პლენუმის შემადგენლობა:

გიორგი პაპუაშვილი - სხდომის თავმჯდომარე;

კონსტანტინე ვარძელაშვილი - წევრი;

ქეთევან ერემაძე - წევრი;

მაია კოპალეიშვილი - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

მერაბ ტურავა - წევრი;

ზაზა თავაძე - წევრი;

ოთარ სიჭინავა - წევრი;

ლალი ფაფიაშვილი - წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი:

ა) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილებისა და 206-ე მუხლის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც ითვალისწინებს იმ პირის 9 თვეზე მეტი ვადით პატიმრობას, რომელსაც ბრალი ედება იმ დანაშაულში, რომლის ჩადენის დრო წინ უსწრებს პატიმრობის შეფარდებას, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან, 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

ბ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილის, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილის და 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან და მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით.

გ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-8 პუნქტებთან მიმართებით.

დ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“ და 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე მხარის წარმომადგენლები – ბექა ბასილაია და დიმიტრი ძაგნიძე. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები – თამარ მესხია, ზურაბ მაჭარაძე და ზვიად ბრეგაძე. მოწმე – მაია ჯვარშეიშვილი.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 30 აპრილს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №646) მიმართა საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავამ.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა გადაწყვიტა, რომ საქმემ თავისი შინაარსით შეიძლება წარმოშვას საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათი ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი სამართლებრივი პრობლემა და 2015 წლის 27 მაისის №3/1-1/646 საოქმო ჩანაწერით №646 კონსტიტუციური სარჩელი მიიღო პლენუმზე განსახილველად. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2015 წლის 10 ივნისს.

3. კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ მოსარჩელის პირველი მოთხოვნა უკავშირდება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილებისა და 206-ე მუხლის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც, მისი აზრით, ითვალისწინებს იმ პირის 9 თვეზე მეტი ვადით პატიმრობას, რომელსაც ბრალი ედება იმ დანაშაულში, რომლის ჩადენის დრო წინ უსწრებს პატიმრობის შეფარდებას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით. მოსარჩელის მე-2 სასარჩელო მოთხოვნას წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილის, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც, მისი აზრით, ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან და მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით. კონსტიტუციურ სარჩელში ასევე სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-8 პუნქტებთან მიმართებით. მოსარჩელის მე-4 სასარჩელო მოთხოვნას წარმოადგენს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“ და 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

5. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი განსაზღვრავს დასაბუთებული ვარაუდის ცნებას და ადგენს მისი გამოყენების შესაძლებლობას სისხლის სამართლის პროცესში. აღნიშნული ნორმის თანახმად, დასაბუთებული ვარაუდია ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა, რომელიც, მათ შორის, წარმოადგენს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებულ მტკიცებულებით სტანდარტს.

6. ამავე კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილი არეგულირებს აღკვეთის ღონისძიების მიზნებს და ადგენს, რომ „აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენება იმ მიზნით, რომ ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, აღიკვეთოს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა, უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება. ბრალდებულს პატიმრობა ან სხვა აღკვეთის ღონისძიება არ შეიძლება შეეფარდოს, თუ ამ ნაწილით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევა შესაძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით“. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილია ამ ღონისძიებათა გამოყენების საფუძველი, კერძოდ, „დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“.

7. აღკვეთის ღონისძიების კერძო სახესთან - პატიმრობასთან დაკავშირებულ რეგულაციებს შეიცავს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლი, რომლის პირველი ნაწილითაც დადგენილია ის გარემოებები, რომელთა არსებობის შემთხვევაშიც შესაძლებელია ბრალდებულისათვის პატიმრობის შეფარდება. კერძოდ, აღნიშნული ნორმის მიხედვით, “პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს ერთადერთი საშუალებაა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული: ა) ბრალდებულის მიმალვა და მის მიერ მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლა; ბ) ბრალდებულის მიერ მტკიცებულებათა მოპოვებისათვის ხელის შეშლა; გ) ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა.” ამავე კოდექსის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ადგენს პატიმრობისთვის გათვალისწინებულ ვადას და განსაზღვრავს, რომ „ბრალდებულის პატიმრობის საერთო ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს. ამ ვადის გასვლის შემდეგ ბრალდებული უნდა გათავისუფლდეს პატიმრობიდან. ბრალდებულის პატიმრობის ვადა აითვლება მისი დაკავების მომენტიდან, ხოლო თუ დაკავება არ მომხდარა – ამ აღკვეთის ღონისძიების შერჩევის შესახებ სასამართლოს განჩინების აღსრულების მომენტიდან საქმის არსებითად განმხილველი პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განაჩენის გამოტანამდე“. რაც შეეხება 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილს, იგი განსაზღვრავს, რომ „ბრალდებულის პატიმრობის ვადა წინასასამართლო სხდომამდე არ უნდა აღემატებოდეს მისი დაკავებიდან 60 დღეს. ამ ვადის გასვლის შემდეგ ბრალდებული უნდა გათავისუფლდეს პატიმრობიდან, გარდა ამ კოდექსის 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული შემთხვევისა“.

8. ზოგადად აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენებას, შეცვლასა და გაუქმებას ეხება კოდექსის 206-ე მუხლი და განსაზღვრავს მათ პროცედურებს. ამავე მუხლის მე-8 ნაწილის თანახმად, „შუამდგომლობაში უნდა აღინიშნოს, რა ახალი გარემოებები გამოვლინდა, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას და უნდა დაერთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი (მასალები) ამ ახალ გარემოებათა შესახებ“.

9. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილი არეგულირებს წინასასამართლო სხდომის გამართვის პერიოდსა და მის გაგრძელებასთან დაკავშირებულ პროცედურებს.

10. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, წინასასამართლო სხდომის მოსამართლე განიხილავს შუამდგომლობას აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების შესახებ.

11. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს ადამიანის თავისუფლების ხელშეუვალობის უფლებას, ხოლო მისი მე-3 პუნქტის თანახმად, „ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს განსჯადობის მიხედვით არა უგვიანეს 48 საათისა. თუ მომდევნო 24 საათის განმავლობაში სასამართლო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას დაპატიმრების ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის შესახებ, პირი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს“. მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით განსაზღვრულია ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის მაქსიმალური ვადა, რომელიც არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს.

12. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს უდანაშაულობის პრეზუმფციას, კერძოდ, პირი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, არავინ არ არის ვალდებული, ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა, ხოლო ბრალდების მტკიცების ტვირთი კი ეკისრება ბრალმდებელს. მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი განსაზღვრავს, რომ „დადგენილება ბრალდებულის სახით პირის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, საბრალდებო დასკვნა და გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებს. ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ“.

13. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, ხოლო მისი მე-5 პუნქტი ადგენს უკუძალის აკრძალვისა და კანონის გარეშე პასუხისმგებლობის დაუშვებლობის პრინციპს. ამავე მუხლის მე-8 პუნქტის თანახმად კი, „არავინ არ არის ვალდებული მისცეს თავისი ან იმ ახლობელთა საწინააღმდეგო ჩვენება, რომელთა წრეც განისაზღვრება კანონით“.

14. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელე გიორგი უგულავას წინააღმდეგ მიმდინარეობს სისხლისსამართლებრივი დევნა რამდენიმე განსხვავებულ სისხლის სამართლის საქმეზე. ერთ-ერთ საქმეზე 2014 წლის 4 ივლისს მოსარჩელეს აღკვეთის ღონისძიების სახით შეეფარდა პატიმრობა, ხოლო 2015 წლის 15 მარტს, პირველი პატიმრობის ვადის ამოწურვამდე დაახლოებით ერთი თვით ადრე, თბილისის საქალაქო სასამართლომ განსხვავებულ სისხლის სამართლის საქმეზე მას განმეორებით შეუფარდა პატიმრობა აღკვეთის ღონისძიების სახედ. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ შესაბამისმა ორგანოებმა განსახილველი სისხლის სამართლის საქმეები ხელოვნურად დაანაწევრეს, რათა ბრალდებულისთვის რამდენჯერმე შეეფარდებინათ პატიმრობა.

15. მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის ნორმებს, რომლებიც, მისი შეფასებით, უშვებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის განუსაზღვრელი რაოდენობით გამოყენებას. მოსარჩელის განმარტებით, არსებული ნორმატიული რეალობა იძლევა ბრალდებულის პატიმრობაში განუსაზღვრელი ვადით ყოფნის შესაძლებლობას, რაც პატიმრობის სასჯელის სახით გამოყენების შესაძლებლობას ქმნის. განსაკუთრებით, იმის გათვალისწინებით, რომ მის მიმართ გამოტანილ იქნეს გამამართლებელი განაჩენი.

16. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის გასაჩივრებული ნორმები მიემართება პირისთვის აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის პირველად შეფარდებას, თუმცა, გამომდინარე იქიდან, რომ სადავო ნორმები არ შეიცავს პატიმრობის ქვეშ მყოფი პირისთვის იმავე აღკვეთის ღონისძიების განმეორებითი შეფარდების გამომრიცხავ სათანადო გარანტიებს, შესაძლებელი ხდება პატიმრობის 9 თვეზე მეტი ვადით განსაზღვრა.

17. მოსარჩელის განმარტებით, პირისათვის პატიმრობის პირველად შეფარდების შემთხვევაში ამგვარი ჩარევა, შესაძლოა, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციულ საშუალებად იქნეს მიჩნეული. თუმცა, როდესაც სასამართლო პატიმრობის ქვეშ მყოფ პირს განმეორებით უფარდებს იმავე აღკვეთის ღონისძიებას, ჩარევა ვერ ჩაითვლება მიზნის მისაღწევ პროპორციულ საშუალებად, მიუხედავად იმისა, რა ლეგიტიმური მიზანი აქვს ამ ღონისძიებას, გამომდინარე იქიდან, რომ ჩნდება ადამიანის თავისუფლების განუსაზღვრელი ვადით შეზღუდვის რისკი. ამგვარი ქმედება ზრდის სახელმწიფოს მიერ თვითნებობის, ადამიანის უფლებების შემლახავი ქმედების განხორციელების საფრთხეს. გარდა აღნიშნულისა, მოსარჩელის აზრით, აუცილებელია, პირს, რომელსაც აღკვეთის ღონისძიების სახით შეფარდებული აქვს პატიმრობა, ჰქონდეს მის მიმართ გამოყენებული ღონისძიების გადასინჯვის ეფექტური სამართლებრივი მექანიზმი.

18. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ ხდის ნორმებს, რომლებიც, მისი მითითებით, ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის საფუძველზე. მოსარჩელე გაუმართლებლად მიიჩნევს პატიმრობის აუცილებლობის იმავე სტანდარტით დასაბუთებას, როგორიც სავალდებულოდ არის მოთხოვნილი სხვა სახის აღკვეთის ღონისძიებების მიმართ. მოსარჩელე მხარე პარალელს ავლებს პირის ბრალდებულად ცნობისა და დაკავების ინსტიტუტებთან და აღნიშნავს, რომ ეს უკანასკნელნი არ ახდენენ ადამიანის თავისუფლებაში იმ ხარისხის ჩარევას, როგორსაც - პატიმრობა, თუმცა სადავო ნორმების საფუძველზე, თითოეული მათგანის მიმართ ხდება ანალოგიური, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის გამოყენება.

19. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, გასაჩივრებული სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადება დაცვის მხარეს ავალდებულებს, შესაბამისი მტკიცებულებების წარდგენის გზით ამტკიცოს იმგვარი ახალი გარემოებების გამოვლენა, რაც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას და რაც გაუმართლებლად ზღუდავს ბრალდებულის სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობას მტკიცების ტვირთის მასზე გადატანით. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ მტკიცების ტვირთის ამგვარი გადანაწილება არღვევს ბრალდებულის არა მხოლოდ უდანაშაულობის პრეზუმფციას, არამედ მის უფლებას, არ მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხის“ არარსებობის მტკიცებას.

20. გარდა აღნიშნულისა, მოსარჩელე მხარე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს რეგულაციას, რომლის თანახმადაც, პატიმრობა შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ახალი დანაშაულის ჩადენის თავიდან ასაცილებლად. მოსარჩელის განმარტებით, სადავო ნორმები არათუ არ აკონკრეტებს, სისხლის სამართლის კოდექსით განსაზღვრულ რომელი დანაშაულის ჩადენის საფრთხის არსებობის შემთხვევაში არის შესაძლებელი ამგვარი ღონისძიების გამოყენება, არამედ უშვებს პატიმრობის გამოყენებას როგორც განზრახი, ისე გაუფრთხილებლობითი დანაშაულის შემთხვევაში, ასევე იმ დანაშაულზე მითითებით, რომლისთვისაც გათვალისწინებული არ არის სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთა. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები არღვევს კანონის განსაზღვრულობისა და განჭვრეტადობის პრინციპებს და უდანაშაულობის პრეზუმფციის საწინააღმდეგოდ წარმოადგენს არაპროპორციულ ჩარევას პირის თავისუფლებაში.

21. მოსარჩელე მხარე „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის საფუძველზე, ითხოვს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების მოქმედების შეჩერებას საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ მოსარჩელე აპირებს მიმართოს სასამართლოს და მოითხოვოს მისთვის შეფარდებული პატიმრობის გაუქმება, ხოლო დასახელებული სადავო ნორმა გაუმართლებლად ზღუდავს მის კონსტიტუციით გარანტირებულ თავისუფლების, უდანაშაულობის პრეზუმფციისა და სამართლიანი სასამართლოს უფლებებს, რამაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანამდე შეიძლება გამოუსწორებელი შედეგი გამოიწვიოს მოსარჩელისთვის.მოსარჩელე მხარე დამატებით აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება არ გამოიწვევს მართლმსაჯულებისთვის ხელის შეშლას, გამომდინარე იქიდან, რომ სასამართლოებს ექნებათ შესაძლებლობა, იხელმძღვანელონ კონსტიტუციითა და სისხლის სამართლის პროცესში დამკვიდრებული შეჯიბრებითობისა და თანასწორობის პრინციპებით.

