თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი „საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი“

ბ. საქართველოს კანონის „საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი“

გ. საქართველოს კანონი „პატიმრობის კოდექსი“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ვ) ქვეპუნქტი. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

მოსარჩელე გიორგი მამალაძე არის საქართველოს მოქალაქე, მსჯავრდებული, ხოლო მოსარჩელეები გიორგი ფანცულაია და მია ზოიძე - მისი ადვოკატები. მოსარჩელეების მიმართ გამოყენებულ იქნა გასაჩივრებული ნორმები. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისთვის, ისინი წარმოადგენენ შესაბამის უფლებამოსილ სუბიექტს. გარდა ამისა:

ა) კონსტიტუციური სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს

ბ) სარჩელით სადავოდ გამხდარი საკითხი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ე) ქვეპუნქტის მიხედვით არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

გ) სარჩელში მითითებული არცერთი სადავო საკითხი ჯერჯერობით არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

დ) სადავო საკითხი შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავით გათვალისწინებულ საკითხებს.

ე) კანონმდებლობა კონკრეტულ შემთხვევაში არ ითვალისწინებს ხანდაზმულობის ვადას სარჩელის წარსადგენად ;

ვ) სადავო აქტი საკანონმდებლო აქტია და მის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 104-ე მუხლის კონსტიტუციურობა

ა) საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 104-ე მუხლის პირველი ნაწილი

1. სადავო ნორმის შინაარსი

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში: სსსკ) 104-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით: „პროკურორი/გამომძიებელი ვალდებულია უზრუნველყოს, რომ გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაცია არ გახდეს საჯარო. ამ მიზნით ის უფლებამოსილია სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილე დაავალდებულოს, მისი ნებართვის გარეშე არ გაამჟღავნოს საქმეში არსებული ცნობები, და გააფრთხილოს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შესახებ“[1].

მოცემულ რეგულირებასთან დაკავშირებით, აკადემიურ კომენტარებში ვკითხულობთ, რომ აღნიშნული მუხლის საფუძველზე, პროკურორი/გამომძიებელი უფლებამოსილია:

· მოწმე ან დაზარალებული დაავალდებულოს არ გაამჟღავნოს მისი ჩვენების შინაარსი;

· ბრალდებულის ადვოკატი დაავალდებულოს არ გაამჟღავნოს ინფორმაცია, რომელიც მისთვის ცნობილი გახდა ბრალდების მხარის მიერ გადაცემული მტკიცებულებებიდან;

· თარჯიმანი დაავალდებულოს არ გაამჟღავნოს თარგმნისას მის მიერ მოსმენილი ინფორმაცია;

· ექსპერტი დაავალდებულოს არ გაამჟღავნოს ექსპერტიზის დასკვნის შინაარსი და სხვ[2].

რაც შეეხება პროკურორის ან/და გამომძიებლის მიერ დაკისრებული ზემოაღნიშნული ვალდებულების დარღვევას, ამგვარი ქმედება კრიმინალიზებულია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 374-ე მუხლით და, ცხადია, რომ სპეციალურად გაფრთხილებული პირის მიერ შესაბამისი ვალდებულების დარღვევა, იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას.

სადავო ნორმის სათაურის და შინაარსის გათვალისწინებით, დგინდება, რომ სისხლის სამართლის პროცესში ამგვარი უფლებამოსილების ლეგიტიმურ მიზანს, ერთი მხრივ, უნდა წარმოადგენდეს გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაციის, ხოლო მეორე მხრივ, თავად საგამოძიებო მოქმედებების შედეგად მოპოვებული ინფორმაციის კონფიდენციალურობის დაცვა. გარდა ამისა, აკადემიური კომენტარებში მითითებულია, რომ მუხლის მიზანს არა მარტო გამოძიების ინტერესების დაცვა წარმოადგენს, არამედ - პერსონალური მონაცემების, არასრულწლოვანთა ინტერესების, მსხვერპლის მონაცემებისა და მდგომარეობის და სხვა სამართლებრივი სიკეთეების დაცვაც[3].

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, იკვეთება, რომ პროკურორი და გამომძიებელი, დისკრეციის საფუძველზე, სასამართლო კონტროლის გარეშე, უფლებამოსილნი არიან, პროცესის მონაწილეს შეუზღუდონ გამოხატვის თავისუფლება იმ მოტივით, რომ ამ უკანასკნელმა არ გაამჟღავნოს მის ხელთ არსებული და გამოძიებასთან დაკავშირებული კონკრეტული ტიპის ინფორმაცია.

თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ თავად პროკურორს/გამომძიებელს ამ ქმედების (გამჟღავნების) განხორციელება მუხლის საფუძველზე არ ეკრძალებათ. მართალია, მათ აქვთ ვალდებულება, დაიცვან გამოძიების კონფიდენციალურობა, თუმცა მუხლის შინაარსში, ასევე იკითხება იმგვარი დისკრეციის არსებობა, რომელიც პროკურორს/გამომძიებელს აძლევს საშუალებას, თავად განსაზღვრონ ის გარემოებები, როდესაც კონფიდენციალურობის დაცვა საჭირო აღარ იქნება.

ასევე, ბუნდოვანია, როდის, როგორ, რა ნორმატიული საფუძვლით და რა პირობების შემთხვევაში, ხდება ბრალდების მხარის მიერ კონკრეტული გამოძიების შესახებ ინფორმაციის გასაჯაროვება, ისევე როგორც, არც სადავო ნორმაში და არც კანონმდებლობაში ზოგადად, არ არის გაწერილი ის სტანდარტი, ტესტი, რომელიც ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უნდა იქნას გამოყენებული პროცესის მონაწილის გამოხატვის თავისუფლების ან/და სხვა უფლებების შესაზღუდად.

გარდა ამისა, სადავო ნორმა არ ავალდებულებს პროკურორს და გამომძიებელს, მოახდინონ ინფორმაციის დიფერენცირება მისი ტიპის, მნიშვნელობის და რელევანტურობის გათვალისწინებით. შესაბამისად, სადავო ნორმის საფუძველზე, პროცესის მონაწილეს, ბლანკეტურად, განუსაზღვრელი დროით, ეკრძალება ყველა ტიპის ინფორმაციის გამჟღავნება, ხოლო წინააღმდეგ შემთხვევაში, აღნიშნული ქმედება ისჯება სისხლის სამართლის წესით.

1. სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან მიმართებით

1.1. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით.

მოსარჩელე მხარის აზრით, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტს, ვინაიდან იგი არ პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის და განჭვრეტადობის მოთხოვნებს, კერძოდ:

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი განამტკიცებს პირის ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრისა და შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაწესების კონსტიტუციურ სტანდარტებს. აღნიშნული დებულების თანახმად, „არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედობისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა, კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს.“

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, „კონსტიტუცია იცავს მოქალაქეს სამართლის ნეგატიური ზემოქმედებისაგან. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადება უზრუნველყოფს პირის შესაძლებლობას წინასწარ დადგენილი, საჯაროდ ხელმისაწვდომი და არაინდივიდუალიზებული სამართლებრივი წესების შესაბამისად, შეძლოს იმის განჭვრეტა თუ რა ქმედებები წარმოადგენს სამართალდარღვევებს და საკუთარი ქცევის შესაბამისად წარმართვა, რაც უმნიშვნელოვანესი გარანტიაა თვითნებური დევნისა და ბრალდების წინააღმდეგ“[4].

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მეხუთე პუნქტის პირველი წინადადება „ადგენს პირის პასუხისგებაში მიცემის საფუძვლებს, განამტკიცებს გარანტიას, რომ ნებისმიერი დანაშაული და სასჯელი მკაფიოდ უნდა იყოს განსაზღვრული სისხლის სამართლის კანონში“[5]. სასამართლოსვე განმარტებით, „კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადება არამხოლოდ განსაზღვრავს პასუხისმგებლობის დაკისრებისათვის შესაბამისი კანონის არსებობის აუცილებლობას, არამედ ადგენს პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი კანონის ხარისხობრივ სტანდარტებს. პასუხისმგებლობის დაწესებისას კანონმდებელი შებოჭილია განსაზღვრულობის პრინციპით“[6]. „ნორმის განსაზღვრულობის პრინციპი გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციაში მოცემული სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან, იგი კავშირშია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან და წარმოადგენს ამ უფლებით დაცული სფეროს ნაწილს“[7].

კანონის განჭვრეტადობის მოთხოვნასთან მიმართებით, სასამართლო ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს, რომ „განჭვრეტადი და არაორაზროვანი კანონმდებლობა, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პირის დაცვას სამართალშემფარდებლის თვითნებობისგან, მეორე მხრივ კი, ადგენს გარანტიას, პირმა მიიღოს მკაფიო შეტყობინება სახელმწიფოსგან, რათა მოახერხოს ნორმის სწორი აღქმა, განსაზღვროს, რომელი ქმედებაა კანონით აკრძალული და რომელ ქმედებას შეიძლება მოჰყვეს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა. პირს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, განჭვრიტოს საკუთარ ქმედებაში აკრძალული ქმედების ნიშნები და წარმართოს საკუთარი ქცევა კანონმდებლობით დადგენილი წესების შესაბამისად“[8].

საკონსტიტუციო სასამართლოს მსგავსად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოც, კანონიერების (ჩანაწერის ხარისხისა და განჭვრეტადობის) შეფასებისას, ადგენს, რომ ჩანაწერის ტექსტი იმგვარად უნდა იყოს ფორმულირებული, რომ პირს ნათლად შეეძლოს იმ ქმედების ობიექტური შემადგენლობის იდენტიფიცირება და გააზრება, რომლისთვისაც პასუხისმგებლობაა დაწესებული.

მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის მოქმედი რედაქციის ფორმულირება არ არის სათანადოდ ცხადი და განჭვრეტადი. კერძოდ, მუხლი იყენებს შემდეგნაირ ფორმულირებას: „გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაცია არ გახდეს საჯარო.“

თუკი აღნიშნულ ჩანაწერს ფორმალურად, სიტყვასიტყვითი მნიშვნელობით განვმარტავთ, მუხლის მთავარ მიზანს უნდა წარმოადგენდეს გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ფაქტის კონფიდენციალურად შენახვა, ე.ი. თავად ის ფაქტი, რომ რაიმე კონკრეტულ საქმეზე მიმდინარეობს გამოძიება, არ უნდა იყოს საჯარო. შემდგომ, პროკურორის/გამომძიებლის დისკრეციის გამართლების საფუძვლად მითითებულია სიტყვები „ამ მიზნით“. აღნიშნული, დამატებით უსვამს ხაზს იმ გარემოებას, რომ პროკურორის და გამომძიებლის ასეთი დისკრეციული უფლების არსებობა, ემსახურება იმ მიზანს, რომ გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაცია არ გახდეს საჯარო.

შესაბამისად, ნორმის პირველად მიზანს წარმოადგენს გამოძიების მიმდინარეობის ფაქტის კონფიდენციალურად შენახვა და სწორედ აღნიშნულის განსახორციელებლად, კანონმდებელი უფლებამოსილებას ანიჭებს პროკურორსა და გამომძიებელს, დაავალდებულონ პროცესის მონაწილეები არ გათქვან ინფორმაცია საქმეში არსებული მასალების შესახებ. აქედან გამომდინარე, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ საქმეში არსებული არცერთი ინფორმაცია არ უნდა გასაჯაროვდეს, ვინაიდან თავად გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაცია არ გახდეს საჯარო.

ერთი შეხედვით, მოცემული განმარტება ლოგიკური და სამართლიანია გარკვეულ შემთხვევებში, თუმცა მას წინააღმდეგობრივ შედეგამდე მივყავართ მაშინ, როდესაც საქმეში უკვე არსებობს ბრალდებული/მსჯავრდებული. ბუნებრივია, მოსარჩელე არ უარყოფს, რომ სადავო ნორმას აქვს საჯარო ლეგიტიმური მიზანი რიგ შემთხვევებში, იგი შესაძლოა გამოიყენებოდეს. მაგალითად, როდესაც ბრალდებული იძებნება ან/და გამოძიება მიმდინარეობს და ბრალდებული არ არის გამოკვეთილი. მოცემულ შემთხვევებში, ლეგიტიმურია უფლებამოსილი ორგანოების მხრიდან სსსკ-ის 104-ე მუხლის გამოყენება, რათა პოტენციურმა ბრალდებულმა არ შეიტყოს, რომ მის წინააღმდეგ გამოძიება მიმდინარეობს.

თუმცა, მოსარჩელე მხარისთვის გაუგებარია, რატომ და რა შემთხვევებშია საჭირო გამოძიების შესახებ ინფორმაციისა და საქმის მასალების კონფიდენციალურობა, როდესაც სახეზეა ბრალდებული და მითუფრო, მსჯავრდებული. ამავდროულად, სადავო ნორმის პრაქტიკაში გამოყენების და სამართალშეფარდების პროცესში მისი ნორმატიული შინაარსის განსაზღვრა ცხადყოფს, რომ სადავო ნორმის ამოსავალი წერტილი არ არის თავად გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაციის კონფიდენციალურობის დაცვა.

მაგალითად, მოცემულ დავაზე, მოსარჩელეთა მიმართ სსსკ-ის 104-ე მუხლის გამოყენებაც კი, ცხადი მაგალითია იმისა, რომ სადავო ნორმა, შესაძლოა, განსხვავებულად იქნას წაკითხული. კერძოდ, სადავო ნორმის საფუძველზე, შესაძლოა, პროკურორმა/გამომძიებელმა პროცესის მონაწილეს დაავალოს ინფორმაციის კონფიდენციალურად შენახვა არა იმ მიზნით, რომ ცნობილი არ გახდეს კონკრეტულ ფაქტზე მიმდინარეობს თუ არა გამოძიება, არამედ - შეზღუდვა გავრცელდეს გამოძიების პროცესში მოპოვებულ ყველა ინფორმაციაზე, მიუხედავად იმისა, საზოგადოებისთვის ცნობილია, თუ არა ამ კონკრეტულ საქმეზე მიმდინარე გამოძიების, საქმეში არსებული ბრალდებულის/მსჯავრდებულილს ვინაობის თუ სხვა გარემოებების შესახებ.

შესაბამისად ნორმის წაკითხვისას, პირს ექმნება პრობლემა გაიაზროს ის, თუ კონკრეტულად ქმედების რა შემადგენლობას მოიცავს შეზღუდვა (გამოძიების ფაქტის შესახებ ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობას, თუ გამოძიების პროცესში მოპოვებული ნებისმიერი ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობას მაშინაც კი, როდესაც თავად გამოძიების მიმდინარეობის შესახებ ინფორმაცია საჯაროა).

გარდა ამისა, ასევე არაგანჭვრეტადია სადავო ნორმის შემდეგი სიტყვები: „არ გახდეს საჯარო.“ მოცემულ ფორმულირებაში არ ჩანს საზღვრები იმისა, თუ რამდენად ფართოდ უნდა განიმარტოს ეს სიტყვათშეთანხმება. რა იგულისხმება საჯაროობაში, საზოგადოების ფართო მასებისთვის ხელმიუწვდომელობა თუ - აბსოლუტური, ბლანკეტური გაუმჟღავნებლობა? გასაჯაროვების აკრძალვა ნიშნავს თუ არა იმას, რომ პირს აეკრძალება საქმის მასალებზე საუბარი ოჯახის წევრებთან, კოლეგებთან, აკადემიური მასალის მომზადებისას მათი გამოყენება და სხვ? აღნიშნული ნიშნავს თუ არა იმას, რომ მაგალითად, ადვოკატი საფუძვლიანად ვერ გაესაუბრება გამოსაკითხ პირს და ვერ ჩაატარებს საპროცესო მოქმედებას?

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ესაა კითხვები, რომელზე პასუხიც ნორმის ფორმულირებიდან არ გამომდინარეობს და, რომელსაც ხშირ შემთხვევაში, დაცვისა და ბრალდების მხარეები სხვადასხვანაირად პასუხობენ, მათი სხვადასხვა განმარტებების საფუძველზე. შესაბამისად, სადავო ნორმის საფუძველზე, პირს უჩნდება საფუძვლიანი შიში, რომ არ გათქვას ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელიც კონკრეტულ გამოძიებას ეხება, რაც „მსუსხავი ეფექტის“ მატარებელია და იმაზე მეტად ზღუდავს პირის უფლებას, ვიდრე ეს საჭიროა დასახელებული საჯარო ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად.

მოსარჩელე მხარე, იზიარებს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებას, რომლის თანახმადაც, ნორმა, რომელიც ბოროტი განმარტების საშუალებას იძლევა არაკონსტიტუციურია. ასევე, ზემოაღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ ნორმა ბუნდოვანია, რაც იწვევს პრაქტიკაში მის არაერთგვაროვან და კონსტიტუციის საწინააღმდეგო განმარტების საშუალებას. შესაბამისად, იგი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტს.

1.2. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 და მე-6 პუნქტებთან მიმართებით

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა, ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს. აღნიშნული დებულების თანახმად, „დაცვის უფლება გარანტირებულია“.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტებების მიხედვით, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, თავის შინაარსით, უფრო ფართოა ვიდრე კონსტიტუციის მე-18 მუხლი. სასამართლომ აღნიშნა, რომ „დაცვის უფლება მოიცავს მისი შესაბამისი ხარისხითა და შესაძლებლობებით განხორციელებას“[9]. ზოგადად, დამცველის ფუნქცია და მნიშვნელობა იმდენად დიდია, რომ ბრალდებულს უფლება აქვს მოითხოვოს ამა თუ იმ მოქმედების ან სასამართლო პროცესის გადადება, თუ მას ვერ ესწრება მისი დამცველი. გარდა ამისა, დამცველის არ არსებობა ან დაცვის გარანტიების ხარისხობრივი შემცირება შესაძლოა დაცვის მხარეს ბრალდების მხარესთან შედარებით უარეს მდგომარეობაში აყენებდეს“[10].

როგორც ზემოთ აღინიშნა, მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმის საფუძველზე, ბრალდების მხარე უფლებამოსილია, დაავალდებულოს ადვოკატი არ გაამჟღავნოს მასზე განდობილი ინფორმაცია და ეს ვალდებულება ბლანკეტურად ვრცელდება ყველა ტიპის და შინაარსის ინფორმაციაზე. შესაბამისად, დამცველის ამგვარი შეზღუდვა პირდაპირ მოქმედებს დასაცავი პირის ინტერესებზე, რადგან ადვოკატი არის დასაცავი პირის ინტერესების პირდაპირი განმახორციელებელი.

დამცველის გამოხატვის თავისუფლების თუ სხვა უფლებების ამგვარი შეზღუდვა, ხელს უშლის დაცვის უფლების გარანტიების შესაბამისი სტანდარტებით სარგებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ჯერ არ ყოფილა შემთხვევა, როდესაც საქმე ეხებოდა დამცველის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას და აღნიშნულის გავლენას დასაცავი პირის უფლებრივ მდგომარეობაზე, შესაბამისად არ არსებობს რელევანტური სასამართლო პრაქტიკა აღნიშნულ საკითხთან მიმართებით.

თუმცა, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ზოგადად, დაცვის უფლების არსიდან და მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტი ცალსახად ირღვევა ადვოკატის ამგვარი შეზღუდვების დროს. სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში, დაცვის მხარეს უფლება ერთმევა, საქმის მიმდინარეობის პარალელურად, ისარგებლოს გამოხატვის თავისუფლებითა და მისთვის განკუთვნილი საშუალებებით, მინიმუმ იმ შემთხვევაში, როდესაც ბრალდების მხარე ასაჯაროვებს ინფორმაციას მიმდინარე საქმის თაობაზე. შესაბამისად, მას არ შეუძლია ბრალდების მხარის განცხადებების კვალდაკვალ, საჯაროდ გაავრცელოს ინფორმაცია დასაცავი პირის ინტერესების გათვალისწინებით, დაიცვას მისი პატივი, ღირსება და საქმიანი რეპუტაცია, უდანაშაულობის პრეზუმფცია და სხვ.

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ისიც, რომ სადავო ნორმის ბუნდოვანი რედაქციის გათვალისწინებით, იგი, შესაძლოა გამოყენებულ იქნას არამხოლოდ დამცველის (ადვოკატის) გამოხატვის თავისუფლების შესაზღუდად, არამედ ხელი შეუშალოს მას, განახორციელოს რიგი საპროცესო მოქმედებები.

მაგალითად, სსსკ-ის 144-ე, 145-ე და 146-ე მუხლებით გათვალისწინებულია საგამოძიებო მოქმედება, რომელიც გულისხმობს ექსპერტიზის დანიშვნას. აღნიშნული მოქმედება, შესაძლოა, დაცვის მხარემ დამოუკიდებლად, საკუთარი ხარჯებით განახორციელოს. ექსპერტიზის ჩასატარებლად კი, აუცილებელია, ექსპერტს წარედგინოს და იგი გაეცნოს საქმეში არსებულ კონკრეტულ მასალებს. აღნიშნულის საპირისპიროდ, სადავო ნორმის მოქმედი რედაქციის პირობებში, ეს შეიძლება ჩაითვალოს ინფორმაციის გამჟღავნებად და დაცვის მხარეს დაეკისროს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა სსსკ-ის 104-ე მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულების დარღვევისთვის, მოცემული მაგალითის მიზნებისთვის კი, აღნიშნული გამოიხატება გამოძიების პროცესში მოპოვებული ინფორმაციის ექსპერტისთვის გამჟღავნებით.

შესაბამისად, დაცვის მხარეს არამხოლოდ ეზღუდება გამოხატვის თავისუფლება, არამედ იგი, რიგ შემთხვევებში, დეფექტური სადავო ნორმის გამო, ვერ ახორციელებს საგამოძიებო მოქმედებებს, ვერ იცავს ბრალდებულის ინტერესებს, რაც არაპროპორციულად ზღუდავს პირის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დაცულ უფლებას.

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა, ასევე არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტთან მიმართებითაც. აღნიშნული დებულების მიხედვით, „ბრალდებულს უფლება აქვს მოითხოვოს თავისი მოწმეების ისეთსავე პირობებში გამოძახება და დაკითხვა, როგორიც აქვთ ბრალდების მოწმეებს.“

სადავო ნორმით, ზემოაღნიშნული მაგალითის მსგავსად, შესაძლოა, შეიზღუდოს სხვა საგამოძიებო მოქმედებები, მათ შორის, მოწმის გამოკითხვის უფლება. მაგალითად, დაცვის მხარეს სურს, გამოკითხოს თვითმხილველი პირი, რომელიც საქმეში არსებული ვიდეო ჩანაწერების მიხედვით, შესაძლოა, დანაშაულის დღეს ესაუბრა გარდაცვლილს. კითხვაზე - რა თემაზე ისაუბრეთ თქვენ და გარდაცვლილმა? პირი პასუხობს, რომ კონკრეტულ დღეს მას გარდაცვლილი საერთოდ არ უნახავს.

წესით, ამ შემთხვევაში, დაცვის მხარეს შეუძლია მიუთითოს პირს, რომ საქმეში არსებობს ვიდეო ჩანაწერები, აჩვენოს ეს ჩანაწერი და გააფრთხილოს, რომ ამ უკანასკნელმა გამოკითხვის ფარგლებში ისაუბროს მხოლოდ სიმართლე. თუმცა, სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში, მაშინ როდესაც ადვოკატი პროკურორის/გამომძიებლის მიერ წინასწარაა დავალდებულებული არ გათქვას გამოძიების მასალების შესახებ ინფორმაცია, დაცვის მხარე გამოკითხვას სრულყოფილად ვერ განახორციელებს, რადგან ვიდეო ჩანაწერის არსებობის შესახებ გამოსაკითხი პირისადმი ინფორმაციის მიწოდება, შესაძლებელია, გამოძიების პროცესში მოპოვებული ინფორმაციის გამჟღავნებად ჩაითვალოს.

აქედან გამომდინარე, დაცვის მხარე მოკლებულია შესაძლებლობას, ზუსტად იგივენაირად გამოიძახოს და დაკითხოს მოწმე, როგორც ბრალდების მხარეს. მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციის შესაბამისი ჩანაწერი მხოლოდ დაკითხვას ეხება, კონსტიტუციურ ტერმინებს აქვთ ავტონომიური შინაარსი, შესაბამისად, ლოგიკურია, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-6 პუნქტის ცნება „დაკითხვა“ მოიცავს პირის ნებაყოფლობით გამოკითხვის შემთხვევებსაც სისხლის სამართლის პროცესის მიზნებისთვის. ამავდროულად, ყოველი გამოკითხული პირი, პოტენციურად, შესაძლოა, გახდეს მოწმე ძირითად სასამართლო პროცესზე. ამიტომ, თუ დაცვის მხარეს შეეზღუდება გამოკითხვის ეტაპის სრულყოფილად ჩატარების უფლება, ცხადია შეიზღუდება ამ პირის მოწმედ დაკითხვის უფლებაც.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 და მე-6 პუნქტებთან მიმართებით.

1.3. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

სადავო ნორმის თანახმად, პროცესის მონაწილის დავალდებულების (არ გაამჟღავნოს ინფორმაცია) შესახებ პროკურორისა და გამომძიებლის გადაწყვეტილება არ საჩივრდება. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ აღნიშნული ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. ამ უკანასკნელის მიხედვით, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.“

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ მიუხედავად პირდაპირი ჩანაწერის არ არსებობისა, კონსტიტუციის 42-ე მუხლი თავის თავში მოიაზრებს გასაჩივრების უფლებასაც. სასამართლო მიუთითებს, რომ ყოველი კონკრეტული საქმიდან გამომდინარე, სასამართლოს გადაწყვეტილებათა გასაჩივრების წესი და საჩივრის განმხილველ სასამართლოთა ჩამონათვალი შესაძლებელია სხვადასხვა იყოს, მაგრამ კანონმდებელი ვალდებულია, დაადგინოს გასაჩივრების ისეთი მექანიზმი და შესაძლებლობა, რომელიც შესაბამისობაში იქნება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის პრინციპთან.

ამასთან, სასამართლოს ცალსახად მიაჩნია, რომ „პირი ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრებით რეალიზაციას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას“[11]. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, პირდაპირ და ხაზგასმითაც კი აღნიშნა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ ნიშნავს, მხოლოდ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გამოყენებას, არამედ ის ცალსახად მოიაზრებს სახელმწიფოს მიერ მიღებული ნებისმიერი გადაწყვეტილების გასაჩივრებას ასევე ზემდგომ ინსტანციებშიც[12]. აღნიშნულის საფუძველს წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ თუკი პირს აბსტრაქტულად არსებული უფლების ეფექტური უზრუნველყოფის საშუალება არ ექნება, ანუ ის ვერ დაიცავს ამ უფლებას სასამართლოს გზით, მაშინ თავად ეს უფლება დაკარგავს არსებობის მნიშვნელობას[13].

გასაჩივრების უფლება მოიაზრება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლშიც, რაც ასახულია ევროპული სასამართლოს პრაქტიკაშიც. სასამართლო მიუთითებს, რომ კონვენციის მე-6 მუხლი უნდა წავიკითხოთ კანონის უზენაესობის პრინციპის შუქზე, ხოლო ეს უკანასკნელი კი, მოიაზრებს შესაბამის ეფექტურ გარანტიებს, რომლებიც საჭიროა ამა თუ იმ უფლების რეალიზაციისათვის[14]. სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ ყველას აქვს გასაჩივრების უფლება, რათა უზრუნველყოს საკუთარი უფლებები, მათ შორის, წინასასამართლო ეტაპზეც[15].

სადავო აქტით მოცემული სტანდარტის საწინააღმდეგო მიდგომა არსებობს ამერიკის შეერთებულ შტატებშიც. აღსანიშნავია, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის რეფორმა ხორციელდებოდა აშშ-ის წარმომადგენლებთან ურთიერთობის საფუძველზე. შესაბამისად, ქართულ საპროცესო კანონმდებლობაში ხშირია ამერიკული სტანდარტების პირდაპირი იმპლემენტაცია, რაც აისახება იმაზე, რომ თვისობრივად, სტანდარტების დონეზე, ქართული და ამერიკული კანონმდებლობა ძალიან ჰგავს ერთმანეთს. შესაბამისად, რელევანტურია აშშ-ში მოქმედების სტანდარტების გაანალიზებაც.

აშშ-ს საკანონმდებლო სივრცეში პროკურორისა და გამომძიებლის მსგავსი უფლებამოსილების არსებობა არ ფიქსირდება. სამეცნიერო ლიტერატურაში კი მითითებულია, რომ ბრალდების მხარისათვის ამგვარი დისკრეციისა და იძულების მექანიზმის მინიჭება არაგონივრული იქნება, რადგან ის ძალიან დიდი საფრთხეების წინაშე დააყენებს გამოხატვის თავისუფლებას.

აღსანიშნავია, რომ 2007 წლამდე, სადავო ნორმის მსგავსი ჩანაწერი არსებობდა პოლონეთის კანონმდებლობაშიც. პოლონეთის კანონმდებლობის შესაბამისად, შესაძლებელი იყო არათუ საგამოძიებო ეტაპის, არამედ გადაწყვეტილების კონკრეტული ნაწილის კონფიდენციალურად გახდომაც. თუმცა, ევროპულმა სასამართლომ, ამგვარი მიდგომა საქმეზე Bobek v. Poland[16] ჩათვალა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევად. ამის შემდგომ, პოლონეთში აღნიშნული აქტები ძალადაკარგულად გამოცხადდა. სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ მეექვსე მუხლის შეფასებისას გათვალისწინებული უნდა იყოს არამხოლოდ სასამართლო ეტაპი, არამედ სისხლისსამართლის საქმის მთელი პროცედურები მთლიანობაში[17].

გარდა ამისა, სიტუაციის უფრო ნათლად წარმოსაჩენად, მნიშვნელოვანია, სისტემურად გავაანალიზოთ თავად სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი. კოდექსის მიხედვით, იმ შემთხვევებში, როდესაც ბრალდების მხარეს სჭირდება პირის რაიმე ძირითადი უფლების შეზღუდვა, ასეთ ქმედებას იგი ყოველთვის სასამართლო კონტროლის საფუძველზე ახორციელებს.

გამონაკლის შემთხვევებში, როდესაც არსებობს გადაუდებელი აუცილებლობა, მხარის ქმედების კანონიერების გადამოწმება ხდება პოსტ-ფაქტუმ. ასეთი შემთხვევებია მაგ: დაკავება, როდესაც პირის დაკავებისათვის ბრალდების მხარეს სჭირდება სასამართლოს ნებართვა, გარდა კანონით განსაზღვრული გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევებისა, როდესაც ქმედების კანონიერება შემდგომ ეტაპზე, მაგრამ მაინც მოწმდება სასამართლოს მხრიდან. იგივე პრინციპზეა დამყარებული ჩხრეკა-ამოღების უფლებამოსილებაც. პროკურორის გადაწყვეტილება დაზარალებულის სტატუსის არმიცემის/შეჩერების შესახებ საჩივრდება ზემდგომ პროკურორთან, ხოლო განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის დროს ხორციელდება სასამართლო კონტროლი. იგივე ხდება, მაშინ, როდესაც სისხლისსამართლებრივ დევნას პროკურორი დისკრეციულად წყვეტს. სასამართლო კონტროლი ხორციელდება მოწმის სავალდებულო წესით დაკითხვის შემთხვევაშიც. მაგ: თუკი პირი გამოკითხვაზე უარს აცხადებს, მისი, როგორც მოწმის სახით დაკითხვა აუცილებლად სასამართლოს საშუალებით ხორციელდება.

საბოლოო ჯამში, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის სისტემური ლოგიკა იმაში მდგომარეობს, რომ პროცესის მონაწილისათვის მნიშვნელოვანი უფლების შეზღუდვის შემთხვევაში, ყოველთვის ხორციელდება სასამართლო კონტროლი, თუმცა სადავო ნორმა ამგვარ სტანდარტს არ ითვალისწინებს.

მოცემულ სიტუაციას ასევე ამძაფრებს აღნიშნულ ნორმებთან სისტემურ კავშირში მყოფი სხვა რეგულირებებიც. კერძოდ, იმ პირობებში, როდესაც ნორმა არ უშვებს გასაჩივრების შესაძლებელობას, პარალელურად, არ არსებობს რაიმე დამაბალანსებელი მექანიზმი, რაც ამგვარ შეზღუდვას პროცესის შემდგომ ეტაპებზე გამოასწორებდა. მაგალითად, მართალია, ბრალდების მხარეს ევალება, სრულყოფილად და ობიექტურად წარმართოს გამოძიება, მათ შორის, მოიპოვოს ბრალდებულის სასარგებლო მტკიცებულებები, თუმცა, იმავდროულად, სსსკ-ის 33-ე მუხლის მე-6 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით, პროკურორი უფლებამოსილია, ყოველგვარი ახსნა-განმარტებისა და დასაბუთების გარეშე, საქმეს ჩამოაცილოს ერთი გამომძებელი და იგი გადასცეს მეორეს, რაც ერთი მხრივ, განპირობებულია შეჯიბრებითი პროცესის თავისებურებებით, ხოლო მეორე მეორე მხრივ, აშკარად ხდის იმ გარემოებას, რომ ბრალდების მხარე ვერ იქნება დაცვის მხარის დამაბალანსებელი, მიუხედავად ზემოაღნიშნული ვალდებულებისა. შესაბამისად, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში, არ მოიპოვება რეგულირება, რომელიც სადავო ნორმით გამოწვეულ შეზღუდვას პროცესის სხვა ეტაპზე გაანეიტრალებდა.

განსაკუთრებით არაპროპორციულია ჩარევა, როდესაც ბრალდების მხარე თავად ასაჯაროვებს საქმესთან დაკავშირებულ კონკრეტულ ინფორმაციას თუ მტკიცებულებებს, ხოლო დაცვის მხარე კვლავ რჩება შეზღუდვის ფარგლებში.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან სადავო ნორმა, პირს საშუალებას არ აძლევს, სასამართლო წესით გაასაჩივროს პროკურორის/გამომძიებლის ის გადაწყვეტილება, რომლის მიხედვითაც, მას ეზღუდება გამოხატვის თავისუფლება და რიგი საპროცესო მოქმედებების განხორციელება, გასაჩივრებული რეგულირება ვერ აკმაყოფილებს სამართლიანი სასამართლოს უფლების სტანდარტებს და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

2. სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან მიმართებით.

2.1 დაცულ სფეროში მოქცევა

მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ და მეოთხე პუნქტებთან მიმართებით, რადგან იგი, რიგ შემთხვევებში, უსაფუძვლოდ და სასამართლო კონტროლის გარეშე ზღუდავს გამოხატვის თავისუფლებას.

საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლი გამოხატვის თავისუფლების სხვადასხვა ასპექტს მმოიცავს. აღნიშნული მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია აზრის და ინფორმაციის გავრცელების უფლება ,,ზეპირად, წერილობით ან სხვაგვარი საშუალებით [...]“[18]. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სხვა ბევრი ასპექტის არსებობის მიუხედავად, კონსტიტუციის 24-ე მუხლის დაცულ სფეროში უპირველესად ინფორმაციის მიღება და გავრცელება ექცევა[19]. უფლების ამოსავალ წერტილად ინფორმაციის ფლობას, მიღებასა და გავრცელებას მიიჩნევს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის ევროპული სასამართლო და მინისტრთა კომიტეტიც[20].

განსახვილველ შემთხვევაში, პროკურორს და გამომძიებელს, შეუძლიათ, პროცესის მონაწილეებს შეუზღუდონ გამოხატვის თავისუფლება, კერძოდ ინფორმაციის გავრცელების უფლება. როგორც ზემოთ აღინიშნა, სადავო ნორმა, შესაძლოა, იმგვარად იქნას წაკითხული, რომ პროცესის მონაწილეს შეეზღუდოს სრულად, ბლანკეტურად, ნებისმიერი საშუალებით, ნებისმიერ აუდიტორიასთან გამოძიების პროცესში მოპოვებული ინფორმაციის გავრცელების უფლება. შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული სამართალურთიერთობები, ექცევა საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით დაცულ სფეროში.

2.2 შეზღუდვის ლეგიტიმურობა

გამოხატვის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და იგი, შესაძლოა, კონფლიქტში მოვიდეს ადამიანის სხვა უფლებებთან თუ ღირებულ ლეგიტიმურ საჯარო ინტერესებთან. საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტი მოიცავს იმ შემთხვევების ამომწურავ ჩამონათვალს, რომელთა არსებობის დროსაც, დაიშვება ამ უფლების შეზღუდვა, ესენია:

· სახელმწიფო უშიშროება;

· ტერიტორიული მთლიანობა;

· საზოგადოებრივი უსაფრთხოება;

· დანაშაულის თავიდან აცილება;

· სხვათა უფლებების დაცვა;

· კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილება;

· სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფა.

იმისათვის, რომ გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა იყოს ლეგიტიმური და გამართლებული, მან უნდა გაიაროს ტესტი, რომელიც შედგება შემდეგი საფეხურებისაგან:

1) შეზღუდვა გათვალისწინებული უნდა იყოს კანონით;

2) უნდა არსებობდეს ლეგიტიმური მიზანი;

3) ლეგიტიმურ მიზანსა და შეზღუდვას შორის უნდა არსებობდეს მიზეზობრივი კავშირი;

4) შეზღუდვა უნდა იყოს აუცილებელი და პროპორციული.

მოცემულ შემთხვევაში, შეზღუდვა პირდაპირ გაწერილია სსკ-ის 104-ე მუხლის პირველ ნაწილით, შესაბამისად პირველი მოთხოვნა დაკმაყოფილებულია.

ლეგიტიმური მიზნის შემთხვევაში, მოსარჩელე სადავოდ არ ხდის იმ ფაქტს, რომ რიგ შემთხვევებში, შეზღუდვას შესაძლოა ჰქონდეს ლეგიტიმური მიზანი, მაგ: გამოძიების ინტერესებისა და უსაფრთხოების დაცვა, სხვათა უფლებების დაცვა [...] ისეთ შემთხვევებში, როდესაც ბრალდებული ჯერ კიდევ იძებნება; ან თუნდაც ჩადენილია ჯგუფური დანაშაული და დაკავებული არ არის ყველა პირი; საქმის მასალები შეიცავს სახელმწიფო საიდუმლოებას ან კონფიდენციალურ ინფორმაციას; საქმე ეხება მესამე პირების პირად მონაცემებს ან/და კომერციულ საიდუმლოებას და სხვ.

თუმცა, სადავო ნორმით გათვალისწინებული უფლებამოსილების გამოყენებას ყოველთვის ვერ ექნება ლეგიტიმური მიზანი. მუხლის ფორმულირება არ ავალდებულებს პროკურორს/გამომძიებელს, მოახდინონ იმ ინფორმაციათა დიფერენცირება, რომლის გამჟღავნებასაც აუკრძალავენ პროცესის მონაწილეებს. შესაბამისად, სისხლის სამართლის და ზოგადად, დანაშაულის სპეციფიკიდან გამომდინარე, ასევე იმაზე დაყრდნობით, რომ სფერო მუდმივად მზარდი, განვითარებადია და ქმედების შემადგენლობებიც უფრო და უფრო მრავალფეროვანი ხდება, ხშირია შემთხვევები, როდესაც საქმეში არსებობს ბევრი ტიპის ინფორმაცია, რომელთა ნაწილის გასაიდუმლოება საჭიროებას არ წარმოადგენს.

გარდა ამისა, შესაძლოა, არსებობდეს ისეთი შემთხვევებიც, როდესაც შეზღუდვის თავდაპირველ ეტაპზე არსებობს ლეგიტიმური საფუძველი, მაგალითად საქმეში დართულია სახელმწიფო საიდუმლოება, მაგრამ პროცესის შემდგომ ეტაპზე აღნიშნული ინფორმაცია აღარ წარმოადგენს სახელმწიფო საიდუმლოების სტატუსის მატარებელს. აღნიშნულის საპირისპიროდ, სადავო ნორმა, ბრალდების მხარეს შესაძლებლობას აძლევს, მიუხედავად საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არ/აღარ არსებობისა, კვლავ დაავალდებულონ პროცესის მონაწილეები, არ გაამჟღავნონ ინფორმაცია.

აღნიშნული მაგალითი არ არის ჰიპოთეტური და ფიქსირდება პრაქტიკაშიც. კერძოდ, 2017 წელს, თბილისის საქალაქო სასამართლოში მიმდინარე ერთ-ერთ სისხლისსამართლებრივ საქმეზე (კონფიდენციალურობის დაცვის მიზნით ბრალდებულის მონაცემები ვერ მიეთითება) ბრალდების მხარემ 104-ე მუხლის საფუძველზე დაავალდებულა ბრალდებულის ადვოკატები, რომ არ გაემჟღავნებინათ საქმეში არსებული მასალები და გააფორმა მათთან ე.წ. „გაუთქმელობის ხელშეკრულება.“ აღნიშნული ფაქტის საფუძველს წარმოადგენდა ის სახელმწიფო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაცია, რომელიც დართული იყო საქმეში. ხელშეკრულების გაფორმებიდან, ანუ ადვოკატების დავალდებულებიდან (რაც მოხდა აღკვეთი ღონისძიების შეფარდების სხდომამდე დაახლოებით 24 საათით ადრე) დაახლოებით 12 საათში აღნიშნულ ინფორმაციას მოეხსნა სახელმწიფო საიდუმლოების სტატუსი, თუმცა დაცვის მხარე კვლავ დარჩა ამ ვალდებულების ქვეშ მთელი პროცესების მიმდინარეობისას.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ დასახელებული მაგალითი არ წარმოადგენს სადავო ნორმის პრაქტიკაში არასწორად განმარტების პრობლემას, არამედ თავად მუხლის ბუნდოვანი ფორმულირება და უფლებამოსილების დისკრეციული ხასიათი, იძლევა ნორმის ამგვარი განმარტების შესაძლებლობას.

საბოლოო ჯამში, უდავოა, რომ ზოგადად, სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შეზღუდვას აქვს საჯარო ლეგიტიმური მიზანი, თუმცა მისი შინაარსის და მოქმედების ფარგლების გათვალისწინებით, არსებობს შემთხვევები, როდესაც ლეგიტიმური მიზანი სახეზე არ არის, მიუხედავად ამისა, პროკურორს და გამომძიებელს საშუალება აქვთ, ნებისმიერ დროს, ნებისმიერ საქმეზე, გამოიყენონ სსკ-ის 104-ე მუხლით მინიჭებული დისკრეციული უფლებამოსილება და პროცესის მონაწილეებს, განუსაზღვრელი ვადით შეუზღუდონ გამოხატვის თავისუფლება.

შეზღუდვის კონსტიტუციურობაზე საუბრისას, მესამე ეტაპზე, მოწმდება შეზღუდვის ბუნება, რომელიც თავის მხრივ, ორ საფეხურს მოიაზრებს (1) მიზეზობრივი კავშირის არსებობა; (2) აუცილებლობა და პროპორციულობა. ამ ნაწილზე მსჯელობისას, უნდა აღინიშნოს, რომ შეზღუდვის დაწესების ნაწილში, სახელმწიფოს აქვს ფართო დისკრეცია თავად აირჩიოს საუკეთესო საშუალება, თუმცა დისკრეციის ფართო მასშტაბებიდანვე გამომდინარე, სახელმწიფოს მიერ დაწესებული შეზღუდვა ყოველთვის მკაცრად მოწმდება[21].

სახელმწიფოს მიერ შერჩეული შეზღუდვის ლეგიტიმურობისა და მართლზომიერების შემოწმების საკმაოდ მკაცრ, სამსაფეხუროვან მიდგომას იზიარებს ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლიც, რომლის ჩამონათვალიც კონსტიტუციის 24-ე მუხლის იდენტურია. იდენტური ტესტის გამოყენება ევროპული სასამართლოს მიერ უკვე თანმიმდევრულ პრაქტიკას წარმოადგენს[22].

საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის გასამართლებლად კონკრეტული საზოგადოებრივი სიკეთის დასახელება საკმარისი არაა. აუცილებელია, რომ არსებობდეს უფლების შეზღუდვასა და ლეგიტიმურ მიზანს შორის მიზეზ-შედეგობრივი კავშირი. გამოხატვის თავისუფლება უნდა შეიზღუდოს იმგვარი საშუალებით, რომელიც აუცილებელია და ლოგიკურ კავშირს ქმნის. წინააღმდეგ შემთხვევაში შეზღუდვა გაუმართლებელია[23]. გარდა ამისა, შეზღუდვა სწორედ ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისაკენ უნდა იყოს მიმართული და მისი არსებობა უნდა იყოს აუცილებელი წინაპირობა შედეგის მისაღებად[24]. ხოლო, საბოლოო კომპონენტს წარმოადგენს პროპორციულობა, რომელიც სახელმწიფოს ავალდებულებს დააწესოს მიზნის მიღწევის თანაზომიერი შეზღუდვა. არსებულ მიდგომას იზიარებს ევროპული სასამართლოც და საქმეში Observer and Guardian v. UK აღნიშნავს, რომ ტერმინ „აუცილებელის“ ქვეშ მოიაზრება მკაცრი სოციალური საჭიროება[25].

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ არადიფერენცირებული ინფორმაციის ნაწილში, ბლანკეტურად, ინფორმაციის ყველა ტიპზე, ერთგვაროვანი შეზღუდვის დაწესება არაგონივრულია და ვერ პასუხობს მიზეზობრივი კავშირის აუცილებლობის სტანდარტს. გამოხატვის თავისუფლების ამგვარი შეზღუდვა, ფაქტობრივად, უთანაბრდება სისხლის სამართლის საქმის მთელი რიგი პროცედურების მიმდინარეობის დროს და მის შემდეგაც, ამ საქმესთან მიმართებით, გამოხატვის თავისუფლებით სარგებლობის აკრძალვას, რადგან პროცესის მონაწილეს სრულად ეკრძალება გაამჟღავნოს ნებისმიერი ტიპის ინფორმაცია, რომელიც საქმეს უკავშირდება. აღნიშნული შეზღუდვა ვერ შექმნის ლოგიკურ ბმას მიზანთან, რადგან თუკი შეზღუდვის მიზანი, პირობითად, სახელმწიფო საიდუმლოების დაცვაა, ამ შეზღუდვის გავრცელება მოწმის მიერ მიცემული ჩვენების სხვა ნებისმიერ შინაარსზე არაგონივრული და არალოგიკურია. შესაბამისად, ლეგიტიმური მიზნის „პერიოდული“ არსებობა მიუთითებს იმაზე, რომ მკაცრი სოციალური მოთხოვნა ყოველთვის არ არსებობს და ამიტომაც, ამგვარი დისკრეციის საფუძველზე დაწესებული შეზღუდვა, ვერ იქნება მიზნის მიღწევის აუცილებელი და მითუფრო პროპორციული საშუალება.

ასევე, შეზღუდვის არაკონსტიტუციური ბუნება იკვეთება იმ ასპექტშიც, რომ ეს უკანასკნელი საშუალებას იძლევა ინდივიდუალური შეფასების ტესტის გამოყენების გარეშე პროკურორმა/გამომძიებელმა შეზღუდოს პროცესის მონაწილის გამოხატვის თავისუფლება.

ამ ნაწილში, როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, ასევე ადამიანის უფლებების ევროპული სასამართლო ერთი და იმავე სტანდარტს იზიარებს. მაგ: საქმეზე Castells v. Spain, სასამართლომ აღნიშნა, რომ მიუხედავად შეზღუდვის ზოგადი ბუნებისა, რამდენად ზოგადიც არ უნდა იყოს ეს უკანასკნელი, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის თითოეული შემთხვევა უფლების ფუნდამენტურობიდან და მნიშვნელობიდან გამომდინარე, უნდა შეფასდეს ინდივიდუალური შეფასების ტესტის გამოყენებით.

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა იძლევა იმგვარი განმარტების საშუალებას და ანიჭებს პროკურორს/გამომძიებელს ისეთ ფართო დისკრეციას, რომ მათ ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე, შეუძლიათ, პროცესის მონაწილეებს სრულად შეუზღუდონ ამ უფლებით სარგებლობა ნებისმიერ ინფორმაციასთან მიმართებით, რომელიც კონკრეტული საქმის გამოძიების პროცესში იქნა მოპოვებული. პროკურორსა და გამომძიებელს არ ეკისრებათ ვალდებულება, ყოველი კონკრეტულ შემთხვევაში, გაითვალისწინონ ფაქტობრივი გარემოებები პროცესის თითოეულ მონაწილესთან მიმართებით.

ისინი ვალდებულნი არ არიან, პროცესის მონაწილეები განიხილონ ცალ-ცალკე და მოახდინონ მათი შეზღუდვების ინდივიდუალიზაცია ინფორმაციათა ტიპების მიხედვით. შესაბამისად, მსგავსი დისკრეცია, იძლევა უფლებამოსილების ბლანკეტურად გამოყენების შესაძლებლობას, რაც პირდაპირ ეწინააღმდეგება გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის სტანდარტებს.

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებს.

3. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა უშვებს შესაძლებლობას, დაირღვეს უდანაშაულობის პრეზუმფცია, შესაბამისად იგი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტს.

კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით: „ადამიანი უდანაშაულოდ ითვლება, ვიდრე მისი დამნაშავეობა არ დამტკიცდება კანონით დადგენილი წესით და კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენით.“ საკონსტიტუციო სასამართლომ ჩამოაყალიბა ტესტი, რომლის მიხედვითაც „,იმისათვის, რომ დადგინდეს, დარღვეულ იქნა თუ არა კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტი, პირველ რიგში გასარკვევია, ხდება თუ არა ... ბრალეულ პირად, დამნაშავედ აღიარება. მხოლოდ ამის შემდეგ არის შესაძლებელი იმის გარკვევა, ვალდებული იყო თუ არა სახელმწიფო, დაეცვა უდანაშაულობის (არაბრალეულობის) პრეზუმფციის გარანტიები“[26].

უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვასთან დაკავშირებით, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო დეტალურად საუბრობს საქმეზე Allenet De Ribemont v. France. სასამართლო აღნიშნავს, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციას შესაძლოა არღვევდეს არამხოლოდ მოსამართლე, არამედ ხელისუფლების სხვა საჯარო წარმომადგენლებიც (State authorities). სახელმწიფოს წარმომადგენლებზე საუბრისას, სასამართლო აღნიშნავს, რომ გამოხატვის თავისუფლება ამ უკანასკნელებსაც ისევე აქვთ, როგორც დანარჩენ პირებს. მაშასადამე, უდანაშაულობის პრეზუმფცია არ ირღვევა, თუკი სახელმწიფოს წარმომადგენლები ხალხის ინფორმირებას ახდენენ და აწვდიან მათ ცნობებს მომეტებული ინტერესის მქონე სისხლისსამართლებრივი საქმის მიმდინარეობის შესახებ.

თუმცა, აღნიშნული ქმედების განხორციელებისას, ხელისუფლების წარმომადგენლები ვალდებულნი არიან, დაიცვან უდანაშაულობის პრეზუმფცია. სასამართლო უფრო აკონკრეტებს მსჯელობას და მიუთითებს, რომ სახელმწიფოს წარმომადგენლები ვალდებულნი არიან, რომ ძალიან ფრთხილად შეარჩიონ ის ლექსიკა, რომელსაც ბრალდებულზე და შესაძლო დანაშაულის ფაქტზე საუბრისას გამოიყენებენ.

აღნიშნულ საქმეში შინაგან საქმეთა მინისტრმა და საგამოძიებო დეპარტამენტის უფროსმა გააკეთეს განცხადებები, რომელთა შინაარსის მიხედვითაც, ისინი საუბრობდნენ ბრალდებულზე, როგორც მკვლელობის ერთ-ერთ წამქეზებელსა და ორგანიზატორზე. გარდა ამისა, მსგავსი ტიპის შინაარსის განცხადებები გააკეთეს პოლიციის უმაღლესი რანგის მქონე თანამშრომლებმაც. სასამართლომ განაცხადა, რომ აღნიშნული ქმედება, პირველ რიგში, გავლენას ახდენდა საზოგადოებაზე და აჯერებდა მოსახლეობას, რომ ბრალდებული დამნაშავე იყო. მეორე მხრივ კი, მსგავსი განცხადებები ნიშნავდა წინასწარ განსჯას და სასამართლოს კომპეტენციაში შეჭრას. შესაბამისად, აღნიშნული პირებისაგან მსგავსი ტიპის განცხადების გაკეთება არღვევდა უდანაშაულობის პრეზუმფციას.

იმ შემთხვევაში, თუკ თუკი სასამართლო მიიჩნევს, რომ ბრალდების მხარეს, ზოგადად, უდანაშაულობის პრეზუმფციის დაცვის ვალდებულება არ აკისრია, მოსარჩელე თვლის, რომ უდანაშაულობის პრეზუმფციის ინსტიტუტი მოიაზრებს, მინიმუმ ევროსასამართლოს მიერ დადგენილ სტანდარტს. შესაბამისად, შინაგან საქმეთა მინისტრი, მთავარი პროკურორი, საგამოძიებო დეპარტამენტის უფროსი და სხვა ისეთი პირები, რომელთაც საკუთარი პროფესიული მიმართულების გარდა, აქტიური კვეთა აქვთ პოლიტიკასთან და შეიძლება ჩაითვალონ, როგორც საჯარო პოლიტიკური ფიგურები, ვალდებულნი არიან საკუთარი განცხადებების დროს დაიცვან უდანაშაულობის პრეზუმფცია.

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა, კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, მინიმუმ, პრობლემურია ისეთ შემთხვევებში, როდესაც ბრალდების მხარე ასაჯაროვებს ინფორმაციას თუ მტკიცებულებებს მიმდინარე საქმესთან დაკავშირებით, ხოლო ბრალდებულს საშუალება არ აქვს, იმავე ფორმით და საშუალებით უპასუხოს მის წინააღმდეგ გამოთქმულ „ბრალდებებს“ ან/და გააქარწყლოს ბრალდებულის მიერ გასაჯაროვებული ის ინფორმაცია, რომელიც მის უდანაშაულობის პრეზუმფციას საფრთხეს უქმნის.

ვინაიდან სადავო ნორმის მოქმედი რედაქცია იძლევა მისი ამგვარი შინაარსით გამოყენების შესაძლებლობას, იგი არაკონსტიტუციურად უნდა იქნას ცნობილი კონსტიტუციის მე-40 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

4. სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებითაც, რადგან არსებითად უთანასწორო პირებს ეპყრობა თანასწორად.

აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმები, თავისი არსით, არ არის მიზანმიმართული დიფერენციაციისკენ, ისინი ნეიტრალურია და ემსახურება საერთო მიზანს. თუმცა, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ნორმის ნეიტრალურობა და დისკრიმინაციის პირდაპირი მიზნის არ არსებობა, ვერ ჩაითვლება იმის გარანტიად, რომ სახეზე არ გვექნება დისკრიმინაციული მოპყრობა. მოსარჩელის ეს მოსაზრება გამყარებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებითაც. კერძოდ, „უნდა აღინიშნოს, რომ კანონის ნეიტრალური ბუნება თავისთავად და ყოველთვის არ გამოდგება იმის უპირობოდ სამტკიცებლად, რომ მისი ნეიტრალურობა აბსოლუტურად გამორიცხავს გაუმართლებელ დიფერენციაციას“[27].

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ თანასწორობის იდეა არ ნიშნავს ადამიანთა ტოტალურ გათანაბრებას. იგი ემსახურება ისეთი საკანონდებლო სივრცის შექმნის მიზანს, რომელიც არსებითად თანასწორ ადამიანებს თანასწორად მოექცევა, ხოლო უთანასწოროებს - პირიქით[28]. სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ „კანონის ყველას მიმართ თანაბრად გამოყენება ყოველთვის არ მეტყველებს მის სამართლიანობაზე - ზოგადი და ნეიტრალური კანონი, თუ ის ითვალისწინებს ყველას მიმართ თანაბარ მოპყრობას, თავადვე არღვევს თანასწორობის პრინციპს“[29].

იმ შემთხვევებში, როდესაც დავა ეხება არსებითად უთანასწორო პირების გათანაბრებას, სასამართლო აღნიშნავს, რომ პირველ რიგში, უნდა დადგინდეს რამდენად არიან პირები არსებითად უთანასწორო მდგომარეობაში და შემდგომ ამისა უნდა დადგინდეს რამდენად ათანასწორებს მათ სადავო ნორმატიული აქტი[30].

მოცემულ შემთხვევაში, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილეები არსებითად უთანასწორონი არიან მოცემულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ბრალდებული/მსჯავრდებული და მისი ადვოკატი ვერ იქნება პროცესის სხვა დანარჩენი მონაწილეების მიმართ არსებითად თანასწორი სსსკ-ის 104-ე მუხლის მიზნებისთვის.

ამასვე ცხადყოფს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის და ადვოკატის განსხვავებული სტატუსის, დანიშნულების და უფლება-მოვალეობების არსებობა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ფარგლებში. კერძოდ, სსსკ-ის მე-3 მუხლის მე-19 პუნტის მიხედვით, ბრალდებული არის პირი, რომლის მიმართაც არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ მან ჩაიდინა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული დანაშაული. თავის მხრივ, დასაბუთებული ვარაუდი არის ფაქტების ან ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც მოცემული სისხლის სამართლის საქმის გარემოებათა ერთობლიობით დააკმაყოფილებდა ობიექტურ პირს, რათა დაესკვნა პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენა[31]. ამავე მუხლის მე-8 პუნქტის მიხედვით კი, მსჯავრდებული არის პირი, რომლის მიმართაც გამოტანილია სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენი.

შესაბამისად, ბრალდებული/მსჯავრდებული პროცესის სხვა მონაწილისგან განსხვავებით, არის პირი, რომლის წინააღმდეგაც უკვე მიმდინარეობს სისხლისსამართლებრივი დევნა, რომელსაც უპირველესად ემუქრება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება ან უკვე დაეკისრა პასუხისმგებლობა. სწორედ აღნიშნულის გათვალისწინებით, ბრალდებული/მსჯავრდებული სარგებლობს განსხვავებული უფლება-მოვალეობებით სისხლის სამართლის პროცესში და, ბუნებრივია, მას აქვს განსხვავებული ინტერესი გამოძიების პროცესში მოპოვებული ინფორმაციისა თუ მტკიცებულებების მიმართ. კერძოდ, პირველ რიგში, მისი მიზანია, საკუთარი თავის ეფექტური დაცვა ყველა შესაძლო საშუალებით.

რაც შეეხება ადვოკატს, სსსკ-ის მიხედვით, იგი არის პირი, რომელიც კანონით დადგენილი წესით იცავს ბრალდებულის, მსჯავრდებულის, გამართლებულის ინტერესებს და უწევს მათ იურიდიულ დახმარებას[32]. შესაბამისად, პროცესის სხვა მონაწილეებისგან განსხვავებით, ადვოკატის მიზანია, ყველა შესაძლო კანონიერი საშუალებით დაიცვას ბრალდებულის/მსჯავრდებული ინტერესი და ნებისმიერი შეზღუდვა, რომელიც ადვოკატს უწესდება სისხლის სამართლის პროცესში, იმავდროულად, აისახება ბრალდებულის/მსჯავრდებულის უფლებრივ მდგომარეობაზე.

აღნიშნულის საპირისპიროდ, სადავო ნორმა ერთიან სტანდარტს ავრცელებს ბრალდებულზე, ადვოკატზე და პროცესის დანარჩენ მონაწილეებზე, მათთვის ე.წ. გაუთქმელობის ვალდებულებების დაკისრების კონტექსტში, რითიც განსხვავებული დოზითა და ინტენსივობით იზღუდება ბრალდებულის/მსჯავრდებულის და მისი ადვოკატის როგორც გამოხატვის თავისუფლება, ასევე საპროცესო მოქმედებების განხორციელების შესაძლებლობა, რაც ავტომატურად, წარმოადგენს მათ უფლებებში უფრო ინტენსიურ და მკაცრი ჩარევას, ვიდრე პროცესის სხვა მონაწილეების უფლებებში.

შესაბამისად, მოსარჩელე თვლის, რომ სადავო ნორმა არის დისკრიმინაციული, აწესებს ერთგვაროვან სამართლებრივ რეჟიმს არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-14 მუხლს.

5. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ადამიანის პატივი და ღირსება ხელშეუვალია“. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ აღნიშნა, რომ პატივი და ღირსება ადამიანის სოციალური იდენტობის არსებითი ატრიბუტებია, რომლებიც განსაზღვრავენ ადამიანის მორალურ მდგომარეობას საზოგადოებაში. აღნიშნული უფლება ბუნებით უფლებათა კატეგორიას განეკუთვნება, შესაბამისად, ნებისმიერ ადამიანს ღირსების უფლება აქვს იმიტომ, რომ იგი ადამიანია ,,...და ამ შემთხვევაში მნიშვნელობა არ გააჩნია საზოგადოების შეხედულებას მასზე ან მის სუბიექტურ თვითშეფასებას. ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-30).

ადამიანის ღირსება ყველა ძირითადი უფლების საფუძველია, არ წარმოადგენს მხოლოდ განყენებულ, აბსტრაქტულ კატეგორიას და პრაქტიკულ რეალიზებას ადამიანის უფლებებში ჰპოვებს. „ადამიანის უფლებათა კონცეფცია ემსახურება უმთავრესი იმპერატივის, ადამიანის ღირსების დაცვას, რომელიც აისახება კიდეც აღნიშნულ უფლებებში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43).

ღირსების უფლების პრაქტიკული რეალიზებისთვის, გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება პირის აღიარებას ძირითადი უფლებების სუბიექტად. უფლება სამართალსუბიექტობაზე წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული ღირსების უფლების განუყოფელ ელემენტს.

საქართველოს კონსტიტუციით დაცული ამა თუ იმ უფლების მზღუდავი საკანონდებლო რეგულირება ავტომატურად არ იწვევს სამართალსუბიექტობაზე უფლების დარღვევას. საკონსტიტუციო სასამართლო, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უფლების მზღუდავი რეგულირების შინაარსის, მიზნის და შეზღუდვის ინტენსივობის გათვალისწინებით ადგენს გასაჩივრებული ნორმის (ნორმების) შესაბამისობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებასთან.“[33]

როგორც ზემოთ აღინიშნა, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, პირს ეზღუდება კონსტიტუციით გარანტირებული მთელი რიგი უფლებები. აღნიშნული შეზღუდვის სიმძიმე და ინტენსივობა კი, თავის მხრივ, იწვევს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული უფლების შეზღუდვას, შემდეგ მიზეზთა გამო:

სსსკ-ის 104-ე მუხლის პირველი ნაწილის ბუნდოვანი ჩანაწერის საფუძველზე:

· პირს ეკისრება ვალდებულება იმგვარი საკანონმდებლო ჩანაწერით, რომელიც ვერ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხობრივ მოთხოვნებს და განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ პრინციპს;

· ბრალდების მხარეს აქვს აბსოლუტური, განუსაზღვრელი დისკრეცია თავად გადაწყვიტოს როდის გაასაჯაროვებს გამოძიებასთან დაკავშირებულ ამა თუ იმ ინფორმაციას, ხოლო დაცვის მხარე მაინც რჩება გაუმჟღავნებლობის ვალდებულების ქვეშ.

· ბრალდების მხარის დისკრეცია არის განუსაზღვრელი ინფორმაციის ტიპის, მნიშვნელობის, რელევანტურობის მიუხედავად და აწესებს ბლანკეტურ, სამუდამო შეზღუდვას ინფორმაციის გავრცელებაზე, მიუხედავად იმისა, თუ რამდენად არსებობს საჯარო ინტერესი, რომ მოცემული ინფორმაცია არ გამჟღავნდეს;

· დაცვის მხარეს უზღუდავს არამხოლოდ გამოხატვის თავისუფლებას, არამედ გარკვეული საპროცესო მოქმედებების განხორციელების უფლებასაც, რომელიც იმავდროულად დაცვის უფლების არაპროპორციული შეზღუდვაა;

· არსებითად უთანასწორო პირებს ეპყრობა თანასწორად;

· ხორციელდება უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევა. კერძოდ ნორმა ითვალისწინებს იმგვარ შესაძლებლობას, რომ ბრალდების მხარემ საკუთარი მტკიცებულებები სრულად ან ნაწილობრივ გაასაჯაროვოს, ისაუბროს თუნდაც მასობრივი მედია საშუალებების გამოყენებით და შექმნას საზოგადოებაში განწყობა, რომლის მიხედვითაც ბრალდებული პირის დამნაშავეობაში ფართო საზოგადოებას დაარწმუნებს, მაშინ როდესაც, დაცვის მხარეს არ აქვს შესაძლებლობა, ბრალდების მხარის მიერ გასაჯაროვებული ინფორმაციის საპირწონედ გაავრცელოს საკუთარი პოზიცია.

· პირი ვერ ახერხებს საჯაროდ დაიცვას საკუთარი პატივი, ღირსება ან/და საქმიანი რეპუტაცია.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე თვლის, რომ სადავო ნორმით დაწესებულია იმგვარი სამართლებრივი რეჟიმი, რომელიც მოსარჩელეებს და მათ მსგავს სიტუაციაში მყოფ პირებს განიხილავს სამართლის არა სუბიექტად, არამედ ობიქტად და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტს.

ბ) სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 104-ე მუხლის მეორე ნაწილი

1. სადავო ნორმის შესაბამისობა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სსსკ-ის 104-ე მუხლის მეორე ნაწილი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, რადგან იგი არ ითვალისწინებს გასაჩივრების უფლებას.

სსსკ-ის 104-ე მუხლის მე-2 ნაწილის მიხედვით, „მართლმსაჯულებისა და მხარეთა ინტერესებიდან გამომდინარე, გამოძიებისა და საქმის სასამართლო განხილვის ნებისმიერ სტადიაზე სასამართლო უფლებამოსილია მხარის შუამდგომლობით ან საკუთარი ინიციატივით მიიღოს გადაწყვეტილება საქმის მონაწილეთა ან/და სასამართლო სხდომის დარბაზში მყოფ პირთა მიმართ განსახილველი საქმის გარკვეული მონაცემების საჯაროდ გავრცელებისაგან დაცვის შესახებ. აღნიშნული მოთხოვნის დარღვევა იწვევს სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესით.“

პირველ რიგში უნდა აღინიშნოს, რომ ამ შემთხვევაშიც, ისევე როგორც პირველ ნაწილზე საუბრისას, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ზოგადად ნორმას გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი. მოსარჩელე პრობლემურად არ მიიჩნევს იმ გარემოებას, რომ მხარეებს აქვთ ამგვარი შუამდგომლობის დაყენების უფლება და ასევე ეთანხმება იმ გარემოებასაც, რომ ამგვარი გადაწყვეტილების მიღება, საკუთარი ინიციატივით, სასამართლოსაც უნდა შეეძლოს.

იმ გარემოების გათვალისწინებით, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთხელ უკვე ჩათვალა კონსტიტუციურად სასამართლოს მიერ საკუთარი ინიციატივით სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრება დარბაზში წესრიგის დამრღვევთათვის, „მით უფრო“ პრინციპის გამოყენებით, მოსარჩელე თვლის, რომ სხდომის დახურვისა და დამსწრეების დავალდებულების ნაწილში ნორმა კონსტიტუციურია.

მოსარჩელე პრობლემად მიიჩნევს იმ მოცემულობას, რომ სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება არ საჩივრდება.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, პირი ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრებით რეალიზაციას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას“[34]. სასამართლომ პირდაპირ და ხაზგასმითაც კი აღნიშნა, რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ ნიშნავს, მხოლოდ პირველი ინსტანციის სასამართლოს გამოყენებას, არამედ ის ცალსახად მოიაზრებს სახელმწიფოს მიერ მიღებული ნებისმიერი გადაწყვეტილების გასაჩივრებას ასევე ზემდგომ ინსტანციებშიც.[35] ამის საფუძველს წარმოადგენს ის ფაქტი, რომ თუკი პირს აბსტრაქტულად არსებული უფლების ეფექტური უზრუნველყოფის საშუალება არ ექნება, ანუ ის ვერ დაიცავს ამ უფლების არსს სასამართლოს გზით, მაშინ თავად ეს უფლება დაკარგავს არსებობის მნიშვნელობას[36].

ვინაიდან, სადავო ნორმა არ იძლევა სასამართლოს მიერ მიღებული ამ შუალედური გადაწყვეტილების გასაჩივრების საშუალებას, აქედან გამომდინარე, ვთვლით, რომ ის არაკონსტიტუციურია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 374-ე მუხლის კონსტიტუციურობა

1. მუხლის განმარტება და ზოგადი ანალიზი

საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის (შემდგომში სსკ) 374-ე მუხლის თანახმად: „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის მასალების ან გამოძიების მონაცემის გახმაურება იმის მიერ, ვინც კანონით დადგენილი წესით გაფრთხილებული იყო მისი გახმაურების აკრძალვის შესახებ, - ისჯება ჯარიმით ან გამოსასწორებელი სამუშაოთი ვადით ორ წლამდე ანდა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ერთ წლამდე“[37].

აღნიშნული მუხლი უზრუნველყოფს, რომ გამოძიების დროს მოპოვებული ინფორმაცია საჯარო არ გახდეს და ამის გამო ხელი არ შეეშალოს გამოძიებას ან/და სამართლიანობის აღსრულებას. დანაშაულს ჰყავს სპეციალური სუბიექტი სისხლის სამართლის პროცესის მონაწილე, რომლის ქმედებაც დანაშაულებრივად ჩაითვლება თუ 1. ეს პირი ფლობს ოპერატიულ-სამძებრო მასალებს ან გამოძიების მონაცემებს კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეზე; 2. ამ მონაცემს არსებითი მნიშვნელობა აქვს საქმისთვის; 3. ეს პირი სსსკ-ის 104 მუხლის თანახმად იქნა გაფრთხილებული აღნიშნული მონაცემის გამჟღავნების დაუშვებლობაზე; 4. ამ აკრძალვის მიუხედავად, იგი ახმაურებს ამ მონაცემს. დანაშაულის დასადგომად საჭიროა ოთხივე კრიტერიუმის კუმულაციურად არსებობა.

1.1. სადავო ნორმის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

მოსარჩელე მხარის აზრით, სსკ-ის 374-ე მუხლი არაკონსტიტუციურია, რადგან იგი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მეორე პუნქტს, რომლის თანახმადაც „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახავი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება“[38].

აღნიშნული პუნქტით დაწესებული აკრძალვა ადამიანის წამების, არაჰუმანური, სასტიკი, პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობისა და სასჯელის გამოყენების თაობაზე ადამიანის აბსოლუტური უფლებაა, რაც ნიშნავს იმას, რომ კონსტიტუცია უპირობოდ გამორიცხავს ამ უფლებაში ჩარევას. შესაბამისად, არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, დაუძლეველი ინტერესი, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ის, რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებაში ჩარევის გამართლება[39].

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „აშკარად არაპროპორციულ სასჯელებს, რომლებიც არ შეესაბამებიან დანაშაულის ხასიათს და სიმძიმეს, არა მარტო აქვთ მიმართება სასტიკი, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის და სასჯელის კონსტიტუციურ აკრძალვასთან, არამედ არღვევენ კიდეც ამ კონსტიტუციურ დანაწესს“.[40] სასამართლომ დამატებით აღნიშნა, რომ კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით უნდა შემოწმდეს არა მარტო სარჩელის პროპორციულობის, არამედ თვითონ სასჯელის დაწესების აუცილებლობაც. მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს აქვს ფართო მიხედულების ზღვარი სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრის დროს, თავისუფლების აღკვეთა მხოლოდ მაშინ და მხოლოდ იმ ხანგრძლივობით უნდა გამოიყენებოდეს, როდესაც და რამდენადაც ეს უკიდურესად აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში[41].

სადავო ნორმა გამოიყენება იმ პროცესის მონაწილეების წინააღმდეგ, რომლებმაც დაარღვიეს პროკურორთან/გამომძიებელთან სსსკ-ის 104-ე მუხლის თანახმად გაფორმებული გაუთქმელობის ხელშეკრულება. სხვადასხვა კომენტარებში აღნიშნულ მუხლთან დაკავშირებით უმეტესად საუბარია მოწმეებზე, ექსპერტებსა თუ თარჯიმნებზე, რომლებსაც შეიძლება გამოძიების ინტერესების გამო დაევალდებულოთ, რომ საგამოძიებო ინფორმაცია არ გაახმაურონ. თუმცა, რადგან მუხლში გამოყენებულია ტერმინი „პროცესის მონაწილე“, აღნიშნული პროკურორს/გამომძიებელს საშუალებას აძლევს ანალოგიური ვალდებულება დააკისროს ბრალდებულს და მის ადვოკატს.

პროცესის ყველა სხვა მონაწილისგან განსხვავებით, აღნიშნული აკრძალვა ბრალდებულ/მსჯავრდებულს და მის ადვოკატებს უფლებრივად ყველაზე მეტად აზიანებს, რადგან საშუალებას არ აძლევს, საჯაროდ ჯეროვნად დაიცვას თავისი უდანაშაულობა, რასაც პოტენციურად შეიძლება ზეგავლენა ჰქონდეს თვითონ სასამართლო გადაწყვეტილებაზეც (მითუფრო, თუ ეს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოა), რადგან დაცვის მხარისგან განსხვავებით, ბრალდების მხარეს ასეთი შეზღუდვები არ ეკისრება და უფლებამოსილია, გაასაჯაროვოს საგამოძიებო მასალები.

პრობლემის ერთ-ერთი გამომწვევი მიზეზია სსსკ-ის 104-ე მუხლის პირველი ნაწილის ფორმულირება, რომელიც ყველანაირი დამატებითი გადამოწმების გარეშე, პროკურორს/გამომძიებელს უფლებას აძლევს, ბრალდებულს/მსჯავრდებულს და მის ადვოკატს დაავალდებულოს საგამოძიებო მასალების გაუთქმელობა. ხოლო თუ ეს უკანასკნელნი ამ ვალდებულებას დაარღვევენ, პასუხს აგებენ სსკ-ის 374-ე მუხლით.

აღნიშნული შეზღუდვა ბრალდებულს ხელს უშლის ისარგებლოს მთელი რიგი უფლებებით. სადავო ნორმა სსსკ-ის 104-ე მუხლთან ერთობლიობაში, შესაძლებლობას იძლევა, პასუხისმგებლობა დაეკისროს პირს, რომელმაც გაასაჯაროვა ინფორმაცია, რომელიც ხელს არ უშლიდა საგამოძიებო მოქმედებების გაგრძელებას. შესაბამისად მუხლი ცდება მის მიზანს. საკონსტიტუციო სასამრთლოს განმარტებით „ნებისმიერი უსაფუძვლო, მიზანზე არაორიენტირებული ან არაპროპორციული სასჯელი თავად გადაიქცევა მიზნად, რაც დაუშვებელია და გაუმართლებელი დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში“[42].

მიუხედავად იმისა, რომ სსკ-ის 374-ე მუხლი სასჯელი მცირეა, აღნიშნული გარემოება არანაირ გავლენას არ ახდენს მუხლის არაკონსტიტუციურობაზე, რადგან მოსარჩელე მხარე არ დავობს მუხლის არაპროპორციულად დიდ სასჯელზე. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მუხლი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, რადგან იგი ადგენს ისეთი ქმედებისთვის დასჯადობას (ქმედების კრიმინალიზებას) რომელიც არათუ ეწინააღმდეგება საჯარო ლეგიტიმურ მიზნებს, არამედ ერთი მხრივ, მიმართულია დაცვის უფლების ეფექტური განხორციელებისკენ და მეორე მხრივ, ხელს არ უშლის საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელებას.

ზოგადად, თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივი ვადა, მათ შორის, უვადო პატიმრობის არსებობაც კი გარკვეული ქმედებებისთვის, თავისთავად არ გულისხმობს არაადამიანურ, სასტიკ მოპყრობას და სასჯელს კონსტიტუციის მიზნებისთვის. თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაწესება იმ ქმედებისთვის, რომელიც თავის მხრივ, ეფუძნება არაგანჭვრეტადი, გაუგებარი და არაკონსტიტუციური ნორმისგან მომდინარე ვალდებულების დარღვევას, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტს.

1.2. სადავო ნორმის შესაბამისობა 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან მიმართებით.

როგორც უკვე აღიშნა, მოსარჩელისთვის პრობლემურია სადავო ნორმის საფუძველზე იმ ქმედების კრიმინალიზება, რომელიც გულისხმობს სსსკ-ის 104-ე მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილი ვალდებულების დარღვევისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის დაკისრებას. ვინაიდან, სადავო ნორმა მითითებითი ნორმაა და მისი ერთერთი ნორმატიული შინაარსი მთლიანად დამოკიდებულია სსსკ-ის 104-ე მუხლის შინაარსსა და მოქმედების ფარგლებზე, შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაშიც, ანალოგიური არგუმენტაცია იქნება გამოყენებული, რაც ზემოთ დეტალურად იქნა წარმოდგენილი სსსკ-ის 104-ე მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან შესაბამისობაზე მსჯელობისას.

1.3. სადავო ნორმის შესაბამისობა 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან მიმართებით.

ანალოგიურად, ვინაიდან წარმოდგენილია არგუმენტაცია სსსკ-ის 104-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისობაზე კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან, იმავე არგუმენტაციით, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით დაწესებული ქმედების კრიმინალიზება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებს.

1.4. სადავო ნორმის შესაბამისობა მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლი განამტკიცებს ადამიანის უმნიშვნელოვანეს უფლებას - ადამიანის თავისუფლებასა და მასთან დაკავშირებულ გარანტიებს. მე-18 მუხლს გააჩნია სხვა ძირითადი თავისუფლებებისაგან სრულიად განსხვავებული დაცული სფერო. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა: „ადამიანის თავისუფლება გულისხმობს მის ფიზიკურ თავისუფლებას, მის უფლებას თავისუფლად გადაადგილდეს ფიზიკურად, თავისი ნების შესაბამისად, იმყოფებოდეს ან არ იმყოფებოდეს რომელიმე ადგილზე. ადამიანის თავისუფლება არის მისი გადაადგილების თავისუფლება ვიწრო გაგებით. თუმცა აშკარად განსხვავებულია იმ ჩარევების ინტენსიურობა და სიმძიმე რომლისგანაც ამ უფლებებს იცავს კონსტიტუცია. ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევა უფრო წონადია და კონსტიტუციაც მისგან დასაცავად განსაკუთრებულ რეგულირებებს ადგენს.”

ადამიანის თავისუფლება არ არის აბსოლუტური უფლება და კონსტიტუცია უშვებს მასში „ჩარევის“ (შეზღუდვის) შესაძლებლობას. არსებობს თავისუფლებლების უფლებაზე ზემოქმედების უამრავი სამართლებრივი ფორმა. აღნიშნულ ფორმებზე პირდაპირ თუ არაპირდაპირ მიუთითებს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის სხვადასხვა პუნქტები: დაკავება, დაპატიმრება, თავისუფლების აღკვეთა. კონსტიტუცია მკაცრ მოთხოვნებს აწესებს თავისუფლების უფლებაში ჩარევის შემთხვევაში და ამ უფლების შეზღუდვისას საკონსტიტუციო სასამართლოც ზრდის სახელმწიფოს ჩარევის შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს. რაც უფრო მძიმე ფორმით ხდება ადამიანის თავისუფლების უფლების შეზღუდვა, დაცვის უფრო მეტი გარანტიის არსებობა მოეთხოვება სახელმწიფოს.

თავისუფლების ხელშეუვალობის უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანს შეიძლება წარმოადგენდეს მართლმსაჯულების განხორციელება იმ პირის მიმართ, რომელმაც ჩაიდინა დანაშაული. ადამიანის თავისუფლების უფლება შესაძლოა კონფლიქტში მოვიდეს სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვისა და მართლმსაჯულების აღსრულების ინტერესთან. ამ დროს დღის წესრიგში დგება ამ უფლებისათვის ან ლეგიტიმური საჯარო მიზნის მიღწევისათვის უპირატესობის მინიჭების საკითხი, რომელიც წყდება თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით. სასჯელის თანაზომიერების შეფასებისას, სასამართლო ამოწმებს, არის თუ არა კონკრეტული ქმედების კრიმინალიზაცია ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის გონივრული და უკიდურესად აუცილებელი გზა და მიიღო თუ არა კანონმდებელმა მხედველობაში სათანადო ფაქტორები მისი დანაშაულად გამოცხადებისას, კერძოდ ქმედებიდან მომდინარე საფრთხეებისა და რისკების სიმძიმის გონივრული შეფასება და სასჯელის სახით იმგვარი პასუხისმგებლობის დაწესება, რომელიც ეფექტურად შეძლებს ამ საფრთხეების თავიდან არიდებას და შეუსაბამოდ შემზღუდავი არ იქნება. სასჯელის კონკრეტული ზომა არა მხოლოდ უნდა ემსახურებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, რომლებიც კანონმდებელმა საფუძვლად დაუდო ქმედების კრიმინალიზაციას, არამედ სასჯელის ზოგად მიზნებთანაც უნდა იყოს შესაბამისობაში.

სადავო ნორმა სასჯელად ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას. სარჩელის სხვა ნაწილებში განვითარებული მსჯელობის შესაბამისად, აღნიშნული ქმედების კრიმინალიზება, შესაბამისად ამ ქმედებისთვის სისხლისსამართლებრივი სანქციის დაწესება გაუმართლებელი და არაკონსტიტუციურია. კონსტიტუციური თავისუფლების ისეთი მძიმედ შემზღუდავი სასჯელი, როგორც თავისუფლების აღკვეთაა არ შეიძლება გამოყენებული იქნეს სსკ-ის 374-ე მუხლით გათვალისწინებული იმ ქმედებისთვის, რომელიც მიემართება სსსკ-ის 104-ე მუხლით გათვალისწინებული ვალდებულების დარღვევას.

შესაბამისად, ნებისმიერ შემთხვევაში, თავისუფლების აღკვეთის დაწესება იმდენად შეუსაბამო და მძიმე სასჯელია, რომ იგი ვერ იქნება ეფექტური საშუალება სამართლიანობის აღდგენის, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილებისა და დამნაშავის რესოციალიზაციისთვის. აქედან გამომდინარე, ვინაიდან სადავო ნორმა სანქციის სახით ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას, იგი ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 182-ე მუხლის არაკონსტიტუციურობის საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

1. სადავო ნორმის განმარტება და ზოგადი ანალიზი

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 182-ე მუხლი აწესებს სასამართლო სხდომის საჯაროობის ზოგად პრინციპს და ადგენს გამონაკლის შემთხვევებს, როდესაც სასამართლოს, მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე, ან საკუთარი ინიციატივით სხდომას ხურავს.

სსსკ-ის 182-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით, სასამართლო სხდომის დახურვა ემსახურება პერსონალური მონაცემების, პროფესიული ან კომერციული საიდუმლოების დაცვის, პროცესის მონაწილის ან/და მისი ოჯახის წევრის (ახლო ნათესავის) პირადი უსაფრთხოების დაცვის, სქესობრივი დანაშაულის, ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) ან ოჯახური დანაშაულის მსხვერპლის ინტერესების დაცვის მიზანს[43]. აგრეთვე სასამართლოს სხდომა იხურება პირადი მიმოწერის და პირადი შეტყობინების სასამართლო სხდომაზე გამოქვეყნებისას, თუ ამაზე თანახმა არ არის პირი[44].

მიუხედავად იმისა, რომ სსსკ-ით პირდაპირაა გაწერილი ის ლეგიტიმური მიზნები, რომლებსაც აღნიშნული ნორმა ემსახურება, ის მაინც პრობლემურია, რადგან მუხლი აწესებს დაბალ სტანდარტს მოსამართლეთათვის, რომელთა გადაწყვეტილების საწინააღმდეგოდაც პროცესის მხარეებს არ აქვთ საშუალება რეაგირება მოახდინონ დაუყოვნებლივ. შესაბამისად, შესაძლებელია, პროცესი ისე დასრულდეს, რომ მხარემ ვერ შეძლოს დარღვეული უფლების აღდგენა.

2. სხდომის საჯაროობა და მისი შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნები

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი იცავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, კერძოდ აღნიშნული მუხლის მიხედვით ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს[45]. თუმცა, სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ გულისხმობს მხოლოდ ფორმალურ ან ნომინალურ შესაძლებლობას მიმართო სასამართლოს[46]. მიუხედავად იმისა, რომ 42-ე მუხლი არ აწესებს სხდომის საჯაროდ განხილვის ვალდებულებას, იმისათვის, რომ მიიღწეს სამართლიანობა და შესაძლებელი გახდეს ობიექტური გადაწყვეტილების მიღება, სასამართლო განხილვა უნდა პასუხობდეს მინიმალურ გარანტიებს, რომელთა შორის არის პირის უფლება მოითხოვოს მისი საქმის სამართლიანი საჯარო მოსმენა[47].

საჯარო მოსმენის ჩატარება ასევე წარმოადგენს ევროკონვენციის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტში განმტკიცებულ ფუნდამენტურ პრინციპს. პროცესის საჯაროობა იცავს მხარეებს სამართალწარმოების საიდუმლოდ, საზოგადოების კრიტიკის გარეშე, განხორციელებისაგან; ის ასევე ზრდის სასამართლოსადმი ნდობას. სამართალწარმოების საჯაროობა და გამჭვირვალობა ხელს უწყობს მე-6 მუხლის მიზნების მიღწევას, კერძოდ, სამართლიანი სასამართლოს ჩამოყალიბებას, რომელიც არის დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტური პრინციპი. საჯაროობის განსაკუთრებით მაღალი მოლოდინი არსებობს ჩვეულებრივ სისხლის სამართლის პროცესებზე, რომელიც შეიძლება ეხებოდეს საშიშ ინდივიდებს, მიუხედავად იმისა, რომ არსებობს დამსწრეთა უსაფრთხოების პრობლემები[48].

საჯარო მოსმენის ჩატარებას აქვს თავისი გამონაკლისები, რომლებიც ჩამოთვლილია მე-6 მუხლში - კერძოდ „მთელ სასამართლო პროცესზე ან მის ნაწილზე პრესა და საზოგადოება შეიძლება არ დაუშვან, დემოკრატიულ საზოგადოებაში მორალის, საზოგადოებრივი წესრიგის ან ეროვნული უშიშროების ინტერესებიდან გამომდინარე, აგრეთვე, როდესაც ამას მოითხოვს არასრულწლოვანთა ინტერესები ან მხარეთა პირადი ცხოვრების დაცვა, ან რამდენადაც, სასამართლოს აზრით, ეს მკაცრად აუცილებელია განსაკუთრებული გარემოებების არსებობისას, როდესაც საქვეყნოობა ზიანს მიაყენებდა მართლმსაჯულების ინტერესებს.“ შესაბამისად, გარკვეული გარემოებების არსებობისას, შესაძლებელია, საჭირო გახდეს მე-6 მუხლით დაცული უფლების შეზღუდვა იმისათვის, რომ მაგალითად დაცული იყოს მოწმის უსაფრთხოება და კონფიდენციალურობა[49].

მიუხედავად იმისა, რომ საჯარო მოსმენის უფლება არ არის აბსოლუტური და ის ექვემდებარება შეზღუდვას, იმისათვის, რომ არ დადგინდეს ევროკონვენციის მე-6 მუხლის შეზღუდვა, სხდომის დახურვა უნდა იყოს გამართლებული (justified) და აუცილებელი (strictly necessary)[50].

სხდომის საჯაროობის პრინციპი ასევე დაცულია აშშ-ს კონსტიტუციის მე-6 შესწორებით, თუმცა არც ამ შემთხვევაშია აბსოლუტური აღნიშნული უფლება. იმისათვის, რომ სხდომის დახურვა გამართლებულად ჩაითვალოს, მხარემ, რომელიც შუამდგომლობს, უნდა დაასაბუთოს დაუძლეველი ინტერესი, რომელიც გადაწონის პირის უფლებას საჯაროდ მოხდეს მისი საქმის განხილვა. გარდა ამისა, დაუშვებელია, რომ სხდომის დახურვა იმაზე დიდ ხანს გაგრძელდეს ან იმაზე ფართო იყოს, ვიდრე ეს აუცილებელია ინტერესის დასაცავად; დამატებით, სასამართლოს ეკისრება ვალდებულება შეაფასოს ხომ არ შეიძლება სხდომის დახურვის ნაცვლად, რაიმე სხვა ალტერნატივა იქნეს გამოყენებული და ასევე მოსამართლეს გააჩნია სხდომის დახურვის დასაბუთების ვალდებულება[51].

ყოველივე ზემოაღნიშნული მიუთითებს, რომ საჯარო მოსმენა არის სამართლიანი სასამართლოს შემადგენელი ნაწილი და, შესაბამისად, იგი ექცევა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით დაცულ სფეროში.

3. პერსონალური მონაცემების, პროფესიული ან კომერციული საიდუმლოების დაცვის მიზნით სხდომის დახურვის კონსტიტუციურობა

სადავო ნორმის მე-3 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, სასამართლო უფლებამოსილია სხდომა დახუროს პერსონალური მონაცემების, პროფესიული ან კომერციული საიდუმლოების დაცვის მიზნით.

თავისთავად ნორმის მიზანი გასაგებია, მაგრამ ის ნორმატიული შინაარსი, როდესაც ამ მიზნით სასამართლოს შეუძლია დახუროს სხდომა, მაშინ როცა პირი თანახმაა გაამჟღავნოს ზემოთ ჩამოთვლილთაგან ნებისმიერი მონაცემი საჯარო სხდომაზე, არაპროპორციულად ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. ასეთ დროს გაუგებარი ხდება, რის დაცვას ემსახურება სადავო ნორმა. ნორმის მსგავსი ფორმულირება თითქოს ქმნის ერთგვარ ვალდებულებასაც, რომ ნებისმიერ დროს მოხდეს სხდომის დახურვა, როდესაც საქმეში მსგავსი მონაცემი არსებობს.

182-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ე“ ქვეპუნქტის მიხედვით სხდომა შეიძლება დაიხუროს მაშინაც, როცა სასამართლო სხდომაზე უნდა გამოქვეყნდეს პირადი მიმოწერა ან პირადი შეტყობინება, თუ ამაზე თანახმა არ არის პირი. გაუგებარია რას ემსახურებოდა კანონმდებლის მიზანი, როდესაც ამ შემთხვევაში დააწესა გამონაკლისად პირის თანხმობა, ხოლო „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში - არა. ფაქტობრივად, ამით კანონმდებელმა მოსამართლეს მისცა ბერკეტი, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში დაეხურა სხდომა, როდესაც საქმე შეეხებოდა პირადი მიმოწერის გამოქვეყნებას ოღონდ არა „ე“ ქვეპუნქტის, არამედ „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე თვლის, რომ სადავო ნორმის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უშვებს შესაძლებლობას, პირის თანხმობის შემთხვევაშიც, სხდომა დაიხუროს ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლთან პირველ პუნქტს, რადგან არათანაზომიერად იზღუდება პირის უფლება მისი საქმე საჯაროდ იქნეს განხილული და, შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლებაც.

4. დასაბუთების ვალდებულება

როგორც აღინიშნა, საჯარო მოსმენის უფლება არის სამართლიანი სასამართლოს შემადგენელი ნაწილი, შესაბამისად, მისი შეზღუდვა უნდა იყოს სასამართლოს მიერ დასაბუთებული.

მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, მოსამართლეს მხოლოდ იმის ვალდებულება აქვს, რომ დაასახელოს მიზეზი თუ რატომ ხურავს სხდომას და არ აქვს გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება, რაც იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ დაუსაბუთებლად შეზღუდოს პირების კონსტიტუციური უფლებები.

ევროსასამართლომაც, როდესაც განიხილავდა სხდომის დახურვის კანონიერებას, აღნიშნა, რომ მართალია სახელმწიფოს აქვს გარკვეული ინტერესი, მაგალითად საიდუმლოების დაცვის, მაგრამ ისიც არანაკლებ მნიშვნელოვანია, რომ სამართლიანი სასამართლოს ყველა კომპონენტი იყოს დაცული, რომელთაგან ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი საჯაროობაცაა. სხდომის დახურვამდე აუცილებელია, რომ სასამართლომ დაასაბუთოს ის თუ რატომაა სახელმწიფოს ინტერესების დასაცავად აუცილებელი სხდომის დახურვა[52]. სასამართლო ვალდებულია, ერთმანეთს შეადაროს არსებული ინტერესები და მოახდინოს მათი დაბალანსება[53].

სადავო ნორმის მოქმედი რედაქციის პირობებში კი, ფაქტობრივად, სასამართლოს შეუძლია, უბრალოდ დაასახელოს, რომ საქმეში არსებობს კონკრეტული მონაცემი, რომელიც საჭიროებს დახურულ სხდომაზე განხილვას და არანაირი დამატებითი განმარტება არ წარუდგინოს მხარეებს. ევროსასამართლო მსგავს ფაქტებს დარღვევად მიიჩნევს. კერძოდ დადგენილი პრაქტიკაა, რომ კონკრეტული ინფორმაციის ფორმალური არსებობა საქმეში ავტომატურად არ იწვევს სხდომის დახურვას თუკი დაბალანსებული არ არის ღიაობა და სხვა საჯარო ინტერესი[54]. ასევე, სასამართლოს აქვს ვალდებულება, მხარეებს წარუდგინოს განმარტება და მოუსმინოს მათ დისკუსიას სხდომის დახურვასთან დაკავშირებით[55].

ის ფაქტი, რომ სასამართლოს არ აქვს დასაბუთების ვალდებულება მას უწესებს დაბალ სტანდარტს და აძლევს შესაძლებლობას იმაზე მეტად შეზღუდოს პირის უფლებები, ვიდრე ეს საჭირო და აუცილებელია შესაბამისი საჯარო ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. კერძოდ, მას შეუძლია იმის გამო, რომ სხდომაზე პირადი მიმოწერა უნდა გამოქვეყნდეს, დახუროს სხდომა არა ნაწილობრივ, არამედ სრულად. ასეთ დროს გაუგებარია რას ემსახურება სხდომის სრულად დახურვა, როდესაც დასაცავი ინტერესი რეალურად აღარ არსებობს. დასაბუთების ვალდებულების არსებობის შემთხვევაში კი, სასამართლო მეტნაკლებად შებოჭილი იქნებოდა, რადგან მოუწევდა ნებისმიერი გადაწყვეტილების საფუძვლიანად დასაბუთება. გარდა ამისა, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი არ ითვალისწინებს მხარის უფლებას დააყენოს შესაბამისი შეუმადგომლობა პროცესის გახსნის თაობაზე საქმის მიმდინარეობისა, ისევე როგორც, მოსამართლის ვალდებულება ყოველ ჯერზე, დაასაბუთოს, თუ რატომ არის საჭირო პროცესის სრული დახურვა ბლანკეტურად, ნებისმიერ ეტაპზე.

აქედან გამომდინარე, მოსარჩელე თვლის, რომ ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს სხდომის დახურვას საფუძვლიანი დასაბუთების გარეშე, არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

5. გასაჩივრების ნაწილი

პირის უფლება გაასაჩივროს სასამართლოს გადაწყვეტილება, მათ შორის გადაწყვეტილება საპროცესო მოქმედებების ჩატარების თაობაზე, დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით, რადგან პირი სასამართლოს გადაწყვეტილების ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრებით რეალიზაციას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას[56].

აღსანიშნავია ის ფაქტი, რომ სხდომის დახურვის გადაწყვეტილების გასაჩივრების პროცედურა პირდაპირ არ არის კანონმდებლობაში გაწერილი, თუმცა დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით ის, მსგავსად სხვა შუალედური გადაწყვეტილებებისა, საბოლოო გადაწყვეტილებასთან ერთად საჩივრდება. თუმცა ეს გარემოება არ ცვლის დარღვეული უფლების არსებობის ფაქტს და მსგავსი სახით აპელაცია ვერ იქნება მისი დაბალანსების საშუალება.

ევროსასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, ის ფაქტი, რომ აპელაციაში მოსმენა საჯაროდ ტარდება ვერ ანაზღაურებს პირველ ინსტანციაში საჯაროობის ნაკლებობას. მისი კომპენსაცია შესაძლებელია მხოლოდ იმით, რომ აპელაციამ საქმე თავიდან სრულად და ამომწურავად განიხილოს საჯაროდ[57], რაც კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება რამდენიმე მიზეზის გამო. პირველ რიგში, შესაძლებელია, რომ აპელაციამ საერთოდ არ მიიღოს წარმოებაში საქმე და პირი დარჩეს ყოველგვარი ბერკეტის გარეშე. ასევე შესაძლებელია, საქმე სრულად არ იქნეს განხილული, რაც ვერ მოახდენს შელახული უფლების კომპენსირებას.

პირს, რომლის უფლებაც ირღვევა სხდომის დახურვით, უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა მაშინვე გაასაჩივროს სასამართლოს გადაწყვეტილება და როდესაც დასაცავი ინტერესი აღარ იარსებებს, დააყენოს შუამდგომლობა სხდომის გახსნასთან დაკავშირებით, რაც ასევე არ არის კანონმდებლობით გაწერილი. აუცილებელია ეფექტური ღონისძიების არსებობა, როდესაც იზღუდება შესაბამისი უფლება და ამ შემთხვევაში, პირს უნდა ჰქონდეს ფაქტზე რეაგირების ეფექტური, ქმედითი და არა ილუზორული მექანიზმი.[58] ევროსასამართლოს პრაქტიკაც იმგვარია, რომ პირს ყოველთვის უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა მოითხოვოს საჯარო მოსმენის ჩატარება, მიუხედავად იმისა არსებობს თუ არა საჯარო მოსმენის ზემდგომ ინსტანციაში ჩატარების შესაძლებლობა[59]. გარდა ამისა, დადგენილი პრაქტიკით, სასამართლოსთვის მიმართვის ეფექტურობა განისაზღვრება ინდივიდის უფლებით ჰქონდეს მკაფიო და პრაქტიკული შესაძლებლობა, რომ გაასაჩივროს ის ქმედება, რომლითაც მის უფლებაში ჩარევა ხდება[60].

პირისათვის შესაძლებელია გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს იმ ფაქტს, რომ საჯარო მოსმენა პირველ ინსტანციაშივე ჩატარდეს, რადგან სასამართლოს გადაწყვეტილებას დიდი გავლენა შეუძლია იქონიოს პირის ცხოვრებასა და რეპუტაციაზე. განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც პირს გაუთქმელობის ვალდებულება აკისრია და სხდომაც დახურულია, ფაქტობრივად, საზოგადოება ისმენს მხოლოდ ერთი მხარის არგუმენტებს და შესაბამისად, ფორმირდება აზრი, რომელიც დიდ გავლენას ახდენს პირის ცხოვრებაზე.

იქიდან გამომდინარე, რომ გასაჩივრება უნდა იყოს ქმედითი და ეფექტური,[61] კერძოდ, ამით უნდა ხდებოდეს შელახული უფლების აღდგენა, დამკვიდრებული პრაქტიკა კი ამის საშუალებას არ იძლევა, მეტიც ის მხოლოდ მოსამართლის კეთილ ნებაზეა დამოკიდებული, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ 182-ე მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ იძლევა სხდომის დახურვის გადაწყვეტილების დაუყოვნებლივ გასაჩივრების შესაძლებლობას, არაკონსტიტუციურია.

პატიმრობის კოდექსის 77-ე მუხლის პირველი ნაწილის და 79-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობა

1. სადავო ნორმების განმარტება და ზოგადი ანალიზი

მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის საფუძველზეც, ბრალდებულის უფლება აწარმოოს კომუნიკაცია გარე სამყაროსთან იზღუდება პროკურორის დადგენილების საფუძველზე და არ იძლევა ამ დადგენილების გასაჩივრების საშუალებას, არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

77-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით: „ბრალდებული სარგებლობს 1 თვის განმავლობაში არა უმეტეს 4 ხანმოკლე პაემნის უფლებით. აღნიშნული უფლება შეიძლება შეიზღუდოს გამომძიებლის ან პროკურორის დადგენილების საფუძველზე.“

79-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის მიხედვით: „ბრალდებულს პატიმრობის დაწესებულებაში ყოფნისას უფლება აქვს: პენიტენციური დაწესებულების კონტროლით, საკუთარი ხარჯით აწარმოოს მიმოწერა და 1 თვის განმავლობაში სამჯერ ჰქონდეს სატელეფონო საუბარი, თითოეული – არაუმეტეს 15 წუთისა“. ამავე მუხლის მეორე ნაწილის მიხედვით: „ამ მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით დადგენილი უფლება ბრალდებულს შეიძლება შეეზღუდოს გამომძიებლის ან პროკურორის მოტივირებული გადაწყვეტილებით.“

სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულაციები ვრცელდება იმ ბრალდებულებზე, რომლებიც სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში არიან მოთავსებულები. ცალსახაა რომ განსახილველი ნორმები ემსახურება ბრალდებული პირის კავშირის უზრუნველყოფას გარესამყაროსთან. თუმცა აღნიშნული ნორმის მეორე წინადადების მიხედვით გამომძიებელს ან პროკურორს უფლება აქვს შეზღუდოს ბრალდებულის ამ უფლებით სარგებლობა დადგენილების საფუძველზე.

აღნიშნული დადგენილების კანონიერ ძალაში შესვლის მომენტიდან ბრალდებულს ერთმევა ყოველგვარი შესაძლებლობა დაამყაროს კომუნიკაცია გარესამყაროსთან.სადავო ნორმების სისტემური გაანალიზების შედეგად ნათელი ხდება, რომ აღნიშნულ სამართალწარმოებაში სასამართლოს როლი საერთოდ არ არსებობს. კერძოდ ბრალდებულს უფლება არ აქვს აღნიშნული გადაწყვეტილების კანონიერების შესახებ მიმართოს სასამართლოს.

სწორედ ამიტომ მიგვაჩნია რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგებასაქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

2. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირელ პუნქტთან მიმართებით.

სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა ექცევა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის დაცულს სფეროში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება თავისთავად უკვაშირდება სამართლებრივ სახელმწიფოს და მის არსს, ხოლო თავის მხრივ სამართლებრივი სახელმწიფოს პირველადი ფუნქცია სწორედ ადამიანის ძირითადი უფლებების და თავისუფლებების დაცვაა. აღნიშნული გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით უფლებას წარმოადგენს.[62]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიუხედავად პირდაპირი ჩანაწერის არ არსებობისა, 42-ე მუხლი თავის თავში მოიაზრებს გასაჩივრების უფლებასაც. ამასთან, სასამართლოს ცალსახად მიაჩნია, რომ პირი ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში გასაჩივრებით რეალიზაციას უკეთებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას“[63].

საკონსტიტუციო სასამართლომ სამართლიანი სასამართლო განიხილა როგორც ინსტრუმენტული გარანტია, ვინაიდან აღნიშნული უფლების რეალიზების პროცესში სუბიექტი ახდენს სხვა უფლების დაცვას, შესაბამისად სამართლიანი სასამართლოს უფლება ორმაგ სტანდარტს იძენს, რაც მის მნიშვნელობაზე მეტყველებს სამართლებრივ სახელმწიფოში.

სამართლიანი სასამართლოს უფლებას საკონსტიტუციო სასამართლო მხოლოდ სარჩელის ან შესაგებლის წარდგენის შესაძლებლობის არსებობით არ შემოფარგლავს. იგი თვლის რომ პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს[64].

ამავე გადაწყვეტილებაში, სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის მინიმალურ სტანდარტად საკონსტიტუციო სასამართლომ, სასამართლოში მიმართვის უფლებაც დაასახელა.

აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრების შეუძლებლობის გამო, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა დაადგინა ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმეზე Posti and Rahko v. Finland[65].

ზემომოყვანილი სასამართლო პრაქტიკის მიხედვით, იმისათვის რომ სადავო ნორმა მოექცეს 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში, საჭიროა არსებობდეს უფლება, რომელიც პირს ეზღუდება, ხოლო აღნიშნული შეზღუდვა არ ექვემდებარება სასამართლოში გადამოწმებას.

საქართველოს პატიმრობის კოდექსის სადავო მუხლები პროკურორს ან/და გამომძიებელს აძლევს უფლებას ბრალდებულ პირს, რომელის სასჯელაღსრულების დაწესებულებაშია მოთავსებული შეუზღუდოს პაემნებით სარგებლობის უფლება. სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში მოთავსებული პირის მიერ პაემნის გამოყენების შესაძლებლობა თავისთავად უფლებას წარმოადგენს, რაზეც თავად სადავო ნორმის პირველი წინადადება მეტყველებს. რაც შეეხება მეორე ნაწილით განსაზღვრულ უფლების შეზღუდვის საფუძველს, აღნიშნული გადაწყვეტილების კანონიერების შემოწმების წესი კანონმდებელს არ დაუდგენია, რაც ნიშნავს, რომ პროკურორის/გამომძიებლის დადგენილება ბრალდებულისთვის პაემნების შესაძლებლობის შეზღუდვის თაობაზე არ საჩივრდება.

3. სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის შეფასების ტესტი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის გადაწყვეტილებებში არაერთხელ მიუთითა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი უფლება არ არის აბსოლუტური და იგი, რიგ შემთხვევებში, შეიძლება შეიზღუდოს.

მოსარჩელე მხარე იზიარებს იმ შესაძლებლობის არსებობას, როდესაც გამოძიების მნიშნველოვანი ინტერესის გათვალისწინებით, შესაძლებელი უნდა იყოს ბრალდებულისთვის პატიმრობის კოდექსის სადავო ნორმებით მინიჭებული უფლებით სარგებლობის შეზღუდვა, თუმცა ყოველგვარ სამართლებრივ საფუძველს არის მოკლებული პროკურორის ან/და გამომძიებლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების სასამართლოში შემოწმების/გასაჩივრების დაუშვებლობა.

მიუხედავად იმისა რომ სამართლიანი სასამართლოს უფლება არ არის აბსოლუტური, მისი განსაკუთრებული შინაარსიდან გამომდინარე საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვა განსაკუთრებული შეფასების საგანი უნდა იყოს ყველა შემთხვევაში, კერძოდ: „საკანონმდებლო ხელისუფლების მიერ სასამართლო ხელისუფლების იურისდიქციის შეზღუდვა – სასამართლოსადმი ხელმისაწვდომობის შეზღუდვით სასამართლო კომპეტენციას განკუთვნილი საკითხების სასამართლო განსჯადობის სფეროდან გამოყვანა, prima facie საფრთხეს უქმნის როგორც ინდივიდის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვას, ისე სასამართლო ხელისუფლების უნარს, შეაკავოს და გააწონასწოროს პოლიტიკური ხელისუფლება. შესაბამისად, საკანონმდებლო ორგანოს ყოველი ასეთი მოქმედება განსაკუთრებული ყურადღებით უნდა შემოწმდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ“[66].

განსახილველ შემთხვევაში, ცალსახაა, რომ პირის (ბრალდებულის) უფლების შეზღუდვის შემდეგ, გამორიცხულია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის და საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს კანონის მესამე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი შესაძლებლობით სარგებლობის უფლება. ვინაიდან პროკურორის/გამომძიებლის დადგენილების შემდეგ, სასამართლოში მისი კანონიერების შემოწმება დაუშვებელია.

სწორედ ამიტომ, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით განსაკუთრებული შეფასების საგანი უნდა იყოს, ვინაიდან სასამართლო კონტროლი ცალსახად გამორიცხულია და უფლების შეზღუდვის კანონიერების შეფასება, მხოლოდ საგამოძიებო ორგანოს დისკრეციაზეა დამოკიდებული.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გაიმეორა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი ტესტი,[67] რომლის მიხედვითაც, იმისათვის რომ სადავო ნორმამ გაუძლოს კონსტიტუციური შეფასების სტანდარტს და შესაბამისად იყოს ჰარმონიული ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მიზნებთან, აუცილებელია იგი ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული იყოს გონივრული თანაზომიერება გამოყენებულ საშუალებასა და ნორმის მიზანს შორის[68].

აღნიშნული გადაწყვეტილების შემდეგ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კიდევ უფრო გაამკაცრა შეფასების სტანდარტი და განაცხადა რომ ტესტის შეფასების ხარისხი უფლების შეზღუდვის ინტენსივობასთან უნდა იყოს დაკავშირებული. სასამართლოს პოზიციით, რაც უფრო მნიშვნელოვანია ინტერესი, რომლის მიღწევასაც პირი სასამართლოს მეშვეობით ცდილობს, მით უფრო მკაცრი უნდა იყოს შეფასების კრიტერიუმები კონსტიტუციურობის შეფასების პროცესში[69].

4. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასება

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმებით ბრალდებულისთვის პაემნების უფლებით სარგებლობის შეზღუდვის საჯარო ლეგიტიმურ მიზნად შეიძლება მოიაზრებოდეს გამოძიების ეფექტურად წარმართვის აუცილებლობა ან/და მოწმეების უსაფრთხოების დაცვა.

მოსარჩელე მხარე იზიარებს იმ პოზიციას, რომლის მიხედვითაც, ეფექტური გამოძიების წარმართვის საფუძვლით ან/და მოწმეების უსაფრთხოების მიზნით სხვა პირებს, მათ შორის, ბრალდებულს შეიძლება გარკვეული უფლებები შეეზღუდოს, თუმცა ყოველგვარ სამართლებრივ საფუძველს არის მოკლებული აღნიშნული შეზღუდვის სასამართლოს გზით შემოწმების შეუძლებლობა.

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ლეგიტიმური მიზნები, რომლებიც მიემართება პაემნის უფლებით სარგებლობის შეზღუდვას არ არის რელევანტური სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვასთან. ვინაიდან სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზებამ შეუძლებელია დააზიანოს სადავო ნორმით გათვალისწინებული საჯარო ლეგიტიმური მიზანები.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთერთ საქმეში განმარტა, რომ დაინტერესებული პირის გასაჩივრების უფლების დაშვება არანაირად არ უშლიდა ხელს აღნიშნულ კანონიერ მიზანთა განხორციელებას, მითუმეტეს, რომ გასაჩივრების შემთხვევაში, სადავოდ გამხდარი მოსამართლის გადაწყვეტილება და შესაბამისად მის საფუძველზე განხორციელებული საგამოძიებო მოქმედებები არ ჩერდებოდა[70].

აღნიშნული სასამართლოს პრაქტიკა რელევანტურია განსახილველ საქმესთან მიმართებით, ვინაიდან მიუხედავად კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნის არსებობისა პირს შეეზღუდოს პაემნით არსებობის უფლება, ყოველგვარ საფუძველს არის მოკლებული პირისათვის სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების აკრძალვა, განსაკუთრებით იმ პირობებში, როცა სასამართლო განხილვა გადაწყვეტილების გამოტანამდე ვერ შეაჩერებს პროკურორის/გამომძიებლის დადგენილებას.

მიუხედავად იმისა რომ განსახილველ შემთხვევაში უკვე გამორიცხულია სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვის ნაწილში ლეგიტიმური მიზნის არსებობა, იმ შემთხვევაშიც კი თუ სასამართლო ლეგიტიმურ მიზანს დაინახავს სადავო ნორმაში იგი კონსტიტუციური შეფასების ტესტს ვერ გაუძლებს.

მოწმეების უსაფრთხოება სასამართლოსთან კავშირში არალოგიკური იქნება რომ განიხილებოდეს, ამ შემთხვევაში შესაძლებელია კონკრეტული საპროცესო ვადების წარმოქმნამ გარკვეული ხარვეზები შექმნას საგამოძიებო ინტერესიდან გამომდინარე თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ წინარე გადაწყვეტილებაშიც იმსჯელა მსგავს საკითხზე და გადაწყვიტა რომ:

„რაც შეეხება იმ მოსაზრებას, თითქოს გასაჩივრების დაშვების შემთხვევაში შესაძლებელია დაირღვეს შესაბამისი საპროცესო ვადები, ამის საპირისპიროდ საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული ხასიათის სირთულეები, რასაც შესაძლებელია ადგილი ჰქონდეს გასაჩივრების შემთხვევაში, არ შეიძლება გახდეს სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების შეზღუდვის საფუძველი. ამასთან, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ კონსტიტუციური სარჩელით გათვალისწინებულ კონკრეტულ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო იხილავს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული უფლების შესაძლო დარღვევის საკითხს და იგი ვერ იმსჯელებს, თუ რა ფორმით უნდა განხორციელდეს საგამოძიებო მოქმედების თაობაზე სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრება. აღნიშნული საკითხი განეკუთვნება საქართველოს პარლამენტის კომპეტენციას, რომელმაც უნდა განსაზღვროს და დააწესოს გასაჩივრების ისეთი მექანიზმი, რაც, ერთი მხრივ, არ დაარღვევს სამართლიანი გამოძიებისა და მართლმსაჯულების განხორციელების ძირითად პრინციპებს, ხოლო მეორე მხრივ მაქსიმალურად დაიცავს პირის საქართველოს კონსტიტუციით აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს“[71]

აღნიშნული სასამართლო პრაქტიკის გაანალიზებიდან და მსჯელობიდან გამომდინარე, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის სადავო ნორმებით სასამართლოში პატიმრობის უფლების შეზღუდვის გასაჩივრების შესაძლებლობის შეზღუდვას არ აქვს ლეგიტიმური მიზანი და ასეთის არსებობის შემთხვევაშიც, არ ექნება კანონიერ მიზანთან თანაზომიერი კავშირი.

აღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, უდავოა, რომ რომ სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ ითვალისწინებს პაემნით სარგებლობის უფლების შეზღუდვის სასამართლოში გასაჩივრების შესაძლებლობას, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

[1] კოდექსი

[2] საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის კომენტარი, გამომცემლობა "მერიდიანი", თბილისი, 2015, გვ. 334-335

[3] იქვე

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის #1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[5] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის №3/2/416 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-38; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები _ ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; II-29

[6] იქვე

[7] იქვე

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები _ ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; II-30

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის #1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 29 იანვრის #2/3/182,185,191 გადაწყვეტილება, პ.2;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II.პ.1; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 17 მარტის #2/3/286 გადაწყვეტილება, II.პ.3

[13] 1 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება; I.პ.14; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/3/421,422 გადაწყვეტილებ ა, II.პ.1;

[14] Běleš and Others v. the Czech Republic, § 49

[15] Golder v. the United Kingdom, § 36

[16] http://freecases.eu/Doc/CourtAct/4530608

[17] Axen v. Germany, § 28

[18] 9 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის #2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II.პ.3;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 6 ივნისის #2/2/359 გადაწყვეტილება საქმეზე ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, პ.1;

[20] Report of the Committee of Ministers, in Theory and Practice of the European Convention on Human Rights, Van Dijk and Van Hoof, Kluwer, 1990, p. 413.

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის #2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება, II.პ.29-30;

[22] გაიდლაინი გვ. 35; Castells v. Spain; Leander v. Sweden; Guardian v. UK; Sunday Times v. UK;

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის #1/1/468 გადაწყვეტილება, II.პ.43.44;

[24] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 11 აპრილის #1/1/468 გადაწყვეტილება, II.პ.53

[25] Observer and Guardian v. the United Kingdom, 1995.

[26] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 ივლისის #3/2/416 გადაწყვეტილება, II.პ. 63;

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის #1/4/477 გადაწყვეტილება პ. 64

[28] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის #2/1/473 გადაწყვეტილება, II.პ.2;

[29] [29] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის #1/4/477 გადაწყვეტილება პ. 65

[30] იქვე, პ. 72

[31] იქვე, პ.11

[32] იქვე, პ.9

[33] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-30

[34] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[35] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II.პ.1; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 17 მარტის #2/3/286 გადაწყვეტილება, II.პ.3

[36] 1 საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება; I.პ.14; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[37] საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი

[38] საქართველოს კონსტიტუცია

[39] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის14 ივლისის #1/9/701,722,725 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ჯამბულ გვიანიძე, დავით ხომერიკი და ლაშა გაგიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. II-2

[40] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის№1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25

[41] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის№1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-29

[42] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის№1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39

[43] სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 182-ე მუხლის მე-3 ნაწილი.

[44] სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 182-ე მუხლის მე-3 ნაწილის ე) ქვეპუნქტი.

[45] საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

^[46] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14;

[47] „საქართველოს მოქალაქეები - ვახტანგ მასურაშვილი და ონისე მებონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, 15/12/2016

[48] CASE OF BELASHEV v. RUSSIA, პარ. 79.ს

[49] იქვე, პარ. 80

[50] CASE OF WELKE AND BIAŁEK v. POLAND, პარ. 75-76

[51] Cf. Press-Enterprise Co. v. Superior Court of California, 464 U.S. 501. Pp. 44-47.

[52] CASE OF BELASHEV v. RUSSIA, პარ. 83

[53] იქვე. პარ.84

[54] CASE OF BELASHEV v. RUSSIA პარ. 85; CASE OF WELKE AND BIAŁEK v. POLAND პარ 77.

[55] CASE OF BELASHEV v. RUSSIA პარ. 85

[56] შპს უნივერსი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

[57] CASE OF KRESTOVSKIY v. RUSSIA, პარ 34

[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14

[59] CASE OF MARTINIE v. FRANCE, პარ 44

[60] (ibid., § 36; Nunes Dias v. Portugal (dec.)

[61] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14;

[62] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება, II.პ.14;

[63] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[64]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება, II.პ.1

[65]Posti and Rahko v. Finland, No. 27829/95, 24.9.02, para 53

[66] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის #1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II.პ.1;

[67] ASHINGDANE V THE UNITED KINGDOM

[68] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, - „შპს“ „უნისერვისი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ II.პ.2

[69] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის #1/1/403,427 გადაწყვეტილება, კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. II.პ.2;

[70] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 21 დეკემბრის #2/6/264 გადაწყვეტილება, II.პ.2;

[71] იქვე

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი