თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ" კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ;

თბილისის საქალაქო სასამართლომ ზურაბ ჯაფარიძე სამართალდამრღვევად ცნო, 2018 წლის 3 მაისის დადგენილებით საქმეზე N4/3351-18 (იხ. დანართი N1). ის სამართალდამრღვევად იქნა ცნობილი საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173-ე (სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) მუხლებით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით განესაზღვრა ჯარიმა 2000 ლარის ოდენობით.

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა ოქმის N ბე000021386 (იხ. დანართი N2) სამართალდარღვევის არსში მითითებულია, რომ 2018 წლის 2 მაისს ზურაბ ჯაფარიძემ ქ. თბილისში ქავთარაძის ქუჩა N1^ა-ს მიმდებარე ტერიტორიაზე პოლიციის თანამშრომლებს გაუწია წინააღმდეგობა და დაარღვია საზოგადოებრივი წესრიგი. ზურაბ ჯაფარიძე არ დათანხმებია სამართალდარღვევის საფუძვლებს, შესაბამისად ოქმის ხელმოწერაზე განაცხადა უარი.

საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან იკვეთება, რომ 2018 წლის 2 მაისს, ქ. თბილისში, ქავთარაძის ქუჩა N1ა-ს მიმდებარე ტერიტორიაზე, ტექნიკის მაღაზია ელიტ-ელექტრონიქსის ოფისის კართან, სამოქალაქო ფორმაში ჩაცმული 6 პირი მოულოდნელად თავს დაესხა ერთ-ერთ პირს. სამოქალაქო ფორმაში ჩაცმული პირები, რომლებიც პოლიციის თანამშრომლები აღმოჩნდნენ, რომლებმაც საკუთარი ვინაობის, დაკავების საფუძვლისა და უფლებების განმარტების გარეშე ასფალტზე წააქციეს პირი. ეს ინციდენტი პოლიტიკური პარტია „გირჩის“ ოფისის ფანჯრიდან შეამჩნიეს "გირჩის" წევრებმა. ადგილზე მისული ზურაბ ჯაფარიძეს აინტერესებდა თუ ვინ იყვნენ სამოქალაქო ფომაში ჩაცმული პირები და რატომ გამოიყენეს მათ ძალა დაკავებული პირის მიმართ. ასევე, თუ პოლიციელების მიზანი ამ პირის დაკავება იყო მაშინ რატომ არ განუმარტეს რის საფუძველზე აკავებდნენ და რატომ არ განუმარტეს მას უფლბები. ასევე, ზურაბ ჯაფარიძემ გააპროტესტა ისეთი კანონის არსებობა, რომელიც შესაძლებლობას იძლევა ესეთი ძალისმიერი მეთოდით ქუჩაში პირს მოულოდნელად თავს დაესხა. აღსანიშნავია, რომ თავად პოლიციელები არ აძლევდნენ შესაძლებლობას გირჩის წევრებს, რომ შესულიყვნენ პოლიციის შენობაში

თბილისის საქალაქო სასამართლოს მიერ გამოტანილ დადგენილების სამოტივაციო ნაწილში მითითებულია, რომ „სასამართლოს მიაჩნია, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი და ოქმზე დართული მტკიცებულებებით, მათ შორის ვიდეომასალით დასტურდება, რომ ქ. თბილისში, ქავთარაძის ქ. N1-ის მიმდებარე ტერიტორიაზე და შემდგომ პოლიციის ადმინისტრაციული შენობასთან ზურაბ ჯაფარიძის მხრიდან დაფიქსირდა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტები. კერძოდ, შეურაცხმყოფელ გამონათქვამებს ქონდა ადგილი, როგორც პოლიციის მიმართ, ისე ზოგადად. ასევე კანონიერი მოთხოვნის შეუსრულებლობას, სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლებზე დაკისრებული სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებაში ხელის შეშლას. აგრეთვე მხარეთა და მოწმეების მიერ სასამართლოსთვის მიცემული ახსნა-განმარტებები საკმარისია იმ გარემოებების დასადასტურებლად, რომ ზურაბ ჯაფარიძემ ჩაიდინა საქართველოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული გადაცდომა.“ თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილებაში სხვა მსჯელობას ვერ ვხვდებით, გარდა იმისა, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 36-ე მუხლის გამოყენებით ზურაბ ჯაფარიძეს უნდა შეეფარდოს ადმინისტრაციული სახდელი- ჯარიმა- 2000 ლარის ოდენობით.

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2018 წლის 12 ივნისის დადგენილებით საქმეზე N4ა/294-18 არ დაკმაყოფილდა ზურაბ ჯაფარიძის საჩივარი და უცვლელად დარჩა საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 3 მაისის დადგენილება. (იხ. დანართი N3) „პალატა მიიჩნევს, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ სამართლებრივი თვალსაზრისით სწორად შეაფასა საქმესთან დაკავშირებული ყველა ფაქტობრივი გარემოება; თავის მხრივ მომჩივანმა თავის საჩივარში ვერ გააქარწყლა პირველი ინსტანციის სასამართლოს სამართლებრივი დასკვნები, ვერ მიუთითა და ვერ წარმოადგინა ისეთი არგუმენტები, რომლებზე დაყრდნობითაც შესაძლებელი იქნებოდა საქმეზე დადგენილი ფაქტების სხვაგვარი სამართლებრივი შეფასება;“

საერთო სასამართლოს მიერ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვა, როგორც ამ კონკრეტულ საქმეში, ასევე სხვა მრავალ შემთხვევაში, ითვალისწინებს პირის სამართალდამრღვევად ცნობას სამართლიანი სასამართლოს უფლებით გათვალისწინებული საპროცესო გარანტიების გარეშე. სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლები, ხშირ შემთხვევაში, სასამართლოში წარადგენენ მხოლოდ ადმინისტრაციული დაკავებისა და სამართალდარღვევის ოქმებს და სასამართლო პროცესზე პირს თავად უწევს იმის მტკიცება, რომ მას სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია.

შესაბამისად, სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გულისხმობს თავისი ბუნებით/შინაარსით სისხლისსამართლებრივი სამართალდარღვევების განხილვა/გადაწყვეტას სათანადო საპროცესო გარანტიების გარეშეეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მეხუთე პუნქტებსა და მე-40 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებს.

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონმდებლობის ზოგადი შეფასება

საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი საბჭოთა კავშირის პერიოდში^[1] მიღებული სამართლებრივი აქტია, რომელიც ადამიანის უფლებათა დაცვის კუთხით ვერ პასუხობს იმ კრიტერიუმებს, რომელსაც ნორმატიული აქტი უნდა აკმაყოფილებდეს. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 32-ე, 33-ე, 236-ე 233-ე, 237-ე, 240-ე, 264-ე და 266-ე მუხლების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გულისხმობს თავისი ბუნებით/შინაარსით სისხლისსამართლებრივი სამართალდარღვევების განხილვა/გადაწყვეტას სათანადო საპროცესო გარანტიების გარეშე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველსა და მე-5 პუნქტებს და მე-40 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებს. კოდექსში არ არსებულ პროცესუალურ გარანტიებზე თანხმდებიან როგორც ეროვნულ დონეზე, ისე საერთაშორისო ორგანიზაციები.

აღსანიშნავია, რომ უკვე მრავალი წელია საუბარია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის შეცვლის საჭიროებაზე. ჯერ კიდევ 2014 წლისათვის საქართველოს ადამიანის უფლებების დაცვის სამთავრობო გეგმის^[2] მიხედვით, ერთ-ერთ მიზანს აღნიშნული კოდექსის სისტემური გადახედვა წარმოადგენდა. მიზნის მიღწევისათვის გათვალისწინებული ღონისძიებები ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სისტემურად ახალი პროექტის შემუშავება და ნორმების, რომელებიც ადმინისტრაციულ პატიმრობას ითვალისწინებს, სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან შესაბამისობაში მოყვანა იყო. საქართველოს მთავრობის განკარგულების საფუძველზე^[3] შეიქმნა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სისტემის რეფორმის ხელშემწყობი სამთავრობო კომისია, რომლის საქმიანობის მთავარი მიზანი იყო კანონის უზენაესობისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის პრინციპების გათვალისწინებით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სისტემის რეფორმის თაობაზე შესაბამისი კონცეფციის შემუშავება.

Human Rights Watch-ის ანგარიში კრიტიკულად აფასებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეებზე მართლმსაჯულების პროცესს საქართველოში და მიუთითითებს, რომ იმ საქმეებში, რომელსაც ორგანიზაცია აკვირდებოდა, სასამართლო არ აძლევდა დაცვის მხარეს მოსამზადებლად საკმარის დროს და მოსამართლეებს გადაწყვეტილება გამოჰქონდათ ძირითადად მხოლოდ პოლიციის თანამშრომლების ჩვენებების საფუძველზე.^[4]

JILEP-ის მიერ მომზადებულ დოკუმენტში ნათლად არის წარმოჩენილი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სამართლიანი სასამართლოს მოთხოვნებისადმი შეუსაბამობა.^[5]სწორედ ამ დასკვნაშია გაჟღერებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსიდან სისხლის სამართლებრივი ხასიათის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების ამოღება და მათი გადატანა სისხლის სამართლის კოდექსში. რადგან მოქმედი სამართალდარღვევათა სისტემა არღვევს მოქალაქეების უფლებებს და ზიანს აყენებს ქვეყნის საერთაშორისო რეპუტაციას, კოდექსით გათვალიწინებულია მძიმე სახდელი საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული სამართლიანი პროცესის გარანტიების გვერდის ავლით.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში მრავალი სისხლისსამართლებრივი ბუნების ნორმაა, მაგრამ კონკრეტულ სასარჩელო მოთხოვნაში ყურადღება გამახვილებული იქნება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-173 მუხლების საფუძვლით განხორციელებულ სამართალწარმოებაზე, რომლის საფუძველზეც მოსარჩელეს შეეფარდა ადმინისტრაციული სახდელი. ასევე, წვრილმანი ხულიგნობა და სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა ყველაზე ხშირად გამოყენებადი მუხლებია. მიუხედავად იმისა, რომ ამ მუხლებით გათვალისწინებული ქმედებისათვის პირს შეიძლება მძიმე სახდელი შეეფარდოს, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შემთხვევაში, პირს სამართლიანი პროცესის უფრო ნაკლებ გარანტიებზე მიუწვდება ხელი, ვიდრე სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩადენაში ბრალდებულს.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ მოითხოვს სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან პატიმრობის გამოყენების საფუძვლის მტკიცებას. ასევე, არაფერია კოდექსში ნათქვამი იმაზე, რომ პოლიციელის მიერ დაკავებული პირისათვის უფლებების შეტყობინების შემდეგ რა ვადაში უნდა ისარგებლოს პირმა ამ უფლებით. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ ადგენს უდანაშაულობის პრეზუმციის მოთხოვნას. ის არ მოითხოვს მოსამართლისაგან მტკიცების ისეთი სტანდარტის გამოყენებას, როგორიცაა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი.

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეების განხილვის სასამართლო პროცესების უმრავლესობა ზედაპირული და ფორმალურია: ძირითადად, ამ პროცესებზე მოსამართლის წინაშე გამოდის პოლიციის თანამშრომელი, რომელიც წარმოადგენს თავის მიერ შედგენილ ადმინისტრაციული დაკავებისა და სამართალდარღვევის ოქმს, რომლებიც ხშირ შემთხვევაში ხდება პირის სამართალდამრღვევად ცნობის წინაპირობა, მოსამართლე კი ამის შემდგომ მოკლე ხანშივე აცხადებს შეფარდებულ სახდელს.“

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა სისტემის რეფორმის სამუშაო ჯგუფის მიერ წარმოდგენილ იქნა ძირითადი პრინციპები ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ახალი კოდექსის შემუშავებისთვის. აღნიშნული პროექტი ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა მარეგულირებელი, სისტემურად ახალი კოდექსის შექმნას. ამავე პროექტის თანახმად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა მოქმედ კოდექსში მოცემული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების ნაწილი, რომლებზეც სახდელის სახით გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული პატიმრობა, გადადის სისხლის სამართლის კოდექსში, მსუბუქი დანაშაულის სახით, რაზეც გავრცელდება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი გარანტიები. მიუხედავად გარკვეული ხარვეზების არსებობისა, მაგ: ადმინისტრაციული პატიმრობის შემოთავაზებულ ვადებსა და ზოგიერთი სამართალდარღვევისთვის გათვალისწინებულ სანქციასთან დაკავშირებით, შემოთავაზებული მოდელი მოქმედ კოდექსთან შედარებით გაცილებით უფრო მეტად უზრუნველყოფდა ადამიანის უფლებათა დაცვასა და ეფექტიანი მართლმსაჯულების განხორციელებას. აღსანიშნავია, რომ შემოთავაზებული მოდელის პარლამენტში წარდგენა ამ დრომდე არ მომხდარა.

არსებულ კოდექსში ბოლო წლებში შესულ პოზიტიურ ცვლილებად უნდა შეფასდეს ადმინისტრაციული პატიმრობის ვადის შემცირება 90 დღიდან 15 დღემდე, თუმცა ფრაგმენტული ცვლილებები ვერ უზრუნველყოფს კოდექსის ადმიანის უფლებათა დაცვის სტანდარტებთან შესაბამისობაში მოყვანას.

უკვე მრავალი წელია სახალხო დამცველის ანგარიშში კრიტიკულად ფასდება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეების განხილვის პროცესი. გამონაკლისი არც 2017 წელი ყოფილა. სახალხო დამცველი საპარლამენტო ანგარიშში მიუთითებს, რომ კოდექსი სრულყოფილად არ არეგულირებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების წარმოების პროცედურულ საკითხებს, სათანადოდ არ უზრუნველყოფს პირს სამართლიანი სასამართლოს უფლების შემადგენელი ელემენტებით, არ არის განსაზღვრული მტკიცებულებათა მოპოვების, გამოკვლევის და შეფასების წესი.^[6]

ბოლო წლების სტატისტიკა

ყოველწლიურად საქართველოს სასამართლოები დაახლოებით 30 000 ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეს განიხილავს, საიდანაც დაახლოებით 60% ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის დაკისრებით სრულდება. ამათგან საქმეების დიდი ნაწილი მოდის იმ გადაცდომებზე, რომლებიც თავისი ბუნებით სისხლის სამართლებრივია. მათ შორისაა ისეთი სამართალდარღვევები, როგორებიცაა წვრილმანი ხულიგნობა და პოლიციის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, 2016 წელს მხოლოდ 166-ე და 173-ე მუხლებით ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი შედგა 7910 პირის მიმართ, 2017 წლის მონაცემებით, ამ ციფრმა 6 744 შეადგინა.

2016 წელს ადმინისტრაციული პატიმრობა შეფარდებული ჰქონდა 704 პირს, ხოლო 2017 წელს - 590 პირს.

აღსანიშნავია, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლოს სტატისტიკის მიხედვით ბოლო წლებში აქტიურად ხდება სანქციის სახით პატიმრობის გამოყენება წვრილმან ხულიგნობისათვის და სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობისათვის, როგორც თითოეული ნორმის მიმართ ცალ-ცალკე ისე ერთდროულად მათი საფუძვლით პასუხიმგებლობის განსაზღვრისას.

2015 წლის სტატისტიკით თბილისის საქალაქო სასამართლომ სახდელის სახით ჯარიმა განუსაზღვრა 347 პირს, ხოლო პატიმრობა 14-ს. 2016 წლის სტატისტიკით კი თბილისის საქალაქო სასამართლომ დააჯარიმა 223 პირი წვრილმანი ხულიგნობისათვის და სახდელის სახით პატიმრობა დააკისრა 2 პირს.

2017 წელს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სტატისტიკის მიხედვით: 166-ე მუხლის საფუძველზე 165 პირი დაჯარიმდა და 5 პირს შეეფარდა პატიმრობა. 173-ე მუხლის საფუძველზე 454 პირი დაჯარიმდა და პატიმრობა შეეფარდა 20 ადამიანს, ხოლო რაც შეეხება ერთად 166-173-ე მუხლებს: 881 პირი დაჯარიმდა და 36 პირს შეეფარდა პატიმრობა.

2018 წელის ივლისის მდგომარეობით (1 იანვრიდან-31 ივლისის ჩათვლით), თბილისის საქალაქო სასამართლოს სტატისტიკის მიხედვით, 166-ე მუხლის საფუძველზე დაჯარიმდა 210 პირი, ხოლო პატიმრობა შეეფარდა 26 პირს. 173-ე მუხლის საფუძვლით დაჯარიმდა 334 პირი და პატიმრობა შეეფარდა 63-ს. რაც შეეხება 166-173 მუხლებს ერთად ამ დროის მონაკვეთში დაჯარიმდა 658 პირი, ხოლო პატიმრობა შეეფარდა 110 პირს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკით,^[7] კონვენციის მე-6 მუხლით გათვალისწინებული პროცესუალური უფლებები, რომელიც ვრცელდება სისხლის სამართლებრივი ბრალდების ცნებაზე, ასევე ვრცელდება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებზე, რომელიც ითვალისწინებს პატიმრობას. „ის გარემოება, რომ მოსალოდნელი სახდელი შედარებით ნაკლებ მძიმეა, არ აცლის სამართალდარღვევას მის თანდაყოლილ სისხლისსამართლებრივ ბუნებას.“^[8] წვრილმანი ხულიგნობა და სამართალდამცავი ორგანოს თანამშრომლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა, სისხლისსამართლებრივი ბუნებისაა, და უნდა ითვალისწინებდეს შესაბამის საპროცესო გარანტიებს, როგორიცაა უდანაშაულობის პრეზუმცია, მტკიცების სტანდარტი, უფლება ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს ჰქონდეს საკმარისი დრო და საშუალება დაიცვას თავი და სხვა.

იმ პრეცედენტული სამართლის ანალიზის შედეგად, სადაც კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა იქნა დადგენილი, შეგვიძლია გამოვყოთ საქმეების ორი განსხვავებული კატეგორია. პირველი მოიცავს საქმეებს, რომლებშიც სისხლის სამართლის პროცესში არსებული სირთულეები უკავშირდებოდა კანონმდებლობის ხარვეზს, გაუფრთხილებლობას, თვითნებობას ან სხვა რაიმე მიზეზს. მეორეში კი ისეთი საქმეები შედის, რომელშიც შიდასახელმწიფოებრივი სამართლის თვალსაზრისით პრობლემა არ ყოფილა, თუმცა კონვენციის დარღვევა გამოიწვია ეროვნული სასამართლოს გადაწყვეტილებამ, რომლის მიხედვით, გარკვეული საკითხები არ მიეკუთვნებოდა „სისხლის სამართლის” საქმეთა ჯგუფს.

Engel and Others v. The Netherlands არის წამყვანი საქმე „სისხლისსამართლებრივი” დეფინიციის განსაზღვრის თვალსაზრისით. ამ საქმეში განისაზღვრა კრიტერიუმები ე.წ „ენგელის კრიტერიუმი“, რომელსაც სასამართლო ყოველ მსგავს საქმეში ციტირებს:

დანაშაულის კლასიფიკაცია შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის მიხედვით

პირველ რიგში უნდა გაირკვეს დებულება, რომელიც განსაზღვრავს ბრალდების სახით წაყენებულ დანაშაულს, მიეკუთვნება სისხლის სამართალს, დისციპლინურ სამართალს თუ ორივეს ერთად, მოპასუხე სახელმწიფოს სამართლებრივი სისტემის მიხედვით. თუმცა ეს მხოლოდ ამოსავალი წერტილია. ამ გზით მიღებული მინიშნებები მხოლოდ ფორმალური და პირობითი ღირებულებისაა და უნდა შემოწმდეს სხვადასხვა ხელშემკვრელი სახელმწიფოების შესაბამისი კანონმდებლობებისთვის დამახასიათებელი საერთო ნიშნების გათვალისწინებით. დანაშაულის ხასიათი ძალზე მნიშვნელოვანი ფაქტორია. სირთულეები წარმოიქმნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც პირის ქმედება არ არის კლასიფიცირებული „სისხლისსამართლებრივად“.

დანაშაულის ხასიათი

დანაშაული „სისხლის სამართლებრივია”, თუ მისი ხასიათია „სისხლისსამართლებრივი”. პრეცედენტული სამართალი არ გვთავაზობს ამ ცნების განსაზღვრებას. თუმცა გარკვეული მინიშნებები შესაძლოა ამოვიკითხოთ სასამართლოს მცდელობიდან, განსაზღვროს დისციპლინური სამართალდარღვევები. წინასწარ და პირობით დეფინიციას მივყავართ დასკვნამდე, რომ ბრალდება „სისხლისსამართლებრივი” ხასიათისაა, თუ ის უკავშირდება ნორმას, რომელიც ვრცელდება ყველაზე და არა პირთა შეზღუდულ ჯგუფზე, ამასთან, თუ დაკისრებული სანქცია, პირველ რიგში, ემსახურება სადამსჯელო მიზნებს. შესაბამისად, წვრილმანი დანაშაულები, მათ შორის ისინი, რომელთა დეკრიმინალიზაცია განხორციელდა, კვლავაც მიეკუთვნება სისხლის სამართალს.

დისციპლინური ბრალდების ხასიათი

Engel and Others v. The Netherlands საქმეში სასამართლოს არ უცდია დისციპლინური სამართალწარმოებისთვის დამახასიათებელი ნიშნების განსაზღვრა. სასამართლო შემდეგი განცხადებით შემოიფარგლა: „როდესაც სამხედრო მოსამსახურეს ბრალად ედება ისეთი მოქმედება ან უმოქმედობა, რომელიც ეწინააღმდეგება სამხედრო ძალების საქმიანობის მარეგულირებელ სამართლის ნორმას, სახელმწიფო არსებითად უფლებამოსილია, მის წინააღმდეგ გამოიყენოს დისციპლინური სამართალი და არა სისხლის სამართალი...” დისციპლინური სამართალდარღვევის ტიპური მახასიათებლები მოგვიანებით იქნა განსაზღვრული უფრო ზუსტად. პირველი დეტალური ანალიზი Weber v. Switzerland საქმეში გვხვდება, რომელშიც კომისიამ განაცხადა შემდეგი:

„დისციპლინური სანქციების ზოგადი დანიშნულებაა იმის უზრუნველყოფა, რომ კონკრეტული ჯგუფების წევრებმა დაიცვან მათი ქცევის მარეგულირებელი სპეციალური წესები” მან განაცხადა (თუმცა წყაროს მითითების გარეშე), რომ „ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა დიდ უმრავლესობაში მიმდინარე გამოძიების შესახებ ინფორმაციის გამხელა ეწინააღმდეგება ასეთ წესებს და ისჯება სხვადასხვა ნორმების საფუძველზე”. სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ მხარეებმა სამართალწარმოებაში მიიღეს მონაწილეობა მხოლოდ როგორც სასამართლოს იურისდიქციის ქვეშ მყოფმა პირებმა, ამიტომ ისინი არ ექცეოდნენ სასამართლო სისტემის დისციპლინურ სფეროში. ვინაიდან სადავო კანონმდებლობა პოტენციურად მთელ მოსახლეობაზე ვრცელდებოდა, მის მიერ განსაზღვრული სამართალდარღვევა, ისევე როგორც შესაბამისი სასჯელი, უნდა ჩათვლილიყო „სისხლისსამართლებრივად”.

„შერეული ხასიათის” სამართალდარღვევები

ხშირია ისეთი სამართალდარღვევები, რომლებიც ერთდროულად ხასიათდება როგორც დისციპლინური, ისე სისხლისსამართლებრივი ხასიათის ასპექტებით. საკითხი იმის თაობაზე, ამ ორიდან რომელი უნდა ჩაითვალოს უფრო მნიშვნელოვნად, განხილულ იქნა კემპბელის Campbell and Fell v. The United Kingdom საქმეში. დავის საგანი იყო თავდასხმა ციხის თანამშრომელზე. სასამართლოს განცხადებით, „... მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული, რომ პატიმრის მიერ ჩადენილმა სამართალდარღვევამ შეიძლება სხვადასხვა ფორმა მიიღოს. გარკვეული ქმედებები უდავოდ შიდა დისციპლინის საკითხია, თუმცა სხვები არ შეიძლება იმავე ჭრილში იყოს განხილული. პირველი, ზოგიერთი საკითხი უფრო მნიშვნელოვანია ვიდრე სხვები. სინამდვილეში თავად [საპატიმროს] წესები ახდენენ სამართალდარღვევათა რანგირებას... მეორე, გარკვეული ქმედებების უკანონობა არ შეიძლება ემყარებოდეს მხოლოდ იმ ფაქტს, რომ ისინი ციხეში იყო ჩადენილი: გარკვეული ქმედებები, რომლებიც დისციპლინურ სამართალდარღვევად ითვლება [საპატიმროს] წესების საფუძველზე, შეიძლება დანაშაულს უდრიდეს სისხლის სამართლის მიხედვით...”

დაკისრებული სანქციის ხასიათი

გარკვეული დროის მანძილზე მესამე კრიტერიუმი გადამწყვეტად ითვლებოდა. ეს საკმაოდ ლოგიკურია იმ მიდგომის გათვალისწინებით, რომელიც სასამართლომ თავდაპირველად გამოიყენა Engel and Others v. The Netherlands საქმეში: კონვენცია ისე უნდა განიმარტოს, რომ გამოირიცხოს მისი ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობა, კერძოდ, ხელისუფლების ორგანოებისთვის დისციპლინური სამართალწარმოების გზით პირისთვის მძიმე სანქციების დაკისრების საშუალების მიცემა მე-6 მუხლით განსაზღვრული საპროცესო გარანტიების უზრუნველყოფის გარეშე. დაკისრებულ სანქციას დიდი მნიშვნელობა აქვს იმ თვალსაზრისით, რომ არ არსებობს სისხლის სამართლის ბრალდება, თუ პირს არ ემუქრება მსჯავრდება და სასჯელი. განსხვავებული ვითარებაა, როდესაც ფსიქიკური დაავადებით გამოწვეული შეურაცხყოფის გამო, პირს ბრალად არ შეერაცხება მის მიერ ჩადენილი ქმედება.

თავისუფლების აღკვეთა

Engel and Others v. The Netherlands საქმეში ამოსავალი წერტილი იყო იმ სანქციების განხილვა, რომლებიც მოიცავდნენ თავისუფლების შეზღუდვას ან აღკვეთას. სასამართლოს მიხედვით, სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება, როგორც წესი, ნიშნავს, რომ პირის ქმედება წარმოადგენს სისხლის სამართლის დანაშაულს, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ „თავისი ხასიათით, ხანგრძლივობით ან აღსრულების ფორმით ის არ შეიძლება იყოს არსებითად საზიანო”. ამ საქმეში ორი დღით პირის დაკავება არ იყო საკმარისი, რათა სამართალდარღვევა „სისხლის სამართლის დანაშაულად” ჩათვლილიყო. მეორე მხრივ, სამი ან ოთხი თვით დისციპლინურ ქვედანაყოფში გადაყვანა სასამართლოს მიერ საკმარისად ჩაითვალა.. შესაძლებლიდან. კემპბელის Campbell and Fell-ის საქმეში, სადაც შესაბამისი პერიოდი უდრიდა 570 დღეს, კომისიამ და სასამართლომ ჩათვალეს, რომ სასჯელი იყო საკმარისად მძიმე, რათა „სისხლისსამართლებრივად” ჩათვლილიყო და მე-6 მუხლის გარანტიების გამოყენება გამხდარიყო საჭირო.

ფინანსური სანქცია

ფინანსური სანქციების დაკისრებამ, როგორიცაა ჯარიმა, შეიძლება ასევე გამოიწვიოს სამართალდარღვევის მიკუთვნება სისხლის სამართლის სფეროსთვის. თუმცა აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით პრეცედენტული სამართალი არ იძლევა მკაფიო განმარტებებს. საქმეში Weber v. Switzerland მაქსიმალური ჯარიმა იყო 500 შვეიცარიული ფრანკი, რაც სასამართლოს მოსაზრებით, „საკმარისად მნიშვნელოვნი იყო”.

სანქციის ფაქტობრივი თუ შესაძლო სიმძიმე?

სასამართლოსთვის გადამწყვეტია ფაქტობრივად დაკისრებული სასჯელი თუ კანონით გათვალისწინებული მაქსიმალური სასჯელი? Campbell and Fell-ის საქმეში სასამართლომ მკაფიო პასუხი გასცა ამ კითხვას: „გასაჩივრების საბოლოო შედეგით არ შეიძლება დაკნინდეს იმის მნიშვნელობა, რაც თავდაპირველად ემუქრებოდა განმცხადებელს”. სასჯელის სიმძიმე „განისაზღვრება შესაძლებელი სასჯელის მაქსიმუმით, რომელსაც შესაბამისი კანონი ითვალისწინებს.”

ურთიერთკავშირი სხვადასხვა კრიტერიუმებს შორის

ცალკეული კრიტერიუმების განხილვის შემდეგ, რომლებსაც სასამართლო იყენებს იმის გასარკვევად, კონკრეტული სანქცია „სისხლისსამართლებრივი” ხასიათისაა თუ არა, ისმის კითხვა მათი ურთიერთკავშირის შესახებ: კრიტერიუმების დაკმაყოფილება კუმულაციურად უნდა მოხდეს თუ საკმარისია ერთის დაკმაყოფილება? სასამართლოს განცხადებით, ეს კრიტერიუმები ერთმანეთის ალტერნატივებია, რაც ნიშნავს, რომ მე-6 მუხლი გამოიყენება თუ ერთ-ერთი მაინც დაკმაყოფილდა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ არაკონსტიტუციურად სცნო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის ის ნორმა, რომელიც ითვალისწინებდა პროცესუალური გარანტიების გარეშე სა­სა­მა­რთლო­სა­დმი აშკარა და უხეში უპა­ტი­ვცე­მუ­ლო­ბის გამო და­პა­ტი­მრე­ბას.

ეს საქმე მნიშვნელოვანია, რადგან საკონსტიტუციო სასამართლომ გაიზიარა სამართლიანი სასამართლოს ის მიდგომა, რომელსაც ადამიანის უფლება ევროპული სასამართლო იზიარებს. თუ ბრა­ლდება მო­პა­სუხე სა­ხე­ლმწი­ფოს ერო­ვნული კა­ნო­ნმდე­ბლო­ბით გა­ნი­სა­ზღვრება რო­გორც სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრივი, მე-6 მუ­ხლის მო­ქმე­დება სა­მა­რთა­ლწა­რმო­ებაზე გა­ვრცე­ლდება. თუ­მცა ასეთი კვა­ლი­ფი­კა­ციის არა­რსე­ბო­ბას არ აქვს გა­და­მწყვეტი მნი­შვნე­ლობა მე-6 მუ­ხლით გა­თვა­ლი­სწი­ნე­ბული სა­მა­რთლი­ანი სასა­მა­რთლო გა­ნხი­ლვის გა­რა­ნტი­ების შე­მხე­ბლო­ბი­სთვის. 1976 წლის 8 ივნი­სის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბაში სა­ქმეზე ,,ენხელი და სხვები ნი­დე­რლა­ნდე­ბის წი­ნა­აღმდეგ”ევრო­პუ­ლმა სა­სა­მა­რთლომ გა­ნა­ცხადა: ,,თუ ხე­ლშე­მკვრელ სა­ხე­ლმწი­ფო­ებს ექნე­ბო­დათ შე­სა­ძლე­ბლობა, თა­ვი­ანთი მი­ხე­დუ­ლე­ბით და­ეკვა­ლი­ფი­ცი­რე­ბი­ნათ და­ნა­შა­ული დი­სცი­პლი­ნუ­რად სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრი­ვის ნა­ცვლად, ანდა ,,შე­რე­ული” და­ნა­შა­ულის ჩა­მდე­ნის მი­მართ ეწა­რმო­ები­ნათ დი­სცი­პლი­ნური დე­ვნა, სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრი­ვის ნა­ცვლად, მე-6 და მე-7 მუ­ხლე­ბის ფუ­ძე­მდე­ბლური დე­ბუ­ლე­ბე­ბის მო­ქმე­დება-არმო­ქმე­დება მათ სუ­ვე­რე­ნულ ნე­ბას და­ექვე­მდე­ბა­რე­ბოდა. ასეთ ფა­რთო მი­ხე­დუ­ლე­ბას შე­ეძლო კო­ნვე­ნციის მი­ზა­ნსა და და­ნი­შნუ­ლე­ბა­სთან შე­უსა­ბამო შე­დეგი გა­მო­ეწვია” (81-ე პუ­ნქტი).

იმავე სა­ქმეზე და­დგი­ნდა, რომ სა­მა­რთლის უზე­ნა­ესო­ბაზე და­ფუ­ძნე­ბულ სა­ზო­გა­დოებაში, ქმე­დება, რო­მლი­სთვი­საც პა­სუ­ხი­სმგე­ბლო­ბის ზო­მად თა­ვი­სუ­ფლე­ბის აღკვეთა შე­იძლება იქნეს შე­ფა­რდე­ბული, სი­სხლის სა­მა­რთლის სფე­როს გა­ნე­კუ­თვნება (82-ე პუ­ნქტი). ხოლო 1994 წლის 23 მა­რტის გა­და­წყვე­ტი­ლე­ბაში სა­ქმეზე ,,რა­ვსნბო­რგი შვე­დე­თის წი­ნა­აღმდეგ” ევრო­პუ­ლმა სა­სა­მა­რთლომ აღნი­შნა: ,,მი­უხე­და­ვად აკრძა­ლული ქმე­დე­ბის არა­სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრივი ხა­სი­ათისა, იმ სა­ნქციის სი­მკა­ცრის ბუ­ნე­ბის და ხა­რი­სხის გამო, რო­მე­ლიც შე­იძლება და­კი­სრე­ბოდა პირს... შე­იძლება სა­ქმე სი­სხლი­სსა­მა­რთლე­ბრივ სფე­როს გა­ნე­კუ­თვნოს” (35-ე პუ­ნქტი). ყო­ვე­ლივე ზე­მო­აღნი­შნუ­ლი­დან გა­მო­მდი­ნარე, კო­ნსტი­ტუ­ცი­ური სა­რჩე­ლის მი­ზნე­ბი­სთვის სა­კო­ნსტი­ტუ­ციო სა­სა­მა­რთლო იზი­არებს სტრა­სბუ­რგის სა­სა­მა­რთლოს მი­დგო­მას და მი­იჩნევს, რომ ვი­ნა­იდან სა­დავო ნო­რმე­ბით გა­თვა­ლი­სწი­ნე­ბული სა­მა­რთა­ლდა­რღვე­ვი­სთვის პა­სუ­ხი­სმგე­ბლო­ბის სა­ხით და­დგე­ნი­ლია თა­ვი­სუ­ფლე­ბის აღკვეთა, მა­სზე უნდა გა­ვრცე­ლდეს კო­ნვე­ნციის მე-6 მუ­ხლის მო­ქმე­დება.

აღსანიშნავია, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი რომც არ შეიცავდეს ადმინისტრაციულ პატიმრობას, როგორც სანქციას, კოდექსის ნორმების მთლიანი კორპუსი, ამ ნორმების „სადამსჯელო/სისხლის სამართლებრივი ხასიათიდან/კონტექსტიდან“ გამომდინარე, მაინც ჯდება „სისხლის სამართლებრივი ბრალდების“ ცნებაში და მათზე ვრცელდება ამ ცნებიდან გამომდინარე ყველა უფლება და ვალდებულება. „ის გარემოება, რომ მოსალოდნელი სახდელი შედარებით ნაკლებ მძიმეა ... არ აცლის სამართალდარღვევას მის თანდაყოლილ სისხლის სამართლებრივ ბუნებას.“^[9]

თუმცა, როდესაც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, რომლის ჩადენისათვის პირს შეიძლება შეეფარდოს პატიმრობა, უნდა განიხილებოდეს როგორც სისხლის სამართლის ბრალდება ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის გაგებით. გარდა ამისა, საქმეში Ziliberbeberg v. Moldova ევროპული სასამართლოს თქმით, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა სისხლის სამართლის დანაშაულად შეიძლება ჩაითვალოს მხოლოდ მისი შინაარსიდან გამომდინარეც ან ასეთად იქნეს მიჩნეული მისი შინაარსის და შესაძლო სანქციის გათვალისწინებით.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ სომხეთის, მოლდოვას, რუსეთის უკრაინის და სხვა ქვეყნების (რომელთაც საქართველოს მსგავსი ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონმდებლობა ჰქონდა) წინააღმდეგ შეტანილ 24-ზე მეტ საქმეში დაადგინა, რომ ადმინისტარციული სამართალდარღვევები ამ ქვეყნებში, სადაც პირს ასეთი სამართალდარღვევებისათვის შეიძლება შეეფარდოს პატიმრობა, უნდა ჩაითვალოს სისხლის სამართლის დანაშაულებად ევროპული კონვენციის მიზნებისათვის.

საქმეში Ziliberbeberg v. Moldova ადმინისტრაციული წესით გასამართლებულ პირს დაეკისრა ჯარიმა 3 ევროს ოდენობით არასანქცირებულ პოლიტიკურ დემონსტრაციაში მონაწილეობისათვის, ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა, რომ ეს იყო სისხლის სამართლის საქმე, რადგან ჯარიმა ისახავდა მიზნად როგორც პრევენციას, ისე დასჯას, ხოლო თუ სამართალდამრღვევი არ გადაიხდიდა ჯარიმას, მაშინ მას შეიძლებოდა შეფარდებოდა პატიმრობა 20 დღის ვადით.

2007 წლის 15 ნოემბრის გადაწყვეტილებით - Galstyan v. Armenia ევროპულმა სასამართლომ დაადგინა, რომ საქმე, რომელშიც სამართალდამრღვევი გაასამართლეს წვრილმანი ხულიგნობისათვის, თავისი ხასიათით წარმოადგენდა სისხლის სამართლის საქმეს, რადგან სამართალდამრღვევს რეალურად აღუკვეთეს თავისუფლება სამი დღის ვადით, ხოლო შესაძლო სანქცია ითვალისწინებდა პატიმრობას 15 დღის ვადით. ადმიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ, იგივე პოზიცია დააფიქსირა საქმეში Sergey Zolotukhin v. Russia.

დაზუსტებისათვის უნდა აღნიშნოს, რომ სარჩელის მიზანი სანქციის, როგორც პატიმრობის სახდელის გაუქმება არ არის^[10], რადგან წვრილმანი ხულიგნობა და სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა, აღნიშნული სანქციის არარსებობის მიუხედავად, მაინც სისხლისსამართლებრივი ხასიათის დარჩება მისი შინაარსიდან გამომდინარე და შესაბამისად, საჭიროებს იმ პროცესუალურ გარანტიებს, რასაც სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოითხოვს. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეში Ziliberbeberg v. Moldova მკაფიოდ განაცხადა, მაშინაც კი, როდესაც პირს არ ემუქრება სახდელის სახით პატიმრობის შეფარდება, მას აქვს უფლება სისხლის სამართლის წესით ბრალდებულისათვის დაწესებულ ყველა საპროცესო გარანტიაზე, თუ სამართალდარღვევა თავისი არსით სისხლის სამართლებრივია ან ასეთად შეიძლება ჩაითვალოს სამართალდარღვევის არსისა და მისი ჩადენისათვის გათვალიწინებული სახდელების ერთობლივი შეფასებიდან გამომდინარე.

3.სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელობაზე. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, ,,ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს". საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ეს ნორმა ადგენს უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, რომლის შინაარსი და ფარგლები განსაზღვრულია თავად კონსტიტუციით და საერთაშორისო სამართლებრივი აქტებით. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე- საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ №2/2/558).

„სამართლიანი სასამართლოს უფლება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს, რომელიც აწესრიგებს ინდივიდსა და სახელმწიფოს, ასევე კერძო პირებს შორის არსებულ სადავო ურთიერთობებს, უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის N1/1/403,427 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ").

სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს არა მარტო სასამართლოსადმი ფორმალურ ხელმისაწვდომობას, არამედ ასევე მოითხოვს, რომ საქმის განმხილველ სასამართლოს ჰქონდეს უფლების დარღვევის ფაქტზე რეაგირების ეფექტური საშუალება. ამ უკანასკნელის არარსებობის შემთხვევაში, სამართლიან სასამართლოზე ხელმისაწვდომობა იქნება თეორიული, ფიქციური და არა რეალური მექანიზმი უფლებების დასაცავად.

„...კონსტიტუციის 42-ე მუხლი მოითხოვს, რომ სახელმწიფომ უზრუნველყოს სასამართლო ხელისუფლების კომპეტენციის იმგვარად განსაზღვრა, რომელიც პასუხობს სასამართლოს გზით კონსტიტუციური უფლებების ადეკვატურ დაცვას. სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლება და ამ გზით უფლების დაცვის ეფექტური სამართლებრივი საშუალების მოთხოვნა თანმხვედრი უნდა იყოს სასამართლოს კომპეტენციისა, ადეკვატურად მოახდინოს უფლების დარღვევაზე რეაგირება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება საფრთხის ქვეშ... „უფლება“ ვერ იქნება პირის ლეგიტიმური ინტერესების დაცვის რეალური გარანტია, ის იქნება მხოლოდ თეორიული და ფიქციური, თუ მას არ ახლავს სასამართლო წესით მისი დაცვის შესაძლებლობა” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის გადაწყვეტილება #1/3/421,422 საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 1).

ამიტომ სასამართლო ხელისუფლების ... უფლებამოსილება უნდა წარმოადგენდეს 42-ე მუხლის რეალიზაციის ეფექტურ შესაძლებლობას და, იმავდროულად, სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის კონსტიტუციურ გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 14).

სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსი

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსში არსებული საპროცესო წესრიგის მიხედვით, სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევებზე მართლმსაჯულების განხორციელება არ ხდება საქართველოს კონსტიტუციითა და საერთაშორისო სტანდარტებით აღიარებული სამართლიანი სასამართლოს პრინციპის დაცვით. შესაბამისად სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გულისხმობს თავისი ბუნებით/შინაარსით სისხლისსამართლებრივი სამართალდარღვევების განხილვა/გადაწყვეტას სათანადო საპროცესო გარანტიების (მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილების, უტყუარი მტკიცებულებების, უდანაშაულობის პრეზუმციის, მხარეთა შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპის) გარეშე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველსა და მე-5 პუნქტებს და მე-40 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებს.

აღსანიშნავია, რომ კონკრეტული სადავო საპროცესო ნორმების არსებული შინაარსი არ არის სასარჩელო მოთხოვნით სადავოდ გამხდარი, რადგან ეს საპროცესო ნორმები დამოუკიდებლად, სამართალდარღვევათა კოდექსში არსებული გარკვეულ ნორმებისათვის თვითკმარი საპროცესო წესრიგი შეიძლება იყოს. კონკრეტული სარჩელში წარმოდგენილ მთავარ პრობლემას წარმოადგენს სადავო ნორმების გავრცელება თავისი ბუნებით სისხლისსამართლებრივ დარღვევებზე სათანადო კონსტიტუციური გარანტიების გარეშე. შედეგად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევას იწვევს საპროცესო გარანტიების ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არ არსებობა და შესაბამისად სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გულისხმობს სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევების შესაბამისი საპროცესო გარანტიების გარეშე განხილვა/გადაწყვეტას. შესაბამისად, მოსარჩელე სადავოდ ხდის არა ზოგადად, სადავო ნორმით დადგენილ ინსტიტუტს, არამედ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების სამართალწარმოებას შესაბამისი საპროცესო გარანტიების განსაზღვრის გარეშე, რაც პრაქტიკაში იწვევს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების შელახვას, რომლის მაგალითებიც წარმოდგენილი იქნება სასარჩელო მოთხოვნის არგუმენტაციის ნაწილში და ნათლად წარმოაჩენს, რომ აღნიშნული საპროცესო გარანტიების არარსებობა განაპირობებს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას სამართლიანი სასამართლოს უფლების მიმართ.

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ზაქარია ყიფშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ განაცხადა, რომ „სასამართლოს მიერ განსახორციელებელი ნებისმიერი სახის ქმედებებისათვის აუცილებელია არსებობდეს ის პროცედურული წესრიგი, სამართლებრივი ჩარჩო, რომელთა დაცვითაც მოხდება ამ კომპეტენციის რეალურად რეალიზება. სასამართლოსთვის რაიმე სახის კომპეტენციის მინიჭება თავის თავში არ მოიაზრებს შესაბამისი საპროცესო ღონისძიების არსებობას.“ აღნიშნულ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე მკაფიოდ აღნიშნა, რომ „ზოგადად, შესაძლებელია უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას სათანადო საპროცესო გარანტიების არარსებობამ კონსტიტუციური უფლების დარღვევა გამოიწვიოს.“ აღსანიშნავია, რომ ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად არ სცნო სადავო ნორმა, რადგან „საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით სრულად არის მოწესრიგებული, თუ რა შემთხვევებში, რა ტიპის მტკიცებულებებზე დაყრდნობით და როგორი დასაბუთების არსებობისას უნდა გამოიყენოს სასამართლომ სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიება. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელის არგუმენტს, რომლის თანახმად, სადავო ნორმა შესაძლოა კონსტიტუციას არღვევდეს შესაბამისი საპროცესო გარანტიების არარსებობის გამო.“ აღნიშნულის საწინააღმდეგოდ კი შეიძლება დანამდვილებით ითქვას, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არათუ სრულყოფილად, არამედ ხშირ შემთხვევაში უფლების მინიმალური დაცვის სტანდარტსაც კი ვერ აკმაყოფილებს, რადგან კოდექსი მოიცავს პასუხისმგებლობის დაკისრების პროცედურებს, მნიშვნელოვანი საპროცესო გარანტიების გარეშე, რაც ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს კონსტიტუციურ სტანდარტს. „საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, რომ, როდესაც სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა უკავშირდება ამა თუ იმ სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების პროცედურებსა და მისი გასაჩივრების უფლებას, შეფასების სტანდარტები მკაცრია. პირს, რომელსაც სახელმწიფო სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობას აკისრებს, უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, სრულად ისარგებლოს საქმის სამართლიანი განხილვის პროცედურული გარანტიებითა და გასაჩივრების უფლებით. ამასთანავე, სხვადასხვა სიმძიმის პასუხისმგებლობის დაკისრების მიმართ, შესაძლებელია არსებობდეს განსხვავებული პროცედურული გარანტიები. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, პირის უფლებრივი მდგომარეობა უნდა აკმაყოფილებდეს სამართლიანი სასამართლოს უფლების მინიმალურ სტანდარტებს“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე- საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ №2/2/558).

ასევე, უნდა აღინიშნოს, რომ თავად სისხლისსამართლებრივი ბუნების მატერიალური ნორმის გასაჩივრება საპროცესო გარანტიების არ არსებობის გამო ვერ იქნებოდა არაკონსტიტუციურობის მტკიცების საფუძველი რადგან საკონსტიტუციო სასამართლოს განვითარებული პრაქტიკიდან გამომდინარე, სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან წინააღმდეგობაში შეიძლევა მოვიდეს არა მატერიალური ნორმა არამედ კონკრეტული საპროცესო ნორმა, რომლითაც დადგენილია საპროცესო წესრიგი და სახელმძღვანელო პრინციპები. ეს მიდგომა ნათლად ჩანს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განხილული საქმეებიდან: საქმეში ზურაბ სანიკიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ საკონსტიტუციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მოსარჩელის მოთხოვნა, რადგან პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლის სტატუსის მინიჭება და აღნიშნულ სტატუსთან დაკავშირებული რაიმე სარგებლის მიღება დამოუკიდებელი უფლებაა. მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმა, ვადების დაწესებით, გარკვეულ ჩარჩოებს ადგენს აღნიშნული მატერიალური უფლებით სარგებლობისათვის. აშკარაა, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე პოლიტიკური რეპრესიის მსხვერპლად აღიარების შესაძლებლობის ვადით შემოფარგვლა, თავისი არსით, მატერიალურ რეგულირებას წარმოადგენს და არა საპროცესო წესს.

ასევე, საქმეში ერასტი ჯაკობია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ სადავოდ იყო გამხდარი სისხლის სამართლის კოდექსის 158-ე მუხლის შენიშვნის მე-2 პუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც ითვალისწინებს ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელყოფის შედეგად მოპოვებული ინფორმაციის მტკიცებულებად გამოყენებას სისხლის სამართლის საქმეზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ არ გაიზიარა მოსარჩელის მოთხოვნა, რადგან სისხლის სამართლის პროცესში მტკიცებულებათა დასაშვებობის საკითხს აწესრიგებს არა სადავო ნორმა, არამედ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განვითარებული პრაქტიკის მიხედვით, რეალიზაცია „... მოითხოვს იმ კონკრეტული უფლების არსებობას, რომლის დაცვაც განაპირობებს სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 4 აპრილის №1/2/440 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ანატოლი კოზლოვსკი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1) ანუ აუცილებელია, იყოს prima facie უფლება, რომლის სასამართლო წესით დაცვაც სურს მოსარჩელეს. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვისთვის პირს დარღვეული უნდა ჰქონდეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მისი უფლებები და თავისუფლებები ან უნდა იდგეს ასეთი დარღვევის უშუალო და გარდაუვალი საფრთხის წინაშე (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება „… ქმნის კონსტიტუციითა თუ კანონით დაცული, აღიარებული, რომელიმე უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის სასამართლოში დაცვის პროცესუალურ გარანტიას. სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტურობაში არ მოიაზრება სასამართლოს შესაძლებლობა, შექმნას ან გააფართოვოს მატერიალური უფლების ფარგლები, იგი მხოლოდ უკვე არსებული უფლების ეფექტური დაცვის შესაძლებლობაზე მიუთითებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 3 აპრილის №2/2/630 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4). შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იმსჯელოს თუ რამდენად უზრუნველყოფს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის საპროცესო წესრიგი ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების სასამართლოში ეფექტურად დაცვას მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილების, უტყუარი მტკიცებულებების, უდანაშაულობის პრეზუმციის გარეშე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს ეფექტური და საკმარისი საპროცესო მექანიზმების თაობაზე: პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლების გარანტიებით აღჭურვა ემსახურება რა უფლებების ადეკვატური, ეფექტიანი და საკმარისი საპროცესო მექანიზმებით უზრუნველყოფას, არცერთი საპროცესო მექანიზმი არ უნდა იქნეს განხილული, როგორც თვითმიზანი. ნებისმიერი გარანტია ემსახურება უფლების დარღვევის საფრთხის აღკვეთასა და უფლებებში აღდგენას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის გადაწყვეტილება №3/3/601 საქმეზე: „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 518-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-18). ასევე, მნიშვნელოვანია, რომ „სამართალდარღვევაზე რეაგირებასა და შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაკისრებასთან დაკავშირებული ურთიერთობების ფარგლებში არსებული უფლების დარღვევის საფრთხეების პრევენციის მიზნით, აუცილებელია, არსებობდეს უფლების დაცვის ეფექტიანი სისტემა. როგორც აღინიშნა, პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების პროცესში უაღრესად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სამართლიანი სასამართლოს უფლებითა და საპროცესო გარანტიებით სრულყოფილ სარგებლობას. პასუხისმგებლობის დაკისრებისას ინდივიდი არ უნდა წარმოადგენდეს სამართალწარმოების ობიექტს და უნდა აღიჭურვოს დაცვის იმ მექანიზმებით, რასაც სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოითხოვს.“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის გადაწყვეტილება №3/3/601 საქმეზე: „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 518-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე“, II-11).

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ვერ უზრუნველყოფს, რომ პირმა სრულყოფილად ისარგებლოს სამართლიანის სასამართლოს უფლებითა და საპროცესო გარანტიებით, რადგან ის ითვალისწინებს ისეთ საპროცესო მექანიზმებს, რომელსაც პასუხისმგებლობის დაკისრების პროცესში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება. შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალწარმოება, რომელიც ითვალისწინებს პასუხიმგებლობას სისხლისსამართლებრივი ბუნების ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის დაცვის იმ მექანიზმების გარეშე, რომელსაც სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოითხოვს, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპი

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება, რომელიც პირს სამართალდამრღვევად ცნობს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით გათვალიწინებული პროცესუალური გარანტიების გარეშე, ვერ ჩაითვლება 42-ე მუხლის რეალიზაციის ეფექტურ საშუალებად. აღნიშნულ საქმეებში სასამართლო პროცესი ვერ უზრუნველყოფს ისეთ ფუნდამენტურ პროცესუალურ გარანტიებს, როგორიც შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპია.

„შეჯიბრებითობის პრინციპი ეფუძნება მხარეთა თანაბარ შესაძლებლობას, აღიჭურვონ სათანადო საპროცესო ინსტრუმენტებით და გამოიყენონ ისინი საიმისოდ, რათა წარადგინონ მათი პოზიციების სასარგებლო არგუმენტები. იმავდროულად, ამ პრინციპის უმთავრესი მიზანი არის სწორი გადაწყვეტილების მიღების ხელშეწყობა და ამ მიზნისთვის ეს პრინციპი ეყრდნობა ორივე მხარის მიერ არგუმენტების თავისუფლად წარდგენის შესაძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლი 30 სექტემბრის გადაწყვეტილება №1/8/594 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ხათუნა შუბითიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 27).

იმ პირობებში როდესაც საქართველოს კანონმდებლობა არ იცნობს სასამართლოს ე.წ. ლეგალურ სუბსიდიარულ აქტივობას, მხარეს უნდა ჰქონდეს საქმის წარმოებაზე სამართლებრივი გავლენის მოხდენის, მტკიცებულების იმ პირობებში მოპოვება-წარდგენის და საკუთარი ინტერესების დაცვის გონივრული შესაძლებლობა, რომელიც არ აყენებს მას მოწინააღმდეგე მხარესთან შედარებით არსებითად არახელსაყრელ მდგომარეობაში.

სამართალწარმოების სამართლიანობა მნიშვნელოვანწილად არის დამოკიდებული მხარეთა საპროცესო თანასწორობაზე, რაც გულისხმობს სამართალწარმოების მხარეებისათვის თანაბარი გონივრული შესაძლებლობების მინიჭებას, მოიპოვონ და წარმოადგინონ მტკიცებულებები. მხარეთა თანასწორობა ფარდობითი ხასიათისაა და მოწინააღმდეგე მხარესთან შედარების მიზანია სამართლიანი ბალანსის უზრუნველყოფა მხარეებს შორის.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი საერთოდ არ ითვალისწინებს პროცესუალური გარანტიების სახით მხარეთა თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპებს. კოდექსი ზოგადად განსაზღვრავს, რომ სამართალდარღვევათა საქმის განხილვას უნდა მოხდეს მოქალაქეთა „თანასწორობის საწყისებზე“, რაც გულისხმობს, რომ „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეს განიხილავენ კანონის და საქმის განმხილველი ორგანოს (თანამდებობის პირის) წინაშე ყველა მოქალაქის თანასწორობის საწყისებზე წარმოშობის, სოციალური და ქონებრივი მდგომარეობის, რასობრივი და ეროვნული კუთვნილების, სქესის, განათლების, ენის, რელიგიისადმი დამოკიდებულების, საქმიანობის სახეობისა და ხასიათის, საცხოვრებელი ადგილისა და სხვა გარემოებათა მიუხედავად“. აღსანიშნავია, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არსად სხვაგან არ წერია პროცესუალურ თანასწორობაზე, ივარაუდება, რომ ამ კოდექსისათვის თანასწორობის ფარგლები მხოლოდ აქ არის მოცემული, რაც თავის მხრივ გამორიცხავს პროცესუალური თანასწორობის გარანტიების არსებობას სისხლისსამართლებრივი სამართალდარღვევების განხილვისას.

თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპის მიხედვით, მნიშვნელოვანია, სასამართლოს მიერ გამოტანილი დადგენილება იყოს დაფუძნებული სამართლიანი სასამართლოს უფლებით გათვალისწინებულ საპროცესო გარანტიებს, რაც თავის თავში გულისხმობს, რომ სასამართლომ დაიცვას გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი და მხოლოდ უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე ცნოს პირი სამართალდამრღვევად, რადგან „ხსენებული სისხლისსამართლებრივი პრინციპი მიმართულია შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში სამართლიანი სასამართლოს უფლების უზრუნველყოფისკენ და, შესაბამისად, სახელმწიფოსთვის უტყუარობის მტკიცებულებითი სტანდარტის დადგენით ხელისუფლების სხვადასხვა შტოებს ავალდებულებს, უზრუნველყონ სისხლის სამართლის პროცესის წარმართვა ჯანსაღი პაექრობის, ბრალდებისა და დაცვის არგუმენტების შეჯერების საფუძველზე.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 27 იანვრის გადაწყვეტილება №1/8/594 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ნადია ხურციძე და დიმიტრი ლომიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II, 37).

საპროცესო თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის მთავარი არსი სწორედ იმაში მდგომარეობს, რომ უზრუნველყოს მხარეებს შორის სამართლიანი ბალანსი და მათ მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებათა შეჯერების საფუძველზე სასამართლომ გამოიტანოს ობიექტური გადაწყვეტილება. თუმცა, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ვერ უზრუნველყოფს ამ ობიექტურობის დაცვის ხარისხს, რადგან იმ შემთხვევაშიც, რომ დაცვის მხარემ წარმოადგინოს შესაბამისი მტკიცებულება, რომელიც ნათლად წარმოაჩენს სამართალდამცავი ორგანოს მიერ წარმოდგენილი ოქმების საწინააღმდეგოს, სასამართლო მაინც ოქმებში წარმოდგენილ ინფორმაციას გაითვალისწინებს. მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ თავად ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსია, სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევების მიმართ განვითარებული პრაქტიკის მსგავსი დამახინჯების საფუძველი.

აღსანიშნავია, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი სამართალდამცავ ორგანოს არ უდგენს იმ მტკიცების სტანდარტს, რომელიც დაავალდებულებდა „ბრალდების“ მხარეს ნეიტრალური მტკიცებულების წარმოდგენას. 236-ე მუხლი გულისხმობს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეზე მტკიცებულებას წარმოადგენს ყველა ფაქტობრივი მონაცემი, რომელთა საფუძველზე, საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული წესით, ორგანო (თანამდებობის პირი) დაადგენს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არსებობას ან არარსებობას, პირის ბრალეულობას მის ჩადენაში და სხვა გარემოებებს, რომლებსაც მნიშვნელობა აქვს საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის. ამავე მუხლის მეორე ნაწილი კი განსაზღვრავს თუ რა საშუალებებით შეიძლება დადგინდეს ეს მონაცემები. ჩამონათვალი რა თქმა უნდა ალტერნატიულია და ოქმში აღწერილი გარემოებების სხვა მტკიცებულებით დადასტურებაზე არ მიუთითებს. ამ ნორმის არსებული შინაარსი არ უზრუნველყოფს მტკიცების სტანდარტის არსებობას, რომელიც დააკმაყოფილებდა სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევებზე სამართალწარმოების შესაბამისობას სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან.

სწორედ ამიტომ, მტკიცების სტანდარტის არ არსებობის გამო, სამართალდამცავი ორგანოები უმეტეს შემთხვევაში წარმოადგენენ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის ოქმსა და ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის ახსნა-განმარტებას, რომლებიც ვერ აკმაყოფილებს უტყუარი მტკიცებულების პრინციპს. მაგრამ რატომ ითვალისწინებს სასამართლო ყოველთვის სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის პოზიციას? 237-ე მუხლიდან გამომდინარე, „ორგანო (თანამდებობის პირი), ხელმძღვანელობს რა კანონითა და მართლშეგნებით, მტკიცებულებას შეაფასებს თავისი შინაგანი რწმენით, რაც დამყარებულია საქმის ყველა გარემოების ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ გამოკვლევაზე მათ ერთობლიობაში“ უტყუარობის და კანონიერების პრეზუმცია სამართალდამცავი ორგანოს სასარგებლოდ წყდება და საქმის განხილვა მიმდინარეობს იმ დაშვებით, რომ პირი სამართალდამრღვევია თუ მანვე საწინააღმდეგო არ დაამტკიცა. შესაბამისად, მტკიცების ტვირთის გადაკისრება ხდება მეორე მხარეზე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, 264-ე მუხლის მიხედვით, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისას გამოსარკვევი გარემოებები ექვემდებარება მტკიცებულებათა შეფასების ზემოთ აღნიშნულ წესს. სწორედ ამ შეფასების სტანდარტით ხდება მტკიცებულებების (საქმის გარემოებების სრულყოფილი შეფასება), რომელსაც კონკრეტული ნორმა საქმის გარემოებების გამორკვევაში უთითებს.

სააპელაციო სასამართლო ზურაბ ჯაფარიძის მიმართ გამოტანილ დადგენილებაში მიუთითებს, რომ „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის გამოვლენა და მის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება სპეციფიკურ მმართველობით საქმიანობას წარმოადგენს და სამართალდარღვევის გამოვლენა იურიდიული ფაქტის დადგენა-დაფიქსირებას ნიშნავს, რაც შესაბამის იურიდიულ შედეგს იწვევს. შესაბამისად, ფაქტობრივი გარემოებების სწორად დადგენა პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი კვალიფიკაციის, სამართლებრივი ნორმის შეფარდებასთან.“ შესაბამისად, განსაკუთრებული მნიშვნელობა უნდა ენიჭებოდეს თუ როგორ დგინდება ეს ფაქტი, რომლის მიხედვითაც სასამართლო პირს სცნობს სამართალდარღვევად.

სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევების განხილვისას კი უმნიშვნელოვანესია საპროცესო გარანტიების არსებობა, რომლის მიხედვითაც სასამართლო პროცესის წარმართვა მოხდება თანასწორობისა და შეჯიბრებითობის პრინციპის გათვალისწინებით. სამართლიანი სასამართლოს კონსტიტუციური სტანდარტიდან გამომდინარე პირისათვის პასუხიმგებლობის დაკისრება უნდა მოხდეს საპროცესო თანასწორობის დაცვით მტკიცებულებათა შეჯერების საფუძველზე, რომლის მიხედვითაც სასამართლო გამოიტანს დასაბუთებულ დადგენილებას.

სასამართლოს დადგენილების დასაბუთებულობა

სასამართლო ამ ტიპის საქმეების მიმართ გამოირჩევა არასათანადო ყურადღებით, რაც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირთა უფლებების უგულებელყოფაში გამოიხატება. სასამართლოს მიერ გამოტანილი დადგენილებების უმეტესი ნაწილი არასაკმარისად არის დასაბუთებული და დაწერილია შაბლონური ფორმით. გადაწყვეტილების დასაბუთების დროს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს ისეთ საქმეებს, როდესაც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირი არ აღიარებს სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტს და სასამართლოს აწვდის საქმეში არსებული მტკიცებულებებისაგან განსხვავებული შინაარსის ინფორმაციას. ასეთ შემთხვევებში, დადგენილებების გამოტანისას სასამართლოები ეყრდნობიან მხოლოდ ისეთ მტკიცებულებებს, რომლებიც მიუთითებს პირის ბრალეულობაზე. დადგენილებებში არ არის დასაბუთებული, თუ რატომ იზიარებს სასამართლო ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის ბრალეულობის დამადასტურებელ მტკიცებულებებს და უარყოფს სხვას. სასამართლოები შემოიფარგლებიან მხოლოდ იმის მტკიცებით, რომ სამართალდამცავი ორგანოს მიერ წარმოდგენილი მასალები საკმარისია ბრალდების დასამტკიცებლად, თუმცა არ ითვალისწინებენ იმ მტკიცებულებებს, რომლებიც შეიძლება პირის უდანაშაულობას ადასტურებდეს. უმეტეს შემთხვევებში დადგენილებები საერთოდ არ შეიცავს არგუმენტაციას, თუ როგორ მივიდა სასამართლო კონკრეტულ დასკვნამდე და შემოიფარგლება მხოლოდ საპროცესო კანონმდებლობის ფორმალური განმარტებით.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 266-ე მუხლი შეეხება სასამართლოს მნიშვნელოვან პროცესუალურ გარანტიას, რომ მან გამოტანილი დადგენილება უნდა დაასაბუთოს, მაგრამ როგორც ამ მუხლის მეორე პუნქტში ვხვდებით: „დადგენილება უნდა შეიცავდეს: დადგენილების გამომტანი ორგანოს (თანამდებობის პირის) დასახელებას; საქმის განხილვის თარიღს; ცნობებს იმ პირის შესახებ, რომლის მიმართ განიხილება საქმე; საქმის განხილვისას დადგენილ გარემოებათა გადმოცემას; იმ ნორმატიული აქტის მითითებას, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას მოცემული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის; საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილებას.“ ამ პუნქტში განსაზღვრული ასპექტები გარკვეულწილად წარმოადგენს საქმის განხილვის ფორმალურ ნაწილს და შესაბამისად დადგენილებებში დასაბუთების ნაწილი ხშირ შემთხვევაში საერთოდ არ მოიპოვება, რაც ზრდის თვითნებობის რისკებს, რადგან პირისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი დამცავი ბერკეტი სისხლისსამართლებრივი ბუნების დანაშაულისას სასამართლო უნდა იყოს. როდესაც მოსამართლეს საპროცესო ნორმა არ ავალდებულებს მის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთებას, შესაბამისად მოსამართლის კეთილგანწყობაზეა დამოკიდებული თუ რამდენად გაითვალიწინებს ის მხარეების მიერ წარმოდგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, მტკიცებულებათა ერთობლიობასა და მათი შეჯერების საფუძველზე დაასაბუთებს მის მიერ გამოტანილ დადგენილებას. პრაქტიკის ანალიზიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ მოსამართლეები არ იჩენენ გულუხვობას, როდესაც საქმე დადგენილების დასაბუთებას ეხება, რადგან სადავო ნორმა არც ავალდებულებს მას. მნიშვნელოვანია, რომ საპროცესო გარანტიების არ არსებობა სადავო ნორმას თანაბრად ავრცელებს ყველა ბუნების სამართალდარღვევაზე, მათ შორის სისხლისსამართლებრივი ხასიათის ნორმებზეც.

სასამართლოს მიერ გამოტანილი დადგენილების დასაბუთების ნაწილში, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისას გამოსარკვევი გარემოებანი, რომლის მიხედვითაც ორგანო (თანამდებობის პირი) ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისას მოვალეა დაადგინოს: ჩადენილი იყო თუ არა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, ბრალეულია თუ არა პირი მის ჩადენაში, ექვემდებარება თუ არა იგი ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას, მაგრამ როგორც ზემოთ აღინიშნა სასამართლო გარემოებებს იმ საპროცესო მექანიზმების უგულებელყოფით იკვლევს, რომელიც აუცილებელია სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულებისათვის.

სადავო ნორმის საპროცესო გარანტიების გარეშე გავრცელება სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევებზე, რომელთა შემთხვევაშიც აუცილებელ საპროცესო მექანიზმს წარმოადგენს გადაწყვეტილების დასაბუთება, არღვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლების კონსტიტუციურ სტანდარტს.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების დადგენილებების ანალიზიდან იკვეთება, რომ სასამართლოს მიერ გამოტანილ დადგენილებებში სამოტივაციო ნაწილის საერთოდ ვერ ვხვდებით. ეს ნორმა არ შეიცავს თუ დასაბუთების რა შინაარსობრივ კრიტერიუმებს უნდა აკმაყოფილებდეს დადგენილება და საერთოდაც დასაბუთების ნაწილზეც არ მიუთითებს. შესაბამისად, უნდა აღინიშნოს, რომ თავად სადავო ნორმიდან გამომდინარეობს ის პრობლემა, რომ მოსამართლე არ არის ვალდებული, მის მიერ მიღებული კონკრეტული გადაწყვეტილება დაასაბუთოს. დადგენილებებში ყოველთვის ფორმალურად არის ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა ნორმები მითითებული და საქმის აღწერილობითი ნაწილი, რაც რეალურად შესაბამისობაშია ამ ნორმასთან, რადგან ამ ნორმაში ვერ ვხვდებით დასაბუთების კონკრეტული სტანდარტის არსებობას, რაც შესაბამისობაში იქნებოდა სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა საქმეში დასაბუთების ნაწილში ერთ-ერთ მნიშვნელოვან პრობლემას წარმოადგენს თავად ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენების შემთხვევაში დასაბუთების არ არსებობა, რაც ცალკე იქნება განხილული.

ასევე, სასამართლოს მიერ გამოტანილ დადგენილებაში ნათლად უნდა იყოს დასაბუთებული, თუ რაში გამოიხატა პირის მიერ ჩადენილი სამართალდარღვევა და რატომ წარმოადგენ ის წვრილმან ხულიგნობასა და სამართალდამცავი ორგანოს კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობას. ზურაბ ჯაფარიძე პოლიციელებს ეკითხებოდა თუ რატომ მოექცნენ დაკავებულ პირს და საერთოდ იყვნენ თუ არა სამოქალაქო ფორმაში ჩაცმული პირები სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლები. მოსარჩელის მიმართ გამოტანილ დადგენილებაში ამ საკითხებზე მსჯელობას ვერ ვხვდებით.

მაგრამ მსგავს საკითხზე იმსჯელა თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2018 წლის 4 ოქტომბერის დადგენილებით საქმეზე N4/7919-18 და განმარტა, რომ ,,პოლიციელის მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას მესამე პირებს არა აქვთ უფლება სამართალდამცავებს მოსთხოვონ ახსნა-განმარტება მათ მიერ განხორციელებული ქმედებებთან დაკავშირებით. ხსენებული ქმედებით შესაძლოა დაყოვნდეს ან საფრთხე შეექმნას საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას, ან რამე ზიანი მიადგეს მოქალაქეების სიმშვიდეს და უსაფრთხოებას...,ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს სასამართლოსათვის არ წარმოუდგენია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენაში მისი ბრალის გამომრიცხავი შესაბამისი მტკიცებულებანი.“ აღნიშნულ საქმეში სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან წარმოდგენილი იყო მხოლოდ სამართალდარღვევის ოქმი. ამ განმარტებიდან გამომდინარე ნათელია, რომ მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს პოზიციის გაზიარება არცთუ ისე ლოგიკური განმარტებების გაკეთებისკენ უბიძგებს სასამართლოს.

ზურაბ ჯაფარიძის მიმართ გამოტანილი საქალაქო სასამართლოს დადგენილებაც, ერთ-ერთი ნათელი მაგალითია იმისა თუ როგორ ასაბუთებს სასამართლო მის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას პირის სამართალდამრღვევად ცნობის შესახებ. სასამართლო უთითებს ზოგადად ნორმებს და დადგენილებაში არ ასაბუთებს თუ კონკრეტულად რამ განაპირობა პირის სამართალდამრღვევად ცნობა.

ასევე, კონკრეტულ დადგენილებასთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია ის, რომ 2018 წლის 3 მაისს სასამართლომ 3 პირი ცნო სამართალდამრღვევად, მაგრამ სამოტივაციო ნაწილში მხოლოდ იმ მსჯელობას ვხვდებით რაც ზურაბ ჯაფარიძის ნაწილში წარმოდგენილი. შესაბამისად, სასამართლომ სამივე პირზე დამაკმაყოფილებლად მიიჩნია ერთი აბზაცით დაესაბუთებინა საკუთარი გადაწყვეტილება და ინდივიდუალურად არ დაესაბუთებინა თითოეული პირის მიმართ თუ რაში გამოიხატებოდა მათ მიერ ჩადენილი სამართალდარღვევა.

ადმინისტრაციული სახდელის გამოყენების დასაბუთებულობა

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მიხედვით ადმინისტრაციული სახდელი წარმოადგენს პასუხისმგებლობის ზომას და გამოიყენება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩამდენის აღსაზრდელად კანონების დაცვის, საერთო ცხოვრების წესების პატივისცემის სულისკვეთებით, აგრეთვე როგორც თვით სამართალდამრღვევის, ისე სხვა პირთა მიერ ახალი სამართალდარღვევების ჩადენის აცილების მიზნით.

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 33-ე მუხლი ითვალისწინებს, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის სახდელის დადების ზოგად წესებს: „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის სახდელი დაედება იმ ნორმატიული აქტით დაწესებულ ფარგლებში, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ ამ კოდექსის და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ სხვა აქტების ზუსტი შესაბამისობით. სახდელის დადებისას მხედველობაში მიიღება ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებანი.“

ამ ნორმის მეორე წინადადება გამორიცხავს სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევებზე სათანადო სამართალწარმოების განხორციელებას სახდელის დადებისას, რადგან ის თანაბრად ვრცელდება ყველა „ხასიათის“ სამართალდარღვევაზე. სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევებისათვის სახდელის დადების ზოგადი ნორმა ვერ უზრუნველყოფს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვას, რადგან ნორმის არსებულ შინაარსში არ იგულისხმება ის საპროცესო გარანტიები, რომელიც აუცილებელია პასუხიმგებლობის დაკისრების პროცესის გამართული და სამართლიანი განხორციელებისათვის. კონკრეტულ შემთხვევაშიც, რა თქმა უნდა, მნიშვნელოვანია სახდელის შეფარდებას წინ უძღოდეს სასამართლოს მიერ მტკიცებულებათა შეფასების შესაბამისი სტანდარტი, მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილება, პროცესუალური თანასწორობის უზრუნველყოფა და სახდელის შეფარდებისას დასაბუთების არსებობა თუ რატომ მივიდა სასამართლო ამ დასკვნამდე განსაკუთრებით ისეთი სახდელის შეფარდებისას, როგორიც ადმინისტრაციული პატიმრობაა.

კოდექსის 24-ე მუხლის ადგენს სახდელის სახეებს, როგორებიცაა შენიშვნა, ჯარიმა, ადმინისტრაციული პატიმრობა და ა.შ. კონკრეტულ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, თავად 32-ე მუხლი, თუ რა შემთხვევაშია დაშვებული პატიმრობის გამოყენება „ადმინისტრაციული პატიმრობა დადგინდება და გამოიყენება მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში.“ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ აკონკრეტებს თუ რა გამონაკლისი შემთხვევა შეიძლება იყოს პატიმრობის საფასური. ასევე, კოდექსი მოსამართლეს არ ავალდებულებს, რომ მან შესაბამისად ამტკიცოს პატიმრობის გამოყენების საჭიროება, რადგან თავად ნორმებიდან მკაფიოდ არ იკითხება საერთოდ ვალდებულია თუ არა მოსამართლე დაასაბუთოს თუ რატომ იყენებს კონკრეტულ ადმინისტრაციულ სახდელს.

კონკრეტულ შემთხვევაში, მნიშვნელოვანია, თავად 32-ე მუხლი, თუ რა შემთხვევაშია დაშვებული პატიმრობის გამოყენება „ადმინისტრაციული პატიმრობა დადგინდება და გამოიყენება მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში.“ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ აკონკრეტებს თუ რა გამონაკლისი შემთხვევა შეიძლება იყოს პატიმრობის საფასური. ასევე, კოდექსი მოსამართლეს არ ავალდებულებს, რომ მან შესაბამისად ამტკიცოს პატიმრობის გამოყენების საჭიროება, რადგან თავად ნორმებიდან მკაფიოდ არ იკითხება საერთოდ ვალდებულია თუ არა მოსამართლე დაასაბუთოს თუ რატომ იყენებს კონკრეტულ ადმინისტრაციულ სახდელს.

სწორედ ამიტომ, დადგენილებებში საერთო სასამართლოები ხშირად არ ასაბუთებენ ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად მიჩნეული პირისთვის პატიმრობის, როგორც უკიდურესად მძიმე სახდელის, დაკისრების აუცილებლობას და მიზანშეწონილობას. დადგენილებებში, როგორც წესი, მითითებულია, რომ სახდელის დაკისრების დროს სასამართლომ მხედველობაში მიიღო სამართალდამრღვევის პიროვნება, მისი მატერიალური და ფიზიკური მდგომარეობა, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებები, თუმცა უმეტესწილად აღნიშნული ჩანაწერი შაბლონურ ხასიათს ატარებს, სინამდვილეს არ შეესაბამება და სასამართლო სხდომის ოქმებით არ დასტურდება. სასამართლოში საქმის განხილვისას წარდგენილი მასალები რიგ შემთხვევებში არ შეიცავს ინფორმაციას სამართალდამრღვევის პიროვნებისა და მისი მდგომარეობის შესახებ.

როგორც წესი, ადმინისტრაციული სახდელის დადების შესახებ სასამართლოს დადგენილება შემოიფარგლება მხოლოდ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისა და ადმინისტრაციული დაკავების ოქმების მონაცემებით და ოქმის შემდგენი სამართალდამცავი პირის განმარტებით. ერთი შეხედვით, ფორმალური თვალსაზრისით, მტკიცებულებები არსებობს, მაგრამ ყველა მათგანი მოპოვებულია ერთი ორგანოს/პირის მიერ და სასამართლო სხდომაზეც წარმოდგენილია იმავე პირის განმარტება, რომელიც იმეორებს სამართალდარღვევის ოქმის შინაარსს.

თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2018 წლის 3 მაისს დადგენილება საქმეზე N4/3351-18, ითვალისწინებს არა მხოლოდ ზურაბ ჯაფარიძის, არამედ პოლიტიკური პარტია „გირჩის“ კიდევ ორი წარმომადგენლის იაგო ხვიჩიას და ვახტანგ მეგრელიშვილის მიმართ ადმინისტრაციულ პასუხიმგებლობას. კონკრეტულ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია, რომ ერთი პირის მიმართ ადმინისტრაციული სახდელის სახით ერთი პირის მიმართ ჯარიმის დაკისრება დანარჩენი ორის მიმართ კი ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენება. სასამართლომ იაგო ხვიჩიას და ვახტანგ მეგრელიშვილს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-173 -ე მუხლების გათვალისწინებით შეუფარდა ადმინისტრაციული პატიმრობა 10 დღის ვადით.

სასამართლო მსჯელობისას მცირე ნაწილს უთმობს ფაქტობრივი გარემოებების აღწერას, მაგრამ სასამართლოს მიერ ფაქტობრივი გარემოებების სამართლებრივი შეფასება არ მომხდარა. სასამართლო პირდაპირ უთითებს, რომ საქმეზე წარმოდგენილი მტკიცებულებების თანახმად დადასტურებულია, რომ პირებმა ჩაიდინეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული გადაცდომები. სასამართლო ამის შემდგომ მხოლოდ აღწერს ნორმების ზოგად დეფინიციას და გამოაქვს გადაწყვეტილება, რომ ერთ პირს უნდა შეეფარდოთ ჯარიმა 2000 ლარის ოდენობით, ხოლო ორს - ადმინისტრაციული პატიმრობა 10 დღის ვადით.

სასამართლოს დადგენილებაში სხვა მსჯელობას ვერ ვხვდებით, განსაკუთრებით ისეთ სახდელზე, როგორიც პატიმრობაა. დადგენილებაში მოცემულია მხოლოდ მუხლის დისპოზიცია და სასამართლო არ ასაბუთებს, თუ რატომ იყო 2 პირის მიმართ სახდელის სახით პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობა და რატომ გამოიყენა მესამე პირის მიმართ სახდელის სახით ჯარიმა. ისეთი სახდელის შემთხვევაში, როგორიც ადმინისტრაციული პატიმრობაა მნიშვნელოვანია დასაბუთდეს თუ რა წარმოადგენს „გამონაკლისს შემთხვევას.“ თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილებით შეუძლებელია გაირკვევს თუ რის საფუძველზე მივიდა სასამართლო 10 დღიანი პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობამდე 2 პირის მიმართ და რატომ დაკმაყოფილდა თუნდაც ზურაბ ჯაფარიძის მიმართ გამოეყენებინა სახდელის სახით ჯარიმა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, საქმის ზეპირი მოსმენა სამართლიანი სასამართლოს უფლების ერთ-ერთ უმთავრეს ელემენტს წარმოადგენს. იგი აძლევს პირს შესაძლებლობას, საკუთარი ინტერესების დასაცავად გამოთქვას მოსაზრებები. საქმის ზეპირი განხილვა, ერთი მხრივ, ხელს უწყობს მხარეებს უკეთ დაასაბუთონ საკუთარი კანონიერი მოთხოვნები, ხოლო, მეორე მხრივ, ეხმარება მოსამართლეს საქმის ყოველმხრივი გამოკვლევის საფუძველზე გამოიტანოს ობიექტური, სამართლიანი და დასაბუთებული გადაწყვეტილება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე-საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ №2/2/558 ).

აღნიშნულ შემთხვევებში, მიუხედევად იმისა, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება ითვალისწინებს ზეპირი მოსმენის შესაძლებლობას, ის აბსოლუტურად ფორმალურ ხასიათ ატარებს, რაც ნათლად ჩანს მოსარჩელის მიმართ გამოტანილ დადგენილებაშიც.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ იმავდროულად, სასამართლოს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობა ხელს უწყობს გასაჩივრების უფლების სრულყოფილად გამოყენებას, საშუალებას აძლევს ზემდგომ სასამართლოს განახორციელოს გადაწყვეტილების კანონიერების და დასაბუთებულობის შემოწმება და წარმოადგენს სასამართლოს მხრიდან თვითნებობისაგან დაცვის ქმედით მექანიზმს. რადგან მხარის მიერ საკუთარი მოსაზრებების წარდგენის უფლება ხელს უწყობს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას, აძლიერებს მომავალში მხარის გასაჩივრების უფლების რეალიზაციის შესაძლებლობას და ამცირებს გასაჩივრებისათვის კანონით დადგენილი საფუძვლების დაუსაბუთებლობის ან/და უკანონობის არსებობას/არსებობის ალბათობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე- საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ №2/2/558 ).

კონკრეტულ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია, როდესაც პირები არ ეთანხმებიან სამართალდამცავი ორგანოს მიერ წარმოდგენილ სამართალდარღვევის არსს სასამართლო იყოს მაქსიმალურად ობიექტური და დაიცვას მიუკერძოებლობის პრინციპი სახდელის შეფარდებისას. მოსარჩელის საქმეზე, სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან სამართალდარღვევის ოქმებთან ერთად წარმოდგენილი იყო ვიდეომასალა. ეს ვიდეო მასალა წარმოადგენდა თავად გირჩის წევრების მიერ გადაღებულ სოციალურ ქსელ Facebook-ზე გავრცელებულ ლაივ ვიდეოებს. კონკრეტულ შემთხვევაში, თავად ამ ვიდეოების წარმოდგენა პრობლემა არ არის, მაგრამ როდესაც მეორე მხარის მიერ გადაღებული ვიდეო, რომელიც თავის მხრივ აფიქსირებს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლების მხრიდან გარკვეულ დარღვევებს, სასამართლო ვალდებული უნდა იყოს დაასაბუთოს თუ რატომ მიიჩნია წარმოდგენილი მტკიცებულებები პირის სამართალდამრღვევად ცნობის საფუძვლად. განსაკუთრებით, თუ რამ განაპირობა პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობა, რა კავშირი იყო წარმოდგენილ მტკიცებულებასა და თუნდაც ვიდეო მასალას შორის. თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილებაში მსგავს მსჯელობას ვერ ვხვდებით. სამწუხაროდ, ეს საქმე არ არის გამონაკლისი და სასამართლო პრაქტიკაში ხშირად გვხვდება მსგავსი შემთხვევები. სასამართლოს მიერ მიღებული სხვა დადგენილების მაგალითები ასევე განხილული იქნება.

ასევე, როგორც არაერთხელ აღინიშნა, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეების განხილვისას უმრავლეს შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმში მოცემულ სამართალდარღვევის არსს, განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევებში როდესაც სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან არ არის წარმოდგენილი სხვა ნეიტრალური მტკიცებულება.

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა ოქმის შინაარსი განსაზღვრულია კოდექსის 240-ე მუხლის პირველი ნაწილით, რომელიც გულისხმობს „ოქმში აღინიშნება: მისი შედგენის თარიღი და ადგილი; შემდგენის თანამდებობა, სახელი, მამის სახელი და გვარი; მონაცემები დამრღვევის პიროვნების შესახებ, მათ შორის, პირადი ნომერი ან გადასახადის გადამხდელის საიდენტიფიკაციო ნომერი; ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის ადგილი, დრო და არსი; ნორმატიული აქტი, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას ამ სამართალდარღვევისათვის; მოწმეთა და დაზარალებულთა გვარები და მისამართები, თუ ისინი არიან; დამრღვევის ახსნა-განმარტება; საქმის გადასაწყვეტად საჭირო სხვა ცნობები.“ ამ ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე ნათელია, რომ სამართალდარღვევის ოქმი ვერ აკმაყოფილებს შინაარსობრივად მტკიცების სტანდარტს, მითუმეტეს როდესაც ოქმში არ კონკრეტდება დეტალურად თუ რაში გამოიხატა სამართალდარღვევა. ზურაბ ჯაფარიძის საქმეზე სააპელაციო სასამართლომ განმარტა: „სასამართლო სამართალდარღვევის ოქმს და სამართალდარღვევის მასალებს განიხილავს ერთობლიობაში, კომპლექსურად, რის საფუძველზეც იღებს გადაწყვეტილებას. შესაბამისად, მხოლოდ ის გარემოება, რომ სამართალდარღვევის ოქმში არ არის დაკონკრეტებული დეტალურად თუ რაში გამოიხატა სამართალდარღვევა არ შეიძლება გახდეს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძველი.“ ეს განმარტება პრობლემურია იმ მხრივ, რომ საქმის მასალების სრულყოფილი გამოკვლევა ხშირ შემთხვევაში გულისხმობს მხოლოდ სამართალდარღვევის ოქმის არსებობას.

გარდა აღნიშნულისა, გასათვალისწინებელია ასევე ის გარემოებაც, რომ მხარეთა შეჯიბრობითობისა და ზოგადი სამართლებრივი პრინციპებიდან გამომდინარე, საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით. ამასთან, ერთ-ერთი მხარის ახსნა-განმარტება, თუ მას არ ეთანხმება მოწინააღმდეგე მხარე, მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ჩაითვალოს სადავო სამართლებრივი ურთიერთობის არსებობისა თუ საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტობრივ გარემოებათა დამადასტურებელ მტკიცებულებად, თუ იგი დასტურდება საქმეში არსებული სხვა მტკიცებულებების ყოველმხრივი, სრული და ობიექტური განხილვის შედეგად. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მხარის მიერ მიცემული ნებისმიერი ახსნა-განმარტება სადავო ურთიერთობის ან საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ფაქტობრივ გარემოებათა დამადასტურებელ უტყუარ მტკიცებულებად უნდა ჩაითვალოს, რაც ეწინააღმდეგება მტკიცებულებათა გამოკვლევის პრინციპებს.^[11]

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, მხოლოდ პოლიციელის განმარტება საკმარისი არ არის პირისათვის პასუხისმგებლობის დასაკისრებლად და სასამართლომ უნდა გადაამოწმოს სადავო ინფორმაცია.^[12] ასევე, ევროპული სასამართლო არასაკმარისად მიიჩნევს გამოძიებას, რომლის დასკვნები მხოლოდ მოწმე პოლიციელთა ჩვენებებს ეყრდნობა.^[13]შესაბამისად, სახელმწიფომ უნდა მოიძიოს ნეიტრალური მტკიცებულებები, რადგან პოლიციის ოფიცერთა ჩვენებები შეიძლება მიკერძოებული ხასიათის იყოს.

შესწავლილი დადგენილებები ადასტურებს, რომ სასამართლო საქმეებს ფორმალურად განიხილავს, სადაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა პოლიციელთა ახსნა-განმარტებებს ენიჭება და არა მტკიცებულებათა უტყუარობას. აღნიშნული პრაქტიკა კიდევ ერთხელ აჩვენებს, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში პროცესუალური გარანტიების არარსებობა სასამართლოს აძლევს შესაძლებლობას, პირი დაუსაბუთებლად მიიჩნიოს სამართალდამრღვევად.

როგორც აღინიშნა, Engel-ის კრიტერიუმებიდან გამომდინარე, მეორე კრიტერიუმია დანაშაულის ხასიათი, მესამე კი ითვალისწინებს სანქციის სიმკაცრეს. ევროპული სასამართლოს მიერ Sergey Zolotukhin vs. Russia საქმეში დაზუსტებულ იქნა, რომ დასახელებული მეორე და მესამე კრიტერიუმების ერთობლივი, კუმულაციური არსებობა არ არის სავალდებულო იმისათვი ს, რომ საქმე სისხლისამართლებრივად იქნეს მიჩნეული. „ადმინისტრაციულ სამართლადარღვევებს“ განეკუთვნება ისეთი ქმედებები, რომლებიც, თავისი შინაარსით, წარმოადგენენ სისხლისსამართლებრივს (misdemeanour), მაგრამ, მიყენებული ზიანის სიმცირის გამო, მათ ფორმალურად არ ითვალისწინებს შესაბამისი სისხლისსამართლებრივი კანონმდებლობა.

სასამართლოს მიერ ამ საქმეში მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ ამა თუ იმ სამართალდარღვევის სისხლისსამართლებრივისადმი მიკუთვნების საკითხის გადაწყვეტისას, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო განსაკუთრებულ მნიშვნელობას ანიჭებს ქმედებისთვის გათვალისწინებული სანქციის ზედა ზღვარს, რომელიც, შეიძლება პოტენციურად იქნეს გამოყენებული შესაბამისი პირის მიმართ და არა იმას, თუ რა სანქცია იქნა რეალურად დაკისრებული. ამიტომ, სასამართლომ სისხლის სამართლებრივ სანქციად მიიჩნია სწორედ 15 დღიანი პატიმრობის, როგორც მაქსიმალური ვადის დაკისრების შესაძლებლობა.

ასევე, როგორც ზემოთ აღინიშნა Engel-ის საქმეში განისაზღვრა ჯარიმის სისხლის სამართლებრივი ბუნება. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით აღიარებულია ჯარიმის სისხლისამართლებრივი ბუნება და რომ „მას უპირატესობა ენიჭება სანქციის სხვა ფორმებს შორის, ვინაიდან მისი აღსრულება შესაძლებელია სახელმწიფო რესურსების ეკონომიით და სამართალდამრღვევისთვის შედარებით ნაკლები ტკივილის მიყენებით. თუმცა ეს არ აქცევს მას არასრულფასოვან სისხლისსამართლებრივ სანქციად. სისხლის სამართლის მიზნებისთვის გამოყენებული ჯარიმა ინარჩუნებს დამსჯელ ხასიათს და ინდივიდუალიზებულია, ორიენტირებულია ინდივიდუალურ ბრალეულობაზე. ჯარიმა გამოიყენება ინდივიდუალურად სამართალდამრღვევის წინააღმდეგ საკუთრების უფლების შეზღუდვის, საკუთრების (ფულის) ამოღების გზით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის გადაწყვეტილება საქმეზე- საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ # 3/2/416).

ჯარიმის ოდენობასთან დაკავშირებით, სასამართლო დამატებით კიდევ ორ საკითხს შეეხო: პირველი, შეიძლება თუ არა ჯარიმა შეიცვალოს თავისუფლების აღკვეთით (თუ შეიძლება, მაშინ რამდენი დღით); მეორე, ჯარიმის დაკისრება შეიტანება თუ არა პოლიციის ან სხვა სახის მონაცემთა ბაზაში. Ravnsborg საქმეში ჯარიმა იცვლებოდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით სამ თვემდე მხოლოდ რაიონული სასამართლოს წინაშე საქმის განხილვის შემდეგ. სასამართლოს გადაწყვეტილებით, მე-6 მუხლის მოქმედება არ ვრცელდებოდა ამ საქმეზე. Ozturk საქმეში პირს დაეკისრა თავისუფლების აღკვეთა როგორც იძულების ღონისძიება, თუმცა ამ შემთხვევაში მე-6 მუხლი გამოიყენებოდა. ამავე საქმეში, სასამართლოს მიხედვით, ის ფაქტი, რომ ჯარიმის დაკისრება აისახა არა სასამართლოს კრიმინალურ მონაცემთა ბაზაში, არამედ მხოლოდ ცენტრალურ საგზაო რეესტრში, არ ნიშნავდა, რომ სანქცია არ იყო სისხლისსამართლებრივი ხასიათის.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი ვერ უზრუნველყოფს იმ პროცესუალურ გარანტიებს, რასაც სამართლიანი სასამართლოს პრინციპი მოითხოვს, შესაბამისად, სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გულისხმობს თავისი ბუნებით/შინაარსით სისხლისსამართლებრივი სამართალდარღვევების განხილვა/გადაწყვეტას სათანადო საპროცესო გარანტიების გარეშე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

კონსტიტუციურობის შეფასება 40-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებთან

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ ადგენს უდანაშაულობის პრეზუმციის მოთხოვნას, არ მოითხოვს მოსამართლისაგან მტკიცების ისეთი სტანდარტის გამოყენებას, როგორიცაა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2011 წლის 11 ივლისის #3/2/416 გადაწყვეტილებაში განაცხადა, რომ უდანაშაულობის (არაბრალეულობის) პრეზუმფციის გარანტია ... უდანაშაულობის (არაბრალეულობის) პრეზუმფცია წარმოადგენს სისხლის სამართლის სახელმძღვანელო პრინციპს, რომელიც მათ შორის გულისხმობს, ყველას მოექცნენ იმ დაშვებით, რომ ის უდანაშუალოა მანამ, ვიდრე ჯეროვანი პროცედურის გავლით, სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით არ დამტკიცდება მისი დამნაშავეობა. შესაბამისად, ჯეროვანი პროცედურის გარეშე დაუშვებელია პირის აღიარება დამნაშავედ.“

საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლით გათვალიწინებულია, რომ არავინ არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს. ასევე, ამავე მუხლის მესამე პუნქტით გათვალისწინებულია, რომ ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ ადგენს უდანაშაულობის პრეზუმციის მოთხოვნას. ის არ მოითხოვს მოსამართლისაგან მტკიცების ისეთი სტანდარტის გამოყენებას, როგორიცაა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი.

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოებიდან გამომდინარე, ორივე მხარეს თანაბრად ეკისრება მტკიცების ტვირთი. სასამართლო ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს აკისრებს იმ მტკიცებულებების წარმოდგენის ვალდებულებას, რომელიც დაადასტურებს, რომ მას სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია. კოდექსი არ ითვალისწინებს მტკიცების სტანდარტს, რომლითაც უნდა იხელმძღვანელონ მხარეებმა საკუთარი პოზიციის მტკიცებისას, რის გამოც საქმეში არსებული გონივრული ეჭვი უმრავლეს შემთხვევაში პირის საზიანოდ წყდება.

აღსანიშნავია, რომ თუ კონკრეტულმა მოსამართლემ მტკიცების ტვირთის განაწილება სწორად გადაწყვიტა, პირს რეალურად მაინც თავად მოუწევს საკუთარი უდანაშაულობის მტკიცება, რადგან პოლიციას არ შეუძლია ნეიტრალური მტკიცებულების წარმოდგენა.

სისხლის სამართლის პროცესში უდანაშაულობის პრეზუმფცია ნიშნავს, რომ მტკიცების ტვირთი ეკისრება ორგანოს, რომელიც ახორციელებს სისხლისსამართლებრივ დევნას. ბრალდებამ უნდა დაარწმუნოს სასამართლო პირის ბრალეულობაში. ბრალდებულს არ ევალება, ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა^[14] სხვა სიტყვებით, როდესაც ბრალდებულის წინააღმდეგ არსებული მტკიცებულებები არასაკმარისია, ის უნდა გაამართლოს სასამართლომ.

მოსარჩელის შემთხვევაში „სააპელაციო პალატა განმარტავს, რომ თავად ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმებით არ არის განსაზღვრული სამართალდარღვევის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისას სამართალწარმოებაში მტკიცების ტვირთის ადმინისტრაციულ ორგანოზე გადანაწილება. სადავო საკითხებთან მიმართებაში სადავოა სამართალდარღვევის ფაქტის არსებობა-არარსებობა, რა დროსაც მოდავე მხარეებზე მტკიცების ტვირთი აუცილებლად პროპორციულად უნდა იქნას გადანაწილებული. პალატა დამატებით აღნიშნავს, რომ მტკიცებისას შესაძლებლობა არ არის შეზღუდული. შესაბამისად საჩივრის ავტორს უნდა უზრუნველყო იმ ფაქტის დამტკიცება, რომ მისი მხრიდან ადგილი არ ჰქონდა სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტს, რაც მან ვერ მოახდინა. ამ ვითარებაში, პალატა მიიჩნევს, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ არსებითად სწორად შეაფასა საქმის გარემოებები, ადგილი არ ჰქონია მნიშვნელოვან საპროცესო დარღვევას და კანონიერად იქნა გადაწყვეტილი დავა.“ შესაბამისად

თბილისის საქალაქო სასამართლომ 2018 წლის 31 მაისის დადგენილებით საქმეზე N4/4056-18 პირი სამართალდამრღვევად ცნო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173-ე (სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) მუხლებით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით განესაზღვრა ჯარიმა 250 ლარის ოდენობით.

2018 წლის 12 მაისს ნ.ქ. დააკავეს ადმინისტრაციული წესით, როდესაც ის მონაწილეობას იღებდა მშვიდობიან შეკრებაში. საქართველოს შინაგან სამინისტროს ქ. თბილისის პოლიციის დეპარტამენტის ისანი-სამგორის სამმართველოს პოლიციის მე-3 განყოფილებიდან წარმოდგენილ ადმინისტრაციული დაკავების ოქმში N ბე 000051156 მითითებულია, რომ პირი არღვევდა საზოგადოებრივ წესრიგს, არ დაემორჩილა პოლიციის კანონიერ მოთხოვნას დაწყნარებულიყო, პოლიციის თანამშრომლებს მიაყენა სიტყვიერი შეურაცხყოფა და დაკავებისას გაუწია წინააღმდეგობა. ასეთივე მონაცემებს აღწერს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი N ბე 000035521. პირი არ დათანხმებია დაკავების საფუძველს და უარი განაცხადა ხელი მოეწერა ადმინისტრაციული დაკავებისა და სამართალდარღვევის ოქმზე.

ასევე, საქმეში წარმოდგენილი მტკიცებულებები იყო პოლიციელის პატაკი, გამოკითხვის შესახებ ოქმები და ვიდეო ჩანაწერი. აღსანიშნავია, რომ სასამართლოში წარდგენილი ნ.ქ. დაკავების კადრებით დადასტურდა ერთის მხრივ ის ფაქტი, რომ მას არავითარი სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია, მეორეს მხრივ, ნათლად გამოჩნდა, რომ მის დაკავებას ახდენდნენ მამრობითი სქესის პოლიციის თანამშრომლები, ხოლო დაკავების ოქმსა და პოლიციელთა ახსნა-განმარტებაში მითითებულია, რომ იგი დააკავეს მდედრობითი სქესის პოლიციის თანამშრომლებმა. ნ.ქ-მ სასამართლოში საქმის განხილვისას განაცხადა, რომ პროცესზე გამოცხადებული პოლიციის ქალი თანამშრომლები მისი დაკავებიდან დაახლოებით 3 საათის შემდეგ, პოლიციის განყოფილებიდან გამოიძახეს, რათა მისი ზედაპირული შემოწმება ჩაეტარებინათ.

მიუხედავად დადასტურებისა, რომ დაკავების ოქმის შემდგენ პოლიციელს არ განუხორციელებია დაკავება და იგი არ იმყოფებოდა ადგილზე, (შესაბამისად, მას არ შეეძლო დაენახა პირი არღვევდა თუ არა საზოგადოებრივ წესრიგს) სასამართლო გადაწყვეტილების მიღებისას მხოლოდ სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის პოზიციას დაეყრდნო და არ გაიზიარა ის მტკიცებულებები, რომელიც მეორე მხარემ წარადგინა. სასამართლო, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსიდან ზოგადი მუხლების მოყვანის გარდა, მხოლოდ მცირედ მსჯელობას გვთავაზობს, თანაც აღნიშნული დადგენილებით ნ.ქ-ს გარდა კიდევ 2 პირის სამართალდამრღვევად ცნობა მოხდა, მაგრამ დადგენილებაში ვერ ვხვდებით სხვადასხვა პირებზე განსხვავებული ფაქტობრივი გარემოებების შეფასებას.

სასამართლოს დადგენილებაში მითითებულია, რომ „მხარეთა ახსნა-განმარტებებისა და საქმის მასალების საფუძველზე სასამართლოს დადასტურებულად მიაჩნია, რომ ნ.ქ.-ს... მიერ ჩადენილია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა. კერძოდ დადასტურებულია, რომ ისინი არღვევდნენ საზოგადოებრივ წესრიგს, არ დაემორჩილნენ პოლიციის თანამშრომელთა კანონიერ მოთხოვნას - შეეწყვიტათ აღნიშნული ქმედება. პასუხისგებაში მიცემული პირები არ აღიარებენ არც ხელშეშლას, არც სამართალდამცავების შეურაცხყოფას ან/და მათ მიმართ განხორციელებულ სხვა შეურაცხმყოფელი ქმედების ჩადენას, ასევე აცხადებენ, რომ არ არღვევდნენ საზოგადოებრივ წესრიგს... ხსენებული გარემოებების, მათ შორის შეკრებილი ხალხის სიმრავლის გათვალისწინებით, სასამართლო არ იზიარებს პასუხისგებაში მიცემული პირების ახსნა-განმარტებებს და მიიჩნევს, რომ წარმოდგენილი პირების მიერ ჩადენილი იქნა ასკ 166-173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ქმედებები, რაც გახდა მათი ადმინისტრაციული წესით დაკავების საფუძველი. საქმეზე წარმოდგენილი ვიდეო-ჩანაწერები არ არის სრული, ასახავს მხოლოდ ქმედების ნაწილს და ვერ აქარწყლებს ოქმში მითითებულ გარემოებებს.“ თბილისის სააპელაციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მოსარჩელის მოთხოვნა და საქალაქო სასამართლოს 2018 წლის 31 მაისის დადგენილება ძალაში დატოვა.

ეს დადგენილებაც, ერთ-ერთი ნათელი მაგალითია იმისა თუ, როგორ ავითარებს ასაბუთებს სასამართლო მის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას პირის სამართალდამრღვევად ცნობის შესახებ. მიუხედავად, იმისა, რომ სასამართლო ზოგადი განმარტების კუთხით უთითებს, რომ „ფაქტობრივი გარემოებების სწორად დადგენასა და მტკიცებულებების სწორ შეფასებაზე დაყრდნობით ხდება სასამართლოს მიერ ქმედების სწორი კვალიფიკაცია,“ ის დადგენილებაში არ ასაბუთებს თუ კონკრეტულად რამ განაპირობა პირის სამართალდამრღვევად ცნობა.

ამ შემთხვევაში პოლიციელს არ წარმოუდგენია ნეიტრალური მტკიცებულება, რომელიც მოახდენდა იმის დადასტურებას, რომ პირმა ნადვილად ჩაიდინა ადმინისტრაციული დაკავებისა და სამართალდარღვევის ოქმებში მითითებული სამართალდარღვევა.

რაც შეეხება პროცესზე წარმოდგენილ ვიდეო მტკიცებულებას, მასში ნათლად ჩანდა, რომ მოსარჩელე არ დაუკავებია იმ პოლიციელს, რომელმაც აღნიშნული დაკავების ოქმი შეადგინა. შესაბამისად, სასამართლოს არ უნდა გაეზიარებინა პოლიციელის ახსნა-განმარტება, რადგან ის არ იმყოფებოდა დაკავების ადგილზე და არ შეეძლო განესაზღვრა ჩაიდინა თუ არა პირმა სამართალდარღვევა. დაკავების ოქმსა და პოლიციელთა ახსნა-განმარტებაში მითითებულია, რომ იგი დააკავეს მდედრობითი სქესის პოლიციის თანამშრომლებმა, რაც ვიდეო მტკიცებულებაში ნათლად გამოჩნდა, რომ ესე არ იყო. მაგრამ სასამართლოს მიერ სამართალდამცავი ორგანოს მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებას მიენიჭა უპირატესობა.

ეს საქმე კიდევ ერთხელ უსვამს ხაზს იმას, რომ როგორც წესი, მოსამართლე იზიარებს სამართალდამცავი ორგანოს მიერ წარმოდგენილ მტკიცებულებებს, მიუხედავად იმისა, რომ ეს მტკიცებულებები არ აკმაყოფილებს მტკიცების სტანდარტის შესაბამის მოთხოვნებს.

სამართლიანი სასამართლოს უფლებას არღვევს საერთო სასამართლოების მიერ ნეიტრალური მტკიცებულებების გარეშე პირის პასუხისგებაში მიცემის და მტკიცების ტვირთის მოქალაქეზე დაკისრების წესი, რაც ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას.^[15]

საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, არავინაა ვალდებული, ამტკიცოს საკუთარი უდანაშაულობა, რის გამოც ყოველგვარი ეჭვი პირის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს. მართალია, მოცემული კონსტიტუციური ნორმის რეგულირების ობიექტს სისხლის სამართლის საქმეები წარმოადგენს, მაგრამ გასაჩივრებული სამართალდარღვევების სისხლისსამართლებრივი ბუნებიდან გამომდინარე მისი შინაარსობრივი იმპლემენტირება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმის შესახებ გამოტანილ გადაწყვეტილებებშიც უნდა აისახებოდეს.

საქმეში Vilborg Yrsa Sigurdardottir ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევას ექნება ადგილი მაშინ, როდესაც განაჩენიდან ირკვევა, რომ პირი მსჯავრდებული იქნა მისი ბრალეულობის მიმართ ეჭვების არსებობის მიუხედავად. ერთ-ერთ საქმეში პირის დამნაშავედ ცნობისას რეიკიავიკის რაიონულმა სასამართლომ განაცხადა: „შეუძლებელია საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან და ზემოთ აღწერილი განცხადებებიდან გამოვიტანოთ დასკვნა, რომ უფრო მაღალია ალბათობა განმცხადებელი იყოს უდანაშაულო, ვიდრე დამნაშავე”. ეს ეწინააღმდეგება მოთხოვნას, რომ ნებისმიერი ეჭვი ბრალდებულის სასარგებლოდ გადაწყდეს.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 236-ე მუხლით განსაზღვრულია მტკიცებულების ცნება. ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მტკიცებულებას წარმოადგენს ყველა ფაქტობრივი მონაცემი, რომელთა საფუძველზე, საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული წესით, ორგანო (თანამდებობის პირი) დაადგენს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არსებობას ან არარსებობას, პირის ბრალეულობას მის ჩადენაში და სხვა გარემოებებს, რომლებსაც მნიშვნელობა აქვს საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის. ეს ნორმა არ განსაზღვრავს, თუ რა სტანდარტი უნდა დააკმაყოფილოს მტკიცებულებამ, რომ დადგინდეს სამართალდარღვევის ჩადენას რეალურად ჰქონდა ადგილი თუ არა. შესაბამისად, ნორმიდან გამოდინარე სისხლისსმართლებრივ ნორმებთან მიმართებით პრაქტიკაში არ არის დაცული მტკიცებულების უტყუარობის სტანდარტი, რასაც გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს საქმის გარემოებების გამოკვლევისა და სწორი გადაწყვეტილების მიღებისათვის.

ასევე 237-ე მუხლით განსაზღვრულია, რომ ორგანო (თანამდებობის პირი), ხელმძღვანელობს რა კანონითა და მართლშეგნებით, მტკიცებულებას შეაფასებს თავისი შინაგანი რწმენით, რაც დამყარებულია საქმის ყველა გარემოების ყოველმხრივ, სრულ და ობიექტურ გამოკვლევაზე მათ ერთობლიობაში. ამ ნორმიდან გამომდინარე, მტკიცების სტანდარტის ზოგადი დეფინიცია, შესაძლებლობას იძლევა სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან წარმოდგენილი იყოს მხოლოდ და მხოლოდ ადმინისტრაციული დაკავებისა და სამართალდარღვევის ოქმები და ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის ახსნა-განმარტება. თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2017 წლის 10 ნოემბრის დადგენილებაში საქმეზე N4ა/770-17, განმარტებულია, რომ მტკიცების შესაბამისი სტანდარტის არ არსებობის გამო, სამართალდამცავ ორგანოს არ ეკისრება დამატებითი ნეიტრალური მტკიცებულების წარმოდგენის ვალდებულება „მითითებული მუხლი განსაზღვრავს იმ მტკიცებულებათა ჩამონათვალს, რომლის საფუძველზეც დგინდება, ჰქონდა თუ არა ადგილი სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტს. ამასთან, ნიშანდობლივია გარემოება, რომ კანონი არ ავალდებულებს მხარეს ზემოაღნიშნული მტკიცებულებების ერთობლიობაში წარმოდგენას. უმრავლეს შემთხვევებში კი საკმარისია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმისა და მასთან ერთად წარმოდგენილი იქნეს ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის ახსნა-განმარტება“.

ამავე კოდექსის 264-ემუხლის თანახმად, ორგანო (თანამდებობის პირი) ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისას მოვალეა დაადგინოს: ჩადენილი იყო თუ არა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, ბრალეულია თუ არა პირი მის ჩადენაში, ექვემდებარება თუ არა იგი ადმინისტრაციულ პასუხისმგებლობას, არის თუ არა პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებები და ა. შ., აგრეთვე გამოარკვიოს სხვა გარემოებანი, რომელთაც მნიშვნელობა აქვთ საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის. ამ ნორმის არსებული შინაარსიდან გამომდინარე, სასამართლომ რომც საქმეში არსებული ყველა გარემოება გამოიკვლიოს ეს მაინც ვერ გამორიცხავს უფლების დარღვევის რისკებს, რადგან ყოველთვის იქნება შემთხვევა როდესაც სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან წარმოდგენილია მხოლოდ სამართალდარღვევისა და დაკავების ოქმები და ნეიტრალური მტკიცებულების არ არსებობის შემთხვევაში პირი იქნას ცნობილი სამართალდამრღვევად და დაეკისროს ისეთი ტიპის პასუხისმგებლობა როგორიც პატიმრობაა.

რაც შეეხება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 266-ე მუხლი შეეხება სასამართლოს მნიშვნელოვან პროცესუალურ გარანტიას, რომ მან გამოტანილი დადგენილება უნდა დაასაბუთოს, მაგრამ როგორც ამ მუხლის მეორე პუნქტში ვხვდებით: „დადგენილება უნდა შეიცავდეს: დადგენილების გამომტანი ორგანოს (თანამდებობის პირის) დასახელებას; საქმის განხილვის თარიღს; ცნობებს იმ პირის შესახებ, რომლის მიმართ განიხილება საქმე; საქმის განხილვისას დადგენილ გარემოებათა გადმოცემას; იმ ნორმატიული აქტის მითითებას, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას მოცემული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევისათვის; საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტილებას.“ ამ პუნქტში განსაზღვრული ასპექტები გარკვეულწილად წარმოადგენს საქმის განხილვის ფორმალურ ნაწილს და შესაბამისად დადგენილებებში დასაბუთების ნაწილი ხშირ შემთხვევაში საერთოდ არ მოიპოვება, რაც ზრდის თვითნებობის რისკებს, რადგან პირისათვის ყველაზე მნიშვნელოვანი დამცავი ბერკეტი სისხლისსამართლებრივი ბუნების დანაშაულისას სასამართლო უნდა იყოს სასამართლოს მიერ მიღებული დადგენილება უნდა ეფუძნებოდეს უტყუარ მტკიცებულებებს.

როგორც უკვე არაერთგზის აღინიშნა, კონკრეტული ნორმების არსებული შინაარსი არ მოიცავს ისეთ საპროცესო გარანტიებს, როგორიცაა მტკიცების სტანდარტის არსებობა, მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილება, უტყუარი მტკიცებულებები, უდანაშაულობის პრეზუმცია და ვრცელდება ყველა ტიპის სამართალდარღვევებზე მათ შორის სისხლისსამართლებრივზე. საპროცესო ნორმების არაკონსტიტუციურობის საფუძველიც სწორედ არ არსებულ საპროცესო გარანტიებია, რადგან სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსი გულისხმობს ამ საპროცესო ნორმების სისხლისსამართლებრივ სამართალდარღვევებზე საპროცესო გარანტიების გარეშე გავრცელებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განვითარებული პრაქტიკის მიხედვით „მხოლოდ უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების პრინციპი წარმოადგენს იმის გარანტიას, რომ სახელმწიფო მოხელეთა თვითნებობისა თუ შეცდომების შედეგად არ მოხდეს უდანაშაულო პირის მსჯავრდება“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის №548 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 2). უტყუარობის კონსტიტუციური სტანდარტი გაცილებით ფართო ხასიათისაა, ვიდრე საკანონმდებლო საპროცესო ცნება და მოიცავს მტკიცებულებათა შეფასების სხვადასხვა საპროცესო კრიტერიუმებს, რომელთა მხოლოდ კუმულატიური არსებობის შემთხვევაში იქმნება განაჩენის გამოტანის საფუძველი. „უტყუარობის კონსტიტუციური სტანდარტი მოიცავს არა მხოლოდ საეჭვო მტკიცებულების დაუშვებლობის მითითებას - უნდა გამოირიცხოს ეჭვი მტკიცებულების გაყალბების ან არსებითი ნიშან-თვისებების დაკარგვის შესახებ, არამედ ასევე მოთხოვნას, რომ საქმისთვის მნიშვნელოვანი ფაქტისა თუ გარემოების დადასტურება მხოლოდ სანდო წყაროდან მიღებული და ჯეროვნად შემოწმებული ინფორმაციის საფუძველზე მოხდეს. მტკიცებულების საფუძველზე მიღებულმა ინფორმაციამ უტყუარად, ერთმნიშვნელოვნად უნდა მიუთითოს იმ ფაქტობრივ გარემოებაზე, რომლის დასადასტურებლადაც არის წარმოდგენილი“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის №548 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 7)

აღსანიშნავია, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ოქმი მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი მტკიცებულებაა, მაგრამ შინაარსობრივად არ არის საკმარისი მტკიცებულება პირის სამართალდამრღვევად ცნობისათვის, რადგან ვერ აკმაყოფილებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განსაზღვრულ უტყუარი მტკიცებულების სტანდარტს. მაგრამ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევთა კოდექსის მიხედვით მხოლოდ 240-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული შინაარსობრივი მხარეც კი საკმარისია პირის სამართალდამრღვევად ცნობისათვის.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ უმრავლეს შემთხვევაში, სამართალდარღვევათა ოქმში არ არის დაკონკრეტებული დეტალურად თუ რაში გამოიხატება სამართალდარღვევა, მხოლოდ შესაბამისი ნორმები და მათი ზოგადი დეფინიციაა მითითებული. მაგ: რომ პირი არღვევდა საზოგადოებრივ წესრიგსა და არ დაემორჩილა პოლიციის კანონიერ მოთხოვნას და არ აღინიშნება რაში გამოიხატა საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევა და დაუმორჩილებლობა.

როგორც აღინიშნა, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციული საქმეთა პალატის 2018 წლის 12 ივნისის დადგენილება საქმეზე N4ა/294-18. მიუთითებს, რომ „სასამართლო სამართალდარღვევის ოქმს და სამართალდარღვევის მასალებს განიხილავს ერთობლიობაში, კომპლექსურად, რის საფუძველზეც იღებს გადაწყვეტილებას. შესაბამისად, მხოლოდ ის გარემოება, რომ სამართალდარღვევათა ოქმში არ არის დაკონკრეტებული დეტალურად თუ რაში გამოიხატება სამართალდარღვევა არ შეიძლება გახდეს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების საფუძველი.“ მაგრამ სასამართლო არ აკეთებს იმ განმარტებას, რომ ოქმში მითითებული გარემოებები თავად სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მიერვე უნდა იყოს დადასტურებული. რადგან ,,თავად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმებით არ არის განსაზღვრული სამართალდარღვევის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისას სამართალწარმოებაში მტკიცების ტვირთის ადმინისტრაციულ ორგანოზე გადანაწილება. სადავო საკითხთან მიმართებაში სადავოა სამართალდარღვევის ფაქტის არსებობა-არარსებობა, რა დროსაც მოდავე მხარეებზე მტკიცების ტვირთი აუცილებლად პროპორციულად უნდა იქნას გადანაწილებული. [...] მტკიცების შესაძლებლობა არ არის შეზღუდული. შესაბამისად, საჩივრის ავტორს უნდა უზრუნველეყო იმ ფაქტების დამტკიცება, რომ მისი მხრიდან ადგილი არ ჰქონია სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტს.“

ასევე, სამართალდარღვევის ოქმთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანია, ზურაბ ჯაფარიძის მიმართ გამოტანილი თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2018 წლის 8 აგვისტოს დადგენილება საქმეზე N4/4453-18, სადაც საქმის განხილვისას წარმოდგენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა ოქმი განსხვავებული იყო ოქმისაგან, რაც მას დაკავების შემდეგ გადაეცა. კერძოდ, სასამართლოში წარდგენილი სამართალდარღვევის ოქმი შედგენილია ახალი თარიღით, მასში აღნიშნულია, რომ ზურაბ ჯაფარიძემ ოქმზე ხელის მოწერაზე უარი განაცხადა, მაშინ, როდესაც ახალი ოქმის შედგენის დრო მისთვის არ უცნობებიათ. მოსარჩელისათვის გადაცემული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი N ბე 000035229 შედგენის თარიღი: 12.05.2018. სასამართლოში წარმოდგენილი: ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმი N ბე 000035287 შედგენის თარიღი: 07.06.2018. შესაბამისად, იგი არ ესწრებოდა ოქმის შედგენის პროცესს. ასევე პროცესზე არ წარმოდგენილა სხვა მტკიცებულება, რომელიც უზრუნველყოფდა იმის დადასტურებას, რომ პირმა ნამდვილად ჩაიდინა სამართალდარღვევა. აღნიშნულის მიუხედავად თბილისის საქალაქო სასამართლომ ზურაბ ჯაფარიძე სცნო სამართალდამრღვევად ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლის საფუძველზე.

აღნიშნულ ფაქტთან დაკავშირებით სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მხრიდან გაკეთდა განმარტება, რომ ოქმის დაზიანების გამო შედგენილ იქნა ახალი სამართალდარღვევის ოქმი, რომელიც ვერ გაეცნო ზურაბ ჯაფარიძეს ვინაიდან მასთან ვერ მოხდა დაკავშირება. სასამართლო 240-ე მუხლის შინაარსიდან გამომდინარე, აღნიშნავს, რომ „მითითებული ნორმის თანახმად ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირი სავალდებულო წესით გაცნობილი უნდა იყოს მის მიმართ შედგენილ სამართალდარღვევის ოქმს...: მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ მიიჩნია, რომ ოქმი წესების დაცვის გარეშე იყო შედგენილი „კონკრეტული საქმის განხილვის ფარგლებში სასამართლო შეაფასებს მხოლოდ სამართალდარღვევის ოქმში მითითებულ გარემოებებს და განმარტავს, რომ ასკ-ს 240-ე მუხლის მოთხოვნათა დარღვევა არ გამორიცხავს ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის მხრიდან ადმინისტრაციული გადაცდომის ფაქტს.“ ამ განმარტების შემდეგ, ნათელია, რომ უტყუარი მტკიცებულების სტანდარტი სრულიად უგულებელყოფილია სასამართლოს მიერ, რადგან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არ არსებობს ნორმა რომელიც ამ სტანდარტს დაადგენდა.

იმ შეთხვევაში, როდესაც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირები კატეგორიულად არ აღიარებენ მათი მხრიდან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტს, მხოლოდ მათ მიმართ შედგენილი ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმები და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შემდგენის ახსნა-განმარტება ვერ იქნება მიჩნეული საკმარის მტკიცებულებად პირის სამართალდარღვევის დასადასტურებლად. თუ სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელი ვერ შეძლებს სამართალდარღვევის ოქმში მითითებული სამართალდარღვევის ფაქტის უტყუარად დადასტურებას, საქმის წარმოება უნდა შეწყდეს სამართალდარღვევის შემთხვევის არარსებობის საფუძვლით, რაც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას არ ხდება.

მოსამართლე ყოველთვის ითვალისწინებს სამართლდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის პოზიციას და იმის ნაცვლად, რომ ეჭვი გადაწყვიტოს ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის სასარგებლოდ, სრულიად დაუსაბუთებლად სცნობს მას სამართალდამრღვევად.

თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 23 ივლისის დადგენილება საქმეზე N4/4710-15 სასამართლომ განიხილა ადმინისტრაციული პასუხისგებაში მიცემული 10 პირის საქმე, რომელებიც დააკავეს ადმინისტრაციული კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლების საფუძველზე. ამ საქმეში 7 პირი სასამართლომ ადმინისტრაციულ სამართალდამრღვევად სცნო.

სასამართლო დადგენილებაში მიუთითებს ზემოთ მოყვანილ ნორმებს და ასევე ზოგად განმარტებას აკეთებს, რომ „ყოველ კონკრეტულ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმესთან მიმართებაში, როგორც ოქმის შემდგენმა ადმინისტრაციულმა ორგანომ ოქმის შედგენისას, ისე სასამართლომ საქმის განხილვისას, პირველ როგში ყურადღება უნდა გაამახვილოს ფაქტზე, ქმედებაზე (მოქმედება, უმოქმედობა), რომელიც კანონის თანახმად ითვლება ადმინისტრაციულ გადაცდომად, აგრეთვე იმ მტკიცებულებებზე, რომლებზე დაყრდნობითაც შესაძლებელია ასეთი ფაქტის დადგენილად მიჩნევა. ამდენად, ქმედება კანონის ტექსტისაგან დამოუკიდებლად ვერ შეერაცხება პირს ადმინისტრაციულ გადაცდომად, რადგან სწორედ კანონის კონკრეტული ნორმ ა ანიჭებს მას ამა თუ იმ ქმედების ადმინისტრაციული გადაცდომის კვალიფიკაციას.“ კონკრეტულ სასამართლო პროცესზე წარმოდგენილი იყო სამართალდამცავი ორგანოს მიერ ვიდეო ჩანაწერი, რომელიც არ ასახავდა კონკრეტულად იმ ქმედებას, რომელიც ზუსტად გადმოსცემდა იმ სამართალდარღვევას, რომელიც პირს ჰქონდა წარდგენილი, მაგრამ სასამართლომ აღნიშნა, რომ „განსახილველ შემთხვევაში ფაქტის მტკიცების თვალსაზრისით შეუცვლელია შემთხვევის ადგილის ვიდეო ჩანაწერი, რომელზეც ასახულია განსახილველი სადავო სამართალ ურთიერთობა და რომელიც ფაქტის პირდაპირი მტკიცების საშუალებას იძლევა.“ მიუხედავად იმისა, რომ კონკრეტულ საქმეში, სასამართლო მტკიცებულებისა და ფაქტობრივ გარემოებების ერთმანეთთან მისადაგების კუთხით მსჯელობას არ ავითარებს, ცალკე აღებული ეს განმარტებაც, ვიდეო ჩანაწერთან დაკავშირებით, ცხადყოფს თუ რამხელა მნიშვნელობა შეიძლება ჰქონდეს ადმინისტრაციული დაკავებისა და სამართალდარღვევის ოქმის გარდა წარმოდგენილ სხვა მტკიცებულებებს.

