თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსი, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2019 წლის 26 ივლისის დადგენილებაში (იხილეთ დანართის სახით) აღნიშნულია: „2019 წლის 21 ივნისს, თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიას საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს საპატრულო პოლიციის დეპარტამენტის ქალაქ თბილისის მთავარი სამმართველოდან განსახილველად წარედგინა სამართალდარღვევის ოქმები და თანდართული მასალები კონსტანტინე ჩხეიძის (ამ საქმეში მოსარჩელე), დ.შ.-ს, ლ.ნ.-ს, დ.ხ.-ს და დ.ყ.-ს მიმართ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ქმედების შესაძლო ჩადენისათვის.“ (დადგენილების 1-ელი გვერდი).

ამავე დადგენილებაში ასევე აღნიშნულია: თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციული კოლეგიის 2019 წლის 21 ივნისის #4/6922-19 დადგენილებით, კონსტანტინე ჩხეიძე ცნობილ იქნა სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით განესაზღვრა ჯარიმა 1000 (ათასი) ლარის ოდენობით; დ.შ. ცნობილ იქნა სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით განესაზღვრა ჯარიმა 1000 (ათასი) ლარის ოდენობით; დ.ხ. ცნობილ იქნა სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ედა 173-ე მუხლებით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით განესაზღვრა ჯარიმა 1000 (ათასი) ლარის ოდენობით; ლ.ნ. ცნობილ იქნა სამართალდამრღვევად საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ედა 173-ე მუხლებით და ადმინისტრაციული სახდელის სახით განესაზღვრა ჯარიმა 1000 (ათასი) ლარის ოდენობით; დ.ყ.-ს მიმართ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით აღძრული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოება შეწყდა.

„თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2019 წლის 21 ივნისის დადგენილება გაასაჩივრეს კონსტანტინე ჩხეიძემ, დ.შ.-მ, ლ.ნ.-მ და დ.ხ.-მ, რომლებმაც სამართალდამრღვევად ცნობის ნაწილში გასაჩივრებული დადგენილების გაუქმება და საქმის წარმოების შეწყვეტა მოითხოვეს.“

საჩივრის ავტორები არ დაეთანხმნენ გასაჩივრებულ დადგენილებას და მიუთითეს, რომ საქმის მასალებით (მტკიცებულებები) არ დასტურდება მათ მიერ საზოგადოებრივი წესრიგის დარღვევა და პოლიციელთა კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა. სასამართლომ აღნიშნული დადასტურებულად მიიჩნია მხოლოდ სამართალდამცავთა მიერ შედგენილ დოკუმენტებსა და განმარტებებზე დაყრდნობით, რაც არასაკმარისია იმ პირობებში, როდესაც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირები სამართალდარღვევას არ აღიარებენ. საჩივრის ავტორებს მიაჩნიათ, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 232-ე მუხლის საფუძველზე, მათ მიმართ საქმის წარმოება უნდა შეწყდეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის არარსებობის გამო.“ (დადგენილების მე-2 გვერდი)

თბილისის სააპელაციო სასამართლომ სააპელაციო საჩივარი არ დააკმაყოფილა. 2019 წლის 26 ივლისის დადგენილებაში მომჩივანის არგუმენტების პასუხად, რომ პასუხისგებაში მიცემული პირების სამართალდარღვევის ჩადენა მხოლოდ პოლიციელთა მიერ შედგენილი დოკუმენტებით დასტურდებოდა, განაცხადა:

„საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102.1-ე მუხლის შესაბამისად, თითოეულმა მხარემ უნდა დაამტკიცოს გარემოებები, რომელზედაც იგი ამყარებს თავის მოთხოვნასა და შესაგებელს. ამავე მუხლის მესამე პუნქტის თანახმად, საქმის გარემოებები, რომლებიც კანონის თანახმად, უნდა დადასტურდეს გარკვეული სახის მტკიცებულებებით, არ შეიძლება დადასტურდეს სხვა სახის მტკიცებულებებით. ანალოგიური შინაარსის დებულებას შეიცავს საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსი, რომლის 17.1 მუხლის თანახმად, მოსარჩელე ვალდებულია, დაასაბუთოს თავისი სარჩელი და წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები; მოპასუხე ვალდებულია, დაასაბუთოს თავისი შესაგებელი და წარადგინოს შესაბამისი მტკიცებულებები.

სააპელაციო სასამართლოს მიაჩნია, რომ საჩივრის ავტორთა მიერ დაცული არ არის საპროცესო კოდექსის ზემოაღნიშნული ნორმები, მათი მხრიდან წარმოდგენილი არ არის ისეთი სახის მტკიცებულება, რომელიც არ ყოფილა წარდგენილი პირველი ინსტანციის სასამართლოში და რომელზეც არ უმსჯელია სასამართლოს, რაც სააპელაციო სასამართლოს მისცემდა საქმეზე დადგენილი ფაქტობრივი გარემოებების უარყოფის და გაქარწყლების შესაძლებლობას“ (თბილისის სააპელაციო სასამართლოს 2019 წლის 26 ივლისის დადგენილების მე-9 გვერდი).

ამგვარად, თბილისის სააპელაციო სასამართლომ როგორც მის, ისე პირველი ინსტანციის სასამართლოში საქმის განხილვისას, მტკიცების ტვირთი, რომ პირს არ ჩაუდენია სამართალდარღვევა გადაიტანა სახელმწიფოდან სამართალდამრღვევზე. ეს მაშინ, როცა კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტი ბრალდების მტკიცების მოვალეობას აკისრებს ბრალმდებელს და არა ბრალდებულს.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ:

საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი;“ ამგვარად, სადავო ნორმებმა უკვე დაარღვიეს მოსარჩელის კონსტიტუციის 31-ე მუხლით აღიარებული უფლებები და მოსარჩელე უფლებამოსილია, იდავოს ამ ნორმების კონსტიტუციურობაზე.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

2019 წლის 17 დეკემბერს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიღო N1/11/1361 საოქმო ჩანაწერი, რომლითაც არსებითად განსახილველად არ იქნა მიღებული ზურაბ გირჩი ჯაფარიძის სარჩელი იმ ნაწილში, რაც ეხებოდა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტს. საოქმო ჩანაწერის მეორე თავის მე-10 პუნქტის თანახმად: „მოსარჩელე მხარე ასაჩივრებს კოდექსის 33-ე მუხლის მე-2 წინადადებას, რომლის თანახმად, „სახდელის დადებისას მხედველობაში მიიღება ჩადენილი სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, მისი ბრალის ხარისხი, ქონებრივი მდგომარეობა, პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი და დამამძიმებელი გარემოებანი“. მოსარჩელის მითითებით, ხსენებული სადავო ნორმა გამორიცხავს სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევებზე სათანადო სამართალწარმოების განხორციელებას სახდელის დადებისას, რადგან ის თანაბრად ვრცელდება ყველა „ხასიათის“ სამართალდარღვევაზე. კერძოდ, მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სახდელის შეფარდებას წინ უნდა უძღოდეს სასამართლოს მიერ მტკიცებულებათა შეფასება შესაბამისი სტანდარტით, მტკიცების ტვირთის სწორად გადანაწილება, პროცესუალური თანასწორობის უზრუნველყოფა და სახდელის შეფარდებისას კონკრეტული დასაბუთების არსებობა.“ ამავე საოქმო ჩანაწერის მეორე თავის მე-11 პუნქტში აღნიშნულია: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ამ შემთხვევაშიც, მოსარჩელის არგუმენტაცია არ მიემართება სადავო ნორმის რეალურ შინაარსს. აღნიშნული ნორმა ორგანოს მიუთითებს, რომ ადმინისტრაციული სახდელის დადებისას მხედველობაში მიიღოს საქმის სწორად გადაწყვეტისთვის ყველა რელევანტური ფაქტორი, მათ შორის, სამართალდარღვევის ხასიათი, დამრღვევის პიროვნება, ბრალის ხარისხი და ა.შ. ... მტკიცების ტვირთი … ხსენებული სადავო ნორმის რეგულირების ფარგლებს მიღმაა.

ამავე საოქმო ჩანაწერის მეორე თავის მე-14 პუნქტში აღნიშნულია: „მოსარჩელე მხარე ასაჩივრებს კოდექსის 236-ე და 237-ე მუხლებს. კოდექსის 236-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, „ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მტკიცებულებას წარმოადგენს ყველა ფაქტობრივი მონაცემი, რომელთა საფუძველზე, საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული წესით, ორგანო (თანამდებობის პირი) დაადგენს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არსებობას ან არარსებობას, პირის ბრალეულობას მის ჩადენაში და სხვა გარემოებებს, რომლებსაც მნიშვნელობა აქვს საქმის სწორად გადაწყვეტისათვის“, ხოლო ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „ეს მონაცემები დადგინდება შემდეგი საშუალებებით: ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმით, ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის ახსნა-განმარტებით, დაზარალებულისა და მოწმის ჩვენებებით, ექსპერტის დასკვნით, ალკოჰოლური, ნარკოტიკული ან ფსიქოტროპული გამოკვლევის (ტესტირების) შედეგებით, ვიდეოფირით ან ფოტოფირით, ნივთიერი მტკიცებულებით, ნივთისა და დოკუმენტის ამოღების ოქმით და სხვა დოკუმენტებით“. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ კოდექსი სამართალდამცავ ორგანოს არ უდგენს იმ მტკიცების სტანდარტს, რომელიც დაავალდებულებდა „ბრალდების“ მხარეს ნეიტრალური მტკიცებულების წარმოდგენას. ასევე, მოსარჩელის მტკიცებით, კოდექსის 236-ე მუხლში ჩამოთვლილი მტკიცებულებები ალტერნატიულია და ოქმში აღწერილი გარემოებების სხვა მტკიცებულებით დადასტურებაზე არ მიუთითებს. ამდენად, მოსარჩელის აზრით, ხსენებული ნორმის შინაარსი არ უზრუნველყოფს მტკიცების სტანდარტის არსებობას, რომელიც დააკმაყოფილებდა სისხლისსამართლებრივი ბუნების სამართალდარღვევებზე სამართალწარმოების შესაბამისობას სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან და მტკიცებულებათა უტყუარობასთან.“

ზურაბ ჯაფარიძის საქმეზე მიღებული საოქმო ჩანაწერის მეორე თავის მე-15 პუნქტში აღნიშნული იყო: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელის ზემოხსენებულ მოსაზრებას სადავო ნორმების განმარტების შესახებ. სადავო ნორმები არ ეხება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მტკიცების ტვირთის განაწილების საკითხს, არამედ ადგენს, ზოგადად, მტკიცებულების ინსტიტუტს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების საქმეებზე და მიუთითებს კონკრეტული ტიპის მტკიცებულებებზე, რომლებითაც შეიძლება დადგინდეს საქმისთვის მნიშვნელოვანი გარემოებები.“

ზემოხსენებული სარჩელისაგან განსხვავებით, ამ საქმეში გასაჩივრებულია ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილი და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის პირველი ნაწილი. გასაჩივრებული ნორმები სიტყვა-სიტყვით მტკიცების ტვირთის მხარეებს შორის გადანაწილების საკითხს აწესრიგებენ და თავისი შინაარსით გამორიცხავენ იმას, რომ სამართალდარღვევის არსებობა მხოლოდ ერთმა მხარემ კერძოდ სახელმწიფომ დაამტკიცოს. სადავო ნორმების სიტყვა-სიტყვითი შინაარსით, სახელმწიფო ამტკიცებს იმას, რომ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა, ხოლო პასუხისგებაში მიცემული პირი - რომ სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია. ამგვარად, სადავო ნორმებს საერთო სასამართლოებიც ასე რომ არ განმარტავდნენ (ქვემოთ წარმოვადგენთ მტკიცებულებებს, რაც ადასტურებს, რომ ამ ნორმებს საერთო სასამართლოები იყენებენ მტკიცების ტვირთის გადანაწილებისას ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეში), სადავო ნორმები არეგულირებენ მტკიცების ტვირთის გადანაწილების საკითხს, #1361 სარჩელში გასაჩივრებული ნორმებისაგან განსხვავებით.

ამ თავის „ბ“ ქვეპუნქტში, მითითებულია სასამართლოს დადგენილებაზე, სადაც ვასაბუთებდით იმას, რომ სადავო ნორმა უკვე გავრცელდა მოსარჩელე კონსტანტინე ჩხეიძეზე. ამ დადგენილებიდან ჩანს, რომ თბილისის სააპელაციო სასამართლომ სადავო ნორმები განმარტა იმგვარი ნორმატიული შინაარსით, რაც სამართალდამრღვევს როგორც პირველ, ისე სააპელაციო სასამართლოში ავალდებულებს იმის დასაბუთებას, რომ სამართალდარღვევა მას არ ჩაუდენია. ამგვარად, აღმოსავლეთ საქართველოს მასშტაბით სამართალდარღვევების საქმეზე საბოლოო ინსტანციის სასამართლომ სადავო ნორმებს მიანიჭა იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც, სამართალდამრღვევმა უნდა ამტკიცოს, რომ მას სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია. მაშინ, როცა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით, ბრალმდებელმა (ამ შემთხვევაში - ოქმის შემდგენმა თანამდებობის პირმა) უნდა დაამტკიცოს ის, რომ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა. აღსანიშნავია, რომ სააპელაციო სასამართლოს დასახელებული დადგენილება არ არის ერთადერთი, რომელიც სადავო ნორმას ამგვარ შინაარსს ანიჭებს. „კონსტიტუციური სარჩელის არსისა და დასაბუთების“ გრაფაში პირველივე თავში მითითებული იქნება თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სხვა არაერთ დადგენილებაზე, რომლითაც დასტურდება, რომ სწორედ გასაჩივრებული ნორმებით ითხოვენ საერთო სასამართლოები ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირისაგან იმის დასაბუთებას, რომ მათ სამართალდარღვევა არ ჩაუდენიათ.

ამგვარად, #1361 სარჩელში გასაჩივრებული ნორმებისაგან განსხვავებით, ამ სარჩელში გასაჩივრებული ნორმები, როგორც სიტყვა-სიტყვით, ისე მისი აღსრულების პრაქტიკის მიხედვით, პასუხისგებაში მიცემულ პირს აკისრებენ ვალდებულებას, დაამტკიცონ, რომ მათ არ ჩაუდენიათ სამართალდარღვევა, მაშინ, როცა კონსტიტუციის მიხედვით, სახელმწიფომ, ბრალმდებელმა უნდა ამტკიცოს, რომ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა სამართალდარღვევა ჩაიდინა.

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) გასაჩივრებულია კანონი, რომლის კონსტიტუციურობის დასადგენად არ არის აუცილებელი გასაჩივრდეს იერარქიულად ზემდგომი ნორმატიული აქტი;

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1.გააჩნია თუ არა გასაჩივრებულ ნორმებს სადავო ნორმატიული შინაარსი

საქმეს თან ერთვის 2018 წლის 12 ივნისის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის დადგენილება. ამ დადგენილებაში აღნიშნულია: „2018 წლის 2 მაისს თბილისში ქავთარაძის ქ#1ა-ს მიმდებარე ტერიტორიაზე დაარღვიეს საზოგადოებრივი წესრიგი, არ დაემორჩილნენ პოლიციის თანამშრომლების კანონიერ მოთხოვნას, ხელი შეუშალეს სამსახურებრივ საქმიანობაში და მიაყენეს სიტყვიერი შეურაცხყოფა (დადგენილების 1-2 გვერდი) ...

სასამართლომ (პირველი ინსტანციის სასამართლომ) აგრეთვე განმარტა - მხარეთა და მოწმეების მიერ სასამართლოსათვის მიცემული ახსნა-განმარტებები საკმარისია იმ გარემოების დასადასტურებლად, რომ ზ.ჯ-მ, ი.ხ-მ და ვ.მ-მ ჩაიდინეს საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე და 173-ე მუხლებით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული გადაცდომა...

სასამართლომ (თბილისის საქალაქო სასამართლომ) მიუთითა, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 36-ე მუხლის გამოყენებით ზ.ჯ-ს უნდა შეეფარდოს ადმინისტრაციული სახდელი - ჯარიმა -2000 (ორიათასი) ლარის ოდენობით (დადგენილების მე-2 გვერდი).

თბილისის საქალაქო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა კოლეგიის 2018 წლის 3 მაისის დადგენილება ზ.ჯ-მ გაასაჩივრა საჩივრით (დადგენილების მე-3 გვერდი).“

აღნიშნული საჩივარი არ დააკმაყოფილა თბილისის სააპელაციო სასამართლომ 2018 წლის 12 ივნისის დადგენილებით და ძალაში დატოვა თბილისის საქალაქო სასამართლოს 03 მაისის დადგენილება. საჩივრის დაუკმაყოფილებლობის მიზეზი იყო ის, რომ: „მხოლოდ ის გარემოება, რომ სამართალდარღვევის ოქმში არ არის დაკონკრეტებული დეტალურად თუ რაში გამოიხატება სამართალდარღვევა (ზ.ჯ-ს სამართალდარღვევის ოქმში ეს გარემოება არ იყო მითითებული) არ შეიძლება გახდეს ადმინისტრაციული პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების საფუძველი.“ (დადგენილების მე-7 გვერდი).

ამ დადგენილების მე-8 და მე-9 გვერდებზე აღნიშნულია: „საჩივრის ავტორი ასევე მიუთითებს საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველ ნაწილზე, რომლის მიხედვით, მოსარჩელე ვალდებულია დაასაბუთოს თავისი სარჩელი, წარადგინოს თავისი შესაგებელი და შესაბამისი მტკიცებულებები. მითითებული დებულება ადგენს მხარეთა საპროცესო მოვალეობებს ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში, რაც უზრუნველყოფს მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპის სრულყოფილ რეალიზაციას. აქვე კანონი ადგენს საგამონაკლისო შემთხვევას, კერძოდ, როცა დავის საგანს წარმოადგენს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მართლზომიერების შემოწმება, მტკიცების ტვირთი გადადის აქტის გამომცემ ადმინისტრაციულ ორგანოზე, მოპასუხე სუბიექტზე.

სააპელაციო პალატა განმარტავს, რომ თავად ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის ნორმებით არ არის განსაზღვრული სამართალდარღვევის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისას სამართალწარმოებაში მტკიცების ტვირთის ადმინისტრაციულ ორგანოზე გადანაწილება. სადავო საკითხთან მიმართებაში სადავოა სამართალდარღვევის ფაქტის არსებობა-არარსებობა, რა დროსაც მოდავე მხარეებზე მტკიცების ტვირთი აუცილებლად პროპორციულად უნდა იქნას გადანაწილებული.

პალატა დამატებით აღნიშნავს, რომ მტკიცების შესაძლებლობა არ არის შეზღუდული. შესაბამისად, საჩივრის ავტორს უნდ უზრუნველეყო იმ ფაქტის დამტკიცება, რომ მისი მხრიდან ადგილი არ ჰქონია სამართალდარღვევის ჩადენის ფაქტს, რაც მან ვერ მოახდინა. ამ ვითარებაში პალატა მიიჩნევს, რომ პირველი ინსტანციის სასამართლომ არსებითად სწორად შეაფასა საქმის გარემოებები, ადგილი არ ჰქონია მნიშვნელოვან საპროცესო დარღვევას და კანონიერად იქნა გადაწყვეტილი დავა.“

როგორც ზემოთ ციტირებული, 2018 წლის 12 ივნისის თბილისის სააპელაციო სასამართლოს დადგენილებაში ჩანს, და ეს საკონსტიტუციო სასამართლოს N1/11/1361 საოქმო ჩანაწერითაც დასტურდება, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი თავად არ შეიცავს ნორმებს, რომელიც სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას მხარეებს შორის მტკიცების ტვირთის საკითხს მოაწესრიგებდა. იმ შემთხვევაში, როდესაც ესა თუ ის საკითხი არ არის მოწესრიგებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას საქართველოს საერთო სასამართლოები იყენებენ ადმინისტრაციულ საპროცესო და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსებს და არა მაგალითად სისხლის სამართლის კოდექსს. ეს გარემოება დასტურდება ამ საქმეზე დართული თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 26 ივლისის დადგენილებიდან დ.კ.-ს და შ.შ,-ს საჩივარზე (დადგენილების მე-3 გვერდი, იხილეთ დანართის სახით), თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატის 2019 წლის 26 ივლისის დადგენილებიდან კონსტანტინე ჩხეიძის, დ.შ.-ს, ლ.ნ.-ს და დ.ხ.-ს საჩივარზე (იხილეთ დანართის სახით დადგენილების მე-2 გვერდი).

თბილისის სააპელაციო სასამართლო ზემოხსენებულ დადგენილებებში აღნიშნულია: „სააპელაციო პალატა განმარტავს, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-2 მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ საქართველოს კანონმდებლობა შედგება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ ამ კოდექსისა და საქართველოს სხვა საკანონმდებლო აქტებისაგან.“ ამის შემდეგ, თბილისის სააპელაციო სასამართლოს ადმინისტრაციულ საქმეთა პალატა 2019 წლის 26 ივლისის დადგენილებიდან კონსტანტინე ჩხეიძის, დ.შ.-ს, ლ.ნ.-ს და დ.ხ.-ს საჩივარზე მიღებული დადგენილების მე-2 გვერდზე ციტირებს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე მუხლს. ხოლო დ.კ.-ს და შ.შ.-ს საჩივარზე დადგენილების მე-6 გვერდზე სასამართლო ციტირებს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 377-ე და 390-ე მუხლებზე. დასახელებულთაგან პირველ საქმეზე მიღებული დადგენილების მე-9 გვერდზე სააპელაციო სასამართლო პირდაპირ ციტირებს სადავო ნორმებს - სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის პირველ პუნქტს და ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტს და ამ ნორმების საფუძველზე, პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე (წვრილმანი ხულიგნობა) და 173-ე (სამართალდამცავი ორგანოს კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა) მუხლებში სამართალდამრღვევად ცნობილი პირებისაგან იმის დამტკიცებას ითხოვს, რომ სამართალდარღვევა მათ არ ჩაუდენიათ.

ამგვარად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-2 მუხლით, თუკი სამართალდარღვევის საქმის განხილვისას ესა თუ ის საკითხი არ არის მოწესრიგებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით, მტკიცების ტვირთის საკითხი ასეთია, გამოყენებული უნდა იქნას სხვა საკანონმდებლო აქტი. საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემაში ფართოდ დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, რაც ამ საქმეზე დართული დადგენილებებითაც დასტურდება, ხდება ადმინისტრაციულ საპროცესო და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსების გამოყენება. ამის სამართლებრივი საფუძველი ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტში უნდა ვეძიოთ, სადაც აღნიშნულია: „ამ მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილებით გათვალისწინებული საქმეების გარდა, სასამართლოში ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით განიხილება სხვა საქმეებიც იმ სამართლებრივ ურთიერთობებთან დაკავშირებით, რომლებიც აგრეთვე გამომდინარეობს ადმინისტრაციული სამართლის კანონმდებლობიდან.“ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევებთან დაკავშირებული საკითხებიც ადმინისტრაციული კანონმდებლობიდან გამომდინარეობს, რაც ხდის შესაძლებელს იმას, რომ როდესაც ესა თუ ის საკითხი, ამ შემთხვევაში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე მტკიცების ტვირთი, არ არის გათვალისწინებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით, გამოყენებული იყოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი.

თავის მხრივ, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის დებულებანი. ამგვარად, თუკი ესა თუ ის საკითხი არ არის მოწესრიგებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით, ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსთან ერთად გამოიყენება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი. ამგვარად, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის მე-2 მუხლის, ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის, მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტების საფუძველზე, ნებისმიერ შემთხვევაში როდესაც, ესა თუ ის საკითხი არ არის მოწესრიგებული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით, გამოიყენება ადმინისტრაციულ საპროცესო და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი. სწორედ ამით აიხსნება ის საკითხი, რომ ამ საქმეზე დართული ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეებზე მიღებულ არაერთ დადგენილებაში, საერთო სასამართლოები ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეებში არაერთხელ ციტირებენ სამოქალაქო და ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის ნორმებს.

შესაბამისად, იმის გათვალისწინებით, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით არ არის მოწესრიგებული, თუ ვინ არის ვალდებული ამტკიცოს სამართალდარღვევის ჩადენა-არჩადენა, ამ საკითხებს არეგულირებს სადავო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 102-ე მუხლის პირველი პუნქტი და ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით. ამგვარი დასკვნა არ ეფუძნება მხოლოდ საკანონმდებლო ნორმების ლოგიკურ ანალიზს, არამედ გამომდინარეობს თბილისის სააპელაციო სასამართლოს და აღმოსავლეთ საქართველოს მასშტაბით საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს პრაქტიკიდან.

ამგვარად, სადავო ნორმების საფუძველზე, სასამართლომ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირებს, როგორც მოსარჩელე კონსტანტინე ჩხეიძის, ისე სხვა ზ.ჯ-ს საქმეზე, მოსთხოვა, როგორც პირველი, ისე სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს წინაშე იმის დამტკიცება, რომ მათ არ ჩაუდენიათ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა. თბილისის სააპელაციო სასამართლომ სადავო ნორმებს მიანიჭა იმგვარი ნორმატიული შინაარსი, რითაც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეზე პასუხისგებაში მიცემულ პირს ევალება იმის მტკიცება, რომ მას სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია, მაშინ როცა იმ გარემოების მტკიცების ტვირთი, რომ პირმა სამართალდარღვევა ჩაიდინა, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით სახელმწიფოს უნდა დაეკისროს. როცა სახელმწიფო ამ ტვირთს ვერ ზიდავს წარმატებით, სასამართლომ მტკიცების ტვირთი ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს კი არ უნდა გადააკისროს, არამედ უნდა შეწყვიტოს საქმის წარმოება, მათ შორის მაშინ, როცა სამართალდამრღვევი თავის დასაცავად არ წარადგენს არანაირ მტკიცებულებას და იყენებს დუმილის უფლებას. გასაჩივრებული ნორმები კი პასუხისგებაში მიცემული პირისგანაც ითხოვენ მის მიერ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არ ჩადენის დამადასტურებელი მტკიცებულების წარდგენას. მაშინ, როცა ადმინისტრაციული და სამოქალაქო დავის შემთხვევაში მტკიცების ტვირთის ამგვარი განაწილება დასაშვებია, იმავეს ვერ ვიტყვით ადმინისტრაციული სამართალდარღვევების საქმის წარმოებაზე.

იმის გამო, რომ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსმა ღიად დატოვა საკითხი იმასთან დაკავშირებით, თუ ვისზე უნდა იყოს მტკიცების ტვირთი ადმინისტრაციულ პროცესში, საერთო სასამართლოებმა პასუხისგებაში მიცემულ პირს დააკისრეს იმის დამტკიცების ტვირთი, რომ მას სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია იმ ნორმებით, რომელიც გამოიყენება ადმინისტრაციული აქტების კანონიერების განხილვისას და სამოქალაქო დავებისას. ეს მიდგომა კი ჩამოყალიბდა საერთო სასამართლოების მიერ სადავო ნორმების განმარტების გზით, რამაც კონსტიტუციურობის პრობლემა წარმოშვა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2015 წლის 4 მარტს მიღებულ N1/2/552 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „ლიბერთი ბანკი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ მეორე თავის მე-16 პუნქტში განაცხადა: „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა. თუმცა ამ ზოგადი წესიდან შეიძლება რამდენიმე გამონაკლისი არსებობდეს, მათ შორის, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო დარწმუნდება, რომ ერთი და იგივე ინსტანციის სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტებები წინააღმდეგობრივია. ასეთ შემთხვევაში ვერ ჩაითვლება, რომ საერთო სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის შინაარსი საბოლოოდ განისაზღვრა. ნორმის განმარტების არაერთგვაროვანი პრაქტიკა შესაძლოა ასევე ნორმის ბუნდოვანებაზე და მის არაკონსტიტუციურობაზეც მიუთითებდეს. გარდა ამისა, გამონაკლის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო ასევე უფლებამოსილია, არ მიიღოს საერთო სასამართლოს მიერ შემოთავაზებული განმარტება, თუ ის აშკარად არაგონივრულია.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 29 დეკემბრის 3/7/679 გადაწყვეტილების „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, მე-2თავის 78-ე პუნქტის თანახმად, ,,გარდა იშვიათი გამონაკლისებისა, საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმებს იღებს და აფასებს იმ შინაარსით, რომელიც მას მიანიჭეს საერთო სასამართლოებმა. გამონაკლისი შემთხვევები შეიძლება იყო საერთო სასამართლოების არაერთგვაროვანი პრაქტიკის არსებობა ან/და განმარტების აშკარა არაგონივრულობა. ამავე გადაწყვეტილების მიხედვით, საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება ჩვეულებრივ არ მიიჩნევა არაგონივრულად.

ამგვარად, თბილისის სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს, როგორც აღმოსავლეთ საქართველოში ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეების განმხილველი საბოლოო ინსტანციის სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტების მიხედვით, სადავო ნორმების ნორმატიულ შინაარსად მიჩნეული უნდა იქნეს ის, რომ მტკიცების ტვირთი, რომ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა, ეკისრება როგორც ოქმის შემდგენს, პოლიციელს, რომლის ინიციატივითაც ხდება საქმისწარმოება (მოსარჩელე), ასევე თავად პასუხისგებაში მიცემულმა პირმაც უნდა დაამტკიცოს, რომ არ ჩაუდენია სამართალდარღვევა. პასუხისგებაში მიცემული პირი, სადავო ნორმებით ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ არ ჩაუდენია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა. პასუხისგებაში მიცემული პირი ამ გარემოებას არა მარტო ახსნა-განმარტებაში უნდა მიუთითებდეს, არამედ უნდა წარადგენდეს ისეთ მტკიცებულებას, რაც გამორიცხავს მის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენასაც. მისი გამამართლებელი მტკიცებულების წარუდგენლობის შედეგი იქნება პირის სამართალდამრღვევად ცნობა და ისეთი სერიოზული სახდელის დაკისრება, როგორიცაა ადმინისტრაციული პატიმრობა. აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ საქმეზე დართული დადგენილებებიც მიღებული იქნა იმის გამო, რომ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა ვერ შეძლო ისეთი მტკიცებულების წარდგენა, რაც ადასტურებდა, რომ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა ამ პირის მიერ არ იყო ჩადენილი.

ამგვარად, ამ დავის საგანი არის, სადავო ნორმების იმგვარი ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობა, რაც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის გამო პასუხისგებაში მიცემულ პირს აკისრებს იმის დამტკიცების ვალდებულებას, რომ მას ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია. მოსარჩელე მხარის პოზიცია არის ის, რომ ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემული პირის მიერ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ჩადენის დამტკიცება უნდა იყოს მხოლოდ და მხოლოდ ოქმის შემდგენი ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულება, ხოლო პასუხისგებაში მიცემულ პირს არ უნდა ჰქონდეს იმის მტკიცების ვალდებულება, რომ მან ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა ჩაიდინა.

შემდეგ თავში უნდა გავარკვიოთ, რამდენად ადგენს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტი მტკიცების ტვირთის გადანაწილებას ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეში.

2) კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად: ,,არავინ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს.” ამ კონსტიტუციურ დებულებაში მოცემულია ისეთი სიტყვები, როგორიცაა „უდანაშაულობა,“ „ბრალმდებელს,“ რაც გვხვდება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში, მაგრამ არ გვეხდება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსში და სხვა საკანონმდებლო აქტში, რაც ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმის განხილვას აწესრიგებს. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსი იცნობს, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის (გადაცდომა) და არა დანაშაულის ცნებას. ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა გვხდება ტერმინი „ოქმის შემდგენი,“ ბრალმდებელი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, არის პროკურორი, რომელიც არ გვხვდება ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 239-ე მუხლის ჩამონათვალში. ეს მუხლი ოქმის შედგენაზე უფლებამოსილ ადმინისტრაციულ ორგანოებს და თანამდებობის პირებს განსაზღვრავს. პროკურორს აქვს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმის განხილვაში ამა თუ იმ ფორმით მონაწილეობის შესაძლებლობა, თუმცა პროკურორის მონაწილეობა არ ითვლება სავალდებულოდ განსაკუთრებით კი ისეთი სამართალდარღვევების განხილვისას, როგორიცაა წვრილმანი ხულიგნობა (სამართალდარღვევათა კოდექსის 166-ე მუხლი) და სამართალდამცავი ორგანოების წარმომადგენლების კანონიერი მოთხოვნისადმი დაუმორჩილებლობა. ეს არის სამართალდარღვევები, რომლისთვისაც მოსარჩელე ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში იქნა მიცემული და ასევე სამართალდარღვევები, რომელთათვისაც გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა - 15 დღის ვადით. სამართალდარღვევისათვის ოქმს ადგენს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, რომელსაც ევალება, ოქმთან ერთად პასუხისგებაში მიცემული პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის დამადასტურებელი მტკიცებულების სასამართლოში წარდგენა.

ამის მიუხედავად, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტის ტერმინ „უდანაშაულობაში“ უნდა იგულისხმებოდეს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის არჩადენა, ისევე როგორც ამავე დებულებაში ნახსენებ ტერმინ „ბრალმდებელში“ ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმის შემდგენი თანამდებობის პირი, განსაკუთრებით ისეთ საქმეებზე, სადაც ადამიანს შეიძლება შეეფარდოს ადმინისტრაციული პატიმრობა. ეს ხდება მაშინ, როცა სამართალდარღვევათა ოქმი შედგენილია ისეთ მუხლებთან დაკავშირებით, რაც სახდელის ზომად ითვალისწინებს ადმინისტრაციულ პატიმრობას.

კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტში აღნიშნული ტერმინების - „უდანაშაულობა“ და „ბრალმდებელი“ ასეთი განმარტების საფუძველია ის, რომ როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2015 წლის 15 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილებაში საქმეზე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მე-2 თავის მე-5 პუნქტში განაცხადა: ,,კონსტიტუციურ ტერმინებს აქვთ ავტონომიური სამართლებრივი მნიშვნელობა და მათი შინაარსი არ განისაზღვრება ქვემდგომ ნორმატიულ აქტებში გამოყენებული განმარტებებით. კონსტიტუცია თავადვე განსაზღვრავს მასში რეგლამენტირებული უფლების შინაარსსა და მოცულობას. კონსტიტუციური უფლებების შინაარსზე, ისევე როგორც კონსტიტუციური უფლების აღსაწერად გამოყენებულ ტერმინთა მნიშვნელობაზე, ზეგავლენას ვერ მოახდენს ის, თუ როგორ ხდება კანონმდებლობით მათი რეგლამენტაცია. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის კანონი შესაფასებელ მოცემულობას წარმოადგენს და არა კონსტიტუციური სტანდარტების განმსაზღვრელ ინსტრუმენტს. კონსტიტუციური ტერმინის განმარტებისას, სასამართლომ შეიძლება იხელმძღვანელოს უფლების არსით, რომელთან მიმართებაშიც არის გამოყენებული ესა თუ ის ტერმინი, კონსტიტუციური ნორმ(ებ)ის სტრუქტურით, კონსტიტუციის სხვა ნორმებში მოცემული მსგავსი ტერმინების შინაარსის ანალიზით და სხვა. “

კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებაში არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა, ამიტომ მხედველობაში უნდა მივიღოთ უფლების არსი, სტრუქტურა და სხვა მსგავსი ნორმები. სტრუქტურის თვალსაზრით მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ მტკიცების ბრალმდებელზე დაკისრების კონსტიტუციური სტანდარტი მოცემულია კონსტიტუციის 31-ე მუხლში, რომელიც დასათაურებულია როგორც საპროცესო უფლებები. ამავე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულია სასამართლოსათვის მიმართვის და საქმის სამართლიანი განხილვის უფლება, ხოლო ამავე მუხლის მე-8 პუნქტით ორჯერ მსჯავრდების აკრძალვის უფლება. ამ დებულებებთან დაკავშირებით არსებული საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა დაგვეხმარება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტის სწორი განმარტებისათვის.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2016 წლის 29 დეკემბრის საქმე დავით ცინცქილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ ეხებოდა ორჯერ მსჯავრდების აკრძალვის საკითხს. ამ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლო დადგა ტერმინების „დანაშაულის,“ „მსჯავრის დადება“ განმარტების წინაშე. ეს ტერმინები „უდანაშაულო“-ს და „ბრალმდებელი“-ს მსგავსად მხოლოდ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით იყო გათვალისწინებული. ამის მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლომ ცინცქილაძის საქმეში მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-11 პუნქტში განაცხადა:

„ტერმინები ,,მსჯავრის დადება“ და ,,დანაშაული“ უნდა განიმარტოს ავტონომიური კონსტიტუციური მნიშვნელობით, მათი ბუნებისა და პრაქტიკული შინაარსის გათვალისწინებით, ხოლო საკანონმდებლო დეფინიციებს ამ თვალსაზრისით დამხმარე ხასიათი ექნება. ცხადია, საკონსტიტუციო სასამართლო გულისყურით მოეკიდება კონკრეტული ქმედებისა თუ ღონისძიების სამართლებრივ კლასიფიკაციას, მის ადგილს კანონმდებლობაში, თუმცა შესაფასებელი ქმედების/ღონისძიების სისხლისსამართლებრივი ბუნების განსაზღვრის პროცესში მას არ ექნება გადამწყვეტი მნიშვნელობა. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ უფრო დიდი ყურადღება უნდა დაეთმოს სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული იძულებითი ღონისძიების ბუნებას, მის რეალურ არსს და ასევე მისი სიმკაცრის ხარისხს. კერძოდ, ყოველი კონკრეტული შემთხვევის გათვალისწინებით უნდა შეფასდეს, პირის მიერ ჩადენილი ქმედების საპასუხოდ, სახელმწიფოს მიერ გამოყენებული იძულებითი ღონისძიების მიზანი და ის საჯარო თუ კერძო ინტერესები, რის მიღწევასაც ემსახურება იგი. ამასთანავე, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული პირის მიმართ გამოყენებული ღონისძიების/სასჯელის სიმკაცრე, რომელიც უნდა შეფასდეს სასჯელის ზომის იმ უმაღლესი ზღვრის გათვალისწინებით, რასაც ადგენს გამოყენებული სამართლებრივი ნორმა და არა იმ ფარგლებში, რისი გამოყენებაც მოცემულ შემთხვევაში მოხდა სამართალშემფარდებლის მიერ.“

ამ კუთხით ასევე აღსანიშნავია საქმეზე ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ეს საქმე ეხებოდა სასამართლოს უპატივცემულობის გამო პირისათვის პატიმრობის შეფარდებას. იმის მიუხედავად, რომ პატიმრობა არ იყო სისხლის სამართლის მატერიალური კოდექსით გათვალისწინებული სასჯელი, ეს ღონისძიება საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია „სისხლისსამართლებრივი ბუნების მატარებელად.“ საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ საქმეზე განაცხადა:

„ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისთვის საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს სტრასბურგის სასამართლოს მიდგომას და მიიჩნევს, რომ, ვინაიდან სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობის სახით დადგენილია თავისუფლების აღკვეთა (პატიმრობა 30 დღე-ღამემდე ვადით), მასზე უნდა გავრცელდეს კონვენციის მე-6 მუხლის მოქმედება.“

რასაც ცინცქილაძის და მებონიას საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, არის ის, რომ სახელმწიფოს მიერ გატარებული ზომების სისხლისსამართლებრივ ღონისძიებად კვალიფიკაციისათვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს არა იმას, არის თუ არა ეს ღონისძიება სისხლისსამართლებრივ კანონმდებლობაში, არამედ იმას, ხომ არ აღწევს ეს ღონისძიება ისეთ სიმკაცრეს, რომ ამ ღონისძიების გამოყენებისას აუცილებელი იყოს სათანადო სისხლის სამართლის პროცესისათვის კონსტიტუციური გარანტიებით უზრუნველყოფა. მებიანიას საქმეში ადამიანის პატიმრობა ცალსახად ასეთ ღონისძიებად მიიჩნია საკონსტიტუციო სასამართლომ. შესაბამისად, ისეთი სამართალწარმოების პროცესში, იქნება ის სისხლის სამართლის თუ ადმინისტრაციული კანონმდებლობით მოწესრიგებული, როცა ადამიანს შეიძლება დაემუქროს პატიმრობა, ასეთი ადამიანი სარგებლობს არა მხოლოდ დაცვის უფლებით, როგორც ეს მებონიას საქმეში მოხდა ან ორჯერ მსჯავრდების აკრძალვის უფლებით დავით ცინცქილაძის საქმის მსგავსად, არამედ ასევე დუმილის უფლებით, მტკიცების ტვირთის სახელმწიფო წარმომადგენლისათვის, „ბრალმდებლისათვის“ დაკისრების უფლებით.

2017 წლის 29 დეკემბრის N3/7/679 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მეორე თავის 65-ე პუნქტის თანახმად: ზოგადად, კონსტიტუციური დავის გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლო დიდ ყურადღებას უთმობს ადამიანის უფლებათა სამართლის საერთაშორისო და უცხო ქვეყნებში აღიარებულ სტანდარტებს. საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილებას იღებს მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის საფუძველზე, თუმცა, კონსტიტუციის უზოგადესი ტექსტის განმარტებისას, სასამართლო მხედველობაში ასევე იღებს მსოფლიოს განვითარებული სამართლებრივი სისტემების მიერ დამკვიდრებულ მიდგომებს.

ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმეზე სისხლისსამართლებრივი მტკიცების ტვირთი, რომლის მიხედვითაც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს აქვს დუმილის უფლება, ხოლო სამართალდარღვევის ჩადენა სახელმწიფომ უნდა დაადასტუროს, გაავრცელა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე კრუმფოლცი ავსტრიის წინააღმდეგ (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-97815). ამ საქმის ფაქტობრივი გარემოებები იყო შემდეგი:

2003 წლის 26 თებერვალს სამ საათზე მანქანამ, რომელიც მომჩივანის სახელზე იყო რეგისტრირებული, პოლიციის რადარის მონაცემების საფუძველზე გადააჭარბა დასაშვებ სიჩქარეს (მე-6 პუნქტი).

2003 წლის 26 მარტს გრას-უმგებუნგის რაიონულმა ხელისუფლებამ მოსთხოვა მომჩივანს ორი კვირის ვადაში დაესახელებინა იმ პირის სახელი და გვარი, ასევე მისამართი, რომელიც მართავდა მის ავტომობილს. ამის საფუძველი იყო ავსტრიის ავტომობილების შესახებ კანონი. მომჩივანმა მოთხოვნას არ უპასუხა (მე-7 პუნქტი).

2003 წლის 14 აპრილს გრას-უმგებუნგის რაიონულმა ხელისუფლებამ გამოსცა ბრძანება, რომლითაც მომჩივანი დაჯარიმდა 181 ევროთი და სამი დღით ადმინისტრაციული პატიმრობით საგზაო მოძრაობის წესების დარღვევისათვის. იმავდროულად, მომჩივანი დაჯარიმდა მძღოლის ვინაობის არ გამჟღავნების გამო (გადაწყვეტილების მე-8 პუნქტი).

მომჩივანმა წარადგინა პროტესტი ამ გადაწყვეტილების გამო. 2003 წლის 19 მაისს თავის პროტესტში მიუთითა, რომ თავად არ მართავდა საკუთარ ავტომობილს, თუმცა არ აცხადებდა იმ პირის ვინაობას, ვინც მის ავტომობილს მართავდა. პროტესტში აღნიშნული იყო რომ სარგებლობდა დუმილის უფლებით, რაც კონვენციის მე-6 მუხლით გარანტირებულ უფლებას წარმოადგენდა და ამ უფლების ძალით, არ ასახელებდა მისი ავტომობილის დამრღვევი მძღოლის ვინაობას (მე-9 პუნქტი).

ამის შემდეგ, გრას-უმგენბუნგის რაიონულმა ხელისუფლებამ გამოიკვლია იმ პოლიციელის ჩვენება, რომლის ინიციატივითაც დაიწყო საქმისწარმოება მომჩივანის წინააღმდეგ. 2003 წლის 15 ივლისს პოლიციამ დაადასტურა, რომ რადარმა დააფიქსირა სიჩქარის გადაჭარბება, ამის შემდეგ მოხდა დამრღვევი მანქანის ნომრის იდენტიფიცირება, იმის გარკვევა, რომ მანქანა მომჩივანის სახელზე იყო რეგისტრირებული. პოლიცია დაუკავშირდა მომჩივანს და საგზაო მოძრაობის წესების დარღვევასთან დაკავშირებით დაცვის პოზიციის წარდგენა მოსთხოვა (გადაწყვეტილების მე-10 პუნქტი).

2003 წლის 15 ოქტომბერს გრას-უმგებუნგის რაიონულმა ხელისუფლებამ უარყო მომჩივანის პროტესტი და გამოსცა ბრძანება, რომლითაც მომჩივანს დაეკისრა სამდღიანი ადმინისტრაციული პატიმრობა 180 ევროსთან ერთად. ამასთან მომჩივანს დაეკისრა პროცესუალური ხარჯების 18 ევროს ანაზღაურება (გადაწყვეტილების მე-12 პუნქტი).

ხელისუფლებამ მიუთითა, რომ მომჩივანმა უარი თქვა, იმ პირის ვინაობის გამჟღავნებაზე, რომელიც მართავდა მანქანას მოძრაობის წესების დარღვევის მომენტში. ამის გამო დადგინდა, რომ მომჩივანი თავად მართავდა ავტომობილს. ეს პრეზუმფცია ეფუძნებოდა ადმინისტრაციული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს, რომლის მიხედვითაც, თუკი მანქანის რეგისტრირებული მფლობელი არ დაასახელებდა დამრღვევი მძღოლის ვინაობას და არ წარადგენდა მის გამამართლებელ მტკიცებულებას, ხელისუფლებას შეეძლო რეგისტრირებული მფლობელი ჩაეთვალა დამრღვევ მძღოლად (გადაწყვეტილების მე-13 პუნქტი).

მომჩივანმა ეს გადაწყვეტილება გაასაჩივრა სტირიას დამოუკიდებელ ადმინისტრაციულ კოლეგიაში. მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ მისი ვალდებულება გაემხილა მძღოლის ვინაობა, არღვევს კონვენციის მე-6 მუხლს, ვინაიდან ბრალეულობასთან დაკავშირებული დასკვნები ეფუძნებოდა მძღოლის ვინაობის გამჟღავნებისაგან თავის შეკავებას. მომჩივანმა დამატებით განაცხადა, რომ 2003 წლის 26 თებერვალს არ მართავდა ავტომობილს და საერთოდ არ იმყოფებოდა იმ დროს ავსტრიაში. მომჩივანმა დაამატა, რომ მისი მანქანით იმ პერიოდში სარგებლობდა რამდენიმე პირი, თუმცა არ აღურიცხავს ეს ადამიანები და ამიტომ არ შეეძლო, მიეწოდებინა ინფორმაცია (გადაწყვეტილების მე-14 პუნქტი).

2003 წლის 18 ნოემბერს დამოუკიდებელმა ადმინისტრაციულმა კოლეგიამ არ დააკმაყოფილა საჩივარი. ეს აქტი გამოიცა ზეპირი მოსმენის შედეგად, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევათა კანონის თანახმად (გადაწყვეტილების მე-15 პუნქტი). ამ კოლეგიის გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია: „ფაქტების დადგენის ვალდებულება ეკისრება ხელისუფლებას. ეს, რა თქმა უნდა, არ ათავისუფლებს ბრალდებულს მტკიცებულების წარდგენის ვალდებულებისაგან. ეს ვალდებულება ნიშნავს იმას, რომ ბრალდებულმა არა მხოლოდ უნდა უარყოს მის წინააღმდეგ წარდგენილი მტკიცებულებები, არამედ უნდა წარადგინოს რელევანტური მტკიცებულებები. ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლი არ ათავისუფლებს მომჩივანს მტკიცებულებების წარდგენის ვალდებულებისაგან. უფრო მეტიც, მძღოლის ვინაობის დასახელებაზე უარის თქმა წარმოადგენს კანონით გაწერილ თანამშრომლობის ვალდებულებაზე უარის თქმას. იმის თქმა, რომ მომჩივანი არ მართავდა მის სახელზე რეგისტრირებულ ავტომობილს, როდესაც ამ ავტომობილით მოხდა სამართალდარღვევა, ეწინააღმდეგება მომჩივანის ვალდებულებას, თავისი წვლილი შეიტანოს რელევანტური ფაქტების დადგენაში (გადაწყვეტილების მე-16 პუნქტი).

ამ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: „სასამართლო თვლის, რომ დუმილის უფლება და უფლება არ მისცე ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ, გარანტირებულია კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტით, ხოლო უდანაშაულობის პრეზუმფცია კონვენციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტით. ეს უფლებები მჭიდროდ არის დაკავშირებული ერთმანეთთან. ამიტომ ორივე უფლების ასპექტი ერთად იქნება განხილული (გადაწყვეტილების 30-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლოს თქმით, მართალია კონვენციაში სპეციფიკურად არ არის მითითებული, თუმცა დუმილის უფლება და საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენების მიცემისაგან თავის შეკავების უფლება ზოგადად აღიარებული საერთაშორისო სტანდარტია, რასაც ცენტრალური მნიშვნელობა გააჩნია კონვენციის მე-6 მუხლით აღიარებული სამართლიანი პროცედურის უფლებისათვის (გადაწყვეტილების 31-ე პუნქტი).

სასამართლო აღიარებს, რომ ბრალდებულის დუმილიდან მის წინააღმდეგ დასკვნის გამოტანა ცალკე აღებული არ არღვევს კონვენციის მე-6 მუხლს. დარღვევა დგინდება საქმის ყველა გარემოების მხედველობაში მიღების გზით. განსაკუთრებული ყურადღება ექცევა ვითარებას როცა ამგვარი დასკვნა კეთდება, ასევე რა ძალა მიანიჭეს ეროვნულმა სასამართლოებმა ბრალდებულის დუმილს მტკიცებულებების შეფასებისას და რა ხარისხის იყო ვითარებისათვის დამახასიათებელი იძულება. (გადაწყვეტილების 32-ე პუნქტი).

ასევე ადამიანის უფლება სისხლის სამართლის საქმეზე, ისარგებლოს უდანაშაულობის პრეზუმფციით და პროკურორის ვალდებულება, დაამტკიცოს ბრალდებულის წინააღმდეგ წარდგენილი ბრალდება, არ არის აბსოლუტური. ყველა სისხლის სამართლებრივ სისტემებში მოქმედებს კანონის ან ფაქტის პრეზუმფცია, რაც ასევე არ არის აკრძალული კონვენციით, თუკი სახელმწიფო შეზღუდულია სასწორის მეორე მხარეს არსებული სიკეთით და დაცვის უფლებით (34-ე პუნქტი).

მთავრობა დავობს იმასთან დაკავშირებით, რომ დამოუკიდებელმა ადმინისტრაციულმა კოლეგიამ, რომელმაც თავისუფლად შეაფასა მისთვის წარდგენილი მტკიცებულებები, დასკვნები გააკეთა იქიდან გამომდინარე, თუ როგორ აწარმოებდა მომჩივანი საკუთარი თავის დაცვას, მაშინ როდესაც მომჩივანს განმარტებების გაკეთება მოეთხოვებოდა. ევროპული სასამართლო ვერ კმაყოფილდება ამ არგუმენტით. ერთადერთი მტკიცებულება, რაც დამოუკიდებელ ადმინისტრაციულ კოლეგიას ჰქონდა იყო ის, რომ მანქანამ, რომელიც მომჩივანის სახელზე იყო რეგისტრირებული, გადაამეტა მოძრაობას. ასევე არსებობდა პოლიციელის ჩვენება, რომელიც აცხადებდა, რომ ოქმი სწორად იყო შედგენილი. არ არსებობდა არავითარი მტკიცებულება იმასთან დაკავშირებით, თუ ვინ მართავდა ავტომობილს. უფრო მეტიც, დამოუკიდებელ ადმინისტრაციულ კოლეგიას წარედგინა მომჩივანის წერილობითი შუამდგომლობა, სადაც მითითებული იყო ის, რომ მომჩივანი არ მართავდა ავტომანქანას დარღვევის ჩადენის მომენტში და იმ დროს საერთოდაც ავსტრიაში არ იმყოფებოდა. მომჩივანს არ ჰქონდა შესაძლებლობა, დაესახელებინა იმ პირის სახელი და მისამართი, ვინც ავტომობილს მართავდა, ვინაიდან იმ დროისათვის, რამდენიმე ადამიანი მართავდა მის ავტომობილს. სასამართლოს არ შეუძლია იმის თქმა, რომ ამ სიტუაციაში გონივრული დასკვნა იყო ის, რომ მომჩივანი თავად მართავდა ავტომობილს. იმ პირობებში, როცა ხელისუფლებას არ შეეძლო წარედგინა prima facie მტკიცებულება იმასთან დაკავშირებით, რომ მომჩივანი მართავდა ავტომანქანას დარღვევის ჩადენის მომენტში, დამოუკიდებელი ადმინისტრაციული კოლეგიის მიერ მომჩივანისათვის განმარტების გაკეთების მოთხოვნა, იყო მტკიცების ტვირთის პროკურორიდან დაცვის მხარეზე გადატანა (40-ე პუნქტი). ამ საქმეში ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტის დარღვევას.

ეს საქმე ნათლად მეტყველებს იმაზე, რომ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო არა მარტო სახელმწიფოს აკისრებს მტკიცების ტვირთს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეებზე, არამედ ადგენს კიდევაც კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტის დარღვევას, როდესაც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე პასუხისგებაში მიცემულ პირს არა აქვს დუმილის უფლება და მტკიცების ტვირთი გადადის ბრალმდებელიდან ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირზე.

3) ბრალმდებლის მიერ მტკიცების ტვირთის ტარების მნიშვნელობა

კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტი, რომლითაც დადგენილია ის, რომ ბრალდებულის ბრალეულობის მტკიცების ტვირთი ეკისრება ბრალმდებელს, მჭიდრო კავშირშია ამავე მუხლის მე-7 პუნქტთან, სადაც აღნიშნულია, რომ გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ეფუძნებოდეს უტყუარ მტკიცებულებებს. როდესაც კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტი აცხადებს, რომ პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენა უნდა დამტკიცოს ბრალმდებელმა, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტი ადგენს იმას, თუ როგორი უნდა იყოს ბრალმდებლის მიერ სამართალდარღვევის არსებობის დამადასტურებელი მტკიცებულების სტანდარტი. კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, ეს არის უტყუარი მტკიცებულების სტანდარტი. ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეში ჯონ მიურეი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ საქმეზე და ამერიკის უზენაესმა სასამართლომ ვინშიპის საქმეზე (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/397/358/) ბრალდების მიერ მტკიცების ტვირთის წარმატებულ ტარებად მიიჩნია შემთხვევა, როდესაც ბრალდების მხარე სასამართლოში წარადგენს პირდაპირ მტკიცებულებას, რაც გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით ადასტურებს იმას, რომ ადამიანმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა. საქართველოს კონსტიტუცია გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის ნაცვლად იყენებს ტერმინს „უტყუარი“ მტკიცებულებები. გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი, იმ მნიშვნელობით, რა მნიშვნელობითაც ამას იყენებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო, აშშ-ს უზენაესი სასამართლო და საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი, არის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-7 პუნქტით გარანტირებული უტყუარი მტკიცებულების სტანდარტის შესაბამისი.

ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ მიღებული გადაწყვეტილების მეორე თავის მე-7 პუნქტის თანახმად: „უტყუარობის კონსტიტუციური სტანდარტი მოიცავს არა მხოლოდ საეჭვო მტკიცებულების დაუშვებლობის მითითებას - უნდა გამოირიცხოს ეჭვი მტკიცებულების გაყალბების ან არსებითი ნიშან-თვისებების დაკარგვის შესახებ, არამედ ასევე მოთხოვნას, რომ საქმისთვის მნიშვნელოვანი ფაქტისა თუ გარემოების დადასტურება მხოლოდ სანდო წყაროდან მიღებული და ჯეროვნად შემოწმებული ინფორმაციის საფუძველზე მოხდეს. მტკიცებულების საფუძველზე მიღებულმა ინფორმაციამ უტყუარად, ერთმნიშვნელოვნად უნდა მიუთითოს იმ ფაქტობრივ გარემოებაზე, რომლის დასადასტურებლადაც არის წარმოდგენილი. მტკიცებულების წარდგენის მიზანს საქმისთვის რელევანტური ფაქტებისა თუ გარემოებების დადასტურება წარმოადგენს, რაც, საბოლოო ჯამში, პირის ბრალეულობაზე მიუთითებს. კონსტიტუციური მოთხოვნაა, რომ შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე პირმა ბრალის დასაბუთებისას გამოიყენოს მხოლოდ ის მტკიცებულებები, რომლებსაც ის უტყუარად მიიჩნევს, რომელთა სანდოობაში, ნამდვილობაში ეჭვის შეტანის საფუძველი არ არსებობს.“ ის გარემოება, რომ ბრალდებულს აქვს დუმილის უფლება და ამის პარალელურად ბრალდებულის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენა უნდა დაამტკიცოს ბრალმდებელმა უტყუარი, სანდო და პირდაპირი მტკიცებულებით.

ვინშიპის საქმეზე აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა კონსტიტუციის მეთოთხმეტე შესწორების დარღვევა იმის გამო, რომ 7-დან 16 წლამდე ბავშვი, რომელიც ჩაიდენდა ისეთ ქმედებას, რაც სრულწლოვანის მიერ ამ ქმედების ჩადენის შემთხვევაში იქნებოდა დანაშაული, თავსდებოდა სააღმზრდელო დაწესებულებაში. სასამართლოს არასრულწლოვანის მიერ დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენა უნდა დაედგინა არა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით, რაც სრულწლოვანის მიერ დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენის დასადასტურებლად აუცილებელი სისხლისსამართლებრივი სტანდარტი იყო, არამედ წონადი მტკიცებულების სტანდარტით (preponderance of the evidence). ეს უკანასკნელი გამოიყენება ამერიკული სასამართლოების მიერ სამოქალაქო საქმეებზე. ამ საქმეში მოსამართლე ჰარლენის თქმით, წონადი მტკიცებულების სტანდარტი ნიშნავს იმას, რომ ფაქტი, რომელზეც მოსარჩელე ან მოპასუხე მხარე აფუძნებს თავის მოთხოვნას, უფრო მეტად არსებობს ვიდრე არ არსებობს და ამ ხარისხით დარწმუნების შემთხვევაში მოსამართლე იღებს გადაწყვეტილებას იმ მხარის სასარგებლოდ, ვინც მოსამართლე ამ ფაქტის არსებობაში დაარწმუნა.

ამის საპირისპიროდ, ვინშიპის საქმეში მოსამართლე ბრენანმა მიუთითა აშშ-ს უზენაესი სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილებაზე საქმეზე დევისი შეერთებული შტატების წინააღმდეგ. ამ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ გააუქმა სასამართლოს გამამტყუნებელი ვერდიქტი, ვინაიდან საქმეში არსებობდა ერთი მტკიცებულება, რომელიც ბრალდებულის შეურაცხადობაზე მიუთითებდა და მეორე მტკიცებულება, რაც შეურაცხადობას გამორიცხავდა. ამ საქმეში ეჭვი არ გადაწყდა ბრალდებულის სასარგებლოდ და გამოვიდა გამამტყუნებელი განაჩენი, რაც შემდეგ გააუქმა აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ, ვინაიდან ამ საქმეში ყველა მტკიცებულება გონივრულ ეჭვს მიღმა არ მიუთითებს იმაზე, რომ ბრალდებულმა დანაშაული ჩაიდინა. გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტი, სახეზეა ყველა ფაქტობრივი გარემოება, რაც აუცილებელია ბრალად წაყენებული დანაშაულის დასადასტურებლად.

აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ვინშიპის საქმეში განაცხადა, რომ მთავრობის მოვალეობაა, დაამტკიცოს გონივრულ ეჭვს მიღმა პირის ბრალეულობა. ეს ცნება არის საბაზისო ჩვენს სამართალში და თავისუფალი საზოგადოების ერთ-ერთი საფუძველი - ჯეროვანი პროცესის ისტორიული, პროცედურული შინაარსობრივი შემადგენელი ნაწილი. სასამართლომ დაადგინა, რომ გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით ადამიანის მიერ დანაშაულის ჩადენის გარემოება იყო კონსტიტუციის მე-14 შესწორებით გათვალისწინებული ჯეროვანი პროცესის მოთხოვნა.

ამასთან სასამართლოს უმრავლესობის სახელით, მოსამართლე ბრენანმა განაცხადა: „ყოველ დავაში არსებობს განსაზღვრულ ფარგლებში შეცდომების დაშვების შესაძლებლობა, ეს არის შეცდომები, რაც უკავშირდება ფაქტების დადგენას. ამგვარი შეცდომების დაშვების რისკი დავის ყველა მხარეს აქვს გაცნობიერებული. ამის მიუხედავად, როდესაც კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება, ისეთი უმაღლესი ღირებულება, როგორიცაა ბრალდებულის თავისუფლება - შეცდომის დაშვების შესაძლებლობა უნდა შემცირდეს იმით, რომ ბრალდებულის მოწინააღმდეგე მხარეს (ბრალმდებელს) დაეკისროს ფაქტის დამდგენი სუბიექტის (მოსამართლე, ნაფიცი მსაჯული) დარწმუნების ტვირთი, რომ ბრალდებული გონივრულ ეჭვს მიღმა დამნაშავეა. ჯეროვანი პროცესის უფლება უზრუნველყოფს იმას, რომ არც ერთ ადამიანს არ წაერთვას თავისუფლება, სანამ ხელისუფლება არ ატარებს ფაქტების დამდგენი სუბიექტის დარწმუნების ტვირთს, რომ ბრალდებულმა დანაშაული ჩაიდინა. გონივრული ეჭვის სტანდარტი განუყოფელია ფაქტის დამდგენის დასარწმუნებლად კონკრეტულ ფაქტობრივ გარემოებებთან დაკავშირებით.

დამატებით მოსამართლე ბრენანმა განაცხადა: „სისხლის სამართლის მორალური გავლენა არ უნდა იქნეს შესუსტებული იმით, რომ საზოგადოება დარჩეს ეჭვებში, უდანაშაულო ადამიანის მსჯავრდებას ხომ არ ჰქონია ადგილი. ნებისმიერ ინდივიდს უნდა ჰქონდეს იმის რწმენა, რომ სახელმწიფო არ განსჯის მას დანაშაულისათვის, თუკი სათანადო სიზუსტით ვერ დაარწმუნებს მოსამართლეს ან მსაჯულს მის ბრალეულობაში... დამატებით მოსამართლე ბრენანმა განაცხადა, რომ სახელმწიფოს მხრიდან გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით ბრალეულობის მტკიცების ტვირთი იცავს ადამიანის ღირსებას უსაფუძვლო სტიგმატიზაციისაგან.

თანხვედრ აზრში მოსამართლე ჰარლენი აცხადებს: აუცილებელია არსებობდეს განსხვავება მტკიცების ტვირთთან დაკავშირებით სამოქალაქო და სისხლის სამართლის საქმეებში. სამოქალაქო სარჩელის შემთხვევაში დავა ეხება ფულად ვალდებულებებს ორ კერძო პირს შორის. ამ შემთხვევაში სასამართლოსთვის სულ ერთია ფაქტობრივი შეცდომის გამო მოპასუხის სასარგებლო გადაწყვეტილება იქნება გამოტანილი თუ მოსარჩელის სასარგებლო გადაწყვეტილება. სისხლის სამართლის საქმეში, სამოქალაქოსაგან განსხვავებით, ჩვენთვის ერთნაირი ვერ იქნება შემთხვევა, როცა უდანაშაულო ადამიანი შეცდომით იქნა მსჯავრდებული, ხოლო დამნაშავე შეცდომით იქნა გამართლებული.

ჰარლენის თქმით, სასამართლო დავებში ყოველთვის არსებობს შეცდომის დაშვების რისკები, როდესაც ხდება ფაქტების დადგენა. ამას დავის ორივე მხარე წინასწარ ითვალისწინებს. როდესაც საფრთხე ემუქრება ისეთ უზენაეს ღირებულებას, როგორიც სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებული პირის ფიზიკური თავისუფლებაა, შეცდომის დაშვების ხარისხი უნდა შემცირდეს იმით, რომ ბრალდებულის მოწინააღმდეგე მხარეზე გადავიდეს მოსამართლისა და მსაჯულის ბრალდებულის დამნაშავეობაში დარწმუნების ტვირთი გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით. მოსამართლე ჰარლენი მხედველობაში იღებს იმას, რომ გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით და იმის გამო, რომ მტკიცების ტვირთი ბრალმდებლის მხარესაა, ბევრი დამნაშავე იქნება გათავისუფლებული, თუმცა მოსამართლე ჰარლენის თქმით: „უმჯობესია რეალური დამნაშავის გათავისუფლება ვიდრე უდანაშაული ადამიანის მსჯავრდება. მხოლოდ ამ მიზეზით დიდი ხნის წინ მოხდა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის სრული აღიარება სისხლის პროცესში.“

ამგვარად, ამერიკის უზენაესი სასამართლოს ამ გადაწყვეტილების მიხედვით, ბრალმდებლის ვალდებულება, გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით დაამტკიცოს ბრალდებულის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენა, გამოწვეულია იმით, რომ თავიდან იქნეს აცილებული შეცდომით უდანაშაულო ადამიანის მსჯავრდება, გაამყაროს საზოგადოების რწმენა სისხლის სამართლის კანონმდებლობის აღსრულების პროცესის მიმართ, ასევე დაიცვას ადამიანის ისეთი უმნიშვნელოვანესი ღირებულება, როგორიც თავისუფლება და პირის უსაფუძვლო სტიგმატიზება. საბოლოოდ ვინშიპის საქმეში დადგინდა მე-14 შესწორებით აღიარებულ ჯეროვან პროცესზე უფლება.

ვინშიპის საქმეში ჩამოყალიბებული ამ პრინციპებით განიხილა აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ კიდევ ერთი საქმე, სადაც კანონმდებლობა იმის მტკიცებას, რომ დანაშაული უეცარი სულიერი აღელვების ნიადაგზე იქნა ჩადენილი, აკისრებდა ბრალდებულს წონადი მტკიცებულების სტანდარტით. ამ საქმეშიც აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ მე-14 შესწორებით აღიარებული ჯეროვანი შესწორების მუხლის დარღვევა დაადგინა.

მალენი ვილბურის წინააღმდეგ (https://supreme.justia.com/cases/federal/us/421/684/) აშშ-ს უზენაესი სასამართლო განიხილავდა მეინის შტატის სისხლის სამართლის კანონმდებლობის კონსტიტუციურობას. მეინის კანონმდებლობით გათვალისწინებულია ორი ტიპის სიცოცხლის მოსპობის დანაშაული: წინასწარ დაგეგმილი მკვლელობა და სიცოცხლის მოსპობა ჩადენილი აღელვების გამო. პროკურორს მოეთხოვებოდა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით შემდეგი გარემოების დასაბუთება: დაზარალებულს სიცოცხლე მოუსპო ბრალდებულმა, სიცოცხლის მოსპობა იყო განზრახი, მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული. ამის შემდეგ, ივარაუდებოდა, რომ ბრალდებულმა წინასწარ დაგეგმილი მკვლელობა ჩაიდინა. ბრალდებულს შეეძლო ეს პრეზუმცია დაერღვია იმით, რომ წონადი მტკიცებულების სტანდარტით დაემტკიცებინა, რომ მკვლელობა გამოიწვია დაზარალებულის მხრიდან პროვოკაციის ნიადაგზე წარმოშობილმა აღელვებამ და ამის გამო სიცოცხლის მოსპობა წინასწარ არ იყო დაგეგმილი. წინასწარ დაგეგმილი მკვლელობისთვის გათვალისწინებული იყო უვადო თავისუფლების აღკვეთა, პროვოკაციის გამო წარმოშობილი აღელვების ნიადაგზე სიცოცხლის მოსპობისთვის ჯარიმა 1000 დოლარის ოდენობით და 20 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა. ბრალდებული ვილბურის დაცვა აცხადებდა, რომ სიცოცხლის მოსპობას წინ უძღოდა დაზარალებულის ჰომოსექსუალური ქცევა ბრალდებულის მიმართ, რამაც ბრალდებულის გაღიაზიანება და მკვლელობა გამოიწვია, თუმცა დაცვის მხარემ ვერ წარმოადგინა ამ გარემოების დამადასტურებელი მტკიცებულება და ნაფიცმა მსაჯულებმა წინასწარ დაგეგმილი მკვლელობისთვის სცნეს დამნაშავედ ბრალდებული.

მას შემდეგ, რაც ნაფიცი მსაჯულები სათათბირო ოთახში გავიდნენ, მათ ორჯერ შეწყვიტეს თათბირი. ნაფიცმა მსაჯულებამ მოითხოვეს მოსამართლისაგან იმის ხელახალი განმარტება, თუ რას ნიშნავდა მკვლელობის წინასწარი დაგეგმვა, მეორე შემთხვევაში, აღელვების ნიადაგზე სიცოცხლის მოსპობა. მეორე ხელახალი ინსტრუქციის მიცემის შემდეგ, ნაფიცმა მსაჯულებმა ბრალდებული დამნაშავედ სცნეს წინასწარ დაგეგმილ მკვლელობაში.

ვინშიპის საქმის ციტირების გზით, აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ამ საქმეზე დაადგინა ჯეროვანი პროცესის დარღვევა. სასამართლომ განაცხადა: „ვინშიპის საქმეში სასამართლომ ხაზი გაუსვა გამამტყუნებელი განაჩენის მიმართ საზოგადოებრივი ნდობის მნიშვნელობაზე: გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს სასიცოცხლო როლის გააჩნია ჩვენს სისხლის სამართლის პროცესში დამაჯერებელი მიზეზის გამო. ბრალდებული, სისხლის სამართლის პროცესში, სასწორზე დებს ისეთ უზარმაზარ სიკეთეს, როგორიცაა მისი მხრიდან თავისუფლების დაკარგვის საფრთხე გამამტყუნებელი განაჩენით. ასევე ამგვარ განაჩენს სტიგმატიზაცია მოჰყვება“ აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ასევე შენიშნა: „დაცვის გარანტიები ამ საქმეში უფრო ნაკლებია, ვიდრე ვინშიპის საქმეში იყო. ვინშიპში მოსამართლის დარწმუნების საბოლოო ტვირთი მაინც პროკურორს რჩებოდა, იმის მიუხედავად, რომ მტკიცების სტანდარტი შემცირებული იყო წონადი მტკიცებულების წარდგენის ვალდებულებით. ამ საქმეში მტკიცების ტვირთი პირდაპირ ბრალდებულზე არის გადატანილი. როდესაც ბრალდებულს მოეთხოვება საქმის კრიტიკული მნიშვნელობის ფაქტობრივი გარემოებების დასაბუთება, ასეთი საქმის შედეგი შეიძლება იყოს პირის შეცდომით მსჯავრდება. როდესაც დავის ერთი მხარე დგება ისეთი უმნიშვნელოვანესი სიკეთის დაკარგვის საფრთხის წინაშე, როგორიც სისხლის სამართლის საქმეში ბრალდებულისათვის მისი თავისუფლებაა, ასეთ საქმეში შეცდომის დაშვების რისკი უნდა შემცირდეს იმით, რომ პროკურორს დაეკისროს ფაქტის დამდგენი სუბიექტის (მოსამართლის, ნაფიცი მსაჯულის) დარწმუნების ვალდებულება.“

მალენი ვილბურის წინააღმდეგ საქმეში აშშ-ს უზენაესმა სასამართლომ ასევე განაცხადა: „დასახელდა არგუმენტი იმასთან დაკავშირებით, რთულია იმ გარემოების გაქარწყლება, რომ მკვლელობა მოხდა აღელვების ნიადაგზე. ამ არგუმენტის მიხედვით, დასახელებული მიზეზის გამო მტკიცების ტვირთი, რომ აღელვებას ჰქონდა ადგილი დაცვის მხარეს უნდა დაეკისროს. უეჭველია, რომ პროკურატურისათვის ეს ტვირთი მძიმე სატარებელი იქნება. იგივე შეიძლება ითქვას პროკურატურის ვალდებულებაზე, ატაროს მტკიცების ტვირთი ურთიერთსაწინააღმდეგო ფაქტების მქონე სისხლის სამართლის საქმეზე. ამის მიუხედავად, ეს არის ტრადიციული ტვირთი, რასაც ჩვენი სისხლის სამართლის სისტემა მნიშვნელოვნად მიიჩნევს... ტვირთის სიმძიმე მსუბუქდება იმით, რომ განსახილველი ფაქტი უფრო მეტად ობიექტურია, ვიდრე სუბიექტური. ამიტომ იმის დამტკიცება, რომ ბრალდებული არ მოქმედებდა უეცარი პროვოკაციის გამო წარმოშობილი გაღიზიანების ვითარებაში, ისეთივე სირთულის დასამტკიცებელია, როგორც დანაშაულის სუბიექტური მხარის - განზრახვის სხვა ნიშანი. ეს გარემოება შეიძლება დამტკიცდეს სიცოცხლის მოსპობასთან დაკავშირებული ფაქტობრივი გარემოებების დამადასტურებელი მტკიცებულებების წარდგენის გზით. მართალია დანაშაულებრივი განზრახვა ისეთია, რომლის მიმართაც სპეციფიკური ცოდნა შეიძლება გააჩნდეს ბრალდებულს, თუმცა როგორც სასამართლო დიდი ხნის განმავლობაში აცხადებდა, ეს არ ამართლებს მტკიცების ტვირთის ბრალდებულზე გადატანას.“

ზემოხსენებული საქმეებიდან გამომდინარეობს შემდეგი დასკვნა, იმისათვის, რომ საზოგადოებამ შეინარჩუნოს ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეების მიმართ ნდობა, სამართალდარღვევის შემადგენლობის როგორც სუბიექტური, ისე ობიექტური მხარის ნიშნების არსებობის მტკიცების ვალდებულება უნდა დაეკისროს ბრალდების მხარეს უტყუარი, პირდაპირი მტკიცებულების წარდგენის გზით. ასევე ოქმის შემდგენელს უნდა დაეკისროს ყველა იმ გარემოების არ არსებობის მტკიცების რისკი, რაც სხვა უფრო მსუბუქი სამართალდარღვევის არარსებობას ადასტურებს. ამის პარალელურად დაცული უნდა იყოს ბრალდებულის დუმილის უფლება. სხვაგვარად, ადმინისტრაციულ პროცესში იარსებებს პირის არასწორად პასუხისგებაში მიცემის რისკი. პირის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად ცნობას თან ახლავს ადმინისტრაციული პატიმრობის გამოყენების და შესაბამისად, თავისუფლების უსაფუძვლოდ დაკარგვის რისკი. მართალია, ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეებზე არ არსებობს ნასამართლობის ინსტიტუტი, თუმცა ზოგიერთი სამართალდარღვევისათვის დამახასიათებელია მისი განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის რისკი. მეორეს მხრივ, ადამიანის ღირსებაზე უარყოფით გავლენას ახდენს, არასწორად მისი „წვრილმან ხულიგნად“ გამოცხადება, თუნდაც მოსამართლე მხოლოდ სიტყვიერი შენიშვნით შემოიფარგლოს და არ დაეკისროს ადმინისტრაციული სახდელი. ამგვარად, ნასამართლობის არარსებობის მიუხედავად, ფაქტობრივი შეცდომის საფუძველზე მიღებული პირის ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად ცნობის დადგენილება მაინც ახდენს ადამიანის სტიგმატიზებას. ამ ორი გარემოების გათვალისწინებით, აუცილებელია, უტყუარი მტკიცებულების სტანდარტით მტკიცების ტვირთი გადავიდეს მთლიანად ოქმის შემდგენ ადმინისტრაციულ ორგანოზე.

ამის ნაცვლად, სადავო ნორმები ორივე მხარეს, სავარაუდო სამართალდამრღვევს და ოქმის შემდგენსაც აკისრებს მტკიცების ტვირთს. ერთმა მხარემ უნდა დაასაბუთოს, რომ სამართალდარღვევა მოხდა, მეორე მხარემ, უნდა დაასაბუთოს, რომ არ მომხდარა სამართალდარღვევა. მართალია, სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობა არ იცნობს წონადი მტკიცებულების სტანდარტს, თუმცა სამოქალაქო პროცესში მოქმედებს მტკიცებულების თავისუფლად შეფასების პრინციპი. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 105-ე მუხლის თანახმად, სასამართლოსათვის არავითარ მტკიცებულებას არა აქვს წინასწარ დადგენილი ძალა. რასაც სადავო ნორმები აცხადებენ, არის ის, რომ ორივე მხარემ უნდა წარადგინოს მტკიცებულება და ამის შემდეგ, ამ მტკიცებულებების შედარებით სასამართლო აკეთებს დასკვნებს იმასთან დაკავშირებით, რომელი ფაქტი შეიძლებოდა მომხდარიყო. სადავო ნორმები იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ სავარაუდო სამართალდამრღვევმა გამოიყენოს დუმილის უფლება, ოქმის შემდგენმა არ წარადგინოს პირდაპირი მტკიცებულება და სასამართლომ ბრალდებულის დუმილი, იმის მიუხედავად, რომ ოქმის შემდგენი უტყუარად ვერ ადასტურებს სამართალდარღვევის გარემოებას, ოქმში მითითებული გარემოების დასადასტურებლად, ცნოს პირი სამართალდამრღვევად. ეს მიდგომა შესაძლოა გამართლებული იყოს სამოქალაქო დავაზე ან ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის კანონიერების შემოწმებისას, როცა ადამიანს შესაძლოა დასაკარგი ჰქონდეს ქონებრივი ინტერესი. ამის მიუხედავად, ეს სტანდარტი გამოსადეგი ვერ იქნება მაშინ, როცა სასწორის მეორე მხარეს დგას ისეთი მნიშვნელოვანი სიკეთე, როგორიც ადამიანის თავისუფლებაა. ამიტომ სადავო ნორმებით მტკიცების ტვირთის გადანაწილება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტს. შემდგომ თავში განვიხილავთ, რამდენად აბსოლუტურია კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით გარანტირებული უფლება.

4) არის თუ არა დუმილის უფლება აბსოლუტური

კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტით ბრალდებულს აქვს დუმილის უფლება, ის არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ამ უფლებას შეესაბამება ბრალმდებლის ვალდებულება, დაამტკიცოს ბრალდებულის დანაშაული. არის თუ არა დუმილის უფლება აბსოლუტური? ამ შეკითხვას უარყოფითი პასუხი გასცა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე ჯონ მიურეი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-57980). ეს საქმე იმ კუთხითაც არის საინტერესო, რომ ჩამოყალიბდა ბრალმდებლის მიერ მტკიცების ტვირთის ტარების ფარგლები, რაც აქტიურად იქნა გამოყენებული შემდგომ საქმეებში.

ჯონ მიურეის საქმის ფაქტობრივი გარემოებები არის შემდეგი: ბატონი ლ იყო ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის წევრი და იმავდროულად ინფორმაციას აწოდებდა ულსტერის სამეფო პოლიციას. ირლანდიის რესპუბლიკურმა არმიამ გაიგო ის, რომ ლ იყო ხელისუფლების ჩანერგილი აგენტი და შეიტყუა ის ბელფასტის ერთ-ერთ საცხოვრებელ სახლში 1990 წლის 5 იანვარს. ლ-ს უკანონოდ აღუკვეთეს თავისუფლება ბინის საძინებელში. პოლიციის მოსვლამდე არმია ჰკითხავდა ლ-ს. პოლიცია საცხოვრებელ სახლში 7 იანვარს გამოჩნდა. სამეფო ბრალდება ამტკიცებდა, რომ არმიის წევრებს განზრახული ჰქონდათ ლ-ს მოკვლა პოლიციის აგენტობის გამო (გადაწყვეტილების მე-18 პუნქტი).

სასამართლო პროცესზე დაიკითხა პოლიციის თანამშრომელი, რომელმაც დაინახა მომჩივანი ჯონ მიურეი, როცა ეს უკანასკნელი ჩადიოდა სახლის ჰოლში არსებულ კიბეზე. თავად დაზარალებულმა ლ-მ განაცხადა, რომ მოკვლის მუქარით კასეტაზე ჩაიწერეს მისი აღიარება, რომ იყო პოლიციის ინფორმატორი. ლ-მ სასამართლოს ასევე უჩვენა, რომ 7 იანვარს საღამოს საათებში გაიგონა ფეხის ხმა, ამის შემდეგ მას სთხოვეს თვალებიდან მოეხსნა ნაჭერი, რაც შეასრულა კიდეც. ამის შემდეგ ლ-მ გააღო საწოლი ოთახის კარი და დაინახა მომჩივანი ჯონ მიურეი, რომელიც იდგა კიბეებზე. ჯონ მიურეიმ ლ-ს უთხრა, რომ კარებთან იყო პოლიცია და ჩასულიყო ქვემოთ ტელევიზორის საყურებლად. როდესაც ჯონ მიურეი მომჩივანს ელაპარაკებოდა, იმ მომენტში იმ კასეტას ანადგურებდა, სადაც ჩაწერილი იყო ლ-ს აღიარება ხელისუფლებასთან თანამშრომლობის თაობაზე.

ჩხრეკის შედეგად პოლიციამ აღმოაჩინა დაზარალებულ ლ-ს ტანსაცმელი და დაზიანებული კასეტა. კასეტის ჩანაწერის აღდგენის შედეგად დადგინდა, რომ მასში ასახული იყო ლ-ს აღიარება იმასთან დაკავშირებით, რომ თანხის გადახდის სანაცვლოდ დათანხმდა პოლიციის აგენტობას. არც დაკავებისას, არც სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისას, მომჩივან ჯონ მიურეის არ აუხსნია, თუ რატომ იმყოფებოდა სახლში, სადაც სხვა ადამიანს თავისუფლება უკანონოდ ჰქონდა აღკვეთილი (გადაწყვეტილების მე-19 პუნქტი).

დაკავებისას ჯონ მიურეი გააფრთხილეს: „თუ გსურთ, თქვენ შეგიძლიათ არაფერი არ თქვათ, მაგრამ უნდა გაგაფრთხილოთ, რომ თუკი არ ისაუბრებთ იმ ფაქტებზე, რასაც თქვენ დააფუძნებთ დაცვას სასამართლოში, თქვენი დუმილიდან, შესაძლოა სასამართლომ გააკეთოს დასკვნა, რომ თქვენს წინააღმდეგ არსებული მტკიცებულება დამაჯერებელია. რასაც იტყვით, შესაძლოა იყოს მტკიცებულება სასამართლოში.“ ამ გაფრთხილების შემდეგ მომჩივანმა განაცხადა, რომ არაფერი ჰქონდა სათქმელი. (მე-11 მუხლი).

1990 წლის 8 და 9 იანვარს 10-ჯერ ჩატარებული გამოკითხვის შედეგად, მომჩივანმა არ უპასუხა გამომძიებლის მიერ დასმულ არც ერთ შეკითხვაზე. მომჩივანი თავის ადვოკატს შეხვდა 9 იანვარს 18:33 საათზე. 19:10 საათზე მომჩივანი კვლავ დაიკითხა. დასმულ კითხვაზე მომჩივანმა განაცხადა, რომ „ჩემმა ადვოკატმა მირჩია პასუხი არ გავცე რაიმე შეკითხვას.“ (გადაწყვეტილების მე-16 პუნქტი).

1991 წლის მაისში მომჩივანის საქმე განიხილა მოსამართლემ ნაფიცი მსაჯულების გარეშე. მომჩივანს ბრალი ედებოდა მკვლელობის მომზადებასა და ბატონი ლ-ს თავისუფლების უკანონო აღკვეთაში, ასევე უკანონო ორგანიზაციის ირლანდიის რესპუბლიკური არმიის წევრობაში (გადაწყვეტილების მე-17 პუნქტი).

პროკურორის მიერ დასკვნითი სიტყვის წარმოთქმის შემდეგ, მოსამართლემ გააფრთხილა თითოეული ბრალდებული საკუთარი თავის დასაცავად მიეცათ ჩვენებები. მოსამართლემ განაცხადა: „მე კანონით მევალება, აგიხსნათ, რომ თუ უარს იტყვით მოწმის ტრიბუნასთან დასაფიცებლად მისვლაზე, ან დაფიცების შემდეგ, უსაფუძვლოდ უარს იტყვით, დასმულ კითხვებზე პასუხის გაცემაზე, ჩვენების მიცემაზე და დასმულ კითხვაზე პასუხის გაცემასთან დაკავშირებით თქვენი უარი მხედველობაში იქნება მიღებული მაშინ, როცა მოსამართლე თქვენს ბრალეულობას ან უდანაშაულობას დაადგენს (გადაწყვეტილების მე-20 პუნქტი). ადვოკატის რჩევით, მომჩივანმა აირჩია, არ მიეცა ჩვენება სასამართლოსათვის. დაცვის მხარეს არც ერთი მოწმე არ გამოუძახია მომჩივანის სასარგებლოდ ჩვენების მისაცემად. მხოლოდ მომჩივანის ერთ-ერთმა თანაბრალდებულმა განაცხადა, რომ ჯონ მიურეის სახლში მოხვედრა იყო შემთხვევითი და ის უდანაშაულო იყო (გადაწყვეტილების 21-ე პუნქტი).

სასამართლომ უარყო ბრალდებულის მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ სასამართლოს არ უნდა გაეკეთებინა ბრალდებულის საზიანო დასკვნები მის მიერ დუმილის უფლების გამოყენებიდან. სასამართლომ მიუთითა „სისხლისსამართლებრივი მტკიცებულების თაობაზე“ ბრძანების მე-4 მუხლზე, სადაც აღნიშნულია: „სასამართლოს უფლება აქვს ბრალდებულის საზიანო დასკვნები გამოიტანოს მისი მხრიდან დუმილის უფლების გამოყენებიდან, როცა პროკურატურა წარადგენს დამაჯერებელ მტკიცებულებას, რაც დაცვის მხარისაგან მოითხოვს დამაჯერებელი განმარტების წარდგენას.“ (გადაწყვეტილების 24-ე პუნქტი).

მომჩივანმა გაასაჩივრა გამამტყუნებელი განაჩენი და დანიშნული სასჯელი ჩრდილოეთ ირლანდიის სააპელაციო სასამართლოში. 1992 წლის 7 ივლისის განაჩენით სააპელაციო საჩივარი არ დაკმაყოფილდა შემდეგი გარემოებების გამო: ჩვენ უტყუარად ვადგენთ, რომ მომჩივანმა იცოდა, რომ ლ იყო სახლში დატყვევებული. ამ ცოდნასთან ერთად, ის ხელს უწყობდა უკანონო თავისუფლების აღკვეთას: ბრალდებულმა სთხოვა დატყვევებულ პირს საწოლი ოთახიდან გამოსვლა. ამით დგინდება, რომ თავისუფლების აღკვეთის დროს ბრალდებული დაზარალებულს აძლევდა მითითებებს და გაფრთხილებებს...სააპელაციო სასამართლო თვლის, რომ ძლიერი მტკიცებულება არსებობდა მომჩივანის წინააღმდეგ. მომჩივანი იყო ერთადერთი, რომლის ამოცნობაც დაზარალებულმა შეძლო...ლ-ს ჩვენება მოითხოვდა მომჩივანისაგან პასუხის გაცემას. ლ-ს ჩვენების და ბრალდებულის დუმილის გამო მოსამართლეს შეეძლო ძლიერი დასკვნები გაეკეთებინა ბრალდებულის წინააღმდეგ (გადაწყვეტილების 26-ე პუნქტი).

ბრიტანეთის ლორდთა პალატამ (იმ დროისათვის საბოლოო ინსტანციის სასამართლომ) განაცხადა: სასამართლოს არა აქვს უფლება ბრალდებულის საზიანო დასკვნები გამოიტანოს მხოლოდ იმის გამო, რომ ბრალდებულმა თავის დასაცავად არ წარადგინა რაიმე მტკიცებულება. პირველ რიგში, პროკურორს ევალება prima facie სტანდარტის მქონე მტკიცებულებების წარდგენა. მხოლოდ ამ შემთხვევაში უნდა გასცეს ბრალდებულმა პროკურორის მტკიცებულებას პასუხი. მეორე მხრივ, მოსამართლეს ან ნაფიც მსაჯულებს ბრალდებულის ბრალეულობასთან დაკავშირებით დასკვნის გაკეთება შეუძლიათ მაშინ, როცა ბრალდებულის უმოქმედობიდან გამომდინარე, ასეთი დასკვნა არის ადეკვატური. ბრალდებულის უარიდან - წარადგინოს მტკიცებულება - როგორი დასკვნა ჩაითვლება ადეკვატურად, ეს დამოკიდებულია საქმის ინდივიდუალურ გარემოებებზე. ეს საკითხი უნდა გადაწყდეს საღი აზრის გამოყენებით. უნდა არსებობდეს სათანადო გარემოებები, რომლებიც ბრალდებულის საზიანო დასკვნის გამოტანას გაამართლებს. თუკი პროკურორის მიერ სასამართლოში წარდგენილი საქმე არ აკმაყოფილებს prima facie მტკიცებულებების სტანდარტს, ბრალდებულს არანაირი პასუხის გაცემის ვალდებულება არ დაეკისრება. თუკი პროკურორის მიერ სასამართლოსათვის მიწოდებულ ინფორმაციას იმდენად მცირე მტკიცებულებითი ღირებულება გააჩნია, რომ არ არსებობს მასზე არანაირი პასუხის გაცემის აუცილებლობა, ამ შემთხვევაში მოსამართლეს არა აქვს ბრალდებულის საზიანოდ მის დუმილზე დასკვნების გაკეთების უფლება. მეორეს მხრივ, თუკი მტკიცებულება ცალკე აღებული ან სხვა მტკიცებულებებთან ერთობლიობაში მოითხოვს ბრალდებულის მხრიდან განმარტებების გაკეთებას, ამგვარი განმარტებების არ არსებობა, საღი აზრის გათვალისწინებით იძლევა იმგვარი დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას, რომ ბრალდებულს არა აქვს პროკურორის მიერ დასახელებული ფაქტის ახსნის შესაძლებლობა და ბრალდებული არის დამნაშავე (გადაწყვეტილების 29-ე პუნქტი).

ლორდმა მასტილმა განმარტა ტერმინ prima facie მტკიცებულებების სტანდარტის მნიშვნელობა. ეს უნდა იყოს პროკურორის მიერ წარდგენილი პირდაპირი მტკიცებულება, რომელის შეფასების შედეგად, გამომდინარეობს დასკვნა, რომ ბრალდებულმა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით ჩაიდინა დანაშაული. ამასთან მტკიცებულება უნდა ამტკიცებდეს დანაშაულის შემადგენლობის ყველა ნიშნის არსებობას ბრალდებულის ქმედებაში (გადაწყვეტილების 30-ე პუნქტი).

თუნდაც prima facie მტკიცებულებითი სტანდარტი იყოს დაკმაყოფილებული, მოსამართლეს აქვს დისკრეცია, გააკეთებს თუ არა ბრალდებულის საწინააღმდეგო დასკვნებს. აღნიშნულ საქმეში სააპელაციო სასამართლომ მიუთითა, რომ თუკი მოსამართლე დაადგენს, რომ ბრალდებულმა ვერ გაიგო განმარტება, ან თუ მოსამართლეს აქვს ეჭვი, რომ დარღვეული იყო სამართლიანი სასამართლოს უფლების გარანტიები, ბრალდებულის საზიანოდ დასკვნები არ გაკეთდება მისი დუმილის გამო (გადაწყვეტილების 31-ე პუნქტი).

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ჯონ მიურეის საქმეზე დაადგინა, რომ არ იყო დარღვეული დუმილის უფლება. ევროპული სასამართლოს აზრით: იმის მიუხედავად, რომ კონვენციის მე-6 მუხლი პირდაპირ არ ითვალისწინებს დუმილის და საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენების მიცემისაგან თავის შეკავების უფლებას, ეჭვგარეშეა რომ ეს უფლებები ზოგადად აღიარებული საერთაშორისო სტანდარტია, რომელიც კონვენციის მე-6 მუხლის მიზნებისათვის განსაზღვრავენ პროცესის სამართლიანობას. ეს ორივე იმუნიტეტი იცავს ადამიანს ხელისუფლების არასათანადო ზემოქმედებისაგან, რაც საბოლოო ჯამში ემსახურება სასამართლო შეცდომის დაშვების თავიდან აცილებას და ამით პასუხობს კონვენციის მე-6 მუხლის მიზნებს (გადაწყვეტილების 45-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლოს თქმით, დუმილის უფლებას ეწინააღმდეგება ის, რომ გამამტყუნებელი განაჩენი დაეფუძნოს მხოლოდ და მხოლოდ ან ძირითადად ამ დუმილთან დაკავშირებით გაკეთებულ დასკვნებს. იგივე შეიძლება ითქვას, ბრალდებულის უარზე, უპასუხოს დასმულ კითხვას ან არ წარადგინო მტკიცებულებები თავის დასაცავად. მეორეს მხრივ, სასამართლო თვლის, რომ დუმილის უფლება ვერ და არ უნდა უშლიდეს ხელს იმას, რომ ბრალდებულის დუმილი, იმ სიტუციაში, როცა აშკარად აუცილებელია მისი მხრიდან განმარტების გაკეთება, შეფასდეს პროკურატურის მიერ წარმოდგენილ დამაჯერებელ და მამხილებელ მტკიცებულებასთან კავშირში. ზემოხსენებულ ორ უკიდურესობას შორის ზღვარის გავლების გათვალისწინებით, დუმილის უფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის. აქედან გამომდინარე, არ შეიძლება იმის თქმა, რომ ბრალდებულის დუმილს არავითარი შედეგი არ ექნება მაშინ, როდესაც სასამართლო აფასებს მისი მამხილებელი მტკიცებულების დამაჯერებლობას. ამ საკითხზე, როგორც მთავრობა მიუთითებს, დამკვიდრებულ საერთაშორისო სტანდარტი დუმს, მაშინ როცა დუმილის უფლება, ისევე როგორც საკუთარი თავის წინააღმდეგ ჩვენების მიცემაზე უარის თქმის პრივილეგია უზრუნველყოფილია. იძლევა თუ არა კონვენციის მე-6 მუხლი უფლებას, ბრალდებულის დუმილიდან გამოტანილი იქნას მისი საზიანო დასკვნა, უნდა შეფასდეს საქმის ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე. ამ დროს მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის, თუ რა წონა ჰქონდა ამგვარ დუმილს ეროვნული სასამართლოების განაჩენებში და რამდენად იყო იძულება ამ პროცესში (გადაწყვეტილების 47-ე პუნქტი).

რაც შეეხება აღნიშნულ საქმეში იძულების ხარისხს, მომჩივანს ჰქონდა შესაძლებლობა ესარგებლა დუმილის უფლებით. იმის მიუხედავად, რომ მომჩივანი რამდენჯერმე იქნა გაფრთხილებული მისი დუმილის შედეგების თაობაზე, მომჩივანს განცხადება არ გაუკეთებია პოლიციაში და არც სასამართლოსათვის მიუწოდებია ინფორმაცია. უფრო მეტიც, ბრძანების საფუძველზე, არ მომხდარა ბრალდებულის იძულება, მიეცა ჩვენება. ჩვენების მიცემაზე უარი არ ჩაითვალა დანაშაულად ან სასამართლოს მიმართ უპატივცემულობად. ცალკე აღებული დუმილი ეროვნულმა სასამართლოებმა არ მიიჩნიეს დანაშაულის დამადასტურებელ მტკიცებულებად (გადაწყვეტილების 48-ე პუნქტი).

შესაბამისად, სისტემა რომელიც ითვალისწინებს ბრალდებულის გაფრთხილებას, რომ პოლიციაში გამოკითხვაზე ან სასამართლო პროცესზე დუმილის უფლების გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს პირის ბრალეულობასთან დაკავშირებით საზიანო დასკვნების გაკეთება, ბრალდებულის წინააღმდეგ წარდგენილ მტკიცებულებასთან კავშირში, წარმოადგენს არაპირდაპირ ზემოქმედებას ბრალდებულზე. მაგრამ იმის გათვალისწინებით, თუ ამგვარ გაფრთხილებას არ გამოუწვევია ის, რომ ბრალდებულს დუმილის უფლებით არ ესარგებლა, მხოლოდ ამგვარი გაფრთხილება არ იქნება გადამწყვეტი. სასამართლომ კონცენტრირება იმაზე, თუ რა როლი შეასრულა ბრალდებულის დუმილიდან გამომდინარე გაკეთებულმა საზიანო დასკვნამ სასამართლო პროცესზე, განსაკუთრებით კი პირისთვის მსჯავრის დადებაზე (გადაწყვეტილების 50-ე პუნქტი).

ევროპულმა სასამართლომ ჯონ მიურეის საქმეზე ასევე განაცხადა: მოსამართლის მიერ საზიანო დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობა იზღუდება იმით, რომ ბრალდებული წინასწარ არის გაფრთხილებული ამის თაობაზე. გარდა ამისა, ამგვარი დასკვნის გაკეთება დასაშვებია მხოლოდ მაშინ, როცა პროკურორი წარადგენს prima facie მტკიცებულებებს ბრალდებულის წინააღმდეგ. ეს არის პირდაპირი მტკიცებულება ბრალდებულის წინააღმდეგ, რომელთან კომბინაციაშიც, დასაშვებია მოსამართლემ გააკეთოს ბრალდებულის საზიანო დასკვნები. გარდა ამისა, პროკურორის მიერ წარმოდგენილი მტკიცებულებები უნდა აკმაყოფილებდეს გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს იმასთან დაკავშირებით, რომ ბრალდებულის ქმედება შეიცავს დანაშაულის შემადგენლობის ყველა ნიშანს. მხოლოდ ასეთ შემთხვევაშია დასაშვები ბრალდებულის დუმილიდან, ბრალდებულის მიმართვე, საზიანო დასკვნების გაკეთება.

თითოეულ საქმეში გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმის გარკვევას, პროკურორის მიერ წარდგენილი მტკიცებულება რამდენად ძლიერია იმისათვის, რომ აუცილებელი გახდეს ბრალდებულის მხრიდან მასზე განმარტების გაკეთება, რათა დუმილიდან ბრალდებულის საზიანო დასკვნის გაკეთება არ მოხდეს. ეროვნულ სასამართლოებს უფლება არა აქვთ, მიიჩნიონ ბრალდებულები დამნაშავედ, მხოლოდ და მხოლოდ იმის გამო, რომ ისინი აირჩევენ დუმილს. ეროვნულ სასამართლოებს ბრალდებულების დამნაშავედ მიჩნევის შესაძლებლობა აქვთ მხოლოდ მაშინ, როცა პროკურატურის მტკიცებულება იმგვარია, რომ ბრალდებულმა მასზე განმარტება უნდა გააკეთოს და ბრალდებულის ამას არ აკეთებს. მხოლოდ ამ შემთხვევაში შეიძლება ითქვას ის, რომ საღი აზრით, დუმილი მიუთითებს ბრალდებულის დამნაშავეობაზე. აქედან გამომდინარე, თუ პროკურორის მიერ წარდგენილ ინფორმაციას მცირე მტკიცებულებითი ღირებულება გააჩნია, ბრალდებულს არ ევალება ამაზე განმარტების გაკეთება და მოსამართლემაც დუმილიდან ბრალდებულის საზიანო დასკვნები არ უნდა გააკეთოს. საბოლოოდ, ბრალდებულის საზიანოდ საღი დასკვნების გამოტანა ეფუძნება იმას, თუ როგორია ბრალდებულის წინააღმდეგ წარდგენილი მტკიცებულება.

გარდა ამისა, დუმილიდან ბრალდებულის საზიანო დასკვნების გამოტანა იყო მოსამართლის დისკრეცია და არა ვალდებულება. მოსამართლე ამგვარ დასკვნას არ გააკეთებდა, თუკი ბრალდებული წინასწარ ვერ გაიგებდა დუმილის სამართლებრივ შედეგებთან დაკავშირებულ განმარტებას ან მოსამართლე დარწმუნდებოდა, რომ ამგვარი დასკვნა სამართლიან სასამართლოს უფლებასთან მოვიდოდა წინააღმდეგობაში. გარდა ამისა, ნაფიცი მსაჯულების გარეშე ჩატარებულ პროცესში მოსამართლე ასაბუთებს განაჩენს, საიდანაც ჩანს თუ რა მნიშვნელობა მიენიჭა ამგვარ საზიანო დასკვნას. მოსამართლის დისკრეცია დამატებით არის აპელაციის საგანი (გადაწყვეტილების 51-ე პუნქტი).

აღნიშნულ საქმეში პროკურორის მიერ მომჩივანის წინააღმდეგ წარდგენილი მტკიცებულება ეროვნულმა სასამართლოებმა მიიჩნიეს დამაჯერებლად. პოლიციელებმა სახლში, სადაც სხვა ადამიანს თავისუფლება უკანონოდ ჰქონდა აღკვეთილი, აღმოაჩინეს მომჩივანი. პოლიციელთა ჩვენების გარდა, თავად დაზარალებული აცხადებდა, რომ უკანონოდ თავისუფლების აღკვეთის შემდეგ, კასეტაზე ჩააწერინეს აღიარება, პოლიციის მისვლის შემდეგ, თვალიდან მოახსნევინეს ნაჭერი, რის შემდეგაც დაინახა მომჩივანი. ამის შემდეგ, დაზარალებულს სთხოვეს ჩასულიყო დაბლა ტელევიზორის საყურებლად. ხოლო მომჩივანმა დაიწყო იმ კასეტის განადგურება, რომლითაც ჩაწერილი იყო უკანონოდ დატყვევებული პირის აღიარება პოლიციასთან თანამშრომლობის თაობაზე. სახლში მართლაც აღმოაჩინეს დაზიანებული კასეტა. მომჩივანის თანაბრალდებულის ჩვენება, რომ მომჩივანი შემთხვევით მოსულიყო იყო სახლში და კავშირი არ ჰქონდა თავისუფლების უკანონო აღკვეთასთან, არ იქნა დამაჯერებლად მიჩნეული (გადაწყვეტილების 52-ე პუნქტი).

პირველი ინსტანციის სასამართლომ მომჩივანის საზიანო დასკვნები გააკეთა იმის გამო, რომ პოლიციას არ აუხსნა ის, თუ რას აკეთებდა იმ სახლში, სადაც სხვა ადამიანს თავისუფლება უკანონოდ ჰქონდა აღკვეთილი. ასეთივე დასკვნები გააკეთა პირველი ინსტანციის სასამართლომ მაშინ, როცა სასამართლოს თხოვნის მიუხედავად, მომჩივანმა უარი განაცხადა თავის დასაცავად მტკიცებულებების წარდგენაზე (გადაწყვეტილების 53-ე პუნქტი).

ევროპული სასამართლო მხედველობაში იღებს მომჩივანის წინააღმდეგ წარდგენილი მტკიცებულებების წონას, ხაზს უსვამს რომ პოლიციაში გამოკითხვისას და სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისას მომჩივანს განემარტა ის, რომ დუმილი იმის თაობაზე, თუ რას აკეთებდა თავისუფლების უკანონო აღკვეთის ადგილას, საღი აზრიდან გამომდინარე, აჩენდა ბრალდებულის საზიანოდ დასკვნების გაკეთების შესაძლებლობას, რაც არ იყო არც უსამართლო, არც არაგონივრული. ევროპული კომისიის დელეგატების მიერ მოწოდებული ინფორმაციით, სახელმწიფოების მნიშვნელოვან ნაწილში სასამართლოები თავისუფლად აფასებენ მტკიცებულებებს და მხედველობაში იღებენ, მათ შორის იმას, თუ როგორ მოქმედებენ ბრალდებულები თავის დასაცავად, როდესაც აფასებენ წარმოდგენილ მტკიცებულებებს. ევროპული სასამართლო მიიჩნევს, რომ რაც განასხვავებს ბრძანებით განსაზღვრულ საზიანო დასკვნების გამოტანის უფლებამოსილებას, არის სპეციფიკური დაცვის გარანტია. როგორც კომისია აცხადებს, ეს არის ფორმალიზებული სისტემა, რაც მიზნად ისახავს საღი აზრით შეფასდეს მტკიცებულებები. ამ საქმეში არც იმის თქმა შეიძლება, რომ ბრალდებულის ქცევიდან გაკეთებულ გონივრულ დასკვნებს ჰქონდა პროკურორიდან ბრალდებულზე მტკიცების ტვირთის გადატანის და ამით უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევის ეფექტი (გადაწყვეტილების 54-ე პუნქტი).

ამგვარად, ადგილი არ ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების დარღვევას (გადაწყვეტილების 58-ე პუნქტი).

მართალია, დუმილის უფლება არ არის აბსოლუტური, თუმცა აბსოლუტურია ბრალმდებლის ვალდებულება უტყუარი, პირდაპირი მტკიცებულებებით, გონივრულ ეჭვს მიღმა დაამტკიცოს პასუხისგებაში მიცემული პირის მიერ სამართალდარღვევის ობიექტური თუ სუბიექტური შემადგენლობის ყველა ელემენტის განხორიცელება. როცა ბრალმდებელი ამ ვალდებულებას შეასრულებს, ითვლება რომ ბრალდებამ წარმატებით ატარა მტკიცების ტვირთი და მხოლოდ ასეთ შემთხვევაშია შესაძლებელი, ბრალდებულის დუმილი, ბრალმდებლის მიერ წარდგენილ მტკიცებულებებზე კომენტარის არგაკეთება, გამოყენებული იყოს ბრალდებულის საზიანოდ. მეორეს მხრივ, თუკი ბრალმდებელი ვერ წარადგენს უტყუარ მტკიცებულებას, ბრალდებულს არ მოეთხოვება მასზე პასუხის გაცემა და მისი დუმილი არ შეიძლება იმით აიხსნას, რომ ბრალდებულმა მისთვის ინკრიმინირებული, კანონსაწინააღმდეგო ქმედება ჩაიდინა.

სადავო ნორმები არანაირ სტანდარტს არ განუსაზღვრავს ოქმის შემდგენს, მოსარჩელეს, თუ რა მტკიცებულება უნდა წარადგინოს სასამართლოში, იმისათვის რომ მოპასუხისაგან განმარტების გაკეთება გახდეს საჭირო. სადავო ნორმები ერთნაირ მოთხოვნებს უყენებს როგორც ოქმის შემდგენს (მოსარჩელეს) და სავარაუდო სამართალდამრღვევს (მოპასუხეს) დაასაბუთონ ის ფაქტები, რაზედაც ისინი ამყარებენ თავის მოთხოვნებს ან შესაგებელს. კერძოდ, მოსარჩელე (ოქმის შემდგენი) ასაბუთებს, რომ სავარაუდო სამართალდამრღვევმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა, სავარაუდო სამართალდამრღვევმა უნდა ასაბუთოს ის, რომ სამართალდარღვევა არ ჩაუდენია. საკმარისია ის, რომ ერთ-ერთმა მხარემ აირჩიოს დუმილი, რომ მეორე მხარის მიერ მითითებული გარემოებები დადასტურებულად ჩაითვლება, თუნდაც ეს გარემოებები არ დასტურდებოდეს უტყუარი მტკიცებულებებით. სადავო ნორმები აძლევს ოქმის შემდგენს იმის შესაძლებლობას, სასამართლოში მიიტანოს მხოლოდ სამართალდარღვევის ოქმი პირის მიერ წვრილმანი ხულიგნობის ჩადენის თაობაზე და თავადაც მისცეს ახსნა-განმარტება იმის თაობაზე, რომ მის მიერ შედგენილ ოქმში მითითებული გარემოება სიმართლეს შეესაბამება. ეს გარემოებები საკმარისი იქნება იმის დასადასტურებლად, რომ პირმა ჩაიდინა მისთვის ინკრიმინირებული სამართალდარღვევა, თუკი თავის დასაცავად სავარაუდო სამართალდამრღვევი არ წარადგენს ვიდეოჩაწერს, რაც მისი მხრიდან წვრილმანი ხულიგნობის ჩადენას გამორიცხავს. სადავო ნორმები არ უტოვებენ პასუხისგებაში მიცემულ პირს, რაიმე შესაძლებლობას დუმილის უფლების გამოყენებისათვის, მაშინაც კი როცა ოქმის შემდგენი პირის მიერ წარდგენილ ინფორმაციას არავითარი ან დაბალი მტკიცებულებითი წონა გააჩნია საქმისათვის. ასეთ შემთხვევაშიც კი, პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა კომენტარიც უნდა გააკეთოს ოქმის შემდგენი პირის განმარტებაზე და რასაც იტყვის, იმის დამადასტურებელი მტკიცებულებაც უნდა წარადგინოს. სხვაგვარად, დუმილი მიჩნეული იქნება, სამართალდარღვევის ოქმში მითითებული გარემოების დამადასტურებლად და გამოიწვევს სამართალდარღვევის ჩამდენი პირის ადმინისტრაციულ პატიმრობაში გაშვებას.

ჯონ მიურეის საქმეში დადგენილი სტანდარტების გათვალისწინებით, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განიხილა კიდევ ერთი საქმე, ტელფნერი ავსტრიის წინააღმდეგ (http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-59347), სადაც დადგინდა დარღვევა, იმის გამო, ბრალმდებელმა ვერ წარადგინა prima facie მტკიცებულებები, ხოლო ბრალდებულის დუმილი გამოყენებული იქნა მის წინააღმდეგ. ამ საქმის ფაქტობრივი გარემოებები იყო შემდეგი:

1995 წლის 8 აპრილს დილის საათებში ინციდენტი მოხდა ტიროლის პატარა სოფელ ობსტეიგში. ბატონ კ-ს დაეჯახა მანქანა და მიიღო მხარის მსუბუქი დაზიანება. ბატონმა კ-მ შემთხვევის შესახებ განაცხადა პოლიციაში, დაასახელა იმ მანქანის ტიპი და მისი სარეგისტრაციო ნომერი, რაც მას დაეჯახა. დაზარალებულმა ვერ შეძლო მანქანის მძღოლის დამახსოვრება (გადაწყვეტილების მე-7 პუნქტი).

იმავე დილით ადგილობრივი პოლიციის ოფიცერმა დაიწყო გამოძიება. მათ იპოვეს მანქანა, რომელიც რეგისტრირებული იყო მომჩივანის დედის სახელზე. მანქანა გაჩერებული იყო იმ სახლის წინ, სადაც ოჯახთან ერთად ცხოვრობდა მომჩივანის დედა. მომჩივანის დედამ განაცხადა, რომ ის მანქანას არ მართავდა. მომჩივანთან დაკავშირებით დედამისმა განაცხადა, რომ ის არ იმყოფებოდა სახლში. დედამ პოლიციას უჩვენა თავისი ვაჟიშვილის საწოლი, რომელიც ხელუხლებელი იყო. მომჩივანის დედამ ასევე განაცხადა, რომ მანქანას იყენებდა მისი ოჯახის რამდენიმე წევრი. პოლიციამ დედას მოსთხოვა მისი ვაჟი გაეშვა პოლიციაში, როგორც კი სახლში გამოჩნდებოდა. საგამოძიებო ოქმში მომჩივანი მითითებული იყო მთავარ ეჭვმიტანილად და მასზე ნათქვამი იყო, რომ დედის მანქანას ყველაზე ხშირად მომჩივანი იყენებდა (გადაწყვეტილების მე-8 პუნქტი).

1995 წლის 20 დეკემბერს და 1996 წლის 2 თებერვალს სილცის რაიონულმა სასამართლომ გაასამართლა მომჩივანი გაუფრთხილებლობით ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენების ბრალდებით. მომჩივანმა არ სცნო თავი დამნაშავედ. მომჩივანი მიუთითებდა, რომ ის არ მართავდა იმ ავტომობილს, რაც დაზარალებულს დაეჯახა. ამის გარდა, მომჩივანს არავითარი დამატებითი ინფორმაცია არ მიუწოდებია სასამართლოსათვის. დაზარალებულმა სასამართლოში დაადასტურა გამოძიებაში მის მიერ მიცემული ჩვენება. დაზარალებულმა განაცხადა, რომ არ შეეძლო იმ მანქანის მძღოლის ამოცნობა, რომელიც მას დაეჯახა. დაზარალებულს იმის გახსენებაც არ შეეძლო, მანქანას ქალი მართავდა თუ კაცი. ბრალდებულის დედამ და დამ ჩვენების მიცემისაგან თავის შეკავების და დუმილის უფლება გამოიყენეს. სხდომის ოქმში აღნიშნული იყო, რომ მომჩივანის დედას და დას განემარტა დუმილის უფლება. (გადაწყვეტილების მე-9 პუნქტი).

1996 წლის 2 თებერვალს სილცის რაიონულმა სასამართლომ დამნაშავედ ცნო მომჩივანი ჯანმრთელობის გაუფრთხილებლობით დაზიანებისათვის. ფაქტობრივი გარემოებების დადგენისას სასამართლო დაეყრდნო პოლიციის მიერ შედგენილ ოქმს, დაზარალებულის განცხადებას და მომჩივანის დაცვით სიტყვას. განაჩენის სამოტივაციო ნაწილში აღნიშნულია:

ბრალდებული აცხადებს, რომ ის არ მართავდა ავტომობილს იმ დროს, როცა მოხდა ინციდენტი. ეს გარემოება არ დასტურდება სხვა მტკიცებულებებით. ბრალდებულის დედამ, რომელიც არის მანქანის მესაკუთრე, ასევე დამ უარი განაცხადეს ჩვენების მიცემაზე, იმის მიუხედავად, რომ ისინი ბრალდებულმა მოწმედ გამოიძახა. დაზარალებულმა ვერ შეძლო იმ მანქანის მძღოლის ამოცნობა, რომელიც მას დაეჯახა. საქმეში რჩება პოლიციის მიერ შედგენილი ოქმი, სადაც აღნიშნულია, რომ ყველამ იცის, რომ დედის კუთვნილი ავტომობილით ძირითადად ბრალდებული სარგებლობდა. ამ გარემოების გათვალისწინებით, სასამართლო იზიარებს მოსაზრებას, რომ სწორედ ბრალდებული მართავდა ავტომობილს მაშინ, როცა ინციდენტი მოხდა. დამატებით სასამართლო მიუთითებს პოლიციის მიერ დადგენილ იმ გარემოებაზე, რომ ბრალდებული არ იმყოფებოდა სახლში ამ ინციდენტის დროს და ის დაბრუნდა იმ დღის 8 საათზე. არავინ იცის, თუ სად იმყოფებოდა ბრალდებული მანამდე, რაც ცალსახად იმაზე მიუთითებს, რომ მხოლოდ ბრალდებულს შეეძლო ამ დანაშაულის ჩადენა. მას იმ მომენტში განცხადება არ გაუკეთებია სავარაუდოდ იმიტომ, რომ იმყოფებოდა ალკოჰოლის ზემოქმედების ქვეშ, იმის მიუხედავად, რომ ეს გარემოება სათანადო მტკიცებულებებით არ დასტურდება. დანარჩენი გარემოებები, რაც უკავშირდება უშუალოდ ინციდენტს და მის შემდეგ განვითარებულ მოვლენებს, დასტურდება დაზარალებულის სანდო და თანამიმდევრული ჩვენებით (გადაწყვეტილების მე-10 პუნქტი).

1996 წლის 23 ივლისს ინსბრუკის რეგიონულმა სასამართლომ მიიღო საბოლოო გადაწყვეტილება აღნიშნულ საქმეზე. აღნიშნულმა სასამართლომ გამოიკვლია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის მასალები მომჩივანის დის წინააღმდეგ, რაც ადასტურებდა იმ გარემოებას, რომ დედის მანქანით მომჩივანის დაც სარგებლობდა. ამის მიუხედავად, სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივანის საჩივარი და ძალაში დატოვა პირველი ინსტანციის სასამართლოს განაჩენი. პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ გამოკვლეულ მტკიცებულებებთან დაკავშირებით რეგიონულმა სასამართლომ განაცხადა:

პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მტკიცებულებების შეფასება არის თანმიმდევრული, სრული და დამაჯერებელი, ამიტომ სააპელაციო სასამართლო იზიარებს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დადგენილ ფაქტებს. დაზარალებულს შეეძლო მხოლოდ მანქანის და არა მასში მყოფი პირის ან პირების ამოცნობა. გამოკვლეული მტკიცებულებებით დგინდება, რომ მანქანა ეკუთვნოდა ბრალდებულის დედას, თუმცა ძირითადად მანქანას ბრალდებული მართავდა. ეს გარემოება არ გამორიცხავს იმას, რომ ეს მანქანა შესაძლოა ზოგჯერ სხვა ადამიანებს, მათ შორის, ბრალდებულის დასაც ემართა. ბრალდებულს ჰქონდა შესაძლებლობა მოვლენების საწინააღმდეგო ვერსია წარედგინა სასამართლოსათვის, რაც წინააღმდეგობაში მოვიდოდა წარდგენილ ბრალდებასთან, წარედგინა მის მიერ მითითებული გარემოებების დამადასტურებელი მტკიცებულებები, დაესახელებინა სხვა ადამიანი, რომელიც მანქანას მართავდა. ამის მიუხედავად, ეს იყო შეუძლებელი, ვინაიდან მომჩივანს ღამე თავისი მშობლების სახლში არ გაუტარებია, სავარაუდოდ 1995 წლის 8 აპრილს მომჩივანი მოიხმარდა ალკოჰოლს, ამის შემდეგ კი მართავდა დედის კუთვნილ ავტომობილს. პირველი ინსტანციის სასამართლომ სწორად მიუთითა პოლიციის მიერ დადგენილ გარემოებაზე, რომლის მიხედვითაც, მანქანა იდგა მომჩივანის მშობლების სახლის წინ, თავად მომჩივანს ამ სახლში მდებარე საწოლზე არ უძინია და ინციდენტის შემდეგ მომჩივანი ვერ იპოვეს. შეუძლებელია იმის დადგენა, თუ სად იმყოფებოდა ბრალდებული. ამ უკანასკნელმა უარი განაცხადა პოლიციისათვის წერილობითი ინფორმაციის მიწოდებაზე. პირველი ინსტანციის სასამართლომ მისთვის ხელმისაწვდომი ფაქტების შეფასებით, რეალისტური დასკვნები გამოიტანა. იმ დროისათვის არ არსებობდა რაიმე მტკიცებულება, რაც მიუთითებდა იმაზე, რომ ბრალდებულის გარდა სხვა ვინმე, მათ შორის ბრალდებულის და, მართავდა მანქანას ინციდენტის მომენტში (გადაწყვეტილების მე-11 პუნქტი).

ტელფნერი ავსტრიის წინააღმდეგ საქმეში ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ განაცხადა: ზოგადი წესის თანახმად, ეროვნული სასამართლოები აფასებენ მათ წინაშე წარდგენილ მტკიცებულებებს. ევროპული სასამართლოს ფუნქციას წარმოადგენს, დარწმუნდეს, მთლიანობაში პროცესი რამდენად იყო სამართლიანი. სისხლის სამართლის საქმეზე სამართლიანი პროცესი გულისხმობს უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვას. კონვენციის მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტი მოსამართლეებისაგან ითხოვს, რომ მათი უფლებამოსილების განხორციელებისას საქმის განხილვა არ დაიწყონ იმ წინასწარ ჩამოყალიბებული მოსაზრებით, რომ ბრალდებულმა ჩაიდინა დანაშაული. მტკიცების ტვირთი პროკურატურაზეა და ნებისმიერი ეჭვი წყდება ბრალდებულის სასარგებლოდ. ამგვარად, უდანაშაულობის პრეზუმფცია დაირღვევა, თუ მტკიცების ტვირთი გადავა პროკურატურიდან დაცვის მხარეზე (გადაწყვეტილების მე-15 პუნქტი).

მართალია, რომ როგორც მთავრობა აცხადებს, სამართლებრივი პრეზუმფციები არ ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-6 მუხლს, არც ბრალდებულის დუმილიდან მისი საზიანო დასკვნების გამოტანის შესაძლებლობა არ ეკრძალება სახელმწიფოს (გადაწყვეტილების მე-16 პუნქტი).

ამის მიუხედავად, ეს საქმე არ ეხება ფაქტის ან ნორმის სამართლებრივ პრეზუმფციას, ევროპული სასამართლოსათვის სახელმწიფოს არგუმენტი, ხელისუფლების ეროვნული ორგანოების მიერ მომჩივანის დუმილიდან საზიანო დასკვნის გაკეთებასთან დაკავშირებითაც არადამაკმაყოფილებელია. სასამართლო მიუთითებს ჯონ მიურეის საქმეზე, სადაც კანონი უფლებას აძლევდა მოსამართლეს, დასკვნები გაეკეთებინა ბრალდებულის დუმილიდან და ბრალდებულის მხრიდან განმარტების არ არსებობა, ბრალდებულის საწინააღმდეგოდ გამოეყენებინა. იმის გათვალისწინებით, რომ პროცესზე მნიშვნელოვანი მტკიცებულება იქნა წარდგენილი მომჩივანის წინააღმდეგ, მომჩივანის დუმილიდან დასკვნების გაკეთება არ არღვევდა კონვენციის მე-6 მუხლს, განსაკუთრებით მაშინ, როცა ბრალდებული პროცედურული დაცვით სარგებლობდა. ბრალდებულის დუმილიდან დასკვნების გაკეთება დასაშვებია ავსტრიულ სისტემაშიც, სადაც სასამართლოები თავისუფლად აფასებენ მათთვის წარდგენილ მტკიცებულებებს. მტკიცებულება უნდა იყოს ისეთი, რომ ბრალდებულის დუმილიდან მხოლოდ იმგვარი გონივრული დასკვნის გამოტანა არის შესაძლებელი, რომ მას პასუხი არა აქვს მის წინააღმდეგ წარდგენილ მტკიცებულებაზე (გადაწყვეტილების მე-17 პუნქტი).

ამ საქმეში როგორც რაიონული, ისე რეგიონული სასამართლო ეყრდნობოდნენ პოლიციის მიერ შედგენილ ოქმს, რომლის მიხედვითაც, ძირითადად მომჩივანი იყენებდა დედის მანქანას და მომჩივანს ღამე სახლში არ გაუტარებია. ამის მიუხედავად, ეს მტკიცებულება, რომელიც არ იყო დადასტურებული სასამართლო პროცესზე გამოკვლეული სხვა მტკიცებულებით, გამოყენებული იქნა ბრალდებულის წინააღმდეგ. ამის შემდეგ, ბრალდებულისაგან მოითხოვდნენ ამ მტკიცებულებაზე განმარტების გაკეთებას. ამ კონტექსტში სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ გარემოებას, რომ დაზარალებულს არ შეეძლო მძღოლის იდენტიფიცირება, იმის თქმაც კი, მძღოლი ქალი იყო თუ კაცი. ამას გარდა რეგიონულმა სასამართლომ დამატებით დაადგინა, რომ მანქანას ასევე იყენებდა მომჩივანის და. მომჩივანისათვის განმარტების წარმოდგენის მოთხოვნა, იმის გათვალისწინებით, რომ სახელმწიფომ ვერ მოახერხა დამაჯერებელი მტკიცებულების (Prima Facie) წარდგენა მომჩივანის წინააღმდეგ, იყო ეროვნული სასამართლოს მიერ მტკიცების ტვირთის გადატანა პროკურატურიდან ბრალდების მხარეზე (გადაწყვეტილების მე-18 პუნქტი).

ეს საქმე იმ კუთხით არის საინტერესო, რომ ერთადერთი მტკიცებულება, რაც ბრალდებულის მიერ დანაშაულის ჩადენაზე მიუთითებდა, იყო პოლიციის მიერ შედგენილი ოქმი, რაც იყო ირიბი მტკიცებულება და არ იყო გამყარებული სხვა პირდაპირი მტკიცებულებით. ამ საქმეზე არ არსებობდა გონივრულ ეჭვს მიღმა პირდაპირ მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რაც ბრალდებულის მიერ დანაშაულის ჩადენას დაადასტურებდა. სამართალდარღვევების საქმეზეც გვხვდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ოქმები, რასაც ადგენს პოლიციის თანამშრომელი, რომელიც შეიძლება არც იყოს ფაქტის თვითმხილველი. სამართალდარღვევის ოქმი ერთ-ერთ მტკიცებულებას წარმოადგენს, ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 236-ე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად. თუკი პოლიციელი არ ყოფილა წვრილმანი ხულიგნობის ფაქტის უშუალო თვითმხილველი, ან უშუალო თვითმხილველი იყო, მაგრამ მის მიერ შედგენილი ოქმისა და თავად მისი სასამართლოში მიცემული ახსნა-განმარტების გარდა საზოგადოებრივი თავშეყრის ადგილას უცენზურო ლანძღვა-გინება სხვა მტკიცებულებით არ დასტურდება, შესაძლოა, სადავო ნორმის საფუძველზე, პასუხისგებაში მიცემულ პირს მოეთხოვოს ამ მტკიცებულებაზე (ოქმზე) პასუხის გაცემა და მისი ბრალეულობის გამომრიცხავი მტკიცებულებების წარდგენა. ამ ქმედების განუხორციელებლობამ შეიძლება გამოიწვიოს ოქმში მითითებული გარემოებების დადასტურება და პირის სამართალდარღვევად ცნობა. ეს სხვა არაფერი იქნება თუ არა მტკიცების ტვირთის ბრალმდებელიდან ბრალდებულზე გადატანა და თავის დაუცველობის გამო პირის სამართალდამრღვევად ცნობა, რასაც სისხლისსამართლებრივი ხასიათის სასჯელი - პატიმრობა მოჰყვება.

5) დასკვნა

ამგვარად, სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებს აქვს ამგვარი ნორმატიული შინაარსი, რომლითაც, როგორც ბრალდების მხარეს აქვს იმის დამტკიცების ვალდებულება, რომ პირმა ჩაიდინა სამართალდარღვევა, ასევე ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულმა პირმა უნდა დაამტკიცოს, რომ არ ჩაუდენია სამართალდარღვევა. საკონსტიტუციო სასამართლოს და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის (დავით ცინცქილაძისა და ონისე მებონიას საქმეები, ასევე კრუმფოლცი ავსტრიის წინააღმდეგ) მიხედვით, ადამიანის უფლება არ ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა და მის მიერ დანაშაულის ჩადენის მტკიცების ტვირთი დაეკისროს ბრალმდებელს, ვრცელდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმეზე. ვინაიდან ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევის საქმის წარმოებას შესაძლოა მოჰყვეს ადამიანის ადმინისტრაციული პატიმრობა 15 დღემდე ვადით. სადავო ნორმები იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ ადამიანის დუმილი, არ წარადგინოს მის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის დამადასტურებელი მტკიცებულებები, ჩაითვალოს პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენის დამადასტურებლად, მაშინაც, როცა ოქმის შემდგენ თანამდებობის პირს არ წარუდგენია უტყუარი მტკიცებულებების ერთობლიობა, რაც პირის მიერ სამართალდარღვევის ჩადენას ადასტურებს. სამოქალაქო პროცესში არსებული მტკიცების წესი გულისხმობს იმას, რომ თუკი პირი არ გააქარწყლებს მის წინააღმდეგ წარდგენილ მტკიცებულებას, მიუხედავად ამ მტკიცებულების სანდოობისა, უტყუარობისა და დამაჯერობლობისა, გარემოება, რაზეც ეს მტკიცებულება მიუთითებს, დადასტურებულად ჩაითვლება. მაშინ როდესაც ადამიანის პატიმრობა შეიძლება დაეფუძნოს დაბალი მტკიცებულებითი ხარისხის მქონე ინფორმაციას, რასაც სამართალდამრღვევმა დუმილით უპასუხა, ეს ნიშნავს იმას, რომ მტკიცების ტვირთი ბრალდების მხარიდან გადადის ბრალდებულზე, რაც წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტის დარღვევას. სადავო ნორმები არღვევენ კონსტიტუციის აღნიშნულ დებულებას, ვინაიდან სადავო ნორმები მოპასუხე სამართალდამრღვევისგან ითხოვენ შესაგებლის და ამ შესაგებელში აღნიშნული გარემოების დამადასტურებელი მტკიცებულების წარდგენას. ამით სადავო ნორმები გამორიცხავენ დუმილის უფლებას, მაშინაც კი, როცა მოსარჩელე ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ შედგენილი ოქმი არ ემყარება უტყუარ მტკიცებულებას და ამის მიუხედავად, პასუხისგებაში მიცემულ პირს მაინც მოეთხოვება მასზე პასუხის გაცემა.

ვითხოვთ, სადავო ნორმების იმგვარი ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომლითაც ადმინისტრაციულ პასუხისგებაში მიცემულ პირს ეკისრება იმის მტკიცება, რომ არ ჩაუდენია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებაში.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა