთხვევები არ არის დისკრიმინაციული, რადგან არ არის დაცული კონსტიტუციით. ბუნებრივია, ასეთი მიდგომა არ იქნებოდა სწორი, რადგან თითოეული მათგანის კონსტიტუციის მე-14 მუხლში მოუხსენიებლობა დიფერენციაციის დაუსაბუთებლობას ვერ გამორიცხავს. დიფერენცირებული მიდგომა შესაძლოა მოხდეს არა მხოლოდ ჩამოთვლილი ნიშნების მიხედვით და არა მხოლოდ, თუნდაც ამ ნიშნებზე დაყრდნობით, კონკრეტული კონსტიტუციური უფლებებით სარგებლობის პროცესში.“

„დამოუკიდებლად იმისგან, რამდენად განსხვავებულია საპროცესო ნორმები, რომლებიც უნდა გავრცელდეს პროცესის კონკრეტული სუბიექტების მიმართ, იდენტური საპროცესო მდგომარეობის (სტატუსის) მქონე პირები მიჩნეული უნდა იქნენ არსებითად თანასწორებად. ბრალდებული პირები თავისი სტატუსის მიხედვით ვერ იქნებიან განსხვავებულები მხოლოდ იმის გამო, რომ მათი ბრალდება მოხდა ერთწლიანი, ერთთვიანი ან ერთდღიანი ინტერვალით. ამ პირების არსებითად თანასწორად მიჩნევის აუცილებლობას განაპირობებს მათი არსებითად ერთნაირი (იდენტური) საპროცესო მდგომარეობა – ისინი არიან ბრალდებულები, ამასთან, შესაძლოა იყვნენ ბრალდებულები მსგავსი დანაშაულის ჩადენისთვის. ვერც თავისთავად დროის ფაქტორი და ვერც სხვადასხვა დროს მოქმედი განსხვავებული საპროცესო წესები ვერ გამოიწვევს ბრალდებული პირების განსხვავებულობას, ვინაიდან პირთა არსებითად მსგავსებას ან განსხვავებას განაპირობებს არა მათდამი მოპყრობა, არამედ მათი მდგომარეობა, სტატუსი პროცესში.

თუ დავუშვებთ, რომ ერთი და იგივე საპროცესო სტატუსის მქონე პირების მიმართ განსხვავებული წესების გამოყენება განაპირობებს მათ არსებითად განსხვავებულობას, მაშინ მათდამი მოპყრობის შეფასება, თავისთავად, დარჩება კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მიღმა და იდენტური სტატუსის მქონე პირების მიმართ ნებისმიერი განსხვავებული მოპყრობა თავისთავად გამართლებული იქნება, რაც კანონმდებელს მისცემს შეუზღუდავ შესაძლებლობას, მათ მიმართ დაადგინოს რადიკალურად განსხვავებული ინტენსივობით ჩარევის ფორმები. შედეგად, ადამიანის თავისუფლებაში ისეთი მაღალი ინტენსივობის ჩარევები, როგორსაც კანონზომიერად იწვევს სისხლის სამართლის საპროცესო წესები, ხელოვნურად გავა კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული სფეროდან.“[19]

მოცემულ განმარტებაში სასამართლო ცალსახად და არაორაზროვნად უთითებს, რომ სასამართლოს მხრიდან არ უნდა მოხდეს არსებითად თანასწორი პირების ხელოვნური დაყოფა. ჩვენს შემთხვევაში შესადარებელ სუბიექტებს წარმოადგენენ პირები, რომელთა მიმართაც განხორციელდა ნაკლებად მძიმე ან/და მძიმე კატეგორიის დანაშაული/დანაშაულები და პირები, რომლებიც წარმოადგენენ დაზარალებულებს განსაკუთრებით მძიმე კატეგორიის დანაშაულზე/დანაშაულებზე. იმის გათვალისწინებით, რომ თუნდაც საკუთრების წინააღმდეგ მიმართული დანაშაული სხვადასხვა სოციალური მდგომარეობის მქონე ადამიანებმა სხვადასხვაგარად შეიძლება „იგრძნონ“ დანაშაულით მიყენებული ტკივილი, კანონმდებელმა პირთა კლასიფიცირება არ უნდა მოახდინოს მხოლოდ სასჯელის სიმკაცრის შესაბამისად.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 27.07.2018 წლის საოქმო ჩანაწერით საქმეზე №2/8/1242 არსებითად განსახილველად მიიღო კონსტიტუციური სარჩელი №1242 („საქართველოს მოქალაქე გია ფაცურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 56-ე მუხლის მე-5 ნაწილის მე-3 წინადადების და ამავე მუხლის მე-6 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან და 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. აღნიშნული ნორმები სწორედ იმავე შინაარსს შეიცავს, რაზეც ჩვენს სარჩელშია მითითება. პირები არსებითად თანასწორები არიან მიუხედავად იმისა თუ რომელი კატეგორიის დანაშაული განხორციელდა მათ მიმართ, ვინაიდან დანაშაულით განცდილი ზიანი თითოეულ პირზე ინდივიდუალურად უნდა იქნას შეფასებული და არ უნდა მოხდეს მისი კლასიფიცირება დანაშაულის კატეგორიების იდენტურად.

