„გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №646

გიგი უგულავას კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდაა გახდილი:

1. რამდენიმე ბრალდების შემთხვევაში აღკვეთის ღონისძიების - პატიმრობის ვადის, თითოეული საქმისათვის დამოუკიდებლად განსაზღვრა, რაც ჯამში შეიძლება აღემატებოდეს 9 თვეს.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიდან გამომდინარე ბრალდებულისათვის პატიმრობის შეფარდებისას სასამართლოს მიერ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით ხელმძღვანელობა.

საოქმო ჩანაწერის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიიღო იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის, ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის, აგრეთვე, ამავე კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 ნაწილის, 198-ე მუხლის მე-2 ნაწილისა და 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მე-3 წინადადების კონსტიტუციურობას.

სადავოდ გახდილი ნორმების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობამდე, მნიშვნელოვანია სრული სურათის შექმნა, მოსარჩელის მიმართ წარმოებული სისხლის სამართლის საქმეების და შეფარდებული აღკვეთის ღონისძიებების შესახებ. დღეის მდგომარეობით, გიგი უგულავა ბრალდებულის სახით სისხლისსამართლებრივ პასუხისგებაში ხუთ სისხლის სამართლის საქმეზეა მიცემული.

პირველი ბრალდება - 2013 წლის 22 თებერვალს ე.წ. „იმედის“ და „თბილსერვის ჯგუფის“ საქმეზე წარედგინა. სისხლისსამართლებრივი დევნა ხორციელდება დიდი ოდენობით სხვისი ნივთის მართლსაწინააღმდეგო მითვისებისათვის, ჩადენილი ორგანიზებული ჯგუფის მიერ, სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით და ორგანიზებული ჯგუფის მიერ უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციისათვის, რასაც თან ახლდა განსაკუთრებით დიდი ოდენობით შემოსავლის მიღება. დანაშაული გათვალისწინებულია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 182-ე მუხლის მეორე ნაწილის „დ“ და მესამე ნაწილის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით და 194-ე მუხლის მესამე ნაწილის „ა“ და „გ“ ქვეპუნქტებით. აღნიშნულ საქმეზე სასამართლომ მოსარჩელეს აღკვეთის ღონისძიება არ შეუფარდა.

მეორე ბრალდება - 2013 წლის 19 დეკემბერს, ე.წ. „თბილისის განვითარების ფონდის საქმეზე“ წარედგინა. აღნიშნულ საქმეში მოსარჩელეს ბრალი ედება სამსახურებრივი მდგომარეობის გამოყენებით, ორგანიზებული ჯგუფის მიერ აიპ „თბილისის განვითარების ფონდისთვის“, რომელიც თბილისის მერიამ დედაქალაქის რეაბილიტაცია-განვითარებისთვის 2010 წლის 16 ივლისს დააფუძნა, გამოყოფილი დიდი ოდენობით სახელმწიფო სახსრების გაფლანგვისათვის. დანაშაული გათვალისწინებული სისხლის სამართლის კოდექსის 182-ე მუხლის მე-2 და მე-3 ნაწილებით. აღკვეთის ღონისძიებად გამოყენებული იქნა გირაო თანამდებობიდან გადაყენებასთან ერთად.

მესამე ბრალდება - 2014 წლის 30 ივნისს წარედგინა ე.წ. „სი-ტი პარკის“ საქმეზე. პროკურატურა მოსარჩელეს სახელმწიფოს კუთვნილი, დიდი ოდენობით ქონების გაფლანგვას ედავება, როდესაც ეს ქონება იმყოფებოდა გამფლანგველის მართლზომიერ გამგებლობაში. დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 182-ე მუხლის მეორე ნაწილის „დ“ და მესამე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტები. სასამართლომ აღკვეთის ღონისძიება არც ამ საქმეში გამოიყენა.

მეოთხე ბრალდება - 2014 წლის 4 ივლისს წარედგინა და მოიცავს ორ ეპიზოდს, უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაციას და ე.წ. „მარნეულის“ საქმეს. გიგი უგულავა 2014 წლის 2 ივლისს თბილისის საერთაშორისო აეროპორტში დააკავეს და ბრალად წარუდგინეს უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაცია, რასაც თან ახლდა განსაკუთრებით დიდი ოდენობით შემოსავლის მიღება. დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ა“ და მესამე ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტებით. ასევე, გამოყენების მიზნით, ყალბი ოფიციალური დოკუმენტის დამზადების ორგანიზება (დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 25/362-ე მუხლის პირველი ნაწილით). მეორე დღეს უგულავას ბრალდება დაუმძიმდა ე.წ. „მარნეულის“ ეპიზოდზე და ბრალად წაეყენა ჯგუფური მოქმედების ორგანიზება, რომელიც უხეშად არღვევს საზოგადოებრივ წესრიგს, დაკავშირებულია ხელისუფლების წარმომადგენლის კანონიერი მოთხოვნისადმი აშკარა დაუმორჩილებლობასთან, რამაც ორგანიზაციის მუშაობის შეფერხება გამოიწვია (დანაშაული გათვალისწინებული სისხლის სამართლის კოდექსის 226-ე მუხლით) და იძულება, ე.ი. ადამიანისათვის ქმედების თავისუფლების უკანონო შეზღუდვა. მისი ფიზიკური და ფსიქიკური იძულება, შეასრულოს ან არ შეასრულოს მოქმედება, რომლის განხორციელება და რომლისგან თავის შეკავება მის უფლებას წარმოადგენს და საკუთარ თავზე განიცადოს თავისი ნება-სურვილის საწინააღმდეგო ზემოქმედება (დანაშაული გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 150-ე მუხლის პირველი ნაწილით). როგორც უკვე აღინიშნა, გიგი უგულავას დაკავების დღესვე აღკვეთის ღონისძიებად პატიმრობა შეეფარდა.

მეხუთე ბრალდება - 2014 წლის 28 ივლისს ე.წ. „7 ნოემბრის საქმეზე“ წარედგინა. პროკურატურის მტკიცებით, გიგი უგულავამ ჩაიდინა დანაშაული, გათვალისწინებული საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 333-ე მუხლის პირველი ნაწილით. 2015 წლის 13 მარტს გიგი უგულავას წარედგინა ბრალდება სისხლის სამართლის კოდექსის 333-ე მუხლის პირველი ნაწილით, 25,182-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით და ამავე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით, 25,194-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ და „გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენაში. ხოლო, თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 15 მარტის განჩინებით ბრალდებულს აღკვეთის ღონისძიების სახით წინასწარი პატიმრობა შეეფარდა. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, დადგენილებით, უგულავას დაუმძიმდა 2014 წლის 28 ივლისის ბრალდება, საჯარო მოხელის მიერ უფლებამოსილების გადამეტებას დაემატა გაფლანგვაში დახმარება - ე.წ. „მთაწმინდის პარკის ქონების გაფლანგვის ეპიზოდი“ და დახმარება უკანონო შემოსავლის ლეგალიზაციაში - ე.წ. „ტელეკომპანია „იმედის“ ეპიზოდი“ (http://gdi.ge/uploads/other/0/227.pdf ).

მოსარჩელის მიმართ წარმოებული სისხლის სამართლის საქმეების ჩამონათვალიდან ჩანს, რომ 2 სისხლის სამართლის საქმეზე აღკვეთის ღონისძიება გამოყენებული არ ყოფილა, 1 სისხლის სამართლის საქმეზე გამოყენებული იყო გირაო თანამდებობიდან გადაყენებასთან ერთად, 2 საქმეზე შეეფარდა წინასწარი პატიმრობა, რომელთაგან პირველის ვადა 2015 წლის 02 აპრილს ამოიწურა, ხოლო მეორეზე საპატიმრო აღკვეთის ღონისძიების მოთხოვნა და შეფარდება ბრალის წაყენებიდან მე-8 თვეს მოხდა.

გამომდინარე იქედან, რომ სცილდება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებას, წინამდებარე დოკუმენტში საუბარი არ იქნება გიგი უგულავას მიმართ გამოყენებული აღკვეთის ღონისძიების მართლზომიერებაზე. დოკუმენტი ასახავს ა.ა.ი.პ. „საერთაშორისო გამჭვირვალობა- საქართველოს“ მოსაზრებას სადავოდ გახდილი ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შესახებ.

პატიმრობის შეფარდებისას დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით ხელმძღვანელობა

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-11 პუნქტი დასაბუთებულ ვარაუდს შემდეგნაირად განსაზღვრავს - ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა. კოდექსში მითითებულია, რომ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი საგამოძიებო მოქმედების ჩატარებისთვის ან/და აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებისთვის გათვალისწინებული მტკიცებულებითი სტანდარტია. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლი კი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების მიზნებსა და საფუძვლებს შეეხება და ადგენს, რომ აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძველია დასაბუთებული ვარაუდი, რომ ბრალდებული მიიმალება ან არ გამოცხადდება სასამართლოში, გაანადგურებს საქმისათვის მნიშვნელოვან ინფორმაციას ან ჩაიდენს ახალ დანაშაულს.

დასაბუთებული ვარაუდი საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ყველაზე დაბალი მტკიცების სტანდარტია. დასაბუთებული ვარაუდის გარდა, საპროცესო კოდექსი იცნობს ალბათობის მაღალ ხარისხს და გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტს. თითოეული მათგანი პროცესის სხვადასხვა სტადიაზე და სხვადასხვა მიზნით გამოიყენება. გამომდინარე იქედან, რომ საპროცესო კოდექსი დასაბუთებულ ვარაუდს დაკავებისა და აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების საფუძვლად იყენებს, საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების ჭრილში უნდა განვიხილოთ.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის ადგენს, რომ ადამიანის თავისუფლება ხელშეუვალია. ადამიანის თავისუფლების მნიშვნელობას ასევე არაერთხელ გაუსვა ხაზი საკონსტიტუციო სასამართლომ. ,,ადამიანის თავისუფლება გარანტირებულია არა მხოლოდ მატერიალური ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმების ერთობლიობით, რაც ხაზს უსვამს მის განსაკუთრებულ ადგილს ძირითად უფლებათა სისტემაში.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სასამართლოს აღნიშნული განმარტება სახელმძღვანელო უნდა იყოს როგორც საკანონმდებლო ხელისუფლების, ასევე სამართალშემფარდებლისთვის. ვინაიდან, სასამართლოს განმარტებით, თავისუფლების უფლების წარმოშობა იმ საფრთხეს უკავშირდება, „რომელიც ადამიანს ემუქრება შეუზღუდავი სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან.”

ადამიანის უფლებათა სისტემაში განსაკუთრეული მნიშვნელობის მიუხედავად, თავისუფლების უფლება აბსოლიტური არ არის და ჩარევას ექვემდებარება. სწორედ ამ ჩარევის კანონიერ ფარგლებში მოსაქცევადაა დაწესებული სტანდარტები. მათ შორისაა დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი, რომელსაც ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის ფარგლებში საფუძვლიანი ეჭვის სტანდარტი შეესაბამება. „აღნიშნული სტანდარტი შესაბამისობაში უნდა მოდიოდეს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე–5 მუხლის 1 (გ) პუნქტით განსაზღვრულ „საფუძვლიან ეჭვთან“, ვინაიდან კონვენციას უპირატესი ძალა აქვს კოდექსთან შედარებით. საფუძვლიანი ეჭვის ცნება ევროპულ კონვენციაშიც არ არის გაწერილი, მაგრამ ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს არაერთხელ აქვს განმარტებული მისი მნიშვნელობა და გამოყენების წესი. საქმეში საღინაძე საქართველოს წინააღმდეგ სასამართლო აღნიშნავს: „საფუძვლიანი ეჭვის არსებობა წინასწარ უშვებს ფაქტების ან ინფორმაციის არსებობას, რომლებიც ობიექტურ დამკვირვებელს დაარწმუნებს, რომ პირს ჩადენილი აქვს დანაშაული, მეტიც საეჭვო ფაქტებს არ უნდა ქონდეს განსაზღვრულობის იგივე დონე, როგორც იმ ფაქტებს, რომელთა არსებობა ამართლებს მსჯავრს ან თუნდაც ბრალის წაყენებას...“ (http://myadvokat.ge/wp-content/uploads/2013/09

მორიგ საქმეში სასამართლომ მიუთითა, რომ “საფუძვლიანი ეჭვის” არსებობის დასამტკიცებლად ნაკლები მტკიცებულებაა საჭირო ვიდრე მსჯავრდების დასაბუთებისას. თუმცა, მიუხედავად ამისა, მისი არსებობა ობიექტურ ფაქტებს უნდა ეფუძნებოდეს. სასამართლომ აქაც აღნიშნა, რომ საფუძვლიანი ეჭვი “ვარაუდობს იმ ფაქტების ან ინფორმაციის არსებობას, რომელიც დაარწმუნებდა ობიექტურ დამკვირვებელს, რომ ეჭვმიტანილ პირს შეეძლო დანაშაულის ჩადენა.“

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევას დასაშვებად მიიჩნევს. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიმოხილვა კი ადასტურებს, რომ დასაბუთებული ვარაუდი, რაც კონვენციის გაგებით საფუძვლიანი ეჭვის სინონიმად აღიქმება, ბრალდების და დაკავების საკმარის სტანდარტს წარმოადგენს. თუმცა, დამოუკიდებელი შეფასების საგანია რამდენადაა ვარაუდი დასაბუთებული ან/და ეჭვი საფუძვლიანი. როგორც სასამართლომ აღნიშნა, დაკავების თაობაზე გადაწყვეტილების საფუძველი არ შეიძლება იყოს “ზოგადი და აბსტრაქტული” (Clooth v. Belgium, 1991 წელი, განაცხადი #225, §44. Boincenco v. Moldova, 2006 წელი, განაცხადი #41088/05, §§ 143-145).

შესაბამისად, მოსარჩელის მტკიცება, დაკავების/ აღკვეთის ღონისძიების შეფარდების პროცესში დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტით ხელმძღვანელობის არაკონსტიტუციურობის შესახებ, გაზიარებული არ უნდა იყოს. ეს რა თქმა უნდა არ ნიშნავს, რომ კონკრეტულ საქმეში დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი დაცული იყო. ვინაიდან, რა შეიძლება ჩაითვალოს “საფუძვლიანად”, დამოკიდებული საქმის ყველა გარემოებაზე” (Fox v. U.K, 1990 წელი, განაცხადი #12244/86, §32. სასამართლომ აღნიშნა, რომ 7 წლის წინანდელი მსჯავრდება მსგავსი დანაშაულისათვის (IRA-სთან დაკავშირებული ტერორისტული აქტი) ვერ იქნებოდა საფუძვლიანი ეჭვის ჩამოყალიბებისათვის ერთადერთი საკმარი საფუძველი.

მტკიცების ტვირთის ბრალდებულზე გადასვლა

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლი პატიმრობას, როგორც აღკვეთის ღონისძიებას შეეხება და ადგენს, რომ:

1. პატიმრობა, როგორც აღკვეთის ღონისძიება, გამოიყენება მხოლოდ მაშინ, თუ ეს ერთადერთი საშუალებაა, რათა თავიდან იქნეს აცილებული:

ა) ბრალდებულის მიმალვა და მის მიერ მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის ხელის შეშლა;

ბ) ბრალდებულის მიერ მტკიცებულებათა მოპოვებისათვის ხელის შეშლა;

გ) ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენა.

მოსარჩელის მიერ სადავოდაა გახდილი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ პუნქტი, რომელიც პატიმრობის, როგორც აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებას ამართლებს ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის თავიდან აცილების ლეგიტიმური მიზნით. აღნიშნული ნორმის კონსტიტუციურობა უნდა შეფასდეს უდანაშაულობის პრეზუმფციის კონსტიტუციურ პრინციპთან მიმართებით. ამავე პრინციპთან მიმართებით უნდა შეფასდეს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მესამე წინადადებაც. ეს უკანასკნელი აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის ან გაუქმების წესს ადგენს და მიუთითებს, რომ შუამდგომლობაში უნდა აღინიშნოს, რა ახალი გარემოებები გამოვლინდა, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას და უნდა დაერთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი (მასალები) ამ ახალ გარემოებათა შესახებ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, პირველი ნორმა ბრალდებულის მიერ ახალი დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობაზე მიუთითებს და ამით მის მიმართ პატიმრობის გამოყენებას ამართლებს. მეორე ნორმა კი ბრალდებულს ავალდებულებს ამტკიცოს, რომ არ/აღარ არსებობს საპატიმრო აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების საფუძვლები. მათ შორის მიმალვის და მართლმსაჯულების განხორციელებისათვის, ასევე მტკიცებულებათა მოპოვებისათვის ხელის შეშლის და ახალი დანაშაულის ჩადენის საფრთხეები.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლი ადგენს, რომ:

1. ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით;

2. არავინ არ არის ვალდებული ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. ბრალდების მტკიცების მოვალეობა ეკისრება ბრალმდებელს;

3. დადგენილება ბრალდებულის სახით პასუხისგებაში მიცემის შესახებ, საბრალდებო დასკვნა და გამამტყუნებელი განაჩენი უნდა ემყარებოდეს მხოლოდ უტყუარ მტკიცებულებებს. ყოველგვარი ეჭვი, რომელიც ვერ დადასტურდება კანონით დადგენილი წესით, უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ.

კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტი გარკვევით მიუთითებს, რომ ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით. აღნიშნული ნორმიდან გამომდინარე, პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის მიმდინარეობა არ გულისხმობს არა მხოლოდ პირის დამნაშავეობას, არამედ მის ცუდ რეპუტაციას ან თუნდაც დანაშაულებრივი ქმედებების ჩადენისკენ მიდრეკილებას. შესაბამისად, პირის მიმართ პატიმრობის, როგორც აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება მხოლოდ იმ მოტივით, რომ ბრალდებულმა შეიძლება ჩაიდინოს ახალი დანაშაული, გაუმართლებელია. ვინაიდან, „ვერც ერთი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა თავისთავად ვერ გაამართლებს უფლებაში იმაზე უფრო მკაცრ ჩარევას, ვიდრე ეს აუცილებელი და საკმარისია ამ მიზნის მისაღწევად. საკონსიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი და, იმავდროულად, დემოკრატიულობის ხარისხი სწორედ იმის მიხედვით გაიზომება, რამდენად შეძლებს ის შეპირისპირებული ინტერესების სამართლიან დაბალანსებას.“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

რაც შეეხება უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლს, აღნიშნულ ნორმასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მწირია. თუმცა, სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ უდანაშაულობის (არაბრალეულობის) პრეზუმფცია წარმოადგენს სისხლის სამართლის სახელმძღვანელო პრინციპს, რომელიც მათ შორის გულისხმობს, ყველას მოექცნენ იმ დაშვებით, რომ ის უდანაშუალოა მანამ, ვიდრე ჯეროვანი პროცედურის გავლით, სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით არ დამტკიცდება მისი დამნაშავეობა. შესაბამისად, ჯეროვანი პროცედურის გარეშე დაუშვებელია პირის აღიარება დამნაშავედ. (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის #3/2/416 გადაწყვეტილება საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებისას მოქმედებს არაბრალეულობის პრეზუმფცია.

უდანაშაულობის პრეზუმფციას უკავშირდება მორიგი სადავო აქტი - სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 206-ე მუხლის მე-8 ნაწილის მესამე წინადადება. აღნიშნული ნორმის თანახმად, შუამდგომლობაში (აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის შესახებ) უნდა აღინიშნოს, რა ახალი გარემოებები გამოვლინდა, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას, და უნდა დაერთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი (მასალები) ამ ახალ გარემოებათა შესახებ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, კანონმდებელი ბრალდებულს/დაცვის მხარეს ავალდებულებს ამტკიცოს, რომ სახეზე არ/აღარ არის საპატიმრო აღკვეთი ღონისძიების გამოყენების საფუძველი. ნათელია, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-40 მუხლის მე-2 პუნქტს იმდენად, რამდენადაც ბრალდებულს ავალდებულებს ამტკიცოს მისი უდანაშაულობა.

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის 6.2 მუხლის მიხედვით “ყველა ბრალდებული მიიჩნევა უდანაშაულოდ კანონის შესაბამისად დამნაშავედ ცნობამდე.”აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, სასამართლოს პრაქტიკით დადგენილია რამდენიმე მნიშვნელოვანი სტანდარტი. მათ შორისაა მტკიცების ტვირთი, მტკიცების სტანდარტი და სასამართლოს როლი:

მტკიცების ტვირთი

სასამართლო ცალსახად მიუთითებს, რომ მტკიცების ტვირთი აკისრია პროკურორს. განსასჯელს არ აკისრია ვალდებულება ამტკიცოს თავისი უდანაშაულობა. უფრო მეტიც, ნებისმიერი ეჭვი ბრალდებულის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს (Barbera v. Spain 1988 (10590/83 Plenary Court) § 77). კონვენციის მე-6 მუხლი (მე-2 პუნქტი) მოიცავს უდანაშაულობის პრეზუმფციის პრინციპს. იგი მოითხოვს, inter alia, რომ სასამართლოს წევრები მათ მოვალეობათა შესრულებას არ შეუდგნენ იმ წინასწარ ჩამოყალიბებული აზრით, რომ განსასჯელს ჩადენილი აქვს ბრალად წაყენებული დანაშაული; უფრო მეტიც, სასამართლომ მიუთითა, რომ აღნიშნულის დამტკიცების ვალდებულება აწევს ბრალდების მხარეს და ყოველგვარი ეჭვი უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ.

საკითხის გარკვეულ ასპექტებს ევროპული სასამართლო კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის ფარგლებშიც განიხილავს. სასამართლო მიიჩნევს, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა მტკიცების ტვირთი გადაიტანეს განმცხადებელზე, რომელსაც მოსთხოვეს დაემტკიცებინა, რომ არ არსებობდა მიმალვის, ხელახალი სამართალდარღვევის ჩადენის ან სასამართლო პროცესისათვის ხელის შეშლის საფრთხე. ვინაიდან განმცხადებელმა ეს ვერ შეძლო, მას მოუწია მთელი პროცესის განმავლობაში პატიმრობაში ყოფნა. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ „სასამართლო პროცესის მიმდინარეობისას სავალდებულო პატიმრობის ნებისმიერი სისტემა მე-5 მუხლის მე-3 პარაგრაფთან თავისთავად შეუსაბამოა, როდესაც ინდივიდუალური თავისუფლების წესის გადაწონვისათვის საჭირო სპეციფიური ფაქტების არსებობის დამტკიცება დამოკიდებულია ხელისუფლების ეროვნულ ორგანოებზე. ასეთ შემთხვევებში მტკიცების ტვირთის დაკავებულ პირზე გადატანა კონვენციის მე-5 მუხლით გათვალისწინებული წესიდან გადახვევის ტოლფასია, იმ მუხლის, რომელიც დაკავებას მიიჩნევს თავისუფლების უფლებიდან გამონაკლისად, რაც დასაშვებია მხოლოდ ამომწურავად და მკაცრად განსაზღვრულ შემთხვევებში.”

მიუხედავად ამისა, პრაქტიკაში ხშირია ე.წ. საკანონმდებლო პრეზუმფციები, რის მაგალითსაც სადავო აქტი წარმოადგენს. კითხვაზე ეწინააღმდეგება თუ არა საკანონმდებლო პრეზუმფციები უდანაშაულობის პრეზუმფციას, პასუხს ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი გვთავაზობს. სასამართლოს პოზიციით, პრეზუმფციების არსებობა გამართლებულია იმ შემთხვევაში თუ ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენას შეუწყობს ხელს (როდესაც დასამტკიცებელია ისეთი ფაქტი, რომელიც თავისი სპეციფიკიდან გამომდინარე ბრალდების მხარეს არ შეუძლია ამტკიცოს). ერთერთი ასეთი მაგალითია უკანონო შემოსავლების ლეგალიზაცია, რომელიც ქონების წარმომავლობის დასაბუთებას მოითხოვს. თუმცა, იქვე მითითებულია, რომ ეს (მტკიცების ტვირთის გადატანა) არ შეიძლება (ყველა შემთხვევაში) განხილულ იქნეს, როგორც გარემოება, რომლის დამტკიცებაც მხოლოდ ბრალდებულს შეუძლია. ამგვარი ლოგიკით უდანაშაულობის პრეზუმფცია კნინდება და სისხლის სამართლის პროცეში შეჯიბრებითობის პრინციპის სრულყოფილად განხორციელების პრობლემა წარმოიშობა.(გიორგი ტაბატაძე, მტკიცების ტვირთი და სტანდარტები სისხლის სამართალში)

ამდენად, ნათელია, რომ მტკიცების ტვირთის ბრალდებულზე გადატანა, ისევე, როგორც საკანონმდებლო პრეზუმფციები ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით უარყოფილია.

მტკიცების სტანდარტი

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, შუამდგომლობაში (აღკვეთის ღონისძიების შეცვლის შესახებ) უნდა აღინიშნოს, რა ახალი გარემოებები გამოვლინდა, რომლებიც არ იყო ცნობილი აღკვეთის ღონისძიების შერჩევისას, და უნდა დაერთოს შესაბამისი მტკიცებულებანი (მასალები) ამ ახალ გარემოებათა შესახებ. ეს ნორმა სასამართლოს უფლებამოსილს ხდის, დაუშვებლად ცნოს შუამდგომლობა იმ შემთხვევაში, თუ მხარე ვერ შეძლებს ახალი გარემოების წარდგენას. მსგავსი ფორმალისტური მიდგომა გავლენას ახდენს პირის უფლებაზე, გაასაჩივროს სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება. ახალი გარემოებების შესახებ ინფორმაციის წარდგენის ვალდებულება, ამ უფლებას ფორმალობად აქცევს. ეროვნული კანონმდებლობისგან პრინციპულად განსხვავდება საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი.

თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ფორმა ექვემდებარება უმკაცრეს კონტროლს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან ჩარევის პროპორციულობის კუთხით. ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 06 აპრილის #2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი კი მიუთითებს, რომ რაც უფრო მეტი დრო გადის დაპატიმრებიდან, უფრო წონადი მტკიცებულებების უზრუნველყოფაა საჭირო სამართალდამცავების მიერ, პირის დაპატიმრების გასამართლებლად.

სასამართლოს როლი

წინასწარი პატიმრობის შეფარდების პროცესში სასამართლოს როლზე მიუთითებს ევროპული სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი. „ევროპული სასამართლო განსაკუთრებულ წუხილს გამოთქვამს საქართველოს ეროვნული სასამართლოს მიერ წინასწარი პატიმრობის შეფარდებასთან [...] და გამოტანილ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, რომელიც მიღებულ იქნა წინასწარ შემუშავებული სტანდარტული ბრძანების ფორმით. იმის ნაცვლად, რომ ეროვნულ სასამართლოს განეხორციელებინა თავისი მოვალეობა და მოეძიებინა მყარი არგუმენტაცია წინასწარი პატიმრობის გასამართლებლად, სასამართლო დაეყრდნო და შემოიფარგლა პატიმრობასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილების წინასწარ შემუშავებულ და წინასწარ დაბეჭდილ ზოგად ნიმუშში ჩაწერილი აბსტრაქტული დებულებებით. ხსენებული პრაქტიკა პირდაპირ მიუთითებს ხელისუფლების ეროვნული ორგანოების მიერ საკითხის განხილვის “შესაბამისი გულმოდგინების” არარსებობაზე, რაც წინააღმდეგობაში მოდის ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის სულისკვეთებასთან“. ( ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე გიორგი ნიკოლაიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ, განაცხადი # 37048/04, პ 73).

სასამართლოს აქტიურ მონაწილეობაზე მიუთითებს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტი, რომელიც ასევე საქართველოს კანონმდებლობის ნაწილს წარმოადგენს. კერძოდ, პაქტის მე-9 მუხლის მე-3 პუნქტში ნათქვამია, რომ სასამართლო გარჩევის მოლოდინში პირის დაკავება საერთო წესი არ უნდა გახდეს, მაგრამ მათი განთავისუფლება შეიძლება დამოკიდებული იყოს სასამართლოში გამოცხადების, სასამართლო გარჩევის ყველა სტადიაში გამოცხადების და, საჭიროების შემთხვევაში, განაჩენის აღსასრულებლად გამოცხადების გარანტიების წარდგენაზე. მუხლის ზოგად კომენტარში კი საუბარია იმაზე, რომ წინასწარი პატიმრობა არ უნდა დაეყრდნოს ისეთ ზოგად ცნებებს, როგორიცაა საზოგადოებრივი უსაფრთხოება და მაქსიმალურად უნდა იქნეს გათვალისწინებული ინდივიდუალური მახასიათებლები. სასამართლოებმა უნდა შეისწავლონ რამდენად რეალურია ალტერნატიული ღონისძიებების გამოყენება. ხოლო მას შემდეგ, რაც მიღებული იქნება გადაწყვეტილება წინასწარი პატიმრობის გამოყენების შესახებ, აუცილებელია პერიოდულად გადაისინჯოს ისევ არსებობს თუ არა წინასწარი პატიმრობის გამოყენების საფუძველი. (სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ პაქტის მე-9 მუხლის ზოგადი კომენტარი http://www.ccprcentre.org/iccpr-and-hr-committee/general-comments ).

დასკვნის სახით, შეიძლება ითქვას, რომ სადავო აქტებით მტკიცების ტვირთის ბრალდებულზე გადატანა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტს. ასევე ეწინააღმდეგება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციას (მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი, მე-6 მუხლის მე-2 პუნქტი), შესაბამის პრეცედენტულ სამართალს და სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტს (მე-9 მუხლი). დასახელებული წყაროები ერთის მხრივ გამორიცხავენ ბრალდებულის ვალდებულებას ამტკიცოს უდანაშაულობა, ხოლო მეორე მხრივ გამოკვეთენ სახელმწიფო ბრალდებისა და სასამართლოს როლს პატიმრობის, როგორც აღკვეთის ღონისძიების გამოყენების პროცესში.

პატიმრობის ვადის თითოეული საქმისათვის დამოუკიდებლად განსაზღვრა

თავსდება თუ არა პატიმრობის ვადის თითოეული საქმისათვის დამოუკიდებლად განსაზღვრა საქართველოს კონსტიტუციის ფარგლებში, ამ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემადაც სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის, საქართველოს კონსტიტუციისა და შესაბამისი პრეცედენტული სამართლის განხილვაა საჭირო.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად, ბრალდებულის პატიმრობის საერთო ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს. ამ ვადის გასვლის შემდეგ ბრალდებული უნდა გათავისუფლდეს პატიმრობიდან. ბრალდებულის პატიმრობის ვადა აითვლება მისი დაკავების მომენტიდან, ხოლო თუ დაკავება არ მომხდარა – ამ აღკვეთის ღონისძიების შერჩევის შესახებ სასამართლოს განჩინების აღსრულების მომენტიდან საქმის არსებითად განმხილველი პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ განაჩენის გამოტანამდე. ამავე ვადაზე მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლიც. კერძოდ, მე-6 პუნქტის თანახმად, ბრალდებულის წინასწარი პატიმრობის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს.

როგორც წესი, საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმებს შინარსობრივად კავშირში მყოფ ნორმებთან ერთად განიხილავს. ასევე აფასებს ნორმის პრაქტიკული გამოყენების ასპექტებს. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შინაარსობრივად დაკავშირებული ნორმების განხილვა ადასტურებს, რომ 9 თვე არის კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების წარმოების და პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანის ვადა, თუ ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობაა გამოყენებული. მართალია, სხვა შინაარსობრივი დატვირთვით, მაგრამ 9 თვიან ვადაზე მიუთითა ერთერთ უკანასკნელ გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომაც. „ვინაიდან 9 თვე კანონმდებლის მიერ მიჩნეულია როგორც გამოძიების ჩატარებისათვის საკმარისი დრო“ - აღნიშნავს სასამართლო. (2014 წლის 13 ნოემბრის #1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე ვალერი გელბახიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ ). ასევე დამკვიდრებულ პრაქტიკას წარმოადგენს, წინასწარი პატიმრობის ვადის 9 თვით ლიმიტირება.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესაბამისი ნორმების მიმოხილვა ადასტურებს, რომ 9 თვეს კანონმდებელი მიიჩნევს ერთ კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების ჩატარების და პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანის ვადად, იმ შემთხვევაში, როცა ბრალდებულის მიმართ წინასწარი პატიმრობაა გამოყენებული. შესაბამისად, აღნიშნული ვადის ათვლა უნდა დაიწყოს დამოუკიდებლად, ყოველი კონკრეტული სისხლის სამართლის საქმის შემთხვევაში. თუმცა, საკითხის სხვა ასპექტია რამდენად იძლევა ნორმა არაერთგვაროვანი წაკითხვის ან/და არაკეთილსინდისიერი გამოყენების საფუძველს. ამ შეკითხვაზე პასუხის გასაცემად აუცილებელია ფაქტობრივი გარემოებების მოხმობა. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, გიგი უგულავას ბრალი 2014 წლის 28 ივლისს წარედგინა და 2015 წლის 13 მარტს დაუმძიმდა. სწორედ ბრალდების დამძიმების ფაქტს უკავშირდება მის მიმართ საპატიმრო აღკვეთის ღონისძიების გამოყენება. თავის მხრივ, მოსარჩელის მიმართ სხვა საქმეზე შეფარდებული საპატიმრო აღკვეთის ღონისძიების კონსტიტუციით განსაზღვრული ვადის ამოწურვა და შუალედი ბრალდების წაყენებასა და დამძიმებას შორის, წამოჭრის კითხვას, ხომ არ მისცა სადავო აქტმა სამართალშემფარდებელს არაერთგვაროვანი წაკითხვის და შესაბამისად არაკეთილსინდისიერი გამოყენების შესაძლებლობა.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ „კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები განმარტების შედეგად არ დაცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). ხოლო 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2/-389 გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია: საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს“ ( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ ). სწორედ ამიტომ უნდა შეფასდეს სადავო აქტი კონსტიტუციით განსაზღვრულ პრინციპებთან მიმართებით.

თავისუფლების უფლების მნიშვნელობა

თავისუფლების უფლების მნიშვნელობაზე საუბრისას საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლიტური და მასში ჩარევა შესაძლებელია მკაცრი კონსტიტუციურ სამართლებრივი მოხოვნების გათვალისწინებით, რომელიც იცავს ნებისმიერ ადამიანს შესაძლო სახელისუფლებო თვითნებობისგან. კონსტიტუციურ სამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა - თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 06 აპრილის # #2/1/415 გადაწყვეტილებაში საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). ამ მიდგომას იზიარებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიც, რომელიც ადგენს, რომ სასამართლო ვალდებულია პრიორიტეტულად განიხილოს ის სისხლის სამართლის საქმე, რომელშიც ბრალდებულის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით გამოყენებულია პატიმრობა. ასევე ხაზგასმულია, რომ ბრალდებულს პატიმრობა ან სხვა აღკვეთის ღონისძიება არ შეიძლება შეეფარდოს, თუ ამ ნაწილით გათვალისწინებული მიზნების მიღწევა შესაძლებელია სხვა, ნაკლებად მკაცრი აღკვეთის ღონისძიების გამოყენებით.

კანონის კანონიერების მოთხოვნა

ეროვნული და საერთაშორისო კანონმდებლობით განსაზღვრული ერთერთი მოთხოვნა, კანონის ეწ. კანონიერების მოთხოვნაა. გარდა იმისა, რომ თავისუფლების აღკვეთა უნდა შეესაბამებოდეს ეროვნულ კანონმდებლობას, ასევე უნდა შეესაბამებოდეს ევროპის კონვენციის „კანონიერების“ უფრო პოტენციურად ფართო გაგებას. აღნიშნული ხედვა, პირველ რიგში, ეხება იმ საკითხს, რომ უზრუნველყოფილი იყოს მე-5 მუხლის ცალკეულ მოთხოვნათა (თუნდაც არ იყოს მოცემული ეროვნულ სამართალში) შესრულება. თავისუფლების აღკვეთა მიუღებელი იქნება მაშინ, როდესაც ეს უკანასკნელი განხორციელებულია როგორც კონვენციით გარანტირებულ სხვა უფლებებსა და თავისუფლებებში ჩარევის ხერხი ან იმ კანონის საშუალებით, რომელიც გამოყენებულია თვითნებური ფორმით, ანდა რომლის ხასიათი უნდა ჩაითვალოს მოთხოვნების შეუსაბამოდ. საქმეში Kurt v. Turkey ევროპის სასამართლომ დაადგინა, რომ „ნებისმიერი თავისუფლების აღკვეთა უნდა განხორციელდეს ეროვნული კანონმდებლობის მატერიალური და პროცესუალური ნორმების სრული დაცვით, მაგრამ ეროვნული ნორმები, ამავე დროს უნდა შეესაბამებოდეს მე-5 მუხლის ძირითად მიზანს, კერძოდ, უნდა იცავდეს პირს თვითნებობისაგან.”

თვითნებობის გამორიცხვა

სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის თავისუფლების ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 06 აპრილის # #2/1/415 გადაწყვეტილებაში საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). იგივე მსჯელობაა გაგრძელებული სასამართლოს მიერ სხვა გადაწყვეტილებაში. „ასეთი შესაძლებლობის დაშვების პირობებში სასჯელი და ზოგადად პასუხისმგებლობა ასცდება მათსავე მიზნებს და გადაიქცევა პოტენციური შურისძიების იარაღად. შედეგად, სამართალი და კანონი დაკარგავს თავის ძირითად ფუნქციას. კანონი სამართლიანობისა და წესრიგისათვის არის საჭირო და თუკი ის გადაიქცევა ხელისუფლების ინსტრუმენტად ადამიანებით მანიპულირებისათვის, კანონი თავად გახდება იმ პრობლემების მთავარი წყარო, რომელთა თავიდან აცილებისა თუ აღმოფხვრისათვისაც არის საჭირო.“ (საქართველოს საკონსიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის #1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება).

მიუხედავად იმისა, რომ უკანასკნელი სადავო ნორმა კონსტიტუციით განსაზღვრულ ვადას შეესაბამება, შეუსაბამობაშია კონსტიტუციურ პრინციპებთან იმდენად, რამდენადაც უგულებელყოფს თავისუფლების უფლების მნიშვნელობას, იძლევა არაერთგვაროვანი წაკითხვის შესაძლებლობას და ამავდროულად ვერ აკმაყოფილებს კანონიერების მოთხოვნას (შინაარსობრივ და არა ფორმალურ მხარეს). შესაბამისად, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 205-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სამართალშემფარდებელს უფლებას აძლევს, დროში თანხვედრი სისხლის სამართლის საქმეების მიმართ, საპატიმრო აღკვეთის ღონისძიება გამოიყენოს იმგვარად, რომ უზრუნველყოფილი იყოს ბრალდებულის პატიმრობის გახანგრძლივება.