22. მოსარჩელე მხარე, საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მიმოიხილავს საქართველოსა და სხვა ქვეყნების საკონსტიტუციო სასამართლოთა, ასევე ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას.

23. განმწესრიგებელ სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ წარმოადგინა დამატებითი არგუმენტაცია იმ ნორმებთან დაკავშირებით, რომელიც, მისი შეფასებით, პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის 9 თვეზე მეტი ვადის განმავლობაში გამოყენების შესაძლებლობას იძლევა. მოსარჩელის მტკიცებით, სასარჩელო მოთხოვნის მოცემულ ნაწილში სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას განაპირობებს ის გარემოება, რომ აღნიშნული ნორმები არ შეიცავს საკმარის გარანტიებს იმისთვის, რომ გამოირიცხოს, ერთი მხრივ, სახელმწიფოს მიერ პირის პატიმრობასთან დაკავშირებით თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების, ხოლო, მეორე მხრივ - პატიმრობის ქვეშ მყოფი პირის მიმართ ხელახალი პატიმრობის განუსაზღვრელი ოდენობით გამოყენების შესაძლებლობა. მოსარჩელის განმარტებით, მართალია, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილით ტერმინის დეფინიციაა მოცემული, თუმცა აღნიშნული ნორმა არ შეიცავს აკრძალვას პატიმრობის თვითნებურ და მრავალჯერად გამოყენებასთან დაკავშირებით. ამასთან, მოსარჩელემ განმარტა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლი განსაზღვრავს პატიმრობის საფუძველს, ხოლო 206-ე მუხლი - შესაბამის პროცედურულ ღონისძიებებს. იმ შემთხვევაში, თუ განისაზღვრებოდა პატიმრობის გამოყენების სათანადო საფუძველი, შესაძლოა, 206-ე მუხლის არაკონსტიტუციურობაზე მსჯელობა საჭირო აღარ გამხდარიყო, თუმცა, გამომდინარე იქიდან, რომ არსებული რეგულირება ამგვარ გარანტიებს არ შეიცავს, მოსარჩელის აზრით, დასახელებული ორი ნორმა ერთობლივად უნდა შეფასდეს.

24. მოსარჩელე მხარემ სადავო ნორმების კონსტიტუციის ნორმებთან მიმართების დასასაბუთებლად მიუთითა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი აყალიბებს თავისუფლების პრეზუმფციის ფუძემდებლურ პრინციპს, რაც გულისხმობს, რომ ადამიანი თავისუფალი უნდა იყოს, გარდა გამონაკლისი შემთხვევებისა, როდესაც არსებობს განსაზღვრული ლეგიტიმური მიზანი და არჩეული გზა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის პროპორციულია. მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტი კი ადგენს უშუალოდ პატიმრობის გამოყენების დასაშვებ მაქსიმალურ ვადას. მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულ უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს, ვინაიდან ხანგრძლივი ვადის განმავლობაში პირისთვის თავისუფლების აღკვეთა ამაღლებს სასამართლოს მიერ მის მიმართ გამამტყუნებელი განაჩენის გამოტანის ვარაუდის საფუძველს. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან დაკავშირებით კი, მოსარჩელე მხარე განმარტავს, რომ პატიმრობაში მყოფ პირს ეზღუდება რიგი საპროცესო უფლებების თავისუფლად რეალიზების შესაძლებლობა, რაც არღვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

25. მოსარჩელე მხარემ ასევე წარმოადგინა მსჯელობა იმ ნორმებთან დაკავშირებით, რომლებიც, მისი მითითებით, ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენების შესაძლებლობას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის საფუძველზე. მოსარჩელემ ყურადღება გაამახვილა სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებთან მიმართების თაობაზე და აღნიშნა, რომ მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულია თავისუფლების პრეზუმფცია, დასახელებული ნორმები კი სწორედ პირის თავისუფლების შეზღუდვის წინა პირობას წარმოადგენს. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმები ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტს, ხოლო ამგვარი დასკვნის გაკეთების შესაძლებლობას იძლევა ის გარემოება, რომ აღნიშნული ნორმა ითვალისწინებს პირის დაპატიმრების სამსაფეხურიან სისტემას იმდენად, რამდენადაც ჯერ ხდება პირის დაკავება, შემდგომ - მისი წარდგენა სასამართლოში და საბოლოოდ - პირის მიმართ პატიმრობის გამოყენების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება. მოსარჩელის მტკიცებით, კონსტიტუცია პირის დაპატიმრების სამსაფეხურიანი სისტემის არსებობით სწორედ იმაზე მიუთითებს, რომ დაუშვებელია ყველა შემთხვევაზე ერთი და იმავე სტანდარტის გავრცელება. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი სახელობით არ მოიხსენიებს პატიმრობის გამოყენების შესახებ სასამართლოს განჩინებას იმ გადაწყვეტილებათა შორის, რომელთა გამოტანა მხოლოდ უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე შეიძლება, თუმცა კონსტიტუციის ტექსტიდან და სულისკვეთებიდან გამომდინარე, აუცილებელია უტყუარი მტკიცებულებების სტანდარტი პატიმრობის შემთხვევებზეც გავრცელდეს.

26. მოსარჩელემ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილთან დაკავშირებით დამატებით აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების შესახებ შუამდგომლობის შეტანის შემთხვევაში დაცვის მხარეს ავალდებულებს, დაასაბუთოს არა იმ საფუძვლების ძალაში ყოფნის ფაქტი, რის გამოც პირს პატიმრობა შეეფარდა, არამედ - დაცვის მხარე იძულებული ხდება, წარადგინოს რაიმე ახალი გარემოება. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ, მიუხედავად სისხლის სამართლის პროცესის შეჯიბრებითობისა, პროცესის მიზნების მიღწევა შეუძლებელი იქნება შესაბამისი გამონაკლისების არსებობის გარეშე, ხოლო ამგვარი გამონაკლისები უნდა არსებობდეს ბრალდებულის და არა სახელმწიფოს სასარგებლოდ.

27. მოსარჩელე მხარემ ასევე ყურადღება გაამახვილა ნორმებზე, რომლებიც, მისი შეფასებით, აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საფუძვლად განსაზღვრავენ ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის შესაძლო ჩადენას. მოსარჩელის მტკიცებით, იმ შემთხვევაში, თუ ბრალდების მხარე მოახერხებს აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების დროს დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით დამტკიცებას, რომ პირი ჩაიდენს კონკრეტულ დანაშაულს, ივარაუდება, რომ სახეზეა დანაშაულის მომზადება ან მცდელობა, რაც ახალი ბრალის წარდგენის საფუძველია.

28. მოსარჩელემ განმწესრიგებელ სხდომაზე აღნიშნა, რომ ნორმის მოქმედების შეჩერება არის მისი დარღვეული უფლების აღდგენის საშუალება, ვინაიდან შესაძლებელი იქნება სასამართლოსთვის აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის შესახებ შუამდგომლობით მიმართვა იმ არგუმენტით, რომ აღკვეთის ღონისძიების საფუძვლები არ დასტურდება და, იმავდროულად, მას არ დაეკისრება რაიმე ახალი გარემოების მითითების ვალდებულება, რომელიც არ იყო გამოვლენილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას. ამასთან, მოსარჩელის განმარტებით, ადამიანის თავისუფლება იმგვარი უფლებაა, რომლის, თუნდაც დროის მცირე მონაკვეთში, დაუსაბუთებლად შეზღუდვა იწვევს სხვა ძირითადი უფლებების, მაგ., პირადი ცხოვრების, პოლიტიკური საქმიანობის უფლებების შეზღუდვას, რომლის კომპენსირება შეუძლებელია. ამგვარად, მოსარჩელის აზრით, სახეზეა გამოუსწორებელი ზიანის არსებობა.

29. მოპასუხე მხარემ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის განუსაზღვრელი ოდენობით გამოყენებასთან დაკავშირებით განმარტა, რომ სადავო ნორმებს მიმართება არ აქვთ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან, ვინაიდან მე-18-ე მუხლის მე-6 პუნქტით დაცული სფერო სპეციალური ხასიათისაა, რის გამოც მას ენიჭება უპირატესობა. თავის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-6 პუნქტით დადგენილი პატიმრობის ვადა, მოპასუხის მტკიცებით, გულისხმობს მხოლოდ ერთ კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეზე პატიმრობის 9 თვეზე მეტი პერიოდის განმავლობაში გამოყენების აკრძალვას და არა, ზოგადად, ინდივიდის მიმართ პატიმრობის მხოლოდ ერთხელ გამოყენების შესაძლებლობას. ამასთან, მოპასუხის აზრით, მოსარჩელე მხარისთვის რეალურად პრობლემურია ნორმები, რომლებიც სისხლის სამართლის საქმეთა გაერთიანებას და გამოყოფას უკავშირდება, სადავო ნორმებს კი ამგვარი შინაარსი არ გააჩნიათ. მოპასუხე მხარე ასევე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებს მიმართება არ აქვთ საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან, გამომდინარე იქიდან, რომ პირი პატიმრობის ვადის განმავლობაში უდანაშაულოდ ითვლება და სადავო ნორმები სხვაგვარი ინტერპრეტაციის საშუალებას არ იძლევა. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით კი მოპასუხემ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმები სწორედ იმ ვადებს და პროცედურებს ადგენს, რომლებიც აღნიშნული მუხლის სხვადასხვა უფლებრივი კომპონენტითაა დაცული. მოპასუხე ასევე განმარტავს, რომ სადავო ნორმებს შინაარსობრივი მიმართება არ აქვთ 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან, ვინაიდან სადავო ნორმები ეხება აღკვეთის ღონისძიებას და არა სასჯელის დაკისრებას.

30. დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებასთან მიმართებით მოპასუხე მხარემ განმარტა, რომ მოსარჩელე არასწორად აღიქვამს დასაბუთებული ვარაუდის შინაარსს. მისი აზრით, მართალია, მტკიცებულებათა ეს სტანდარტი გამოიყენება დაკავების, საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების და სხვა შემთხვევებში, მაგრამ დასაბუთებული ვარაუდის არსებობა განსხვავებულად ფასდება აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისას, კერძოდ, იგი აუცილებლად უნდა მიემართებოდეს პირის დაპატიმრების საფუძვლებს.

31. მოპასუხემ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 პუნქტთან მიმართებით მიუთითა, რომ მხარისთვის აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების შესახებ შუამდგომლობის დასაბუთებულობის მოთხოვნა ემსახურება, ერთსა და იმავე არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, განუსაზღვრელი რაოდენობის შუამდგომლობაზე მსჯელობას. ამასთან, მოპასუხემ განმარტა, რომ საქართველოს პარლამენტში მიმდინარეობს დასახელებულ ნორმაში ცვლილების შეტანის თაობაზე კანონპროექტის განხილვა, რომლის შედეგად, ნორმა ჩამოყალიბდება იმგვარად, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების საკითხის განხილვისას მტკიცების ტვირთი ყველა შემთხვევაში დაეკისრება ბრალდების მხარეს.

32. მოპასუხემ ასევე განმარტა, რომ სადავო ნორმები არ იძლევა ჰიპოთეტურად, ნებისმიერი ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხეზე მითითებით, პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების შესაძლებლობას. იმავდროულად, სადავო ნორმები არ მოიცავს გაუფრთხილებლობითი დანაშაულის შემთხვევებს, ვინაიდან შეუძლებელია, გაუფრთხილებლობითი დანაშაულის ჩადენის საფრთხის წინასწარ ვარაუდი ან რაიმეს მტკიცება.

33. მოპასუხე მხარემ განმარტა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მოქმედების შეჩერების შემთხვევაში შეუძლებელია მდგომარეობის გამოსწორება და მოსარჩელის მიერ დასახელებული მიზნის მიღწევა. მოპასუხის მტკიცებით, ამგვარი დასკვნის გაკეთების საფუძველს იძლევა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 93-ე მუხლის მე-4 ნაწილი, რომელიც გამორიცხავს სასამართლოს მიერ იმავე შინაარსის შუამდგომლობის განხილვას, რომელზეც ერთხელ უკვე მიღებულია გადაწყვეტილება.

34. საქმეზე მოწმის სახით მოწვეულმა საქართველოს პროკურატურის წარმომადგენელმა, მაია ჯვარშეიშვილმა აღნიშნა, რომ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის განმეორებით გამოყენება ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც სახეზეა თვისობრივად ახალი დანაშაული, რა დროსაც ხელახლა წარმოიშობა აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების როგორც ფორმალური, ისე ფაქტობრივი საფუძვლები. მოწმე მიიჩნევს, რომ ამგვარი რეგულირება შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციას, იმის გათვალისწინებით, რომ დაცვის მხარეს გააჩნია სისხლისსამართლებრივი დევნის გაჭიანურების საწინააღმდეგო ქმედებების განხორციელების სამართლებრივი მექანიზმი.

35. მოწმემ ასევე მიუთითა, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების მოქმედების შეჩერება გამოიწვევს პრაქტიკულ პრობლემებს. გამომდინარე იქიდან, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის დროს მხარეებს არ ექნებათ ისეთ ახალ გარემოებაზე მითითების მოვალეობა, რომელიც სასამართლოს მიერ გამოკვლეული არ ყოფილა. მოწმის აზრით, შესაძლოა მნიშვნელოვნად გაიზარდოს შუამდგომლობების რაოდენობა მხარეების მხრიდან. ასეთ პირობებში არ იარსებებს ერთსა და იმავე საქმეზე მრავალჯერადი შუამდგომლობის თავიდან აცილების მექანიზმი, რაც გამოიწვევს როგორც პროკურატურის, ისე სასამართლო სისტემის გადატვირთულობას.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მოსარჩელემ კონსტიტუციურ სარჩელში უნდა მოიყვანოს ის მტკიცებულებები, რომლებიც, მისი აზრით, ადასტურებენ სარჩელის საფუძვლიანობას. აღნიშნული ნორმების მოთხოვნათა შეუსრულებლობის შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, კონსტიტუციურ სარჩელს არ მიიღებს არსებითად განსახილველად. „კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, რომ მასში მოცემული დასაბუთება შინაარსობრივად შეეხებოდეს სადავო ნორმას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 5 აპრილის N2/3/412 განჩინება საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქეები შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 17 ივნისის N2/2/438 განჩინება საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქე ვახტანგ ცქიფურიშვილი საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”). დასაბუთებულობის კიდევ ერთ მოთხოვნას წარმოადგენს კონსტიტუციური უფლების სწორად იდენტიფიცირება, კერძოდ, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას”. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის N 1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. N646 კონსტიტუციურ სარჩელში, სხვა ნორმებთან ერთად, სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის პირველი ნაწილისა და 206-ე მუხლის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც ითვალისწინებს იმ პირის 9 თვეზე მეტი ვადით პატიმრობას, რომელსაც ბრალი ედება იმ დანაშაულში, რომლის ჩადენის დრო წინ უსწრებს პატიმრობის შეფარდებას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

3. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის თანახმად, დასაბუთებული ვარაუდია ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა და წარმოადგენს, ამ კოდექსით პირდაპირ გათვალისწინებული საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებულ მტკიცებულებით სტანდარტს. ამავე კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, „აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენება იმ მიზნით, რომ ბრალდებულმა თავი არ აარიდოს სასამართლოში გამოცხადებას, აღიკვეთოს მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობა, უზრუნველყოფილ იქნეს განაჩენის აღსრულება. ბრალდებულს პატიმრობა ან სხვა აღკვეთის ღონისძიება არ შეიძლება შეეფარდოს, თუ ამ ნაწილით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევა შესაძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით“. ხოლო ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, „აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისთვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის პირველი ნაწილი კი განსაზღვრავს პატიმრობის ცნებას და მისი გამოყენების სამართლებრივ საფუძვლებს - მიზნებს, რომლების მისაღწევადაც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიების უკიდურესი საშუალება. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლი განსაზღვრავს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების წესს. კერძოდ, არეგულირებს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებას ასევე წინასასამართლო სხდომაზე ან საქმის არსებით განხილვაზე, აწესებს 48 საათიან ვადას პროკურორისთვის პირის დაკავებიდან მიმართოს სასამართლოს შუამდგომლობით აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების თაობაზე, არეგულირებს სასამართლოს მიერ პროკურორის შუამდგომლობის განხილვის წესსა და ვადას, მხარეთა გამოუცხადებლობის შედეგებს, აგრეთვე არეგულირებს აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების შესახებ მხარეთა უფლებებს სისხლის სამართლის პროცესში და სხვა. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით ზემოაღნიშნული სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან ითვალისწინებს იმ პირის 9 თვეზე მეტი ვადით პატიმრობას, რომელსაც ბრალი ედება იმ დანაშაულში, რომლის ჩადენის დრო წინ უსწრებს პატიმრობის შეფარდებას.

4. გასაჩივრებული ნორმები განსაზღვრავენ დასაბუთებული ვარაუდის, როგორც მტკიცებულებითი სტანდარტის რაობასა და მის გამოყენებას სისხლის სამართლის პროცესში, ასევე ადგენენ აღკვეთის ღონისძიების მიზნებსა და დასაბუთებულ ვარაუდს როგორც აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების წინა პირობას. მოცემული ნორმები ზოგადად ეხება აღკვეთის ღონისძიებებს და არ განსაზღვრავს პატიმრობის დასაშვები ვადის ხანგრძლივობას. მოსარჩელე მხარეს არც კონსტიტუციურ სარჩელში და არც განმწესრიგებელ სხდომაზე არ წარმოუდგენია მტკიცებულებები, რომლებიც დაადასტურებდა, რომ გონივრული განმარტების პირობებში მათ მიეცემოდათ ამგვარი შინაარსი.

5. აშკარაა, რომ მოსარჩელეს არასწორად ესმის სადავო ნორმების შინაარსი. შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი N646 სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205 მუხლის პირველი ნაწილისა და 206-ე მუხლის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან და 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით, არსებითად განსახილველად არ მიიღება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

6. მოსარჩელის განმარტებით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტს, აგრეთვე 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებს. მოსარჩელის აზრით, პირის ხანგრძლივი დროის განმავლობაში დაპატიმრებით ჩნდება ვარაუდი, რომ მის მიმართ გამოტანილი იქნება გამამტყუნებელი განაჩენი, ამასთან, პატიმრობის ხანგრძლივობა შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც სასჯელი იმ ქმედებისთვის, რომელიც არ არის დადასტურებული სასამართლოს მიერ, პატიმრობაში ყოფნისას მოსარჩელე ვერ ახდენს აღნიშნული უფლების ჯეროვან რეალიზებას და პატიმრობის არამართლზომიერად გახანგრძლივება არღვევს კანონის გარეშე პასუხისმგებლობის აკრძალვის პრინციპს.

7. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი განამტკიცებს ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების უფლებას და, ამასთანავე, განსაზღვრავს მისი დასაშვები შეზღუდვის ფორმებს და საფუძვლებს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმის მიხედვით, შესაბამისი წონადი ლეგიტიმური მიზნების არსებობის პირობებში დასაშვებია პირის თავისუფლებაში ჩარევა ისეთი ფორმებით, როგორიცაა მათ შორის, დაკავება ან დაპატიმრება.

8. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, დასაშვებია სასამართლოს გადაწყვეტილებით პირის დაპატიმრება, ხოლო მე-6 პუნქტის თანახმად, ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს. საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრული თავისუფლების შეზღუდვის აღნიშნული ფორმა, წინასწარი პატიმრობა, არ წარმოადგენს პირის მიმართ გამოყენებულ პასუხისმგებლობის ზომას და არ ატარებს სადამსჯელო ხასიათს. იგი ვიწროდ მიემართება სისხლისამართლებრივი დევნისა და მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესის ხელშეშლის აღკვეთის უზრუნველყოფას. ამდენად, პირის დაკავებისა და დაპატიმრების საფუძვლების, წესისა და ვადების საკანონმდებლო რეგლამენტაცია შეფასებადია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან და შესაბამისობაში უნდა იყოს მასში მოცემულ კონსტიტუციურ სტანდარტებთან. თუკი საკანონმდებლო რეგულაცია გასცდება სისხლისამართლებრივი დევნისა და მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესის ხელშეშლის აღკვეთის უზრუნველყოფის მიზანს და, უფლებაში ჩარევის ხანგრძლივობიდან გამომდინარე, შეიძენს სადამსჯელო ხასიათს, იგი შეიძლება დაემსგავსოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუქტით განსაზღვრულ პირის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის უკიდურესად მკაცრ ფორმას, თავისუფლების აღკვეთას.

9. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით“. კონსტიტუციის მითითებული ნორმით რეგლამენტირებულია „უდანაშაულობის პრეზუმფციის გარანტია… [რომელიც] წარმოადგენს სისხლის სამართლის სახელმძღვანელო პრინციპს, რომელიც მათ შორის გულისხმობს, ყველას მოექცნენ იმ დაშვებით, რომ ის უდანაშაულოა მანამ, ვიდრე ჯეროვანი პროცედურის გავლით, სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით არ დამტკიცდება მისი დამნაშავეობა. შესაბამისად, ჯეროვანი პროცედურის გარეშე დაუშვებელია პირის აღიარება დამნაშავედ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის N3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-62). იმისთვის, რომ პირის პატიმრობაში ყოფნა, ვადის ხანგრძლივობის გამო, მის მიმართ დამნაშავესავით მოპყრობას გაუტოლდეს, მან უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის მაღალ ხარისხს უნდა მიაღწიოს. კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან სადავო ნორმის მიმართების წარმოსაჩენად მოსარჩელე ვალდებულია, დაასაბუთოს, რომ მასში მოცემული რეგულირება სცდება მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესის ხელშეშლის აღკვეთის უზრუნველყოფას და მისი მიზნისა და მოქმედების ეფექტიდან გამომდინარე, უთანაბრდება პირის დამნაშავედ გამოცხადებას. მოსარჩელის არგუმენტაციიდან გამომდინარე არ იკვეთება, რომ სადავო ნორმით დადგენილი თავისუფლების უფლების შეზღუდვის საშუალება შესაძლებელია განხილულ იქნეს როგორც ბრალდებული პირის დამნაშავესთან გათანაბრება.

10. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „აშკარაა, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილების ან გადაუდებელი აუცილებლობის საფუძველზე პირისთვის თავისუფლების აღკვეთა ავტომატურად ზღუდავს პატიმრობაში მყოფი პირის კავშირს გარესამყაროსთან... ამასთან ერთად, ზოგიერთი შეზღუდვა, რომელიც ჩვეულებრივად ადამიანის პატივისა ღირსების უფლების შემლახველი იქნებოდა, საპატიმრო ცხოვრების თანმდევი შედეგია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის N1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-7,8).

11. საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ პატიმრობაში მყოფი პირისთვის შესაძლებელია რთული იყოს სამართლიანი სასამართლოს უფლების გარკვეული კომპონენტებით სარგებლობა, თუმცა მხოლოდ დაპატიმრების ფაქტი, თავისთავად, ვერ იქნება საკმარისი არგუმენტი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის შეზღუდვის დასაბუთებისთვის. მოსარჩელემ უნდა წარმოადგინოს არგუმენტაცია, რომ აღნიშნული სირთულე არ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვიდან მომდინარე თანმდევ შედეგს/ეფექტს. ამგვარი არგუმენტაცია კი მოსარჩელეს არც განმწესრიგებელ სხდომაზე და არც კონსტიტუციურ სარჩელში არ წარმოუდგენია.

12. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით, მათ შორის, დაცულია კანონის გარეშე პასუხისმგებლობის აკრძალვის პრინციპი. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა მაშინ არის სისხლისსამართლებრივი ხასიათის, როდესაც მას სისხლის სამართლის კოდექსი ასეთად განსაზღვრავს. იმავდროულად, პასუხისმგებლობა შეიძლება არ იყოს გათვალისწინებული სისხლის სამართლის კანონმდებლობაში, მაგრამ მისი სიმძიმით გამოწვეული ეფექტის და უფლებების შეზღუდვის ხარისხის გათვალისწინებით, იგი შესაძლოა სასჯელთან გათანაბრდეს, განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევებში, როდესაც პასუხისმგებლობად სასჯელის კლასიკური ფორმები არ არის გამოყენებული. კანონით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის არსის, მისი სამართლებრივი ბუნების განსაზღვრისას მხედველობაშია ასევე მისაღები მიზანი, რომლის მისაღწევადაც გამოიყენება იგი. შესაბამისად, პასუხისმგებლობის ბუნება, ფუნქცია, მიზნები და სხვა ელემენტები განასხვავებს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას სხვა სახის ზემოქმედებისგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის N3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-41).

13. სადავო ნორმა არეგულირებს პატიმრობის განსაზღვრასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს, თავად პატიმრობა კი ემსახურება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით მკაფიოდ განსაზღვრული მიზნის (მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელება) მიღწევას. სსსკ-ის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილი ადგენს არა პასუხისმგებლობას დანაშაულებრივი ქმედებისთვის, არამედ პირის მიერ შესაძლოდ ჩადენილი დანაშაულებრივი ქმედების ეფექტური გამოძიების გარანტიებს. ამგვარად, პატიმრობა, მისი მიზნების გათვალისწინებით და ხანგრძლივობის მიუხედავად, ვერ ჩაითვლება პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმად. შესაბამისად, სადავო ნორმას არ გააჩნია შინაარსობრივი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით.

14. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, მოსარჩელეს არასწორად ესმის კონსტიტუციური უფლებების არსი. ამდენად, კონსტიტუციური სარჩელი N646, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის მეორე ნაწილის სადავო ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან, 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და სახეზეა მისი არსებითად განსახილველად არმიღების „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

15. კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილის, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილის, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის ნორმატიული შინაარსის (რომელიც ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე) კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან, აგრეთვე მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით. მოსარჩელის აზრით, მტკიცებულებათა აღნიშნული სტანდარტი არასაკმარისია პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების ისეთი ინტენსიური ფორმის გამოყენებისთვის, როგორიცაა პატიმრობა.

16. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილი ადგენს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მიზნებს, აგრეთვე „პატიმრობას“ როგორც აღკვეთის ღონისძიების ყველაზე მკაცრ ფორმას, რომელიც არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, თუ შესაბამისი მიზნების მიღწევა შესაძლებელია სხვა სახის აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით. სსსკ-ის 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილი განსაზღვრავს პატიმრობის ვადის მაქსიმალურ ხანგრძლივობას წინასასამართლო სხდომამდე, ხოლო 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ადგენს აღნიშნული ვადის გაგრძელების ან შემცირების შესაძლებლობას. 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტი კი ითვალისწინებს წინასასამართლო სხდომის მოსამართლის უფლებამოსილებას განიხილოს შუამდგომლობა „აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების, შეცვლის ან გაუქმების შესახებ“.

17. აღნიშნული ნორმები არეგულირებს აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებისა და გადასინჯვასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს, თუმცა ისინი არ ადგენენ პატიმრობის გამოყენებისთვის აუცილებელ მტკიცებულებით სტანდარტს. მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებულ შინაარსს განსაზღვრავს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სხვა ნორმები, კერძოდ, სსსკ-ის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილი, რომელიც ადგენს დასაბუთებული ვარაუდის ცნებას და მიუთითებს, რომ მტკიცებულებათა ეს სტანდარტი წარმოადგენს აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველს. აგრეთვე სსსკ-ის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილი, რომლის მიხედვითაც, „აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, ან გაანადგურებს საქმისთვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“.

18. წარმოდგენილი არგუმენტაცია მიუთითებს, რომ მოსარჩელეს არასწორად ესმის სადავო ნორმების შინაარსი, ამგვარად N646 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება სსსკ-ის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილის, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 208-ე მუხლის მესამე ნაწილის, აგრეთვე 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან აგრეთვე მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად არმიღების „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

19. მოსარჩელე აგრეთვე ითხოვს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილისა და 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის, რომელიც გულისხმობს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 და მე-40 მუხლების მე-3 პუნქტებთან მიმართებით.

20. სადავო ნორმების მიხედვით, აღკვეთის ღონისძიების, მათ შორის, პატიმრობის გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, ანუ ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა.

21. საქართველოს კონსტიტუციის 18-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, „ადამიანის დაკავება დასაშვებია კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ. დაკავებული თუ სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი უნდა წარედგინოს სასამართლოს განსჯადობის მიხედვით არა უგვიანეს 48 საათისა. თუ მომდევნო 24 საათში სასამართლო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას დაპატიმრების ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვის შესახებ, პირი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს“.

22. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს ვალდებულებას, რომ დაკავებული ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი სასამართლოს არა უგვიანეს 48 საათისა წარედგინოს. საგამონაკლისო უფლებამოსილება გათვალისწინებულია იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც დანაშაულის (სამართალდარღვევის) აღკვეთის ან პრევენციის მიზნით, ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის მყისიერი, გადაუდებელი აუცილებლობა არსებობს. მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დაკავება ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნათა კონტექსტში უნდა იქნეს განხილული. როდესაც თავისუფლების უფლების შეზღუდვის მიზნით სასამართლოს წინასწარი თანხმობის მიღება პრაქტიკულად შეუძლებელია, მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის შედარებით ხანმოკლე და ნაკლებად ინტენსიური შეზღუდვის შესაძლებლობას უშვებს“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის N1/2/503,513 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით მიხეილ შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13,14).

23. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს პროცესუალურ გარანტიებს პირისთვის, რომელიც დაკავებულია სასამართლოს წინასწარი ნებართვის გარეშე. კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლი არ მიემართება პატიმრობის გამოყენებასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს და დაცული სფერო სრულდება 72 საათიანი პერიოდის ამოწურვის შემდეგ.

24. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, დადგენილება ბრალდებულის სახით პირის პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, საბრალდებო დასკვნა და გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებს. ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ.

25. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით „აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება წარმოადგენს სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთ საფუძველს, განამტკიცებს უდანაშაულო პირის მსჯავრდების თავიდან აცილების მნიშვნელოვან, საყოველთაოდ აღიარებულ პრინციპს - „in dubio pro reo“, რომლის თანახმად, დაუშვებელია პირის მსჯავრდება საეჭვო ხასიათის ბრალდებების საფუძველზე და, ამდენად, სისხლისსამართლებრივი დევნის პროცესში ადამიანის უფლებების დაცვის მნიშვნელოვან გარანტიას ქმნის. მხოლოდ უტყუარი მტკიცებულებების საფუძველზე პასუხისმგებლობის დაკისრების პრინციპი წარმოადგენს იმის გარანტიას, რომ სახელმწიფო მოხელეთა თვითნებობისა თუ შეცდომების შედეგად არ მოხდეს უდანაშაულო პირის მსჯავრდება.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 22 იანვრის N1/1/548 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ზურაბ მიქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტი მიემართება იმ მტკიცებულებების გამოყენების საკითხებს, რომლებიც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პირის ბრალეულობის სამტკიცებლად.

26. სსსკ-ის 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით, პატიმრობა როგორც აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს ერთადერთი საშუალებაა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული ბრალდებულის მიმალვა ანდა მის მიერ მართლმსაჯულების განხორციელებისა და მტკიცებულებების მოპოვებისთვის ხელის შეშლა, ასევე, ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ პატიმრობის გამოყენების მიზანია არა პირის ბრალეულობის მტკიცება, არამედ მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების უზრუნველყოფა. შესაბამისად, დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის გამოყენებით მოწმდება პირის მიერ მართლმსაჯულების ხელშეშლის საფრთხე და სადავო ნორმა არ ადგენს პირის ბრალეულობასთან დაკავშირებულ მტკიცებულებით სტანდარტს. ამგვარად, სადავო ნორმას არ გააჩნია შინაარსობრივი მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან.

27. წარმოდგენილი არგუმენტაცია ცხადყოფს, რომ კონსტიტუციური სარჩელი N646, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილისა და ამავე კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიულ შინაარსის, რომელიც ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტთან, აგრეთვე მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად არმიღების „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

28. N646 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტთან და 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტთან მიმართებით.

29. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადება მტკიცების ტვირთის ბრალდების მხარეზე გადატანით არღვევს როგორც პირის უდანაშაულობის პრეზუმფციას, ასევე ავალდებულებს მას, მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ, რაც აკრძალულია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტით. გარდა ამისა, მოსარჩელის აზრით, გასაჩივრებული დებულება ბრალდებულს ავალდებულებს, ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა, რაც ასევე ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე მიუთითებს.

30. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის თანახმად, მხარე უფლებამოსილია, ბრალდებულის მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების შესახებ შუამდგომლობით მიმართოს მაგისტრატ მოსამართლეს გამოძიების ადგილის მიხედვით. ადვოკატმა სასამართლოს შუამდგომლობით შეიძლება მიმართოს მხოლოდ მისი დაცვის ქვეშ მყოფის თანხმობით, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც იგი არასრულწლოვანია ან აქვს ისეთი ფიზიკური ან ფსიქიკური ნაკლი, რომელიც შეუძლებელს ხდის მისგან თანხმობის მიღებას. შუამდგომლობაში უნდა აღინიშნოს, რა ახალი გარემოებები გამოვლინდა, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას, და უნდა დაერთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი (მასალები) ამ ახალ გარემოებათა შესახებ.

31. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით“. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად კი, „არავინ არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს“. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტი განამტკიცებს, რომ „არავინ არ არის ვალდებული მისცეს თავისი ან იმ ახლობელთა საწინააღმდეგო ჩვენება, რომელთა წრეც განისაზღვრება კანონით“.

32. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილი ბრალდებულს ანიჭებს უფლებამოსილებას, მის მიმართ გამოტანილი აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების თხოვნით, შუამდგომლობით მიმართოს მაგისტრატ მოსამართლეს. ხოლო ამავე ნაწილის მე-3 წინადადება განსაზღვრავს იმ აუცილებელ რეკვიზიტებს, რომლებიც უნდა აღინიშნოს შუამდგომლობაში. კერძოდ, ბრალდებულმა შუამდგომლობაში უნდა მიუთითოს იმ ახალ გარემოებებზე, რომელიც ცნობილი არ იყო აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას და ამისათვის უნდა დაურთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი.

33. სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელის ზემოაღნიშნულ მოსაზრებას შემდეგ გარემოებათა გამო: ზოგადად, პირის ვალდებულება, აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების შუამდგომლობაში მიუთითოს იმ ახალ გარემოებზე, რომელიც აღკვეთის ღონისძიების შეფარდებისას ცნობილი არ იყო, არ გულისხმობს პირის უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევას.

34. პირისთვის აღკვეთის ღონისძიების რომელიმე სახის შერჩევა არ გულისხმობს მის დამნაშავედ ცნობას. აღკვეთის ღონისძიებების გამოყენებას გააჩნია მკაცრად განსაზღვრული მიზნები, როგორიცაა ბრალდებულის სასამართლოში გამოუცხადებლობის პრევენცია, მისი შემდგომი დანაშაულებრივი საქმიანობის აღკვეთა და განაჩენის აღსრულების უზრუნველყოფა. შესაბამისად, აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის მოთხოვნისას ბრალდებულისათვის ახალი გარემოებების დადასტურების ვალდებულების დადგენა არ უნდა ჩაითვალოს მისი უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევად. იგივე ლოგიკით სადავო ნორმებს არ აქვთ მიმართება კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-2 პუნქტთან.

35. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმა ეხება ბრალდებულის უფლებას, მოითხოვოს მის მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების გადასინჯვა. ნორმა, თავისი შინაარსით, არ ითვალისწინებს პირის ვალდებულებას, მისცეს ჩვენება საკუთარი თავის წინააღმდეგ, შესაბამისად, არ გააჩნია შინაარსობრივი მიმართება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტთან.

36. ამგვარად, კონსტიტუციური სარჩელი N646 სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება სისხლის სამართლის კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან, აგრეთვე 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტთან მიმართებით დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად არმიღების „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

37. კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ, ასევე არის გამხდარი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“, აგრეთვე 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან.

38. მოსარჩელის განმარტებით, სადავო ნორმების საფუძველზე პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით შეიძლება გამოყენებულ იქნეს პატიმრობა, თუ არსებობს მის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხე. კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, აღნიშნული ნორმების საფუძველზე, დაპატიმრება შეიძლება გამოყენებულ იქნეს იმ შემთხვევაშიც, თუ დანაშაულის ჩადენის საფრთხე უკავშირდება გაუფრთხილებლობითი ან იმგვარი დანაშაულის ჩადენას, რომლისთვისაც სასჯელის სახედ არ არის გათვალისწინებული თავისუფლების აღკვეთა, რაც, მოსარჩელის აზრით, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს.

39. საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით“. ხოლო კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს მტკიცების ტვირთის განაწილების წესს. კერძოდ, „არავინ არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს“.

40. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სადავო სიტყვები, აგრეთვე 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს პატიმრობის გამოყენების ერთ-ერთ საფუძველს, კერძოდ, ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხეს. როგორც ზემოთ აღინიშნა, კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით დაცულია პირის ბრალეულობის მტკიცებასთან დაკავშირებული ურთიერთობები. აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მიზანი არ არის პირის ბრალეულობის მტკიცება, იგი წარმოადგენს მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების ხელშეშლის პრევენციის საშუალებას.

41. ამგვარად, კონსტიტუციური სარჩელი N646 სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“, აგრეთვე 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

42. მოსარჩელე ითხოვს სადავო ნორმის, კერძოდ, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების მოქმედების შეჩერებას. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25–ე მუხლის მე–5 პუნქტის თანახმად, „თუ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტის მოქმედებას შეუძლია გამოიწვიოს ერთ–ერთი მხარისათვის გამოუსწორებელი შედეგი, მას შეუძლია შეაჩეროს სადავო აქტის ან მისი სათანადო ნაწილის მოქმედება“. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, საკითხი იმის თაობაზე სადავო ნორმატიულ აქტს შეუძლია თუ არა რომელიმე მხარისთვის გამოუსწორებელი შედეგის გამოწვევა, ისევე როგორც, თუ რას წარმოადგენს „გამოუსწორებელი შედეგის“, უნდა დადგინდეს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში კონკრეტული გარემოებების შეფასების საფუძველზე. მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელე მხარეს არ წარმოუდგენია დამაჯერებელი არგუმენტაცია, რომელიც დაადასტურებდა სადავო ნორმის მოქმედების შედეგად მის მიმართ გამოუსწორებელი შედეგების დადგომის გარდაუვალ საფრთხეს. შესაბამისად, მოსარჩელის ეს მოთხოვნა დაუსაბუთებელია.

43. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ N646 კონსტიტუციური სარჩელი სხვა მხრივ აკმაყოფილებს „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–16 მუხლის პირველი და მე–2 პუნქტების მოთხოვნებს და არ არსებობს ამ კანონის მე–18 მუხლით გათვალისწინებული კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების რომელიმე საფუძველი.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89–ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე–19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21² მუხლის, 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის, 31–ე მუხლის მე–2 პუნქტის, 39–ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43–ე მუხლის მე–5 და მე–8 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–16 და მე–18 მუხლების, 21–ე მუხლის პირველი პუნქტის და 22–ე მუხლის, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 30–ე და 31–ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. მიღებულ იქნეს არსებითად განსახილველად №646 კონსტიტუციური სარჩელი (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება:

ა) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც უშვებს პატიმრობის 9 თვიანი ვადის გამოყენების შესაძლებლობას თითოეულ სისხლის სამართლის საქმეზე, რომელშიც პირს ბრალი ედება პატიმრობის შეფარდებამდე ჩადენილ დანაშაულში საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან მიმართებით;

ბ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, აგრეთვე ამავე კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით;

გ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით;

დ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“, აგრეთვე 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №646 კონსტიტუციური სარჩელი (საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება:

ა) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილების, 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის, აგრეთვე 206-ე მუხლის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-6 პუნქტებთან, მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან, 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით;

ბ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც უშვებს პატიმრობის 9 თვიანი ვადის გამოყენების შესაძლებლობას თითოეულ სისხლის სამართლის საქმეზე, რომელშიც პირს ბრალი ედება პატიმრობის შეფარდებამდე ჩადენილ დანაშაულში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან, 42-ე მუხლის პირველ და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით;

გ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის პირველი ნაწილის, 205-ე მუხლის მე-3 ნაწილის, 208-ე მუხლის მე-3 ნაწილისა და 219-ე მუხლის მე-4 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტთან და ასევე მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით;

დ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილისა და 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც ითვალისწინებს პირის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებას დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტთან და მე-40 მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით;

ე) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან, აგრეთვე 42-ე მუხლის მე-8 პუნქტთან მიმართებით;

ვ) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს“, აგრეთვე 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით;

3. არ დაკმაყოფილდეს მოსარჩელის მოთხოვნა საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე.

4. საქმის არსებითი განხილვა დაიწყება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად.

5. საქმეს არსებითად განიხილავს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი.

6. საოქმო ჩანაწერი საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

7. საოქმო ჩანაწერი გაეგზავნოს მხარეებს.

პლენუმის წევრები:

გიორგი პაპუაშვილი

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ქეთევან ერემაძე

მაია კოპალეიშვილი

მერაბ ტურავა

ზაზა თავაძე

ოთარ სიჭინავა

ლალი ფაფიაშვილი

თამაზ ცაბუტაშვილი