თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. "საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადების განსაზღვრის შესახებ" საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 23 იანვრის №53 ბრძანებით დამტკიცებული დანართი „სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადები“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი, მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სსიპ საერთო სასამართლოების დეპარტამენტის 2020 წლის 17 სექტემბრის #07-6617 წერილისა და თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2009 წლის 02 აპრილის განაჩენის (საქმის #1/4941-07) საფუძველზე დგინდება, რომ მოსარჩელე დავით ჯაოშვილი ცნობილ იქნა დამნაშავედ საქართველოს სსკ-ის 180-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით მისთვის ინკრიმინირებულ ბრალეულ ქმედებაში და სასჯელის სახედ და ზომად განესაზღვრა თავისუფლების აღკვეთა 6 (ექვსი) წლის ვადით.

მიუხედავად იმისა, რომ დღეის მდგომარეობით მოსარჩელეს გაქარწყლებული აქვს ნასამართლობა, მისი წარსულში ნასამართლობის შესახებ არსებული ინფორმაცია ინახება საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მონაცემთა ბაზაში უვადოდ. აღნიშნულს ადასტურებს საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს 2021 წლის 10 დეკემბრის MIA 8 21 03250497 წერილი, რომლის მიხედვითაც "საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადების განსაზღვრის შესახებ" საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 23 იანვრის №53 ბრძანებით დამტკიცებული დანართის მე-8 პუნქტის თანახმად, სამინისტრო სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემულ პირთა აღრიცხვის მონაცემებს ამუშავებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის საფუძველზე. აღნიშნული მონაცემების შენახვის ვადა განისაზღვრება ნასამართლობის მოხსნამდე/გაქარწყლებამდე, ხოლო დაარქივება – უვადოდ. ამავე წერილის მიხედვით ხორციელდება დაარქივებული მონაცემების დამუშავება. ამასთან, კანონმდებლობით დავით ჯაოშვილს არ აქვს უფლება მოითხოვოს მისი წარსულში ნასამართლობის შესახებ ინფორმაციის წაშლა/ამოღება.

დავით ჯაოშვილი წლების განმავლობაში ცდილობს დაიწყოს მუშაობა შინაგან საქმეთა სამინისტროს სტრუქტურულ ერთეულებში (სადაც იგი წარსულში განაჩენის გამოტანამდე მუშაობდა), მაგრამ მისი სამსახურში არ მიღების საფუძველი ყოველთვის მისი წარსული ნასამართლეობაა. ქართული კანონმდებლობის მიხედვით, წარსული გაქარწყლებული ან მოხსნილი ნასამართლეობა არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს სამსახურში მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლად და ამის გამო ოფიციალურად სამინისტრო არც ერთ დოკუმენტში ამ საფუძველს არ უთითებს. მაგრამ შინაგან საქმეთა სამინისტროს თანამშრომლებს აქვთ შესაძლებლობაა გადაამოწმონ დავით ჯაოშვილის წარსული ნასამართლობის შესახებ ინფორმაცია და გასაუბრების დროს ყოველთვის ახსენებენ მის წინააღმდეგ წარსულში გამოტანილ განაჩენს და ზეპირსიტყვიერად უმარტავენ, რომ ამის გამო არ იღებენ სამსახურში.

ზემოაღნიშნული სადავო ნორმა არღვევს დავით ჯაოშვილის პირადი ცხოვრებისა და პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას - რაც მოიცავს ადამიანის შესაძლებლობას, მის შესახებ არსებული პერსონალური მონაცემები წარსული ნასამართლობის შესახებ არ იყოს მუდმივად შენახული. ამგვარად, შინაგან საქმეთა მინისტრის კანონქვემდებარე ნორმატიულმა აქტმა უშუალოდ დაარღვია დავით ჯაოშვილის კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-12 მუხლით აღიარებული უფლება, განსაზღვრული დროის გასვლის შემდეგ, სახელმწიფო დაწესებულებაში დაცული პერსონალური მონაცემების განადგურების თაობაზე. ამგვარად, დაცულია „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მოთხოვნები და არ არსებობს აღნიშნული სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის საფუძველი.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრება ხელშეუხებელია. ამ უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ კანონის შესაბამისად, დემოკრატიულ საზოგადოებაში აუცილებელი სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ან სხვათა უფლებების დაცვის მიზნით.“ მითითებული კონსტიტუციური ნორმა იცავს ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლებას სახელმწიფოს გაუმართლებელი ჩარევისაგან.

ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა ერთ-ერთი ფუნდამენტური კონსტიტუციური გარანტიაა. „პირადი ცხოვრების კონსტიტუციური უფლება თავისუფლების კონცეფციის განუყოფელს ნაწილს წარმოადგენს. ეს არის პიროვნების უფლება მისი შეხედულებით ჩამოაყალიბოს და განავითაროს ურთიერთობები სხვა ადამიანებთან, განსაზღვროს საკუთარი ადგილი, დამოკიდებულება და კავშირი გარე სამყაროსთან. პირადი ცხოვრების უფლება არის თითოეული ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების საფუძველი“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-4). „ზოგადად, პირადი ცხოვრება გულისხმობს ინდივიდის ცხოვრებისა და განვითარების კერძო სფეროს. უფლება პირად ცხოვრებაზე კი, ერთი მხრივ, ნიშნავს ინდივიდის შესაძლებლობას, პირადად, საკუთარი შეხედულებისამებრ, დამოუკიდებლად შექმნას და განავითაროს თავისი კერძო ცხოვრება, ხოლო, მეორე მხრივ, იყოს დაცული და უზრუნველყოფილი მის კერძო სფეროში სახელმწიფოს, ისევე როგორც ნებისმიერი სხვა პირების ჩარევისგან. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება უზრუნველყოფს პიროვნების თავისუფალ განვითარებას, რადგან საშუალებას აძლევს მას, კერძო სფეროში საზოგადოების ჩარევისა და ყურადღებისაგან თავისუფალ პირობებში მოახდინოს ინფორმაციის, მოსაზრებებისა და შთაბეჭდილებების გაცვლა-გაზიარება” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/407 საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”). მითითებული უფლება წარმოადგენს ადამიანის სხვა კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა ეფექტური განხორციელების საფუძველს და, შესაბამისად, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, ადამიანს ჰქონდეს საშუალება, საკუთარი პირადი ცხოვრება და მისი განვითარება წარმართოს მისი შეხედულებებისა და პრეფერენციების მიხედვით, დაცული იყოს სახელმწიფოს მხრიდან გაუმართლებელი ჩარევისაგან.

როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავში მოცემული ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ერთ-ერთი უმთავრესი წინაპირობა სწორედ ადამიანის პიროვნული თავისუფლება, პირადი ცხოვრებისა და თვითგანვითარების დაუბრკოლებელი განხორციელების შესაძლებლობაა, გამომდინარე აქედან, აღნიშნული უფლების მოქმედების სფერო არ შემოისაზღვრება მხოლოდ კონსტიტუციის მე-15 მუხლის ჩანაწერით, რასაც საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი. „შეცდომა იქნებოდა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების მთელი შინაარსის საქართველოს კონსტიტუციის მხოლოდ მე-20 [ახალი კონსტიტუციის მე-15 მუხლი] მუხლით შემოფარგვლა. პირადი ცხოვრებას განკუთვნილი ცალკეული საკითხები დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის არაერთი მუხლით, როგორებიცაა: მე-16, 36-ე, 41-ე და სხვა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის განჩინება N1/7/454 საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1). აღნიშნულიდან გამომდინარე, განსახილველი საქმის ფარგლებში აუცილებელია, გამოიკვეთოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცული პირადი ცხოვრების უფლების მოქმედების სფერო.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, „...მე-20 მუხლის [ახალი კონსტიტუციის მე-15 მუხლი] პირველ პუნქტში პირადი ცხოვრების მთელ რიგ უფლებრივ კომპონენტებთან ერთად თავშივე მოხსენიებულია ზოგადად «პირადი ცხოვრება», რაც თითქოს იმის ვარაუდს ქმნის, რომ ეს ცნება გულისხმობს პირადი ცხოვრების მთელ სფეროს ამომწურავად, შესაბამისად, მე-20 მუხლი [ახალი კონსტიტუციის მე-15 მუხლი] მოიცავს პირადი ცხოვრების ყველა უფლებრივ კომპონენტს, მათ შორის იმათაც, რომელთა დასაცავადაც კონსტიტუციაში არის სხვა სპეციალური ნორმები. …ბუნებრივია, იმის უგულებელყოფა არ შეიძლება, რომ პირადი ცხოვრების ნებისმიერი კომპონენტის ხელყოფისას ირღვევა პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება ზოგადად, თუმცა ეს გარემოება არ იძლევა იმის მტკიცების უფლებას, რომ ნებისმიერი ასეთი უფლებრივი კომპონენტის დარღვევით, აუცილებლად ირღვევა მე-20 მუხლი [ახალი კონსტიტუციის მე-15 მუხლი]. ამ დროს გასათვალისწინებელია პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის რეგულირების კონსტიტუციაში მოცემული კონსტრუქცია. ამის გათვალისწინების გარეშე მაღალია პირადი ცხოვრების ცალკეული უფლებრივი კომპონენტის შინაარსის, მათში დასაშვები ჩარევის ფარგლების არასწორი განმარტების საფრთხე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის განჩინება N1/7/454 საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქე ლევან სირბილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1-2).

ზემოთ მითითებული განმარტებიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცული სფერო არ მოიცავს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობასთან დაკავშირებულ საკითხებს სრულად, მითითებული ნორმის მიზანს წარმოადგენს პირადი ცხოვრების ჩამოთვლილ უფლებრივ კომპონენტთა დაცვა სახელმწიფოს არალეგიტიმური ჩარევისაგან. „საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის [ახალი კონსტიტუციის მე-15 მუხლი] მიზანი უკავშირდება მასში ჩამოთვლილი სიკეთის ხელშეუხებლობის დაცვას. რაც შეეხება ზოგადად “პირადი ცხოვრების“ ხსენებას, იგი ემსახურება იმ ინტერესის ხაზგასმას, რის გამოც პირადი მიმოწერის, სახლის ან სამუშაო ადგილის ხელშეუხებლობა არის დაცული“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-17). „პირადი ცხოვრებით დაცულია პირების კერძო სფერო (სივრცე). აქ იგულისხმება როგორც კონკრეტული ტერიტორია, ადგილი (მაგალითად, საცხოვრებელი სახლი, პირადი ავტომანქანა ან სხვა პირადი მფლობელობა), ისე განსაზღვრულ პირთა წრე, ვისთანაც პირს სურს კომუნიკაცია, ვისაც ის ირჩევს კონკრეტული ურთიერთობისათვის, ასევე საკითხები, რომელთა ანონიმურობა და ხელშეუხებლობა ან პირთა მხოლოდ კონკრეტულ წრეში განსაჯაროებაც სურს პირს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3).

საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით დაცული სფეროს განმარტება არ ხდება მხოლოდ ვიწრო და ფორმალური თვალსაზრისით. „თუ საზოგადოებრივი ცხოვრების განვითარების კვალდაკვალ შეიქმნება ახალი ინსტიტუტები, რაც პირად ცხოვრებასთან დაკავშირებული ინფორმაციის მატარებელი იქნება, ეს ზოგადი ფრაზა ჩამონათვალს გახსნის და იმ მოვლენების დაცვის საშუალებას მისცემს სასამართლოს, რაც ნორმაში პირდაპირ ჩამოთვლილი არ არის“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-17). აღნიშნულის მაგალითია პირადი ჩხრეკა, რომელიც მითითებული კონსტიტუციური ნორმით დაცული პირადი ცხოვრების ჩამოთვლილ კომპონენტებში არ მოიხსენიება, თუმცა ნათელია, რომ პიროვნების პირადი სფეროს მატერიალური შემოწმება დაცულია სწორედ ამ ნორმის კონტექსტში.

განსახილველ საქმეში სადავო ნორმას წარმოადგენს "საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადების განსაზღვრის შესახებ" საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 23 იანვრის №53 ბრძანებით დამტკიცებული დანართის მე-8 პუნქტი, რომლის თანახმად, სამინისტრო სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემულ პირთა აღრიცხვის მონაცემებს ამუშავებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის საფუძველზე. აღნიშნული მონაცემების შენახვის ვადა განისაზღვრება ნასამართლობის მოხსნამდე/გაქარწყლებამდე, ხოლო დაარქივება – უვადოდ. შესაბამისად, სადავო ნორმა განსაზღვრავს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების პროცესში მიღებული ინფორმაციის შენახვის წესს. შენახული ინფორმაცია მოიცავს წარსულში ნასამართლევი პირის საიდენტიფიკაციო მონაცემებს და მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის სახესა და ხასიათს.

სადავო ნორმით განსაზღვრული წესი გულისხმობს პერსონალური მონაცემების შენახვას სახელმწიფოს მიერ მუდმივად, განსაზღვრულ არქივში. წარსული ნასამართლობის შესახებ ინფორმაციის შენახვის წესის მუდმივობა წარმოადგენს უფლებაში არაპროპორციულად მზღუდავ ჩარევას. ასევე, არსებობს საფრთხე, რომ ამ ინფორმაციაზე წვდომა ჰქონდეს შინაგან საქმეთა სამინისტროს იმ თანამშრომლებს, რომლებთაც ამ ინფორმაციის მიღების უფლებამოსილება არ გააჩნიათ. პრაქტიკული წვდომის შესახებ მოსარჩელისთვის არაერთხელ გახდა ცნობილი, როდესაც შსს-ში სამსახურში მიღების მიზნით ჩატარებულ გასაუბრებებზე ყოველთვის ახსენებენ მის წარსულ ნასამართლობას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, "საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადების განსაზღვრის შესახებ" საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 23 იანვრის №53 ბრძანებით დამტკიცებული დანართი „სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადები“-ს მე-8 პუნქტის მე-2 წინადადების სიტყვები: „ხოლო დაარქივება - უვადოდ“ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით გარანტირებულია პიროვნების განვითარების თავისუფლება, „რაც, პირველ რიგში, გულისხმობს ადამიანის პიროვნული თვითგამორკვევისა და ავტონომიურობის უფლებას. სწორედ პიროვნულობა განსაზღვრავს ადამიანის არსს, მიუთითებს მის ინდივიდუალურ და სხვებისგან განმასხვავებელ მახასიათებლებზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-54). მითითებული კონსტიტუციური ნორმა თავისი არსით წარმოადგენს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა განხორციელების ფუნდამენტურ გარანტიას, უზრუნველყოფს რა ადამიანის პირადი ცხოვრების უმნიშვნელოვანესი და უზოგადესი ასპექტის, პიროვნების თავისუფალი განვითარების, ჩამოყალიბების, მისი ცხოვრების ინდივიდუალური წარმართვის თავისუფლებას სამართლიანი სახელმწიფოს ფარგლებში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით „...დაცულია პირის უფლება, აკონტროლოს საკუთარი თავის წარმოჩენა საზოგადოების თვალში და პიროვნული განვითარებისა და რეალიზაციისათვის აუცილებელი მოქმედებების განხორციელების თავისუფლება. პიროვნების ავტონომიურობის, მისი თავისუფალი და სრულყოფილი განვითარებისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება როგორც გარე სამყაროსთან ურთიერთობის დამოუკიდებლად განსაზღვრის თავისუფლებას, ასევე ინდივიდის ფიზიკურ და სოციალურ იდენტობას...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-3).

პიროვნების თავისუფალი განვითარება უდავოდ უზოგადესი ხასიათის უფლებაა, მისი შეუფერხებელი რეალიზება გულისხმობს მრავალი სხვადასხვა სახის გარანტიისა და უფლებრივი ინსტრუმენტის ერთობლივ მოქმედებას. პიროვნების თავისუფალი განვითარებისათვის ასევე მნიშვნელოვან გარანტიას შეიცავს საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით დეკლარირებული სხვადასხვა უფლებებიც, მათ შორის, რწმენისა და გამოხატვის თავისუფლება, განათლების უფლება და ა.შ. დასახელებულ ფუნდამენტურ უფლებათა უზრუნველყოფის გარეშე ინდივიდის ავტონომიური განვითარების, თვითრეალიზაციის არსი დაიკარგებოდა და კონსტიტუციის მე-12 მუხლი მხოლოდ ფორმალური ხასიათის ჩანაწერად გადაიქცეოდა. თუმცა აღნიშნული, რა თქმა უნდა, არ გულისხმობს, რომ პიროვნების თავისუფალი განვითარებისათვის მნიშვნელოვანი თითოეული უფლებრივი კომპონენტი კონსტიტუციის მე-12 მუხლითაა დაცული. „კონსტიტუციის მე-16 მუხლის [ახალი კონსტიტუციის მე-12 მუხლი] მიზანია, დაუცველი არ დარჩეს ცხოვრების ის სფეროები, რომლებიც პიროვნებასთან დაკავშირებული კონკრეტული უფლებებით არ არის მოცული. კონსტიტუციის მე-16 მუხლი [ახალი კონსტიტუციის მე-12 მუხლი] ქმნის კონსტიტუციური დაცვის გარანტიას ურთიერთობებისთვის, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა ნორმებში, თუმცა შეადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების აუცილებელ კომპონენტს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-55). აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლი იცავს ადამიანის პიროვნული განვითარებისათვის, მათ შორის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უზრუნველყოფისათვის მნიშვნელოვან ისეთ უფლებრივ კომპონენტებს, რომლებიც არ თავსდება კონსტიტუციის სხვა მუხლებით დაცულ სფეროში.

მოცემული მსჯელობიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლს აქვს შემავსებელი ფუნქცია და იცავს პიროვნების თავისუფალი განვითარების უზოგადესი უფლების ისეთ ასპექტებს, რომლებიც არ არის დაცული აღნიშნული უფლების კონსტიტუციის სხვადასხვა მუხლებით გათვალისწინებულ ცალკეულ სეგმენტებში. შესაბამისად, სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ნებისმიერი წესი, რომელიც პიროვნების ინდივიდუალურ განვითარებას, მისი ქმედებების ავტონომიურობას ან პიროვნების მიმართ საზოგადოებისა და სახელმწიფოს დამოკიდებულების, მისი არჩევანის შესაბამისად განსაზღვრის პრინციპს ზღუდავს, შემხებლობაშია საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ ადამიანის პიროვნულ განვითარებასა და პირადი ცხოვრების უფლებებთან. ამავე დროს როგორც აღინიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ადამიანის პირადი ცხოვრების სხვადასხვა სეგმენტს იცავს საქართველოს კონსტიტუციის არაერთი დებულება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“). ამავე დროს სასამართლოს მიერ უკვე დადგენილია, რომ სადავო ნორმა, რომელიც სახელმწიფოს მიერ უკვე მოპოვებული პერსონალური მონაცემების შენახვას არეგულირებს, არ ზღუდავს კონსტიტუციის მე-20 და 41-ე მუხლებით დაცულ უფლებებს (იხ საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/5/625, 640 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი ბურჯანაძე, ლიკა საჯაია, გიორგი გოცირიძე, თათია ქინქლაძე, გიორგი ჩიტიძე, ლაშა ტუღუში, ზვიად ქორიძე, ააიპ „ფონდი ღია საზოგადოება საქართველო“, ააიპ „საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველო“, ააიპ „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია“, ააიპ „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოება“ და ააიპ „ადამიანის უფლებათა ცენტრი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

"საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადების განსაზღვრის შესახებ" საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 23 იანვრის №53 ბრძანებით დამტკიცებული დანართის მე-8 პუნქტი, რომლის თანახმად, სამინისტრო სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემულ პირთა აღრიცხვის მონაცემებს ამუშავებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის საფუძველზე. აღნიშნული მონაცემების შენახვის ვადა განისაზღვრება ნასამართლობის მოხსნამდე/გაქარწყლებამდე, ხოლო დაარქივება – უვადოდ. შესაბამისად, სადავო ნორმა განსაზღვრავს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების პროცესში მიღებული ინფორმაციის შენახვის წესს. შენახული ინფორმაცია მოიცავს წარსულში ნასამართლევი პირის საიდენტიფიკაციო მონაცემებს და მის მიერ ჩადენილი დანაშაულის სახესა და ხასიათს. სადავო ნორმის თანახმად, პერსონალური ინფორმაცია ინახება მუდმივად.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით ხდება პირის შესახებ არსებული ინფორმაციის შენახვა სახელმწიფო ორგანოების მიერ და სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვა. პირის შესახებ ინფორმაციის შენახვისას სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები არ არის უსაზღვრო და მსგავსი რეგულირების შემოღება კონსტიტუციურსამართლებრივ გამართლებას საჭიროებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-60).

შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილი მონაცემთა ბანკების შექმნის გასამართლებლად სახელმწიფო, პირველ რიგში, ვალდებულია დაასაბუთოს, რომ სადავო რეგულირება ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს, ანუ არსებობს ხსენებული ინფორმაციის შენახვის საჭიროება.

სახელმწიფომ ნათელი ზღვარი უნდა გაავლოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში მისაღებ ქცევასა და სამართალდარღვევას შორის, რათა უმართლობის ჩადენის შემთხვევებზე მოახდინოს ეფექტური, ქმედების ინტენსივობის შესაბამისი რეაგირება. აღნიშნული ვალდებულების განხორციელებისათვის ხელისუფლებას ესაჭიროება ქმედითი ინსტრუმენტები, მათ შორის, სადავო ნორმით განსაზღვრული წესით შენახვას დაქვემდებარებული ინფორმაცია და მისი შემდგომი დამუშავების შესაძლებლობა. სახელმწიფოს უდავოდ ესაჭიროება ინფორმაციის ფლობა ჩადენილი დანაშაულის შესახებ, რათა უზრუნველყოს მაგალითად ნასამართლეობის პერიოდში ჩადენილი ახალი სისხლის სამართლის დანაშაულის ჩამდენი პირის მიმართ განსხვავებული სანქციის გამოყენება.

აღნიშნულის მიუხედავად, მართლწესრიგისა და საზოგადოების დაცვის უმნიშვნელოვანესი ფუნქციის შესრულებისას სახელმწიფო არ მოქმედებს შეუზღუდავად. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის დასადგენად ლეგიტიმური მიზნის არსებობასთან ერთად აუცილებელია შემოწმდეს უფლების შეზღუდვის პროპორციულობა. წინამდებარე საქმეზე სადავო ნორმით დადგენილი რეგულირების კონტექსტში მოსარჩელისთვის პრობლემურია დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის შენახვის მუდმივობა, რაც წარმოადგენს პირადი ცხოვრების უფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას.

შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას მნიშვნელოვანია, შესაფასებელი ურთიერთობა სათანადო კონტექსტში იქნეს განხილული. მხედველობაშია მისაღები სისხლის სამართალში ნასამართლობის გაქარწყლებისა და მოხსნის ინსტიტუტი. ჩადენილი დანაშაულისთვის პასუხისგების შემდგომ პირს აქვს რეაბილიტაციის უფლება უსაფუძვლო დიფერენცირებისგან თავისუფალ გარემოში, რაც ასევე გულისხმობს სახელმწიფოს წინაშე მისი განსხვავებული სტატუსის განსაზღვრას მხოლოდ გონივრული, კანონმდებლობის და სასჯელის მიზნების შესაბამისი ვადით.

პირის პერსონალური მონაცემების ფლობა სახელმწიფოს მიერ, არასანქცირებული წვდომისა და არამიზნობრივი გამოყენებისაგან მისი დაცულობის ხარისხის მიუხედავად, ყოველთვის შეიცავს გარკვეულ რისკს, მონაცემები დამუშავდეს ისე, რომ მოახდინოს სუბიექტის მიმართ სხვადასხვა ურთიერთობაში სახელმწიფოს დამოკიდებულების განსაზღვრა. ასეთი შეზღუდვა ქმნის საფრთხეს, რომ მოხდეს პირის სტიგმატიზება და გარკვეულ შემთხვევებში გამოიწვიოს მის მიმართ განსხვავებული მოპყრობა. მითითებული რისკები იზრდება მაშინ, როდესაც პერსონალური მონაცემები შეეხება პირის სამართლებრივ გადაცდომას. ამასთან, აღსანიშნავია, რომ ჩადენილი ქმედების შესახებ ინფორმაციის სახელმწიფოს ხელთ არსებობა, თვით ამ მონაცემების სუბიექტს უქმნის განწყობას, რომ, მიუხედავად პასუხისმგებლობის მოხდისა, იგი რჩება სახელმწიფოს წინაშე მუდმივად სამართალდამრღვევად, რაც თავისთავად ართულებს პირის მორალურ რეაბილიტაციას. არსებული რისკების გათვალისწინებით, დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის შენახვის კონტექსტში თანაზომიერების პრინციპის დაცვას განსაკუთრებით დიდი მნიშვნელობა ენიჭება.

თანაზომიერების პრინციპის უმთავრესი მოთხოვნაა, რომ უფლების შეზღუდვა არ განხორციელდეს იმაზე მეტად, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად არის საჭირო. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება სახელმწიფოს მიერ პირის შესახებ რაიმე ინფორმაციის ფლობას, აუცილებელია თანაზომიერების პრინციპის დასახელებული მოთხოვნის განუხრელად დაცვა. კერძოდ, დასაშვებია სახელმწიფომ პირის შესახებ ინფორმაცია შეინახოს მხოლოდ იმ გონივრული ვადითა და მოცულობით, რაც აუცილებელია შესაბამისი ლეგიტიმური საჯარო მიზნების მისაღწევად. სხვა შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ პირის თაობაზე ინფორმაციის შეგროვებას გამოეცლება ლეგიტიმური საფუძველი და არაკონსტიტუციურად ჩაითვლება.

ამასთანავე, უფლების შემზღუდველი ნორმა, მისი ზოგადი ხასიათის გამო არ უნდა ქმნიდეს ინდივიდუალურ შემთხვევებში უფლების არათანაზომიერად შეზღუდვის საფრთხეს. მნიშვნელოვანია, შემზღუდველი ნორმა ჩამოყალიბდეს საკმარისი სიცხადით და შესაძლებლობას იძლეოდეს, გათვალისწინებულ იქნეს ინდივიდუალური გარემოებები, რათა არ მოხდეს უფლების არაპროპორციული შეზღუდვა. ამგვარად, ამა თუ იმ დანაშაულის პრევენციის მიზნით გარკვეული დანაშაულის შესახებ ინფორმაციის შეგროვებისას, ცხადია, მაქსიმალურად უნდა იქნეს მიღებული მხედველობაში დანაშაულის ხასიათი, სიმძიმე და სოციალური საშიშროება. მონაცემთა შენახვის წესი უნდა განისაზღვროს არა ზოგადი ფორმით, არამედ დანაშაულის ბუნების გათვალისწინებითა და ინდივიდუალური საჭიროებების მხედველობაში მიღებით. სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესით სახელმწიფო უვადოდ, იმაზე მეტი ვადით ინახავს ნებისმიერი დანაშაულის შესახებ ინფორმაციას, ვიდრე ეს ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად არის აუცილებელი და არღვევს პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 09 თებერვლის №1/2/622 გადაწყვეტილებით საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ედიშერ გოდუაძე საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის წინააღმდეგ“ სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნო ნორმა, რომლის მიხედვითაც სახელმწიფო უვადოდ ახდენდა ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის შესახებ ინფორმაციის შენახვას. მოცემული საქმეც შინაარსობრივად ანალოგიური ხასიათისაა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, "საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადების განსაზღვრის შესახებ" საქართველოს შინაგან საქმეთა მინისტრის 2015 წლის 23 იანვრის №53 ბრძანებით დამტკიცებული დანართი „სამინისტროს ფაილური სისტემებისა და მათში არსებული მონაცემების შენახვის ვადები“-ს მე-8 პუნქტის მე-2 წინადადების სიტყვები: „ხოლო დაარქივება - უვადოდ“ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-12 მუხლით დაცულ პიროვნების თავისუფალი განვითარების უფლებას.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა