„ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №550

როგორც ცნობილია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განიხილავს #550 კონსტიტუციურ სარჩელს, საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. სასამართლომ სარჩელი დასაშვებად ცნო იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 185-ე მუხლის და 312-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით. ვსარგებლობ რა, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 პრიმა მუხლით მონიჭებული უფლებამოსილებით, წარმოგიდგენთ სასამართლოს მეგობრის წერილს.

#550 კონსტიტუციურ სარჩელზე გადაწყვეტილების მისაღებად საჭიროდ მიმაჩნია შემდეგი საკითხების განხილვა:

უძრავ ნივთებზე საკუთრების რეგისტრაციისა და გასხვისების მოქმედი წესი

უძრავ ნივთებზე საკუთრების შეძენისა და გასხვისების წესი სამოქალაქო კოდექსის 183-ე მუხლითაა დადგენილი. კანონმდებელი უძრავ ნივთზე საკუთრების შესაძენად 2 პირობის დაცვას მოითხოვს:

1. გარიგების წერილობითი ფორმით დადება;
2. შემძენზე გარიგებით განსაზღვრული საკუთრების უფლების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. 

საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას ექვემდებარება უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების მიტოვებაც. სამოქალაქო კოდექსის 184-ე მუხლის თანახმად, უძრავ ნივთზე საკუთრების ან სხვა უფლების მისატოვებლად აუცილებელია უფლებამოსილი პირის განცხადება ამ უფლების მიტოვების შესახებ და ამ განცხადების რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში.  საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას შეეხება სამოქალაქო კოდექსის 185-ე მუხლიც, რომელიც ადგენს, რომ  შემძენის ინტერესებიდან გამომდინარე, გამსხვისებელი ითვლება მესაკუთრედ, თუ იგი ასეთად არის რეგისტრირებული საჯარო რეესტრში, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა შემძენმა იცოდა, რომ გამსხვისებელი არ იყო მესაკუთრე.

მარტივად რომ შევაჯამოთ, უძრავ ნივთზე საკუთრების შესაძენად/მისატოვებლად აუცილებელია გარიგების/მიტოვების ფაქტის რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში. შესაბამისად, უძრავ ნივთთან დაკავშირებული სხვადასხვა სამართლებრივი ქმედების საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის სავალდებულო ხასიათი შემძენს არწმუნებს, რომ მესაკუთრეს წარმოადგენს სწორედ ის სუბიექტი, რომელიც ასეთად არის დარეგისტრირებული საჯარო რეესტრში. გამონაკლისს წარმოადგენს შემთხვევა, როცა შემძენმა იცის, რომ გამსხვვისებელი არ არის მესაკუთრე.

რაც შეეხება თავად საჯარო რეესტრს, სამოქალაქო კოდექსის 311-ე მუხლი განმარტავს, რომ საჯარო რეესტრი არის ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე უფლებათა, ყადაღისა და საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის წარმოშობის, მათში ცვლილების და მათი შეწყვეტის, ასევე უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების მიტოვების წარმოშობის და მასში ცვლილების შესახებ მონაცემთა ერთობლიობა. სამოქალაქო კოდექსის 311¹ მუხლი კი პროცედურულ მხარეს შეეხება და ადგენს, რომ:

1. ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე შესაბამისი უფლების საჯარო რეესტრში

რეგისტრაციისათვის წარდგენილ უნდა იქნეს წერილობითი ფორმით დადებული გარიგება. გარიგება ან გარიგების მონაწილე მხარეთა ხელმოწერების ნამდვილობა დამოწმებული უნდა იყოს კანონით დადგენილი წესით.

2. თუ გარიგების მონაწილე მხარეები გარიგებას ხელს აწერენ მარეგისტრირებელ ორგანოში უფლებამოსილი პირის თანდასწრებით, მაშინ გარიგების ნამდვილობისათვის არ მოითხოვება გარიგების ან გარიგების მონაწილე მხარეთა ხელმოწერების ნამდვილობის დამოწმება.
3. კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე დადებული გარიგებები ძალაში შედის ამ გარიგებებით განსაზღვრული უფლებების საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან (311¹).

როგორც უკვე აღვნიშნე, საჯარო რეესტრი ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე უფლებათა წარმოშობის, მათში ცვლილების და მათი შეწყვეტის შესახებ მონაცემთა ერთობლიობას წარმოადგენს. საჯარო რეესტრს განსაკუთრებულ სტატუსს ანიჭებს ის გარემოება, რომ რეესტრის მონაცემების მიმართ მოქმედებს უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფცია, ე. ი. რეესტრის ჩანაწერები ითვლება სწორად, ვიდრე არ დამტკიცდება მათი უზუსტობა. ამ სტატუსის მინიჭებით კანონმდებელი ერთი მხრივ შემძენს ავალდებულებს დაიცვას კანონით განსაზღვრული ყველა პროცედურა (გარიგების წერილობითი ფორმა და რეგისტრაცია საჯარო რეესტრში) ხოლო მეორე მხრივ საჯარო რეესტრის მონაცემებზე დაყრდნობით არწმუნებს, რომ გამსხვისებელი ნამდვილად მესაკუთრეა და შეძენილ უფლებას/საკუთრებას უფლებრივი ნაკლი არ გააჩნია. სამოქალაქო კოდექსის 312-ე მუხლი დამატებით მიუთითებს, რომ იმ პირის სასარგებლოდ, რომელიც გარიგების საფუძველზე სხვა პირისაგან იძენს რომელიმე უფლებას და ეს უფლება გამსხვისებლის სახელზე იყო რეესტრში რეგისტრირებული, რეესტრის ჩანაწერი ითვლება სწორად, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი, ან შემძენმა იცოდა, რომ ჩანაწერი უზუსტოა. სწორედ ეს ინსტიტუტი მოიხსენიება იურიდიულ დოქტრინაში კეთილსინდისიერი შემძენის ინსტიტუტის სახელით.

კონკრეტულ შემთხვევაში სადავოდაა გახდილი სამოქალაქო კოდექსის 185-ე მუხლის და 312-ე მუხლის მე-2 ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებან მიმართებით. როგორც უკვე აღვნიშნე, სამოქალაქო კოდექსის 185-ე მუხლი ადგენს, რომ შემძენის ინტერესებიდან გამომდინარე, გამსხვისებელი ითვლება მესაკუთრედ, თუ იგი ასეთად არის რეგისტრირებული საჯარო რეესტრში, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა შემძენმა იცოდა, რომ გამსხვისებელი არ იყო მესაკუთრე. სამოქალაქო კოდექსის 312-ე მუხლის მე-2 ნაწილი კი ადგენს, რომ იმ პირის სასარგებლოდ, რომელიც გარიგების საფუძველზე სხვა პირისაგან იძენს რომელიმე უფლებას და ეს უფლება გამსხვისებლის სახელზე იყო რეესტრში რეგისტრირებული, რეესტრის ჩანაწერი ითვლება სწორად, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი, ან შემძენმა იცოდა, რომ ჩანაწერი უზუსტოა. ორივე დასახელებული ნორმა ადგენს და შესაბამისად, მოსარჩელის მიერ სადავოდაა გახდილი შემდეგი:

1. გამსხვისებელი ითვლება მესაკუთრედ, თუ იგი ასეთად არის რეგისტრირებული საჯარო რეესტრში;
2. გამონაკლისია შემთხვევა, როცა შემძენმა იცის, რომ გამსხვისებელი არ არის მესაკუთრე ან/და ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი/ ჩანაწერი უზუსტოა.

შემძენის მიერ იმის ცოდნა, რომ გამსხვისებელი არ არის მესაკუთრე ან/და ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი/ჩანაწერი უზუსტოა, ამ უკანასკნელის არაკეთილსინდისიერად მიჩნევის საფუძველს წარმოადგენს. ეს თავის მხრივ საერთო სასამართლოში დავის მოსარჩელე მხარის სასარგებლოდ გადაწყვეტის საფუძველს წარმოადგენს, რაც ბუნებრივია, ნოდარ დვალის მიერ სადავოდ გახდილი არ იქნება. არის თუ არა შემძენი კეთილსინდისიერი, საერთო სასამართლოში საქმის წარმოების ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს და სასამართლოს მეგობრის წერილის ფარგლებში შეფასებას არ ექვემდებარება.  შესაბამისად, რომ დავის საგანი ვიწროვდება და ორივე ნორმაში სადავო რჩება ის ნაწილი, რომელიც საჯარო რეესტრში რეგისტრაციის შემთხვევაში გამსხვისებლის მესაკუთრედ მიჩნევას შეეხება. შესაბამისად, უნდა განვიხილოთ საჯარო რეესტრის მონაცემებისადმი ნდობის საკითხი.

ქართულ სამართალში, გერმანულის მსგავსად, საჯარო რეესტრთან მიმართებით მოქმედებს უტყუარობის პრეზუმფცია, ე.ი. რეესტრის ჩანაწერები ითვლება უტყუარად, ვიდრე მათი უზუსტობა არ დამტკიცდება. საქართველოში, საჯარო რეესტრის უტყუარობის პრეზუმფცია შემძენს იმის გარანტიას აძლევს, რომ ჩანაწერის უზუსტობის შემთხვევაში, დავის არსებობისას, უპირატესობა ენიჭება აღნიშნულ მონაცემებსა და საჯარო რეესტრის მიმართ შემძენის კეთილსინდისიერ ნდობას. იმ პირის სასარგებლოდ, რომელიც გარიგების საფუძველზე სხვა პირისაგან იძენს რაიმე უფლებას და ეს უფლება გამსხვისებლის სახელზე იყო რეესტრში რეგისტრირებული, რეესტრის ჩანაწერი ითვლება სწორად, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი ან შემძენმა იცოდა, რომ ჩანაწერი უზუსტოა. ამდენად, საჯარო რეესტრიდან გამომდინარეობს ნდობა, რაც გულისხმობს რომ თუ მოხდა სანივთო უფლების არასწორი რეგისტრაცია, რეგისტრაცია მაინც ითვლება ნამდვილად მესამე პირისათვის ( იხ. თამარ ზარანდია - უძრავი ნივთების კეთილსინდისიერი შეძენა არაუფლებამოსილი გამსხვისებლისაგან ქართულ სასამართლო პრაქტიკაში).

საჯარო რეესტრის დანიშნულებას გაუსვა ხაზი საქართველოს უზენაესმა სასამართლომ №ას-189-182- 2013 გადაწყვეტილებაში და განმარტა, რომ: საჯარო რეესტრის უმთავრესი დანიშნულებაა სწორად ასახოს რეგისტრაციას დაქვემდებარებული ყოველგვარი უფლება, მათ შორის საკუთრების უფლება და მათი მდგომარეობა. საჯაროობის პრინციპი კი გულისხმობს იმას, რომ რეგისტრაციის მომენტიდან იძენს ამგვარი უფლება იურიდიულ ძალას მესამე პირებისათვის. კანონმდებლობა უშვებს საჯარო რეესტრის სისწორის პრეზუმფციას, რაც ნიშნავს იმას, რომ მესამე პირებისათვის რეესტრის ჩანაწერები ითვლება სწორად, ვიდრე არ დამტკიცდება მათი უზუსტობა. ამდენად საჯარო რეესტრი, ერთი მხრივ, სამოქალაქო ბრუნვის გარანტის ფუნქციას ასრულებს, ხოლო, მეორე მხრივ, იგი სრულ კონსენსუსშია სამოქალაქო ბრუნვაში დამკვიდრებულ ნდობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპთან.

2006 წლის 24 იანვრის #ას-203-622-06 გადაწყვეტილებაში უზენაესმა სასამართლომ განმარტა, რომ უძრავი ქონების შეძენისას „ მესაკუთრესა და შემძენს შორის დგას საჯარო რეესტრი, რომლის მონაცემების მიმართ უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფცია მოქმედებს და, თუ მყიდველი კეთილსინდისიერად დაეყრდნო საჯარო რეესტრს, მაშინ თვით ამ მონაცემების მცდარობის შემთხვევაშიც კეთილსინდისიერება იმარჯვებს საკუთრებაზე. აღნიშნული სამართლებრივი მიდგომა ამარტივებს კეთილსინდისიერი შემძენის ტვირთს და ზღუდავს მისი წინდახედულობის ზომების დაცვის არეალს, რაც, თავის მხრივ, სამოქალაქო ბრუნვის გამარტივებასა და სტაბილურობას ემსახურება. საჯარო რეესტრის უტყუარობის პრეზუმფცია მყიდველს უქმნის იმის გარანტიას, რომ საჯარო რეესტრის მონაცემთა უსწორობისა და თუნდაც აღნიშნული მონაცემებით გამყიდველის არამართლზომიერ მდგომარეობაში ჩაყენების მიუხედავად, აღნიშნულ მონაცემებსა და მყიდველის კეთილსინდისიერ ნდობას საჯარო რეესტრის მიმართ სადავოობის შემთხვევაში უპირატესი იურიდიული ძალა მიენიჭება“.

საჯარო რეესტრის მნიშვნელობაზე მიუთითებს საკონსტიტუციო სასამართლოც. კერძოდ: „უძრავი ქონების როგორც შეძენა, ისე შემდგომში ამ უფლების ნებისმიერი ტრანსფორმაცია საჯარო რეესტრში დარეგისტრირებას მოითხოვს უფლების ნამდვილობისთვის. სწორედ საჯარო რეესტრში უძრავი ქონების დარეგისტრირებით პირს უჩნდება კონკრეტულ ქონებაზე საკუთრების უფლების გარანტია, რაც იმავდროულად, სახელმწიფოს მხრიდან, მისი ამ უფლების  დაცვის ვალდებულებაცაა. ამასთან, უძრავი ქონების რეგისტრაცია სახელმწიფოს ექსკლუზიური უფლებამოსილებაა. ამის შემდეგ მოქმედებს სახელმწიფოს ქმედების კეთილსინდისიერებისა და საჯარო რეესტრის მონაცემების უტყუარობის პრეზუმფცია (აღსანიშნავია, რომ საერთო სასამართლო დავის გადაწყვეტისას საჯარო რეესტრის მონაცამების უტყუარობას ეყრდნობა). პირს აქვს გონივრული მოლოდინი, რომ მის მიერ კანონის შესაბამისად ქმედების პირობებში, კანონი არ ითვალისწინებს, მისი ინფორმირების გარეშე, მისი ქონების გასხვისების შესაძლებლობას“ (2013 წლის 05 ნოემბრის #531 გადაწყვეტილება ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,). აღნიშნული განმარტებებიდან ნათელია, რომ საჯარო რეესტრი არის უძრავ ნივთებთან დაკავშირებული ინფორმაციის ერთობლიობა, რომელიც წარმოადგენს შემძენის ინტერესების დაცვის საფუძველს. თავის მხრივ ის ფაქტი, რომ შემძენს აქვს რეესტრის მონაცემების მიმართ ნდობა და არ არის მუდმივი შიშის ქვეშ, სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის საფუძველს ქმნის.

აქვს თუ არა სადავოდ გახდილ ნორმებს კავშირი „საჯარო რეესტრის შესახებ“ კანონის ნორმებთან

კონსტიტუციურ სარჩელს შინაარსობრივად უკავშირდება „საჯარო რეესტრის შესახებ“ კანონის რამდენიმე ნორმა. კანონის მე-3 მუხლი ადგენს, რომ საჯარო რეესტრის წარმოებას და ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას უზრუნველყოფს სააგენტო, რომელიც არის კანონის საფუძველზე შექმნილი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი და ამ კანონით განსაზღვრული საჯარო-სამართლებრივი უფლებამოსილების განმახორციელებელი მარეგისტრირებელი ორგანო. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს სააგენტოს უფლებამოსილებებს, ხოლო მე-6 პუნქტი ადგენს, რომ მარეგისტრირებელი ორგანო და მისი თანამშრომელი პასუხს არ აგებენ წარმოდგენილი სარეგისტრაციო დოკუმენტაციის ნამდვილობაზე. ისინი პასუხისმგებელი არიან მხოლოდ რეგისტრირებული მონაცემებისა და მათთან დაცული სარეგისტრაციო თუ სხვა დოკუმენტაციის ურთიერთშესაბამისობასა და უსაფრთხოებაზე. სწორედ ეს ჩანაწერი შეიძლება განვიხილოთ პრობლემის წარმოქმნის ერთერთ საფუძვლად და შევაფასოთ:

1. უნდა იყოს თუ არა მარეგისტრირებელი ორგანო/რეესტრი პასუხისმგებელი წარმოდგენილი დოკუმენტების ნამდვილობაზე;
2. რა მექანიზმები გააჩნია მარეგისტრირებელ ორგანოს/მის თანამშრომელს იმისათვის, რომ უზრუნველყოს წარდგენილი მონაცემებისა და მათთან დაცული სარეგისტრაციო თუ სხვა დოკუმენტაციის ურთიერთშესაბამისობა.

„საჯარო რეესტრის შესახებ“ კანონის მე-8 მუხლის თანახმად, სარეგისტრაციო წარმოების დაწყების საფუძველია განცხადება ან უფლებამოსილი ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება. ამავე მუხლის თანახმად, განცხადებას უნდა ერთოდეს ინსტრუქციით განსაზღვრული სარეგისტრაციო დოკუმენტაცია და ინფორმაცია. დასახელებული დოკუმენტები შესაძლოა სხვადასხვა დროს სხვადასხვა დაწესებულების მიერ იყოს გაცემული (ამ საკითხს უფრო დეტალურად მოგვიანებით განვიხილავ). შესაბამისად, მარეგისტრირებელი ორგანო/ მისი თანამშრომელი ამ დოკუმენტების ნამდვილობას ვერ დაადასტურებს. ვინაიდან, ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია მხოლოდ დაამოწმოს მის მიერ ან მისი ქვემდგომი ორგანოს მიერ გამოცემული ადმინისტრაციული აქტების ან სხვა დოკუმენტების ასლები, თუ დედანის და ასლის შინაარსი შეესაბამება ერთმანეთს (იხ. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-20 მუხლი). წარდგენილი დოკუმენტების ნამდვილობაში ეჭვის შეტანა კი მაშინ, როცა ამის აშკარა ნიშნები არ არსებობს, შესაძლოა უდანაშაულობის პრეზუმფციის დარღვევას გაუთანაბრდეს ან/და უფლების ბოროტად გამოყენების წყაროდ იქცეს.

რაც შეეხება წარდგენილი მონაცემებისა და რეესტრში დაცული სარეგისტრაციო თუ სხვა დოკუმენტაციის ურთიერთშესაბამისობის შემოწმების შესაძლებლობას, „საჯარო რეესტრის შესახებ“ კანონის მე-9 მუხლი ადგენს, რომ რეგისტრაცია წარმოებს როგორც უშუალოდ სარეგისტრაციო თუ სხვა დოკუმენტების, აგრეთვე ამ დოკუმენტაციის სათანადო წესით შექმნილი ელექტრონული ასლების საფუძველზე. შესაბამისად, ნათელია, რომ კანონმდებელი შესაძლებლობას იძლევა რეგისტრაცია განხორციელდეს როგორც დოკუმენტების (ე.წ. ქაღალდის ვერსია), ასევე მათი ელექტრონული ასლების საფუძველზე. ელექტრონული ფორმით დოკუმენტების წარდგენა და რეგისტრაცია საჯარო რეესტრის სააგენტოში 2010 წლიდანაა შესაძლებელი. შესაბამისად, ჩნდება კითხვები, არის თუ არა შესაძლებელი ე.წ. ქაღალდის ვერსიისა და ელექტრონული დოკუმენტების შედარება და წარმოადგენს თუ არა ეს მოსარჩელის უფლების დარღვევის უშუალო და პირდაპირ მიზეზს.

ე.წ. ქაღალდის ვერსიისა და ელექტრონულ ფორმატში მომზადებული სარეგისტრაციო დოკუმენტების შესახებ მნიშვნელოვან მიგნებებს შეიცავს ტექნიკური ანგარიში (მიწის ნაკვეთებზე უფლებათა სისტემური რეგისტრაციის სამართლებრივი სტრატეგია ) და პროექტი (საკუთრების დაუცველი უფლება საქართველოში), რომლებიც წინამდებარე დოკუმენტის ფარგლებში იქნება განხილული.

უძრავ ნივთებზე საკუთრების რეგისტრაციის წესი გარდამავალ პერიოდში

1992 წელს საქართველოს მინისტრთა კაბინეტმა მიწის რეფორმის განხორციელების მიზნით მიიღო სამი დადგენილება: 1992 წლის 18 იანვრის დადგენილება N48, 1992 წლის 6 თებერვლის დადგენილება N128 და 1992 წლის 10 მარტის დადგენილება N290. 1996 წლის 22 მარტს კი მიღებული იქნა საქართველოს კანონი „სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ“. ამ ნორმატიული აქტებით საქართველოს სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ნაწილზე გამოცხადდა კერძო საკუთრება.  საქართველოს რესპუბლიკის მინისტრთა კაბინეტის 1993 წლის 28 ივნისის N503 დადგენილებით დამტკიცდა მიღება-ჩაბარების აქტის ფორმა. ამასთან, ამავე დადგენილებით განისაზღვრა, რომ აღნიშნული მიღება-ჩაბარების აქტები წარმოადგენდნენ მიწათსარგებლობის უფლების დამადასტურებელ სახელმწიფო აქტის გაცემის ერთადერთ საფუძველს. ამავე გარემოებას ადასტურებს 1996 წლის 22 მარტის საქართველოს პარლამენტის დადგენილება N66 „სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის საკუთრების შესახებ კანონის ამოქმედების თაობაზე“, რომლის თანახმად, ზემოაღნიშნული ნორმატიული აქტების შედეგად გაცემული მიწის ნაკვეთები (1992 წლის დადგენილება N48, N128, N209; 1993 წლის დადგენილებები N39, N503) გამოცხადდა კერძო საკუთრებად.

ტექნიკურ ანგარიშში დაწვრილებითაა მითითებული იმ ხარვეზების შესახებ, რომელიც მიღება-ჩაბარების აქტებს ახასიათებდა. შესაბამისად, ნათელია, რომ ყალბი მიღება-ჩაბარების აქტის მომზადება და მის საფუძველზე საკუთრების უფლების რეგისტრაცია იმ ფონზე, როცა საჯარო რეესტრს დაცული და წარდგენილი მონაცემების ურთიერთშედარების მექანიზმი არ გააჩნია, დიდი სირთულე არ იქნებოდა. საჯარო რეესტრში არსებული და წარდგენილი მონაცემების ურთიერთშესაბამისობის შემოწმებასა და თანამდევ პრობლემებზე დეტალურადაა საუბარი ფონდ „ღია საზოგადოება - საქართველოს“ ინიციატივითა და ფინანსური მხარდაჭერით განხორციელებულ პროექტში „საკუთრების უფლების დაცვის ხელშეწყობა ახალ ტურისტულ ზონებში“. პროექტის ფარგლებში მომზადებული მესამე ანგარიში შედგება ორი ძირითადი ნაწილისაგან:

1. მოქალაქეების მიერ სახელმწიფოს სასარგებლოდ ქონების ჩუქება-მიტოვების ფაქტები;
2. მესაკუთრეების მიერ უკვე რეგისტრირებული უძრავი ქონების სახელმწიფოს სახელზე თვითნებური დარეგისტრირება.

მართალია, პროექტის სამიზნე არ არის დავის საგანი, თუმცა მასში საუბარია რამდენიმე ისეთ საკითხზე, რომელიც დავის ფარგლებში აქტუალურია. კერძოდ, ანგარიშში ნათქვამია, რომ: „კანონმდებლობით, პირი უძრავი ქონების კანონიერ მესაკუთრედ მიიჩნევა, თუ მას საკუთრება რეგისტრირებული აქვს საჯარო რეესტრში და მნიშვნელობა არ აქვს რა სახის საკადასტრო აზომვითი ნახაზი იქნა წარმოდგენილი რეგისტრაციისათვის - ქაღალდის თუ ელექტრონული ვერსია. თუმცა, დღეს არსებული მდგომარეობით, რეესტრისთვის შეუძლებელია ამ ორი ნახაზის ერთმანეთთან შედარება და უკვე რეგისტრირებული მონაცემების იდენტიფიცირება. ხშირად ხდება ისე, რომ ქაღალდის ვერსიით მოქალაქისათვის ოფიციალურად უკვე დარეგისტრირებულ ქონებას, ელექტრონული ვერსიით სხვა პირი ირეგისტრირებს საკუთრებაში“.

ასევე:

„კერძო მესაკუთრეების მიერ ქონების დაკარგვის მიზეზი საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტოც ხშირად ხდება. ქართული კანონმდებლობით უძრავი ქონების საკუთრებაში რეგისტრაციისას დაშვებულია აზომვითი ნახაზის როგორც ქაღალდის ვერსიის, ისე ელექტრონული ვერსიის წარდგენა. მაგრამ რეესტრისათვის შეუძლებელია ამ ორი ნახაზის ერთმანეთთან შედარება. რეესტრის განმარტებით, ქაღალდის ვერსიის აზომვითი ნახაზი მხოლოდ იმის შესაძლებლობას იძლევა, დადგინდეს კონკრეტული მიწის ნაკვეთის ფორმა და ფართობი. მაგრამ ქაღალდის ვერსიით შეუძლებელია იმის ზუსტად დადგენა, კონკრეტულად სად მდებარეობს მოცემული ნაკვეთი. ელექტრონული ნახაზი კი, რომელიც სატელიტიდან მიღებულ მონაცემებს ეყრდნობა, ზუსტად განსაზღვრავს როგორც კონკრეტული ნაკვეთის ფართობს, ისე მდებარეობას UTM (Universal Transverse Mercator Coordinate System) კოორდინატთა სისტემაში, რომელიც რამდენადმე განსხვავდება ტრადიციული, გრძედისა და განედის მეთოდისაგან. რეესტრის წარმომადგენლის თქმით, არ არსებობს მეთოდი, რითაც რეესტრს შეეძლება ქაღალდის აზომვითი ნახაზის მონაცემები მოაქციოს UTM სისტემაში, რაც თავის მხრივ, ძველი და ახალი ნახაზების ერთმანეთთან შედარების საშუალებას მისცემდა.

მიწის ნაკვეთების ზედდებისგან (გადაფარვისგან) თავის აცილების შესაძლებლობა საჯარო რეესტრს მხოლოდ მაშინ აქვს, თუ უძრავი ქონების მონაცემები დაცულია ელექტრონული საკადასტრო აზომვითი ნახაზების სახით, UTM პროექციაში. ასეთი სახით დაცული ინფორმაცია ნამდვილად უფრო სანდოა. მაგრამ პრობლემაა ის, რომ UTM პროექციაში ბაზის ფორმირება საჯარო რეესტრმა 2010 წელს დაიწყო. მანამდე საჯარო რეესტრში არსებული მონაცემების უდიდესი ნაწილი ქაღალდის საკადასტრო აზომვითი ნახაზების სახით იყო დაცული. ეს კი თეორიულად და პრაქტიკულადაც იმას ნიშნავს, რომ ქაღალდის ვერსიით დარეგისტრირებული ნებისმიერი მიწის ნაკვეთი შესაძლოა, სხვის საკუთრებაში აღმოჩნდეს. მიუხედავად იმისა, რომ საჯარო რეესტრს არ გააჩნია ქაღალდისა და ელექტრონული აზომვითი ნახაზის ერთმანეთთან შედარების მექანიზმი, „საჯარო რეესტრის შესახებ“ კანონი ავალდებულებს საჯარო რეესტრის თანამშრომლებს უზრუნველყონ რეგისტრირებული მონაცემებისა და მათთან დაცული სარეგისტრაციო თუ სხვა დოკუმენტაციის ურთიერთშესაბამისობა და უსაფრთხოება“.

ვფიქრობ, განხილული დოკუმენტები ნათლად მიუთითებენ მოსარჩელის უფლების დარღვევის უშუალო და პირდაპირ მიზეზებზე. მიუხედავად ამისა, მოთხოვნის დასადასტურებლად მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან წინააღმდეგობაზე მიუთითებს და საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამის პრაქტიკას იშველიებს. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი ადგენს:

1. საკუთრება და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. დაუშვებელია საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლების გაუქმება.
2. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის დასაშვებია ამ მუხლის პირველ პუნქტში აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით, იმგვარად, რომ არ დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი.
3. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევა დასაშვებია კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან ორგანული კანონით დადგენილი გადაუდებელი აუცილებლობისას, წინასწარი, სრული და სამართლიანი ანაზღაურების პირობით. ანაზღაურება თავისუფლდება ყოველგვარი გადასახადისა და მოსაკრებლისაგან.

ბუნებრივია, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია სადავო აქტების საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან შესაბამისობა შეაფასოს. თუმცა, საკუთრების უფლების კონსტიტუციური მნიშვნელობისა და ამ უფლებასთან დაკავშირებული საკონსტიტუციო სასამართლოს მდიდარი პრაქტიკის მიუხედავად, კონკრეტულ შემთხვევაში საკუთრების უფლების სხვადასხვა ასპექტზე ყურადღების გამახვილება გაუმართლებლად მიმაჩნია.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი. დასახელებულ შემთხვევებში მოპასუხეა ის ორგანო/თანამდებობის პირი, რომლის აქტმაც, მოსარჩელის აზრით, საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევა გამოიწვია. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის შეფასებისას, მოპასუხე მხარეს წარმოადგენს სახელმწიფო მისი ორგანოების ან/და თანამდებობის პირების სახით. შესაბამისად, ივარაუდება, რომ კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილება იწვევს რა სახელმწიფოს „წაგებას“, მოსარჩელეს (ანალოგიურ პირობებში მყოფი სხვა ფიზიკური/იურიდიული პირების) და სახელმწიფოს შორის ურთიერთობის შინაარსს ცვლის და სხვა ფიზიკური/იურიდიული პირების უფლებრივი მდგომარეობის გაუარესებას არ იწვევს. ამ მოსაზრების მიუხედავად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში მოიპოვება ისეთი გადაწყვეტილებებიც, სადაც სასამართლომ გაითვალისწინა გადაწყვეტილების შესაძლო გავლენა სხვა ფიზიკური/იურიდიული პირების უფლებრივ მდგომარეობაზე და სახელმწიფოსა და ფიზიკური/იურიდიული პირების მიმართ განსხვავებული მიდგომა დააფიქსირა. უფრო კონკრეტულად:

2013 წლის 05 ნოემბრის #531 გადაწყვეტილებაში ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, სასამართლომ მიუთითა, რომ „ერთმანეთს უპირისპირდება კერძო პირების ინტერესები - საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული პირების [...] უფლების დაცვის საჭიროებას უპირისპირდება იმ პირების ინტერესების დაცვის საჭიროება, რომლებიც მათ მიმართ დავის განახლების შემთხვევაში შეიძლება უფლების (უფლებების) დარღვევის გარდაუვალი საფრთხეების პირისპირ აღმოჩნდნენ.

ამავე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ ასევე მიუთითა, რომ „გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნის ხანდაზმულობის ვადით შეზღუდვა ზოგადად ინარჩუნებს ლეგიტიმურ მიზნებს, მაგრამ ეს მიზნები თვისობრივად სახეცვლილია სახელმწიფოსთან მიმართებით, ვინაიდან ისინი არ უკავშირდება კონკრეტული პირების უფლებების დარღვევის საფრთხეს“. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სასამართლომ გაითვალისწინა იმ ფიზიკურ/იურიდიულ პირთა ინტერესები, რომელთა უფლებრივ მდგომარეობაზეც კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილებასაც შესაძლოა უარყოფითი გავლენა მოეხდინა. განსხვავებული დავის საგნის მიუხედავად, ნოდარ დვალის კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილება სწორედ ისეთ გავლენას მოახდენს სხვა ფიზიკური/იურიდიული პირების უფლებრივ მდგომარეობაზე, როგორც თამაზ ჯანაშვილის, ნანა ჯანაშვილისა და ირმა ჯანაშვილის სარჩელის დაკმაყოფილება მოახდენდა, რომ არა სასამართლოს განსხვავებული მიდგომა სახელმწიფოსა და ფიზიკური/იურიდიული პირების მიმართ. კერძოდ, კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილებამ შესაძლოა დაიცვას მოსარჩელის ინტერესები, თუმცა შედეგად დაირღვევა სხვა ფიზიკური/იურიდიული პირების (კეთილსინდისიერი შემძენის) უფლებები. შედეგად, მათ შეეძლებათ ისევე დააყენონ ეჭვქვეშ ნორმის კონსტიტუციურობა, როგორც დღეს ამას მოსარჩელე აკეთებს, გრძელვადიან პერსპექტივაში კი შეირყევა სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა.

ანალოგიურ შემთხვევებში წარმოიშობა სახელმწიფოს მხრიდან გონივრული ბალანსის დაცვის ვალდებულება. იმ შემთხვევებში „როდესაც ერთმანეთს შეიძლება დაუპირისპირდეს ორი, სახელმწიფოს დასაცავი სიკეთე, მან [სახელმწიფომ] უნდა შეძლოს ინტერესთა დაბალანსება ისე, რომ რომელიმე მათგანის ხელყოფა არ მოხდეს მეორის დაცვის მოტივით“ (იხ. ქეთევან ერემაძე ინტერესთა დაბალანსება დემოკრატიულ საზოგადოებაში, გვ.69). სწორედ ამ ვალდებულების გათვალისწინებით, საკითხის განხილვა უნდა მოხდეს არა საკუთრების უფლების არამედ სახელმწიფოსგან მიყენებული ზიანის სრულად ანაზღაურების კონსტიტუციური უფლების ფარგლებში. ვინაიდან, როგორც მოსარჩელეს, ასევე საერთო სასამართლოში მის პოტენციურ მოწინააღმდეგეს საკუთრების კონსტიტუციური უფლების ფარგლებში დაცვის თანაბარი მოლოდინი აქვს. რაც შეეხება სახელმწიფოს, იგი თავად უნდა იყოს სამართლებრივი უსაფრთხოების გარანტი, ვინაიდან არ აქვს ამ ინტერესის (სამართლებრივი უსაფრთხოების) სხვისგან დაკმაყოფილების მოლოდინი.

მიყენებული ზიანის ანაზღაურების წესი მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით

გამომდინარე იქედან, რომ მოსარჩელისთვის ზიანის მიყენების ფაქტი სადავოდ გამხდარი არ არის, შემდეგ ეტაპს ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელი სუბიექტის იდენტიფიცირება წარმოადგენს. სამოქალაქო კოდექსის თანახმად, იმ პირმა, რომელიც ვალდებულია აანაზღაუროს ზიანი, უნდა აღადგინოს ის მდგომარეობა, რომელიც იარსებებდა, რომ არ დამდგარიყო ანაზღაურების მავალდებულებელი გარემოება (სამოქალაქო კოდექსის 408-ე მუხლი). თუ ზიანის ანაზღაურება პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენით შეუძლებელია ან ამისათვის საჭიროა არათანაზომიერად დიდი დანახარჯები, მაშინ კრედიტორს შეიძლება მიეცეს ფულადი ანაზღაურება (სამოქალაქო კოდექსის 409-ე მუხლი). სამოქალაქო კოდექსის დასახელებული ნორმები ზიანის ანაზღაურების მყარ გარანტიებს ქმნის იმდენად, რამდენადაც კრედიტორს პირვანდელი მდგომარეობის აღდგენის ან ფულადი ანაზღაურების მოთხოვნის უფლებას აძლევს. თუმცა, გარანტიები ფორმალობად იქცევა მაშინ, როცა მოვალის ხელთ არსებული სახსრები ზიანის ასანაზღაურებლად საკმარისი არ არის ან სულაც, მოვალე გადახდისუუნაროა. კონკრეტულ და ყველა ანალოგიურ შემთხვევაში უფლების დაცვის ეს გზა არაეფექტურია და ამდენად, უნდა გამოირიცხოს.

ზიანის ანაზღაურების საკითხს შეეხება საქართველოს კონსტიტუცია და ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი. თუმცა, სამოქალაქო კოდექსისგან განსხვავებით, დასახელებული აქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში ზიანის ანაზღაურებაზე პასუხისმგებელ სუბიექტს სახელმწიფო წარმოადგენს. უფრო კონკრეტულად: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტის თანახმად, ყველასთვის გარანტირებულია სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკების და თვითმმართველობის ორგანოთა და მოსამსახურეთაგან უკანონოდ მიყენებული ზარალის სასამართლო წესით სრული ანაზღაურება შესაბამისად სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკის და ადგილობრივი თვითმმართველობის სახსრებიდან. შესაბამისად, ლოგიკურია კითხვა, გვაქვს თუ არა სახეზე სახელმწიფოს მიერ მიყენებული ზიანი.

„საჯარო რეესტრის შესახებ“ კანონი სარეგისტრაციო წარმოებას განმარტავს როგორც სააგენტოს საქმიანობას რეგისტრაციის მიზნით, ხოლო რეგისტრაცია განიმარტება როგორც ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე უფლების [...] წარმოშობის, მათში ცვლილებისა და მათი შეწყვეტის შესახებ მონაცემთა აღრიცხვა შესაბამის რეესტრში („საჯარო სამსახურის შესახებ“ კანონის მე-2 მუხლი). ნათელია, რომ სარეგისტრაციო წარმოება, რომელსაც საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო (შესაბამისი სარეგისტრაციო სამსახური) ახორციელებს ადმინისტრაციულ წარმოებას წარმოადგენს. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ადმინისტრაციულ წარმოებას განმარტავს როგორც ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობას ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მომზადების, გამოცემისა და აღსრულების, ადმინისტრაციული საჩივრის გადაწყვეტის, აგრეთვე ადმინისტრაციული ხელშეკრულების მომზადების, დადების ან გაუქმების მიზნით. ამავე კოდექსის 96-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული ორგანო (ამ შემთხვევაში საჯარო რეესტრი) ვალდებულია, ადმინისტრაციული წარმოებისას გამოიკვლიოს საქმისათვის მნიშვნელობის მქონე ყველა გარემოება და გადაწყვეტილება მიიღოს ამ გარემოებათა შეფასებისა და ურთიერთშეჯერების საფუძველზე. ამავე მუხლის მეორე ნაწილის თანახმად, დაუშვებელია, ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემას საფუძვლად დაედოს ისეთი გარემოება ან ფაქტი, რომელიც კანონით დადგენილი წესით არ არის გამოკვლეული ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ. თავის მხრივ, კოდექსის 53-ე მუხლი მიუთითებს, რომ ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილი არ არის თავისი გადაწყვეტილება დააფუძნოს იმ გარემოებებზე, ფაქტებზე, მტკიცებულებებზე ან არგუმენტებზე, რომლებიც არ იქნა გამოკვლეული და შესწავლილი ადმინისტრაციული წარმოების დროს.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-60 პრიმა მუხლის თანახმად კი:

1. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ბათილია, თუ იგი ეწინააღმდეგება კანონს ან არსებითად დარღვეულია მისი მომზადების ან გამოცემის კანონმდებლობით დადგენილი სხვა მოთხოვნები;
2. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მომზადების ან გამოცემის წესის არსებით დარღვევად ჩაითვლება [...] კანონის ისეთი დარღვევა, რომლის არარსებობის შემთხვევაში მოცემულ საკითხზე მიღებული იქნებოდა სხვაგვარი გადაწყვეტილება.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დასახელებული ნორმების ანალიზის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ სახეზეა საჯარო რეესტრის/ სარეგისტრაციო სამსახურის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ბათილობის საფუძველი, ვინაიდან ეს უკანასკნელი ეფუძნება იმ ფაქტებსა და გარემოებებს, რომლებიც კანონით დადგენილი წესით გამოკვლეული არ ყოფილა ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ.

მიუხედავად იმისა, რომ პროცესი უკუსვლით ვერ განვითარდება და პირვანდელი მდგომარეობა ვერ აღდგება, კანონმდებლობა სხვა მექანიზმებს იცნობს. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 208-ე და სამოქალაქო კოდექსის 1005-ე მუხლების თანახმად, თუ სახელმწიფო მოსამსახურე განზრახ ან უხეში გაუფრთხილებლობით არღვევს თავის სამსახურებრივ მოვალეობას სხვა პირთა მიმართ, მაშინ სახელმწიფო ან ის ორგანო, რომელშიც მოსამსახურე მუშაობს, ვალდებულია აანაზღაუროს დამდგარი ზიანი. განზრახვის ან უხეში გაუფრთხილებლობის დროს მოსამსახურე სახელმწიფოსთან ერთად სოლიდარულად აგებს პასუხს. დასახლებული ნორმები ამოქმედებას 2017 წლის 01 იანვრიდან ექვემდებარებიან და დღეისთვის სავალდებულო ძალა არ გააჩნიათ. მიუხედავად ამისა, ნათელია კანონმდებლის ნება: სახელმწიფო/ორგანო ვალდებულია აანაზღაუროს დამდგარი ზიანი. რაც შეეხება პასუხისმგებლობის განაწილებას, ვფიქრობთ, პასუხი ცალსახაა. ე.წ. ქაღალდის და ელექტრონული ვერსიის პარალელურ რეჟიმში არსებობის პირობებში სარეგისტრაციო სამსახური/მოსამსახურე მოკლებული არიან შესაძლებლობას შეამოწმონ რეგისტრირებული მონაცემებისა და მათთან დაცული სარეგისტრაციო თუ სხვა დოკუმენტაციის ურთიერთშესაბამისობა. ხოლო სახელმწიფომ, რომელიც შესაბამისი პოლიტიკის განმსაზღვრელ სუბიექტს წარმოადგენს, ერთის მხრივ გააცნობიერა საფრთხეები, ხოლო მეორეს მხრივ არ გადადგა ეფექტური ნაბიჯები (თუნდაც საკანონმდებლო დონეზე) რეგისტრირებული და წარდგენილი მონაცემების ურთიერთშესაბამისობის შემოწმების მექანიზმის შესაქმნელად.

ვფიქრობ, რომ წინამდებარე ანალიზის შემდეგ რთული არ არის პასუხის გაცემა, თუ რამ გამოიწვია მოსარჩელის უფლების დარღვევა. მიმაჩნია, რომ უფლების დარღვევის მიზეზებს შორის პირველ ადგილზე დგას უძრავ ნივთებზე საკუთრების უფლების რეგისტრაციის სისტემა და გადამოწმების მექანიზმის სისუსტე ან სულაც არარსებობა. შემდეგ მიზეზად შეიძლება განვიხილოთ დანაშაულებრივი ქმედება და ვალაუვალი მოპასუხე. საკითხის თანმიმდევრული ანალიზის შემთხვევაში დავინახავთ, რომ რეგისტრაციის სისტემაში არსებული ხარვეზების შემთხვევაშიც კი გამორიცხული იქნებოდა უფლების დარღვევა, რომ არა დანაშაულებრივი ქმედება. თავის მხრივ დანაშაულებრივი ქმედების შედეგები დაამძიმა მოპასუხის მიერ ზიანის ანაზღაურების შეუძლებლობამ. ამ ფონზე, შემძენისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება მაშინ, როცა ამ უკანასკნელმა შესაძლო დანაშაულებრივი ქმედების შესახებ არაფერი იცის და ფაქტის მიმართ მისი სუბიექტური დამოკიდებულება კეთილსინდისიერია, შესაძლოა ბრალის გარეშე პასუხისმგებლობას გაუტოლდეს. შესაბამისად, დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ სახეზეა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა, რაც გამოწვეულია ხარვეზების შემცველი სისტემის არსებობით.

სამართლებრივი უსაფრთხოების მნიშვნელოვანი ასპექტია, უზრუნველყოფილ იქნეს სახელმწიფოს მხრიდან კანონის დარღვევით გამოწვეული ზიანის გამოსწორების/უფლების აღდგენის შესაძლებლობა. სამართლებრივი სახელმწიფო ეფუძნება ადამიანის, როგორც უმთავრესი ფასეულობის არა მხოლოდ აღიარებას, არამედ რეალურ უზრუნველყოფას ძირითადი უფლებებით სრულყოფილად და ეფექტურად სარგებლობის გარანტირების გზით. „ფასეულობათა კონსტიტუციური სისტემა დაფუძნებულია ძირითადი უფლებების პრიორიტეტსა და პატივისცემაზე“, რადგან სამართლებრივ სახელმწიფოში სახელმწიფო არის მხოლოდ შესაძლებლობა, ინსტრუმენტი ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების რეალიზაციის უზრუნველსაყოფად. სწორედ სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლებების დარღვევის არდაშვება და უფლებების დაცვის/აღდგენის საკმარისი, ეფექტური გარანტიების, მექანიზმების უზრუნველყოფა არის სამართლებრივი უსაფრთხოების ფუნდამენტი (2013 წლის 05 ნოემბრის #531 გადაწყვეტილება ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს ეს განმარტება კიდევ ერთჯერ უსვამს ხაზს სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას.

კიდევ ერთი საკითხი, რაც წინამდებარე დოკუმენტის ფარგლებში უნდა შეფასდეს სახელმწიფოზე პასუხისმგებლობის გადატანის შემთხვევაში დანაშაულებრივი ქმედებების წახალისებას შეეხება. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ყველა ანალოგიურ შემთხვევაში მატერიალური პასუხისმგებლობის სახელმწიფოზე სრულად გადატანის შემთხვევაში ხომ არ იმატებს მსგავსი დანაშაულების რაოდენობა. სისხლის სამართლის კანონმდებლობის (როგორც მატერიალური ისე საპროცესო ნორმების) ანალიზი ადასტურებს, რომ მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას კანონმდებელი არსებით მნიშვნელობას ანიჭებს. კერძოდ:

1. სასჯელის დანიშვნის დროს სასამართლო ითვალისწინებს დამნაშავის პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ და დამამძიმებელ გარემოებებს, განსაკუთრებით – მის მისწრაფებას, აანაზღაუროს ზიანი, შეურიგდეს დაზარალებულს (სისხლის სამართლის კოდექსის 53-ე მუხლი);
2. ის, ვინც პირველად ჩაიდინა დანაშაული [...] შეიძლება გათავისუფლდეს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან, თუ [...] ხელი შეუწყო დანაშაულის გახსნას და აანაზღაურა ზიანი (სისხლის სამართლის კოდექსის 68-ე მუხლი).
3. დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული შემოსავალი/ქონება ხმარდება დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებას, ზიანის ანაზღაურების შემდეგ – საპროცესო ხარჯების ანაზღაურებას, ხოლო თუ ცნობილი არ არის პირი, რომელსაც ზიანი მიადგა, – გადაეცემა საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტს (სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 81-ე მუხლი).
4. აღკვეთის ღონისძიებისა და მისი კონკრეტული სახის გამოყენების საკითხის გადაწყვეტისას სასამართლო ითვალისწინებს [...] მიყენებული ქონებრივი ზიანის ანაზღაურებას, ადრე შეფარდებული რომელიმე აღკვეთის ღონისძიების დარღვევის ფაქტს და სხვა გარემოებებს (სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლი).

შესაბამისად, სახელმწიფოს მიერ ერთი მხრივ რგისტრაციის სისტემაში არსებული ხარვეზების აღმოფხვრის, ხოლო მეორე მხრივ შესაბამისი სისხლის სამართლის პოლიტიკის გატარების შემთხვევაში ეს რისკიც მინიმუმადე იქნება დაყვანილი.

რეგისტრაციის სისტემაში არსებული ხარვეზების აღმოფხვრის კუთხით მნიშვნელოვანია ევროპული ქვეყნების გამოცდილება. კვლევა აჩვენებს, რომ საჯარო რეესტრი ან ანალოგიური ფუნქციების განმახორციელებელი ორგანო მოქმედებს ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებში. თითქმის ყველა მათგანი მონაცემებს ელექტრონულ ფორმატში ასახავს და ინფორმაციის ონლაინ გაცნობის შესაძლებლობას უზრუნველყოფს. უფრო კონკრეტულად:

ორი სახის რეგისტრაცია ხორციელდება ლატვიაში: საკადასტრო საინფორმაციო სისტემა და მიწის რეესტრი. ლატვიის ცენტრალური კომპიუტერიზებული მიწის რეესტრი სასამართლოს ადმინისტრაციის მიერ იმართება. რეესტრში თავმოყრილია მონაცემები უძრავი ქონების და მასთან დაკავშირებული საკუთრების უფლების შესახებ. ცენტრალური კომპიუტერიზებული რეესტრი არის ელექტრონული მონაცემთა ბაზა, რომელიც ასახავს მონაცემებს მიწის რეგისტრაციის, ჩანაწერთა წიგნების და სხვა მონაცემების შესახებ. დაინტერესებული პირებისთვის ბაზა ღიაა, ცვლილების შეტანის უფლების გარეშე (https://e-justice.europa.eu/content_land_registers_in_member_states-109-lv-en.do?member=1)

უძრავი ქონება საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას ექვემდებარება პოლონეთშიც. რეესტრის მონაცემები ღიაა. მიწის რეგისტრაციას ახორციელებს რაიონული ან საქალაქო სასამართლოს მიწის რეგისტრაციის განყოფილება. უძრავი ქონების რეესტრი წარმოადგენს ელექტრონული მონაცემების ერთობლიობას, რომელთა გაცნობა და ბეჭდვა შესაძლებელია კომპიუტერული ქსელის მეშვეობით ( https://e-justice.europa.eu/content_land_registers_in_member_states-109-pl en.do?member=1 ).

ლატვიისა და პოლონეთისგან რამდენადმე განსხვავებულია მიწის რეგისტრაციის სისტემა იტალიაში. რეგისტრირებული ინფორმაციის კომპიუტერიზაცია იტალიაში 1986 წლიდან დაიწყო. მოგვიანებით კადასტრისა და მიწის რეგისტრაციის სისტემა გაერთიანდა, ხოლო ელექტრონული სისტემა არსებული სახით 2007 წლის დასაწყისიდან ჩამოყალიბდა. იტალიაში რეგისტრაციას  Agenzia del Territorio-ს ახორციელებს, რომელიც ამავდროულად კადასტრის ფუნქციებს ასრულებს და ეკონომიკისა და ფინანსთა სამინიტროს სისტემაში ფუნქციონირებს. რეესტრი ასახავს ინფორმმაციას მესაკუთრის ცვლილების და მიწასთან დაკავშირებული სხვა უფლებების შესახებ. რეესტრთან დაშვება წინასწარ რეგისტრაციას მოითხოვს და ფასიანია (https://e-justice.europa.eu/content_land_registers_in_member_states-109-it-en.do?member=1)

კიდევ უფრო მაღალ რანგშია აყვანილი მიწის რეგისტრაციის პროცესში ბრიტანეთში. რეესტრში რეგისტრაციას ექვემდებარება მიწის ყიდვის, ჩუქების, მემკვიდრეობით მიღების, გაცვლის ან იპოთეკით დატვირთვის ყველა შემთხვევა. მიწის რეგისტრაციის შემდეგ ონლაინ სივრცეში განთავსებას ექვემდებარება ინფორმაცია ქონების მესაკუთრის ფასისა და საზღვრების შესახებ. ინფორმაციის ონლიან მოპოვების პარალელურად, რეგისტრაციის ფაქტი ადასტურებს მესაკუთრეობას, იცავს მესაკუთრეს თაღლითობისგან და აადვილებს ქონების განკარგვას (https://www.gov.uk/registering-land-or-property-with-land-registry).

შესაბამისად, როგორც მიწის რეგისტრაციასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო აქტებისა და დამკვიდრებული პრაქტიკის, ასევე საკონსტიტუციო სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის ანალიზის საფუძველზე შეიძლება ითქვას, რომ მოსარჩელის უფლების დარღვევა არა ნორმის არაკონსტიტუციური შინაარსით, არამედ რეგისტრაციის სისტემაში არსებული ხარვეზებითაა გამოწვეული. ამიტომ, ნოდარ დვალის მოთხოვნა უნდა დაკმაყოფილდეს არა სადავო აქტების არაკონსტიტუციურად ცნობის, არამედ სახელმწიფოს მიერ ზიანის მიყენების ფაქტის აღიარებით, შესაბამისი საკანონმდებლო ღონისძიებების განხორციელების და რეგისტრაციის ეფექტური სისტემის შექმნის გზით. როგორც წესი, საკნსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში ასახავს იმ ძირითად მიმართულებებს, რომლებიც სამართალშემოქმედი ორგანოებისთვის სახელმძღვანელო უნდა გახდეს.