მოსარჩელის მიმართ გამოტანილ დადგენილებაში „სააპელაციო პალატა განმარტავს, რომ თავად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმებით არ არის განსაზღვრული სამართალდარღვევის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისას სამართალწარმოებაში მტკიცების ტვირთის ადმინისტრაციულ ორგანოზე გადანაწილება. სადავო საკითხთან მიმართებაში სადავოა სამართალდარღვევის ფაქტის არსებობა-არარსებობა, რა დროსაც მოდავე მხარეებზე მტკიცების ტვირთი აუცილებლად პროპორციულად უნდა იქნას გადანაწილებული.“

სააპელაციო სასამართლოს ზემოთ მოყვანილი მსჯელობა ნათლად წარმოაჩენს , რომ ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში სამართალდამცავი ორგანოს წარმოდგენილი მტკიცებულებები თუ უტყუარად არ ადასტურებს, რომ პირმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა, მას თავად უწევს ამტკიცოს, რომ სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია.

თბილისის საქალაქო სასამართლო 2017 წლის 29 დეკემბრის დადგენილება საქმეზე N4/9752–17

მსგავსი განმარტება გაკეთდა 2017 წლის კიდე ერთ საჯაროდ გახმაურებულ საქმეზე: 2017 წლის 29 დეკემბერს ზ.რ. იგი თბილისის საქალაქო სასამართლომ სამართალდამრღვევად ცნო 166-ე და173-ე მუხლებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევის ჩადენაში და სახდელის სახით გამოიყენა ჯარიმა 2000 ლარის ოდენობით.

სახალხო დამცველმა შეისწავლა საქმე და განაცხადა, რომ ზ. რ-ს საქმე ქართული ადმინისტრაციული სამართალწარმოებისთვის დამახასიათებელი ფუნდამენტური ხარვეზების ნათელი დადასტურებაა. მოცემული საქმე საკუთარ თავში აერთიანებს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მიერ კანონით გათვალისწინებული ვალდებულების შეუსრულებლობასა და სასამართლოს მზადყოფნის ნაკლებობას, ძირეული დარღვევების კრიტიკულად შეფასებისა და მათზე ადეკვატური სამართლებრივი პასუხის კუთხით.

„მოცემული საქმე ასევე ასახავს სასამართლოში დამკვიდრებულ არასწორ პრაქტიკას, რომლის შედეგად მოქალაქეები კონსტიტუციითა და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით გათვალისწინებული გარანტიების გარეშე რჩებიან. ნეიტრალური მტკიცებულებების გარეშე, მხოლოდ პოლიციელის ჩვენებაზე დაყრდნობით პირის პასუხისგებაში მიცემა ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას და იწვევს მტკიცების ტვირთის სახელმწიფოდან მოქალაქეზე გადასვლას, რაც უდანაშაულობის პრეზუმფციას არღვევს.“^[16]

ზ. რ-ს საქმეზე საგულისხმოა, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლოში არ წარდგენილა ნეიტრალური მტკიცებულება, რომელიც სამართალდარღვევის ოქმში მითითებული ქმედებების ჩადენას დაადასტურებდა. დამკავებელმა პირებმა სასამართლოში განაცხადეს, რომ მათ არ გააჩნდათ სამხრე კამერები, ხოლო პირადი მობილური ტელეფონით განხორციელებული ჩანაწერი დაკავების შემდგომ პერიოდს ასახავს. სასამართლოში მოწმის სახით დაკითხულმა ორმა მოქალაქემ ასევე მხოლოდ დაკავების შემდგომ განვითარებულ მოვლენებზე ისაუბრა. შესაბამისად, იმ ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით, რაც პირის დაკავების საფუძველი გახდა, და რაც წარმოადგენს მისი ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობის საფუძველს, სასამართლოს შეეძლო ემსჯელა მხოლოდ დამკავებელ პირთა და დაკავებული პირის განმარტებებზე დაყრდნობით.

მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოებს არ მოეთხოვებათ დაცვის თითოეულ არგუმენტზე პასუხის გაცემა,^[17] მათ უნდა განმარტონ გადაწყვეტილების მიღების მთავარი საფუძვლები.^[18]თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის დადგენილებაში საერთოდ არ არის ნახსენები, თუ რა მტკიცებულებებზე დაყრდნობით დადგინდა ზ. რ-ს ბრალეულობა. სასამართლო ახდენს მხოლოდ კოდექსის ნორმებისა და წარმოდგენილი მასალების ციტირებას და ასკვნის, რომ „საქმის მასალებით დასტურდება ზ. რ-ს მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტი“.^[19]

სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ „პასუხისგებაში მიცემულ პირს სასამართლოსთვის არ წარმოუდგენია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენაში მისი ბრალის გამომრიცხავი მტკიცებულებანი“, რითიც მტკიცების ტვირთი მოქალაქეზე გადაიტანა. საერთო სასამართლოების მიერ ხდება ერთგვარი „დამნაშავეობის პრეზუმფციის“ პრაქტიკის დამკვიდრება და ნეიტრალური მტკიცებულების გარეშე პირის სამართალდამრღვევად ცნობა.

ნეიტრალურ მტკიცებულებებთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ საქართველოს კონსტიტუცია სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის ქვეშ სხვადასხვა გარანტიებს მოიაზრებს, რაც ერთნაირად მიემართება როგორც სისხლის, ისე – ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებას, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში აღნიშნული გარანტიები არ აისახება. კოდექსი არ იცნობს მტკიცების ტვირთისა და მტკიცების სტანდარტს, უდანაშაულობის პრეზუმფციასა და სამართლიანი სასამართლოს შემადგენელ სხვა ფუნდამენტურ ინსტიტუტებს.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლო საკმარისად არ მიიჩნევს მხოლოდ პოლიციელის განმარტებას და სახელმწიფოს ავალდებულებს სადავო ინფორმაციის გადამოწმებას.^[20]დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, სასამართლო არასარწმუნოდ მიიჩნევს გამოძიებას, რომლის დასკვნები მხოლოდ მოწმე პოლიციელთა ჩვენებებს ეყრდნობა.^[21] სასამართლო განმარტავს, რომ სახელმწიფომ უნდა მოიძიოს ნეიტრალური მტკიცებულებები, რადგან პოლიციის ოფიცერთა ჩვენებები შეიძლება თავდაცვითი ხასიათის იყოს.^[22]

საქმეშიBarabanshchikov v. Russiaსასამართლომ განაცხადა, რომ კონვენცია ირიბად მოითხოვს ეფექტიანი ოფიციალური გამოძიების ჩატარებას. სასამართლო მიუთითებს, რომ არ არის აუცილებელი, რომ ყველა გამოძიება იყოს წარმატებული ან მივიდეს შედეგამდე, რომელიც თანხვდება განმცხადებლის ხედვას მოვლენების შესახებ; თუმცა, მან პრინციპულად უნდა შეძლოს საქმის ფაქტობრივი გარემოებების დადგენა და თუ დადასტურდა, რომ ბრალდებები მართალია, პასუხისმგებელ პირთა გამოვლენა და დასჯა.

ეს ნიშნავს, რომ ხელისუფლებამ უნდა გაიღოს სერიოზული ძალისხმევა იმის გასარკვევად, თუ რა მოხდა და გამოძიების დასახურად ან თავიანთი გადაწყეტილების საფუძვლად არ უნდა დაეყრდნონ სწრაფ ან დაუსაბუთებელ დასკვნებს. მათ უნდა გადადგან ყველა შესაძლო გონივრული ნაბიჯი, რათა დაიცვან შემთხვევასთან დაკავშირებული მტკიცებულებები, inter alia, მოწმეთა ჩვენებების, სასამართლოს ექსპერტის მტკიცებულებებისა და სხვ. ჩათვლით. ნებისმიერი შეცდომა გამოძიებაში, რაც ძირს უთხრის იმ შესაძლებლობას, რომ დადგინდეს დაზიანებათა მიზეზი ან პასუხისმგებელ პირთა ვინაობა, ქმნის ამ სტანდარტთან შეუსაბამობის რისკს. სასამართლო „შეწუხებულია, „ობიექტური“ მტკიცებულებების ნაკლებობის გამო.“ ასევე, სასამართლო შენიშნავს შერჩევით და არათანმიმდევრულ მიდგომას მტკიცებულებათა შეფასებისადმი საგამოძიებო ორგანოების მხრიდან. „სასამართლოსათვის წარდგენილი გადაწყვეტილებიდან აშკარაა, რომ პროკურორის ასისტენტი თავის დასკვნებს აყრდნობს მხოლოდ შემთხვევაში ჩართულ პოლიციის ოფიცერთა მიერ მიცემულ ჩვენებებს. საქმეში სარწმუნოდ მიჩნეულია მხოლოდ პოლიციის ოფიცერთა ჩვენებები მიუხედავად იმისა, რომ მათ ჩვენებებს შეიძლებოდა წარმოეჩინა თავდაცვითი ტაქტიკა და მიზნად ჰქონოდა განმცხადებლის სარწმუნოობის შერყევა.

სასამართლოს აზრით, ჩვენებათა შეფასებისას გამოძიების მხარემ გამოიყენა სხვადასხვა სტანდარტი, რამდენადაც განმცხადებლის მიცემული ჩვენება ჩაითვალა სუბიექტურად, ხოლო პოლიციის ოფიცერთა – არა.

ამ მხრივ მნიშვნელოვანია ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს პრაქტიკა. სასამართლომ 2015 წლის 24 ნოემბერს განიხილა საქმის მასალები ნ.ჭ.–ს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166–ე და 173–ე მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების შესაძლო ჩადენის შესახებ. როგორც სასამართლოს დადგენილებიდან ირკვევა, ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა უარყო სამართალდარღვევის ოქმში მითითებული გარემოებების სისწორე. სასამართლომ გაიზიარა უბნის ინსპექტორ–გამომძიებლის ოქმი და დადასტურებულად მიიჩნია ნ.ჭ.–ს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა ჩადენა. ნ.ჭ.–ს მიერ წარდგენილ განმარტებასთან დაკავშირებით მოსამართლემ მიუთითა, რომ:`იმ პირის ახსნა–განმარტება, რომლის მიმართაც მიმდინარეობს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმე, არ არის სარწმუნო. მისი, როგორც საქმის შედეგში უშუალოდ დაინტერესებული პირის მიერ მოწოდებული ინფორმაცია შესაძლოა ნაკარნახევი იყოს დარღვევის დაფარვის, მოსალოდნელი პასუხისმგებლობის თავიდან აცილების და სხვა ქვენაგრძნობით.~^[23]

აღნიშნული მიდგომა ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს პრინციპს, რადგან ყოველ კონკრეტულ საქმეში არსებული მტკიცებულებათა ურთიერთ შეპირისპირება უნდა მოხდეს ფაქტებიდან გამომდინარე და გადაწყვეტილება მიღებული იყოს ამ ურთიერთ შეპირისპირების საფუძველზე და არა იმ დასაბუთებით, რომ მხარე სუბიექტურია და სასამართლო მას ვერ ენდობა.

შესაბამისად, ისეთი ტიპის საქმეებში, სადაც პოლიციელისა და მოქალაქის ჩვენებები ერთმანეთს ეწინააღმდეგება, სახელმწიფოს ევალება ნეიტრალური მტკიცებულების წარმოდგენა. მაგრამ საპროცესო გარანტიების არ არსებობის პირობებში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა საპროცესო ნორმები არ ატარებს ამ შინაარს.

ნეიტრალურ მტკიცებულებებთან დაკავშირებით სწორი სასამართლო პრაქტიკა გვხვდება სისხლის სამართლის საქმეებზე. მაგალითისთვის, თბილისის საქალაქო სასამართლოს მოსამართლემ 2017 წლის 10 ნოემბრის განაჩენის თანახმად, სასამართლოს პენიტენციური დაწესებულების თანამშრომლებისა და მსჯავრდებულის ურთიერთსაწინააღმდეგო ჩვენებები წარედგინა, ხოლო სახელმწიფომ დაწესებულებაში არსებული ვიდეოკამერების ჩანაწერები არ მოიპოვა.მოსამართლემ გამამართლებელ განაჩენში მიუთითა, რომ „პენიტენციური დაწესებულების თანამშრომლების ჩვენებები არ შეიძლება გაზიარებული და უტყუარად მიჩნეულ იქნეს ყოველგვარი ნეიტრალური მტკიცებულების გარეშე“.^[24] მოსამართლემ მართებულად აღნიშნა, რომ „თანაბარი მტკიცებით ძალის მქონე ორ ერთგვაროვან მტკიცებულებებს შორის არსებით ურთიერთწინააღმდეგობისას საჭიროა წარმოდგენილ იქნეს სხვა მტკიცებულება“.^[25]

აღნიშნული ნეიტრალური მტკიცებულების წარმოდგენის ვალდებულება, ანუ მტკიცების ტვირთი, სრულად აკისრია სახელმწიფოს. შესაბამისად, მოსამართლემ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქცია იმ გარემოებას, რომ ბრალდებამ არ წარმოადგინა ვიდეოჩანაწერები, რომელიც დაწესებულების თანამშრომლების ჩვენებების ნამდვილობას დაადასტურებდა და რომლის წარმოდგენის ვალდებულებაც სახელმწიფოს გააჩნდა.^[26] ზემოთ, წარმოდგენილი მსჯელობა სრულად შეესაბამება კონსტიტუციითა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკით დადგენილ სამართლიანი სასამართლოს პრინციპებს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად ნათლად ჩამოყალიბებულია, რომ კონსტიტუციის 40-ე მუხლის მეორე პუნქტით გათვალისწინებული არაბრალეულობის პრეზუმფცია მოქმედებს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებისას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დავის საგნის საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მეორე პუნქტთან მიმართებით იმსჯელა 2005 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილებაში. მოსარჩელეები ითხოვდნენ სადავო აქტის არაკონსტიტუციურობას იმ საფუძვლით, რომ უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევის საქმის ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განხილვისას პირი ვალდებული იყო დაემტკიცებინა მისი ქონების კანონიერება. მოსარჩელეები მიიჩნევდნენ, რომ აღნიშნული ეწინააღმდეგებოდა კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-2 პუნქტს პირისთვის მტკიცების ტვირთის გადაკისრების გამო. ამ საქმეში სასამართლომ კონსტიტუციის მე–40 მუხლის მოქმედება დაუკავშირა სისხლის სამართლის პროცესს და, იქიდან გამომდინარე, რომ სადავო აქტი ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებას ეხებოდა, უარყო მოსარჩელეთა მოთხოვნა: „სადავო ნორმებით გათვალისწინებულია არა პასუხისმგებლობა სისხლის სამართლის დანაშაულისათვის, არამედ ქონებრივი ხასიათის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი დავა, როდესაც თანამდებობის პირი თავის უდანაშაულობას კი არ ამტკიცებს, არამედ ასაბუთებს, რომ მის მფლობელობაში არსებული ქონება შეძენილია კანონიერი გზით მოპოვებული საშუალებებით. აღსანიშნავია, რომ საკუთარი ქონების კანონიერებისა და დასაბუთებულობის მტკიცების ვალდებულება თანამდებობის პირებს ისედაც აკისრიათ.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ დამატებით ახსნა უკანონო და დაუსაბუთებელი ქონების ჩამორთმევისას მტკიცების ტვირთის ეჭვმიტანილზე გადატანის არსი: „თანამდებობის პირის ბრალის არარსებობის შემთხვევაში, მას, რომელმაც სხვებზე უკეთ იცის თავისი საქმიანობის სფერო, უფრო მეტი შესაძლებლობა გააჩნია უზრუნველყოს საჭირო მტკიცებულებების წარმოდგენა, ვიდრე ბრალდებელს. ორივე შემთხვევაში სასამართლო მოვალეა, შეაფასოს ამ პირის ბრალის დამადასტურებელი ან მისი უარყოფის შესახებ წარმოდგენილი მტკიცებულებები“. საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოაღნიშნულ საქმეში წარმოადგინა მკაფიო შეხედულება ზოგადად სისხლის სამართლის პროცესში მტკიცების ტვირთის დაცვის მხარისთვის დაკისრებასთან დაკავშირებით: „მტკიცების ტვირთის ეჭვმიტანილზე გადატანა არ გულისხმობს, რომ ეჭვმიტანილს არა აქვს შესაძლებლობა წამოყენებული ფაქტების საპირისპირო მტკიცებისათვის.“

აღსანიშნავია, რომ ამ საქმეში განხილული ნორმა, თავისი სპეციალური ხასიათიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია კონსტიტუციასთან შესაბამისად, რადგან კონკრეტულ შემთხვევაში ნორმა არ იყო სისხლისსამართლებრივი ხასიათის და პირს აკისრებდა დასაბუთებას იმისა, თუ რამდენად კანონიერი გზით ჰქონდა მოპოვებული მის მფლობელობაში არსებული ქონება.

კონკრეტული სარჩელის სადავო საპროცესო ნორმები, გამოიყენება სისხლისსამართლებრივი ხასიათის სამართალდარღვევებზე და მათზე საერთაშორისო და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სამართლიანი სასამართლოს შესახებ დამკვიდრებული პრაქტიკით ვრცელდება ის კონსტიტუციური სტანდარტი, რაც სისხლის სამართლის საქმეებზე.

კონსტიტუციის 40-ე მუხლის მესამე პუნქტის შესახებ საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში - ,,ნადია ხურციძე და დიმიტრი ლომიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ,“ განმარტა, რომ „აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმა წარმოადგენს გარანტიას, რომ პირის ბრალეულობის შესახებ სასამართლოს განაჩენი დაეფუძნოს მხოლოდ იმ მტკიცებულებებს, რომლებიც აკმაყოფილებს უტყუარობის სტანდარტს, ხოლო ყოველგვარი გონივრული ეჭვი, რომელიც შესაძლოა საქმისწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე აღმოცენდეს, გადაწყდება „in dubio pro reo“ პრინციპის შესაბამისად. საქმის განმხილველი სასამართლოსათვის უტყუარობის მტკიცებულებითი სტანდარტის დადგენის გარდა, კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი სახელმწიფოს უდგენს ვალდებულებას, მაქსიმალურად უზრუნველყოს სისხლისსამართლებრივ საქმეზე ფაქტობრივი გარემოებების გამოვლენა იმგვარად, რომ მტკიცებულებათა ერთობლიობით, საბოლოო ჯამში, გაქარწყლდეს ყოველგვარი საფუძვლიანი, გონივრული ეჭვი განაჩენის უსამართლობის და პირის ბრალეულობის შესახებ.“

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებიდან გამომდინარე, ხსენებული სისხლისსამართლებრივი პრინციპი მიმართულია შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში სამართლიანი სასამართლოს უფლების უზრუნველყოფისკენ და, შესაბამისად, სახელმწიფოსთვის უტყუარობის მტკიცებულებითი სტანდარტის დადგენით ხელისუფლების სხვადასხვა შტოებს ავალდებულებს, უზრუნველყონ სისხლის სამართლის პროცესის წარმართვა ჯანსაღი პაექრობის, ბრალდებისა და დაცვის არგუმენტების შეჯერების საფუძველზე.

ამ საქმეში სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ სისხლის სამართალწარმოების პროცესში მტკიცებულებათა შეფასება გასდევს საქმისწარმოების ყველა ეტაპს და მათ საბოლოო შეფასებას ახორციელებს სასამართლო, თუმცა შეჯიბრებით პროცესში სასამართლო მოკლებულია საკუთარი ინიციატივით დამატებითი გარემოებების გამოკვლევის შესაძლებლობას და იზღუდება მხარეთა მიერ მიწოდებული მტკიცებულებების შეფასებით. მტკიცებულების უტყუარობა უნდა შეფასდეს მრავალი ფორმალური, თუ შინაარსობრივი კუთხით, რათა გამოირიცხოს მისი არასანდოობის, საეჭვოობის ყოველგვარი რისკი. სასამართლო უნდა ფლობდეს რელევანტური ინფორმაციის მაქსიმალურად ფართო სპექტრს და სწორედ ფაქტების და დასაბუთებული ინფორმაციის შეჯერების საფუძველზე მოახდინოს საბოლოოდ ჭეშმარიტი გარემოებების დადგენა და საეჭვო მტკიცებულებების გამორიცხვა საქმიდან, რათა ბრალის დადგენილება და გამამტყუნებელი განაჩენი ემყარებოდეს გონივრულ ეჭვს მიღმა არსებულ შეთანხმებულ მტკიცებულებათა ერთობლიობას.

საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე უთითებს დაცვის მხარი მიერ წარდგენილი მტკიცებულების მნიშვნელობაზე, რაც საბოლოოდ დიდ გავლენას ახდენს სასამართლოს მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებაზე და პირდაპირ უთითებს, რომ მხოლოდ ის გარემოება, რომ ბრალდების მხარის მიერ წარდგენილ მტკიცებულებას დაეყრდნოს მოსამართლე, ვერ უზრუნველყოფს კონსტიტუციის მიერ დადგენილ უტყუარობის სტანდარტს. „სასამართლოს განაჩენი შეიძლება ემყარებოდეს მხოლოდ ბრალდების მტკიცებულებათა იმ დოზით გამოკვლევას, რისი საშუალებაც შეჯიბრებითი პროცესის ფარგლებში სასამართლოს გააჩნია. მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით გადაწყვეტილების მიღება ყოველთვის ვერ იქნება უზრუნველყოფილი.“

ხაზგასასმელია, ის გარემოება, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი არ უკრძალავს არცერთ მხარეს წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები, მაგრამ კოდექსი არ ითვალისწინებს მინიმალურ პროცესუალურ გარანტიებს მტკიცების სტანდარტზე საბოლოო ჯამში, პირის სამართალდამრღვევად ცნობა ხდება მხოლოდ პოლიციელის მიერ წარდგენილი მტკიცებულების საფუძველზე, მიუხედავად იმისა აკმაყოფილებს თუ არა ორგანოს მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებები უტყუარობის სტანდარტს რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებს.

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასება 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი განამტკიცებს პირის ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრისა და შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაწესების კონსტიტუციურ სტანდარტებს. აღნიშნული დებულების თანახმად, „არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხიმგებლობას, უკუძალა არ აქვს.“

საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადება „ადგენს პირის პასუხიმგებლობაში მიცემის საფუძვლებს, განამტკიცებს გარანტიას, რომ ნებისმიერი დანაშაული და სასჯელი მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული სისხლის სამართლის კანონში“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის N3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ, II-38). კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადება არა მხოლოდ განსაზღვრავს პასუხიმგებლობის დაკისრებისათვის შესაბამისი კანონის არსებობის აუცილებლობას, არამედ ადგენს პასუხიმგებლობის განსაზღვრელი კანონის ხარისხობრივ სტანდარტებს. პასუხისმგებლობის დაწესებისას კანონმდებელი შებოჭილია განსაზღვრულობის პრინციპით.

ნორმის განსაზღვრულობის პრინციპი გამომდინარეობს კონსტიტუციაში მოცემული სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან, იგი კავშირშია კონსტიტუციის 42-5 პუნქტთან და წარმოადგენს ამ უფლებით დაცული სფეროს ნაწილს. „თავის მხრივ, „განსაზღვრულობის პრინციპი“ სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან დაკავშირებული სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს. განსაზღვრულობის მოთხოვნები დაკმაყოფილებულია მაშინ, „თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბერის №2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სწორედ ამიტომ „საკონსტიტუციო სასამართლო, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუცია, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონსტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს“ (საქართველოს საკოსნტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“ II-16.).

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე განსაზღვრულობის პრინციპს განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება, როდესაც ნორმა სანქციის სახით ითვალისწინებს პირის თავისუფლების აღკვეთას „კანონი უნდა იყოს წინასწარგანჭვრეტადი და ზუსტად განსაზღვრული, აგრეთვე უნდა შეიცავდეს სხვა გარანტიებს თვითნებობის რისკისგან დასაცავად. ნორმა, რომელსაც თავისუფლების აღკვეთა ემყარება, საკმარისად ზუსტი უნდა იყოს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 16 დეკემბრის N1/3/393,397 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები „ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“). „ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებაში ჩარევის საფუძვლების საკანონმდებლო დონეზე დეტალიზების გარეშე, რეალურად, აზრს კარგავს მე-18 მუხლით გათვალისწინებული გარანტიები. ნათელი უნდა იყოს უფლების შეზღუდვის მიზნები, მისი საფუძვლები, ასევე განჭვრეტადი უნდა იყოს ის შედეგებიც, რომლებიც შესაძლებელია უფლებაში ჩარევას მოჰყვეს. უფლება შემზღუდველი ნორმა საკმარისად ცხადი უნდა იყოს, რათა არ გამოიწვიოს უფლების იმაზე მეტად შეზღუდვა, ვიდრე ეს აბსოლუტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. ნებისმიერი ქმედება, რომელიც პირად თავისუფლებაში ჩარევას უკავშირდება, მკაფიოდ ფორმულირებული საკანონმდებლო ნორმების საფუძველზე, კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოთხოვნების სრული დაცვით უნდა განხორციელდეს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 13 აპრილის N1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსის 32-ე მუხლის პირველი ნაწილი გულისხმობს, რომ „ადმინისტრაციული პატიმრობა დადგინდება და გამოიყენება მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში, ცალკეულ სახეობათა სამხედრო სამსახურის წესის დარღვევისათვის და ადმინისტრაციული სამართალდარღვევებისათვის 15 დღემდე ვადით.“

აღნიშნული ნორმიდან გამომდინარე განუჭვრეტადია თუ რას შეიძლება გულისხმობდეს „გამონაკლისს შემთხვევებს,“ როდესაც სასამართლოს შეეძლება ადმინისტრაციული სახდელის სახით გამოიყენოს ადმინისტრაციული პატიმრობა.

ასევე, განუსაზღვრელია, თუ რა კრიტერიუმებით უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ პატიმრობის გამოყენების აუცილებლობის დასასაბუთებლად;

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში არსებული საპროცესო ნორმების საფუძველზე არ იკვეთება თუ რა სტანდარტით/როგორი საპროცესო გარანტიების დაცვის საფუძველზე შეიძლება მოხდეს პატიმრობის შეფარდება. კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმას წარმოადგენს პროცესუალური რეგულაცია, რომელიც მიემართება სისხლისსამართლებრივი ბუნების ადმინისტრაციული სამართალდარღვევებისათვის გათვალისწინებულ პასუხიმგებლობის დამდგენ ნორმებს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს ამ საპროცესო ნორმების გამოყენება, საპროცესო გარანტიების გარეშე, სისხლისსამართლებრივი ბუნების ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ნორმებთან მიმართებით პირისათვის პასუხიმგებლობის დაკისრება რამდენად შეესაბამება კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგს, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს.

პროცესუალური ნორმა, ვერ დააკმაყოფილებს განსაზღვრულობის კონსტიტუციურ სტანდარტს გარკვეული პროცესუალური გარანტიების გარეშე, რადგან სისხლისსამართლებრივი მართლმსაჯულება განსაკუთრებით მნიშვნელოვან როლს ანიჭებს პროცესუალურ გარანტიებს სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისა და პასუხისმგებლობის განსაზღვრის ნაწილში. რადგან, პროცესუალური გარანტიების მნიშვნელოვანი როლი მდგომარეობს იმაში, რომ მატერიალური ნორმა განსაზღვრავს წესს, რომელიც ადგენს მოქალაქესა და სახელმწიფოს შორის სამართლებრივი ურთიერთობის ნორმას, მაგრამ მას აზრი დაეკარგება მისი განმახორციელებელი მექანიზმების გარეშე, რომელიც პროცესუალურ გარანტიებში გამოიხატება.

ასკ-ს პროცესუალური ნორმების სისტემური ანალიზის შემთხვევაშიც კი შეუძლებელია ზუსტად დადგინდეს თუ რა შემთხვევაში და რა სტანდარტის დაცვით შეიძლება იქნას გამოყენებული 32-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ადმინისტრაციულ პატიმრობა. 2018 წლის 3 მაისის დადგენილებიდან ნათელია, რომ პატიმრობის გამოყენებისას მოსამართლე არ ხელმძღვანელობს დასაბუთების სტანდარტებით და ბუნდოვანია თუ რა შეიძლება ჩაითვალოს „განსაკუთრებულ შემთხვევად“, როდესაც 3 პირის მიმართ გამოტანილ დადგენილებაში 2-ს პირდაპირ განუსაზღვრავს პატიმრობას.

შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კოდექსი ადგენს სისხლის სამართლებრივი ბუნების პასუხიმგებლობას, რომელიც არ ითვალისწინებს ისეთ პროცესუალურ გარანტიებს, როგორიცაა უდანაშაულობის პრეზუმცია, სამართალდამცავი ორგანოსათვის მტკიცების სტანდარტს და სხვა, უგულებელყოფს სამართლიანი სასამართლოს პრინციპულ მოთხოვნასა და არღვევს ადამიანის ფუნდამენტურ უფლებას. „საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის განჭვრეტადობაზე მსჯელობისას აფასებს, რამდენად აკმაყოფილებს ნორმის განსაზღვრულობის ხარისხი იმ დონეს, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის შემთხვევა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის N1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღდეგ.).

აღსანიშნავია, რომ „კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნა წარმოადგენს სამოქმედო ინსტრუქციას კანონმდებლისათვის, რომელიც სისხლისსამართლებრივ ნორმებს იღებს და ამავე დროს ის წარმოადგენს შემზღუდავ გარემოებას მოსამართლისათვის, რომელიც სისხლის სამართლის საქმეებს განიხილავს. კანონმდებელი ვალდებულია, მოსამართლეს მაქსიმალურად ნათლად დაუდგინოს ფარგლები, რომელშიც მან უნდა იმოქმედოს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384, გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვენეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.).

ასევე, სამართალდამცავი ორგანოსათვის მტკიცების ტვირთის არ არსებობის ფარგლებში ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის საპროცესო ნორმების ნორმატიული შინაარსის მსგავსი გამოყენება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მოთხოვნებს, რადგან „…განსაზღვრულობის მოთხოვნა განსაკუთრებით მკაცრია იმ საპოლიციო ფუნქციის (მოქმედების) დამდგენი ნორმების მიმართ, რომლებიც კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვას იწვევს. კანონმდებლობის განსაზღვრულობის პრინციპიდან გამომდინარეობს პოლიციელის უფლებამოსილებების მკაცრად და ცხადად რეგლამენტირების კონსტიტუციური ვალდებულება, აუცილებელია, რომ პოლიციის უფლებამოსილებები, მათი საფუძვლები და განხორციელების წინაპირობები მკაფიოდ იყოს გაწერილი… იმისთვის, რომ ნორმამ თანაზომიერების ტესტი დააკმაყოფილოს, ის უნდა იყოს განჭვრეტადი, უფლებაში ჩარევა უნდა ემყარებოდეს ობიექტურად იდენტიფიცირებად საფუძვლებს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 13 აპრილის N1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.)

საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეში ,,საქართველოს მოქალაქეები ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ განაცხადა, რომ პირს უნდა ჰქონდეს მკაფიო წარმოდგენა იმის თაობაზე, მის მიერ კანონის დარღვევის შემთხვევაში როგორი იქნება მოსალოდნელი პასუხისმგებლობის სიმძიმე, რა ტვირთს აკისრებს მას სახელმწიფო. ეს სასიცოცხლოდ აუცილებელია ადამიანის სახელმწიფოსთან ურთიერთობის განჭვრეტისა და პროგნოზირებისათვის, ამასთან, სახელმწიფოს ნებისმიერი თვითნებობის თავიდან აცილებისთვის.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსიდან გამომდინარე. შეუძლებელია პირმა განსაზღვროს, რა დოზით დააკისრებს მოსამართლე საქმის განხილვისას მას მტკიცების ტვირთს. როგორც ზემოთ განვიხილეთ, მტკიცების ტვირთი ყოველთვის პირს ეკისრება რადგან სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელი ნეიტრალური მტკიცებულებებით ვერ ახერხებს დაამტკიცოს პირისათვის წარდგენილი სამართალდარღვევის საფუძვლიანობა. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ პირს წინასწარ არ ეძლევა შესაბამისი ინფორმაცია, თუ რა მტკიცებულებებს წარმოადგენს სამართალდამცავი ორგანო და მისთვის ასევე არ არის განსაზღვრული ვადა თუ რა დრო შეიძლება ჰქონდეს მოსამზადებლად.

აშკარაა, რომ განსაზღვრულობის მოთხოვნები ყველა სადავო ნორმასთან მიმართებით ერთნაირი ვერ იქნება. სასამართლო პრაქტიკაში, საჯარო სამართლებრივ რეგულირებებთან მიმართებით, სასამართლომ დაადგინა, რომ მათი რომელიმე ინტერპრეტაცია, რომელიმე ნორმატიული შინაარსი არ უნდა იყოს კონსტიტუციის საწინააღმდეგო. განსაზღვრულობის მოთხოვნები კიდევ უფრო მკაცრია პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმებთან მიმართებით.... განსაზღვრულობის პრინციპის მოთხოვნა უკავშირდება პირის უფლებას, რომ დაცული იყოს ბუნდოვანი კანონმდებლობის თვითნებური გამოყენება. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის N3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.) შესაბამისადსადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გულისხმობს თავისი ბუნებით/შინაარსით სისხლისსამართლებრივი სამართალდარღვევების განხილვა/გადაწყვეტას სათანადო საპროცესო გარანტიების (მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილების, უტყუარი მტკიცებულებების, უდანაშაულობის პრეზუმციის, მხარეთა შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპის) გარეშე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტს.

თანაზომიერების შეფასება

მიუხედავად იმისა, რომ უფლებას სამართლიან სასამართლოზე განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს თანამედროვე დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლება არ არის აბსოლუტური. ეს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში არსებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. ამასთანავე, სამართლიან სასამართლოზე უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა უნდა დაიცვას გონივრული ბალანსი შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებებსა და კანონიერ მიზანს შორის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე- საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ №2/2/558)

თანაზომიერების პრინციპის შესაბამისად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე~ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე `დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ~, II-60).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „იმ შემთხვევაში, თუ შეზღუდვა ლეგიტიმურ მიზანს ლოგიკურად არ უკავშირდება - შეზღუდვა გაუმართლებელია. მხოლოდ ასეთი კავშირის არსებობის შემთხვევაში გადადის სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შეფასების შემდეგ საფეხურზე: დაცულია თუ არა პროპორციულობა ინდივიდის უფლებასა და საჯარო ინტერესებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის #1/1/468 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-44). ამგვარად, შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის.

აღსანიშნავია, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში ჩარევის შეფასებისას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ჩარევის ინტენსივობას. ამასთანავე, მხედველობაშია მისაღები იმ უფლებისა თუ სამართლებრივი ინტერესის მნიშვნელობა, რომლის დაცვის შესაძლებლობაც არის შეზღუდული. ცხადია, შეფასების სტანდარტები განსხვავებული იქნება განსხვავებული მნიშვნელობის მქონე სამართლებრივი ინტერესების შემთხვევაში. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე- საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ №2/2/558)

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში პროცესუალური გარანტიების არარსებობა წარმოადგენს პირის სამართლიან სასამართლოს უფლებაში უხეშ ჩარევას. სარჩელში წარმოდგენილი მსჯელობიდან გამომდინარე, ნათლად გამოჩნდა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში წარმოდგენილ ნორმებს წვრილმან ხულიგნობას და სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობას აქვთ სისხლისსამართლებრივი ბუნება თავად ნორმის შინაარსიდან და გათვალისწინებული სანქციიდან გამომდინარე, რადგან ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ პატიმრობას 15 დღემდე ვადით. 166-173-ე მუხლები ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად გამოყენებადი ნორმებია, ხშირად მათი გამოყენება სამართალდამცავი ორგანოს მხრიდან თვითნებობის მაღალი ხარისხით ხდება. ამიტომ, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რომ პირს ჰქონდეს ხელმისაწვდომობა სამართლიანი სამართლოს მიერ ჩამოყალიბებულ პროცესუალურ გარანტიებზე.

ადმინისტრაციულ კოდექსში პროცესუალური გარანტიების არ არსებობის გამო საქმის განხილვა ძალზედ ზედაპირულია და ვერ უზრუნველყოფს პირის ფუნდამენტური უფლებების დაცვას. უფლებაში ინტენსიური ჩარევასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ მკაფიოდ აღნიშნა, რომ როდესაც სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვა უკავშირდება ამა თუ იმ სამართალდარღვევისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების პროცედურებსა და მისი გასაჩივრების უფლებას, შეფასების სტანდარტები მკაცრია. პირს, რომელსაც სახელმწიფო სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობას აკისრებს, უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, სრულად ისარგებლოს საქმის სამართლიანი განხილვის პროცედურული გარანტიებითა და გასაჩივრების უფლებით. ამასთანავე, სხვადასხვა სიმძიმის პასუხისმგებლობის დაკისრების მიმართ, შესაძლებელია არსებობდეს განსხვავებული პროცედურული გარანტიები. თუმცა, ნებისმიერ შემთხვევაში, პირის უფლებრივი მდგომარეობა უნდა აკმაყოფილებდეს სამართლიანი სასამართლოს უფლების მინიმალურ სტანდარტებს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე- საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღდეგ №2/2/558).შესაბამისად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი რომელიც გულისხმობს თავისი ბუნებით/შინაარსით სისხლისსამართლებრივი სამართალდარღვევების განხილვა/გადაწყვეტას სათანადო საპროცესო გარანტიების (მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილების, უტყუარი მტკიცებულებების, უდანაშაულობის პრეზუმციის, მხარეთა შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპის) გარეშე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებსა და მე-40 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებს.

[1] 1984 წლის 15 დეკემბერის №161–X საქართველოს სსრ უმაღლესი საბჭოს დადგენილება;

[2] იხ. საქართველოს მთავრობის 2014 წლის 9 ივლისის N445 დადგენილება. ასევე, იმავე ვალდებულებას ითვალისწინებს ადამიანის უფლებების დაცვის სამთავრობო გეგმა (2016-2017 წლების), რომელიც დამტკიცებულია საქართველოს მთავრობის 2016 წლის 21 ივლისის N338 დადგენილებით;

[3] 2014 wlis 3 noembris saqarTvelos mTavrobis №1981 gankarguleba.

[4] http://www.hrw.org/sites/default/files/reports/georgia0112ForUpload.pdf

[5] როგორ შევწყვიტოთ საქართველოს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კანონმდებლობის არაკონსტიტუციური გამოყენება, 2013.

[6] იხ. საქართველოს სახალხო დამცველის 2017 წლის ანგარიში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ, გვ 114.

[7] ამ მხრივ პირველი საქმეა Öztürk v. Germany, № 8544/79, 21 თებერვალი 1984წ. ასევე საქმეები Engel and Others v. The Netherlands, № 5100/71,8 ივნისი 1976წ. Balsyté,-Lideikiene v. Lithuania, , №72596/01, 4 ნოემბერი 2008წ. და Flisar v. Slovenia, , № 3127/09, 29 სექტემბერი 2011წ.

[8] Gradinger v. Austra , N 15963/90, 23 ოქტომბერი 1995 წელი.

[9] იხ. Öztürk v. Germany, აუეს, № 8544/79, 21 თებერვალი 1984წ., პუნქტები 18 და 54. „სისხლის სამართლებრივი ბრალდების“ ცნებასთან დაკავშირებით იხილეთ ერთ-ერთი წამყვანი საქმე Engel and Others v. The Netherlands, აუეს, № 5100/71,8 ივნისი 1976წ. უფრო ახალი გადაწყვეტილებები ამ თემაზე: Balsyté,-Lideikiene v. Lithuania, აუეს, №72596/01, 4 ნოემბერი 2008წ. და Flisar v. Slovenia, აუეს, № 3127/09, 29 სექტემბერი 2011წ.

[10] ეს ვარიანტი აირჩია სომხეთმა 2005 წელს, როდესაც მას მოუხდა თითქმის იდენტურ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში ცვლილებების შეტანა.

[11] თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2016 წლის 7 ივლისის დადგენილება საქმეზე N4/4579-16.

[12] Virabyan v. Armenia, Application No. 40094/05, 2012.

[13] Ochelkov v. Russia, Application No. 17828/05, 2013.

[14] ადამიანის უფლებათა კომიტეტის ზოგადი კომენტარი N13, 7.

[15] სახალხო დამცველის 2017 წლის ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ.

[16] სახალხო დამცველის მიერ მომზადებული სასამართლო მეგობრის მოსაზრება ზ.რ-ს საქმეზე.

[17] ვან დე ჰურკი (Van de hurk) ნიდერლანდების წინააღმდეგ, 16034/90, 1995.

[18] ბოლდეა (Boldea) რუმინეთის წინააღმდეგ, 19997/02, 2007.

[19] თბილისის საქალაქო სასამართლოს დადგენილება N4/9752–17 საქმეზე, გვ. 4.

[20] ვირაბიანი (Virabyan) სომხეთის წინააღმდეგ, 40094/05, 2012.

[21] ოჩელკოვი (Ochelkov) რუსეთის წინააღმდეგ, 17828/05, 2013.

[22] ბარაბანშიკოვი (Barabanshchikov) რუსეთის წინააღმდეგ, 36220/02, 2009.

[23] სახალხო დამცველის 2015 წლის ანგარიში საქართველოში ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის შესახებ.

[24] თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2017 წლის 10 ნოემბრის განაჩენი N1/3447–15 საქმეზე, გვ. 14.

[25] იხ. დასახელებული განაჩენი, იქვე.

[26] იხ. დასახელებული განაჩენი, გვ. 16–17.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა