კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, კერძოდ, მოსარჩელეს წარმოადგენს ფიზიკური პირი - გიორგი უგულავა, რომლის უფლებებიც უშუალოდ დაირღვა სადავო ნორმების მოქმედებით. კერძოდ, სადავო ნორმების გამოყენების შედეგად გიორგი უგულავას მიმართ მის წინააღმდეგ მიმდინარე სისხლისსამართლებრივი დევნის ფარგლებში იძულების ღონისძიების სახით არაერთხელ იქნა გამოყენებული პატიმრობა და არაერთხელ გაგრძელდა გამოყენებული პატიმრობის ვადა. კონსტიტუციური სარჩელით მოთხოვნილია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა, რომელთა რეგულირების საგნის გათვალისწინებით, არსებობს უშუალო მიმართება სადავო ნორმებსა და საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ  ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს შორის. კერძოდ, ერთ შემთხვევაში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები, 205-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები და 206-ე მუხლი ითვალისწინებენ იძულებითი ღონისძიების ისეთ სახეს, როგორიცაა პატიმრობა, რაც განხილულ უნდა იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებაში, რადგან პირდაპირ შემხებლობაშია აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმებით დაცულ პირის თავისუფლებისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლებებთან არ იქნეს თვითნებურად დაპატიმრებული, არ იმყოფებოდეს პატიმრობაში თვითნებურად და კონსტიტუციით გათვალისწინებული ვადის დარღვევით და რომ არსებობდეს ეფექტიანი სასამართლო განხილვის პროცედურები, რომლებიც შესაძლებლობას მისცემს მოსარჩელეს სამართლიანი სასამართლოს უფლების ფარგლებში მოითხოვოს მისი დარვეული უფლებების ხელყოფისაგან დაცვა. ასევე, გადამოწმებული უნდა იქნეს პატიმრობის სასჯელის სახით გამოყენების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან. მეორე შემთხვევაში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი და 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის "ბ" ქვეპუნქტი, რომლებიც დასაშვებად მიიჩნევს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას, განხილულ უნდა იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან და მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, ვინაიდან სადავო ნორმებით გათვალისწინებული „დასაბუთებული ვარაუდის“ სტანდარტით პატიმრობის გამოყენება არღვევს პირის თავისუფლების უფლებას და უფლებას, რომ სასამართლო აქტი ემყარებოდეს უტყუარ მტკიცებულებებს. მესამე შემთხვევა მოითხოვს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მესამე წინადადების განხილვას საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-8 პუნქტებთან მიმართებით, ვინაიდან სადავო ნორმას იმის მტკიცების ტვირთი, რომ აღარ არსებობს მის მიმართ პატიმრობის გამოყენების საფუძვლები, გადააქვს პატიმრობაში მყოფ პირზე, რაც არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციას, აკისრებს მას ვალდებულებას ამტკიცოს მისი უდანაშაულობა და ხელყოფს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, მათ შორის, უფლებას არ მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ. მეოთხე შემთხევაში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების: „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“ და 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა უნდა შემოწმდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით. კერძოდ, სადავო ნორმის შესაბამისად, პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენების, ასევე პატიმრობის ვადის გაგრძელების საფუძველს წარმოადგენს დასაბუთებული ვარაუდი პირის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის შესახებ, რაც ერთმნიშვნელოვნად ხელყოფს საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ თავისუფლების უფლებას და უდანაშაულობის პრეზუმფციას.

ცალსახაა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემოაღნიშნული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, ვინაიდან საკითხი ეხება აღნიშნული ნორმების წინააღმდეგობას საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ სამართლებრივ სახელმწიფოში ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე ძირითად უფლებებთან. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხთან დაკავშირებით. კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით, ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და სრულად შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს. სარჩელის აღძვრისას არ დარღვეულა მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრული არცერთი საფუძველი.

1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტი აცხადებს, რომ თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე.  ამავე მუხლის მე-6 პუნქტის მიხედვით ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „ეს კონსტიტუციური ნორმები, ისე როგორც მთლიანად მე-18 მუხლი ეძღვნება ადამიანის თავისუფლების დაცვას. ადამიანის თავისუფლება გარანტირებულია არა მხოლოდ მატერიალური ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმების ერთობლიობით, რაც ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულ ადგილს ძირითად უფლებათა სისტემაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,  II , 1). 

„რაც შეეხება „ადამიანის თავისუფლებას“, იგი გულისხმობს ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე. ადამიანის თავისუფლება არის მისი გადაადგილების თავისუფლება მისი ვიწრო გაგებით. თუმცა, აშკარად განსხვავებულია იმ ჩარევების ინტენსიურობა და სიმძიმე, რომლისგანაც ამ უფლებებს იცავს კონსტიტუცია. ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევა უფრო წონადია და კონსტიტუციაც მისგან დასაცავად განსაკუთრებულ რეგულირებებს ადგენს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 2 ).

მიუხედავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ახდენს კონსტიტუციის და არა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების განმარტებას, სასამართლოს ასევე არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „ამათუიმ საკითხის გადაწყვეტა უნდა მოხდეს საერთაშორისო სამართლის, განსაკუთრებით ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის მოთხოვნათა მაქსიმალური რესპექტირებით, მდიდარი საერთაშორისო გამოცდილების გათვალისწინებით, რასაც არაერთხელ ჰქონდა ადგილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II ,5 ). სწორედ ამიტომ, მნიშნელოვანია იმ გარემოების ხაზგასმა, რომ ადამიანის თავისუფლება დაცულია ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ინსტუმენტებით. კერძოდ, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-3 მუხლის მიხედვით: „ყოველ ადამიანს აქვს სიცოცხლის, თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება“.

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით: „თითოეულ ადამიანს აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავინ არ უნდა დაექვემდებაროს თვითნებურ დაკავებას ან დაპატიმრებას. არავის არ უნდა აღეკვეთოს თავისუფლება გარდა კანონით გათვალისწინებული საფუძვლისა და პროცედურისა.“

ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლი ასევე იცავს ადამიანის თავისუფლებას და აცხადებს, რომ „ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავსუფლება, გარდა შემდეგი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად“.

კონსტიტუციის მე-18 მუხლითა და ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში მოქმედი საერთაშორისო ინსტრუმენტებით გათვალისწინებული თავისუფლების უფლების დაცული სფერო საკმაოდ ფართოა. საქართველოს კონსტიტუცია ამ სფეროში არსებული ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ინსტრუმენტების მსგავსად ადგენს ადამიანის თავისუფლების პრეზუმფციას. თავისუფლების პრეზუმფციის მოთხოვნაზე ყურადღებაა გამახვილებული ასევე ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციაში, რომელშიც მითითებულია შემდეგი: „როგორც უდანაშაულობის პრეზუმფციის, ისე თავისუფლების სასარგებლო პრეზუმფციის გათვალისწინებით, იმ პირთა წინასწარი პატიმრობა, რომლებიც ეჭვმიტანილი არიან დანაშაულის ჩადენაში, უნდა იყოს გამონაკლისი, ვიდრე ნორმა“ (Recommendation Rec(2006)13 of the Committee of Ministers to member states on the use of remand in custody, the conditions in which it takes place and the provision of safeguards against abuse). თავის მხრივ, ევროპულმა სასამართლომაც არაერთ გადაწყვეტილებაში ხაზი გაუსვა ადამიანის თავისუფლების და პირადი ხელშეუხებლობის უფლების „უმაღლეს მნიშვნელობას დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ (იხ. მაგ: Medvedev and others v, France, no. 3394/03, §76).

თავისუფლების პრეზუმფციის კონსტიტუციური პრინციპი სიტყვა-სიტყვით აისახა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც. კერძოდ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე–5 მუხლის მე–4 ნაწილის თანახმად: ,,პირი უნდა იყოს თავისუფალი, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ დადასტურდა მისი დაპატიმრების აუცილებლობა“.

როდესაც ადამიანის თავისუფლებას განვიხილავთ, აუცილებელია გვახსოვდეს ამ უმნიშნელოვანესი ძირითადი უფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი დაცვის ისტორია და ის საფრთხეები, რის გამოც კონსტიტუციამ განსაკუთრებული შეზღუდვები დაუწესა სახელმწიფოს აღნიშნულ უფლებაში ჩარევის მხრივ. ამ საკითხზე საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში საკმაოდ მნიშნელოვანი მსჯელობა აქვს განვითარებული. როგორც სასამართლომ აღნიშნა: „საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ თავისუფლებებს შორის ადამიანის თავისუფლებას ყველაზე ხანგრძლივი ისტორია აქვს. მისი წარმოშობა იმ საფრთხეებს უკავშირდება, რომელიც ადამიანს ემუქრება შეუზღუდავი სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან. ამ საფრთხისგან დაცვის საჭიროებამ განაპირობა, რომ ადამიანის თავისუფლების დაცვა აისახა თავისუფლების დიდ ქარტიაში, უფლებათა პეტიციაში და, უპირველეს ყოვლისა, ჰაბეას კორპუს აქტში. ამ უფლებებს ითვალისწინებს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ნებისმიერი კლასიკური კატალოგი, როგორც ეროვნული კონსტიტუციების, ასევე, საერთაშორისო სამართლის დონეზე. განსაკურებით აღსანიშნავია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია. ე.წ. „ჰაბეას კორპუს უფლებები“ დაცული იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის თებერვლის კონსტიტუციითაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 3).

საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციის შემუშავებისა და მიღებისას გათვალისწინებული იქნა ის მძიმე ისტორიული გამოცდილება, რომელიც საქართველოს გააჩნდა ადამიანის თავისუფლების გაუმართლებელი ხელყოფის მხრივ და ნაცვლად ამ უფლების ზოგადი „გონივრული ვადებით“ შეზღუდვისა, მიზნად დაისახა ზუსტი ვადებით განსაზღვრული შეზღუდვის რეჟიმის დაწესება. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი მოითხოვს, რომ დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს არა უგვიანეს 48 საათისა. ხოლო, თუ მომდევნო 24 საათის განმავლობაში სასამართლო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას დაპატიმრების შესახებ, პირი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს.

ეჭვგარეშეა, რომ კონსტიტუცის მიზანს წარმოადგენდა ადამიანის თავისუფლების დაცვის მკაცრი კონტროლის დაწესება სახელმწიფო ხელისუფლების (როგორც საკანონმდებლო, ისე აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლების) მხრიდან შესაძლო დარღვევის აღკვეთისათვის. სწორედ ამიტომ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტი ამ სულისკვეთებას იზიარებს და აწესებს წინასწარი პატიმრობის მაქსიმალურ ვადას. კერძოდ, აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმის მიხედვით: „ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს“.

ამ მხრივ საგულისხმოა ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს მიერ ცნობილ გადაწყვეტილებაში „სთექი ბოილის წინააღმდეგ“, გამოთქმული მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ სასამართლო ხელისუფლების შესახებ 1789 წლის კანონის მიღებიდან დღევანდლამდე, ფედერალური სამართალი მოითხოვდა დაპატიმრებული პირის გირაოთი გათავისუფლებას: „ეს ტრადიციული თავისუფლების უფლება შესაძლებლობას იძლევა მომზადდეს დაცვა, და ემსახურება იმას, რომ თავიდან იქნეს აცილებული სასჯელის დაკისრება სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე. გირაოთი გათავისუფლების უფლების შეუნარჩუნებლობის შემთხვევაში, უდანაშაულობის პრეზუმფცია, რომლის მოპოვებაც მხოლოდ საუკუნეეთა განმავლობაში მიმდინარე ბრძოლით მოხერხდა, დაკარგავს თავის მნიშვნელობას“ (Stack v. Boyle, 342 U.S. 1 (1951)).

მართალია, ადამიანის თავისუფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას, მაგრამ ამ უფლებაში ჩარევა მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებითაა შესაძლებელი. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური და მასში ჩარევა შესაძლებელია მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებით, რომელიც იცავს ნებისმიერ ადამიანს შესაძლო სახელისუფლებო თვითნებობისგან. კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა - თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II , 6)

შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებული ადამიანის თავისუფლების უფლებაში ჩარევა განიხილება, როგორც უკიდურესი ღონისძიება. ამაზე ნათლად მიუთითა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, როდესაც განაცხადა, რომ: „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფოს მხრიდან უნდა განიხილებოდეს, როგორც ultima ratio“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II ,15).

ამ მხრივ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასება სრულ თანხვედრაშია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსა და დემოკრატიული ქვეყნების კონსტიტუციურ სამართალთან. ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ თავის ცნობილ გადაწყვეტილებაში „აშშ სალერნოს წინააღმდეგ“ მიუთითა, რომ „ჩვენს საზოგადოებაში თავისუფლება არის ნორმა და პატიმრობა სასამართლო განხილვამდე, ან განხილვის გარეშე, არის მოფრთხილებით შეზღუდული გამონაკლისი“ (U.S. v Salerno, 481 U.S. 739(1987)).

ანალოგიური პოზიცია უკავია გერმანიის ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს, რომელიც ადამიანის თავისუფლებას მიიჩნევს, როგორც „მოქალაქის ზოგადი სამართლებრივი სტატუსისა და განვითარების შესაძლებლობის ფუნდამენტს“. აღნიშნულის გამო, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „ადამიანისათვის პიროვნული თავისუფლების აღკვეთა მისი საპატიმრო დაწესებულებაში მოთავსების გზით წარმოადგენს ისეთ უარყოფით ღონისძიებას, რომელიც სამართლებრივ სახელმწიფოში შეიძლება გამოყენებული იქნეს მხოლოდ იმ პირის მიმართ, რომლის წინააღმდეგაც არსებობს კანონიერ ძალაში შესული გამამტყუნებელი განაჩენი, მის მიმართ კანონით დასჯადი ქმედების ჩადენის გამო. აღნიშნული ღონისძიების გამოყენება იმ პირის მიმართ, რომელიც ჯერ კიდევ მხოლოდ ეჭვმიტანილია დანაშაულის ჩადენაში, დასაშვებია მხოლოდ მკაცრად შეზღუდულ გამონაკლის შემთხვევაში. აღნიშნული გამომდინარეობს ასევე ზოგადი უდანაშაულობის პრეზუმფციიდან, რომელიც ბრალდებულის მიმართ საფუძლიანი ეჭვის არსებობის შემთხვევებშიც გამორიცხავს სასჯელის დაკისრებამდე მის მიმართ ისეთი ზომის მიღებას, რომელიც უტოლდება თავისუფლების აღკვეთას“ (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი პალატის 1965 წლის 15 დეკემბრის განჩინება E-19,342, იხ. წიგნში: იურგენ შვაბე, გერმანიიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები, 2011, გვ. 46-49).

სამართლებრივ სახელმწიფოში პიროვნების თავისუფლების ფუნდამენტური მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ამ უფლებაში ჩარევის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება მკაცრ კონსტიტუციურ კონტროლს, რისი უზრუნველყოფის მიზნით როგორც კანონმდებელმა, ისე აღმასრულებელმა და სასამართლო ხელისუფლებამ პოზიტიური ღონისძიებები უნდა განახორციელონ. ეს ვალდებულება პროპორციულად იზრდება უფლებაში ჩარევის მოცულობის, ხარისხისა და ინტენსივობის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით: „თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება უმკაცრეს კონტროლს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან ჩარევის პროპორციულობის კუთხით. ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 15).

საკონსტიტუციო სასამართლო თავის გადაწყვეტილებებში არსებით ყურადღებას ამახვილებს ძირითადი უფლებების შეზღუდვის მიზანზე და ხარისხზე. როგორც სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა: „ადამიანის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმდენად,  რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.  როდის,  როგორ და რა ინტენსივობით შეუძლია სახელმწიფოს, ჩაერიოს ადამიანის თავისუფლებაში ისე,  რომ ეს ჩაითვალოს აუცილებელ ჩარევად დემოკრატიულ საზოგადოებაში,  ამისთვის სამართლებრივ საფუძველს და შეფასების მასშტაბს კონსტიტუცია იძლევა,  პირველ რიგში,  ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები და თავად უფლებების მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური ნორმები. სწორედ აქ არის მოცემული კერძო და საჯარო ინტერესების თანაფარდობის განსაზღვრის დასაშვები ფარგლები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II , 29).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით: „სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას.  სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების,  როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ...  ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას”  (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009  წლის 6  აპრილის #2/1/415  გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,  II,  13). 

შესაბამისად, უფლების შეზღუდვისას აუცილებელია თანაზომიერების პრინციპის დაცვა, რა დროსაც უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, ხოლო შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს ამ მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. გარდა ამისა, მნიშნელოვანია, რომ უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მიზნის პროპორციული იყოს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა,  რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური)  მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას.  ამავე დროს,  უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული,  მისი თანაზომიერი უნდა იყოს.  დაუშვებელია,  ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე”  (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012  წლის 26  ივნისის #3/1/512  გადაწყვეტილება საქმეზე დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,  II,  65).  სხვა გადაწყვეტილებაში სასამართლომ მიუთითა, რომ თანაზომიერების პრინციპიდან გამომდინარე, ძირითად უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს. ამგვარ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს პირის მიმართ მართლმსაჯულების განხორციელება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 18). ამასთან,  „რაც უფრო მეტად ერევა ხელისუფლება ადამიანის თავისუფლებაში,  მით მაღალია მოთხოვნები ჩარევის გამართლებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007  წლის 2  ივლისის #1/2/384  გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები –  დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 19).

როგორც აღვნიშნეთ, თავისუფლების უფლებაში ჩარევის საკანონმდებლო საფუძვლის კონსტიტუციასთან მიმართების სტანდარტი იზრდება იმის პროპორციულად, თუ როგორ იზრდება უფლებაში ჩარევის მოცულობა და ფარგლები. აღკვეთი ღონისძიების შედარებით ნაკლებად მძიმე ფორმის - დაკავების კონსტიტუციურსამართლებრივი შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ შემდეგზე მიუთითა: „დაკავება ნაკლებად მძიმე ჩარევაა ადამიანის თავისუფლებაში ვიდრე, თუნდაც, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება, აუცილებლად უნდა არსებობდეს ის მყარი კონსტიტუციურსამართლებრივი ბარიერი, რომლის გადალახვაც აკრძალული იქნება ძირითად უფლებაში ჩარევისას. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ბარიერი უფრო დაბალია ვიდრე ძირითად უფლებაში სხვა უფრო მძიმე ჩარევების შემთხვევაში“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 16).

იგივე მოსაზრებას იზიარებს გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოც, რომელმაც მიუთითა, რომ „სამართლებრივი სახელმწიფოსათვის თანაბარი მნიშვნელობის მქონე პრინციპებს შორის არსებული კონფლიქტის სათანადო მოგვარება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სისხლისსამართლებრივი დევნის მოსაზრებიდან და ინტერესებიდან გამომდინარე აუცილებლად და მიზანშეწონილად მიჩნეულ თავისუფლების შეზღუდვებს, როგორც საპირისპირო პოლუსი, მუდმივად უპირისპირდება ჯერ კიდევ არამსჯავრდებული პირის თავისუფლების მოთხოვნის უფლება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ წინასწარი პატიმრობა, მისი გათვალისწინებისა და განხორციელების კუთხით, უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერების პრინციპს. თავისუფლებაში ჩარევა მისაღებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც, ერთი მხრივ, არსებობს საფუძლიანი ეჭვი ეჭვმიტანილის უდანაშაულობასთან დაკავშირებით, ხოლო, მეორე მხრივ, საზოგადოებრიობის ლეგიტიმური მოთხოვნა დანაშაულის სწრაფად და სრულყოფილად გამოვლენასა და დამნაშავის დასჯასთან დაკავშირებით ვერ იქნება უზრუნველყოფილი სხვა საშუალებით და საჭიროებს ეჭვმიტანილის დაპატიმრებას“ (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი პალატის 1965 წლის 15 დეკემბრის განჩინება E-19,342, იხ. წიგნში: იურგენ შვაბე, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 46-49).

ამ თვალსაზრისით,  საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთრებით ხშირად უთითებს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპების მნიშვნელობაზე.   სასამართლოს შეფასებით:„დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის. ... ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა.  ამასთან,  ისინი ავალდებულებენ ხელისუფლებას,  შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით,  რაც გულისხმობს იმას,  რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის,  პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე.  ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას,  კანონს და მთლიანად სამართალს.  მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი,  რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007  წლის 26  დეკემბრის #1/3/407  გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 2).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი და მთლიანად კონსტიტუცია ადგენს იმ ფორმალურ და მატერიალურ სტანდარტებს, რომელსაც უნდა პასუხობდეს კანონი, რათა გამოირიცხოს ადამიანის უფლებებში გაუმართლებელი და თვითნებური ჩარევა. სასამართლომ ნათლად მიუთითა, რომ „ადამიანის პირადი თავისუფლების დასაცავად და სახელმწიფო ხელისუფლების შეზღუდვისათვის საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს, როგორც ფორმალურ, ასევე მატერიალურ ბარიერებს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 9).

შესაბამისად, კონსტიტუციურსამართლებრივ შემოწმებას მოითხოვს გასაჩივრებული ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დასაშვებად მიიჩნევს პატიმრობაშეფარდებული პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდებას და შესაბამისად პირის მუდმივად პატიმრობაში ყოფნას, მისი პროპორციულობის თვალსაზრისით იმ ლეგიტიმურ მიზანთან, როგორიც შეიძლება იყოს მართლმსაჯულების განხორციელება და ის, თუ რამდენად ლახავს სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსი კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ფორმალურ და მატერიალურ ბარიერებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 13).

ამასთან, სადავო ნორმების კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმება მოითხოვს როგორც მათი მიმართების განსაზღვრას კონსტიტუციის ცალკეულ დებულებებთან, აგრეთვე კონსტიტუციურ პრინციპებთან. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი იმ გარემოებას, რომ „სადავო ნორმატიული აქტი ექვემდებარება გადამოწმებას არა მხოლოდ კონსტიტუციურ ნორმებთან, არამედ კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით“, რის გამოც პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენების დამდგენი საკანონმდებლო ნორმა, უნდა წარმოადგენდეს პატიმრობის „კანონით განსაზღვრულ შემთხვევას“ მატერიალური თვალსაზრისითაც (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ, II, 3).

პირველ რიგში უნდა დადგინდეს შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, პირველ რიგში, უნდა გავაანალიზოთ დაპირისპირებული ინტერესები -  როგორც სადავო ნორმით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზანი,  ისე -  ამ მიზნების საპირწონე ინტერესები, რომელთა შეზღუდვაც ხდება სადავო რეგულაციით. შესაბამისად,  უნდა გავაანალიზოთ,  რა არის სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმური მიზანი და წარმოადგენს თუ არა ის იმ წონად ინტერესს,  რომლის გამოც უფლებაში ჩარევა, თანაზომიერების პრინციპის დაცვის პირობებში, დასაშვებია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 21, 24).

საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, ამგვარ ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს დანაშაულთან ეფექტური ბრძოლა და მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელება. კერძოდ, სასამართლოს შეფასებით: „ეჭვგარეშეა, რომ დანაშაულთან ეფექტური ბრძოლა და მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების ხელშეწყობა სახელმწიფოს ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანაა” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 26). თუმცა, აღსანიშნავია, რომ საჯარო ლეგიტიმურ მიზანს მოცემულ შემთხვევაში უპირისპირდება მთელი რიგი უმნიშვნელოვანესი კერძო და საჯარო ინტერესები, ადამიანის ძირითადი უფლებებით და თავისუფლებებით გარანტირებული აღმატებული სიკეთეები, რის გამოც პიროვნების თავისუფლებაში ჩარევა მოითხოვს პროპორციულობის მკაცრ ტესტთან შესაბამისობას. მართლმსაჯულების განხორციელების ერთადერთ ლეგიტიმურ მიზნად დასახვა და მისთვის ყველა სხვა ფასეული ინტერესის შეწირვა სხვა არაფერი იქნება, თუ არა ძველი რომაული პრინციპის - „Fiat justitia, et pereat mundus“- ფეტიშიზაცია და ეს მაშინ, როდესაც საერთაშორისო სისხლის სამართალი ეფუძნება სრულიად საპირისპირო ჰეგელისეულ პრინციპს: „Fiat Justitia, ne pereat mundus“. ამ პრინციპს იზიარებს საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალიც (იხ. მაგ: William A. Schabas, Freedom from fear and the human right to peace, in: David Keane, Yvonne Mcdermott (Ed.), The Challenge of Human Rights, Past, Present and Future,  2012, p. 49).

გარდა უშუალოდ პიროვნების თავისუფლებისა და პიროვნული ხელშეუხებლობის ფუნდამენტური უფლებისა, რომლის მნიშვნელობასა და ფუნქციაზე თანამედროვე დემოკრატიულ საზოგადოებაში უკვე ერთხელ აღვნიშნეთ, არანაკლებ მნიშვნელოვანია სხვა ძირითადი უფლებების დაცვაც, რომელთა შეზღუდვასაც პირის პატიმრობა ცალსახად იწვევს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით საკმაოდ ნათლად და არაორაზროვნად მიუთითა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლით გარანტირებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე, რადგანაც, „სასამართლოს განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლამდე მოქმედებს უდანაშაულობის პრეზუმფციის კონსტიტუციური პრინციპი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II, 18).

პატიმრობის უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე მითითებას მუდმივად ვხვდებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილ პრაქტიკაში: „სასამართლომ უნდა გამოიკვლიოს ყველა ფაქტი, რომელიც უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპის სრული პატივისცემით, ნამდვილი საზოგადოებრივი ინტერესის სასარგებლოდ ან საწინააღმდეგოდ მეტყველებს და მოითხოვს პირადი თავისუფლების პატივისცემის წესისგან გადახვევას და მიუთითოს ისინი გადაწყვეტილებებში განთავისუფლების შუამდგომლობების შესახებ“ (Lettelier v. France).

წინასწარი პატიმრობის, მით უმეტეს ხანგრძლივი ვადით, გავლენა სასამართლოს მიერ საბოლოო გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანაზე, დასტურდება შესაბამისი კვლევებითაც. მაგალითად, ნიუ იორკის შტატის მაგალითზე ჩატარებული კვლევის თანახმად, 385 ბრალდებულიდან, რომლებიც მუდმივად პატიმრობაში იმყოფებოდნენ, 64 პროცენტს მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა. მაშინ, როდესაც იმ 374 ბრალდებულიდან, რომელთაც გირაო ქონდათ შეფარდებული, საბოლოოდ მხოლოდ 17 პროცენტს მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ „პატიმრობა ზრდის ბრალდებულის შანსს დაეკისროს საპატიმრო სასჯელი“ (Ann Rankin, “The Effect of Pretrial Detention” New York University Law Review, 39 (June 1964), p. 655, მოგვყავს წიგნიდან: David Fellman, The Defendant’s Rights Today, 1976, p.55). ამასთან, შემდგომში ჩატარებული, მათ შორის, უფრო მასშტაბური კვლევების შედეგები „შემდეგი ზოგადი დასკვნისკენ მიგვანიშნებს, რომ მათ, ვისაც პატიმრობა აქვთ შეფარდებული სასამართლო განხილვამდე უფრო მკაცრად ეპყრობიან გადაწყვეტილების გამოტანის და სასჯელის შეფარდების პროცესში, ვიდრე მათ, ვინც გირაოთია გათავისუფლებული - მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი დაპატიმრებული იყვნენ“ (Malcolm M. Feeley, The Process is the Punishment, Handling Cases in a lower Criminal Court, p.307).

გარდა უდანაშაულობის პრეზუმფციისა, როგორც უკვე ერთხელ აღვნიშნეთ, ადამიანის თავისუფლების უფლების უმთავრესი საფრთხე სწორედ „შეუზღუდავი სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან“ მომდინარეობს, რასაც საკონსტიტუციო სასამართლომაც გაუსვა ხაზი. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლიც სწორედ „თვითნებურ დაკავებასა ან დაპატიმრებაზე“ მიუთითებს.

მიუხედავად იმისა, რომ სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლში ადამიანის თვითნებური დაპატიმრება არ არის მოხსენიებული იმ უფლებათა ჩამონათვალში, რომლისგან გადახვევაც სახელმწიფოს არ შეუძლია, ადამიანის უფლებათა კომიტეტის პოზიციით ეს წარმოადგენს იმპერატიულ ნორმას (jus cogens) და მისგან გადახვევა დაუშვებელია (HRC, General Comment no. 29 (2001), para. 11). კომიტეტის განცხადებით, ტერმინი „თვითნებობა“ ფართოდ განიმარტება და მოიცავს „არასათანადოობის, უსამართლობის და მოსალოდნელობის ნაკლებობის ელემენტებს“ (Van Alpen v Netherlands, no. 305/1988, para. 5.8).

სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობა წარმოადგენს უმთავრეს ფაქტორს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვითაც, ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლთან დაკავშირებით. კერძოდ, სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა, რომ გარდა ეროვნულ კანონმდებლობასთან ფორმალური შესაბამისობისა, ადამიანის თავისუფლების და პირადი ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევა არ უნდა წარმოადგენდეს „თვითნებობის“ (arbitrariness) შედეგს (იხ. მაგ. Witold Litwa v. Poland §78; McKay v. the United Kingdom [GC], §30; Aquilana v. Malta [GC], §47). ამასთან, „თვითნებობის“ ცნება ცდება ეროვნული სამართლის ფორმალურ  მოთხოვნებთან შესაბამისობას. შესაბამისად, თავისუფლების შეზღუდვა შეიძლება „კანონიერი“ იყოს, თუმცა წარმოადგენდეს უფლების თვითნებურ ხელყოფას და ამგვარად ეწინააღმდეგებოდეს ევროპულ კონვენციას (იხ. მაგ. Creanga v. Romania §84; A. and Others v. The United Kingdom [GC], §164).

თვითნებობის ცნება ცვალებადია და გარკვეულწილად დამოკიდებულია პატიმრობის სახეზე. ასე მაგალითად, სასამართლომ მიუთითა, რომ თვითნებობა შეიძლება წარმოიშვას მაშინ, როდესაც ხელისუფლების მხრიდან არსებობდა არაკეთილსინდისიერების ელემენტი; როდესაც დაკავების ბრძანება და პატიმრობის აღსრულება სინამდვილეში არ შეესაბამებოდა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პარაგრაფით დადგენილ შეზღუდვებს; როდესაც არ არსებობდა კავშირი ხელისუფლების მხრიდან გაცხადებულ თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველსა და ამგვარი შეზღუდვის დროსა და პირობებს შორის; როდესაც დარღვეული იყო პროპორციულობა დაკავების მოთხოვნილ საფუძველსა და დაკავებას შორის (იხ. მაგ. James, Wells and Lee v. the United Kingdom, §§191-195; Saadi v. the United Kingdom [GC], §§68-74).

სახელმწიფოს მხრიდან მომდინარე თვითნებობის საფრთხის წინააღმდეგ უმთავრესი გარანტია იმაში მდგომარეობს, რომ კანონმდებელმა მაქსიმალურად ნათლად, არაორაზროვნად და ამომწურავად განსაზღვროს სახელმწიფოს და მის წარმომადგენელთა უფლებები და მოვალეობები და დისკრეციის ფარგლები სისხლის სამართლის პროცესში. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა იმაზე მეტყველებს, რომ თავიდან უნდა იქნეს აცილებული შეუზღუდავი დისკრეციის უფლება და საკანონმდებლო ნორმებმა პირს უნდა შეუქმნას ეფექტური მექანიზმები სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უფლებებში თვითნებური ჩარევის წინააღმდეგ. სასამართლოს სიტყვებით, „კანონმა საკმარისი სიცხადით უნდა მიუთითოს ნებისმიერი ამგვარი უფლებამოსილების ფარგლები და მისი განხორციელების ხასიათი“ (Maestri v. Italy, no. 39748/98, §30).

საქართველოს კონსტიტუციის 18-ე მუხლი, როგორც აღვნიშნეთ, სწორედ თვითნებობისგან დაცვის მიზნით აწესებს პატიმრობის მაქსიმალურ ვადას. ამასთან, ზოგიერთი ქვეყნის კონსტიტუციაში, საერთაშორისო ინსტრუმენტების მსგავსად, პირდაპირ გვხვდება მითითება თვითნებურ დაპატიმრებაზე. მაგალითისთვის შეიძლება მოვიყვანოთ სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საინტერესო გამოცდილება. კონსტიტუციის თანახმად,„ყველას აქვს პიროვნული თავისუფლების და უსაფრთხოების უფლება, რაც მოიცავს უფლებას: არ ჩამოერთვას თავისუფლება თვითნებურად ან სათანადო საფუძვლის გარეშე“ (მუხლი 12(1)(ა)). სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის აღნიშნულ დებულებას ორ საფეხურად ჰყოფს. პირველი საფეხური ეხება საკითხს დაპატიმრება თვითნებურია თუ არა. უნდა არსებობდეს "გონივრული კავშირი" თავისუფლების ჩამორთმევასა და "ობიექტურად განსაზღვრად მიზანს" შორის. ამგვარი კავშირის არქონის შემთხვევაში კონსტიტუციით დაცული ძირითადი უფლება დარღვეულად ჩაითვლება. მეორე ეტაპი მოითხოვს, რომ გონივრული კავშირის გარდა არსებობდეს "სათანადო საფუძველი". თავის მხრივ, "თვითნებობის" დადგენა ორ ეტაპს მოითხოვს. პირველ რიგში, პატიმრობას უნდა გააჩნდეს კანონისმიერი საფუძველი. ხოლო მეორე ეტაპზე უნდა განისაზღვროს ურთიერთობა თავისუფლების აღკვეთას და ლეგიტიმურ სახელისუფლო მიზანს შორის (იხ. მაგ. სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე De Lange v Smuts; Clare Ballard, Research Report On Remand Detention In South Africa: An Overview Of The Current Law And Proposals For Reform, 2011, p.9).

სადავო ნორმები შესაძლებლობას აძლევს სახელმწიფოს თვითნებურად მოახდინოს პირის თავისუფლებაში ჩარევა და მისი დაპატიმრება. სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობის ნათელი მაგალითია გიორგი უგულავას მიმართ მიმდინარე პოლიტიკურად მოტივირებული სამართალწარმოების პროცესში მისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული პატიმრობები, რის თაობაზეც არაერთი განცხადება გაკეთდა საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და საქართველოს მეგობარი ქვეყნების წარმომადგენელთა მხრიდან.

2015 წლის 14 მარტს აშშ-ს საელჩომ გაავრცელა განცხადება, რომელშიც აღნიშნულია შემდეგი: ,,შეშფოთებულნი ვართ იმ ამბით, რომ მთავრობის ყოფილ წევრებს დამატებითი ბრალი წაუყენეს, ან ბრალდების კვალიფიკაცია შეუცვალეს. ახალი ბრალდებები, განსაკუთრებით თბილისის ყოფილი მერის, გიგი უგულავას წინააღმდეგ, წინასწარი პატიმრობის ცხრათვიანი ლიმიტისათვის გვერდის ავლის მცდელობას ჰგავს. მოვუწოდებთ საქართველოს მთავრობას, გადადგას ნაბიჯები კანონის უზენაესობის გასამტკიცებლად, რათა თავიდან აიცილოს ნებისმიერი აღქმა, რომ ის პოლიტიკურად მოტივირებული მართლმსაჯულების კამპანიაშია ჩართული".

2015 წლის 16 მარტს 17 ევროპარლამენტარმა ღია წერილით მიმართა საქართველოს მთავრობას: ,,ჩვენ, ევროპარლამენტის წევრები, რომლებიც ხელს ვაწერთ ამ წერილს, მოვუწოდებთ საქართველოს ხელისუფლებას, რეაგირება მოახდინოს ზემოთხსენებულ შემაშფოთებელ ფაქტებზე. ახალი ბრალის წაყენება მნიშვნელოვანი პოლიტიკური თანამდებობის პირის წინააღმდეგ, რომლის მიზანი მხოლოდ მის პატიმრობაში დატოვებას ემსახურება, განხილული იქნება, როგორც პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის საფუძველი.“

ამავე წერილში ხაზგასმითააა მითითებული, რომ გიორგი უგულავას წინააღმდეგ ახალი საქმე შედგა, რომლის მიზანი ახალი წინასწარი პატიმრობის ვადის განსაზღვრა იყო, რაც ემსახურება ერთადერთ მიზანს, რომ იგი პატიმრობაში დარჩეს (იგივენაირად, როგორც ყოფილი თავდაცვის მინისტრი ბაჩო ახალაია, რომელიც წინასწარ პატიმრობაში ორ წელზე მეტ ხანს იმყოფებოდა). ამგვარად, ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება დატოვებული იქნას წინასწარ პატიმრობაში დამნაშავედ ცნობის გარეშე, განუსაზღვრელი ვადით, რაც ეწინააღმდეგება, როგორც საქათველოს კონსტიტუციას, ასევე ევროპულ პრაქტიკას.

2015 წლის 9 მარტს ეუთოს საპარლამენტო ასამბლეაში ევროპის სახალხო პარტიის ფრაქციის თავმჯდომარე მენფრედ ვებერმა წერილით მიმართა საქართველოს პრემიერ-მინისტრს, სადაც მითითებულია ,,ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ წევრების წინააღმდეგ წარმოებული პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის, ანგარიშსწორებისა და შერჩევითი მართლმსაჯულების შესახებ. წერილში სახელდებითაა საუბარი გიორგი უგულავას უკანონო დაკავებისა და ხელახალი პატიმრობის შეფარდების საფრთხის თაობაზე, კერძოდ ,,გიორგი უგულავა დააკავეს განმეორებითი არჩევნების ჩატარებამდე რამდენიმე დღით ადრე და მოათავსეს წინასწარ პატიმრობაში.ბატონი უგულავას წინასწარი პატიმრობის ვადა - 9 თვე იწურება 3 აპრილს, რის შემდეგაც იგი უნდა გათავისუფლდეს. მიუხედავად ამისა, ვრცელდება სარწმუნო ხმები, რომ მის წინააღმდეგ ახალი საქმე დგება, იმ მოტივით, რომ გაგრძელდეს მისი წინასწარი დაპატიმრების ვადა. ახალი ბრალის წაყენება მნიშვნელოვანი პოლიტიკური თანამდებობის პირის წინააღმდეგ მხოლოდ იმ მიზანს ემსახურება, რომ იგი დაკავებული დარჩეს, განხილული იქნება, როგორც პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის საფუძველი და დესტრუქციულ გავლენას მოახდენს საქართველოს საერთაშორისო იმიჯზე.

2015 წლის 18 მარტს გავრცელდა არასამთავრობო ორგანიზაციების: ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის“, ,,საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“, ,,სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების“, ,,სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს“ ერთობლივი განცხადება, სადაც საუბარია, რომ ,, 2015 წლის 13 მარტის დადგენილებით, პროკურატურამ, პატიმრობაში მყოფ გიორგი უგულავას დაუზუსტა 2014 წლის 28 ივლისს წარდგენილი ბრალის ფაქტობრივი გარემოებები, შეუცვალა დანაშაულის კვალიფიკაცია და მოითხოვა მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდება იმ პირობებში, როდესაც უგულავას სხვა საქმეზე შეფარდებული პატიმრობის ვადა აპრილის დასაწყისში ეწურებოდა. აღნიშნული ბრალი ეხება ტელეკომპანია „იმედის“ და მთაწმინდის პარკის უკანონო დაუფლებას. აღსანიშნავია, რომ ტელეკომპანია „იმედთან“ მიმართებაში, თბილისის ყოფილ მერს პირველი ბრალი ჯერ კიდევ 2013 წლის 22 თებერვალს წარედგინა (მუქარით ტელეკომპანია „იმედის“ დათმობის ფაქტზე).

ამგვარად, ე.წ. ,,იმედის“ საქმეზე გიორგი უგულავას ბრალი სხვადასხვა დროს, სამჯერ წარედგინა. საყურადღებოა, რომ 2014 და 2015 წლების დადგენილებებში ასახული ფაქტობრივი გარემოებები და მტკიცებულებები ძირითადად მეორდება და ნაწილობრივ ასევე მოიცავს 2013 წლის 22 თებერვლის დადგენილებაში მითითებულ ფაქტებს. მართალია საგამოძიებო ორგანოს აქვს უფლება, გამოძიება აწარმოოს გონივრულ ვადაში, დააზუსტოს ფაქტობრივი გარემოებები და შეცვალოს დანაშაულის კვალიფიკაცია,თუმცა საქმეში არსებული ზემოაღნიშნული გარემოებები მიანიშნებს გამოძიების ხელოვნურ გაჭიანურებაზე და აჩენს საფუძვლიან ეჭვებს, რომ პროკურატურამ შინაარსობრივად ერთი საქმე ხელოვნურად დაყო სამ სხვადასხვა ეტაპად, რათა მისთვის სასურველ დროს შეძლებოდა გიორგი უგულავასათვის პატიმრობის შეფარდების მოთხოვნით სასამართლოსათვის მიმართვა, რაც გვაფიქრებინებს, რომ აღნიშნული პოლიტიკური მოტივებითაა განპირობებული.

კანონის ამგვარი გამოყენება ქმნის პატიმრობის პრაქტიკულად შეუზღუდავი ვადით თვითნებური გაგრძელების შესაძლებლობას, ეს კი აჩენს რეალურ საფრთხეს, რომ ბრალდებული უსასრულოდ შეიძლება იმყოფებოდეს პატიმრობაში ისე, რომ მის წინააღმდეგ გამამტყუნებელი განაჩენი არ იყოს დამდგარი, რაც წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის მე-18 მუხლისა და ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მიზნებთან. აღნიშნული ხელყოფს არამხოლოდ კონკრეტული ბრალდებულის ფუნდამენტურ უფლებებს, არამედ ქმნის საშიშ პრეცედენტს, რომელიც შესაძლოა მანკიერი პრაქტიკის ჩამოყალიბების საფრთხეს ქმნიდეს.

აღკვეთი ღონისძების საკითხს ეხებოდა ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ბიუროს (OSCE/ODIHR) 2014 წლის ბოლოს გამოქვეყნებული ანგარიში, სადაც ხაზგასმულია, რომ არავის უნდა წაერთვას თავისუფლების უფლება თვითნებურად ან ჯეროვანი დასაბუთების გარეშე. ამასთან, ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული უნდა იქნას რაც შეიძლება ნაკლებად შემზღუდავი ზომები და, პატიმრობის შეფარდების შემთხვევაში, რაც შეიძლება მოკლე ვადა. წინასწარი პატიმრობის ხშირი და არაჯეროვანი გამოყენების პრობლემაზე მიუთითებს ასევე ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა (PACE) და შეშფოთებას გამოთქვამს წინასწარი პატიმრობის ხანგრძლივობასა და მისი გამოყენების სიხშირის თაობაზე. PACE ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ პატიმრობა გამოყენებულ უნდა იქნას, როგორც უკიდურესი ღონისძიება და დაუშვებელია მისი პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენება.

2015 წლის 20 თებერვალს გავრცელდა ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის მომხსენებლის პედრო აგრამუნტის განცხადება საქართველოში წარმოებული პოლიტიკური დევნის თაობაზე, ხოლო 2015 წლის 20 მარტს კი იმავე პირმა გაავრცელა შემდეგი განცხადება: ,,2015 წლის თებერვალში, ჩემი ფაქტების დამდგენი ვიზიტის დროს თბილისში, გიგი უგულავა ციხეში მოვინახულე და ველოდი, რომ ოფიციალური 9 თვიანი პერიოდის გასვლის შემდეგ მას გაათავისუფლებდნენ. უსიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი, როდესაც გავიგე, რომ მისი პატიმრობა გასული 9 თვის შემდეგაც გაგრძელდა არსებული ბრალდებების მოდიფიკაციის შემდეგ. იქიდან გამომდინარე, რომ არცერთი ბრალდება ამ დრომდე არ დამტკიცებულა, მრჩება შთაბეჭდილება, რომ მთავარი პროკურატურის ქმედებებს პოლიტიკური საფუძველი აქვთ.“

ეს მხოლოდ ნაწილია კრიტიკული შეფასებებისა. თუმცა, სამწუხაროდ, ჩვენს მიერ გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე მოსარჩელის მიმართ კვლავ გრძელდება მისი კონსტიტუციით დაცული უფლებების დარღვევა. ხანგრძლივი, მით უფრო, განუსაზღვრელი დროით  პატიმრობა სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის გარეშე სხვა არაფერია თუ არა სასჯელი. პირი ფაქტობრივად იხდის სასჯელს ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც ის უდანაშაულობის პრეზუმფციიდან გამომდინარე უდანაშაულოდ მიიჩნევა. აღნიშნული სასჯელი მას ეკისრება არა საქართველოს საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის საფუძველზე, არამედ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის საფუძველზე. გარდა ამისა, პირს ეკისრება სასჯელი მიუხედავად იმისა, რომ მას არანაირი დანაშაული არ ჩაუდენია. „წინასწარი პატიმრობა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას პირის დასჯისთვის. ეს დაარღვევდა პირის უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, იყოს თავისუფალი სასჯელისგან სამართლიანი სასამართლო განხილვის გარეშე“ (Daniel E. Hall, Criminal Law and Procedure, 2009, p.446).

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის პირველი მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი ადგენს ,,სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველს, განსაზღვრავს, თუ რომელი ქმედებაა დანაშაულებრივი, და აწესებს შესაბამის სასჯელს ან სხვა სახის სისხლისსამართლებრივ ღონისძიებას“.

ანუ კოდექსის პირველივე მუხლი ადგენს, რომ მხოლოდ და მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსია ის ნორმატიული აქტი, რომელიც აწესებს დანაშაულებრივ ქმედებას და მასზე სასჯელს. შესაბამისად, სასჯელი თანმდევია დანაშაულის, ჯერ უნდა დადგინდეს დანაშაულებრივი ქმედების არსებობა, უტყუარად დადგინდეს ვინ არის ამ დანაშაულებრივ ქმედებაზე სისხლისსამართლებრივად პასუხისმგებელი პირი და მხოლოდ ამის შემდეგ წესდება სასჯელი.

პრინციპს, რომ არ არსებობს სასჯელი დანაშაულის გარეშე, ნათლად განსაზღვრავს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება ,,სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველია დანაშაული, ესე იგი ამ კოდექსით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება“.

მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, მსჯავრდებულს სასამართლოს მიერ გონივრულ ზღვარს მიღმა სტანდარტით შეზღუდული აქვს უფლებები, ხოლო ბრალდებულის მიმართ მოქმედებს უდანაშაულობის პრეზუმფცია და მისი უფლებების შეზღუდვა ხდება დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით. თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ პატიმრობის შემთხვევაში უფრო მეტად იზღუდება პირის უფლებრივი მდგომარეობა, ვიდრე მსჯავრდებულის. შესაბამისად, პატიმრობის არაპროპორციული ხანგრძლივობის ან განუსაზღვრელი ვადით პატიმრობის შემთხვევაში, ბრალდებულის მდგომარეობა არსებით და გაუმართლებელ შეზღუდვებს განიცდის.

ასე მაგალითად, განსხვავებულია მსჯავრდებულისა და ბრალდებულის მიერ პაემნის უფლებით სარგებლობა: მსჯავრდებულს აქვს ხანგრძლივი პაემნის გამოყენების უფლება,  რომელიც გრძელდება არა უმეტეს 23 საათისა (პატიმრობის კოდექსის მე-17 მე-2 პრიმა მუხლის მე-5 ნაწილი).  ხოლო ბრალდებულს აქვს უფლება ისარგებლოს ხანმოკლე პაემნით, რომელიც ეწყობა 1-იდან 2 საათამდე ვადით (პატიმრობის კოდექსის მე-17 მუხლის მე-7 ნაწილი). ბრალდებულის ეს უფლება გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე შესაძლოა შეიზღუდოს; მსჯავრდებულს შეუძლია ისარგებლოს ვიდეოპაემნის უფლებითაც, რისი საშუალებაც ბრალდებულს არ აქვს (პატიმრობის კოდექსის მე-17 პრიმა მუხლი); მსჯავრდებული შესაძლოა განთავსებული იყოს დაბალი რისკის ან ნახევრად ღია თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში, მაშინ, როდესაც ბრალდებულის განთავსება მსგავს დაწესებულებაში შეუძლებელია, იმის მიუხედვად, თუ რა დანაშაულებრივი ქმედებისათვის ედება მას ბრალი.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლმა მიზანმიმართულად აირჩია ცალკეული საპროცესო ღონისძიებების კონკრეტულ ვადებში წარმართვის მოდელი. აღნიშნული კონსტიტუციური პრინციპის გამოხატულებას წარმოადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ცალკეული ღონისძიებები. მაგალითად, კოდექსი ითვალისწინებს მკაცრ გარანტიებს ბრალდებული პირისთვის დაკავების და მისთვის პატიმრობის შეფარდებისათვის. კერძოდ, სსსკ-ის 171-ე მუხლის მიხედვით, „თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა, ამასთანავე, პირი მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს, გამოძიების ადგილის მიხედვით სასამართლოს პროკურორის შუამდგომლობით, ზეპირი მოსმენის გარეშე გამოაქვს განჩინება პირის დაკავების თაობაზე.“ აღნიშნული გულისხმობს, რომ პირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა იქნას დაკავებული ანუ იმ შემთხვევაში უნდა აღეკვეთოს კონსტიტუციით გარანტირებული თავისუფლად გადაადგილების უფლება, როდესაც:

(1) არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა;

(2) არსებობს მონაცემები, რომ პირი მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს.

თუ სახეზე არ არის აღნიშნული წინაპირობები, მაშინ გამორიცხულია პირის დაკავება და თავისუფლების შეზღუდვა. გარდა ამისა, სსსკ-ის 174-ე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, დაკავების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 72 საათს. დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა დაკავებულს უნდა გადაეცეს ბრალდების შესახებ დადგენილება. თუ ამ ვადაში დაკავებულს დადგენილება არ გადაეცა, იგი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს. კანონმდებელმა საგამოძიებო ორგანო შეზღუდა და დაუდგინა ვადა იმისთვის, რათა პირი, რომლის მიმართ საკმარისად მომზადებული არ არის ბრალდება, არ იქნას დაკავებული, ხოლო თუ ასეთი პირი დააკავეს და მას 48 საათში არ გადაეცა ბრალის შესახებ დადგენილება, ხოლო დაკავებიდან 72 საათში აღკვეთის ღონისძიების სახით არ შეეფარდა პატიმრობა, უნდა გათავისუფლდეს. კიდევ ერთი პროცედურული გარანტია, რომელიც ასეთ დროს დაკავებულ პირს გააჩნია, არის ის, რომ დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა პროკურორმა მაგისტრატ მოსამართლეს უნდა წარუდგინოს შუამდგომლობა აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ, წინააღმდეგ შემთხვევაში პირი უნდა გათავისუფლდეს (სსსკ-ის 196-ე მუხლი). კანონმდებელი შუამდგომლობის განხილვის ვადას უდგენს აგრეთვე სასამართლოსაც, რომელიც ვალდებულია შუამდგომლობის  წარდგენიდან არა უგვიანეს 24 საათისა განიხილოს შუამდგომლობა.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საკონსტიტუციო სასამართლო ერთმნიშვნელოვნად მოითხოვს, რომ ჩარევის სიხშირის პროპორციულად გაიზარდოს ინდივიდის დაცვის გარანტიები. აქედან გამომდინარე, გაცილებით მაღალი უნდა იყოს გარანტია იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც პირის მიმართ შესაძლოა გამოყენებული იქნეს პატიმრობა. იმ პირობებში, როდესაც პირს უკვე შეფარდებული აქვს აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა და მას უფარდებენ მეორე პატიმრობას, პირს ერთმევა დაცვის ყველანაირი გარანტია. ფაქტობრივად, პირი უარეს მდგომარეობაში იმყოფება, ვიდრე დაკავებული პირი.

სრულიად ცალსახაა, რომ მართლმსაჯულების განხორციელების საპირწონედ გვევლინება ფუნდამენტური მნიშნელობის მქონე ძირითადი უფლებები, რა შემთხვევაშიც აუცილებელია სამართლიანი და გონივრული ბალანსის მიღწევა. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „ღირებულებათა კონფლიქტის სირთულე ...  იმაში მდგომარეობს,  რომ ერთმანეთს უპირისპირდება კანონიერი ინტერესები ...  ამ დილემიდან გამოსავალი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ერთადერთია –  სამართლიანი ბალანსის მიღწევა.  მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია,  წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22  დეკემბრის #1/1/477  გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 45).

მოსარჩელის მიერ მისი კონსტიტუციური უფლებების შელახვის გამო საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში შეტანილი კონსტიტუციური სარჩელის განხილვისას სასამართლომ განაცხადა:  „სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი და,  იმავდროულად,  დემოკრატიულობის ხარისხი სწორედ იმის მიხედვით გაიზომება,  რამდენად შეძლებს ის შეპირისპირებული ინტერესების სამართლიან დაბალანსებას.  საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა,  რომ სახელმწიფომ უფლებების დაცვისა და უზრუნველყოფისას უნდა შეძლოს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული დაბალანსება,  მხოლოდ ასეა შესაძლებელი როგორც უფლებით სარგებლობის,  ისე კონკრეტული საჯარო მიზნების მიღწევა.  დემოკრატიულ საზოგადოებაში არ შეიძლება არსებობდეს მიზანი,  ინტერესი,  რომლის მიღწევის საპირწონე ამა თუ იმ უფლების დარღვევაა.  არც ერთი ინტერესის მიღწევა არ შეიძლება მეორე ინტერესის ხელყოფის ხარჯზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 29).

სახელმწიფო კონსტიტუციურსამართლებრივადაა ვალდებული თანაბრად დაიცვას როგორც კერძო, ისე საჯარო ინტერესები მათი კონსტიტუციურსამართლებრივ ღირებულებებთან და პრინციპებთან თანაბარშესატყვისობის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონზომიერია იმის მოლოდინი, რომ კერძო და საჯარო ინტერესების ურთიერთმიმართება სამართლიანი იქნება”  (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007  წლის 2  ივლისის ნ#1/2/384  გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები –  დავით ჯიმშელეიშვილი,  ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,  II, 19). 

სწორედ სახელმწიფოს მიერ პირის თავისუფლების თვითნებური და გაუმართლებელი ჩარევის, უდანაშაულობის კონსტიტუციურსამართლებრივი პრეზუმფციისა და ადამიანის სხვა ძირითადი უფლებების გაუმართლებელი ხელყოფისგან დაცვის მიზნით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტმა გაითვალისწინა პატიმრობის მაქსიმალური ვადა, ყოველგვარი გამონაკლისის თუ დათქმის გარეშე და ის განსაზღვრა 9 თვის ვადით.

ამგვარი კონკრეტული ვადების შემოღება უცხო არ არის არც ევროპული ქვეყნებისთვის, მათ შორის, იმ შემთხვევების გამო, რაც უკავშირდება პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან უფლებაში თვითნებურ ჩარევას. მაგალითად, საბერძნეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში 1996 წლეს შეტანილი ცვლილებებით აიკრძალა ერთი საქმის დაყოფა იმავე ბრალდებულის მიმართ  რამდენიმე საქმედ და ამ გზით პირის მიმართ მრავალჯერადი, განგრძობადი პატიმრობის შეფარება (2408/1996 კანონი - იხ. Effi Lambropoulo, Pre-Trial Detention in Greece; the Achilles heel of the prison system, in: Pre-trial Detention, Human Rights, criminal procedural law and penitentiary law, comparative law, van Kempen, P.H. (ed.), 2012, pp.415-462). ამავდროულად, საბერძნეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 288-ე მუხლის მეორე პარაგრაფის თანახმად, პირისათვის მეორეჯერ პატიმრობის შეფარდების ვადა შემცირდა და მისი გაგრძელება დაუშვებელია თუ პატიმარი უკვე იმყოფება პატიმრობაში, თუნდაც სხვა საქმეზე. მნიშვნელოვანია, რომ ეს დებულება 2001 წლის კონსტიტუციური რეფორმის შედეგად შეტანილი იქნა აგრეთვე საბერძნეთის კონსტიტუციაშიც, რომლის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტს დაემატა შემდეგი შინაარსის  წინადადება: „აკრძალულია სასამართლო განხილვამდე წინასწარი პატიმრობის მაქსიმალური ვადის გაზრდა მისი თანმიმდევრული გამოყენების გზით სხვადასხვა ქმედებებზე, რომელიც ერთ საქმეს შეეხება“ (იხ. Philippos C. Spyropoulos, Theodore P. Fortsakis, Constitutioanl Law in Greece, 2009, p.226).

საქართველოს მოქალაქეებს კონსტიტუციის შექმნისას წარსულის მწარე და სავალალო გამოცდილება და ნათლად განსაზღვრული მიზანი ამოძრავებდათ, ყოველმხრივ გამოერიცხათ სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობა და დაეცვათ ადამიანის ღირსება და თავისუფლება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 25).

იმისათვის, რომ შეფასდეს სადავო ნორმის წინააღმდეგობა კონსტიტუციის ზემოაღნიშნულ მუხლთან და ზოგადად კონსტუტუციის პრინციპებთან, აუცილებელია სადავო ნორმა შეფასდეს  არა განცალკევებით და სხვა ნორმებისგან იზოლირებულად, არამედ პირიქით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ ნორმებთან ერთობლიობაში, რომლებიც არეგულირებენ ბრალდებულისათვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდებას. ამავდროულად, გადამოწმებას მოითხოვს ის, თუ რამდენად უზრუნველყოფს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის გამოყენება პირის თავისუფლების დაცვას.

პიროვნების თავისუფლების შეზღუდვის ფორმალურ საფუძველს მოცემულ შემთხვევაში წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე, 199-ე, 205-ე მუხლები, რომლებიც განსაზღვავს პირისათვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების წესსა და პირობებს.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად ,,აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენება იმ მიზნით, რომ ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, აღიკვეთოს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა, უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება.“

ნორმიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ აღკვეთის ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ ბრალდებულის მიმართ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად ,,პირს ბრალი წაეყენება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული“. ამასთან, ,,პირის ბრალდებულად ცნობის საფუძველია გამოძიების სტადიაზე შეკრებილ იმ მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რომლებიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისათვის, რომ ამ პირმა დანაშაული ჩაიდინა“ (სსსკ-ის 169-ე მუხლის პირველი ნაწილი).

დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი განმარტებულია სსსკ-ის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილით:  ,,დასაბუთებული ვარაუდი – ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა, ამ კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი სტანდარტი.“

პირის მიმართ ბრალდების წაყენების უფლებამოსილება გააჩნია პროკურორს. კოდექსის მიხედვით: ,,ბრალის წაყენებისათვის საკმარისი საფუძვლის არსებობისას პროკურორი უფლებამოსილია გამოიტანოს დადგენილება პირის ბრალდების შესახებ“ (სსსკ-ის 169-ე მუხლის მე-2  ნაწილის პირველი წინადადება).

ამავდროულად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 170-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების მიხედვით, ,,დაკავების მომენტიდან პირი ითვლება ბრალდებულად.“ ანუ დაკავებული პირი ავტომატურად ბრალდებულია, თუმცა დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა დაკავებულს უნდა გადაეცეს ბრალდების შესახებ დადგენილება (სსსკ-ის 174-ე მუხლის მე-5 ნაწილის მე-2 წინადადება). კოდექსის ნორმებიდან გამომდინარე, ბრალდების წარდგენის შემდეგი სტადიაა პირისათვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდება, თუმცა კანონი არ ადგენს იმპერატიულ მოთხოვნას, რომ ნებისმიერი ბრალდებულის მიმართ იქნეს მოთხოვნილი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი განსაზღვრავს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მიზნებს. კოდექსის 198–ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებას შესაძლებელია ჰქონდეს სამი მიზანი:

ა) ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას;

ბ) აღიკვეთოს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა;

გ) უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება.

აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენების საპროცესო საფუძველი მოცემულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის პირველ ნაწილში, რომლის მიხედვითაც „პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს ერთადერთი საშუალებაა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული:

ა) ბრალდებულის მიმალვა და მის მიერ მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლა;

ბ) ბრალდებულის მიერ მტკიცებულებათა მოპოვებისთვის ხელის შეშლა;

გ)ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა“.

თუ პროკურორი ჩათვლის, რომ არსებობს ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საფუძველი, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის თანახმად, პროკურორს უფლება აქვს მოითხოვოს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება, შეცვლა და გაუქმება.

თუ პირი დაკავებულია, დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა პროკურორი გამოძიების ადგილის მიხედვით მაგისტრატ მოსამართლეს წარუდგენს შუამდგომლობას აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ (სსსკ-ის 196-ე მუხლის პირველი ნაწილი); ,,აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ შუამდგომლობით პროკურორი სასამართლოს მიმართავს დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა“ (სსსკ-ის 206-ე მუხლის მე-2 ნაწილი);

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 38–ე მუხლის მე–12 ნაწილის თანახმად: ,,ბრალდებულს აღკვეთის ღონისძიების სახით არ უნდა შეეფარდოს პატიმრობა, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც არსებობს მისი მიმალვის, შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობის, მოწმეზე ზემოქმედების, მტკიცებულების განადგურების ან განაჩენის აღუსრულებლობის საფრთხე.“ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198–ე მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების თანახმად: ,,ბრალდებულს პატიმრობა ან სხვა აღკვეთის ღონისძიება არ შეიძლება შეეფარდოს, თუ ამ ნაწილით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევა შესაძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით.“

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198–ე მუხლის მე–4 ნაწილის თანახმად: ,,სასამართლო უფლებამოსილია ბრალდებულს აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა შეუფარდოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევა შეუძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით .“

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე და 205-ე მუხლებით დადგენილი პატიმრობის გამოყენებისთვის დადგენილი სტანდარტი მთლიანად ეხება შემთხვევას, როდესაც პირს პირველად ეფარდება პატიმრობა, რადგან კანონმდებლობა ითვალისწინებს ბრალდებულად ცნობილი პირის პირველად წარდგენას სასამართლოს წინაშე და აღკვეთის ღონისძიების სხდომაზე აღკვეთის ღონისძიების რომელიმე სახის შეფარდებას.

სისხლის სამართლის კოდექსი პირდაპირ არ შეიცავს სპეციალურ ნორმებს პატიმრობაშეფარდებული პირისათვის პატიმრობის შეფარდების თაობაზე, თუმცა აღნიშნული ნორმების მოქმედი რედაქცია მათი იმ შინაარსით წაკითხვის შესაძლებლობას იძლევა, რომ პროკურატურისა და სასამართლო ხელისუფლების ორგანოები ამკვიდრებენ ისეთ პრაქტიკას, რომლის თანახმადაც, როდესაც პირს უკვე შეფარდებული აქვს პატიმრობა როგორც აღკვეთის ღონისძიების სახე, მანამ სანამ პატიმრობის 9 თვე გავა (მაგალითად 7 თვის გასვლის შემდეგ), აღკვეთის ღონისძიების სახით ეფარდება მეორე პატიმრობა და იწყება ახალი 9 თვიანი ვადის ათვლა. ამგვარი პროცედურით შესაძლებელია პირს შეეფარდოს ორი, სამი, ან მეტი პატიმრობა ისე, რომ მის წინააღმდეგ გამოტანილი არ იყოს გამამტყუნებელი განაჩენი. ამგვარი სამართლებრივი წესრიგი ხელისუფლებას ხელ-ფეხს უხსნის და აძლევს შეუზღუდავ თავისუფლებას პირი ჰყავდეს პატიმრობაში განგრძობითად და უვადოდ ისე რომ მის მიმართ არსებობდეს გამამართლებელი განაჩენი რამდენიმე ბრალდების საქმეზე და არ არსებობდეს გამამტყუნებელი განაჩენი. შესაბამისად, პირი შესაძლოა იმყოფებოდეს პატიმრობაში რამდენიმე წლის განმავლობაში მხოლოდ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის და არა გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის საფუძველზე. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის აღნიშნული ნორმები დასაშვებად მიიჩნევს პატიმრობის გამოყენებას სასჯელის სახით, მაშინ როდესაც მისი ბრალეულობის თაობაზე სასამართლოს არ მიუღია საბოლოო გადაწყვეტილება განაჩენის სახით.

გასაჩივრებული კანონის ნორმებით, პატიმრობაშეფარდებული პირის მიმართ აღკვეთი ღონისძიების შუამდგომლობის დაყენება პროკურატურას შეუძლია ნებისმიერ დროს, ანუ თუ პირი იმყოფება პატიმრობაში, პროკურატურას შეუძლია ამ 9 თვიანი პერიოდის განმავლობაში შუამდგომლობით მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს კიდევ ერთი აღკვეთის ღონისძიების შეფარდება.

ბუნებრივია, რომ ერთხელ უკვე პატიმრობაშეფარდებული პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის მეორედ, მესამედ და ასე შემდეგ დაუსრულებლად მოთხოვნა ობიექტურად წარმოშობს პრეზუმფციას იმისა, რომ სახელმწიფო თვითნებობის გზით ხელყოფს მის თავისუფლებას. ეს კიდევ უფრო სავარაუდო უნდა იყოს იმ ქვეყანაში, რომელსაც ადამიანის თავისუფლების პატივისცემის დიდი გამოცდილება ნამდვილად არ გააჩნია და რომლის მიმართაც გამუდმებით გაისმის კრიტიკა საერთაშორისო ორგანიზაციების, მეგობარი და პარტნიორი ქვეყნების ოფიციალური წარმომადგენლების მხრიდან, ქვეყანაში მიმდინარე პოლიტიკურად მოტივირებული ანგარიშსწორებისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლებისგან შორს მყოფი რეპრესიული და შერჩევითი მართლმსაჯულების თაობაზე.

აღკვეთის ღონისძიება, მათ შორის, პატიმრობა გამოიყენება იმ მიზნით, რომ ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, აღიკვეთოს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა, უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება. როდესაც პირს ეფარდება აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა, აღნიშნული მიზნად შესაძლოა ისახავდეს  საზოგადოების ლეგიტიმური ინტერესების დაცვას იმ რისკისგან, რომელიც ამ პირის თავისუფლებაში ყოფნის პირობებში მართლმსაჯულების განხორციელებას შესაძლოა შეექმნას.

პირისათვის პატიმრობის თავდაპირველად შეფარდების შემთხვევაში ამგვარი ჩარევა შესაძლოა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციულ საშუალებად იქნეს მიჩნეული. თუმცა, როდესაც პროკურატურა სასამართლოს მიმართავს ახალი შუამდგომლობით პატიმრობაშეფარდებული პირისათვის პატიმრობის კიდევ ერთხელ შეფარდების თაობაზე, სასამართლოს მიერ პატიმრობის განმეორებით შეფარდებას არც ლეგიტიმური მიზანი არ შეიძლება ქონდეს და მით უფრო ვერ ჩაითვლება ის პროპორციულ ღონისძიებად. შეუძლებელია ამგვარმა პატიმრობამ გამორიცხოს ის რისკები, რომელთაგან დაზღვევის მიზნით პირი უკვე იმყოფებოდა პატიმრობაში. პატიმრობაში მყოფი პირის კიდევ ერთხელ დაპატიმრება შეუძლებელია პროპორციულ ღონისძიებად იქნეს მიჩნეული იმ დროს, როდესაც სახელმწიფოს სრული შესაძლებლობა აქვს შესაძლო რისკების თავიდან აცილების საფრთხის გარეშე სრულად და ყოველმხრივ წარმართოს გამოძიება, კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვადასხვა სახის ღონისძიებებით უზრუნველყოს მტკიცებულებათა მოპოვება, მოწმეთა უსაფრთხოება და ა.შ. მაგალითად, ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ ჩათვალა, რომ პირის ხანგრძლივი პატიმრობა „პროკურორის ინერტულობის გამო მოეპოვებინა მტკიცებულებები, წარმოადგენს თავისუფლების პრეზუმფციის აშკარა ხელყოფას“ (Buzadji v. Moldova, §40).

შესაბამისად, პატიმრობაში მყოფი პირის მიმართ პატიმრობის შეფარდება სხვა არაფერია თუ არა სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობა, ძალადობა, არაკეთილსინდისიერება და ადამიანის ღირსების ფეხქვეშ გათელვა. სწორედ ამგვარი შეუზღუდავი თვითნებობა გახლავთ ის საფრთხე, რომლისგანაც იცავს ინდივიდს საქართველოს კონსტიტუცია და ყველა საერთაშორისო აქტი. ასე მაგალითად, გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის ერთერთ გადაწყვეტილებაში მიუთითა, რომ „ყოველ შემთხვევაში, წინასწარი პატიმრობის გაგრძელება ისეთ ხანგრძლივობით, რომელიც უჩვეულოდ აჭარბებს გერმანიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 121-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ვადას, მაშინ ეწინააღმდეგება გერმანიის ძირითადი კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტს, როდესაც გადაჭარბება გამოწვეულია სისხლის სამართლის ორგანოებისა და სასამართლოების მხრიდან იმ შესაძლო და მოსალოდნელი ზომების გაუტარებლობით, რომელთა განხორციელებაც საჭირო იყო შესაბამისი საგამოძიებო ღონისძიებების დროულად დასრულებისთვის. სისხლის სამართლის საქმის სათანადო დონეზე წარმოებისა და შემდგომი სასჯელაღსრულების უზრუნველსაყოფად წინასწარი პატიმრობა ვეღარ იქნება მიჩნეული აუცილებლად, როდესაც მისი ხანგრძლივობა გამოწვეულია ისეთი გაჭიანურებით, რომლის თავიდან აცილებაც იყო შესაძლებელი“ (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი პალატის 1966 წლის 3 მაისის განჩინება -1 BvR 58/66, იხ. წიგნში: იურგენ შვაბე, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 50-51).

თუ პირის მიმართ თავდაპირველად პატიმრობის შეფარდება შესაძლოა წარმოადგენდეს პროპორციულ ღონისძიებას ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის მიზნით, ეჭვს არ უნდა იწვევდეს ის გარემოება, რომ პატიმრობის გახანგრძლივება, ან სულაც პირის განუსაზღვრელი ვადით მუდმივ პატიმრობაში ყოფნა, ვეღარ იქნება პროპორციული ზომა. გარდა ამისა, აუცილებელია, რომ კანონი იმ პირის მიმართ, ვისაც აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული აქვს პატიმრობა, ითვალისწინებდეს ამგვარი ღონისძიების გადასინჯვის ეფექტურ სამართლებრივ მექანიზმს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა სწორედ იმაზე მიუთითებს, რომ დროთა განმავლობაში დაკავებისას, ან პატიმრობის შეფარდებისას არსებული გარემოებები აღარ შეიძლება გამოდგეს არათუ ახალი ბრალდების წარდგენის საფუძველზე, ან პატიმრობის შეფარდებამდე წარდგენილი ბრალდების გამო შემდგომში პირისათვის პატიმრობის ახლიდან შეფარდების, არამედ ერთი ბრალდების საქმეზე პატიმრობაში მყოფი პირისთვის პატიმრობის ვადის გაგრძელების საფუძველს. მაგალითად, სასამართლოს შეფასებით: დანაშაულის ჩადენის თაობაზე გონივრული ეჭვი წარმოდგენს დაკავების sine qua non საფუძველს, მაგრამ დროის გასვლასთან ერთად ეს აღარ არის საკმარისი. ამასთან, უნდა არსებობდეს სხვა საფუძვლებიც, რომლებიც გაამართლებდნენ პირის პატიმრობას. რაც მთავარია, შემოწმებას მოითხოვს, გამოიჩინეს თუ არა ხელისუფლების ორგანოებმა „განსაკუთრებული გულისხმიერება“ სამართალწარმოების წარმართვისას (იხ. Bykov v. Russia); თავდაპირველად შესაძლოა არსებობდეს მოწმეებზე ზეგავლენის რისკი, მაგრამ ეს რისკი დროთა განმავლობაში მცირდება და საბოლოოდ ქრება (იხ. Letallier v. France); მტკიცებულებათა მოპოვების შემდეგ მართლმსაჯულებაში ჩარევის რისკი არარელევანტური ხდება (იხ. Mamedova v. Russia).

მნიშვნელოვანია ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება მაკაროვი რუსეთის წინააღმდეგ, რომელშიც განმცხადებელი დაპატიმრებული იქნა იმ საფუძვლით, რომ ის წარმოადგენდა თანამდებობის პირს - ქალაქის მერს. ხოლო საქმეში ძირითად მოწმეებს მისი ხელქვეითები წარმოადგენდნენ, რომელთაც ემუქრებოდნენ დაპატიმრებულის ახლობლები. სასამართლომ ამ საქმეზე აღნიშნა, რომ ქალაქის მერს დაპატიმრებისთანავე შეუჩერდა უფლებამოსილება და ამიტომ ეს არ შეიძლება ყოფილიყო დაპატიმრების საფუძველი. რაც შეეხება მოწმეების დაშინებას, სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმაზე, რომ ეს არგუმენტი ხელისუფლების მხრიდან მოგვიანებით გაჩნდა და ამ ფაქტზე გამოძიებაც არ დაწყებულა (Makarov v. Russia). ამასთან, სხვა საქმეში, სასამართლომ, შესაძლო თანამზრახველებთან შეთანხმებით მართლმსაჯულებისათვის ხელის შეშლასთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ ამგვარი საფრთხე ვერ გამოდგება პირის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძვლად იმ შემთხვევაში, როდესაც გამოძიების წარმოების დროს მათ ისედაც შეეძლოთ წინასწარ შეთანხმება და პატიმრობის თაობაზე შუამდგომლობა დაყენებულ იქნა მხოლოდ მოგვიანებით (Buzadji v. Moldova).

თუმცა, აქვე აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო სიტყვა „კანონის“ ქვეშ გულისხმობს არამხოლოდ კანონს ფორმალური გარებით, არამედ მის მიმართ ადგენს მაღალი სტანდარტის ხარისხობრივ მოთხოვნებს. კერძოდ, როგორც ეს პირის დაკავების შემთხვევის განხილვისას საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა: „კანონმდებლის უფლება, კანონის საშუალებით დაადგინოს დაკავების შემთხვევები, თავის მხრივ შეზღუდულია ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლებით. სადავო ნორმა, გარდა ფორმალური მოთხოვნებისა, უნდა აკმაყოფილებდეს მატერიალურ კონსტიტუციურსამართლებრივ მოთხოვნებსაც“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 12). ნიშანდობლივია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ამგვარ მოთხოვნას ადგენს საკანონმდებლო აქტის მიმართ ზოგადად და განსაკუთრებით იმ შემთხვევებში, როდესაც საკითხი შეეხება ადამიანის ძირითად უფლებებში ჩარევას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

სადავო ნორმის განმარტების ფარგლების განსაზღვრისას, განსაკუთრებით კი მაშინ, როდესაც საკითხი შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმებს, არსებითი მნიშვნელობა ენიჭება სადავო ნორმების განმარტებას სხვა, მასთან არსებითი კავშირის მქონე ნორმებთან ერთად. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „სადავო ნორმის კონსტიტუციურსამართლებრივი ანალიზისას შეუძლებელია მისი სრულყოფილი განმარტება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმებისაგან იზოლირებულად, მით უმეტეს, თუ ეს ნორმები ორგანულ კავშირშია გასაჩივრებულ ნორმასთან“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 14).

„განუსაზღვრელი, ბუნდოვანი და ორაზროვანი ნორმა ვერ მოახდენს ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის სრულფასოვან, კონსტიტუციის შესაბამის რეგლამენტაციას. ნორმა არ უნდა იყოს ფორმულირებული ისე, რომ კანონმდებლის მიერ გადასაწყვეტი და მოსაწესრიგებელი საკითხები ფაქტობრივად გადავიდეს სხვა ორგანოების დისკრეციის სფეროში და ამით დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის პირველი წინადადების მოთხოვნები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 41).

„აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის #2/3/406;408 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 36).

საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ განსაზღვრულობის მოთხოვნები დაკმაყოფილებულია მაშინ, „თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისთვის საზიანო გამოყენება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ, II, 6).

„სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერების და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურად ხელყოფას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II,13).

ასევე მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ პატიმრობაში მყოფი პირი ისედაც შეზღუდულია თავის შესაძლებლობაში სრულად განახორციელოს მისი საპროცესო უფლებები. ფაქტობრივად, მისი პატიმრობაში ხანგრძლივი ყოფნა გავლენას ახდენს მის მიერ შეჯიბრობითობის პრინციპის საფუძველზე სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობაზე. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ  „...პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრების პროცესში უაღრესად დიდი მნიშვნელობა ენიჭება სამართლიანი სასამართლოს უფლებითა და საპროცესო გარანტიებით სრულყოფილ სარგებლობას. პასუხისმგებლობის დაკისრებისას ინდივიდი არ უნდა წარმოადგენდეს სამართალწარმოების ობიექტს და უნდა აღიჭურვოს დაცვის იმ მექანიზმებით, რასაც სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოითხოვს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/3/601 გადაწყვეტილება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს კონსტიტუციურ წარდგინებაზე საქართველოს 1998 წლის 20 თებერვლის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 546-ე მუხლის და ამავე კოდექსის 518-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე, II-11).

ადამიანის თავისუფლების ხელშეუვალობის, ამ ფუძემდებლური კონსტიტუციური ღირებულების დაცვის გარანტი არის სასამართლო. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლო, ერთი მხრივ, მოქმედებს რიგორც ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების დაცვის გარანტი, ხოლო მეორე მხრივ, მისი შეზღუდვის უფლებამოსილებით აღჭურვილი ლეგიტიმური ორგანო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის №1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ლევან იზორია და დავით-მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს შეფასებით აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან ადამიანის თავისუფლების უფლებაში ჩარევის სამართლებრივი კონტროლი არის მნიშვნელოვანი გარანტია, რომელიც გათვალისწინებულია კონვენციის მე-5 მუხლით (იხ. მაგ. Brogan v. The United Kingdom, §58; Pantea v. Romania, §236; Assenov and Others v. Bulgaria, §146). სასამართლოს შეფასებით სამართლებრივი კონტროლი გამომდინარეობს კანონის უზენაესობის პრინციპიდან, რომელიც „ერთ-ერთი ყველაზე ფუნდამენტური პრინციპია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ... რომელიც ცხადად არის აღნიშნული კონვენციის პრეამბულაში“ და „რომლიდანაც მთლიანი კონვენცია იღებს სულისკვეთებას“ (Brogan v. The United Kingdom, §58). სამართლებრივი კონტროლის მიზანია ეფექტური დაცვის არსებობა არასათანადო მოპყრობის რისკის  ... და აღმასრულებელი ხელისუფლების მხრიდან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ, რათა მათ ვიწროდ განსაზღვრული მიზნებისათვის და მკაცრად შესაბამისობაში იმოქმედონ კანონით დადგენილი პროცედურების შესაბამისად (Ladent v. Poland, §72).

მოსამართლის მნიშვნელოვან როლზე აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების პროცესში ყურადღება გაამახვილა გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ, როდესაც მიუთითა: „მოსამართლემ მასზე დაქვემდებარებული ურთიერთშეფარდებისას ყოველთვის უნდა გაითვალისწინოს, რომ წინასწარი პატიმრობის უმთავრესი მიზანი და გამართლებული საფუძველია სისხლის სამართლის საქმის სათანადოდ მოწესრიგებული წარმოებისა და შემდგომი მართლმსაჯულების უზრუნველყოფა“ და თანაზომიერების პრინციპიდან გამომდინარე „მოსამართლე . . . . გამუდმებით უნდა ითვალისწინებდეს წინასწარი პატიმრობის მიზნებს“ და „თუ ეს სამართლებრივი ინსტიტუტი აღარ არის საჭირო ერთ-ერთი ზემოთ აღნიშნული მიზნის შესრულებისათვის მაინც, მაშინ მისი გათვალისწინება, ძალაში დატოვება ან განხორციელება არათანაზომიერი და ზოგადად, დაუშვებელია“ (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი პალატის 1965 წლის 15 დეკემბრის განჩინება E-19,342).

სამწუხაროდ, გასაჩივრებული ნორმების მოქმედების გამო სასამართლოები ვერ უზრუნველყოფენ პირის თავისუფლების ეფექტურ დაცვას. შესაბამისად, სასამართლოები სადავო ნორების საფუძველზე პატიმრობაში მყოფი პირის მიმართ აღკვეთი ღონისძიების სახით იყენებენ პატიმრობას, რის შედეგადაც პატიმრობის ვადის გაგრძელება ხდება კონსტიტუციით დადგენილი ზღვრული ვადის მიღმა. ამ მხრივ საგულისხმოა მოსარჩელე გიორგი უგულავას მიმართ გამოყენებული პატიმრობები. 2013 წლის 22 თებერვალს გიორგი უგულავა ე.წ. „იმედისა“ და „თბილსერვისის“ საქმეზე საქართველოს სსკ-ის 182–ე მუხლის მე–2 ნაწილის ,,დ“ ქვეპუნქტით, მე–3 ნაწილის ,,ა“ და ,,ბ“ ქვეპუნქტებითა და 194–ე მუხლის მე–3 ნაწილის ,,ა“ და ,,ბ“ ქვეპუქტებით ბრალდებულად პასუხისგებაში იქნა მიცემული. ბრალდებაში აღწერილი ქმედებები განეკუთვნება განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთა კატეგორიას.  

ბრალდების წარდგენის შემდეგ, 2013 წლის 24 თებერვალს მთავარმა პროკურატურამ შუამდგომლობით მიმართა სასამართლოს გიორგი უგულავას მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით 1 000 000 ლარის ოდენობის გირაოს გამოყენების თაობაზე და იმავდროულად მოითხოვა დამატებითი ვალდებულებების დაკისრება, რომ ბრალდებულმა არ დატოვოს საქართველოს ტერიტორია და გამოძიების ორგანოში გამოცხადდეს კვირაში ერთხელ. 2013 წლის 25 თებერვლის განჩინებით სასამართლომ არ დააკმაყოფილა აღნიშნული შუამდგომლობა და გიორგი უგულავას მიმართ აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებისა და დამატებითი ვალდებულებების შესრულების დაკისრებაზე დასაბუთებული და არგუმენტირებული განჩინებით უარი თქვა. აღკვეთ ღონისძიებასთან დაკავშირებით განჩინება უცვლელად იქნა დატოვებული როგორც სააპელაციო სასამართლოს მიერ, ისე წინასასამართლო სხდომაზე. აღნიშნულიდან 10 თვის შემდეგ - 2013 წლის 18 დეკემბერს გიორგი უგულავას წარედგინა საქართველოს სსსკ-ის 182-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,დ” ქვეპუნქტითა და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ა” და ,,ბ” ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული ახალი ბრალდება ე.წ. „ფონდების“ საქმეზე.

ამ საქმის ფარგლებში, 2013 წლის 21 დეკემბერს პროკურატურამ გიორგი უგულავას დაპატიმრების მოთხოვნით მიმართა სასამართლოს, რაც არ დაკმაყოფილდა და შეეფარდა გირაო 50 000 ლარი.

როგორც წინა შემთხვევაში, აღკვეთ ღონისძიებასთან დაკავშირებით განჩინება უცვლელად იქნა დატოვებული, როგორც სააპელაციო სასამართლოს მიერ, ისე წინასასამართლო სხდომაზეც.

სასამართლოს აღნიშნული გადაწყვეტილებების მიღებიდან დაკავებამდე, გიორგი უგულავამ არაერთხელ გადაკვეთა საქართველოს საზღვარი, თუმცა არდაბრუნების მცდელობასაც კი არ ჰქონია ადგილი. იგი დადგენილ დროს ცხადდებოდა სასამართლო პროცესებზე და საპატიო მიზეზების არსებობის შემთხვევაშიც კი არ იყენებდა პროცესის გადადების შესაძლებლობას.

2014 წლის 29 ივნისს გიორგი უგულავას დაგეგმილი ჰქონდა საქმიანი ვიზიტი საქართველოს ფარგლებს გარეთ. კერძოდ, ლონდონში დაგეგმილი იყო შეხვედრა ლორდთა პალატის წევრ ლორდ ჰარისთან, უკრაინაში დაგეგმილი იყო შეხვედრა კიევის ახლადარჩეულ მერ ვიტალი კლიჩკოსთან და ბოლოს მოლდავეთის დედაქალაქ კიშინოვში მონაწილეობა უნდა მიეღო ევროსაბჭოს რეგიონალური კონგრესის მონიტორინგის სხდომაში. ის იყო საქართველოს დელეგაციის ხელმძღვანელი და კონგრესი განიხილავდა 2014 წელს საქართველოში ჩატარებული თვითმმართველობის არჩევნების შედეგებს. ვიზიტის წინა დღეს გიორგი უგულავას ჩაბარდა უწყება იმავე წლის 30 ივნისს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო უწყებაში გამოცხადების შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ სამართლებრივად არ არსებობდა ბარიერი, რომელიც მის უცხოეთში გამგზავრებას დააბრკოლებდა, მან გადადო ვიზიტი და დათქმულ დროს საგამოძიებო უწყებაში გამოცხადდა.

2014 წლის 30 ივნისს მას წარედგინა საქართველოს სსკ-ის 182-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ,,დ’’ ქვეპუნქტითა და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის ,,ბ’’ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ბრალდება („სითი პარკის“ ეპიზოდი) და პროკურატურამ სასამართლოს მიმართა შუამდგომლობით გიორგი უგულავას მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გირაოს 50 000 ლარის შეფარდებისა და დამატებითი ღონისძიების სახით პასპორტისა და პირადობის დამადასტურებელი სხვა მოწმობის ჩაბარების ვალდებულების გამოყენების შესახებ.

გიორგი უგულავაზე აღნიშნული ბრალდების წარდგენა არ ემსახურებოდა სისხლის სამართლის კანონისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით განსაზღვრულ მიზნებს.  ამ მოქმედებების მოტივაცია ერთი იყო - როგორმე შეეზღუდათ გიორგი უგულავა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული თავისუფალი მიმოსვლისა და გადაადგილების უფლებაში,  შესაბამისად შეზღუდათ იგი მის პოლიტიკურ საქმიანობაში. სწორედ ამით აიხსნება ბრალდების მოთხოვნა აღკვეთ ღონისძიებასთან ერთად დამატებითი ღონისძიების სახით გამოყენებული ყოფილიყო პასპორტისა და პირადობის დამადასტურებელი სხვა მოწმობის ჩაბარების ვალდებულება.

2014 წლის 02 ივლისს, აღნიშნული შუამდგომლობის განხილვისას პროკურატურა ძირითადად მიმალვის საფრთხეზე აპელირებდა. ამასთან, გიორგი უგულავამ ერთმნიშვნელოვნად განაცხადა, რომ თუ მის მიმართ სასამართლო არ გამოიყენებდა დამატებით ღონისძიებას, იგი სამუშაო ვიზიტით გაემგზავრებოდა უცხოეთში. ამდენად, მოსამართლისათვის გადაწყვეტილების გამოტანამდე იყო ცნობილი გიორგი უგულავას გადაწყვეტილება უცხოეთში გამგზავრების შესახებ. მიუხედავად აღნიშნულისა, მან ჩათავალა, რომ მიმალვის საფრთხე არ არსებობდა და არათუ დამატებითი ღონისძიება, არამედ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებაზეც კი უარი თქვა.

შემდგომში გიორგი უგულავამ საჯაროდ განაცხადა, რომ იგი აპირებდა უცხოეთში გამგზავრებას.

ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო დანაყოფმა ამჯერად უკვე ახალი უწყება იმავე დღის ღამის საათებში ჩააბარა გიორგი უგულავას. უწყების თანახმად, განსახილველ საქმეზე იგი 2014 წლის 04 ივლისს 10 საათზე საგამოძიებო დანაყოფში უნდა გამოცხადებულიყო.

უწყების შინაარსი გამომძიებელმა იმავე დღეს 23 საათსა და 23 წუთზე სმს შეტყობინებით დააზუსტა და მიუთითა, რომ დაბარებული იყო მოწმის სახით დასაკითხად. დაკითხვის წესთან მიმართებით დღემდე მოქმედებს 1998 წლის საპროცესო კოდექსი, რომლის 295-ე მუხლის თანახმად პირის გამოძახება შესაძლებელია ტელეფონოგრამითა და კავშირგამბულობის სხვა ნებისმიერი საშუალებით. ამდენად, სმს შეტყობინებას იგივე იურიდიული ძალა გააჩნია, როგორც უწყებას და 2014 წლის 04 ივლისს დაბარებასთან დაკავშირებით ისინი ერთ მთლიან დოკუმენტად უნდა იქნეს განხილული.

2014 წლის 04 ივლისს 10 საათზე მოწმის სახით დაბარება სასამართლო პროცესზე არც პროკურატურამ უარყო, თუმცა ყოვლად დაუსაბუთებლად მოსამართლემ განაცხადა, რომ ეს არ დასტურდებოდა.

გიორგი უგულავას არ გააჩნდა კანონით განსაზღვრული რაიმე ვალდებულება თავისი გეგმების შესახებ გამომძიებლისთვის შეეტყობინებინა, მან უწყების ჩაბარებისას პირადად განუცხადა გამომძიებელ გიორგი კვარაცხელიას უცხოეთში დაგეგმილი ვიზიტის შესახებ, თუმცა ცალსახად დაუდასტურა, რომ დათქმულ დღეს იგი გამოცხადდებოდა. შექმნილი სიტუაციიდან გამომდინარე, გიორგი უგულავამ შეკვეცა ვიზიტის ხანგრძლივობა და გადაწყვეტილების შესახებ სოციალურ ქსელითა და ტელევიზიების მეშვეობით საჯარო განცხადება გააკეთა. მიუხედავად ამისა, 2014 წლის 03 ივლისს 05 საათსა და 57 წუთზე იგი მოსამართლის განჩინების გარეშე, მიმალვის საფრთხის მოტივით დააკავეს. მთელი ამ წელიწადნახევრის განმავლობაში გიორგი უგულავას მიერ არ განხორციელებულა არც ერთი ქმედება, რომელიც აღკვეთის ღონისძიების მიზნებს ეწინააღმდეგება და კეთილსინდისიერ, ობიექტურ ადამიანს გაუჩენდა განცდას, რომ იგი მიმალვას აპირებდა, მითუმეტეს, რომ საზღვარზე დაუბრკოლებლად გადაადგილების უფლება წინა დღეს მოსამართლისგან ჰქონდა მიღებული. ამის შემდეგ გიორგი უგულავას ბრალდება წარედგინა 2014 წლის 28 ივლისს სისხლის სამართლის კოდექსის 333-ე მუხლის პირველი ნაწილით ე.წ. „7 ნოემბრის“ საქმეზე. 2014 წლის 04 აგვისტოს პროკურორატურამ შუამდგომლობით მიმართა სასამართლოს და მოითხოვა ბრალდებულ გიორგი უგულავას მიმართ წინასასამართლო სხდომის თარიღის განსაზღვრა. ბრალდებულის სასამართლოში პირველი წარდგენის სხდომაზე აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საკითხი საერთოდ არ დასმულა.

ამის შემდეგ საქმეზე არაერთგზის გაგრძელდა წინასასამართლო სხდომის ვადა და გიორგი უგულავასთვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების მოთხოვნით ბრალდებულად ცნობიდან მთელი 8 თვის მანძილზე ბრალდებას სასამართლოსთვის არ მიუმართავს.

2014 წლის 28 ივლისიდან 2015 წლის 13 მარტამდე პერიოდში არავითარი ახალი მტკიცებულება გიორგი უგულავას წინააღმდეგ არ მოპოვებულა. მიუხედავად ამისა, 2015 წლის 14 მარტს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა კოლეგიას პროკურატურამ მიმართა შუამდგომლობით გიორგი უგულავასათვის აღკვეთის ღონისძიებად პატიმრობის შეფარდების მოთხოვნით. 2015 წლის 15 მარტს მოსამართლემ დააკმაყოფილა აღნიშნული  შუამდგომლობა და ბრალდებულ გიორგი უგულავას ხელახლა შეუფარდა აღკვეთის ღონისძიებად პატიმრობა. აღნიშნული გადაწყვეტილება დაცვის მხარემ გაასაჩივრა სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიაში, თუმცა 2015 წლის 20 მარტის განჩინებით, დაცვის მხარის შუამდგომლობა დაუშვებლად იქნა ცნობილი.

მართალია, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი წინადადება კონსტიტუციის მსგავსად ადგენს, რომ „ბრალდებულის პატიმრობის საერთო ვადა არ უნდა აღამატებოდეს 9 თვეს,“ თუმცა, აღნიშნული ნორმა, სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსის შედეგად იმგვარი განმარტების შესაძლებლობას იძლევა, რომ ახალი ბრალდების წარდგენის გზით, ან მანამდე წარდგენილი ბრალდების საქმეზე, პროკურატურა შუამდგომლობას აყენებს, ხოლო სასამართლო მას აკმაყოფილებს, და შედეგად პირის მიმართ ახლიდან ხდება პატიმრობის გამოყენება. შედეგად, აღნიშნული საკანონმდებლო ნორმა განიმარტება იმგვარად, რომ 9 თვიანი ვადა მოქმედებს მხოლოდ ერთ სისხლის სამართლის საქმეზე შეფარდებული  პატიმრობის მიმართ.

კიდევ ერთხელ გვსურს სასამართლოს ყურადღება გავამახვილოთ იმაზე, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი „ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია“ და მე-6 პუნქტი „ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს“, ადგენს იმ ფუძემდებლურ წესს, რომ დაუშვებელია პირის თვითნებური პატიმრობა და რომ პატიმრობის 9 თვიანი ვადა არის მაქსიმალური. შესაბამისად, კონსტიტუციით დადგენილი ამ ვადის ზემოთ პირის პატიმრობა ნებისმიერ იმ ბრალდების საქმეზე, რომელიც დაკავშირებულია პირის მიმართ პატიმრობის შეფარდებამდე მომხდარი ფაქტების საფუძველზე წარმოებულ გამოძიებასთან, არაკონსტიტუციურია.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საბერძნეთის კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილებებით პირდაპირ იქნა გათვალისწინებული ის დებულება, რომ საქმის დაყოფა ცალკეულ საქმეებად პატიმრობის ვადის გახანგრძლივების მიზნით არის დაუშვებელი. თუმცა, იმ ქვეყნებშიც კი, სადაც არათუ ამგვარი პირდაპირი ჩანაწერი ვადის მაქსიმალურ ხანგრძლივობასთან დაკავშირებით კონსტიტუციით არ არის გათვალისწინებული და კონსტიტუცია მხოლოდ „კანონით დადგენილ ვადაზე“ მითითებას შეიცავს, პატიმრობის ვადის ხანგრძლივობის გაზრდა ან ახალი პატიმრობის შეფარდება ამ  ვადის ზევით არაკონსტიტუციურად არის მიჩნეული.

ამ თვალსაზრისით საგულისხმოა თურქეთის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა. 2012 წელს რამდენიმე მოსარჩელემ სარჩელით მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს კანონით დადგენილი პატიმრობის მაქსიმალური ვადის ამოწურვის შემდეგ მათ მიმართ შეფარდებული პატიმრობის არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე თურქეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 და მე-7 პუნქტებთან მიმართებით.

მაგალითისთვის მოვიყვანთ თურქეთის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ერთერთ ამგვარ საქმეზე გამოტანილ გადაწყვეტილებას (2013 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება, განცხადების #2012/1137. ვიყენებთ გადაწყვეტილების ინგლისურ თარგმანს:  http://www.taa.gov.tr/indir/the-judgment-of-the-constitutional-court-app-no-20121137-dated-272013-bWFrYWxlfDBjMGVkLWVlNjU1LTEwZDIwLTM3NDdjLnBkZnw1MjM/). მოსარჩელე (მურატ ნარმანი) დაკავებული და შემდეგ დაპატიმრებული იქნა სტამბულის სასამართლოს მიერ სისხლის სამართლის საქმეზე, რომელშიც მას ბრალად ედებოდა სხვადასხვა დანაშაულის ჩადენა. 5 წლიანი ვადის გასვლამდე ცოტა ხნით ადრე, რაც თურქეთის რესპუბლიკის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით წარმოადგენს პატიმრობის მაქსიმალურ ვადას, მოსარჩელემ სასამართლოს მიმართა შუამდგომლობით მისი პატიმრობიდან გათავისუფლების შესახებ, თუმცა უშედეგოდ. სახელმწიფო ბრალდების და სასამართლოს აზრით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი ვადა, ცალცალკე უნდა გავრცელებულიყო თითოეული დანაშაულის მიმართ. სასამართლომ ამ მხრივ განიხილა თურქეთის რესპუბლიკის კონსტიტუციის და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისი დებულებები. თურქეთის კონსტიტუციის მე-19 მუხლი ადგენს პიროვნების თავისუფლების და უსაფრთხოების უფლებას:

„მუხლი 19 - ყველას გააჩნია პიროვნული თავისუფლების და უსაფრთხოების უფლება.

არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება გარდა შემდეგი შემთხვევებისა, კანონით განსაზღვრული პროცედურისა და წესების დაცვით:

 . . . . .

პირები, რომელთა მიმართაც არსებობს ძლიერი მტკიცებულება, რომ მათ ჩაიდინეს დანაშაული, შეიძლება დაპატიმრებული იქნენ სასამართლოს გადაწყვეტილებით მხოლოდ იმ  მიზნით, რომ თავიდან იქნეს აცილებული მიმალვა, ან მტკიცებულების განადგურება ან შეცვლა, ასევე კანონით გათვალისწინებულ სხვა შემთხვევებში, რაც პატიმრობის აუცილებლობას წარმოშობს . . . . “

 თურქეთის რესპუბლიკის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (ამონარიდი მოგვყავს კოდექსის ინგლისური თარგმანიდან: Turkish Criminal Procedure Code, Ceza Muhakemesi Kanunu, Istanbul, 2009) მე-8 მუხლი ადგენს სარჩელთა (ბრალდებათა) კავშირის ცნებას:

„კავშირის ცნება

მუხლი 8 – (1) მიიჩნევა, რომ სარჩელები კავშირში იმყოფებიან, თუ პირს ბრალი ედება ერთზე მეტი დანაშაულის ჩადენაში, ან თუ ერთზე მეტ პირს ბრალი ედება ერთი და იმავე დანაშაულის ჩადენაში. . .“.

კოდექსის 102-ე მუხლის მე-2 პარაგრაფის თანახმად: „(2) თუ დანაშაული ასიზური სასამართლოს იურისდიქციის ქვეშაა, პატიმრობის მაქსიმალური ვადა არის ორი წელი. ეს ვადა შეიძლება გაგრძელდეს საფუძვლების განმარტებით აუცილებელ შემთხვევებში, მაგრამ არა უმეტეს 3 წლის ვადით“. ამასთან, კოდექსის 104-ე მუხლის პირველი პარაგრაფის მიხედვით: „(1) ეჭვმიტანილი ან ბრალდებული უფლებამოსილია გამოძიების და ბრალდების ნებისმიერ ეტაპზე დააყენოს შუამდგომლობა მისი გათავისუფლების თაობაზე.“

საკონსტიტუციო სასამართლომ თავდაპირველად იმსჯელა პატიმრობის ვადის ხანგრძლივობაზე კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, და პატიმრობის ვადის გონივრულობასთან დაკავშირებით კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-7 პუნქტთან მიმართებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „42. კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს რა პრინციპს, რომ ყველას აქვს თავისუფლების და პირადი უსაფრთხოების უფლება, მეორე და მესამე პუნქტებში, ამომწურავადაა ჩამოთვლილი გარემოებები, რომელთა საფუძველზეც შეიძლება პირს ჩამოერთვას თავისუფლება, თუ დაცულია კანონით გათვალისწინებული პროცუდურები და პირობები.“ სასამართლომ მიუთითა კონსტიტუციის მე-13 მუხლზე -  „ძირითადი უფლებების და თავისუფლებების შეზღუდვა“, რომელიც ადგენს, რომ ძირითადი უფლება შეიძლება მხოლოდ კანონით შეიზღუდოს, იმგვარად რომ არ დაირღვეს ამ უფლებათა არსი და ეს შესაბამისი იყოს კონსტიტუციის შესაბამისი მუხლის მიზნებთან. კონსტიტუციის თანახმად, შეზღუდვები არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს კონსტიტუციის ტექსტსა და სულისკვეთებას და საზოგადოების დემოკრატიული წყობის, სეკულარული რესპუბლიკისა და პროპორციულობის პრინციპის მოთხოვნებს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მიზნები და განაცხადა, რომ: „კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მიზანია დაიცვას პიროვნება თავისუფლების თვითნებური ჩამორთმევისგან. ამგვარად, პირის თავისუფლების ნებისმიერი შეზღუდვა, კანონით გათვალისწინებულ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, თანხვედრაში უნდა იყოს კონსტიტუციის შესაბამისი მუხლის სულისკვეთებასთან და არ უნდა მივყავდეთ თვითნებურ მოპყრობამდე. აღნიშნულის გამო, კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დადგენილი პრინციპის გათვალისწინებით, რომელიც აცხადებს, რომ პიროვნების თავისუფლების შეზღუდვის პროცედურა და პირობები უნდა განისაზღვროს კანონით, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, არსებობს თუ არა განმცხადებლის პატიმრობის კანონიერი საფუძვლები [პატიმრობა კანონიერია თუ არა], ან იმ შემთხვევაში როდესაც კანონი თავისუფლების აღკვეთის შესაძლებლობას ითვალისწინებს [როდესაც პატიმრობა კანონიერია], როგორც ეს გათვალისწინებულია [კონსტიტუციის] პრინციპით, რომლითაც [თურქეთის] სახელმწიფო ექვემდებარება კანონის უზენაესობას, მისი გამოყენებით, არსებობს თუ არა სათანადო ხელმისაწვდომობა, განსაზღვრულობა და მოსალოდნელობა თავიდან იქნეს აცილებული თვითნებური პატიმრობა (§44).“

სასამართლოს შეფასებით, „იმ სიტუაციაში, სადაც გამოძიება და სასამართლო განხილვა პირის მიერ ორი ან მეტი დანაშაულის ჩადენის გამო, წარიმართება ერთი საქმის ფარგლებში, იმის გათვალისწინებით, რომ გამოძიება და სასამართლო განხილვა უნდა წარიმართოს ჰარმონიულად, ნათელია, რომ პატიმრობა, როდესაც ის გამოიყენება როგორც ღონისძიება, წარმოშობს შედეგებს მთლიანი გამოძიებისა და სასამართლო განხილვისთვის“. სასამართლოს შეფასებით, „ვინაიდან, პატიმრობა არ არის სანქცია, არამედ ღონისძიება“, ამიტომაც დაუშვებელია ცალკე განვიხილოთ პატიმრობის ვადები სხვადასხვა დანაშაულებზე. „დანაშაულთა ან ბრალდებულთა რაოდენობა ის ფაქტორებია, რაც გათვალისწინებული უნდა იქნეს პატიმრობის ხანგრძლივობის გონივრულობის განსასაზღვრად, თუმცა ეს ფაქტორები პატიმრობის კანონით განსაზღვრული ვადის საკითხის გადაწყვეტისას შეუძლებელია მხედველობაში იქნეს მიღებული. შეუძლებელია მივიდეთ სხვაგვარ დასკვნამდე, თუ ერთობლივად განვიხილავთ პატიმრობის, როგორც ღონისძიების ადგილს მართლმსაჯულების სისტემაში და იმ ფაქტს, რომ კანონის [სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის] 102-ე მუხლის მიხედვით პიროვნების თავისუფლების მიმართ გამოსაყენებული შეზღუდვა ვიწროდ უნდა განიმარტოს“ (§49).

სასამართლომ სამართლიანი სასამართლოს უფლებაზეც გაამახვილა ყურადღება და აღნიშნა, რომ „პატიმრობის ვადის გახანგრძლივება, განსახილველი ბრალდებების რაოდენობის გამო, შედეგად გამოიწვევს სასამართლოს მიერ საქმის დროულად განხილვის უფლების შესაძლო დარღვევას, ისევე როგორც პიროვნების თავისუფლების უფლების შესაძლო დარღვევას.“ ამგვარი პრაქტიკა სასამართლოს აზრით მიუღებელია, რადგან „ეს მიგვიყვანს პირის თავისუფლების და ხელშეუხებლობის უფლების ავტომატურ დარღვევამდე, და მეორე მხრივ, საქმის გონივრულ ვადაში განხილვის უფლების პოტენციურ დარღვევამდე“ (§51).

საკონსტიტუციო სასამართლომ განსახილველ საკითხზე იმსჯელა კანონის განსაზღვრულობის პრინციპიდან გამომდინარეც. სასამართლოს შეფასებით, „პიროვნების თავისუფლების და ხელშეუხებლობის უფლების ნებისმიერი შეზღუდვა უნდა იყოს კანონით გათვალისწინებული. ამგვარ შეზღუდვათა პროცედურა და პირობები უნდა დადგინდეს კანონით. კანონი იმგვარად უნდა იყოს ჩამოყალიბებული, რომ შესაძლებლობა მისცეს ინდივიდს წინასწარ განსაზღვროს პატიმრობის საფუძვლები და მისი ხანგრძლივობა, გარკვეული ხარისხით ნათლად და გასარკვევად“ (§52). სასამართლომ განაცხადა: „იმას, რომ პატიმრობის მაქსიმალური ვადის გამოყენება ხდება დამოუკიდებლად თითოეული ბრალდების/დანაშაულისათვის, შედეგად შეიძლება მოყვეს ის, რომ პიროვნებას შეიძლება აღეკვეთოს თავისუფლება ერთზე მეტი დროით და მისი პატიმრობა გაგრძელდეს მოულოდნელად. . . იმ სახელმწიფოში, რომელიც იმართება კანონის უზენაესობის პრინციპით, მიუღებელია, რომ პირს, რომლის ბრალეულობა ჯერ არ დამტკიცებულა, ჩამოერთვას თავისუფლება განუსაზრელი ვადით...“ (§53).

შედეგად, სასამართლომ მიიჩნია, რომ კანონით განსაზღვრული ვადის შემდეგ პატიმრობას არ ჰქონდა არავითარი კანონიერი საფუძველი და არ შეესაბამებოდა კონსტიტუციის მე-19 მუხლით გათვალისწინებულ „კანონის განსაზღვრულობას“. სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-7 პუნქტის მიმართ, პატიმრობის ვადის ხანგრძლივობა მისი პერიოდულად გაგრძელების გზით იმ მოტივით, რომ მას ბრალად ედებოდა და მის მიმართ სასამართლო განიხილავდა ერთზე მეტი დანაშაულის საქმეს.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმები პირდაპირ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ უფლებას არ იქნეს პირი თვითნებურად დაპატიმრებული და მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით განსაზღვრულ პატიმრობის მაქსიმალურ ვადას, ისინი არაკონსტიტუციურად და არაპროცორციულად ზღუდავენ ბრალდებულის თავისუფლებას, არღვევენ უდანაშაულობის პრეზუმფციას და ხელყოფენ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების და 206-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს იმ პირის 9 თვეზე მეტი ვადით პატიმრობას, რომელსაც ბრალი ედება იმ დანაშაულში, რომლის ჩადენის დრო წინ უსწრებს პატიმრობის შეფარდებას არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან, 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

 

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი და 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილი და 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის "ბ" ქვეპუნქტი, სასამართლო პრაქტიკა და მოსარჩელის მიმართ შეფარდებული პატიმრობაც ცხადჰყოფს, რომ პატიმრობის თავდაპირველად შეფარდება, ისევე როგორც პატიმრობის ვადის გაგრძელება, ხდება ერთი და იმავე საფუძვლებით. კერძოდ, პროკურატურა ხშირად აცხადებს, რომ 9 თვიანი პატიმრობის პირობებში ჯერ კიდევ არსებობს საფრთხე იმისა, რომ თავისუფლებაში ყოფნის დროს პირი მოახდენს ზეგავლენას მოწმეებზე, გაანადგურებს მტკიცებულებებს, მიიმალება ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს. საქართველოს კონსტიტუციამ გაითვალისწინა რა პატიმრობის მხოლოდ 9 თვიანი ვადა, აღნიშნულით მიანიშნა, რომ შესაბამისმა ორგანოებმა უნდა იმოქმედონ ეფექტურად იმისათვის, რომ აღნიშნულ ვადაში მოხდეს საქმის განხილვა და პირის მიმართ განაჩენის გამოტანა. ხოლო თუ ასე არ მოხდა, კონკრეტული რისკების არსებობა (მაგ. მიმალვის რისკის არსებობა) ვერავითარ გავლენას მოახდენს პირის შემდგომ გათავისუფლებაზე, რადგან 9 თვიანი ვადა არის იმპერატიული ზღვარი, რომლის გახანგრძლივებაც შეუძლებელია. იდენტური მტკიცების სტანდარტი - დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტია გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით როგორც პირის დაკავებისთვის, ისე მის მიმართ პატიმრობის გამოყენებისთვის.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, განსაზღვრავს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს. იმავე მუხლის მე-19 ნაწილი შეიცავს ბრალდებულის დეფინიციას. ნორმის თანახმად, ბრალდებულია არის „პირი, რომლის მიმართაც არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მან ჩაიდინა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაული“. კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, „პირს ბრალი წაეყენება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული“. საპროცესო კოდექსის 169-ე მუხლის პირველი ნაწილი კი მიუთითებს, რომ „პირის ბრალდებულად ცნობის საფუძველია გამოძიების სტადიაზე შეკრებილ იმ  მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რომლებიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისათვის, რომ ამ პირმა დანაშაული ჩაიდინა.“

დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს ეფუძნება პირის დაკავებაც. საპროცესო კოდექსის 171-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, „თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა, ამასთანავე, პირი მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს, გამოძიების ადგილის მიხედვით სასამართლოს პროკურორის შუამდგომლობით, ზეპირი მოსმენის გარეშე გამოაქვს განჩინება პირის დაკავების თაობაზე. ეს განჩინება არ საჩივრდება.“

მეორე მხრივ, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს იყენებს კოდექსი აგრეთვე ყველა სახის აღკვეთი ღონისძიების გამოყენების შემთხვევაში. კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით: „აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“.

მიგვაჩნია, რომ „დასაბუთებული ვარაუდის“ საფუძველზე პირის თავისუფლებაში ჩარევა მის მიმართ პატიმრობის გამოყენების გზით არაკონსტიტუციურია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს და მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტს.

საქართველოს კონსტიტუციის პირველი მუხლის მიხედვით ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია. იმავე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, „ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ, დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს განსჯადობის მიხედვით არა უგვიანეს 48 საათისა. თუ მომდევნო 24 საათის განმავლობაში სასამართლო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას დაპატიმრების ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის შესახებ, პირი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს.“ კონსტიტუციის აღნიშნული დებულებიდან აშკარაა, რომ კონსტიტუცია თავისუფლების შეზღუდვის საფეხუროვან სისტემას ადგენს. პირის დაკავებას მოსდევს დაკავებულის სასამართლოში წარდგენა 48 საათის განმავლობაში, ხოლო შემდგომ სასამართლო მსჯელობს პირისათვის დაპატიმრების ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის თაობაზე. ბუნებრივია, რომ პირის დაკავების დროს შესაძლოა არსებობდეს ის საფრთხეები, რომელიც პირის დაკავებისთვისაა საჭირო. თუმცა, პირის ბრალდებულად ცნობა ან მისი დაკავება არ არის პირის თავისუფლებაში იმ ზომით ჩარევა, როგორც პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენება. ამიტომ,  ერთი და იმავე მტიცებულებათა სტანდარტით პირის დაკავების და პატიმრობის საკითხის გადაწყვეტა სრულიად არაპროპორციულია დაცული სიკეთის ხელყოფის კუთხით.

მტკიცებულებებს და მტკიცების სტანდარტს განსაკუთრებული მნიშვნელობა გააჩნია სამართალში. კიდევ უფრო დიდია მისი მნიშვნელობა სისხლის სამართლის პროცესისთვის. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი სწორედ მტკიცებულებათა მნიშვნელობას უსვამს ხაზს, როდესაც აცხადებს, რომ: „დადგენილება ბრალდებულის სახით პირის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, საბრალდებო დასკვნა და გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებს. ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ.“ კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმიდან ნათელი ხდება, რომ „უტყუარი მტკიცებულებები“ აუცილებელია მთლიანად სისხლის სამართლის პროცესისათვის.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა მტკიცების სტანდარტისა და მტკიცებულებათა მნიშვნელობას სისხლის სამართლის პროცესში და საქართველოს კონსტიტუციის 40-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობას. სასამართლოს შეფასებით, „აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება წარმოადგენს  სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთ საფუძველს, განამტკიცებს  უდანაშაულო პირის მსჯავრდების თავიდან აცილების მნიშვნელოვან, საყოველთაოდ აღიარებულ  პრინციპს - „in dubio pro reo“, რომლის თანახმად, დაუშვებელია პირის მსჯავრდება საეჭვო ხასიათის ბრალდებების საფუძველზე და, ამდენად, სისხლისსამართლებრივი დევნის პროცესში ადამიანის უფლებების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას ქმნის. მხოლოდ უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების პრინციპი წარმოადგენს იმის გარანტიას, რომ სახელმწიფო მოხელეთა თვითნებობისა თუ შეცდომების შედეგად არ მოხდეს უდანაშაულო პირის მსჯავრდება. სამართლებრივი სახელმწიფო გულისხმობს ისეთი სამართლებრივი სისტემის არსებობას, რომლის პირობებშიც პირის წინააღმდეგ განხორციელებული მართლმსაჯულების ღონისძიებები - ბრალდება და პასუხისმგებლობის დაკისრება უნდა განხორციელდეს ადეკვატური სტანდარტების შესაბამისად. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმა ასევე უკავშირდება კონსტიტუციის ამავე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს. კონსტიტუციური დებულება, რომ „ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ“, ქმნის ბრალდებულის დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის #1/1/548 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 3).

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა იმ რისკებზეც, რომლისგანაც აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმა იცავს ინდივიდს. პირველ რიგში სასამართლო ამგვარ საფრთხედ მიიჩნევს სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობას. კერძოდ, სასამართლო შეფასებით: „სისხლის სამართლის საქმეებზე მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში მტკიცებულება წარმოადგენს ინფორმაციის წყაროს“, რის გამოც, „სისხლისსამართლებრივი დევნის განმახორციელებელი ორგანო, რომლის ძირითად ამოცანას დანაშაულის გამოძიება და მისი პრევენცია წარმოადგენს, კანონმდებელმა უნდა უზრუნველყოს გამოძიებისთვის საჭირო ეფექტური და, ამავე დროს, მკაფიოდ ფორმულირებული, განჭვრეტადი სამართლებრივი მექანიზმებით, რომლებიც სისხლისსამართლებრივი დევნის პროცესში სავარაუდო შეცდომის ან თვითნებობის საფრთხეს არსებითად გამორიცხავს. კანონმდებლობა უნდა ითვალისწინებდეს იმ მინიმალურ გარანტიებს, რომლებიც გამორიცხავს პოტენციურად მცდარი, საეჭვო მტკიცებულებების ბრალდებულის საწინააღმდეგოდ გამოყენების შესაძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის #1/1/548 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 5, 8).

ყოველივე აქედან გამომდინარე, ნათელია, თუ რა მნიშვნელობა გააჩნია მტკიცების სტანდარტს. ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს შეფასებით „მტკიცების სტანდარტი არა მხოლოდ ანაწილებს შეცდომის რისკს მოდავე მხარეებს შორის, არამედ მიანიშნებს საბოლოოდ გამოსატანი გადაწყვეტილების შედარებით მნიშვნელობაზე“ (Addington v. Texas, 441 U.S. 418 (1979)). ამავდროულად, „მტკიცების სტანდარტი წარმოადგენს ფაქტის დამდგენის მიმართ ინსტრუქციის მცდელობას იმ ნდობის ხარისხის თაობაზე, რომელიც ჩვენ საზოგადოებას მიაჩნია, რომ მას უნდა გააჩნდეს შესაბამისი ტიპის მართლმსაჯულების აღსრულებისას ფაქტობრივი დასკვნების სისწორის მიმართ“ (In re Winship, 1970, Harlan, J., concurring. Rhonda Wasserman, Procedural Due Process, A reference Guide to the United States Constitution, 2004, p. 103).

იმის განსაზღვრისას, მოითხოვს თუ არა სამართლიანი სასამართლო მტკიცების სტანდარტის მომეტებულ სტანდარტს, ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლო სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად ყურადღებას ამახვილებს როგორც კერძო ინტერესებზე, ასევე სახელმწიფოს როლზე განსახილველი საკითხის გადაწყვეტაში და განსახილველი საკითხის მნიშვნელობაზე (იხ.Rhonda Wasserman, Procedural Due Process, A reference Guide to the United States Constitution, 2004, pp. 103-104). სწორედ ამიტომ, განსხვავებით კერძო პირთა შორის არსებული დავის გადაჭრისა, თუ დავის ერთერთი მხარე სახელმწიფოა და მას უპირისპირდება „განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონე“ თავისუფლების ინტერესი, რომელიც „უფრო არსებითია, ვიდრე მხოლოდ თანხის დაკარგვა“, სასამართლო მიიჩნევს, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოითხოვს აღმატებულ მტკიცების სტანდარტს.

ამ მხრივ შესაძლოა მაგალითის სახით მოყვანილ იქნეს ამერიკის შეერთებული შტატების ფედერალური სამართალი, რომელიც პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენებას დასაშვებად მიიჩნევს არა დასაბუთებული ვარაუდის, არამედ „ნათელი და დამაჯერებელი მტკიცებულების სტანდარტით“ (“clear and convincing evidence”), რომელიც უფრო მაღალი მტიცებითი სტანდარტია, ვიდრე „დასაბუთებული ვარაუდის“ სტანდარტი (იხ.: Daniel E. Hall, Criminal Law and Procedure, 2009, p.446; Joel Samaha, Criminal Procedure, 8th ed., 2012, p.408; Johhn N. Ferdico, Henry F. Fradella, Christopher D. Totten, Criminal Procedure For The Criminal Justice Professional, 2009, p.95). ამასთან, ამერიკის კანონმდებლობა ითვალისწინებს შეჯიბრობითი პროცესის ფარგლებში პატიმრობის შეფარდების საკითხის გადაჭრას, მათ შორის მოწმეთა დაკითხვის გზით, რასაც ქართული კანონმდებლობის მიხედვით მოკლებულია ბრალდებული (იხ. The Bail Reform Act of 1984).

სხვა დემოკრატიული ქვეყნების გამოცდილებაც სწორედ იმაზე მეტყველებს, რომ პირის თავისუფლებაში ჩარევა არ შეიძლება ეფუძნებოდეს მხოლოდ ვინმეს მოსაზრებას, არამედ ამგვარი ჩარევა გამართლებული უნდა იყოს ობიექტური ფაქტორებით. ასე მაგალითად, გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი მოითხოვს „სერიოზული ეჭვის“ („dringender Tatverdacht“) არსებობას, რომ პირმა შესაძლოა ჩაიდინა დანაშაული სხვა განსაზღვრულ ფაქტებთან ერთად (§112StPO).

ამავდროულად, ზოგიერთი ქვეყნის კანონმდებლობაში, მაგალითად ამერიკის შეერთებული შტატების და ჰოლანდიის, არსებობს ორდონიანი სტანდარტი იმის მიხედვით, პირის დაკავებასთან გვაქვს საქმე, თუ პატიმრობასთან (Piet Hein van Kempen, Pre-Trial Detention In National And International Law And Practice: A Comparative Synthesis And Analysis, in: P.H.P.H.M.C. van Kempen (Ed.), Pre-Trial Detention, Human Rights, Criminal Procedural Law And Penitentiary Law, Comparative Lal, p.33).

პატიმრობის სუბსიდიარული ხასიათიდან გამომდინარე, დაუშვებელია, რომ მისი გამოყენების აუცილებლობა იგივე სტანდარტით იქნეს დასაბუთებული, როგორც პირის ბრალდებულად ცნობა, აღკვეთის სხვა ღონისძიებების (მაგალითად, პირადი თავდებობა) და სხვა ღონისძიებების გამოყენება (მაგალითად, ბრალდებულის თანამდებობიდან გადაყენება).

პირისათვის პატიმრობის შეფარდების დროს „დასაბუთებული ვარაუდის“ სტანდარტით შეფარდების არაპროპორციულობაზე მეტყველებს მოსარჩელისათვის სასამართლოს მიერ ორჯერ შეფარდებული პატიმრობისას გამოყენებული „მტკიცებულებებიც“. გიორგი უგულავას პირველად დაპატიმრების საფუძველი იყო გიორგი კაპანაძის განცხადება, რომ მას გიორგი უგულავას სახელით ემუქრებოდნენ და რომ მას (გიორგი კაპანაძეს) ლონდონში მიუახლოვდა მისთვის უცნობი ვინმე „შავი ბრგე კაცი“ და გადასცა მუქარის შემცველი წერილი. ამ მუქარის „ფაქტზე“ გამოძიებაც არ დაწყებულა. შემდგომში, ბრალდებას სურდა რა გიორგი უგულავას პატიმრობის ვადის ყოვლად უკანონოდ გახანგრძლივება, წინასასამართლო სხდომის ვადის გადაწევისას უსაფუძლოდ მიუთითეს, რომ დეპუტატების დაკითხვაზე მოლაპარაკებები მიმდინარეობდა პარლამენტთან, რაც საჯაროდ უარყო საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარემ.

მეორედ დაპატიმრებას ერთერთ საფუძვლად დაედო მოწმეთა „ჩვენებები“ და საქმე, რომ გიორგი უგულავას სახელით ამ მოწმეებს ემუქრებიდნენ ტელეფონზე. ამასთან, დღემდე გაურკვეველია, თუ ვის სახელზეა რეგისტრირებული ის ტელეფონის ნორმები, რომლიდანაც მუქარა განხორციელდა. ასევე, „შექებას“ იმსახურებს ბრალდების მხარის ოპერატიულობა. საღამოს საათებში - დაახლოებით 7 საათზე მოწმეთა მიერ ფინანსურ პოლიციაში შეტანილი განცხადება, იმავე საღამოს ელვის სისწრაფით გაივლის ფინანსური პოლიციის და პროკურატურის ბიუროკრატიულ ლაბირინთებს, იწყება გამოძიება, იკითხებიან მოწმეები და მეორე დღეს ეს „მტკიცებულება“ აღმოჩნდება ბრალდების შუამდგომლობაში გიორგი უგულავას მიმართ პატიმრობის გამოყენების შესახებ შუამდგომლობაში.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის და 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილის, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილის და 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის "ბ" ქვეპუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან და მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით.

 

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს,  რომ პირს,  რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება,  უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა“  (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013  წლის 11 აპრილის #1/2/503,513  გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები -  ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-55).

სამწუხაროდ, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მესამე წინადადება ვერ უზრუნველყოფს ბრალდებულის მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლების ფარგლებში მისთვის შეფარდებული აღკვეთი ღონისძიების გადასინჯვის შესაძლებლობას და ხელყოფს მის უდანაშაულობის პრეზუმფციას მტკიცების ტვირთის ყოვლად გაუმართლებლად შებრუნების გზით. კერძოდ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მიხედვით: „მხარე უფლებამოსილია ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების შესახებ შუამდგომლობით მიმართოს მაგისტრატ მოსამართლეს გამოძიების ადგილის მიხედვით. ადვოკატმა სასამართლოს შუამდგომლობით შეიძლება მიმართოს მხოლოდ მისი დაცვის ქვეშ მყოფის თანხმობით, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც იგი არასრულწლოვანია ან აქვს ისეთი ფიზიკური ან ფსიქიკური ნაკლი, რომელიც შეუძლებელს ხდის მისგან თანხმობის მიღებას. შუამდგომლობაში უნდა აღინიშნოს, რა ახალი გარემოებები გამოვლინდა, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას, და უნდა დაერთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი (მასალები) ამ ახალ გარემოებათა შესახებ.“

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრულია პატიმრობის გამოყენების საფუძლები. ესენია: ა) ბრალდებულის მიმალვა და მის მიერ მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლა; ბ) ბრალდებულის მიერ მტკიცებულებათა მოპოვებისათვის ხელის შეშლა; გ) ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა.

შესაბამისად, სსსკ-ს 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მესამე წინადადების მიხედვით, ბრალდებულს ევალება შუამდგომლობას თანდართული მტიცებულებით ამტკიცოს, რომ გამოვლინდა ახალი გარემოებები, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას იმაზე, რომ თავიდან შეიძლება იქნეს აცილებული მის მიერ მიმალვა და მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის, მათ შორის, მტკიცებულებათა მოპოვებისათვის ხელის შეშლა და, რაც მთავარია, მან უნდა ამტკიცოს, რომ თავიდან შეიძლება იქნეს აცილებული მის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პატიმრობა პირდაპირ ზეგავლენას ახდენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლით დაცულ პირის უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე, ხოლო ხანგრძლივი პატიმრობა კი უდანაშაულობის პრეზუმფციის აშკარა ხელყოფას წარმოადგენს.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად „ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით.“ აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით „არავინ არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს.“

ანალოგიურ საფუძველს ეყრდნობა ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციაც. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ არაერთ საქმეზე იქნა მითითეული, რომ „დაუშვებელია მტკიცების ტვირთის შებრუნება იმგვარად, რომ ბრალდებულის მოვალეობა გახდეს იმ გარემოებების დემონსტრირება, რომლებიც მის თავისუფლების საფუძვლებს ამყარებს“ (იხ. მაგ. Bykov v. Russia; Khodorkovsky v. Russia, §185).

სადავო ნორმატიული აქტი, მტკიცების ტვირთის გადატანის გზით არა მხოლოდ ბრალდებულის უდანაშაულობის პრეზუმფციას აღრვევს, არამედ ფაქტობრივად ბრალდებულს აიძულებს მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ იმ შემთხვევაში, თუ პატიმრობის გამოყენების საფუძველი იყო პირის მიერ „ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხე“.

ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტის თანახმად, „არავინ არ არის ვალდებული მისცეს თავისი  . . . საწინააღმდეგო ჩვენება“.

ცალსახაა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მეორე წინადადება: „შუამდგომლობაში უნდა აღინიშნოს, რა ახალი გარემოებები გამოვლინდა, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას, და უნდა დაერთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი (მასალები) ამ ახალ გარემოებათა შესახებ“, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან, 42-ე მუხლის პირველ და მე-8 პუნქტებთან მიმართებით.

 

4. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით: „აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“.

ამავე კოდექსის 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს ერთადერთი საშუალებაა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული „ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა“.

სადავო ნორმების საფუძველზე შესაძლებელი ხდება პირის მიმართ გამოყენებული იქნეს პატიმრობა იმ შემთხვევაშიც კი, თუ საქმე ეხება გაუფრთხილებელი დანაშაულის ჩადენის საფრთხეს, აგრეთვე ისეთი დანაშაულის ჩადენის საფრთხეს, რომლისთვისაც საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი არ ითვალისწინებს სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთას.

მართალია, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტი ითვალისწინებს პირის დაპატიმრებას, თუ „საფუძვლიანად არის მიჩნეული პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის ან მისი ჩადენის შემდეგ მიმალვის აღკვეთის აუცილებლობა“, თუმცა, ევროპულმა სასამართლომ არაერთხელ განაცხადა, რომ „კონვენცია ვერ დაუშვებს დაპატიმრებას, რომელიც ზოგადად მიზნად ისახავს პირის მიერ დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილებას“ (იხ. მაგ, Lawless v, Ireland, §40) ამასთან, როგორც შტეფან ტრექსელი აღნიშნავს, „ჟეჩიუსის საქმეში გაქარწყლდა ეჭვი პრევენციული დაპატიმრების კონვენციასთან შესაბამისობის საკითხზე: „პირი შეიძლება დაპატიმრებული იქნეს მე-5 მუხლის 1(გ) პუნქტის მნიშვნელობით, მხოლოდ სისხლის სამართალწარმოების კონტექსტში, უფლებამოსილი სასამართლო ორგანოს წინაშე მის წარსადგენად, როდესაც არსებობს დანაშაულის ჩადენის ეჭვი. შესაბამისად, მე-5 მუხლის 1(გ) პუნქტის მეორე ალტერნატივა ყოველგვარ აზრს არის მოკლებული“ (შტეფან ტრექსელი, ადამიანის უფლებები სისხლის სამართლის პროცესში, 2009, გვ. 445).

საგულისხმოა გერმანიის კანონმდებლობაც. გერმანიის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, ნათლად და ამომწურავადაა დადგენილი ის შემთხვევები, როდესაც პირს შეიძლება პატიმრობა შეეფარდოს დანაშაულის ჩადენის რისკის გამო. პირველ რიგში, კანონი ჩამოთვლის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ დანაშაულებს (ესენია სქესობრივი და ძალადობრივი დანაშაულები, ხოლო სხვა შემთხვევებში უნდა არსებობდეს ობიექტური გარემოება, კერძოდ, პირის მიერ ამ დანაშაულთა განმეორებითი ჩადენა ან განგრძობადი ხასიათი). მეორე მხრივ, გარდა კანონით ზუსტად განსაზღვრულ დანაშაულთა ჩამონათვალისა, უნდა არსებობდეს გარკვეული ფაქტები, რომლებიც ასაბუთებენ იმის რისკს, რომ სასამართლოს მიერ საბოლოო განაჩენის გამოტანამდე ეს პირი ჩაიდენს იმავე სახის სხვა სერიოზულ დანაშაულებს ან განაგრძობს დანაშაულის ჩადენას, თუ დაკავება მოითხოვება, რათა თავიდან იქნეს აცილებული გარდაუვალი საფრთხე (§112a).

თუმცა, ამ თვალსაზრისით, ასევე აღსანიშნავია სხვა ევროპული ქვეყნების გამოცდილებაც. უნგრეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ ჯერ კიდევ 1999 წელს განიხილა უნგრეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ნორმა, რომელიც პატიმრობის გამოყენებას ითვალისწინებდა იმ შემთხვევაში, თუ პირმა „შესაძლოა თავიდან ჩაიდინოს დანაშაული“. სასამართლომ მიიჩნია, რომ აღნიშნული ნორმა თავისუფლების უფლების არააუცილებელ და არაპროპორციულ შეზღუდვას წარმოადგენდა (26/1999 (IX.8) AB).

უნგრეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის მნიშვნელობაზეც ისაუბრა. სასამართლოს შეხედულებით, „უდანაშაულობის პრეზუმფცია . . . კონსტიტუციური სისხლის სამართლის პროცესის ფუნდამენტური ინსტიტუტია, რომელიც დაუშვებელია შეიზღუდოს სხვა კონსტიტუციური უფლების საფუძელზე” (11/1992 (III.5.) AB, ABH 1992).

მართალია, უნგრეთის საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო ნორმის იდენტური ნორმა არაკონსტიტუციურად ცნო მხოლოდ თავისუფლების კონსტიტუციური უფლების მიმართ წინააღმდეგობის გამო, თუმცა გასაჩივრებული ნორმა, იმის გათვალისწინებით, რომ პატიმრობაში მყოფ პირს ეკისრება საწინააღმდეგოს მტკიცების ტვირთი აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების თაობაზე სასამართლოსთვის შუამდგომლობით მიმართვის შემთხვევაში, ხელყოფს როგორც თავისუფლების უფლებას, ისე უდანაშაულობის პრეზუმფციას.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმები არათუ არ მიუთითებენ სისხლის სამართლის კოდექსის კონკრეტული ნორმით განსაზღვრულ დანაშაულზე, არამედ ასევე შესაძლებელს ხდიან პატიმრობის გამოყენებას როგორც განზრახი, ისე გაუფრთხილებელი დანაშაულის შემთხვევაში, ასევე იმ შემთხვევაშიც, თუ ამა თუ იმ დანაშაულისათვის საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული არ არის სასჯელი თავისუფლების აღკვეთის სახით. საბოლოო ჯამში, სადავო ნორმები არღვევენ კანონის განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპებს და უდანაშაულობის პრეზუმფციის საწინააღმდეგოდ წარმოადგენენ არაპროპორციულ ჩარევას პირის თავისუფლებაში.

შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვები: „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“ და 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-40  მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.