კოლეგიის შემადგენლობა:

1.კონსტანტინე ვარძელაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე, მომხსენებელი მოსამართლე;

2. ქეთევან ერემაძე – წევრი;

3. მაია კოპალეიშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: ლილი სხირტლაძე.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქეები - ლევან იზორია და დავით-მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა) N503 კონსტიტუციურ სარჩელზე _ ,,პოლიციის შესახებ” საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით;

ბ) N513 კონსტიტუციურ სარჩელზე _ ,,პოლიციის შესახებ” საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ, მე-2, მე-3 და მე-5 პუნქტებთან და კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით. ამავე კანონის 9¹ მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე ლევან იზორია, მოსარჩელე დავით-მიხეილი შუბლაძის წარმომადგენლები –– გიორგი გოცირიძე და თინათინ ავალიანი. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები –– ზურაბ დეკანოიძე და მაია ჯვარშეიშვილი.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 1 ნოემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №503) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ლევან იზორიამ. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადაეცა 2010 წლის 4 ნოემბერს.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 11 მაისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №513) მიმართა საქართველოს მოქალაქე დავით–მიხეილი შუბლაძემ. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადაეცა 2011 წლის 13 მაისს.

3. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ 2011 წლის 12 ივლისს №1/1/503,513 საოქმო ჩანაწერით #503 და #513 კონსტიტუციური სარჩელები მიიღო არსებითად განსახილველად სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხებოდა #503 კონსტიტუციურ სარჩელზე ,,პოლიციის შესახებ” საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, ხოლო №513 კონსტიტუციურ სარჩელზე ,,პოლიციის შესახებ” საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ, მე-2, მე-3 და მე-5 პუნქტებთან და კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით და 9¹ მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. საქმის არსებითი განხილვის სხდომა გაიმართა 2012 წლის 11 აპრილს.

4. #503 კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი; “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; “საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

5. #513 კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

6. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, პოლიციელი უფლებამოსილია, შეაჩეროს პირი, თუ არსებობს გონივრული ეჭვი მის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენის შესახებ. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, შეჩერების ვადა არის გონივრული ეჭვის დადასტურებისათვის ან გამორიცხვისათვის აუცილებელი გონივრული ვადა. აღნიშნული მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, პოლიციელი უფლებამოსილია, საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, გონივრული ეჭვის არსებობის შემთხვევაში, შეჩერებული პირის ტანსაცმელზე აწარმოოს ზედაპირული შემოწმება. თუ ზედაპირული შემოწმებისას წარმოიშვა ჩხრეკის საფუძველი, უფლებამოსილი თანამდებობის პირი ატარებს ჩხრეკას საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით დადგენილი წესის შესაბამისად.

7. მოსარჩელეთა მტკიცებით, სადავო ნორმები არღვევენ საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ, მე-2, მე-3 და მე-5 პუნქტებს, ასევე კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტსა და 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის ხსენებული დებულებები განსაზღვრავს პირის თავისუფლების უფლებასა და მისი შეზღუდვის საფუძვლებს დაკავების, დაპატიმრების, თავისუფლების აღკვეთისა და სხვაგვარი შეზღუდვის შემთხვევებსა და წესს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ყოველი ადამიანის პირადი ცხოვრების უფლება, რომლის შეზღუდვა დაიშვება სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშეც კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობისას. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, დაცვის უფლება გარანტირებულია.

8. N503 კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტი არ განსაზღვრავს, თუ რა საპოლიციო მოქმედებების განსახორციელებლად ხდება პირის შეჩერება. მოსარჩელის აზრით, ასეთი ზოგადი სახის ნორმა, რომელიც იმასაც კი ვერ განსაზღვრავს, თუ რა კონკრეტული, პრევენციული ხასიათის საპოლიციო მოქმედებების ჩატარებისთვის აჩერებს პოლიციელი პიროვნებას, მის თავისუფლებას თვითნებურად და გაუმართლებლად ხელყოფს. ამასვე ცხადყოფს პირის შეჩერების საფუძველი – გონივრული ეჭვი. თუ რა კონკრეტული გარემოებების არსებობისას შეიძლება პოლიციელს ჰქონდეს პირის შეჩერების ე.წ. გონივრული ეჭვი, კანონი ამაზე არაფერს ამბობს. უშუალოდ არც “გონივრული ეჭვის” განმარტებაა კანონში მოცემული.

9. მოსარჩელისთვის ასევე პრობლემატურია „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელთან მიმართებითაც იგი აღნიშნავს, რომ ხსენებული ნორმა აბსტრაქციის მაღალი ხარისხით გამოირჩევა, რაც იწვევს ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვას და წინააღმდეგობაში მოდის სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. აღნიშნული პრინციპის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მახასიათებელი სწორედ იმ საპოლიციო მოქმედებების, იქნება ეს პრევენციული თუ რეპრესიული ხასიათის ღონისძიებები, კონკრეტულად გაწერაა, რომლებმაც შესაძლოა შეზღუდოს ადამიანის უფლებები.

10. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმით განსაზღვრული შეჩერება და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული დაკავება მსგავსი შინაარსისაა, იმ განსხვავებით, რომ დაკავება სასამართლო კონტროლის ფარგლებში ხდება, ხოლო შეჩერება, თუ თავად შეჩერებული პირი არ მოითხოვს, სასამართლო კონტროლის გარეშე რჩება. უფრო მეტიც, საერთოდ არ ხდება აღნიშნული პროცედურის დოკუმენტირება, რაც, საბოლოო ჯამში, ასევე იწვევს ადამიანის თავისუფლების უფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას.

11. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ პირის შეჩერება შესაძლებელია განხორციელდეს მისი ვინაობის დადგენის მიზნით და კონკრეტული, კანონით განსაზღვრული გარემოებების არსებობისას. ეს საპოლიციო მოქმედება, განსხვავებით დაკავებისაგან, პრევენციული ხასიათისაა და მხოლოდ სამართალდარღვევის თავიდან აცილებას ისახავს მიზნად. სადავო ნორმებით განსაზღვრული პროცედურები კი არის ზოგადი ხასიათის და იწვევს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ უფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას.

12. მოსარჩელემ არსებითი განხილვის სხდომაზე დამატებით მიუთითა, რომ სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში მოდის განსაზღვრულობის კონსტიტუციურ პრინციპთან. მოსარჩელის აზრით, განსაზღვრულობის პრინციპი გულისხმობს იმას, რომ ნორმის ადრესატმა ზუსტად უნდა იცოდეს, თუ რა შემთხვევაში არის შესაძლებელი პირის შეჩერება და მისი ფიზიკური გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, არსებობს ადამიანის კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული უფლების სახელმწიფო ორგანოების მიერ თვითნებური შეზღუდვის საფრთხე, რაც წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციასთან.

13. მოსარჩელემ ასევე აღნიშნა, რომ სადავო ნორმის მოქმედი რედაქციის პირობებში, საფრთხე ექმნება არა მხოლოდ პირის კონსტიტუციური უფლებების რეალიზაციას, არამედ დაცული არ არის თავად პოლიციელის ინტერესები, კერძოდ, ამგვარი აბსტრაქტული ჩანაწერის პირობებში იგი ვერ განსაზღვრავს თავის ქმედებას და შესაძლებელია, თვითონვე აღმოჩნდეს უკანონობის მსხვერპლი. შესაბამისად, სადავო ნორმა პრობლემურია პოლიციელთან, როგორც სადავო ნორმის უშუალო გამომყენებელთან მიმართებაშიც.

14. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმით განსაზღვრული შეჩერების ინსტიტუტი სახელდებით არ არის მოხსენიებული კონსტიტუციაში, თუმცა იგი იწვევს კონსტიტუციის მე-18 მუხლით დაცული უფლების სფეროში ჩარევას და გაუმართლებლად ზღუდავს მას. მოსარჩელის აზრით, ტერმინი „შეჩერება“ არ გულისხმობს მე-18 მუხლის შესაბამის პუნქტებში განსაზღვრულ „დაკავებას“, „თავისუფლების სხვაგვარ შეზღუდვას“ ან „დაპატიმრებას“. აღნიშნული პუნქტები განსაზღვრავენ უფლებაში ჩარევის საფუძვლებს და არა უფლებით დაცულ სფეროს. ამასთანავე, ხსენებული შეზღუდვები მიემართება სისხლისსამართლებრივი დევნის დროს არსებულ გარანტიებს, ხოლო სადავო ნორმით განსაზღვრული პრევენციული ღონისძიებები მოაზრებულ უნდა იქნეს მხოლოდ მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სფეროში. თავის მხრივ, ამ პუნქტში კონკრეტულად არ არის გაწერილი უფლების შეზღუდვის საფუძვლები. მიუხედავად ამისა, სადავო ნორმა იწვევს ჩარევას ამ უფლებაში და საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა მოახდინოს იმის შეფასება, თუ რამდენად პროპორციული და თანაზომიერია ეს ჩარევა.

15. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს.

16. მოსარჩელე თავის არგუმენტაციას ამყარებს ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკითა და პრეცედენტებით.

17. #513 კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, პოლიციის მიერ შეჩერებულ პირს ეზღუდება გადაადგილების თავისუფლება, მისი შემდგომი მოქმედებების განკარგვა ხდება საპოლიციო კომპეტენციის საგანი. ამასთან სარჩელში აღნიშნულია, რომ კონსტიტუციური ტერმინებისთვის დამახასიათებელია ავტონომიურობა, შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული ტერმინი „დაკავება“ მოიცავს სადავო ნორმით განსაზღვრულ შეჩერების ინსტიტუტს და ეს უკანასკნელი შეფასებადია სწორედ აღნიშნულ კონსტიტუციურ უფლებასთან.

18. მოსარჩელის აზრით, ასევე პრობლემატურია სადავო ნორმით გათვალისწინებული გონივრული ეჭვის სტანდარტი. მას მიაჩნია, რომ სადავო ნორმა სრულ თავისუფლებას აძლევს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენელს, გააჩეროს ნებისმიერი პირი ნებისმიერ აბსტრაქტულ საფრთხეზე მითითების შემთხვევაში. სადავო ნორმის მოქმედი რედაქციის მიხედვით, შესაძლებელია, გონივრული ეჭვი დაეფუძნოს მხოლოდ და მხოლოდ სუბიექტურ ფაქტორს, ფაქტებთან დაკავშირებით პოლიციელის სტერეოტიპულ ხედვას.

19. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ აღნიშნა, რომ შეუძლებელია კანონმდებლობით განისაზღვროს ,,გონივრული ეჭვის” ყველა შესაძლო შემთხვევა, თუმცა უნდა არსებობდეს კონკრეტული, ობიექტური ფაქტები, რომლებიც პოლიციელს გაუჩენს სუბიექტურ მოსაზრებას, რომ საჭიროა პირის შეჩერება. პოლიციელმა ასევე უნდა დაასაბუთოს, თუ რატომ ჩათვალა საჭიროდ პირის შეჩერება. სადავო ნორმა აღნიშნულ ვალდებულებას არ ითვალისწინებს, იგი არის ბუნდოვანი, არ შეიცავს ზოგადი ხასიათის ინსტრუქციას და არ შემოსაზღვრავს საკითხთა იმ წრეს, რომელიც განსაზღვრული გარემოების არსებობის შემთხვევაში, შესაძლებელია მიჩნეულ იქნეს “გონივრული ეჭვის” წარმოშობის პირობად. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის მოთხოვნებს.

20. არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელემ დამატებით მიუთითა, რომ სამართალდამცავ ორგანოებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა, შეაჩერონ პირი სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე, თუმცა აუცილებელია შეჩერებას თან მოჰყვეს პოსტფაქტუმ სასამართლოს კონტროლი. შესაბამისად, მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტს.

21. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმა ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს. არსებითი განხილვის სხდომაზე მან განმარტა, რომ კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტისა და 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტის საფუძველზე შეჩერებული პირი უნდა სარგებლობდეს დამცველის დახმარებით. სადავო ნორმით კი აღნიშნული კონსტიტუციურ–სამართლებრივი სტანდარტი არ არის უზრუნველყოფილი.

22. მოსარჩელის აზრით, პოლიციის შესახებ კანონის 9¹ მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელიც განსაზღვრავს შეჩერების ვადას, როგორც გონივრული ეჭვის დადასტურებისათვის ან გამორიცხვისათვის აუცილებელ გონივრულ ვადას, წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციასთან. კერძოდ, მოსარჩელის მტკიცებით, როდესაც კანონმდებელმა შეჩერების მიზნად გონივრული ეჭვის დადასტურება ან უარყოფა დაადგინა, ამისათვის პოლიციელს მისცა ვადის თავისუფლად განსაზღვრის შესაძლებლობა, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებს.

23. დავით–მიხეილი შუბლაძის წარმომადგენლის მტკიცებით, იმისათვის, რომ გონივრული ეჭვი დადასტურდეს ან გამოირიცხოს, პოლიციელმა უნდა შეასრულოს გარკვეული მოქმედებები, კერძოდ, დაამყაროს შეჩერებულ პირთან, მინიმუმ, ვერბალური კონტაქტი და მოიპოვოს ინფორმაცია, ჩაიდინა თუ არა გაჩერებულმა პირმა დანაშაული. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა პოლიციელს შესაძლებლობას აძლევს, სასამართლო კონტროლის, დუმილის უფლების გამოყენების, დაცვის უფლების გვერდის ავლით მიიღოს სასურველი ინფორმაცია შეჩერებული პირისგან. მოსარჩელის აზრით, იმ შემთხვევაში, თუ შეჩერებული პირი პოლიციის დასმულ კითხვაზე პასუხის გაცემისგან თავს შეიკავებს, ამას შეიძლება მოჰყვეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსის 173-ე მუხლით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა (სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლისადმი ბოროტი დაუმორჩილებლობა). აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა გზას უხსნის პოლიციელს თვითნებური ქმედებისკენ, რამაც შესაძლოა, ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების დარღვევა გამოიწვიოს.

24. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ მიუთითა, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრული გონივრული ეჭვის დადასტურებისთვის არსებული ვადა თუ არ აღემატება ერთ საათს, მას შესაძლებელია საერთოდ მიმართებაც კი არ ჰქონდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლთან, თუმცა, მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმის არსებული რედაქციის პირობებში, შეჩერება შეიძლება იყოს ხანგრძლივი დროით და კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევის ინტენსივობით იგი უთანაბრდება „დაკავებას“ კონსტიტუციის მიზნებისთვის. შესაბამისად, მასზე უნდა გავრცელდეს ყველა ის გარანტია, რაც ვრცელდება დაკავებულ პირზე. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მესამე პუნქტებს.

25. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის მე-4 პუნქტით განსაზღვრული ტერმინი „ზედაპირული შემოწმება“ ბუნდოვანია და არ იძლევა მისი პირადი ჩხრეკისგან გამიჯვნის შესაძლებლობას. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმის არსებული რედაქციის პირობებში, ზედაპირული შემოწმება შეიძლება ჩატარდეს იმგვარად, რომ მან გამოიწვიოს ადამიანის პირად ცხოვრებაში მძიმე ფორმით ჩარევა, რაც შეფასებადია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

26. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ განმარტა, რომ ზოგადად ინტერესი, ადამიანის მიმართ განხორციელდეს ზედაპირული შემოწმება, თუკი არსებობს გონივრული ეჭვი და ეს ეჭვი განმარტებულია კანონმდებლობით, არის კონსტიტუციასთან შესაბამისი. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ზედაპირული შემოწმების მიზანია პოლიციის უსაფრთხოების დაცვა, რაც საჯარო სიკეთეს წარმოადგენს. თუმცა სადავო ნორმის ფორმულირება პრობლემატურია იმდენად, რამდენადაც არ არის განსაზღვრული, ზედაპირული შემოწმება ხორციელდება ტანსაცმლის მხოლოდ იმ ნაწილზე, რომელიც გარეგნულად არის აღქმადი, თუ იგი გულისხმობს შიდა ნაწილზე შემოწმებასაც. იმ შემთხვევაში, როდესაც პოლიციელი ზედაპირულად ამოწმებს ტანსაცმლის გარე ნაწილს, ამგვარი ქმედება სრულ შესაბამისობაშია კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან. სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში კი არსებობს საფრთხე, რომ შემოწმება ჩხრეკაში გადაიზარდოს, რაც თავისი შინაარსით და ინტენსივობით, კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევის მძიმე ფორმას წარმოადგენს. ამასთანავე, სახეზე არ არის საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევა და ამ ღონისძიებაზე არ ვრცელდება სასამართლოს კონტროლი. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს პროპორციულობის მოთხოვნას. დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა შესაძლებელია უფრო მსუბუქი საშუალებითაც, კერძოდ, ტანსაცმლის მხოლოდ გარე ნაწილზე ხელით შეხების ან მეტალოდეტექტორით შემოწმების გზით.

27. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს.

28. მოსარჩელე თავის არგუმენტაციას ამყარებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს, აშშ–ის უზენაესი სასამართლოსა და გაერთიანებული სამეფოს სასამართლოს პრაქტიკითა და პრეცედენტებით.

29. მოპასუხე მხარემ საქმის არსებითად განხილვის სხდომაზე აღნიშნა, რომ არ ეთანხმება მოსარჩელეების პოზიციას და არ არსებობს კონსტიტუციური სარჩელების დაკმაყოფილების საფუძველი.

30. მოპასუხის აზრით, სადავო ნორმით განსაზღვრული „გონივრული ეჭვი“ არის იმ შინაარსის , როგორც იგი განმარტებულ იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ (2009 წლის 6 აპრილის გადაწყვეტილება №2/1/415). მოპასუხის განმარტებით, სადავო ნორმაში მითითებული ტერმინი არ არის დაკავების იდენტური, ვინაიდან იგი არის უფრო დაბალი სტანდარტი და წარმოადგენს იმ ფაქტებისა და ინფორმაციის ერთობლიობას, რაც წარმოშობს პოლიციელის ვარაუდს, რომ პირს აქვს კავშირი დანაშაულთან. მიუხედავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება მიემართებოდა დაკავების შემთხვევებს, სამართლებრივი თვალსაზრისით და შინაარსით, იგი უნდა გავრცელდეს ასევე შეჩერების ინსტიტუტზეც და პოლიციელმა სასამართლოს განმარტებით უნდა იხელმძღვანელოს.

31. მოპასუხემ ასევე მიუთითა, რომ შეჩერება გულისხმობს პირთან კომუნიკაციის დამყარებას, მის იდენტიფიცირებასა და გამოკითხვას. პოლიციის ეს უფლებამოსილება გამომდინარეობს „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-8 და მე-9 მუხლებიდან, ისევე, როგორც „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონიდან და მოქმედი კანონმდებლობიდან. შეჩერება წარმოადგენს პირის კონსტიტუციით გარანტირებულ გადაადგილების თავისუფლების უფლებაში ხანმოკლე ჩარევას, რაც საჭიროა გონივრული ეჭვის დადასტურების ან გამორიცხვისთვის. აღნიშნული ღონისძიება არ გულისხმობს პირის გადაყვანას პოლიციის დაწესებულებაში ან რაიმე სხვა მოქმედების ჩატარებას. შესაბამისად, ეს ღონისძიება სრულად შეესაბამება კონსტიტუციის მე-18 მუხლს.

32. ამასთანავე, მოპასუხემ აღნიშნა, რომ სადავო ნორმაზე დაყრდნობით, პირს შეუძლია სასამართლოში იდავოს მისი შეჩერების კანონიერებასთან დაკავშირებით, სადაც მტკიცების ტვირთი პოლიციელს დაეკისრება. შესაბამისად, სახეზეა სასამართლოს მხრიდან კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობა. აქედან გამომდინარე, მოპასუხეს მიაჩნია, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტი შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ, მე-2, მე-3 და მე-5 პუნქტებთან და 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან.

33. მოპასუხე მხარე „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით აღნიშნავს, რომ მოცემული ნორმით არ არის დადგენილი გონივრული ეჭვის გამორიცხვის ან დადასტურებისთვის კონკრეტული ვადები. მისი აზრით, კანონმდებელმა სწორად გადაწყვიტა ეს საკითხი, ვინაიდან ვადები განსხვავებული იქნება ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში და პოლიციელს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, სრულად და ობიექტურად შეაფასოს სიტუაცია. მიუხედავად ამისა, მოპასუხე თვლის, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ვადა უნდა იყოს მცირე, არ უნდა უახლოვდებოდეს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ ვადებს და არ უნდა იწვევდეს პირის კონსტიტუციურ უფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას. მოპასუხის განმარტებით, ეს ვადა არ უნდა აღემატებოდეს ერთ საათს.

34. მოპასუხემ ასევე მიუთითა, რომ, იმ შემთხვევაში, თუ პირის შეჩერება გაგრძელდა ერთ საათზე მეტ ხანს, პოლიციელს გაუმყარდება გონივრული ეჭვი პირის დანაშაულთან კავშირის შესახებ და იგი მიაღწევს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტს, შესაბამისად, იგი ვალდებული იქნება, გამოიყენოს აღნიშნული კანონით გათვალისწინებული ღონისძიებები ან პოლიციელი ვალდებული იქნება, დაუყოვნებლივ გაათავისუფლოს შეჩერებული პირი.

35. მოპასუხემ ასევე აღნიშნა, რომ შესაძლებელია, ერთ საათზე მეტ ხანს შეჩერებაც იყოს გონივრული, კონკრეტული ვითარების გათვალისწინებით, მაგრამ ეს მაინც გამოიწვევს პირის კონსტიტუციურ უფლებაში უხეშ ჩარევას, ვინაიდან თავად შეჩერების ინსტიტუტი არ იძლევა იმის საფუძველს, რომ გატარდეს სხვა ღონისძიებები, გარდა იმისა, რაც აუცილებელია გონივრული ეჭვის გამორიცხვის ან დადასტურებისთვის.

36. მოპასუხეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმის არარსებობის პირობებში, პოლიციელს არ ექნება შესაძლებლობა, უფრო მარტივი პროცედურებით გადაამოწმოს გონივრული ეჭვი, რაც დაკავების გაუმართლებლად ბევრი შემთხვევის წარმოშობის საფრთხეს ქმნის. აქედან გამომდინარე, მოპასუხეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმა შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს.

37. მოპასუხე მხარე სადავო 9¹ მუხლის მე-4 პუნქტთან მიმართებით აღნიშნავს, რომ მოცემული ნორმით გათვალისწინებულია პირის ზედაპირული შემოწმების შესაძლებლობა იმ შემთხვევაში, თუ საფრთხე ემუქრება პოლიციელის სიცოცხლეს და ჯანმრთელობას. შესაბამისად, აღნიშნული ღონისძიების გამოყენება უნდა მოხდეს მხოლოდ ამ პირობების არსებობისას და არა ნებისმიერი შეჩერების შემთხვევაში. მოპასუხის აზრით, ტერმინი „ზედაპირული შემოწმება“ გულისხმობს პირის ტანსაცმელზე ზედაპირულად, ხელის შეხებით შემოწმებას, ხოლო საეჭვო ნივთის აღმოჩენის შემთხვევაში, იგი გადაიზრდება ჩხრეკაში, რასაც ითვალისწინებს კიდეც სადავო ნორმა. თავის მხრივ, ჩხრეკა უნდა ჩატარდეს კანონმდებლობით დადგენილი წესითა და პროცედურებით. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმა სრულ შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველ პუნქტთან.

38. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ, მე-2, მე-3 და მე-5 პუნქტებს, მე-20 მუხლის პირველ პუნქტს და 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტს, შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს ადამიანის ფიზიკური ხელშეუხებლობის, მისი პირადი თავისუფლების უფლებას, ის ფუნდამენტური უფლებების ერთ-ერთ ძირითად საყრდენს წარმოადგენს და, კონსტიტუციის თანახმად, საგანგებო დაცვას ექვემდებარება. საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ადამიანის თავისუფლება იმდენად წონადი ძირითადი უფლებაა, რომ მასში ჩარევა სახელმწიფო ხელისუფლების მხრიდან უნდა განიხილებოდეს, როგორც ultima ratio“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15).

2. უდავოა, რომ ადამიანის პირადი თავისუფლების, მისი ხელშეუხებლობის, საკუთარი ნების შესაბამისად მოქმედების თავისუფლება არ არის აბსოლუტური ხასიათის, შეუზღუდავი უფლება. თუმცა, ის აბსოლუტურად არის დაცული უკანონო, უსაფუძვლო და თვითნებური შეზღუდვისგან. პირადი თავისუფლების უფლების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მისი შეზღუდვა მხოლოდ სასამართლოს თანხმობის, მისი გადაწყვეტილების საფუძველზეა დასაშვები. კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლო, ერთი მხრივ, მოქმედებს როგორც ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების დაცვის გარანტი, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი შეზღუდვის უფლებამოსილებით აღჭურვილი ლეგიტიმური ორგანო.

3. სახელმწიფოს ერთ-ერთ ძირითად ფუნქციას საზოგადოების, მისი კონკრეტული წევრის უსაფრთხოების დაცვა წარმოადგენს. ამ მიზნის უზრუნველყოფას სახელმწიფო იძულების მექანიზმის, სახელმწიფო ინსტიტუტებისთვის კანონმდებლობით (მათ შორის, სისხლისსამართლებრივი ნორმებით) მინიჭებული უფლებამოსილების საფუძველზე ახდენს. სწორედ ამიტომ, კონსტიტუციის მე-18 მუხლი პროცესუალურ გარანტიებს იმ პირის მიმართ ადგენს, რომელსაც სახელმწიფო სისხლისსამართლებრივი დევნის, მართლწესრიგის უზრუნველყოფის, საზოგადოების ან/და მისი კონკრეტული წევრის დაცვის მიზნით უპირისპირდება.

4. საქართველოს კონსტიტუციამ სახელმწიფოს სამოქმედო არეალი მკაცრად შემოფარგლა, მისი ძალაუფლების საპირწონედ კი ინდივიდი ისეთი პროცესუალური უფლებებით აღჭურა, რომლებიც სახელმწიფოს მიერ თავისუფლების უფლებას გაუმართლებელი ან/და გადაჭარბებული ჩარევისაგან დაიცავს. საქართველოს მე-18 მუხლის თანახმად, „...ადამიანის თავისუფლება გარანტირებულია არა მხოლოდ მატერიალური ნორმით, არამედ კონსტიტუციურ რანგში აყვანილი პროცესუალური ნორმების ერთობლიობით (II-1)... ამასთან, რაც უფრო განგრძობადი და ინტენსიურია ჩარევა, მით უფრო იზრდება შეფასების სიმკაცრე მისი კონსტიტუციურობის განხილვისას (II-15)... კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შემოწმების სიმკაცრის ხარისხს ზრდის ის გარემოებაც, რომ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა და განსაკუთრებით კი, მისი ყველაზე ინტენსიური ფორმა – თავისუფლების აღკვეთა აფერხებს და ზოგჯერ სრულიადაც გამორიცხავს ადამიანის მიერ სხვა უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციას (II-6)“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით

5. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო 9¹ მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „პოლიციელი უფლებამოსილია შეაჩეროს პირი, თუ არსებობს გონივრული ეჭვი მის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენის შესახებ“. შეჩერება, პირველ რიგში, გულისხმობს პირის გაჩერებას, მისთვის გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვას. ამასთან, აღნიშნული კანონის 9¹ მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: „შეჩერების ვადა არის გონივრული ეჭვის დადასტურებისათვის ან გამორიცხვისათვის აუცილებელი გონივრული ვადა“.

6. კონსტიტუციური სარჩელების თანახმად, სადავო 9¹ მუხლის პირველი და მეორე პუნქტები არ შეესაბამება კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტს. გარდა ამისა, ერთ-ერთი მოსარჩელე (513-ე ნომრით რეგისტრირებული სარჩელი) ასევე მიიჩნევს, რომ სადავო 9¹ მუხლის პირველი პუნქტი ასევე არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებს, ხოლო 9¹ მუხლის მე–2 პუნქტი არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებს. კონსტიტუციური დავის გადასაწყვეტად უნდა დაზუსტდეს შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი (მიზნები), უნდა განიმარტოს ის უფლებები და მოვალეობები, რომელსაც სადავო ნორმა პოლიციელისა და შეჩერებული პირის მიმართ აწესებს, შეფასდეს უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის ხარისხი და მისი თანაზომადობა. სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-3 პუნქტებთან შესაბამისობის გამოსარკვევად გასათვალისწინებელია კონსტიტუციის მე-18 მუხლის სტრუქტურა, იქ მოცემული გარანტიებისა და ტერმინების შინაარსი, მათი მიზანი.

7. კონსტიტუციის მე-18 მუხლი ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას განსხვავებული საფუძვლებით, პირობებითა და დროით ითვალისწინებს. აღნიშნულ მუხლში გამოყენებული ტერმინები - „თავისუფლების აღკვეთა“, „პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა“, „დაკავებული“, „დაპატიმრებული“, ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის განსხვავებულ შემთხვევებსა და მიზნებს უკავშირდება და, ამდენად, აღნიშნული მუხლით დაცული სფეროს ფარგლებს განსაზღვრავს. შესაბამისად, უნდა განისაზღვროს „შეჩერების“ შინაარსობრივი კავშირი ზემოთ დასახელებულ კონსტიტუციურ ნორმებთან და ტერმინებთან. სასამართლომ უნდა დაადგინოს, წარმოადგენს თუ არა სადავო ნორმით გათვალისწინებული თავისუფლების შეზღუდვა დაკავებას, ან თავისუფლების შეზღუდვის იმგვარ ფორმას, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით არის გათვალისწინებული და უნდა იწვევდეს თუ არა ის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით და 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი გარანტიების ამოქმედებას.

8. ერთ-ერთი მოსარჩელე (503-ე ნომრით რეგისტრირებული სარჩელი) მიუთითებს, რომ სადავო ნორმას პრევენციული ხასიათი გააჩნია და დანაშაულის თავიდან აცილებას ისახავს მიზნად. მეორე მოსარჩელის (513-ე ნომრით რეგისტრირებული სარჩელი) განმარტებით, სადავო ნორმა აგრეთვე გულისხმობს უკვე ჩადენილ დანაშაულთან მიმართებით პირის კავშირის დადგენას, რაც საქმის არსებითი განხილვის დროს მოპასუხე მხარემაც გაიზიარა. დასკვნით სიტყვაში მოპასუხემ ნორმის პრევენციულ ხასიათზეც ისაუბრა და აღნიშნა, რომ თვითონ შეჩერების მექანიზმს შემაკავებელი ეფექტი გააჩნია, იგი მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით, „მომავალში ჩასადენი დანაშაულის პრევენციაც შესაძლებელია მოხდეს, ... ზემოქმედების ღონისძიებები, რომლებიც განხორციელებული იქნება ამ თუ იმ პირის მიმართ, ეს ამავდროულად არის ზოგადი პრევენციის საფუძველიც“.

9. სასამართლო მიიჩნევს, რომ სიტყვები „დანაშაულის შესაძლო ჩადენა“ მოიცავს როგორც შემდგარ, ასევე მიმდინარე და დაგეგმილ დანაშაულს. სადავო ნორმის თანახმად, პოლიციელი უფლებამოსილია, შეაჩეროს პირი, თუ მას აქვს გონივრული ეჭვი, რომ პირმა დანაშაულებრივი ქმედება უკვე განახორციელა, ასეთ ქმედებას შეჩერების მომენტისთვის ახორციელებს ან გეგმავს დანაშაულის ჩადენას. შესაბამისად, სადავო ნორმის მიზანს, როგორც დანაშაულზე რეაგირება, ასევე მისი აღკვეთა წარმოადგენს. ამგვარ უფლებამოსილებას პრევენციული დანიშნულებაც გააჩნია, იგი შესაძლოა ამცირებდეს დანაშაულის ჩადენის ალბათობას.

10. უდავოა ის გარემოება, რომ შეჩერების უფლებამოსილება ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებაში ჩარევას წარმოადგენს. მოსარჩელეებს სადავოდ არც ლეგიტიმური მიზნის არსებობა გაუხდიათ, რომლის მიღწევას ზემოთ აღნიშნული ნორმა ისახავს მიზნად და რომელიც ამავე კანონის მე-2 მუხლით ნათლად არის განსაზღვრული: პირთა უფლებების დაცვა მართლსაწინააღმდეგო ხელყოფისაგან, საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, დანაშაულის თავიდან აცილება, გამოვლენა და აღკვეთა.

11. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული „შეჩერება“ ფორმალურად არ წარმოადგენს სისხლისსამართლებრივ დევნას. როგორც მოსარჩელენი მიუთითებენ, სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამობას შეჩერების ფაქტობრივი სამართლებრივი შედეგი და მისი სავარაუდო ხანგრძლივობა განაპირობებს. ამდენად, სასამართლომ პასუხი უნდა გასცეს კითხვას: ა) შეიცავს თუ არა სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეჩერება სისხლისსამართლებრივი პროცესუალური ქმედების ნიშნებს?; ბ) შესაძლებელია თუ არა, რომ სადავო ნორმა იწვევდეს ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებაში იმდენად ინტენსიურ და ხანგრძლივ ჩარევას, რომ ფაქტობრივად გაუთანაბრდეს დაკავებას ან/და გამოიწვიოს მე-18 მუხლის მე-2, მე-3 პუნქტებით გათვალისწინებული მოთხოვნების დარღვევა? ზემოთ დასახელებული კითხვებიდან ერთ-ერთზე მაინც დადებითი პასუხის გაცემა, იმავდროულად, სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან შესაბამისობის საკითხსაც გასცემს პასუხს. ფიზიკური თავისუფლების უფლება, რომელიც კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტით არის დაცული, დაირღვევა, თუ მისი უზრუნველყოფის მიზნით კონსტიტუციით დადგენილი რომელიმე მოთხოვნა არ იქნა დაცული.

12. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მეორე პუქნტის თანახმად, „თავისუფლების აღკვეთა ან პირადი თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა“ დაუშვებელია სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე. შესაბამისად, ადამიანის თავისუფლების, მისი ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა, როგორც წესი, მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძვლეზე უნდა მოხდეს. ეს არის ძირითადი წესი, პრინციპი, რომელსაც თავისუფლების უფლების მზღუდავი ნორმა უნდა აკმაყოფილებდეს.

13. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ზემოაღნიშნული ნორმიდან ერთგვარ გამონაკლისს ადგენს, რომელიც ადამიანის დაკავებას ან თავისუფლების სხვაგვარ შეზღუდვას კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში, საგანგებოდ უფლებამოსილი პირის მიერ, სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშეც ითვალისწინებს. თუმცა ამ საგამონაკლისო ნორმის ფარგლები კონსტიტუციით მკაცრად არის რეგლამენტირებული. მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს ვალდებულებას, რომ დაკავებული ან სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი სასამართლოს არა უგვიანეს 48 საათისა წარედგინოს. საგამონაკლისო უფლებამოსილება გათვალისწინებულია იმ შემთხვევებისთვის, როდესაც დანაშაულის (სამართალდარღვევის) აღკვეთის ან პრევენციის მიზნით, ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის მყისიერი, გადაუდებელი აუცილებლობა არსებობს.

14. მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული დაკავება ან თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნათა კონტექსტში უნდა იქნეს განხილული. როდესაც თავისუფლების უფლების შეზღუდვის მიზნით სასამართლოს წინასწარი თანხმობის მიღება პრაქტიკულად შეუძლებელია, მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის შედარებით ხანმოკლე და ნაკლებად ინტენსიური შეზღუდვის შესაძლებლობას უშვებს. საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საკონსტიტუციო სასამართლომ მიუთითა, რომ დაკავებას ერთგვარად შუალედური ხასიათი აქვს, ხოლო საბოლოო მიზანი – მართლმსაჯულების განხორციელებაა (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19). შესაბამისად, სადავო ნორმა მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტის შეუსაბამო იქნება, თუ ის თავისუფლებაშეზღუდული პირის სასამართლოში წარდგენას 48 საათის ვადაში არ ითვალისწინებს.

15. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მეორე პუნქტი პირის ფიზიკური თავისუფლების ხანგრძლივი შეზღუდვის შემთხვევებს განსაზღვრავს, მაგალითად: წინასწარი პატიმრობა ან სხვა სახის აღკვეთის ღონისძიების შეფარდება, სასჯელის (ან სახდელის) სახით თავისუფლების შეზღუდვა და ა.შ. შესაბამისად, სადავო ნორმა საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის შეუსაბამო იმ შემთხვევაში იქნება, თუ ის თავისუფლების აღკვეთის ან თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას ხანგრძლივი დროის განმავლობაში სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე უშვებს. მე-18 მუხლის მე-2 პუნქტის მოთხოვნათა დარღვევა იქნება, თუ სადავო ნორმის საფუძველზე პირის თავისუფლების შეზღუდვა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული 72 საათზე მეტი ვადით არის შესაძლებელი.

16. აღსანიშნავია, რომ სივრცეში პირის გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვა მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებთან შემხებლობას ყოველთვის არ განაპირობებს. წარმოუდგენელია, რომ გადაადგილების თავისუფლების ყოველი შეზღუდვა მხოლოდ სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველზე განხორციელდეს ან პოლიციელს პირის სასამართლოში წარდგენის ვალდებულებას აკისრებდეს. ასევე არასწორია პოლიციელის მიერ პირის გადაადგილების თავისუფლების ნებისმიერი ხანმოკლე შეზღუდვის დაკავებასთან გათანაბრება. იმისთვის რომ თავისუფლების შეზღუდვა მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით დაცულ სფეროში მოექცეს, საჭიროა, რომ უფლებაში ჩარევამ ინტენსივობის (სიმწვავის) გარკვეულ ხარისხს მიაღწიოს, როგორც მინიმუმ, თავისუფლების შეზღუდვის ვადა ხანგრძლივი უნდა იყოს.

17. თავისთავად, ეს იმას არ ნიშნავს, რომ დაბალი ინტენსივობის თავისუფლების შეზღუდვა მე-18 მუხლის ფარგლებს გარეთ რჩება. ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის ფარგლებში ავტონომიურ, დამოუკიდებლ შემოწმებას ექვემდებარება. ისევე როგორც კონსტიტუციის სხვა მუხლებთან შემოწმებისას, ასეთ შემთხვევაშიც, სახელმწიფო ვალდებულია ამტკიცოს, რომ უფლებაში ჩარევა აკმაყოფილებს პროპორციულობის ტესტს და წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას.

18. ამ მხრივ, სასამართლო არ იზიარებს მოსარჩელეთა იმ მოსაზრებას, რომ თავისუფლების შეზღუდვის ხანგრძლივობა განსაზღვრავს სადავო ნორმის მიმართებას ზოგადად მე-18 მუხლთან. მოსარჩელე (513-ე ნომრით რეგისტრირებული სარჩელი) აღნიშნავს, რომ, თუ სადავო ნორმით მოცემული იქნებოდა შეჩერებისთვის დაშვებული კონკრეტული დრო - არა უმეტეს ერთი საათისა, მაშინ მას არ ექნება შემხებლობა კონსტიტუციის მე-18 მუხლით დაცულ თავისუფლების უფლებასთან. სასამართლო აღნიშნავს, რომ, იმ შემთხვევაში, თუ პირი უსაფუძვლოდ არის შეჩერებული ერთი საათის განმავლობაში, მაშინ ასეთ ქმედებას არა მხოლოდ მიმართება აქვს მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან, არამედ ის ამ უფლების დარღვევასაც იწვევს.

19. ამდენად, იმისთვის, რომ განისაზღვროს შეჩერების ღონისძიების მიმართებამე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებთან, საჭიროა შეფასდეს: შესაძლებელია თუ არა, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებულმა შეჩერების ვადამ მიაღწიოს ინტენსივობისა და ხანგრძლივობის იმ ზღვარს, რომელიც შეჩერებას განასხვავებს კონსტიტუციური ტერმინისაგან ,,დაკავება“ ან „თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა“. თუ დადგინდა, რომ მე-18 მუხლის მესამე პუნქტით განსაზღვრული დაკავება (მისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მნიშვნელობით) მოიცავს ან იდენტურია ”პოლიციის შესახებ” საქართველოს კანონით გათვალისწინებული შეჩერების უფლებამოსილებისა, მაშინ სადავო ნორმა კონსტიტუციის მე-5 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნებსაც უნდა პასუხობდეს. ამდენად, ტერმინების - „დაკავების“ და „შეჩერების“ განმარტებას, მათი შინაარსის განსაზღვრას კონსტიტუციური დავის გადაწყვეტისთვის ერთ-ერთი ცენტრალური მნიშვნელობა აქვს. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი სასამართლოსადმი წარდგენის ვალდებულება თანაბრად უკავშირდება როგორც დაკავებულ, ასევე სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდულ პირს. შესაბამისად, მოცემული დავის ფარგლებში, სადავო ნორმის მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტთან შესაბამისობის შესამოწმებლად, სასამართლო არ დგას ტერმინების - „დაკავებული“ და „სხვაგვარად თავისუფლებაშეზღუდული პირი“, განმარტების და მათ შორის არსებული შინაარსობრივი სხვაობის დადგენის აუცილებლობის წინაშე.

20. ძალზე რთულია ამომწურავი განსაზღვრების მოძებნა, რომელიც ერთმანეთისგან მკაფიოდ გამიჯნავდა ადამიანის ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის ფორმებს. ხშირ შემთხვევაში, ასეთი ზღვარის დასადგენად კონკრეტული, ინდივიდუალური გარემოებების შეფასება არის საჭირო. იმის გასარკვევად, წარმოადგენს თუ არა შეჩერება დაკავებას თუ ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის სხვა შემთხვევას, საჭიროა ჩარევის მიზნისა და ამოცანის, განხორციელებული ჩარევის სამართლებრივი შედეგის და მისი ინტენსივობის შეფასება. მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ისეთი გარემოებანი, როგორებიცაა: უფლებაშეზღუდული პირის სამართლებრივი სტატუსი, შეზღუდვის ფორმა (ლეგიტიმური ძალის გამოყენება ან მისი გამოყენების რეალური საფრთხე), უფლებაში ჩარევის ხარისხი და ხანგრძლივობა.

21. დაკავებასთან გვაქვს საქმე, როდესაც პირი ეჭვმიტანილია კონკრეტული დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენაში და როდესაც მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, აუცილებელია საზოგადოებისგან პირის დროებით იზოლირება, ან მისი დახურულ სივრცეში გადაყვანა (მოთავსება) აუცილებელია ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის საქმის წარმოების უზრუნველყოფის მიზნით. ამდენად, დაკავების განსაზღვრების ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ასპექტს წარმოადგენს სივრცე, ანუ პირის განსაზღვრულ (როგორც წესი, დახურულ) სივრცეში მოთავსების ფაქტი, როდესაც მას ამ სივრცის დატოვების შესაძლებლობა არ აქვს. ამასთან, პირი დაკავებულად ჩაითვლება იმ მომენტიდან, როდესაც მას ფიზიკური თავისუფლება დახურულ სივრცეში გადაყვანის მიზნით შეეზღუდება. გარდა ამისა, მე-18 მუხლის მიზნებისთვის თავისუფლების ნებისმიერი შეზღუდვა დაკავებას წარმოადგენს, თუ პირს თავისუფლება ხანგრძლივი დროით (72 საათის ფარგლებში) ეზღუდება. თავისუფლების შეზღუდვის სწორედ ამგვარ შემთხვევაზე ვრცელდება მე-18 მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრული სასამართლოსადმი წარდგენის ვალდებულება და ამავე მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული დაცვის უფლების უზრუნველყოფის გარანტია.

22. სადავო ნორმით გათვალისწინებული პოლიციელის უფლებამოსილება, ერთი შეხედვით, დაკავების მსგავსების შთაბეჭდილებას ქმნის. ორივე შემთხვევაში, შეჩერებისას, ისევე როგორც პირის დაკავებისას, პოლიციელი უფლებამოსილია, შეზღუდოს პირის ფიზიკური თავისუფლება, მოითხოვოს კონკრეტულ ადგილას პირის გაჩერება. თუმცა იმისთვის რომ სადავო ნორმა კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მიზნებისთვის დაკავებად დაკვალიფიცირდეს, ის ქვემოთ ჩამოთვლილი კრიტერიუმებიდან ერთ-ერთს მაინც უნდა აკმაყოფილებდეს: სამართლებრივად ან ფაქტობრივად უნდა წარმოადგენდეს სისხლისსამართლებრივ დევნას; უნდა უკავშირდებოდეს, პირის ნების საწინააღმდეგოდ, მისი ფიზიკური თავისუფლების შეზღუდვის და დახურულ (შემოფარგლულ) სივრცეში გადაყვანის ან/და მოთავსების ფაქტს; თავისუფლების შეზღუდვის დრო უნდა იყოს საკმარისად ხანგრძლივი იმისთვის, რომ ის შეზღუდვის ინტენსივობის ხარისხით მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ დაკავებას ფაქტობრივად გაუთანაბრდეს.

23. სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს პოლიციელის უფლებას, გადაიყვანოს პირი დახურულ სივრცეში (საკანში, განყოფილებაში ან აიძულოს მანქანაში ჩაჯდომა), თუმცა ის ავალდებულებს პირს, დაემორჩილოს პოლიციელს და შეწყვიტოს მოძრაობა. მიუხედავად იმისა, რომ პირი ღია სივრცეში იმყოფება, მისი ფიზიკური თავისუფლება შეზღუდულია, პოლიციელის ნებართვის გარეშე იგი ვერ დატოვებს შეჩერების ადგილს. პოლიციელი უფლებამოსილია, გააჩეროს პირი დროის გარკვეული პერიოდით ისე, რომ პირს არ ჰქონდეს თავისუფლად გადაადგილების შესაძლებლობა და ამ დროის განმავლობაში იმყოფებოდეს პოლიციელის კონტროლის ქვეშ. შესაბამისად, პასუხი უნდა გაეცეს მოსარჩელეთა მიერ დასმულ კითხვას: ხომ არ წარმოშობს სადავო ნორმა შეჩერებული პირის მიმართ პროცესუალური მოქმედებების განხორციელების საფრთხეს და ამის შედეგად ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევამ ისეთ ინტენსივობას მიაღწიოს, რომ პრაქტიკულად დაკავებას გაუთანაბრდეს? ხომ არ არის შესაძლებელი შეჩერების შედეგად, პირს თავისუფლება ხანგრძლივი დროით (48 საათამდე ან უფრო მეტი ვადით) შეეზღუდოს მისთვის სამართლებრივი სტატუსის და შესაბამისი პროცესუალური უფლებების მინიჭების გარეშე?

24. მოსარჩელენი ასევე მიიჩნევენ, რომ პოლიციის უფლებამოსილებების დამდგენი საკანონმდებლო ნორმები, როგორც წესი, პირდაპირ უნდა მიუთითებდეს თუ რა მიზნით (რომელი ამოცანის შესასრულებლად) უნდა ჩატააროს პოლიციელმა ესა თუ ის მოქმედება. ასეთ ნორმებში ღონისძიების მიზნის გაწერა ემსახურება უფლებაშემზღუდველი ნორმის მეტ სიცხადეს. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვა არ უნდა ხდებოდეს ისეთი ბუნდოვანი ფორმულირებების საფუძველზე, როგორიცაა - „გონივრული ეჭვი“ და „გონივრული დრო“. მას აუცილებლად მიაჩნია, რომ “...კანონმდებელმა კონკრეტულად განსაზღვროს გარემოებები, თუ რის საფუძველზე შეუძლია პოლიციელს შეაჩეროს პიროვნება და მეორე, რა საპოლიციო მოქმედებას განახორციელებს შეჩერებული პირის მიმართ“. როდესაც პოლიციის უფლებამოსილებათა დამდგენი ნორმების მიზანი (ამოცანა) არ არის ნათლად ფორმულირებული, რთული ხდება იმის განსაზღვრა, თუ რა შემთხვევაში და რა მიზნით უნდა განახორციელოს უფლებამოსილმა თანამდებობის პირმა ეს ღონისძიება. მოსარჩელე თვლის, რომ შეჩერების ღონისძიება პირის იდენტიფიცირების მიზნით უნდა ხდებოდეს, რაც სადავო ნორმით გათვალისწინებული უფლებამოსილების გადამეტების ან მისი ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობას გამორიცხავს.

25. სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის მოსაზრებას და თვლის, რომ განსაზღვრულობის მოთხოვნა განსაკუთრებით მკაცრია იმ საპოლიციო ფუნქციის (მოქმედების) დამდგენი ნორმების მიმართ, რომლებიც კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვას იწვევს. კანონმდებლობის განსაზღვრულობის პრინციპიდან გამომდინარეობს პოლიციელის უფლებამოსილებების მკაცრად და ცხადად რეგლამენტირების კონსტიტუციური ვალდებულება, აუცილებელია, რომ პოლიციის უფლებამოსილებები, მათი საფუძვლები და განხორციელების წინაპირობები მკაფიოდ იყოს გაწერილი. შეჩერება თავისთავად ემსახურება ლეგიტიმურ მიზნებს, მაგრამ, ამავე დროს, იმისთვის, რომ აღნიშნულმა ნორმამ თანაზომიერების ტესტი დააკმაყოფილოს, ის უნდა იყოს განჭვრეტადი, უფლებაში ჩარევა უნდა ემყარებოდეს ობიექტურად იდენტიფიცირებად საფუძვლებს.

26. ადამიანის ფიზიკურ თავისუფლებაში ჩარევის საფუძვლების საკანონმდებლო დონეზე დეტალიზების გარეშე, რეალურად, აზრს კარგავს მე-18 მუხლით გათვალისწინებული გარანტიები. ნათელი უნდა იყოს უფლების შეზღუდვის მიზნები, მისი საფუძვლები, ასევე განჭვრეტადი უნდა იყოს ის შედეგებიც, რომლებიც შესაძლებელია უფლებაში ჩარევას მოჰყვეს. უფლებაშემზღუდველი ნორმა საკმარისად ცხადი უნდა იყოს, რათა არ გამოიწვიოს უფლების იმაზე მეტად შეზღუდვა, ვიდრე ეს აბსოლუტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. ნებისმიერი ქმედება, რომელიც პირად თავისუფლებაში ჩარევას უკავშირდება, მკაფიოდ ფორმულირებული საკანონმდებლო ნორმების საფუძველზე, კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოთხოვნების სრული დაცვით უნდა განხორციელდეს.

27. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური დავის გადასაწყვეტად აუცილებელია გაირკვეს, ექვემდებარება თუ არა განმარტებას სადავო ნორმით გათვალისწინებული “გონივრულობა” („გონივრული ეჭვი“, „გონივრული დრო“). გასაზიარებელია მოსარჩელეთა არგუმენტი, რომ ამ მხრივ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის გადაწყვეტილებაში (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის N2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) მოცემული „გონივრული ეჭვის“ განმარტება დაკავების საფუძველს უკავშირდება და, ამდენად, ის ვერ გამოდგება „გონივრული ეჭვის“ როგორც პირის შეჩერების საფუძვლის განმარტებისთვის. აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღების მომენტში სისხლის სამართლის საპროცესო კანონმდებლობა ითვალისწინებდა პირის დაკავების შესაძლებლობას, თუ არსებობდა „გონივრლი ეჭვი“, რომ პირი შეიძლება მიმალულიყო.

28. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეჩერება წარმოადგენს დანაშაულის პრევენციის, მისი დროული აღკვეთის ან მასზე რეაგირების მექანიზმს. პირის შეჩერება შეიძლება მოხდეს, თუ არსებობს გონივრული ეჭვი, რომ პირმა ჩაიდინა, სჩადის ან შესაძლოა ჩაიდინოს დანაშაული. ძალზე რთულია კანონით წინასწარ ყველა იმ სავარაუდო გარემოების განსაზღვრა, რომელიც ეჭვის წარმოქმნის საფუძველი შეიძლება გახდეს. განურჩევლად იმისა, თუ რასთან გვაქვს საქმე, შეჩერებასთან თუ დაკავებასთან, შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე პირი გადაწყვეტილებას შექმნილი ვითარებისა და ფაქტობრივი გარემოებების შეფასების საფუძველზე იღებს. შესაძლო დანაშაულთან დაკავშირებული გარემოებების შეფასებას, შეჩერებას ან ზედაპირული შემოწმების გადაწყვეტილებას, პოლიციელს საკუთარი ინტუიცია, გამოცდილება და სამართელბრივი ნორმები კარნახობს. ეს გადაწყვეტილება პოლიციელის ინდივიდუალურ გამოცდილებას, მის ცოდნას ეფუძნება. შესაბამისად, სავარაუდო დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებული ეჭვის წარმოშობა დაკავშირებულია ობიექტური გარემოებების სუბიექტურ შეფასებასთან.

29. ამავე დროს დაუშვებელია, რომ პირის თავისუფლებაში ჩარევა ეფუძნებოდეს მხოლოდ სუბიექტურ განცდას, წინათგრძნობას ან ინტუიციას. პირის მიერ შესაძლო დანაშაულის ჩადენასთან დაკავშირებული ეჭვის წარმოქმნა ისეთ ფაქტს, გარემოებას ან მათ ერთობლიობას უნდა ემყარებოდეს, რომელიც ობიექტურ დამკვირვებელს ეჭვის წარმოქმნის საფუძვლიანობაში დაარწმუნებს. გონივრული ეჭვის მტკიცებულებითი სტანდარტი წარმოადგენს დასაბუთებული ვარაუდის წინა საფეხურს. გონივრული ეჭვის საფუძველზე, სახეზე არის მხოლოდ ეჭვი.

30. განსხვავებულ გარემოში ეჭვის წარმოქმნის საფუძველი შესაძლოა განსხვავებული იყოს, ის შეიძლება განაპირობოს შეჩერებული პირის უჩვეულო ქმედებამ, მისმა გარეგნობამ, ჩაცმულობამ ან სხვა ისეთმა გარემოებებმა, რომლებიც პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენაზე მიუთითებს. სადავო ნორმის თანახმად, შეჩერების საფუძველია პოლიციელის ეჭვი პირის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენის შესახებ, ხოლო შეჩერების მიზანს ამ ეჭვის შემოწმება წარმოადგენს. მდგომარეობა იცვლება, როდესაც ფაქტობრივი გარემოებები აშკარად იძლევა იმის ვარაუდის საფუძველს რომ დანაშაული ჩადენილ იქნა. ამ შემთხვევაში ეჭვის ასპექტი იცვლება უფრო მყარი და სარწმუნო ფაქტობრივი გარემოებებით. როდესაც კავშირი დანაშაულსა და კონკრეტულ პირს შორის უფრო მეტად ხელშესახებია, მაშინ პოლიციელი არა გონივრული ეჭვის, არამედ დასაბუთებული ვარაუდის საფუძველზე მოქმედებს.

31. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ კანონი შეჩერების საფუძვლების და გონივრული ეჭვის წარმოშობის მხოლოდ ტიპურ გარემოებებს განსაზღვრავს, ის ვერ იქნება ამომწურავი და არატიპური სიტუაციისათვის გამოსადეგი. სახელმძღვანელო მითითებები, ზოგიერთ შემთხვევაში, შესაძლოა დაეხმაროს პოლიციელს სადავო ნორმა უფრო ეფექტურად გამოიყენოს, თუმცა შეჩერების ყველა შესაძლო საფუძვლის ან გარემოების კანონით განსაზღვრა პრაქტიკულად შეუძლებელია. იმისთვის, რომ ასეთი რეგულაცია პრაქტიკულად გამოყენებადი იყოს, ის გარკვეული მოქნილობით უნდა ხასიათდებოდეს. სასამართლო იზიარებს მოპასუხის პოზიციას, რომ, რიგ შემთხვევებში, კანონმდებელი იძულებულია, გამოიყენოს მოქნილი ტერმინები, რათა შესაბამისი ნორმა მოერგოს სხვადასხვა წინასწარ განუსაზღვრელ გარემოებებს.

32. როგორც უკვე აღინიშნა, პირის შეჩერების საფუძველს წარმოადგენს მის მიერ დანაშაულის შესაძლო ჩადენის შესახებ გონივრული ეჭვი, ხოლო მიზანს (ამოცანას) ამ ეჭვის დადასტურება ან გამორიცხვა. აუცილებელია, რომ გონივრული ეჭვის წარმოქმნის საფუძვლები ობიექტურად შეფასებადი იყოს, ის უნდა ემყარებოდეს ისეთ გარემოებებსა ან/და ინფორმაციას, რომლის აღწერა და მკაფიოდ არტიკულირება იქნება შესაძლებელი და, რომლიც მიუკერძოებელ დამკვირვებელს ეჭვის წარმოქმნის გონივრულობაში დაარწუნებს. ეჭვი გონივრულია, იგი შესაძლოა ობიექტურ საფუძველს ემყარებოდეს, თუ შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე სხვა პოლიციელს, მსგავს გარემოებებში, დანაშაულის შესაძლო ჩადენასთან დაკავშირებით ასეთივე ეჭვი წარმოექმნებოდა. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ გონივრული ეჭვი არ ემყარებოდეს ისეთ შეხედულებებსა თუ სტერეოტიპებს, რომლებმაც შესაძლოა კონსტიტუციურ უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევა გამოიწვიონ. „გონივრული ეჭვის“ მოქნილი, თუმცა არა ბუნდოვანი ცნება, აუცილებელია ბალანსის დასადგენად, ერთი მხრივ, დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის საჯარო ინტერესსა და, მეორე მხრივ, პოლიციელის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისგან ადამიანის დაცვის აუცილებლობას შორის.

33. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ თავისუფლების შეზღუდვის ხანგრძლივობა მკაცრად შემოიფარგლება იმ დროით, რაც აბსოლუტურად აუცილებელია გონივრული ეჭვის შესამოწმებლად. გონივრული ვადა ინდივიდუალურად უნდა შეფასდეს ყველა შემთხვევაში და პოლიციელი ვალდებულია, ჰქონდეს გონივრული დასაბუთება ამა თუ იმ დროით პირის შეჩერებისთვის. შეჩერება, როგორც უფლებაში ნაკლებად ინტენსიური ჩარევა, გამართლებულია, თუ ჩარევა მკვეთრად შემოფარგლულია დროში და ეს დრო საკმაოდ მცირეა.

34. მნიშვნელოვანია, ასევე აღინიშნოს, რომ შეჩერების დროის პროპორციულად იზრდება პოლიციელის მხრიდან პირის დაყოვნების მეტად დასაბუთებულობის მოთხოვნაც. თავისუფლების შეზღუდვის დრო არ უნდა იყოს იმდენად ხანგრძლივი, რომ შეჩერებულ პირს შეუქმნას შთაბეჭდილება, თითქოს მისი გადაადგილების თავისუფლება გაურკვეველი (განუსაზღვრელი) დროით არის შეზღუდული. მაგალითად, პირის შეჩერება შესაძლებელია დაკავებად იმ შემთხვევაში დაკვალიფიცირდეს, თუ გონივრული ეჭვის შემოწმებისთვის განკუთვნილი დრო მკვეთრად აღემატება, საგზაო მოძრაობის წესების დარღვევის შემთხვევაში, პოლიციელის მიერ რუტინული შემოწმებისთვის განკუთვნილ მაქსიმალურად აუცილებელ დროს. ცხადია, რომ შეჩერებული პირი უნდა გათავისუფლდეს მაშინვე, როგორც კი შეჩერების საფუძველი წყვეტს არსებობას - გონივრული ეჭვის გაქარწყლებისთანავე. შესაბამისად, სადავო ნორმა ადგენს პოლიციელის უფლებამოსილებას, დროის მცირე მონაკვეთით შეაჩეროს პირის თავისუფალი გადაადგილება, რაც სავარაუდო დანაშაულის თავიდან აცილების შესაძლებლობას იძლევა.

35. ასევე აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელეებს არ მიუთითებიათ საერთო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე, რომელიც შეჩერების გონივრულობის შეფასების სირთულეზე მიუთითებდა. ასეთი პრეცედენტების არარსებობის პირობებში, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელეთა მოსაზრებას, რომ ტერმინების - „გონივრული ეჭვის“ ან „გონივრული დროს“ განმარტება სირთულეს წარმოადგენს და, რომ სასამართლოსადმი მიმართვა უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვის ეფექტურ საშუალებად ვერ შეფასდება.

36. სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის (503-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელი) მოსაზრებას, რომ ადამიანის თავისუფლების, მისი კონსტიტუციური უფლების შეზღუვა მხოლოდ კანონით განსაზღვრულ შემთხვევაში არის დასაშვები. პოლიციის ამოცანა, მისი უფლებამოსილება უკავშირდება ადამიანის უფლებების დაცვას, მართლსაწინააღმდეგო, საზოგადოებრივად საშიში ქმედებისა და დანაშაულის პრევენციას, მათ გამოვლენას. ამ ამოცანების შესრულება (პოლიციელის მიერ) ძალის (ძალაუფლების) ლეგიტიმურ გამოყენებას და, ამდენად, ადამიანის კონსტიტუციური უფლებების და თავისუფლებების შეზღუდვას უკავშირდება. სწორედ ამიტომ, პოლიციელის ნებისმიერი ქმედება კანონით მკაცრად უნდა იყოს რეგლამენტირებული. პოლიციელი უფლებამოსილია, მხოლოდ კანონმდებლობით პირდაპირ განსაზღვრულ შემთხვევაში შეზღუდოს პირის კონსტიტუციური უფლებანი. მოთხოვნას, რომელიც პირდაპირ არ გამომდინარეობს კანონმდებლობიდან და ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევას იწვევს, არ აქვს სავალდებულო ხასიათი. ასეთი მოთხოვნის შესრულებაზე უარის თქმა ვერ გახდება პირის მიმართ უფრო მკაცრი ღონისძიების გატარების საფუძველი. სადავო ნორმის თანახმად პოლიციელი უფლებამოსილია, შეაჩეროს პირი, ვინაიდან ეს კანონით პირდაპირ არის დადგენილი. მაგრამ იგი ვერ განახორციელებს სხვაგვარ უფლებაშემზღუდველ ქმედებას/ღონისძიებას, რომელიც არ არის გათვალისწინებული კანონმდებლობით ან/და უშუალოდ არ გამომდინარეობს პოლიციელის უფლებამოსილებიდან.

37. ასევე გასაზიარებელია მოსარჩელის მოსაზრება, რომ კანონმდებლობა შეძლებისდაგვარად ცხადად უნდა განსაზღვრავდეს შეჩერების შემდგომ განსახორციელებელი ქმედებების ჩამონათვალს, ვინაიდან მხოლოდ კანონით პირდაპირ დადგენილი უფლებამოსილება შეიძლება გახდეს ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის საფუძველი. პოლიციელის კომპეტენცია ადეკვატური უნდა იყოს შეჩერების მიზნების უზრუნველსაყოფად, რაც, იმავდროულად, შეჩერებული პირის მხრიდან, პოლიციელის უფლებამოსილებების შემხვედრ ვალდებულებებსაც გულისხმობს. რამდენადაც სადავო ნორმა დანაშაულის პრევენციას, მასზე რეაგირებას ემსახურება, მისი ამოცანაა პოლიციელი აღჭურვოს ისეთი უფლებამოსილებით, რომელიც მას სამართალდამცავი ფუნქციის ეფექტურად განხორციელების შესაძლებლობას მისცემს. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ შეჩერების მიზანს პირის იდენტიფიცირება უნდა წარმოადგენდეს და, ამდენად, სადავო ნორმა ამაზე პირდაპირ უნდა მიუთითებდეს.

38. პირის იდენტიფიცირების უფლებამოსილება, შეჩერების უფლებამოსილების მსგავსად, დანაშაულის პრევენციას ან მის გამოვლინებას ემსახურება. პირის იდენტიფიცირების პროცესი შესაძლებელია ერთ-ერთ აუცილებელ ღონისძიებას წამროადგენდეს და, ამასთანავე, ის შეჩერებული პირის დანაშაულთან კავშირის დადგენასაც უწყობდეს ხელს. თუმცა, რიგ შემთხვევებში, პირის იდენტიფიცირება ვერ გამორიცხავს და ვერც დაადასტურებს მის კავშირს სავარაუდო დანაშაულთან. იდენტიფიცირება შესაძლებელია იყოს ეფექტური ღონისძიება ზოგიერთი სახის დანაშაულის ან სამართალდარღვევის პრევენციისა და გამოვლენისათვის (მოსარჩელის მიერ მაგალითად მოყვანილი უკანონო მიგრანტების გამოვლენისათვის). იდენტიფიცირების (პირადობის მოწმობის მოთხოვნის) უფლებამოსილება ასევე შესაძლებელია იყოს „საეჭვო“ პირთან კომუნიკაციის დამყარების საშუალება, თუმცა არასაკმარისი აღმოჩნდეს „გონივრული ეჭვის“ შესამოწმებლად და, ამდენად, პოლიციელი სხვა ქმედებების/ღონისძიებების განხორციელების საჭიროების წინაშე დააყენოს.

39. სადავო ნორმა პოლიციელს, ეჭვის საფუძველზე, პირთან კონტაქტის შესაძლებლობას აძლევს, რისი საშუალებითაც მას უნდა შეეძლოს დანაშაულის ჩადენის გონივრული ეჭვის დადასტურება ან გაქარწყლება. რიგ შემთხვევებში, პირის ხანმოკლე შეჩერება და ვიზუალური დაკვირვება შესაძლებელია საკმარისი აღმოჩნდეს წარმოქმნილი ეჭვის შესამოწმებლად. იდენტიფიცირების მიზნით, პირადობის დამადასტურებელი მოწმობის მოთხოვნის ან პირის გამოკითხვის უფლებამოსილების პოლიციელისთვის მინიჭებით, გონივრული ეჭვის საფუძველზე პირის შეჩერება შესაძლოა დანაშაულის პრევენციის უფრო ეფექტური საშუალება იყოს, თუმცა, ამავე დროს, პირის თავისუფლებაში უფრო ინტენსიურ ჩარევასაც ითვალისწინებს, რამდენადაც პოლიციელის ამგვარი უფლებამოსილებით აღჭურვა, პირის მხრიდან შესაბამისი ვალდებულების არსებობას გულისხმობს.

40. სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის საფუძველი ვერ გახდება ის გარემოება, რომ ის, მართალია, ემსახურება ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას, მაგრამ ამ მიზნის მიღწევის ყველაზე ეფექტურ საშუალებას არ წრმოადგენს. როგორც კანონის სიცხადე და ეფექტიანობა მისი კონსტიტუციურობის გარანტია ყოველთვის ვერ იქნება, ასევე არასწორია იმის მტკიცება, რომ კანონი მხოლოდ იმიტომ შეიძლება იყოს არაკონსტიტუციური, რომ იგი დანაშაულის აღკვეთის მაქსიმალურად ეფექტურ საშუალებას არ წარმოადგენს. სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეჩერება დანაშაულის აღკვეთის ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება და ის მიზნის მიღწევის ერთ-ერთი ვარგისი საშუალებაა. უფლებაშემზღუდველი ნორმის არსებობა გამართლებულია, თუ ის კონსტიტუციით განსაზღვრული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ნაკლებად მზღუდავი (თანაზომადი) საშუალებაა. ასეთი ნორმა კონსტიტუციის შეუსაბამო მაშინ ხდება, როდესაც ის მიზნის მიღწევის არათანაზომად, არაგონივრულად მკაცრ ან/და უვარგის საშუალებას წარმოადგენს.

41. ზოგადად, პოლიციელის უფლებამოსილება, შეჩერების შემთხვევაში მოითხოვოს პირადობის დამადასტურებელი საბუთი ან სხვაგვარად მოახდინოს პირის იდენტიფიცირება, შესაძლებელია უშუალოდ უკავშირდებოდეს პოლიციელის ფუნქციას, გამომდინარეობდეს პოლიციელის ზოგადი უფლებამოსილებიდან, უზრუნველყოს საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვა. როდესაც ადგილი აქვს სავარაუდო დანაშაულს ან სხვა სამართალდარღვევას, პოლიციელს უნდა გააჩნდეს უფლებამოსილება, გაარკვიოს იმ პირის ვინაობა, რომელმაც ასეთი ქმედება განახორციელა.

42. ამავე დროს, სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის (503-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელი) მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ, ვინაიდან სადავო ნორმით პოლიციელის ასეთი უფლებამოსილება განსაზღვრული არ არის, შეჩერებულ პირს არ წარმოექმნება ვალდებულება, დაასახელოს ვინაობა ან წარადგინოს პირადობის დამადასტურებელი საბუთი, ან, მით უფრო, პასუხი გასცეს პოლიციელის კითხვას (პოლიციელის მხრიდან ასეთი კითხვების დასმის შემთხვევაში). ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ პირის უარი ვერ გახდება მის მიმართ უფრო მკაცრი ღონისძიების განხორციელების საფუძველი, რამდენადაც შეჩერებული პირის მიმართ კანონმდებლობა ასეთ ვალდებულებას არ ადგენს. ამ მხრივ, სადავო ნორმა პოლიციელის ორ უფლებამოსილებას განსაზღვრავს: პირის შეჩერებასა და მის ტანსაცმელზე ზედაპირულ დათვალიერებას (საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით). სადავო ნორმით გათვალისწინებული ეს უფლებამოსილებები განაპირობებს პირის ვალდებულებას, შეჩერდეს და ხელი არ შეუშალოს ზედაპირულ დათვალიერებას. ბუნებრივია, რომ პირს პოლიციელის ზემოთ აღნიშნული ქმედებების კანონიერებისა და დასაბუთებულობის მიზნით, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება გარანტირებული აქვს.

43. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეჩერების ღონისძიება წარმოადგენს პირად ხელშეუხებლობის უფლებაში ჩარევის ნაკლებად ინტენსიურ ფორმას. შეჩერების საფუძველი შეიძლება იყოს ისეთი ქმედება, გარემოება (გარემოებები) ან მათი ერთობლიობა, რომელიც ნეიტრალურ, ობიექტურ დამკვირვებელს დანაშაულის შესაძლო ჩადენის შესახებ ეჭვს გაუჩენს. პოლიციელი ვალდებულია ამტკიცოს, რომ შეჩერების გადაწყვეტილება ემყარებოდა ობიექტურ გარემოებებს, რომლებიც შეჩერებულ პირსა და სავარაუდო დანაშაულს შორის გონივრულ კავშირზე მიუთითებდა.

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტთან და 42–ე მუხლის მესამე პუნქტთან მიმართებით

44. ცალკე შეფასებას საჭიროებს მოსარჩელის (513-ე ნომრით რეგისტრირებული სარჩელი) მსჯელობა, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეჩერების შემთხვევაში, პირს უნდა ჰქონდეს მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით და 42-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებებით სარგებლობის შესაძლებლობა. მოსარჩელეთა აზრით, საქართველოს კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს პირის შეჩერების საფუძვლებს, ამდენად, შეჩერებისას პირი ისეთივე გარანტიებით უნდა სარგებლობდეს, როგორც დაკავებისას ისარგებლებდა. მათი მტკიცებით, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ დავუშვებთ, რომ შეჩერება უფლებაში ჩარევის ინტენსივობით განსხვავდება დაკავებისაგან, სადავო ნორმის ბუნდოვანების გამო, ის შესაძლოა ფაქტობრივად დაკავებაში გადაიზარდოს.

45. მოსარჩელე მხარე განმარტავს, რომ სადავო კანონი არ განიხილავს შეჩერებულ პირს დაკავებულად, მას არც ბრალდებულის სტატუსი გააჩნია და, შესაბამისად, ის დაცვის უფლებით ვერ ისარგებლებს. მოსარჩელემ ასევე აღნიშნა, რომ სადავო ნორმები შესაძლებლობას აძლევს პოლიციელს, განახორციელოს გარკვეული ქმედებები (ღონისძიებები) შეჩერებული პირის მიმართ. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლომ უნდა განმარტოს საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტისა და 42–ე მუხლის მესამე პუნქტის ურთიერთმიმართების საკითხი. ამასთანავე, გადასაწყვეტია სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიების გატარებისას დაცვის უფლებით მოცული გარანტიის გამოყენების საკითხი. ორივე შემთხვევაში, სადავო ნორმის შეფასების თვალსაზრისით, გადამწყვეტია მის საფუძველზე პოლიციელის მიერ გასატარებელი ღონისძიების ხასიათი, მისი არსი.

46. საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლი და მისი ფარგლები საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთ გადაწყვეტილებაში იქნა განმარტებული. აღნიშნული კონსტიტუციური დანაწესი განამტკიცებს ყოველი ადამიანის უფლებას, თავისი უფლება–თავისუფლებების დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის 42–ე მუხლის დანაწესს „ინსტრუმენტულ უფლებად“ მიიჩნევს და აღნიშნავს, რომ მოცემული მუხლი „…უზრუნველყოფს უფლებებისა და კანონიერი ინტერესების სასამართლოს მეშვეობით დაცვადობას…“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 27 აგვისტოს გადაწყვეტილება # 1/2/434 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლში რეგლამენტირებული მექანიზმი ინდივიდის უფლება–თავისუფლებათა დაცვის უაღრესად მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს. ამის დასტურად, საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ–ერთ საქმეზე განაცხადა, რომ „სამართლიანი სასამართლოს უფლება წარმოადგენს უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს, რომელიც აწესრიგებს ინდივიდსა და სახელმწიფოს, ასევე კერძო პირებს შორის არსებულ სადავო ურთიერთობებს, უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების ეფექტურ რეალიზაციას და უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევისაგან დაცვას…“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება # 1/1/403,427 საქმეზე „კანადის მოქალაქე ჰუსეინ ალი და საქართველოს მოქალაქე ელენე კირაკოსიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

47. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ცხადია, რომ კონკრეტული უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველსაყოფად მნიშვნელოვანია ამ უფლების სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობის არსებობა, სხვაგვარად უფლება, როგორც ასეთი, დგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. აქედან გამომდინარე, უფლება–თავისუფლებათა დასაცავად სასამართლოს ხელმისაწვდომობის არარსებობა ან სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მარტო სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ საფრთხეს უქმნის ასევე იმ უფლებას, რომლის დაცვასაც უნდა ემსახურებოდეს სასამართლოსადმი მიმართვა. ამასთანავე, სამართლიანი სასამართლოს უფლება განამტკიცებს არა მხოლოდ სასამართლოსადმი ფორმალურ ხელმისაწვდომობას, არამედ ასევე მოითხოვს, რომ კონკრეტული საქმის განმხილველ სასამართლოს უნდა ჰქონდეს უფლების დარღვევაზე რეაგირების ეფექტური საშუალება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ხელმისაწვდომობა სამართლიან სასამართლოზე, როგორც უფლება, იქცევა ფიქციად და მიიღებს მხოლოდ თეორიულ სახეს. საბოლოო ჯამში, რადგან სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობა, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის უფლება–თავისუფლებათა სრულ რეალიზაციასა და ადეკვატურ დაცვას ემსახურება, სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს ყველა იმ სიკეთის სასამართლოს გზით დაცვის შესაძლებლობას, რომელიც თავისი არსით წარმოადგენს უფლებას.

48. საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტი შემდეგი შინაარსისაა: „დაკავებულ ან დაპატიმრებულ პირს დაკავების ან დაპატიმრებისთანავე უნდა განემარტოს მისი უფლებები და თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი. მას დაკავების ან დაპატიმრებისთანავე შეუძლია მოითხოვოს დამცველის დახმარება, რაც უნდა დაკმაყოფილდეს“. როგორც მუხლის შინაარსიდან ჩანს, დამცველის მოთხოვნის უფლება პირის დაკავებას ან დაპატიმრებას უკავშირდება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტის მეორე წინადადება და აღნიშნა, რომ, მართალია, ეს დანაწესი არ ადგენს დამცველის საქმეში მონაწილეობის მისაღებად დაშვების კონკრეტულ ვადას, მაგრამ ნორმის არსიდან გამომდინარე, საჭიროა დაკავებული ან დაპატიმრებული პირის მოთხოვნა დამცველის დახმარების შესახებ, დაკმაყოფილდეს დაუყოვნებლივ, „მაქსიმალურად გონივრულ დროში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 29 იანვრის გადაწყვეტილება # 2/3/182, 185, 191 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ფირუზ ბერიაშვილი, რევაზ ჯიმშერიშვილი და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

49. საკონსტიტუციო სასამართლომ, ამავე საქმეზე, კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტის მეორე წინადადებისა და კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მესამე პუნქტის ერთობლივი წაკითხვის შედეგად დაადასტურა იმის საჭიროება, რომ დაკავებული ან დაპატიმრებული პირი სარგებლობდეს დამცველის დახმარების გარანტიით.

50. არასწორია იმის მტკიცება, რომ თავისუფლების შეზღუდვის ყველა შემთხვევა მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნებს უნდა პასუხობდეს და, რომ ამ პუნქტით გათვალისწინებული „დაკავება“ ან „თავისუფლების სხვაგვარი შეზღუდვა“ ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევის ყველა შესაძლო შემთხვევას მოიცავს. როდესაც გადაადგილების თავისუფლების უფლებაში ჩარევა შედარებით დაბალი ინტენსივობით ხდება (მაგ., საგზაო მოძრაობის წესების დარღვევისას მძღოლის გაჩერება), ის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული გარანტიებისა და პროცესუალური უფლებების ავტომატურად ამოქმედებას არ იწვევს.

51. კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული დაცვის უფლებით სარგებლობის გარანტიას კონსტიტუცია პირის დაკავების ან დაპატიმრების (მისი დევნის) შემთხვევაში ადგენს. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმებიდან იკვეთება, რომ შეჩერება არ უკავშირდება სისხლისსამართლებრივი ხასიათის პროცესუალურ-სამართლებრივ ქმედებას, იგი მიზნად არ ისახავს პირის დაკავებას და არ უკავშირდება ადმინისტრაციული სამართალდარღვევის ფაქტობრივი გარემოებების გამოკვლევას. შეჩერების საფუძველს წარმოადგენს ეჭვი, რომ შეჩერებულმა პირმა შესაძლოა ჩაიდინა დანაშაული, თუმცა ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვა არ აღწევს ინტენსივობის იმ ხარისხს, რომელიც დაცვის უფლებით უზრუნველყოფის აუცილებლობას იწვევს.

52. ის გარემოება, რომ ეჭვის დადასტურების შემთხვევაში შესაძლოა პოლიციელის მიერ გატარებულ ღონისძიებას შედეგად მოჰყვეს შეჩერებული პირის ეჭვმიტანილად ან ბრალდებულად ცნობა, არ ცვლის თავად სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიების, პირის შეჩერების არსს, მის ხასიათს. აღნიშნული ღონისძიება წარმოადგენს პირის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის ნაკლებად ინტენსიურ ფორმას, რომელიც ემსახურება დანაშაულის შესაძლო ჩადენის შესახებ გონივრული ეჭვის დადასტურებას ან გამორიცხვას. იმის გათვალისწინებით, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე პირის გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვის ხანგრძლივობა მკაცრად შემოიფარგლება იმ პერიოდით, რაც აბსოლუტურად აუცილებელია აღნიშნული გონივრული ეჭვის შესამოწმებლად, შეჩერების ღონისძიება, მისი დროში განგრძობითობის თვალსაზრისით, უაღრესად შეზღუდული ხასიათის გამო, არ აღწევს ინტენსივობის იმ ხარისხს, რომელიც გამოიწვევდა საქართველოს კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიის ამოქმედებას. შესაბამისად, შეუძლებელია სადავო რეგულირება არღვევდეს კონსტიტუციის აღნიშნულ დანაწესს.

53. სასამართლომ ასევე უნდა გამოარკვიოს კონსტიტუციის მე–18 და 42–ე მუხლების ურთიერთმიმართება და პასუხი უნდა გაეცეს კითხვას, იწვევს თუ არა სადავო რეგულირებით გათვალისწინებული პირის შეჩერების ღონისძიება საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მესამე პუნქტით რეგლამენტირებული დაცვის უფლების ამოქმედებას.

54. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ თავის პრაქტიკაში განმარტა კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტისა და 42–ე მუხლის მესამე პუნქტის ურთიერთმიმართების საკითხი. სასამართლო კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მესამე პუნქტს, მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტთან შედარებით, უფრო ფართო დანაწესად განიხილავს. სასამართლო მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მესამე პუნქტი მოიცავს მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტს, თუმცა არ შემოიფარგლება ამ უკანასკნელი ნორმით რეგლამენტირებული მოთხოვნებით. ერთ–ერთ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მესამე პუნქტი ითვალისწინებს პირის უფლებას, ისარგებლოს დაცვის შესაძლებლობით, მისთვის თავისუფლების აღკვეთის შეფარდებისას, იმისდა მიუხედავად, რომ კონსტიტუციის მე–18 მუხლის მეხუთე პუნქტის თანახმად, პირს დაცვით სარგებლობის უფლება უჩნდება დაკავების ან დაპატიმრების მომენტიდან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება # 1/3/393,397 საქმეზე „სა­ქა­რთვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქე­ები – ვა­ხტანგ მა­სუ­რა­შვილი და ონისე მე­ბო­ნია სა­ქა­რთვე­ლოს პა­რლა­მე­ნტის წი­ნა­აღმდეგ“).

55. საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლი კონსტიტუციაში დაცვის უფლების ზოგად რეგლამენტაციას ახდენს. დაცვის უფლების არსი იმაში მდგომარეობს, რომ პირს, რომლის მიმართაც გარკვეული პროცესუალური ზომები ტარდება, უნდა გააჩნდეს შესაბამის პროცედურასა და მის შედეგზე ეფექტური ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობა.

56. სასამართლო განმარტავს, რომ დაცვის უფლების მოქმედება, რომელსაც კონსტიტუციური ნორმა განსაზღვრავს, არ შემოიფარგლება სისხლის სამართლის სფეროთი და ვრცელდება როგორც სამოქალაქო, ასევე ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაზე. ერთ–ერთ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 97–ე მუხლის („სასამართლოს უარი იმ პირის წარმომადგენლად დაშვებაზე, რომელიც არ არის ადვოკატი“) მე–2 ნაწილის პირველი წინადადება („სასამართლოს განჩინება ასეთი უარის შესახებ არ გასაჩივრდება“) საქართველოს კონსტიტუციის 42–ე მუხლის მესამე პუნქტთან მიმართებით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 16 თებერვლის გადაწყვეტილება # 1/1/186 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი წაქაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი, არის თუ არა აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმა იმდენად ფართო, რომ მოიცვას მოცემულ საქმეზე სადავო რეგულირებით გათვალისწინებული შემთხვევა. ამ კითხვისთვის პასუხის გასაცემად ამოსავალ წერტილს წარმოადგენს თავად სადავო რეგულირებით გათვალისწინებული ღონისძიების არსი, მისი ხასიათი.

57. აღნიშნულ კითხვაზე სასამართლოს პასუხი უარყოფითია. საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის მოქმედების ფარგლებში პირის შეჩერების ღონისძიებას ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის ნაკლებად ინტენსიურ ფორმად მიიჩნევს, რომელიც საჭიროა დანაშაულის შესაძლო ჩადენასთან დაკავშირებული გონივრული ეჭვის დადასტურებისათვის ან გამორიცხვისათვის. სასამართლომ უკვე იმსჯელა მოცემული ღონისძიების დროითი განზომილების შესახებ და აღნიშნა, რომ გადაადგილების თავისუფლების შეზღუდვის ხანგრძლივობა მკაცრად არის შემოფარგლული იმ დროით, რაც გონივრული ეჭვის შესამოწმებლად არის აბსოლუტურად აუცილებელი. როგორც ზემოთ აღინიშნა, სადავო ნორმა ზოგადად პოლიციელის უფლებამოსილებას ორ კომპონენტში განსაზღვრავს, კერძოდ კი, პირის შეჩერებისა და მის ტანსაცმელზე ზედაპირული შემოწმების წარმოების კონტექსტში. შეჩერებული პირის „ვალდებულებები“, რომელთაც სადავო ნორმა განსაზღვრავს, სწორედ ამ ორ ქმედებას შეესაბამება, მათგან გამომდინარეობს. უშუალოდ სადავო ნორმის საფუძველზე შეჩერებული პირი არ არის ასევე ვალდებული, გასცეს პასუხი პოლიციელის კითხვებს ან, მითი უფრო, მისცეს ჩვენება. ამასთანავე, პოლიციელთან კომუნიკაციაზე შეჩერებული პირის უარი ვერ გახდება მის მიმართ პოლიციელის მხრიდან უფრო მკაცრი ღონისძიების განხორციელების საფუძველი.

58. ამავე დროს, თუ პირი ჩათვლის, რომ შეჩერება მოხდა დაუსაბუთებლად ან დროის არაგონივრულად ხანგრძლივი ინტერვალით, კონსტიტუციისა და კანონის მოთხოვნათა დარღვევით, იგი უფლებამოსილია, მიმართოს სასამართლოს. ამავე დროს, ეს არ გამორიცხავს პირის შესაძლებლობას, პოლიციელის მხრიდან მისი გამოკითხვის მცდელობის შემთხვევაში, უარი განაცხადოს კითხვებზე პასუხის გაცემაზე, მოითხოვოს და ისარგებლოს დაცვის უფლებით, თუ თავად ჩათვლის, რომ შეჩერების შედეგად მის კანონიერ ინტერესებს, უფლებებსა და თავისუფლებებს რეალური საფრთხე ემუქრება.

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

59. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ტერმინი ,,ზედაპირული შემოწმება” ბუნდოვანია, არ იძლევა მისი პირადი ჩხრეკისაგან გამიჯვნის შესაძლებლობას. ამასთან, მისი აზრით, აღნიშნული ღონისძიება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული ჩხრეკის ღონისძიების იდენტურია. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სახეზე არ არის კონსტიტუციის მე-20 მუხლით დადგენილი სასამართლოს გადაწყვეტილება ან გადაუდებელი აუცილებლობა, რაც ჩხრეკის ჩატარების წინაპირობას წარმოადგენს. შესაბამისად, სადავო ნორმა წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის მე-20 მუხლთან.

60. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის ღირსების გამოხატულებას წარმოადგენს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო პირადი ცხოვრების კონსტიტუციურ უფლებას ადამიანის თავისუფლების კონცეფციის განუყოფელ ნაწილად განიხილავს და ინდივიდის დამოუკიდებელი განვითარების საფუძვლად მიიჩნევს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის განჩინება N1/2/458 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-4).

61. პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას და ის შესაძლოა შეიზღუდოს კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. მისი შეზღუდვის შესაძლებლობას თავად კონსტიტუციის მე-20 მუხლი ითვალისწინებს და შეზღუდვის შესაბამის კრიტერიუმებსაც შეიცავს. ამასთანავე, შეზღუდვის აუცილებელ პირობას წარმოადგენს მოთხოვნა, რომ უფლებაში ჩარევა შესაბამისი მიზნების მიღწევისთვის აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას უნდა წარმოადგენდეს. აქედან გამომდინარე, „…კონსტიტუციის მე–20 მუხლი განსაზღვრავს მასში მოცემული უფლების როგორც მატერიალურ შინაარსს, ისე უფლების შეზღუდვის ფორმალურ გარანტიებს…“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის N1/2/519 გადაწყვეტილება საქმეზე„საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე თამარ ჩუგოშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12).

62. კონსტიტუციური ნორმის თანახმად, შესაბამისი უფლების შეზღუდვა დასაშვებია სასამართლოს გადაწყვეტილებით ან მის გარეშე, თუ სახეზეა კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობა. აქედან გამომდინარე, კონსტიტუციის დანაწესი „…კანონმდებელს აძლევს პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების შინაარსის განსაზღვრის უფლებამოსილებას, მაგრამ, მხოლოდ იმ პირობით, რომ კანონმდებლის ნება კონსტიტუციური მოთხოვნის ადეკვატური იქნება…“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის N1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10).

63. საქართველოს კონსტიტუციის მე-20 მუხლით გათვალისწინებული მოსამართლის ბრძანების სავალდებულო პირობა ხელისუფლების მიერ უფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან აცილებას ემსახურება. ამასთანავე, სასამართლოს გადაწყვეტილების, როგორც ასეთის, არსებობა არ ნიშნავს აპრიორი შესაბამის უფლებაში ჩარევის თანაზომიერებას. რაც შეეხება კანონით გათვალისწინებულ გადაუდებელ აუცილებლობას, კონსტიტუციის მე-20 მუხლში აღნიშნული მოთხოვნა სასამართლო გადაწყვეტილების ალტერნატივის ფორმით არის რეგლამენტირებული. ბუნებრივია, (მსგავსად კონსტიტუციის მე-18 მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებისა) გადაუდებელი აუცილებლობის არსებობა კი არ გამორცხავს სასამართლო ზედამხედველობის აუცილებლობას, არამედ მას მხოლოდ დროში გადაანაცვლებს.

64. კონსტიტუციაში მოცემული გადაუდებელი აუცილებლობის რეგლამენტაცია კანონმდებლის პრეროგატივას წარმოადგენს, გადაუდებელი აუცილებლობის განმსაზღვრელი თითოეული პირობა გათვალისწინებული უნდა იქნეს კანონით. იმავდროულად, კანონით გათვალისწინებული პირობა, რომელიც გამოიყენება, მოსამართლის ბრძანების გარეშე, უფლებაში ჩარევისთვის, შესაბამისობაში უნდა იყოს კონსტიტუციაში რეგლამენტირებული გადაუდებელი აუცილებლობის შინაარსთან. აქედან გამომდინარე, „გადაუდებელი აუცილებლობის“ ცნების შინაარსის განსაზღვრისას, კანონმდებლის დისკრეციის ზღვარს წარმოადგენს კონსტიტუცია, ხოლო აღნიშნულ კონტექსტში კანონმდებლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შეფასება საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის სფეროს განეკუთვნება.

65. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ ასევე განაცხადა, რომ „გადაუდებელი აუცილებლობა“ გულისხმობს ისეთ შემთხვევებს, როდესაც თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, კონსტიტუციით გათვალისწინებული საჯარო ინტერესის მიღწევა, რეალურად არსებული ობიექტური მიზეზების გამო, შეუძლებელია კერძო ინტერესების დაუყოვნებლივი, მყისიერი შეზღუდვის გარეშე. ამასთან, ძალზე მკაფიო, ნათელი და ცალსახა უნდა იყოს, რომ კონსტიტუციის ფარგლებში, საჯარო ინტერესის სხვაგვარად დაცვის მცირედი ალბათობაც არ არსებობს. გადაუდებლობა მიუთითებს დროის სიმცირეზე, რაც უფლების შესაზღუდად მოსამართლის ბრძანების მოპოვების საშუალებას არ იძლევა და საჭიროებს დაუყოვნებლივ მოქმედებას.

66. შესაბამისი საკანონმდებლო რეგლამენტაციის საფუძველზე „გადაუდებელი აუცილებლობის“ არსებობა შესაძლოა დადგინდეს კონკრეტული ნორმის განმარტებისა და ანალიზის შედეგად. აქედან გამომდინარე, კანონმდებლის ნება აღნიშნულ კონტექსტში საკმარისად მკაფიოდ უნდა იქნეს ჩამოყალიბებული, რათა გამოირიცხოს ამ ცნების არასწორი ინტერპრეტაცია, რაც, საბოლოო ჯამში, უფლების დარღვევას გამოიწვევს.

67. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის მე–4 პუნქტი, რომელიც შეჩერებული პირის ტანსაცმელზე ზედაპირული შემოწმების ჩატარებას ითვალისწინებს, თავისი არსით, ვერ დაუფუძნება სასამართლოს გადაწყვეტილებას, რადგან ის პოლიციელის მიერ კონკრეტულ სავარაუდო საფრთხეზე მყისიერ რეაგირებას გულისხმობს. შესაბამისად, სადავო ნორმა უშვებს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების შეზღუდვას სასამართლოს გადაწყვეტილების გარეშე. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმება მოითხოვს უფლების შეზღუდვის ალტერნატიული საფუძვლის, კანონით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის საკითხის გადაწყვეტას.

68. ამასთანავე, სადავო ნორმის საფუძველზე საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტის სავარაუდო დარღვევასთან დაკავშირებით, მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ, ერთი მხრივ, ზედაპირული შემოწმება წარმოადგენს არაპროპორციულ ღონისძიებას, მკაცრ მეთოდს, რომელმაც ფაქტობრივად წაშალა ზღვარი ზედაპირულ შემოწმებასა და ჩხრეკას შორის, მეორე მხრივ, ხაზგასმით ითქვა, რომ ზედაპირული შემოწმების შემთხვევაში, პირი მოკლებულია შესაძლებლობას, რომ შემდეგ სასამართლომ განახორციელოს ზედამხედველობა მის პირად ცხოვრებაში ჩარევაზე, რადგან არ ხდება ამ ჩარევის დოკუმენტირება. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შესამოწმებლად სასამართლო ორივე არგუმენტს განიხილავს.

69. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე ”საქართველოს მოქალაქეები დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ” განაცხადა: „…მიუხედავად თითქოსდა დეტალური ჩამონათვალისა მე–20 მუხლი არ მოიცავს თავად ადამიანის ჩხრეკას, თუმცა უდავოა რომ სწორედ მე–20 მუხლი იცავს პიროვნების ხელშეუხებლობას, მხოლოდ ამ მუხლით გათვალისწინებული მოთხოვნების დაცვით არის შესაძლებელი პიროვნების, მისი სხეულის, ტანსაცმლის ან/და პირადი ნივთების შემოწმება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის განჩინება # 1/2/458 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“ II-17).

70. შესაბამისად, თუ ვიხელმძღვანელებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, პირის „ფიზიკური“ შემოწმება (იქნება ეს ტანსაცმლის, პირადი ნივთების და ა.შ.) ჩვეულებრივ შეფასდება კონსტიტუციის მე-20 მუხლის პირველი პუნქტის კონტექსტში და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში გადაწყდება ჩარევის პროპორციულობის საკითხი. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში, სასამართლო არ დგას ჩხრეკისა და ზედაპირული შემოწმების გამიჯვნის აუცილებლობის წინაშე, ჩხრეკასა და ზედაპირულ დათვალიერებას შორის სხვაობას თავად სადავო ნორმა ადგენს, რომელიც ზედაპირულ შემოწმებას პირად ცხოვრებაში ჩარევის ნაკლებად ინტენსიურ ქმედებად აღწერს.

71. ადამიანის უფლების შეზღუდვის მიზანს ყოველთვის უნდა წარმოადგენდეს სხვა კონსტიტუციური სიკეთის დაცვა, რადგან უფლების შეზღუდვის საჭიროება, ზოგადად, იმ შემთხვევაში დგება, როდესაც ამ უფლების რეალიზება შემხებლობაში მოდის სხვათა უფლებებთან ან დემოკრატიული საზოგადოების ინტერესებთან. აღნიშნულ კონტექსტში თანაზომიერების დაცვას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. ყურადსაღებია სამართლებრივი სიკეთისადმი მოსალოდნელი საფრთხის სიმძიმე. სამართლებრივი სიკეთე, ერთი მხრივ, წარმოდგენილია კონკრეტული უფლების სახით, რომლის შეზღუდვაც ხდება, ხოლო, მეორე მხრივ, არსებობს საზოგადოებრივი ინტერესი, რომლის დაცვასაც ემსახურება შესაბამის უფლებაში ჩარევა.

72. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ მოსარჩელის მსჯელობა სადავო ნორმის მცდარი განმარტებიდან გამომდინარეობს. 9¹ მუხლის მე-4 პუნქტიდან აშკარად იკვეთება, რომ პოლიციის თანამშრომელი უფლებამოსილია, აწარმოოს მხოლოდ ზედაპირული შემოწმება. ზედაპირული შემოწმება შეიძლება განხორციელდეს როგორც ტანსაცმელზე ხელის შეხებით, ასევე ტექნიკური საშუალებების გამოყენებით. ზედაპირულ შემოწმებად ვერ ჩაითვლება ისეთი ქმედება, რომელიც მოითხოვს ტანსაცმლის „ვიზუალურად უხილავი“ ნაწილის გამოჩენას ან ტანსაცმლის გახდას. ბუნებრივია, რომ ასეთი ქმედებები პირად ცხოვრებაში ჩარევის შედარებით უფრო მძიმე ფორმას წარმოადგენს და, ამდენად, უფლებაში ჩარევის ინტენსივობით, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ ჩხრეკას გაუტოლდება. იმ შემთხვევაში, თუ ზედაპირული შემოწმების შედეგად, პოლიციის თანამშრომელი დარწმუნდება, რომ პირი შეიარაღებულია, საკუთარი ან სხვა პირების უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნით, იგი უფლებამოსილი იქნება, განახორციელოს კანონით განსაზღვრული სხვა ქმედებები, რომელთა საფუძვლიანობას არც მოპასუხე და არც მოსარჩელე არ გამორიცხავენ.

73. სადავო ნორმის თანახმად, ზედაპირული შემოწმება მხოლოდ კონკრეტული გარემოებების არსებობისას გამოიყენება, იმ შემთხვევაში, თუ პოლიციელის მიერ საკუთარი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა გახდება საჭირო. შესაბამისად, სადავო ნორმის მოცემული ნაწილი მხოლოდ გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევაში ამოქმედდება. პოლიციელის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა წარმოადგენს იმ ლეგიტიმურ ინტერესს, რომელიც ამართლებს შესაბამის გადაუდებელ აუცილებლობას.

74. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის საფუძველზე, მოცემულ კონსტიტუციურ უფლებაში ჩარევის ყველა საფუძველი თუ წინაპირობა საკმარისად მკაფიო და კონკრეტული სახით არის ჩამოყალიბებული. სადავო ნორმით გათვალისწინებული ზედაპირული შემოწმება წარმოადგენს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების შეზღუდვის ნაკლებად ინტენსიურ ფორმას, რომელიც გამოიყენება პოლიციელის უსაფრთხოებისთვის შექმნილი სავარაუდო საფრთხის საპასუხოდ. აღნიშნულ საფრთხესთან დაკავშირებით არსებული გონივრული ეჭვი პოლიციელისგან მოითხოვს მყისიერ რეაგირებას, რასაც შედეგად მოაქვს შეჩერებული პირის კერძო ინტერესის დაუყოვნებლივი შეზღუდვა. შესაბამის საფრთხესთან დაკავშირებით, გონივრული ეჭვის არსებობის შემთხვევაში, „გადაუდებელი აუცილებლობის“ ცნებისთვის დამახასიათებელი მყისიერების ფაქტორის, დროის სიმცირის გათვალისწინებით, პოლიციელის უსაფრთხოების უზრუნველყოფა სხვაგვარად ვერ მოხდება, თუ არა მისი მხრიდან დაუყოვნებლივ მოქმედების საფუძველზე. საბოლოო ჯამში, სადავო ნორმით გათვალისწინებული გადაუდებელი აუცილებლობის შემთხვევა მატერიალური შინაარსით შესაბამისობაშია კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველ პუნქტში რეგლამენტირებულ მოთხოვნებთან. სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში დაცულია გონივრული თანაფარდობა კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის, შესაბამისად, კონკრეტული ნორმა, რომელიც უფლებაში ჩარევას არეგულირებს, აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.

75. სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელე მხარის არგუმენტს იმასთან დაკავშირებით, რომ სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში, შეჩერებული პირი მოკლებულია უფლებაში ჩარევაზე ეფექტური სასამართლო კონტროლის შესაძლებლობას, რადგან არ ხდება შესაბამისი ჩარევის დოკუმენტირება, რაც, საბოლოო ჯამში, აღნიშნულ სადავო ნორმას არაკონსტიტუციურად აქცევს.

76. სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის პროპორციულობის შემოწმების კონტექსტში განვითარებულმა მსჯელობამ წარმოაჩინა, რომ შესაბამისი ნორმა საჭირო სიცხადითა და საკმარისად კონკრეტულად განსაზღვრავს მისი მოქმედების ფარგლებში საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილების სფეროს, მისი ქმედებების დიაპაზონს. უფრო მეტიც, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, შეუძლებელია ნორმამ მოიცვას კონკრეტული ურთიერთობის სრულყოფილად მოწესრიგებისათვის საჭირო ყოველი რეგულაცია. შესაბამისად, ყველა წინაპირობისა თუ გარემოების არარსებობა ერთ კონკრეტულ ნორმაში, არ მიუთითებს თავისთავად ამ ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე. სასამართლოს მიდგომის შესაბამისად, თუ თავად ნორმაში არ დევს კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსი, ამ ნორმის ქმედუნარიანობის დამოკიდებულება სხვა ნორმების არსებობაზე არ წარმოადგენს, თავისთავად, არგუმენტს, რომელიც გამოსადეგი იქნებოდა შესაბამისი ნორმის არაკონსტიტუციურობის სამტკიცებლად (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები - „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16).

77. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო მოცემულ საქმეზე ადგენს, რომ „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო 9¹ მუხლის მე–4 პუნქტი, რომელიც პირის ზედაპირული შემოწმების შესაძლებლობას, სასამართლოს ბრძანების გარეშე, მხოლოდ გადაუდებელი აუცილებლობის საფუძვლების არსებობისას ითვალისწინებს, შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველ პუნქტთან.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის `ვ~ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის, `საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ~ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის `ე~ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის `ა~ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7, მე-8 პუნქტების, `საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ~ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი N503 (საქართველოს მოქალაქე ლევან იზორია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) ,,პოლიციის შესახებ’’ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი და მე–2 პუნქტების კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

2. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი N513 (საქართველოს მოქალაქე დავით–მიხეილი შუბლაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ): ა),,პოლიციის შესახებ’’ საქართველოს კანონის 9¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ, მე–2, მე-3 და მე–5 პუნქტებთან და 42-ე მუხლის მე–3 პუნქტთან მიმართებით, ბ)ამავე კანონის 9¹ მუხლის მე–2 პუნქტის კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის მე-18 მუხლის პირველ და მე-3 პუნქტებთან მიმართებით, გ)ამავე კანონის 9¹ მუხლის მე–4 პუნქტის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის მე–20 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

3. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

4. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

5. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს და საქართველოს მთავრობას.

6. გადაწყვეტილება `საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში~ გამოქვეყნდეს 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ქეთევან ერემაძე

მაია კოპალეიშვილი