„სამართლებრივი რეგულირების ნებისმიერი დიფერენცირება კანონმდებლის მიერ უნდა ხორციელდებოდეს კონსტიტუციის იმ მოთხოვნათა შესაბამისად, რომლებიც გამომდინარეობს თანასწორობის უნივერსალური პრინციპიდან, რომლის თანახმად, რიგ შემთხვევებში დასაშვებია განსხვავებული მიდგომა, თუ ეს განსხვავება ობიექტურად არის გამართლებული, დასაბუთებულია, ხოლო სხვა შემთხვევაში იგი ემსახურება კონსტიტუციურად მნიშვნელოვან მიზნებს, ხოლო ამ მიზნების მისაღწევად გამოყენებული სამართლებრივი საშუალებები მიზნის თანაზომიერია. აღნიშნული პრინციპი უზრუნველყოფს უფლება-თავისუფლებათა განხორციელებისას დისკრიმინაციისაგან დაცვას და კრძალავს ერთი და იგივე კატეგორიას მიკუთვნებულ პირებს შორის ისეთი განსხვავების შემოღებას, რომელსაც არ გააჩნია ობიექტური და გონივრული გამართლება.“[20]

„დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს მთავარ არსს, დანიშნულებას და გამოწვევას წარმოადგენს ადამიანის თავისუფლების უზრუნველყოფა – ფუნდამენტური უფლებებითა და თავისუფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის გზით თავისუფალი თვითრეალიზაციის შესაძლებლობის გარანტირება. ამასთან, სახელმწიფო ასეთ გარანტიას უნდა წარმოადგენდეს მთლიანად საზოგადოებისთვის, თითოეული ადამიანისათვის…

როგორც სასამართლო თავადვე უთითებს თანასწორობა თავისუფლებაში გადამწყვეტია როგორც თავისუფლების, ისე თავად თანასწორობის იდეის შენარჩუნებისთვის.

სადავო ნორმებს არ გააჩნიათ ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც მათ კონსტიტუციურობის ელფერს შესძენდა.

[1] საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/466, 28 ივნისი, 2010.

[2] ისრაელის მოქალაქეები თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №3/1/531, 5 ნოემბერი, 2013.

[3] საქართველოს მოქალაქეები ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/2/503,513, 11 აპრილი, 2013.

[4] საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №3/1/574, 23 მაისი, 2014.

[5] ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №3/2/577, 24 დეკემბერი, 2014.

[6] ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №3/2/577, 24 დეკემბერი, 2014.

[7] საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/8/594, 30 სექტემბერი, 2016.

[8] საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/8/594, 30 სექტემბერი, 2016.

[9] საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/8/594, 30 სექტემბერი, 2016.

[10] საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/8/594, 30 სექტემბერი, 2016.

[11] საქართველოს მოქალაქეები-ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, N1/3/393,397, 16 დეკემბერი, 2016.

[12] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-9.

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/8/594 საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/8/594 საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/8/594 საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/8/594 საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[17] THE ROLE OF PUBLIC PROSECUTION IN THE CRIMINAL JUSTICE SYSTEM, Recommendation Rec (2000)19, Adopted by the committee of ministers of the council of Europe on 6 October 2000, § 34. მსგავსი გარანტიების არსებობის აუცილებლობაზე მიუთითებს, აგრეთვე: Recommendation №R 85 (11) OF COUNCIL OFEUROPE COMMITTEE OF MINISTERS OF THE COMMITTEE TO MEMBER STATES ON THE POSITION OF THE VICTIM IN THE FRAMEWORK OF CRIMINAL LAW AND PROCEDURE, adopted by the Committee of ministers on 28 june 1985 at the 38 7th meeting of the Ministers’ Deputies, § B (7)

[18] DIRECTIVE 2012/29/EU OF THE EUROPIAN PARLIAMENT AND OF THE COUNSIL of 25 October 2012, establishing minimum standards on the right, support and protection of victims of crime, and replacing Council Framework Decision 2001/220/JHA, § 40.

[19] საქართველოს მოქალაქეები – ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, №1/4/557,571,576, 13 ნოემბერი, 2014.

[20] საქართველოს მოქალაქეები – ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ, №2/1/536, 4 თებერვალი, 2014.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა