საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ
დოკუმენტის ტიპი | კონსტიტუციური სარჩელი |
ნომერი | N646 |
ავტორ(ებ)ი | გიორგი უგულავა |
თარიღი | 30 აპრილი 2015 |
თქვენ არ ეცნობით სარჩელის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ სარჩელის დოკუმენტი
განმარტებები სადავო ნორმის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით
კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია უფლებამოსილი სუბიექტის მიერ, კერძოდ, მოსარჩელეს წარმოადგენს ფიზიკური პირი - გიორგი უგულავა, რომლის უფლებებიც უშუალოდ დაირღვა სადავო ნორმების მოქმედებით. კერძოდ, სადავო ნორმების გამოყენების შედეგად გიორგი უგულავას მიმართ მის წინააღმდეგ მიმდინარე სისხლისსამართლებრივი დევნის ფარგლებში იძულების ღონისძიების სახით არაერთხელ იქნა გამოყენებული პატიმრობა და არაერთხელ გაგრძელდა გამოყენებული პატიმრობის ვადა. კონსტიტუციური სარჩელით მოთხოვნილია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობა, რომელთა რეგულირების საგნის გათვალისწინებით, არსებობს უშუალო მიმართება სადავო ნორმებსა და საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს შორის. კერძოდ, ერთ შემთხვევაში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები, 205-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები და 206-ე მუხლი ითვალისწინებენ იძულებითი ღონისძიების ისეთ სახეს, როგორიცაა პატიმრობა, რაც განხილულ უნდა იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებაში, რადგან პირდაპირ შემხებლობაშია აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმებით დაცულ პირის თავისუფლებისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლებებთან არ იქნეს თვითნებურად დაპატიმრებული, არ იმყოფებოდეს პატიმრობაში თვითნებურად და კონსტიტუციით გათვალისწინებული ვადის დარღვევით და რომ არსებობდეს ეფექტიანი სასამართლო განხილვის პროცედურები, რომლებიც შესაძლებლობას მისცემს მოსარჩელეს სამართლიანი სასამართლოს უფლების ფარგლებში მოითხოვოს მისი დარვეული უფლებების ხელყოფისაგან დაცვა. ასევე, გადამოწმებული უნდა იქნეს პატიმრობის სასჯელის სახით გამოყენების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან. მეორე შემთხვევაში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი და 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილები, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის "ბ" ქვეპუნქტი, რომლებიც დასაშვებად მიიჩნევს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას, განხილულ უნდა იქნეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან და მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, ვინაიდან სადავო ნორმებით გათვალისწინებული „დასაბუთებული ვარაუდის“ სტანდარტით პატიმრობის გამოყენება არღვევს პირის თავისუფლების უფლებას და უფლებას, რომ სასამართლო აქტი ემყარებოდეს უტყუარ მტკიცებულებებს. მესამე შემთხვევა მოითხოვს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მესამე წინადადების განხილვას საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-8 პუნქტებთან მიმართებით, ვინაიდან სადავო ნორმას იმის მტკიცების ტვირთი, რომ აღარ არსებობს მის მიმართ პატიმრობის გამოყენების საფუძვლები, გადააქვს პატიმრობაში მყოფ პირზე, რაც არღვევს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციას, აკისრებს მას ვალდებულებას ამტკიცოს მისი უდანაშაულობა და ხელყოფს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, მათ შორის, უფლებას არ მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ. მეოთხე შემთხევაში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების: „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“ და 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა უნდა შემოწმდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით. კერძოდ, სადავო ნორმის შესაბამისად, პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენების, ასევე პატიმრობის ვადის გაგრძელების საფუძველს წარმოადგენს დასაბუთებული ვარაუდი პირის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის შესახებ, რაც ერთმნიშვნელოვნად ხელყოფს საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ თავისუფლების უფლებას და უდანაშაულობის პრეზუმფციას. ცალსახაა, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ზემოაღნიშნული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია, ვინაიდან საკითხი ეხება აღნიშნული ნორმების წინააღმდეგობას საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ სამართლებრივ სახელმწიფოში ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე ძირითად უფლებებთან. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხთან დაკავშირებით. კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით, ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და სრულად შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს. სარჩელის აღძვრისას არ დარღვეულა მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრული არცერთი საფუძველი. |
მოთხოვნის არსი და დასაბუთება
1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტი აცხადებს, რომ თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე. ამავე მუხლის მე-6 პუნქტის მიხედვით ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „ეს კონსტიტუციური ნორმები, ისე როგორც მთლიანად მე-18 მუხლი ეძღვნება ადამიანის თავისუფლების დაცვას. ადამიანის თავისუფლება გარანტირებულია არა მხოლოდ მატერიალური ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმების ერთობლიობით, რაც ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულ ადგილს ძირითად უფლებათა სისტემაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II , 1). „რაც შეეხება „ადამიანის თავისუფლებას“, იგი გულისხმობს ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე. ადამიანის თავისუფლება არის მისი გადაადგილების თავისუფლება მისი ვიწრო გაგებით. თუმცა, აშკარად განსხვავებულია იმ ჩარევების ინტენსიურობა და სიმძიმე, რომლისგანაც ამ უფლებებს იცავს კონსტიტუცია. ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევა უფრო წონადია და კონსტიტუციაც მისგან დასაცავად განსაკუთრებულ რეგულირებებს ადგენს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 2 ). მიუხედავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ახდენს კონსტიტუციის და არა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა და შეთანხმებების განმარტებას, სასამართლოს ასევე არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „ამათუიმ საკითხის გადაწყვეტა უნდა მოხდეს საერთაშორისო სამართლის, განსაკუთრებით ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლის მოთხოვნათა მაქსიმალური რესპექტირებით, მდიდარი საერთაშორისო გამოცდილების გათვალისწინებით, რასაც არაერთხელ ჰქონდა ადგილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II ,5 ). სწორედ ამიტომ, მნიშნელოვანია იმ გარემოების ხაზგასმა, რომ ადამიანის თავისუფლება დაცულია ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ინსტუმენტებით. კერძოდ, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-3 მუხლის მიხედვით: „ყოველ ადამიანს აქვს სიცოცხლის, თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება“. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით: „თითოეულ ადამიანს აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავინ არ უნდა დაექვემდებაროს თვითნებურ დაკავებას ან დაპატიმრებას. არავის არ უნდა აღეკვეთოს თავისუფლება გარდა კანონით გათვალისწინებული საფუძვლისა და პროცედურისა.“ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის მე-5 მუხლი ასევე იცავს ადამიანის თავისუფლებას და აცხადებს, რომ „ყველას აქვს თავისუფლებისა და პირადი ხელშეუხებლობის უფლება. არავის შეიძლება აღეკვეთოს თავსუფლება, გარდა შემდეგი შემთხვევებისა და კანონით განსაზღვრული პროცედურის შესაბამისად“. კონსტიტუციის მე-18 მუხლითა და ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში მოქმედი საერთაშორისო ინსტრუმენტებით გათვალისწინებული თავისუფლების უფლების დაცული სფერო საკმაოდ ფართოა. საქართველოს კონსტიტუცია ამ სფეროში არსებული ადამიანის უფლებათა დაცვის საერთაშორისო ინსტრუმენტების მსგავსად ადგენს ადამიანის თავისუფლების პრეზუმფციას. თავისუფლების პრეზუმფციის მოთხოვნაზე ყურადღებაა გამახვილებული ასევე ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის რეკომენდაციაში, რომელშიც მითითებულია შემდეგი: „როგორც უდანაშაულობის პრეზუმფციის, ისე თავისუფლების სასარგებლო პრეზუმფციის გათვალისწინებით, იმ პირთა წინასწარი პატიმრობა, რომლებიც ეჭვმიტანილი არიან დანაშაულის ჩადენაში, უნდა იყოს გამონაკლისი, ვიდრე ნორმა“ (Recommendation Rec(2006)13 of the Committee of Ministers to member states on the use of remand in custody, the conditions in which it takes place and the provision of safeguards against abuse). თავის მხრივ, ევროპულმა სასამართლომაც არაერთ გადაწყვეტილებაში ხაზი გაუსვა ადამიანის თავისუფლების და პირადი ხელშეუხებლობის უფლების „უმაღლეს მნიშვნელობას დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ (იხ. მაგ: Medvedev and others v, France, no. 3394/03, §76). თავისუფლების პრეზუმფციის კონსტიტუციური პრინციპი სიტყვა-სიტყვით აისახა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც. კერძოდ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე–5 მუხლის მე–4 ნაწილის თანახმად: ,,პირი უნდა იყოს თავისუფალი, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ დადასტურდა მისი დაპატიმრების აუცილებლობა“. როდესაც ადამიანის თავისუფლებას განვიხილავთ, აუცილებელია გვახსოვდეს ამ უმნიშნელოვანესი ძირითადი უფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი დაცვის ისტორია და ის საფრთხეები, რის გამოც კონსტიტუციამ განსაკუთრებული შეზღუდვები დაუწესა სახელმწიფოს აღნიშნულ უფლებაში ჩარევის მხრივ. ამ საკითხზე საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში საკმაოდ მნიშნელოვანი მსჯელობა აქვს განვითარებული. როგორც სასამართლომ აღნიშნა: „საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ თავისუფლებებს შორის ადამიანის თავისუფლებას ყველაზე ხანგრძლივი ისტორია აქვს. მისი წარმოშობა იმ საფრთხეებს უკავშირდება, რომელიც ადამიანს ემუქრება შეუზღუდავი სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან. ამ საფრთხისგან დაცვის საჭიროებამ განაპირობა, რომ ადამიანის თავისუფლების დაცვა აისახა თავისუფლების დიდ ქარტიაში, უფლებათა პეტიციაში და, უპირველეს ყოვლისა, ჰაბეას კორპუს აქტში. ამ უფლებებს ითვალისწინებს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ნებისმიერი კლასიკური კატალოგი, როგორც ეროვნული კონსტიტუციების, ასევე, საერთაშორისო სამართლის დონეზე. განსაკურებით აღსანიშნავია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია. ე.წ. „ჰაბეას კორპუს უფლებები“ დაცული იყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის 1921 წლის თებერვლის კონსტიტუციითაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 3). საქართველოს მოქმედი კონსტიტუციის შემუშავებისა და მიღებისას გათვალისწინებული იქნა ის მძიმე ისტორიული გამოცდილება, რომელიც საქართველოს გააჩნდა ადამიანის თავისუფლების გაუმართლებელი ხელყოფის მხრივ და ნაცვლად ამ უფლების ზოგადი „გონივრული ვადებით“ შეზღუდვისა, მიზნად დაისახა ზუსტი ვადებით განსაზღვრული შეზღუდვის რეჟიმის დაწესება. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი მოითხოვს, რომ დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს არა უგვიანეს 48 საათისა. ხოლო, თუ მომდევნო 24 საათის განმავლობაში სასამართლო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას დაპატიმრების შესახებ, პირი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს. ეჭვგარეშეა, რომ კონსტიტუცის მიზანს წარმოადგენდა ადამიანის თავისუფლების დაცვის მკაცრი კონტროლის დაწესება სახელმწიფო ხელისუფლების (როგორც საკანონმდებლო, ისე აღმასრულებელი და სასამართლო ხელისუფლების) მხრიდან შესაძლო დარღვევის აღკვეთისათვის. სწორედ ამიტომ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტი ამ სულისკვეთებას იზიარებს და აწესებს წინასწარი პატიმრობის მაქსიმალურ ვადას. კერძოდ, აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმის მიხედვით: „ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს“. ამ მხრივ საგულისხმოა ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესი სასამართლოს მიერ ცნობილ გადაწყვეტილებაში „სთექი ბოილის წინააღმდეგ“, გამოთქმული მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ სასამართლო ხელისუფლების შესახებ 1789 წლის კანონის მიღებიდან დღევანდლამდე, ფედერალური სამართალი მოითხოვდა დაპატიმრებული პირის გირაოთი გათავისუფლებას: „ეს ტრადიციული თავისუფლების უფლება შესაძლებლობას იძლევა მომზადდეს დაცვა, და ემსახურება იმას, რომ თავიდან იქნეს აცილებული სასჯელის დაკისრება სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე. გირაოთი გათავისუფლების უფლების შეუნარჩუნებლობის შემთხვევაში, უდანაშაულობის პრეზუმფცია, რომლის მოპოვებაც მხოლოდ საუკუნეეთა განმავლობაში მიმდინარე ბრძოლით მოხერხდა, დაკარგავს თავის მნიშვნელობას“ (Stack v. Boyle, 342 U.S. 1 (1951)). მართალია, ადამიანის თავისუფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას, მაგრამ ამ უფლებაში ჩარევა მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებითაა შესაძლებელი. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური და მასში ჩარევა შესაძლებელია მკაცრი კონსტიტუციურსამართლებრივი მოთხოვნების გათვალისწინებით, რომელიც იცავს ნებისმიერ ადამიანს შესაძლო სახელისუფლებო თვითნებობისგან. კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა - თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II , 6) შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით გარანტირებული ადამიანის თავისუფლების უფლებაში ჩარევა განიხილება, როგორც უკიდურესი ღონისძიება. ამაზე ნათლად მიუთითა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, როდესაც განაცხადა, რომ: „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფოს მხრიდან უნდა განიხილებოდეს, როგორც ultima ratio“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II ,15). ამ მხრივ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასება სრულ თანხვედრაშია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოსა და დემოკრატიული ქვეყნების კონსტიტუციურ სამართალთან. ამერიკის შეერთებული შტატების უზენაესმა სასამართლომ თავის ცნობილ გადაწყვეტილებაში „აშშ სალერნოს წინააღმდეგ“ მიუთითა, რომ „ჩვენს საზოგადოებაში თავისუფლება არის ნორმა და პატიმრობა სასამართლო განხილვამდე, ან განხილვის გარეშე, არის მოფრთხილებით შეზღუდული გამონაკლისი“ (U.S. v Salerno, 481 U.S. 739(1987)). ანალოგიური პოზიცია უკავია გერმანიის ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს, რომელიც ადამიანის თავისუფლებას მიიჩნევს, როგორც „მოქალაქის ზოგადი სამართლებრივი სტატუსისა და განვითარების შესაძლებლობის ფუნდამენტს“. აღნიშნულის გამო, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „ადამიანისათვის პიროვნული თავისუფლების აღკვეთა მისი საპატიმრო დაწესებულებაში მოთავსების გზით წარმოადგენს ისეთ უარყოფით ღონისძიებას, რომელიც სამართლებრივ სახელმწიფოში შეიძლება გამოყენებული იქნეს მხოლოდ იმ პირის მიმართ, რომლის წინააღმდეგაც არსებობს კანონიერ ძალაში შესული გამამტყუნებელი განაჩენი, მის მიმართ კანონით დასჯადი ქმედების ჩადენის გამო. აღნიშნული ღონისძიების გამოყენება იმ პირის მიმართ, რომელიც ჯერ კიდევ მხოლოდ ეჭვმიტანილია დანაშაულის ჩადენაში, დასაშვებია მხოლოდ მკაცრად შეზღუდულ გამონაკლის შემთხვევაში. აღნიშნული გამომდინარეობს ასევე ზოგადი უდანაშაულობის პრეზუმფციიდან, რომელიც ბრალდებულის მიმართ საფუძლიანი ეჭვის არსებობის შემთხვევებშიც გამორიცხავს სასჯელის დაკისრებამდე მის მიმართ ისეთი ზომის მიღებას, რომელიც უტოლდება თავისუფლების აღკვეთას“ (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი პალატის 1965 წლის 15 დეკემბრის განჩინება E-19,342, იხ. წიგნში: იურგენ შვაბე, გერმანიიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები, 2011, გვ. 46-49). სამართლებრივ სახელმწიფოში პიროვნების თავისუფლების ფუნდამენტური მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ამ უფლებაში ჩარევის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება მკაცრ კონსტიტუციურ კონტროლს, რისი უზრუნველყოფის მიზნით როგორც კანონმდებელმა, ისე აღმასრულებელმა და სასამართლო ხელისუფლებამ პოზიტიური ღონისძიებები უნდა განახორციელონ. ეს ვალდებულება პროპორციულად იზრდება უფლებაში ჩარევის მოცულობის, ხარისხისა და ინტენსივობის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით: „თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება უმკაცრეს კონტროლს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან ჩარევის პროპორციულობის კუთხით. ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 15). საკონსტიტუციო სასამართლო თავის გადაწყვეტილებებში არსებით ყურადღებას ამახვილებს ძირითადი უფლებების შეზღუდვის მიზანზე და ხარისხზე. როგორც სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა: „ადამიანის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. როდის, როგორ და რა ინტენსივობით შეუძლია სახელმწიფოს, ჩაერიოს ადამიანის თავისუფლებაში ისე, რომ ეს ჩაითვალოს აუცილებელ ჩარევად დემოკრატიულ საზოგადოებაში, ამისთვის სამართლებრივ საფუძველს და შეფასების მასშტაბს კონსტიტუცია იძლევა, პირველ რიგში, ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები და თავად უფლებების მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური ნორმები. სწორედ აქ არის მოცემული კერძო და საჯარო ინტერესების თანაფარდობის განსაზღვრის დასაშვები ფარგლები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II , 29). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით: „სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 13). შესაბამისად, უფლების შეზღუდვისას აუცილებელია თანაზომიერების პრინციპის დაცვა, რა დროსაც უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, ხოლო შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს ამ მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. გარდა ამისა, მნიშნელოვანია, რომ უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მიზნის პროპორციული იყოს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 65). სხვა გადაწყვეტილებაში სასამართლომ მიუთითა, რომ თანაზომიერების პრინციპიდან გამომდინარე, ძირითად უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა უნდა ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს. ამგვარ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს პირის მიმართ მართლმსაჯულების განხორციელება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 18). ამასთან, „რაც უფრო მეტად ერევა ხელისუფლება ადამიანის თავისუფლებაში, მით მაღალია მოთხოვნები ჩარევის გამართლებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 19). როგორც აღვნიშნეთ, თავისუფლების უფლებაში ჩარევის საკანონმდებლო საფუძვლის კონსტიტუციასთან მიმართების სტანდარტი იზრდება იმის პროპორციულად, თუ როგორ იზრდება უფლებაში ჩარევის მოცულობა და ფარგლები. აღკვეთი ღონისძიების შედარებით ნაკლებად მძიმე ფორმის - დაკავების კონსტიტუციურსამართლებრივი შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ შემდეგზე მიუთითა: „დაკავება ნაკლებად მძიმე ჩარევაა ადამიანის თავისუფლებაში ვიდრე, თუნდაც, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული აღკვეთის ღონისძიება - დაპატიმრება, აუცილებლად უნდა არსებობდეს ის მყარი კონსტიტუციურსამართლებრივი ბარიერი, რომლის გადალახვაც აკრძალული იქნება ძირითად უფლებაში ჩარევისას. თუმცა, ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ ეს ბარიერი უფრო დაბალია ვიდრე ძირითად უფლებაში სხვა უფრო მძიმე ჩარევების შემთხვევაში“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 16). იგივე მოსაზრებას იზიარებს გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოც, რომელმაც მიუთითა, რომ „სამართლებრივი სახელმწიფოსათვის თანაბარი მნიშვნელობის მქონე პრინციპებს შორის არსებული კონფლიქტის სათანადო მოგვარება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სისხლისსამართლებრივი დევნის მოსაზრებიდან და ინტერესებიდან გამომდინარე აუცილებლად და მიზანშეწონილად მიჩნეულ თავისუფლების შეზღუდვებს, როგორც საპირისპირო პოლუსი, მუდმივად უპირისპირდება ჯერ კიდევ არამსჯავრდებული პირის თავისუფლების მოთხოვნის უფლება. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ წინასწარი პატიმრობა, მისი გათვალისწინებისა და განხორციელების კუთხით, უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერების პრინციპს. თავისუფლებაში ჩარევა მისაღებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც, ერთი მხრივ, არსებობს საფუძლიანი ეჭვი ეჭვმიტანილის უდანაშაულობასთან დაკავშირებით, ხოლო, მეორე მხრივ, საზოგადოებრიობის ლეგიტიმური მოთხოვნა დანაშაულის სწრაფად და სრულყოფილად გამოვლენასა და დამნაშავის დასჯასთან დაკავშირებით ვერ იქნება უზრუნველყოფილი სხვა საშუალებით და საჭიროებს ეჭვმიტანილის დაპატიმრებას“ (გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი პალატის 1965 წლის 15 დეკემბრის განჩინება E-19,342, იხ. წიგნში: იურგენ შვაბე, დასახელებული ნაშრომი, გვ. 46-49). ამ თვალსაზრისით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განსაკუთრებით ხშირად უთითებს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპების მნიშვნელობაზე. სასამართლოს შეფასებით:„დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები უმნიშვნელოვანესია კონსტიტუციურ პრინციპებს შორის. ... ამ პრინციპებს ეყრდნობა მთლიანად კონსტიტუციური წყობა. ამასთან, ისინი ავალდებულებენ ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 2). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი და მთლიანად კონსტიტუცია ადგენს იმ ფორმალურ და მატერიალურ სტანდარტებს, რომელსაც უნდა პასუხობდეს კანონი, რათა გამოირიცხოს ადამიანის უფლებებში გაუმართლებელი და თვითნებური ჩარევა. სასამართლომ ნათლად მიუთითა, რომ „ადამიანის პირადი თავისუფლების დასაცავად და სახელმწიფო ხელისუფლების შეზღუდვისათვის საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს, როგორც ფორმალურ, ასევე მატერიალურ ბარიერებს“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 9). შესაბამისად, კონსტიტუციურსამართლებრივ შემოწმებას მოითხოვს გასაჩივრებული ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც დასაშვებად მიიჩნევს პატიმრობაშეფარდებული პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდებას და შესაბამისად პირის მუდმივად პატიმრობაში ყოფნას, მისი პროპორციულობის თვალსაზრისით იმ ლეგიტიმურ მიზანთან, როგორიც შეიძლება იყოს მართლმსაჯულების განხორციელება და ის, თუ რამდენად ლახავს სადავო ნორმების ნორმატიული შინაარსი კონსტიტუციით გათვალისწინებულ ფორმალურ და მატერიალურ ბარიერებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 13). ამასთან, სადავო ნორმების კონსტიტუციურსამართლებრივი შემოწმება მოითხოვს როგორც მათი მიმართების განსაზღვრას კონსტიტუციის ცალკეულ დებულებებთან, აგრეთვე კონსტიტუციურ პრინციპებთან. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი იმ გარემოებას, რომ „სადავო ნორმატიული აქტი ექვემდებარება გადამოწმებას არა მხოლოდ კონსტიტუციურ ნორმებთან, არამედ კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით“, რის გამოც პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენების დამდგენი საკანონმდებლო ნორმა, უნდა წარმოადგენდეს პატიმრობის „კანონით განსაზღვრულ შემთხვევას“ მატერიალური თვალსაზრისითაც (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ, II, 3). პირველ რიგში უნდა დადგინდეს შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, პირველ რიგში, უნდა გავაანალიზოთ დაპირისპირებული ინტერესები - როგორც სადავო ნორმით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზანი, ისე - ამ მიზნების საპირწონე ინტერესები, რომელთა შეზღუდვაც ხდება სადავო რეგულაციით. შესაბამისად, უნდა გავაანალიზოთ, რა არის სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმური მიზანი და წარმოადგენს თუ არა ის იმ წონად ინტერესს, რომლის გამოც უფლებაში ჩარევა, თანაზომიერების პრინციპის დაცვის პირობებში, დასაშვებია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 21, 24). საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, ამგვარ ლეგიტიმურ მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს დანაშაულთან ეფექტური ბრძოლა და მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელება. კერძოდ, სასამართლოს შეფასებით: „ეჭვგარეშეა, რომ დანაშაულთან ეფექტური ბრძოლა და მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების ხელშეწყობა სახელმწიფოს ერთ-ერთი ძირითადი ამოცანაა” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 26). თუმცა, აღსანიშნავია, რომ საჯარო ლეგიტიმურ მიზანს მოცემულ შემთხვევაში უპირისპირდება მთელი რიგი უმნიშვნელოვანესი კერძო და საჯარო ინტერესები, ადამიანის ძირითადი უფლებებით და თავისუფლებებით გარანტირებული აღმატებული სიკეთეები, რის გამოც პიროვნების თავისუფლებაში ჩარევა მოითხოვს პროპორციულობის მკაცრ ტესტთან შესაბამისობას. მართლმსაჯულების განხორციელების ერთადერთ ლეგიტიმურ მიზნად დასახვა და მისთვის ყველა სხვა ფასეული ინტერესის შეწირვა სხვა არაფერი იქნება, თუ არა ძველი რომაული პრინციპის - „Fiat justitia, et pereat mundus“- ფეტიშიზაცია და ეს მაშინ, როდესაც საერთაშორისო სისხლის სამართალი ეფუძნება სრულიად საპირისპირო ჰეგელისეულ პრინციპს: „Fiat Justitia, ne pereat mundus“. ამ პრინციპს იზიარებს საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალიც (იხ. მაგ: William A. Schabas, Freedom from fear and the human right to peace, in: David Keane, Yvonne Mcdermott (Ed.), The Challenge of Human Rights, Past, Present and Future, 2012, p. 49). გარდა უშუალოდ პიროვნების თავისუფლებისა და პიროვნული ხელშეუხებლობის ფუნდამენტური უფლებისა, რომლის მნიშვნელობასა და ფუნქციაზე თანამედროვე დემოკრატიულ საზოგადოებაში უკვე ერთხელ აღვნიშნეთ, არანაკლებ მნიშვნელოვანია სხვა ძირითადი უფლებების დაცვაც, რომელთა შეზღუდვასაც პირის პატიმრობა ცალსახად იწვევს. საკონსტიტუციო სასამართლომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებასთან დაკავშირებით საკმაოდ ნათლად და არაორაზროვნად მიუთითა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლით გარანტირებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე, რადგანაც, „სასამართლოს განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლამდე მოქმედებს უდანაშაულობის პრეზუმფციის კონსტიტუციური პრინციპი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II, 18). პატიმრობის უდანაშაულობის პრეზუმფციაზე მითითებას მუდმივად ვხვდებით ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილ პრაქტიკაში: „სასამართლომ უნდა გამოიკვლიოს ყველა ფაქტი, რომელიც უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპის სრული პატივისცემით, ნამდვილი საზოგადოებრივი ინტერესის სასარგებლოდ ან საწინააღმდეგოდ მეტყველებს და მოითხოვს პირადი თავისუფლების პატივისცემის წესისგან გადახვევას და მიუთითოს ისინი გადაწყვეტილებებში განთავისუფლების შუამდგომლობების შესახებ“ (Lettelier v. France). წინასწარი პატიმრობის, მით უმეტეს ხანგრძლივი ვადით, გავლენა სასამართლოს მიერ საბოლოო გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანაზე, დასტურდება შესაბამისი კვლევებითაც. მაგალითად, ნიუ იორკის შტატის მაგალითზე ჩატარებული კვლევის თანახმად, 385 ბრალდებულიდან, რომლებიც მუდმივად პატიმრობაში იმყოფებოდნენ, 64 პროცენტს მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა. მაშინ, როდესაც იმ 374 ბრალდებულიდან, რომელთაც გირაო ქონდათ შეფარდებული, საბოლოოდ მხოლოდ 17 პროცენტს მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა. კვლევის შედეგად დადგინდა, რომ „პატიმრობა ზრდის ბრალდებულის შანსს დაეკისროს საპატიმრო სასჯელი“ (Ann Rankin, “The Effect of Pretrial Detention” New York University Law Review, 39 (June 1964), p. 655, მოგვყავს წიგნიდან: David Fellman, The Defendant’s Rights Today, 1976, p.55). ამასთან, შემდგომში ჩატარებული, მათ შორის, უფრო მასშტაბური კვლევების შედეგები „შემდეგი ზოგადი დასკვნისკენ მიგვანიშნებს, რომ მათ, ვისაც პატიმრობა აქვთ შეფარდებული სასამართლო განხილვამდე უფრო მკაცრად ეპყრობიან გადაწყვეტილების გამოტანის და სასჯელის შეფარდების პროცესში, ვიდრე მათ, ვინც გირაოთია გათავისუფლებული - მხოლოდ იმიტომ, რომ ისინი დაპატიმრებული იყვნენ“ (Malcolm M. Feeley, The Process is the Punishment, Handling Cases in a lower Criminal Court, p.307). გარდა უდანაშაულობის პრეზუმფციისა, როგორც უკვე ერთხელ აღვნიშნეთ, ადამიანის თავისუფლების უფლების უმთავრესი საფრთხე სწორედ „შეუზღუდავი სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან“ მომდინარეობს, რასაც საკონსტიტუციო სასამართლომაც გაუსვა ხაზი. სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლიც სწორედ „თვითნებურ დაკავებასა ან დაპატიმრებაზე“ მიუთითებს. მიუხედავად იმისა, რომ სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-9 მუხლში ადამიანის თვითნებური დაპატიმრება არ არის მოხსენიებული იმ უფლებათა ჩამონათვალში, რომლისგან გადახვევაც სახელმწიფოს არ შეუძლია, ადამიანის უფლებათა კომიტეტის პოზიციით ეს წარმოადგენს იმპერატიულ ნორმას (jus cogens) და მისგან გადახვევა დაუშვებელია (HRC, General Comment no. 29 (2001), para. 11). კომიტეტის განცხადებით, ტერმინი „თვითნებობა“ ფართოდ განიმარტება და მოიცავს „არასათანადოობის, უსამართლობის და მოსალოდნელობის ნაკლებობის ელემენტებს“ (Van Alpen v Netherlands, no. 305/1988, para. 5.8). სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობა წარმოადგენს უმთავრეს ფაქტორს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვითაც, ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლთან დაკავშირებით. კერძოდ, სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა, რომ გარდა ეროვნულ კანონმდებლობასთან ფორმალური შესაბამისობისა, ადამიანის თავისუფლების და პირადი ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევა არ უნდა წარმოადგენდეს „თვითნებობის“ (arbitrariness) შედეგს (იხ. მაგ. Witold Litwa v. Poland §78; McKay v. the United Kingdom [GC], §30; Aquilana v. Malta [GC], §47). ამასთან, „თვითნებობის“ ცნება ცდება ეროვნული სამართლის ფორმალურ მოთხოვნებთან შესაბამისობას. შესაბამისად, თავისუფლების შეზღუდვა შეიძლება „კანონიერი“ იყოს, თუმცა წარმოადგენდეს უფლების თვითნებურ ხელყოფას და ამგვარად ეწინააღმდეგებოდეს ევროპულ კონვენციას (იხ. მაგ. Creanga v. Romania §84; A. and Others v. The United Kingdom [GC], §164). თვითნებობის ცნება ცვალებადია და გარკვეულწილად დამოკიდებულია პატიმრობის სახეზე. ასე მაგალითად, სასამართლომ მიუთითა, რომ თვითნებობა შეიძლება წარმოიშვას მაშინ, როდესაც ხელისუფლების მხრიდან არსებობდა არაკეთილსინდისიერების ელემენტი; როდესაც დაკავების ბრძანება და პატიმრობის აღსრულება სინამდვილეში არ შეესაბამებოდა კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პარაგრაფით დადგენილ შეზღუდვებს; როდესაც არ არსებობდა კავშირი ხელისუფლების მხრიდან გაცხადებულ თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველსა და ამგვარი შეზღუდვის დროსა და პირობებს შორის; როდესაც დარღვეული იყო პროპორციულობა დაკავების მოთხოვნილ საფუძველსა და დაკავებას შორის (იხ. მაგ. James, Wells and Lee v. the United Kingdom, §§191-195; Saadi v. the United Kingdom [GC], §§68-74). სახელმწიფოს მხრიდან მომდინარე თვითნებობის საფრთხის წინააღმდეგ უმთავრესი გარანტია იმაში მდგომარეობს, რომ კანონმდებელმა მაქსიმალურად ნათლად, არაორაზროვნად და ამომწურავად განსაზღვროს სახელმწიფოს და მის წარმომადგენელთა უფლებები და მოვალეობები და დისკრეციის ფარგლები სისხლის სამართლის პროცესში. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა იმაზე მეტყველებს, რომ თავიდან უნდა იქნეს აცილებული შეუზღუდავი დისკრეციის უფლება და საკანონმდებლო ნორმებმა პირს უნდა შეუქმნას ეფექტური მექანიზმები სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უფლებებში თვითნებური ჩარევის წინააღმდეგ. სასამართლოს სიტყვებით, „კანონმა საკმარისი სიცხადით უნდა მიუთითოს ნებისმიერი ამგვარი უფლებამოსილების ფარგლები და მისი განხორციელების ხასიათი“ (Maestri v. Italy, no. 39748/98, §30). საქართველოს კონსტიტუციის 18-ე მუხლი, როგორც აღვნიშნეთ, სწორედ თვითნებობისგან დაცვის მიზნით აწესებს პატიმრობის მაქსიმალურ ვადას. ამასთან, ზოგიერთი ქვეყნის კონსტიტუციაში, საერთაშორისო ინსტრუმენტების მსგავსად, პირდაპირ გვხვდება მითითება თვითნებურ დაპატიმრებაზე. მაგალითისთვის შეიძლება მოვიყვანოთ სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საინტერესო გამოცდილება. კონსტიტუციის თანახმად,„ყველას აქვს პიროვნული თავისუფლების და უსაფრთხოების უფლება, რაც მოიცავს უფლებას: არ ჩამოერთვას თავისუფლება თვითნებურად ან სათანადო საფუძვლის გარეშე“ (მუხლი 12(1)(ა)). სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის აღნიშნულ დებულებას ორ საფეხურად ჰყოფს. პირველი საფეხური ეხება საკითხს დაპატიმრება თვითნებურია თუ არა. უნდა არსებობდეს "გონივრული კავშირი" თავისუფლების ჩამორთმევასა და "ობიექტურად განსაზღვრად მიზანს" შორის. ამგვარი კავშირის არქონის შემთხვევაში კონსტიტუციით დაცული ძირითადი უფლება დარღვეულად ჩაითვლება. მეორე ეტაპი მოითხოვს, რომ გონივრული კავშირის გარდა არსებობდეს "სათანადო საფუძველი". თავის მხრივ, "თვითნებობის" დადგენა ორ ეტაპს მოითხოვს. პირველ რიგში, პატიმრობას უნდა გააჩნდეს კანონისმიერი საფუძველი. ხოლო მეორე ეტაპზე უნდა განისაზღვროს ურთიერთობა თავისუფლების აღკვეთას და ლეგიტიმურ სახელისუფლო მიზანს შორის (იხ. მაგ. სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე De Lange v Smuts; Clare Ballard, Research Report On Remand Detention In South Africa: An Overview Of The Current Law And Proposals For Reform, 2011, p.9). სადავო ნორმები შესაძლებლობას აძლევს სახელმწიფოს თვითნებურად მოახდინოს პირის თავისუფლებაში ჩარევა და მისი დაპატიმრება. სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობის ნათელი მაგალითია გიორგი უგულავას მიმართ მიმდინარე პოლიტიკურად მოტივირებული სამართალწარმოების პროცესში მისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული პატიმრობები, რის თაობაზეც არაერთი განცხადება გაკეთდა საერთაშორისო ორგანიზაციებისა და საქართველოს მეგობარი ქვეყნების წარმომადგენელთა მხრიდან. 2015 წლის 14 მარტს აშშ-ს საელჩომ გაავრცელა განცხადება, რომელშიც აღნიშნულია შემდეგი: ,,შეშფოთებულნი ვართ იმ ამბით, რომ მთავრობის ყოფილ წევრებს დამატებითი ბრალი წაუყენეს, ან ბრალდების კვალიფიკაცია შეუცვალეს. ახალი ბრალდებები, განსაკუთრებით თბილისის ყოფილი მერის, გიგი უგულავას წინააღმდეგ, წინასწარი პატიმრობის ცხრათვიანი ლიმიტისათვის გვერდის ავლის მცდელობას ჰგავს. მოვუწოდებთ საქართველოს მთავრობას, გადადგას ნაბიჯები კანონის უზენაესობის გასამტკიცებლად, რათა თავიდან აიცილოს ნებისმიერი აღქმა, რომ ის პოლიტიკურად მოტივირებული მართლმსაჯულების კამპანიაშია ჩართული". 2015 წლის 16 მარტს 17 ევროპარლამენტარმა ღია წერილით მიმართა საქართველოს მთავრობას: ,,ჩვენ, ევროპარლამენტის წევრები, რომლებიც ხელს ვაწერთ ამ წერილს, მოვუწოდებთ საქართველოს ხელისუფლებას, რეაგირება მოახდინოს ზემოთხსენებულ შემაშფოთებელ ფაქტებზე. ახალი ბრალის წაყენება მნიშვნელოვანი პოლიტიკური თანამდებობის პირის წინააღმდეგ, რომლის მიზანი მხოლოდ მის პატიმრობაში დატოვებას ემსახურება, განხილული იქნება, როგორც პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის საფუძველი.“ ამავე წერილში ხაზგასმითააა მითითებული, რომ გიორგი უგულავას წინააღმდეგ ახალი საქმე შედგა, რომლის მიზანი ახალი წინასწარი პატიმრობის ვადის განსაზღვრა იყო, რაც ემსახურება ერთადერთ მიზანს, რომ იგი პატიმრობაში დარჩეს (იგივენაირად, როგორც ყოფილი თავდაცვის მინისტრი ბაჩო ახალაია, რომელიც წინასწარ პატიმრობაში ორ წელზე მეტ ხანს იმყოფებოდა). ამგვარად, ნებისმიერი ადამიანი შეიძლება დატოვებული იქნას წინასწარ პატიმრობაში დამნაშავედ ცნობის გარეშე, განუსაზღვრელი ვადით, რაც ეწინააღმდეგება, როგორც საქათველოს კონსტიტუციას, ასევე ევროპულ პრაქტიკას. 2015 წლის 9 მარტს ეუთოს საპარლამენტო ასამბლეაში ევროპის სახალხო პარტიის ფრაქციის თავმჯდომარე მენფრედ ვებერმა წერილით მიმართა საქართველოს პრემიერ-მინისტრს, სადაც მითითებულია ,,ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ წევრების წინააღმდეგ წარმოებული პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის, ანგარიშსწორებისა და შერჩევითი მართლმსაჯულების შესახებ. წერილში სახელდებითაა საუბარი გიორგი უგულავას უკანონო დაკავებისა და ხელახალი პატიმრობის შეფარდების საფრთხის თაობაზე, კერძოდ ,,გიორგი უგულავა დააკავეს განმეორებითი არჩევნების ჩატარებამდე რამდენიმე დღით ადრე და მოათავსეს წინასწარ პატიმრობაში.ბატონი უგულავას წინასწარი პატიმრობის ვადა - 9 თვე იწურება 3 აპრილს, რის შემდეგაც იგი უნდა გათავისუფლდეს. მიუხედავად ამისა, ვრცელდება სარწმუნო ხმები, რომ მის წინააღმდეგ ახალი საქმე დგება, იმ მოტივით, რომ გაგრძელდეს მისი წინასწარი დაპატიმრების ვადა. ახალი ბრალის წაყენება მნიშვნელოვანი პოლიტიკური თანამდებობის პირის წინააღმდეგ მხოლოდ იმ მიზანს ემსახურება, რომ იგი დაკავებული დარჩეს, განხილული იქნება, როგორც პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის საფუძველი და დესტრუქციულ გავლენას მოახდენს საქართველოს საერთაშორისო იმიჯზე. 2015 წლის 18 მარტს გავრცელდა არასამთავრობო ორგანიზაციების: ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის“, ,,საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს“, ,,სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების“, ,,სამოქალაქო განვითარების სააგენტოს“ ერთობლივი განცხადება, სადაც საუბარია, რომ ,, 2015 წლის 13 მარტის დადგენილებით, პროკურატურამ, პატიმრობაში მყოფ გიორგი უგულავას დაუზუსტა 2014 წლის 28 ივლისს წარდგენილი ბრალის ფაქტობრივი გარემოებები, შეუცვალა დანაშაულის კვალიფიკაცია და მოითხოვა მის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდება იმ პირობებში, როდესაც უგულავას სხვა საქმეზე შეფარდებული პატიმრობის ვადა აპრილის დასაწყისში ეწურებოდა. აღნიშნული ბრალი ეხება ტელეკომპანია „იმედის“ და მთაწმინდის პარკის უკანონო დაუფლებას. აღსანიშნავია, რომ ტელეკომპანია „იმედთან“ მიმართებაში, თბილისის ყოფილ მერს პირველი ბრალი ჯერ კიდევ 2013 წლის 22 თებერვალს წარედგინა (მუქარით ტელეკომპანია „იმედის“ დათმობის ფაქტზე). ამგვარად, ე.წ. ,,იმედის“ საქმეზე გიორგი უგულავას ბრალი სხვადასხვა დროს, სამჯერ წარედგინა. საყურადღებოა, რომ 2014 და 2015 წლების დადგენილებებში ასახული ფაქტობრივი გარემოებები და მტკიცებულებები ძირითადად მეორდება და ნაწილობრივ ასევე მოიცავს 2013 წლის 22 თებერვლის დადგენილებაში მითითებულ ფაქტებს. მართალია საგამოძიებო ორგანოს აქვს უფლება, გამოძიება აწარმოოს გონივრულ ვადაში, დააზუსტოს ფაქტობრივი გარემოებები და შეცვალოს დანაშაულის კვალიფიკაცია,თუმცა საქმეში არსებული ზემოაღნიშნული გარემოებები მიანიშნებს გამოძიების ხელოვნურ გაჭიანურებაზე და აჩენს საფუძვლიან ეჭვებს, რომ პროკურატურამ შინაარსობრივად ერთი საქმე ხელოვნურად დაყო სამ სხვადასხვა ეტაპად, რათა მისთვის სასურველ დროს შეძლებოდა გიორგი უგულავასათვის პატიმრობის შეფარდების მოთხოვნით სასამართლოსათვის მიმართვა, რაც გვაფიქრებინებს, რომ აღნიშნული პოლიტიკური მოტივებითაა განპირობებული. კანონის ამგვარი გამოყენება ქმნის პატიმრობის პრაქტიკულად შეუზღუდავი ვადით თვითნებური გაგრძელების შესაძლებლობას, ეს კი აჩენს რეალურ საფრთხეს, რომ ბრალდებული უსასრულოდ შეიძლება იმყოფებოდეს პატიმრობაში ისე, რომ მის წინააღმდეგ გამამტყუნებელი განაჩენი არ იყოს დამდგარი, რაც წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის მე-18 მუხლისა და ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მიზნებთან. აღნიშნული ხელყოფს არამხოლოდ კონკრეტული ბრალდებულის ფუნდამენტურ უფლებებს, არამედ ქმნის საშიშ პრეცედენტს, რომელიც შესაძლოა მანკიერი პრაქტიკის ჩამოყალიბების საფრთხეს ქმნიდეს. აღკვეთი ღონისძების საკითხს ეხებოდა ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ბიუროს (OSCE/ODIHR) 2014 წლის ბოლოს გამოქვეყნებული ანგარიში, სადაც ხაზგასმულია, რომ არავის უნდა წაერთვას თავისუფლების უფლება თვითნებურად ან ჯეროვანი დასაბუთების გარეშე. ამასთან, ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული უნდა იქნას რაც შეიძლება ნაკლებად შემზღუდავი ზომები და, პატიმრობის შეფარდების შემთხვევაში, რაც შეიძლება მოკლე ვადა. წინასწარი პატიმრობის ხშირი და არაჯეროვანი გამოყენების პრობლემაზე მიუთითებს ასევე ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა (PACE) და შეშფოთებას გამოთქვამს წინასწარი პატიმრობის ხანგრძლივობასა და მისი გამოყენების სიხშირის თაობაზე. PACE ასევე მიუთითებს იმაზე, რომ პატიმრობა გამოყენებულ უნდა იქნას, როგორც უკიდურესი ღონისძიება და დაუშვებელია მისი პოლიტიკური მიზნებისთვის გამოყენება. 2015 წლის 20 თებერვალს გავრცელდა ევროსაბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის მომხსენებლის პედრო აგრამუნტის განცხადება საქართველოში წარმოებული პოლიტიკური დევნის თაობაზე, ხოლო 2015 წლის 20 მარტს კი იმავე პირმა გაავრცელა შემდეგი განცხადება: ,,2015 წლის თებერვალში, ჩემი ფაქტების დამდგენი ვიზიტის დროს თბილისში, გიგი უგულავა ციხეში მოვინახულე და ველოდი, რომ ოფიციალური 9 თვიანი პერიოდის გასვლის შემდეგ მას გაათავისუფლებდნენ. უსიამოვნოდ გაკვირვებული დავრჩი, როდესაც გავიგე, რომ მისი პატიმრობა გასული 9 თვის შემდეგაც გაგრძელდა არსებული ბრალდებების მოდიფიკაციის შემდეგ. იქიდან გამომდინარე, რომ არცერთი ბრალდება ამ დრომდე არ დამტკიცებულა, მრჩება შთაბეჭდილება, რომ მთავარი პროკურატურის ქმედებებს პოლიტიკური საფუძველი აქვთ.“ ეს მხოლოდ ნაწილია კრიტიკული შეფასებებისა. თუმცა, სამწუხაროდ, ჩვენს მიერ გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე მოსარჩელის მიმართ კვლავ გრძელდება მისი კონსტიტუციით დაცული უფლებების დარღვევა. ხანგრძლივი, მით უფრო, განუსაზღვრელი დროით პატიმრობა სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული განაჩენის გარეშე სხვა არაფერია თუ არა სასჯელი. პირი ფაქტობრივად იხდის სასჯელს ჯერ კიდევ მაშინ, როდესაც ის უდანაშაულობის პრეზუმფციიდან გამომდინარე უდანაშაულოდ მიიჩნევა. აღნიშნული სასჯელი მას ეკისრება არა საქართველოს საპროცესო კანონმდებლობით გათვალისწინებული გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტის საფუძველზე, არამედ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის საფუძველზე. გარდა ამისა, პირს ეკისრება სასჯელი მიუხედავად იმისა, რომ მას არანაირი დანაშაული არ ჩაუდენია. „წინასწარი პატიმრობა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნას პირის დასჯისთვის. ეს დაარღვევდა პირის უფლებას სამართლიან სასამართლოზე, იყოს თავისუფალი სასჯელისგან სამართლიანი სასამართლო განხილვის გარეშე“ (Daniel E. Hall, Criminal Law and Procedure, 2009, p.446). საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის პირველი მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი ადგენს ,,სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველს, განსაზღვრავს, თუ რომელი ქმედებაა დანაშაულებრივი, და აწესებს შესაბამის სასჯელს ან სხვა სახის სისხლისსამართლებრივ ღონისძიებას“. ანუ კოდექსის პირველივე მუხლი ადგენს, რომ მხოლოდ და მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსია ის ნორმატიული აქტი, რომელიც აწესებს დანაშაულებრივ ქმედებას და მასზე სასჯელს. შესაბამისად, სასჯელი თანმდევია დანაშაულის, ჯერ უნდა დადგინდეს დანაშაულებრივი ქმედების არსებობა, უტყუარად დადგინდეს ვინ არის ამ დანაშაულებრივ ქმედებაზე სისხლისსამართლებრივად პასუხისმგებელი პირი და მხოლოდ ამის შემდეგ წესდება სასჯელი. პრინციპს, რომ არ არსებობს სასჯელი დანაშაულის გარეშე, ნათლად განსაზღვრავს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება ,,სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველია დანაშაული, ესე იგი ამ კოდექსით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება“. მოქმედი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მიხედვით, მსჯავრდებულს სასამართლოს მიერ გონივრულ ზღვარს მიღმა სტანდარტით შეზღუდული აქვს უფლებები, ხოლო ბრალდებულის მიმართ მოქმედებს უდანაშაულობის პრეზუმფცია და მისი უფლებების შეზღუდვა ხდება დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით. თუმცა, შეიძლება ითქვას, რომ პატიმრობის შემთხვევაში უფრო მეტად იზღუდება პირის უფლებრივი მდგომარეობა, ვიდრე მსჯავრდებულის. შესაბამისად, პატიმრობის არაპროპორციული ხანგრძლივობის ან განუსაზღვრელი ვადით პატიმრობის შემთხვევაში, ბრალდებულის მდგომარეობა არსებით და გაუმართლებელ შეზღუდვებს განიცდის. ასე მაგალითად, განსხვავებულია მსჯავრდებულისა და ბრალდებულის მიერ პაემნის უფლებით სარგებლობა: მსჯავრდებულს აქვს ხანგრძლივი პაემნის გამოყენების უფლება, რომელიც გრძელდება არა უმეტეს 23 საათისა (პატიმრობის კოდექსის მე-17 მე-2 პრიმა მუხლის მე-5 ნაწილი). ხოლო ბრალდებულს აქვს უფლება ისარგებლოს ხანმოკლე პაემნით, რომელიც ეწყობა 1-იდან 2 საათამდე ვადით (პატიმრობის კოდექსის მე-17 მუხლის მე-7 ნაწილი). ბრალდებულის ეს უფლება გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე შესაძლოა შეიზღუდოს; მსჯავრდებულს შეუძლია ისარგებლოს ვიდეოპაემნის უფლებითაც, რისი საშუალებაც ბრალდებულს არ აქვს (პატიმრობის კოდექსის მე-17 პრიმა მუხლი); მსჯავრდებული შესაძლოა განთავსებული იყოს დაბალი რისკის ან ნახევრად ღია თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში, მაშინ, როდესაც ბრალდებულის განთავსება მსგავს დაწესებულებაში შეუძლებელია, იმის მიუხედვად, თუ რა დანაშაულებრივი ქმედებისათვის ედება მას ბრალი. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლმა მიზანმიმართულად აირჩია ცალკეული საპროცესო ღონისძიებების კონკრეტულ ვადებში წარმართვის მოდელი. აღნიშნული კონსტიტუციური პრინციპის გამოხატულებას წარმოადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ცალკეული ღონისძიებები. მაგალითად, კოდექსი ითვალისწინებს მკაცრ გარანტიებს ბრალდებული პირისთვის დაკავების და მისთვის პატიმრობის შეფარდებისათვის. კერძოდ, სსსკ-ის 171-ე მუხლის მიხედვით, „თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ პირმა ჩაიდინა დანაშაული, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა, ამასთანავე, პირი მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს, გამოძიების ადგილის მიხედვით სასამართლოს პროკურორის შუამდგომლობით, ზეპირი მოსმენის გარეშე გამოაქვს განჩინება პირის დაკავების თაობაზე.“ აღნიშნული გულისხმობს, რომ პირი მხოლოდ იმ შემთხვევაში უნდა იქნას დაკავებული ანუ იმ შემთხვევაში უნდა აღეკვეთოს კონსტიტუციით გარანტირებული თავისუფლად გადაადგილების უფლება, როდესაც: (1) არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული, რომლისთვისაც კანონით სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა; (2) არსებობს მონაცემები, რომ პირი მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს. თუ სახეზე არ არის აღნიშნული წინაპირობები, მაშინ გამორიცხულია პირის დაკავება და თავისუფლების შეზღუდვა. გარდა ამისა, სსსკ-ის 174-ე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად, დაკავების ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 72 საათს. დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა დაკავებულს უნდა გადაეცეს ბრალდების შესახებ დადგენილება. თუ ამ ვადაში დაკავებულს დადგენილება არ გადაეცა, იგი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს. კანონმდებელმა საგამოძიებო ორგანო შეზღუდა და დაუდგინა ვადა იმისთვის, რათა პირი, რომლის მიმართ საკმარისად მომზადებული არ არის ბრალდება, არ იქნას დაკავებული, ხოლო თუ ასეთი პირი დააკავეს და მას 48 საათში არ გადაეცა ბრალის შესახებ დადგენილება, ხოლო დაკავებიდან 72 საათში აღკვეთის ღონისძიების სახით არ შეეფარდა პატიმრობა, უნდა გათავისუფლდეს. კიდევ ერთი პროცედურული გარანტია, რომელიც ასეთ დროს დაკავებულ პირს გააჩნია, არის ის, რომ დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა პროკურორმა მაგისტრატ მოსამართლეს უნდა წარუდგინოს შუამდგომლობა აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესახებ, წინააღმდეგ შემთხვევაში პირი უნდა გათავისუფლდეს (სსსკ-ის 196-ე მუხლი). კანონმდებელი შუამდგომლობის განხილვის ვადას უდგენს აგრეთვე სასამართლოსაც, რომელიც ვალდებულია შუამდგომლობის წარდგენიდან არა უგვიანეს 24 საათისა განიხილოს შუამდგომლობა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საკონსტიტუციო სასამართლო ერთმნიშვნელოვნად მოითხოვს, რომ ჩარევის სიხშირის პროპორციულად გაიზარდოს ინდივიდის დაცვის გარანტიები. აქედან გამომდინარე, გაცილებით მაღალი უნდა იყოს გარანტია იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც პირის მიმართ შესაძლოა გამოყენებული იქნეს პატიმრობა. იმ პირობებში, როდესაც პირს უკვე შეფარდებული აქვს აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობა და მას უფარდებენ მეორე პატიმრობას, პირს ერთმევა დაცვის ყველანაირი გარანტია. ფაქტობრივად, პირი უარეს მდგომარეობაში იმყოფება, ვიდრე დაკავებული პირი. სრულიად ცალსახაა, რომ მართლმსაჯულების განხორციელების საპირწონედ გვევლინება ფუნდამენტური მნიშნელობის მქონე ძირითადი უფლებები, რა შემთხვევაშიც აუცილებელია სამართლიანი და გონივრული ბალანსის მიღწევა. საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „ღირებულებათა კონფლიქტის სირთულე ... იმაში მდგომარეობს, რომ ერთმანეთს უპირისპირდება კანონიერი ინტერესები ... ამ დილემიდან გამოსავალი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ერთადერთია – სამართლიანი ბალანსის მიღწევა. მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია, წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის #1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 45). მოსარჩელის მიერ მისი კონსტიტუციური უფლებების შელახვის გამო საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში შეტანილი კონსტიტუციური სარჩელის განხილვისას სასამართლომ განაცხადა: „სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი და, იმავდროულად, დემოკრატიულობის ხარისხი სწორედ იმის მიხედვით გაიზომება, რამდენად შეძლებს ის შეპირისპირებული ინტერესების სამართლიან დაბალანსებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ სახელმწიფომ უფლებების დაცვისა და უზრუნველყოფისას უნდა შეძლოს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული დაბალანსება, მხოლოდ ასეა შესაძლებელი როგორც უფლებით სარგებლობის, ისე კონკრეტული საჯარო მიზნების მიღწევა. დემოკრატიულ საზოგადოებაში არ შეიძლება არსებობდეს მიზანი, ინტერესი, რომლის მიღწევის საპირწონე ამა თუ იმ უფლების დარღვევაა. არც ერთი ინტერესის მიღწევა არ შეიძლება მეორე ინტერესის ხელყოფის ხარჯზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება #3/1/574 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 29). სახელმწიფო კონსტიტუციურსამართლებრივადაა ვალდებული თანაბრად დაიცვას როგორც კერძო, ისე საჯარო ინტერესები მათი კონსტიტუციურსამართლებრივ ღირებულებებთან და პრინციპებთან თანაბარშესატყვისობის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონზომიერია იმის მოლოდინი, რომ კერძო და საჯარო ინტერესების ურთიერთმიმართება სამართლიანი იქნება” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის ნ#1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 19). სწორედ სახელმწიფოს მიერ პირის თავისუფლების თვითნებური და გაუმართლებელი ჩარევის, უდანაშაულობის კონსტიტუციურსამართლებრივი პრეზუმფციისა და ადამიანის სხვა ძირითადი უფლებების გაუმართლებელი ხელყოფისგან დაცვის მიზნით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტმა გაითვალისწინა პატიმრობის მაქსიმალური ვადა, ყოველგვარი გამონაკლისის თუ დათქმის გარეშე და ის განსაზღვრა 9 თვის ვადით. ამგვარი კონკრეტული ვადების შემოღება უცხო არ არის არც ევროპული ქვეყნებისთვის, მათ შორის, იმ შემთხვევების გამო, რაც უკავშირდება პროკურატურის ორგანოებისა და სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან უფლებაში თვითნებურ ჩარევას. მაგალითად, საბერძნეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში 1996 წლეს შეტანილი ცვლილებებით აიკრძალა ერთი საქმის დაყოფა იმავე ბრალდებულის მიმართ რამდენიმე საქმედ და ამ გზით პირის მიმართ მრავალჯერადი, განგრძობადი პატიმრობის შეფარება (2408/1996 კანონი - იხ. Effi Lambropoulo, Pre-Trial Detention in Greece; the Achilles heel of the prison system, in: Pre-trial Detention, Human Rights, criminal procedural law and penitentiary law, comparative law, van Kempen, P.H. (ed.), 2012, pp.415-462). ამავდროულად, საბერძნეთის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 288-ე მუხლის მეორე პარაგრაფის თანახმად, პირისათვის მეორეჯერ პატიმრობის შეფარდების ვადა შემცირდა და მისი გაგრძელება დაუშვებელია თუ პატიმარი უკვე იმყოფება პატიმრობაში, თუნდაც სხვა საქმეზე. მნიშვნელოვანია, რომ ეს დებულება 2001 წლის კონსტიტუციური რეფორმის შედეგად შეტანილი იქნა აგრეთვე საბერძნეთის კონსტიტუციაშიც, რომლის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტს დაემატა შემდეგი შინაარსის წინადადება: „აკრძალულია სასამართლო განხილვამდე წინასწარი პატიმრობის მაქსიმალური ვადის გაზრდა მისი თანმიმდევრული გამოყენების გზით სხვადასხვა ქმედებებზე, რომელიც ერთ საქმეს შეეხება“ (იხ. Philippos C. Spyropoulos, Theodore P. Fortsakis, Constitutioanl Law in Greece, 2009, p.226). საქართველოს მოქალაქეებს კონსტიტუციის შექმნისას წარსულის მწარე და სავალალო გამოცდილება და ნათლად განსაზღვრული მიზანი ამოძრავებდათ, ყოველმხრივ გამოერიცხათ სახელმწიფოს მხრიდან თვითნებობა და დაეცვათ ადამიანის ღირსება და თავისუფლება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II, 25). იმისათვის, რომ შეფასდეს სადავო ნორმის წინააღმდეგობა კონსტიტუციის ზემოაღნიშნულ მუხლთან და ზოგადად კონსტუტუციის პრინციპებთან, აუცილებელია სადავო ნორმა შეფასდეს არა განცალკევებით და სხვა ნორმებისგან იზოლირებულად, არამედ პირიქით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის იმ ნორმებთან ერთობლიობაში, რომლებიც არეგულირებენ ბრალდებულისათვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდებას. ამავდროულად, გადამოწმებას მოითხოვს ის, თუ რამდენად უზრუნველყოფს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის გამოყენება პირის თავისუფლების დაცვას. პიროვნების თავისუფლების შეზღუდვის ფორმალურ საფუძველს მოცემულ შემთხვევაში წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე, 199-ე, 205-ე მუხლები, რომლებიც განსაზღვავს პირისათვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის შეფარდების წესსა და პირობებს. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად ,,აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენება იმ მიზნით, რომ ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, აღიკვეთოს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა, უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება.“ ნორმიდან გამომდინარე ცალსახაა, რომ აღკვეთის ღონისძიება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ ბრალდებულის მიმართ. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად ,,პირს ბრალი წაეყენება, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მან ჩაიდინა დანაშაული“. ამასთან, ,,პირის ბრალდებულად ცნობის საფუძველია გამოძიების სტადიაზე შეკრებილ იმ მტკიცებულებათა ერთობლიობა, რომლებიც საკმარისია დასაბუთებული ვარაუდისათვის, რომ ამ პირმა დანაშაული ჩაიდინა“ (სსსკ-ის 169-ე მუხლის პირველი ნაწილი). დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი განმარტებულია სსსკ-ის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილით: ,,დასაბუთებული ვარაუდი – ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა, ამ კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი სტანდარტი.“ პირის მიმართ ბრალდების წაყენების უფლებამოსილება გააჩნია პროკურორს. კოდექსის მიხედვით: ,,ბრალის წაყენებისათვის საკმარისი საფუძვლის არსებობისას პროკურორი უფლებამოსილია გამოიტანოს დადგენილება პირის ბრალდების შესახებ“ (სსსკ-ის 169-ე მუხლის მე-2 ნაწილის პირველი წინადადება). ამავდროულად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 170-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მე-2 წინადადების მიხედვით, ,,დაკავების მომენტიდან პირი ითვლება ბრალდებულად.“ ანუ დაკავებული პირი ავტომატურად ბრალდებულია, თუმცა დაკავებიდან არა უგვიანეს 48 საათისა დაკავებულს უნდა გადაეცეს ბრალდების შესახებ დადგენილება (სსსკ-ის 174-ე მუხლის მე-5 ნაწილის მე-2 წინადადება). კოდექსის ნორმებიდან გამომდინარე, ბრალდების წარდგენის შემდეგი სტადიაა პირისათვის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდება, თუმცა კანონი არ ადგენს იმპერატიულ მოთხოვნას, რომ ნებისმიერი ბრალდებულის მიმართ იქნეს მოთხოვნილი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი განსაზღვრავს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მიზნებს. კოდექსის 198–ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებას შესაძლებელია ჰქონდეს სამი მიზანი: ა) ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას; ბ) აღიკვეთოს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა; გ) უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება. აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენების საპროცესო საფუძველი მოცემულია სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის პირველ ნაწილში, რომლის მიხედვითაც „პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს ერთადერთი საშუალებაა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული: ა) ბრალდებულის მიმალვა და მის მიერ მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლა; ბ) ბრალდებულის მიერ მტკიცებულებათა მოპოვებისთვის ხელის შეშლა; გ)ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა“. თუ პროკურორი ჩათვლის, რომ არსებობს ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საფუძველი, საქართველოს |