თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 31¹ მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია ამ სარჩელისათვის დადგენილი ყველა პირობის დაცვით და ფორმით, შედგენილია ქართულ ენაზე და ხელმოწერილია, ერთვის სადავო სამართლებრივი აქტების ტექსტი, წარმოდგენილია საბუთი სახელმწიფო ბაჟის გადახდის შესახებ და კონსტიტუციური სარჩელის ელექტრონული ვერსია.

კონსტიტუციური სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტების, პირველი და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლედ განწესებული და მომუშავე ფიზიკური პირების მიერ, რომელთა კონსტიტუციით დაცული გამოხატვისა და სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლებები არ არის უზრუნველყოფილი და შესაძლებელია დაირღვეს ნებისმიერ დროს, რადგან გასაჩივრებული ნორმები საერთოდ არ ითვალისწინებს მოსამართლის ნებას და ეფექტურ ჩართულობას მის მიმართ გადაწყვეტილები მიღების პროცესში.

გასაჩივრებული ნორმებით საერთოდ არ არის გათვალისწინებული მივლინებას დაქვემდებარებული მოსამართლის შერჩევის კრიტერიუმები, პირობები და წესი, რაც შესაძლებელს ხდის, ნების გარეშე მივლინებას დაექვემდებაროს ნებისმიერი მოსამართლე პირველი და სააპელაციო ინსტანციის მოსამართლეთაგან, მათ შორის, წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის წარმდგენი მოსამართლეებიც.

სადავო არის გასაჩივრებული ნორმებით დისციპლინურ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღების საფუძვლები, მათი კონსტიტუციურობა. სადავო ნორმების საფუძველზე მოსარჩელეთა მიმართ დისციპლინურ საკითხებზე (მ.შ. დაწყება, საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილება) პროცედურების და გადაწყვეტილების მიღების, კონსტიტუციით დაცულ უფლებაში ჩარევის შესაძლებლობა არსებობს მოსამართლეთა, მათ შორის, წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის წარმდგენი მოსამართლეების მიმართაც.

მოსარჩელეები მიიჩნევენ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის საკანონმდებლო განუსაზღვრელობის პირობებში მოსამართლის გამოხატვის უფლების შეზღუდვას პოლიტიკური ნეიტრალურობის პრინციპის დარღვევით. გასაჩივრებული ნორმით იზღუდება გამოხატვის ნებისმიერი, ყველა ფორმა, თუ საშუალება, იქნება ეს სოციალურ ქსელში რუსეთის მიერ უკრაინისა თუ საქართველოს ოკუპაციისა და ომის საწინააღმდეგო ტექსტური, სიმბოლური, აუდიო, ვიდე ან ფოტო გამოხატვა, ასევე მოწყვლადი, თუ უმცირესობების ჯგუფების ან სხვათა სოციალური სოლიდარობის აქციაში მონაწილეობა. გასაჩივრებული ნორმები უკვე მოქმედებს, შესაბამისად, მოსარჩელეთა გამოხატვის უფლება უკვე შეზღუდულია. ის გარემოება, რომ გამოხატვის უფლების დარღვევის საფუძვლით არ არის დაწყებული დისციპლინური ან სხვა პროცედურები, არ ნიშნავს, რომ თავად უფლება არ არის შეზღუდული.

ზემოაღნიშნული წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 და 25-ე მუხლებით დაცულ უფლებებში ჩარევის შემთხვევებს, რომლის კონსტიტუციურობის შემოწმებისთვისაც მოსარჩელეებმა წარმოადგინეს კონსტიტუციური სარჩელი. უფრო ვრცლად მათ შესახებ მსჯელობა და არგუმენტაცია გადმოცემულია წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის მომდევნო, სარჩელის არსისა და დასაბუთების ნაწილში.

კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული სადავო საკითხები არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი.

ამასთან, კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული სადავო საკითხები არ არის გადაწყვეტილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ.

კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული სადავო საკითხები არის გადაწყვეტილი საქართველოს კონსტიტუციით.

კონსტიტუციური სარჩელის შეტანისთვის კანონით არ არის დადგენილი რაიმე ვადა, შესაბამისად, მისი შეტანის ვადა არ არის დარღვეული.

კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებულია საკანონმდებლო აქტის ნორმები, შესაბამისად, არ არის საჭირო ნორმატიული აქტების იერარქიაში ზემდგომი ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა.

აღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ -ე მუხლით გათვალისწინებული, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძვლები.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის გასაჩივრებული ნორმები, ისევე როგორც 37¹ მუხლის გასაჩივრებული ნორმები ამავე კანონის 50-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან ერთად ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტს, შემდეგ გარემოებათა გამო:

- სადავო ნორმა მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების საფუძვლად მიუთითებს ბუნდოვან და განუჭვრეტელ საფუძველს - „სხვა ობიექტურ გარემოებებს”;

- გარდა ამისა, 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი მოწესრიგებისგან განსხვავებით, გასაჩივრებული ნორმა არ შეიცავს იმ პროცესის დეტალურ აღწერას, რომლის საფუძველზეც ხდება მოსამართლეთა შერჩევა, შემდგომში სხვა სასამართლოში მივლინების მიზნით;

- გასაჩივრებული წესი მოსამართლეს ართმევს დასაბუთებული მოსაზრების ზეპირად ან/და წერილობით წარდგენის შესაძლებლობას;

- იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ათავისუფლებს მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებისგან, რითაც ზრდის მიკერძოებული და თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკებს;

- სხდომაზე დამსწრე საბჭოს წევრთა უმრავლესობას აძლევს შესაძლებლობას უფრო მაღალი ლეგიტიმაციის საფუძველზე დანიშნული მოსამართლის თანამდებობასთან დაკავშირებით მიიღოს გადაწყვეტილება;

- სადავო ნორმის საფუძველზე იუსტიციიის უმაღლეს საბჭოს არ აკისრებს ვალდებულებას გადაწყვეტილების მიღებისას მხედველობაში მიიღოს მოსამართლის სპეციალიზაცია, შესაბამისად, საფრთხეს უქმნის მოსამართლის პროფესიულ განვითარებას;

- საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებასთან ერთად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ჩარევის ფორმა და ინტენსივობა (2 წელს დამატებული კიდევ 2 წელი) გავლენას ახდენს მოსამართლის პირადი და ოჯახური ცხოვრების ხელშეუვალობის უფლებაზეც;

- სადავო ნორმა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს აძლევს შესაძლებლობას, მოსამართლის ნების მიუხედავად მიიღოს გადაწყვეტილება მისი თანამდებობრივი პოზიციის შესახებ და გადაიყვანოს ის სააპელაციო სასამართლოდან საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოში, განუჭვრეტელი საფუძვლით, ყოველგვარი შერჩევის პროცედურისა და დასაბუთების გარეშე. ამასთანავე, აღნიშნული გადაწყვეტილება შეუძლია მიიღოს იმაზე დაბალი ქვორუმით, ვიდრე ეს მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესებისთვის არის საჭირო;

- თავად 2021 წლის 30 დეკემბერს ძალაში შესული მოწესრიგება არ არის დასახული მიზნის მიღწევის ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, შესაბამისად, არ იცავს სამართლიან ბალანსს ურთიერთდაპირისპირებულ ინტერესებს შორის, მეტიც, გასაჩივრებული ნორმა სრულ უპირატესობას ანიჭებს დასახულ მიზანს და ამ მიზნის მიღწევის პროცესში მოსარჩელეებს მნიშვნელოვანი სამართლებრივი გარანტიების გარეშე ტოვებს.

ყოველივე ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის როგორც ფორმალურ, ასევე მატერიალურ მოთხოვნებს, საფრთხეს უქმნის სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს, გაუმართლებლად ზღუდავს მოსარჩელეთა უფლებებს. ამასთანავე, მოსარჩელე ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ თითოეული დასახელებული პრობლემა, რომელიც სადავო ნორმას გააჩნია, სისტემურ ხარვეზს ქმნის და მხოლოდ ერთი ან რამდენიმე მათგანის გადაჭრით ვერ აღმოიფხვრება ის საფრთხეები და რისკები, რაც გასაჩივრებული ნორმებიდან მომდინარეობს. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ მოსამართლის მივლინება, როგორც ყველაზე კრიტიკული და პრობლემის მოგვარების უკანასკნელი საშუალება, საგამონაკლისო შემთხვევებში, მხოლოდ შიდაინსტანციურ დონეზე უნდა იქნეს გამოყენებული, მაშინ როდესაც: კანონი მკაფიოდ და ამომწურავად ჩამოთვლის მივლინების საფუძვლებს, დეტალურად განსაზღვრავს მოსამართლის შერჩევისა და მივლინების პროცედურას, ავალდებულებს საბჭოს, დაასაბუთოს მიღებული გადაწყვეტილება და ამ გადაწყვეტილების მისაღებად ითვალისწინებს ისეთივე ქვორუმს, რაც მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესებისთვის არის საჭირო, აძლევს მოსამართლეს შესაძლებლობას, ამომწურავად წარმოადგინოს საკუთარი პოზიცია მიღებული გადაწყვეტილების შესახებ. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ვერ იარსებებს ვერანაირი ლეგიტიმური მიზანი, რომლის მისაღწევადაც არსებული მოწესრიგება ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებად ჩაითვლებოდა და უზრუნველყოფდა დაპირისპირებულ ინტერესებს შორის სამართლიანი ბალანსის დაცვას.

სადავო ნორმის შინაარსი

„საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანულ კანონის (შემდგომში - კანონი) 37¹ მუხლი აწესრიგებს უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების/მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების წესს. ხსენებული ნორმის მიხედვით, „აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები (რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობა, განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა ან/და სხვა ობიექტური გარემოება), საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელების წინადადებით მიმართავს სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს.” ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებს უფლებამოსილებას მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში (მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში ან რაიონული (საქალაქო) სასამართლოდან სააპელაციო სასამართლოში) მივლინების შესახებ. კანონის მიხედვით, თანხმობის გარეშე მოსამართლის მივლინება შესაძლებელია 2 წლამდე ვადით, რაც შეიძლება დამატებით კიდევ არაუმეტეს 2 წლით გახანგრძლივდეს. გახანგრძლივების შესახებ გადაწყვეტილებასაც საბჭო მოსამართლის თანხმობის გარეშე იღებს. როგორც მოსამართლის თანხმობით, ასევე თანხმობის გარეშე, მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება დასაშვებია 10 წლის განმავლობაში ერთხელ, ამავდროულად, შესაბამისი საფუძვლების აღმოფხვრის შემთხვევაში, შესაძლებელია, მივლინების დადგენილ ვადაზე ადრე შეწყვეტა. 37¹ მუხლის მე-5 პუნქტში გათვალისწინებულია საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ერთჯერადად საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში გასაჩივრების წესი.

ამავე კანონის 50-ე მუხლი აწესრიგებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესს. დასახელებული ნორმა, პირველ რიგში, განსაზღვრავს თუ როდის არის იუსტიციის უმაღლესი საბჭო გადაწყვეტილების მიღებაუნარიანი, კერძოდ, 50-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია განიხილოს საკითხი და მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება საბჭოს წევრთა ნახევარზე მეტი. გადაწყვეტილების ზოგად წესსთან ერთად, კანონის 50-ე მუხლი ცალკე გამოყოფს ორი ტიპის გადაწყვეტილების მიღებისათვის საჭირო ქვორუმის რაოდენობას, კერძოდ:

- მეორე პუნქტის შესაბამისად: საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს მის სხდომაზე დამსწრე საბჭოს წევრთა უმრავლესობა, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა;

- მესამე პუნქტი შეეხება სადისციპლინო საკითხზე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ხმათა რაოდენობას, რაც, კანონის მიხედვით, არის საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობა;

- და მეოთხე პუნქტი ცალკე გამოყოფს მოსამართლის თანამდებობაზე დანიშვნისათვის საჭირო ხმათა რაოდენობას, რაც, კანონის მიხედვით, განსაზღვრულია საბჭოს სრული შემადგენლობის არანაკლებ 2/3-ის რაოდენობით.

როგორც უკვე ითქვა, კანონის 37¹ მუხლში არ გვხვდება ჩანაწერი იმასთან დაკავშირებით, თუ რა რაოდენობის წევრთა მხარდაჭერაა საჭირო მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრებისათვის გადაწყვეტილების მისაღებად. შესაბამისად, უნდა ვიხელმძღვანელოთ ხსენებული ზოგადი დანაწესის მიხედვით, რომელიც, თავის მხრივ, ცალკე გამოყოფს დისციპლინურ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებისა და პირის მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესების საკითხებს, თუმცა არაფერს ამბობს 37 პრიმა მუხლით მისაღებ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

შესაბამისად, ნორმათა სისტემური ანალიზი ცხადყოფს, რომ მოსამართლის შესახებ, რომლის დანიშვნაც საბჭოს მიერ წევრთა ⅔ -ის მხარდაჭერის პირობებში მოხდა, სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილება მიიღება უფრო დაბალი ლეგიტიმაციის პირობებში - საბჭოს სხდომაზე დამსწრეთა უმრავლესობით.

„მივლინების ინსტიტუტის” ისტორია ქართულ მართლმსაჯულებაში

„საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანულ კანონში 2021 წლის 30 დეკემბერს განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებების საფუძველზე შეიცვალა უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების/მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების წესი. ცვლილებები შეეხო როგორც სხვა სასამართლოში მივლინების საფუძვლებს, ასევე მისავლინებლად მოსამართლის შერჩევის პროცედურას, საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესსა და მივლინების ხანგრძლივობას. კერძოდ, საკანონმდებლო ცვლილებამდე მოქმედი რედაქციის მიხედვით, რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის არყოფნის ან განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდის შემთხვევაში საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელების წინადადებით მიმართავდა ამავე კანონის 44-ე მუხლის შესაბამისად რეზერვში ჩარიცხულ მოსამართლეს/მოსამართლეებს. რეზერვში ჩარიცხული მოსამართლისგან/მოსამართლეებისგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო აღნიშნული წინადადებით, პირველ რიგში, მიმართავდა იმავე ინსტანციის ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოების მოსამართლეებს, ხოლო მათგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში – იმავე ინსტანციის სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს.

აღნიშნულისაგან განსხვავებით, კანონის მოქმედი რედაქციის 37¹ მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები (რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობა, განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა ან/და სხვა ობიექტური გარემოება), საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელების წინადადებით მიმართავს სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს.

როგორც ნორმის ჩანაწერიდანაც ნათლად ჩანს, გაფართოვდა მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების საფუძვლები (დაემატა „სხვა ობიექტური გარემოებები”), ასევე გაუქმდა მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურა და გაფართოვდა იმ მოსამართლეთა წრე, რომელიც შეიძლება მივლინებული იქნეს სხვა სასამართლოში.

ცვლილებები შეეხო ამავე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებსაც, რომელებიც განსაზღვრავდნენ საბჭოს მიერ მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების წესს (როგორც მოსამართლის თანხმობის ასევე თანხმობის არ არსებობის შემთხვევაში). საყურადღებოა კანონის ძველი რედაქციის მე-3 პუნქტის ჩანაწერი, რომლის მიხედვითაც: „თუ ამ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით ვერ შეირჩა მოსამართლე, აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება სასამართლოში, პირველ რიგში, იმ მოსამართლის მივლინების თაობაზე, რომელიც თავის უფლებამოსილებას ახორციელებს ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოში. დაუშვებელია სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებაში მიეთითება მართლმსაჯულების ინტერესების არსებობის დამადასტურებელი კონკრეტული გარემოებები. იმ მოსამართლეს, რომელიც მივლინებულ უნდა იქნეს სხვა სასამართლოში, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო წილისყრის შედეგად გამოავლენს. წილისყრის შედეგად გამოვლენილ მოსამართლეს უნდა მიეცეს სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ დასაბუთებული მოსაზრების ზეპირად ან/და წერილობით წარდგენის შესაძლებლობა. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო განიხილავს მივლინების შესახებ მოსამართლის მოსაზრებას და, თუ მიიჩნევს, რომ არსებობს ისეთი გარემოებები, რომელთა გამოც მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება მიზანშეუწონელია, ამ პუნქტით დადგენილი წესით ატარებს ხელახალ წილისყრას.”

ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად: „ერთი და იგივე მოსამართლე მისი თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში შეიძლება მივლინებულ იქნეს 10 წლის განმავლობაში მხოლოდ ერთხელ. მოსამართლის მივლინება მისი თანხმობის გარეშე შესაძლებელია 1 წლამდე ვადით. შესაბამისი საფუძვლების აღმოფხვრისას მივლინება დადგენილ ვადაზე ადრე შეწყდება.”

როგორც ვხედავთ, კანონის ძველი რედაქციით დეტალურად წესრიგდებოდა მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი სხვა სასამართლოში მივლინების/უფლებამოსილების დაკისრების საკითხი, კერძოდ, კანონი იმპერატიულად მოითხოვდა:

- საბჭოსგან დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებას, რომელშიც მითითებული უნდა ყოფილიყო მართლმსაჯულების ინტერესების არსებობის დამადასტურებელი კონკრეტული გარემოებები;

- დაცული ყოფილიყო სხვა სასამართლოში მისავლინებლად მოსამართლის შერჩევის პროცედურა : უფლებამოსილების განხორციელების წინადადებით მიემართა კანონის იმ დროისთვის მოქმედი რედაქციის 44-ე მუხლის შესაბამისად რეზერვში ჩარიცხულ მოსამართლის/მოსამართლეებისათვის. რეზერვში ჩარიცხული მოსამართლისგან/მოსამართლეებისგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო აღნიშნული წინადადებით, პირველ რიგში, მიმართავდა იმავე ინსტანციის ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოების მოსამართლეებს, ხოლო მათგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში – იმავე ინსტანციის სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს.

- არ მომხდარიყო სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება;

- ჩატარებულიყო წილისყრა იმ მოსამართლის შესახებ, რომელიც მივლინებული უნდა ყოფილიყო სხვა სასამართლოში.

- წილისყრის შედეგად გამოვლენილ მოსამართლეს ჰქონდა მივლინების შესახებ დასაბუთებული მოსაზრების ზეპირად ან/და წერილობით წარდგენის შესაძლებლობა. მოსამართლის თანხმობის გარეშე მივლინება გამოყენებულიყო 10 წელიწადში მხოლოდ ერთხელ, 1 წლამდე ვადით, ყოველგვარი გახანგრძლივების გარეშე.

2021 წლის დეკემბერში განხორციელებული ცვლილებებით ისეთი მნიშვნელოვანი გარანტიები, როგორიც არის: დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღება, სააპელაციო სასამართლოდან რაონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინებისათვის თანხმობის აუცილებლობა, ახლომდებარე სასამართლოდან მოსამართლის შერჩევა, წილისყრის ჩატარება და თანხმობის გარეშე მხოლოდ 1 წლამდე ვადით მივლინების შესაძლებლობა, გაუქმებულია, რაც მოსამართლეებში სისტემის მიმართ უნდობლობის განცდის გაჩენას უწყობს ხელს.

აქვე აღსანიშნავია, ისიც, რომ კანონმდებელი სხვა სასამართლოში მოსამართლის მივლინებას, მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის გადაყვანას რაიონულ (საქლაქო) სასამართლოში, როგორც სადამსჯელო ღონისძიებას ისე უყურებდა და კანონპროექტის თავდაპირველ ვარიანტში დისციპლინური სახდელისა და დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიების მუხლში იყო გათვალისწინებული.^[1] ზოგადად, „მივლინების ინსტიტუტის” ისტორიულ გამოცდილებას თუ გადავხედავთ, მივლინება მოსამართლეების მხრიდან წლების მანძილზე სადამსჯელო ღონისძიებად მიიჩნეოდა, ვინაიდან არ ხდებოდა მათი ნების/სურვილის გათვალისწინება.^[2] სწორედ აღნიშნული ხარვეზის გამოსწორებას ისახავდა 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი წესი, რომელიც კანონში 2017 წელს, სასამართლოს სისტემის გაჯანსაღების მე-3 ტალღის ფარგლებში ჩაიწერა. სწორედ მითითებული რეფორმა შეაფასა ვენეციის კომისიამ და ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა და კანონის უზენაესობის გენერალური დირექტორატმა (DGI), ადამიანის უფლებათა დირექტორატმა (DHR) ერთობლივ დასკვნაში. შეფასების დოკუმენტში ნათქვამი იყო, რომ „მოსამართლეთა შეუცვლელობის პრინციპის დარღვევის თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია გაიწეროს კონკრეტული საფუძვლები და ცხადი და ობიექტური რეგულაციები. აღნიშნულთან დაკავშირებით, 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტით შემოთავაზებული პროცედურა, რომ მოსამართლე, რომელიც მივლინებულ უნდა იქნას სხვა სასამართლოში, შეირჩეს წილისყრით - უჩვეულოა, თუმცა, აქვს დისკრეციის თავიდან აცილების უნარი.”^[3]

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, ნათელია, რომ 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედ რედაქციას, მიუხედავად თანმხლები ბუნდოვანებებისა ცალკეულ საკითხებთან დაკავშირებით, დადებითად აფასებდნენ საერთაშორისო სადამკვირვებლო ორგანიზაციები. შესაბამისად, კანონმდებელს, თუკი მას რეალურად სურდა, ერთი მხრივ, სასამართლო სისტემაში არსებული პრობლემების გამოსწორება, ხოლო, მეორე მხრივ, ინდივიდუალური მოსამართლეების დამოუკიდებლობის გარანტიების გაზრდა, სწორედ ამ ბუნდოვანებების გამოსწორებაზე უნდა ეზრუნა და არა პირიქით - გაექრო ის გარანტიებიც, რასაც კანონი ცვლილებებამდე რედაქციის პირობებში ითვალისწინებდა.

მთელი ამ პროცესის შედეგად, კანონმდებელმა სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების წესში ცვლილების შეტანით მნიშვნელოვნად შეასუსტა ის გარანტიები, რომელიც მოსამართლეებს, როგორც საჯარო თანამდებობის პირებს, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით აქვთ უზურნველყოფილი. ამასთანავე, გააჩინა განცდა, რომ მიღებული ცვლილები მიზნად ისახავს არასასურველი პოზიციის გამჟღერებელ, „ურჩ” მოსამართლეებზე გავლენის მოხდენას. მიუხედავად იმისა, რომ კანონში შესული ცვლილებების მიხედვით, სხვა სასამართლოში მივლინება დისციპლინური სახდელის სახეს არ წარმოადგენს, უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის გათვალისწინებით, მაინც შეგვიძლია ამგვარი გადაადგილება სადამსჯელო ღონისძიებად მივიჩნიოთ.

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სფერო

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი იცავს საქართველოს ყოველი მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საჯარო სამსახური ესაა პროფესიული საქმიანობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში, სხვა საჯარო ფუნქციის განხორციელების მიზნით ჩამოყალიბებულ ინსტიტუციებში.^[4] რაც შეეხება, უშუალოდ „საჯარო სამსახურში საქმიანობის უფლებას, ის, თავისი არსით, შრომითი ურთიერთობის სპეციფიკური გამოხატულებაა, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს მოქალაქის შესაძლებლობას, უშუალოდ, სხვადასხვა ფორმითა თუ გამოვლინებით, მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფო მმართველობის პროცესში“.^[5] ამასთანავე, სასამართლო ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ „პრინციპულად არასწორი იქნებოდა „სახელმწიფო თანამდებობის“ ცნებაში მხოლოდ სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირებისა და კანონით განსაზღვრული საჯარო მოხელეების მოაზრება. კონსტიტუციური ტერმინის ამგვარი ვიწრო განმარტება კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტიების მიღმა დატოვებდა საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელ სხვა პირებს, ადეკვატური კონსტიტუციური რეგულირების გარეშე დატოვებდა საჯარო ხასიათის საქმიანობის მნიშვნელოვან სეგმენტს, რომელიც სხვადასხვა მიზეზის გამო მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით არ მიეკუთვნება საჯარო სამსახურს. ამით გაუმართლებლად გაფართოვდებოდა ხელისუფლების დისკრეცია საჯარო ხასიათის ამოცანების შემსრულებელ პირთა დანიშვნის (არჩევის) და საქმიანობის მომწესრიგებელი ნორმების მიღების პროცესში, რაც აშკარა წინააღმდეგობაში მოვიდოდა კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მიზნებთან.”^[6] საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის ჩანაწერი „განამტკიცებს საჯარო თანამდებობის დაკავებისა და საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელების გარანტიას და იცავს საჯარო სამსახურში დასაქმებულ პირთა უფლებებს.“^[7]

ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით უკვე დადგენილია, რომ მოსამართლის თანამდებობა კონსტიტუციის მიზნებისთვის განხილულ უნდა იქნეს იმ სახელმწიფო თანამდებობად, რომლის დაკავებისა და საქმიანობის განხორციელების კანონით განსაზღვრული პირობები უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მოთხოვნებს^[8].

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ საჯარო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით. აღნიშნული გულისხმობს, რომ საჯარო მოსამსახურეთა სტატუსი, თანამდებობის დაკავების წესი, მოხელეთა უფლება-მოვალეობები, წახალისებისა და დისციპლინური პასუხიმსგებლობის საფუძვლები უნდა განისაზღვროს კანონით.^[9] როდესაც თანამდებობის დაკავებაზე ვსაუბრობთ, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს ის სპეციფიკა, რომელიც მოსამართლის საქმიანობას უკავშირდება. კერძოდ, მოსამართლეები თავიანთ უფლებამოსილებას სასამართლოში სხვადასხვა სპეციალიზაციის (სისხლის, სამოქალაქო ან ადმინისტრაციული მიმართულებით) მიხედვით ახორციელებენ. მოსამართლეობის მსურველი პროფესიაში შესვლამდე თავად იღებს გადაწყვეტილებას, თუ რომელი მიმართულებით სურს საქმიანობა, გადის სათანადო კურსს და აბარებს გამოცდას ამ სპეციალიზაციით. შესაბამისად, მოსამართლეების შემთხვევაში სპეციალიზაციას განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება, ვინაიდან იგი პროფესიული განვითარების საფუძველს წარმოადგენს და აქედან გამომდინარე, სპეციალიზაციის თავისუფლად არჩევა და ამ არჩევნის შესაბამისად საქმიანობა, ისევე როგორც არჩევნის იძულებით შეცვლისაგან დაცვა, კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ სფეროში ექცევა.

ამასთანავე, კანონით დადგენილი მოთხოვნები, არ უნდა ქმნიდეს თანამდებობის დაკავების მსურველი პირისათვის გაუმართლებელ დაბრკოლებას, არამედ სახელმწიფო ვალდებულია „დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია“.^[10]

აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუცია იცავს ნებისმიერი პირის უფლებას, დაიკავოს საჯარო თანამდებობა, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს საჯარო სამსახურის მსურველი პირებისათვის ისეთი მოთხოვნები, რომლებიც მათ გაუმართლებლად არ შეუზღუდავს საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებას.

სადავო ნორმის შინაარსი და უფლებაში ჩარევა

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიების მიუხედავად, „საერთო სასამართლოების შესახებ” ორგანულ კანონში 2021 წლის დეკემბრის ბოლოს შესული ცვლილებები უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების/მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების იმგვარ წესს ადგენს, რომელიც ვერ პასუხობს ვერც ფორმალური კონსტიტუციურობის მოთხოვნებს, და ვერც მატერიალურ კონსტიტუციურ მოთხოვნებს.

სადავო ნორმის მიხედვით, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია, ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე მიიღოს მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილება „სხვა ობიექტური გარემოებების” არსებობის შემთხვევაში. ამასთანავე, საბჭო უფლებამოსილია, მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის მივლინების ვადის გაგრძელების შესახებ.

საკითხის ამგვარი მოწესრიგება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პრინციპებს, აჩენს მოსამართლის საქმიანობაში ჩარევისა და თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკებს, საფუძველს აცლის დაკავებული თანამდებობის თანმდევ გარანტიებს. ამგვარი გადაწყვეტილების მიღების ალბათობას ზრდის ის ფაქტიც, რომ არ არსებობს მკაფიოდ გაწერილი პროცედურა, თუ როგორ უნდა მოხდეს მოსამართლეთა შერჩევა შემდგომში სხვა სასამართლოში მივლინების მიზნით. პროცესის მიმართ უნდობლობას აღრმავებს ისიც, რომ მოსამართლეებს, რომლებიც შეირჩევიან სხვა სასამართლოში მივლინების მიზნით, არ აქვთ შესაძლებლობა მიღებულ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით ზეპირად ან/და წერილობით წარადგინონ დასაბუთებული მოსაზრება.

შეზღუდვის შესაბამისობა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

3.1 სადავო ნორმის ფორმალური შესაბამისობა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18). საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით. მოცემულ შემთხვევაში, კანონი, რომელიც განსაზღვრავს სახელმწიფო სამსახურის პირობებს, ფორმალური და მატერიალური შინაარსით უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მოთხოვნებს.”^[11]

მოსამართლისათვის „უფლებამოსილების დაკისრების”, ისევე როგორც, მისი სხვა სასამართლოში მივლინების საკითხი მჭიდროდ არის დაკავშირებული თავად იმ საფუძვლებთან, რომლის არსებობის შემთხვევაშიც ამის შესახებ გადაწყვეტილების მიღებაა შესაძლებელი. „საერთო სასამართლოების შესახებ” ორგანული კანონის გასაჩივრებული ნორმის მიხედვით, მოსამართლის მივლინების ან მისთვის უფლებამოსილების დაკისრება შესაძლებელია „სხვა ობიექტურ გარემოებების” არსებობის შემთხვევაში.

კონსტიტუციის ერთ-ერთ ფორმალურ მოთხოვნას წარმოადგენს, რომ შეზღუდვა კანონით იყოს გათვალისწინებული, რაც თავის თავში მოიაზრებს განსაზღვრულობის პრინციპის დაცვასაც. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპი სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპის განუყოფელი ნაწილია. თავის მხრივ, სამართლებრივი უსაფრთხოების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ელემენტია სამართლებრივი განსაზღვრულობის პრინციპი. კანონი უნდა პასუხობდეს სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და, შესაბამისად, განსაზღვრულობის პრინციპის მოთხოვნებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, განსაზღვრულობის ერთ-ერთი მთავარი დანიშნულებაა, რომ კანონის ადრესატმა შეძლოს მისი სწორი აღქმა და შესაბამისი სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა“^[12] ამასთან, „კონკრეტული შემთხვევის თავისებურების ანალიზისას მნიშვნელოვანია, მხედველობაში იქნეს მიღებული იმ ურთიერთობის სპეციფიკა, რომელსაც არეგულირებს შესაფასებელი ნორმატიული აქტი. შესაძლებელია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში განსხვავებული იყოს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნები, იმის მიხედვით, თუ რა ტიპის ურთიერთობას აწესრიგებს ეს კანონი“^[13]

როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმა მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების საფუძვლებზე მსჯელობისას მიუთითებს, რომ აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები (რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობა, განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა ან/და სხვა ობიექტური გარემოება), იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს შეუძლია, დასაბუთების გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის (მათ შორის მისი თანხმობის გარეშე) ერთი სასამართლოდან მეორეში მივლინების თაობაზე.

განსხვავებით სადავო მოწესრიგებისაგან, 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის მიხედვით, ამგვარი მივლინების/უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების მკაფიოდ გაწერილი და განჭვრეტადი 2 საფუძველი არსებობდა: რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის არყოფნა ან განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა.

შესაბამისად, კანონმდებელი ვალდებული იყო წარმოედგინა დასაბუთება იმის თაობაზე, თუ რატომ გახდა საჭირო ახალი საფუძვლის - „სხვა ობიექტური გარემოებების” დამატება. ერთადერთი მითითება, რაც 37¹ მუხლში შესულ ცვლილებებთან დაკავშირებით კანონპროექტის განმარტებით ბარათში გვხვდება, არის შემდეგი: „პრაქტიკამ ცხადყო, რომ მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების დღეს მოქმედი მაქსიმალური ვადები არასაკმარისია შესაბამისი სასამართლოების გადატვირთულობისა და იქ განსახილველ საქმეთა სიჭარბიდან გამომდინარე”.^[14] შესაბამისად, კიდევ უფრო გაუგებარი ხდება, რომელ „სხვა ობიექტურ გარემოებაზე” მიუთითებს კანონმდებელი, მაშინ როდესაც განმარტებით ბარათშიც ზუსტად იმ ორ საფუძველს ასახელებს, რაც კანონმდებლობაში მანამდეც არსებობდა.

პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების განსაზღვრულობასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ „ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრისა და პასუხისმგებლობის დამდგენი კანონმდებლობის მკაფიოდ ჩამოყალიბების, განსაზღვრულობის კონსტიტუციური მოთხოვნა მჭიდროდ უკავშირდება სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებს. პირისათვის პასუხისმგებლობის დაკისრება კონსტიტუციის შესაბამისი შეიძლება იყოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მან იცოდა ან შეეძლო წინასწარ განესაზღვრა კანონით აკრძალული ქმედების არსი და სამართალდარღვევის შედეგები. პასუხისმგებლობის დამდგენ ნორმათა განსაზღვრულობის მოთხოვნის მთავარი დანიშნულებაა, რომ კანონის ადრესატმა შეძლოს მისი შინაარსის სწორი აღქმა, აკრძალვის იდენტიფიცირება და შესაბამისი სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა. ამ მიზნის მისაღწევად კი „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის №2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36)”^[15]

საქმეში გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „საკანონმდებლო ხელისუფლების მიერ პასუხისმგებლობის საფუძვლის განსაზღვრა არ გულისხმობს მხოლოდ ფორმალური კუთხით კანონის მიღებას, თავად კანონი უნდა იყოს საკმარისად განჭვრეტადი და აკმაყოფილებდეს განსაზღვრულობის პრინციპის მოთხოვნებს. ამის საპირისპიროდ, ბუნდოვანი კანონმდებლობა ნორმის გამომყენებელ სასამართლოს აძლევს შესაძლებლობას, საკუთარი შეხედულებისამებრ, სათანადო ნორმატიული ბოჭვის არარსებობის პირობებში განსაზღვროს აკრძალული ქმედების შემადგენლობა. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევაში ქმედების დასჯადად გამოცხადების საკითხი წყდება არა კანონმდებლის მიერ, არამედ - ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში - სამართალშემფარდებლის მიერ, რაც ეწინააღმდეგება ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციურ პრინციპს. პასუხისმგებლობის მხოლოდ მკაფიო და განსაზღვრული კანონმდებლობით დადგენის კონსტიტუციური მოთხოვნა უზრუნველყოფს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის რეალიზაციასა და ძირითადი უფლებების სათანადოდ დაცვას.”^[16]

მართალია, სადავო ნორმები პირდაპირ პასუხისმგებლობის დამდგენ რეგულაციას არ გულისხმობს (თუმცა, კანონპროექტის საწყის ეტაპზე სხვა სასამართლოში მივლინება სწორედ დისციპლინური პასუხისმგებლობის სახედ მიიჩნეოდა), მაგრამ უფლებაში ჩარევის ინტენსივობის (როგორც ინსტანციებს შორის მივლინების, ასევე მივლინების ხანგრძლივობის და მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არარსებობის) გათვალისწინებით, ამ შემთხვევაშიც სასამართლომ ზემოხსენებული სტანდარტით უნდა იხელმძღვანელოს. მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლოს განსაზღვრულობის პრინციპზე მსჯელობისას განმარტებული აქვს, რომ „ვერ გამოირიცხება ზოგადი ნორმების კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ ინტერპრეტაციის შესაძლებლობა”^[17], თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, კანონმდებელი არა თუ კონსტიტუციის საწინააღდეგო ინტერპრეტაციას, ზოგადად არანაირ ინტერპრეტაციას არ იძლევა და მთლიანად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შეფასების ფარგლებში აქცევს აღნიშნულ საკითხს, რაც დამატებით პრობლემას ქმნის იმ პირობებში, როდესაც საბჭოს ამ გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება არ ეკისრება. შესაბამისად, მოსამართლეები, რომელთა მიმართაც შეიძლება გამოყენებული იქნეს აღნიშნული ნორმა, მოკლებულნი არიან ყოველგვარ შესაძლებლობას წინასწარ განსაზღვრონ ის, თუ რა შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს მათი უფლებაში ჩარევა და ერთი სასამართლოდან მეორე სასამართლოში მივლინება.

ამასთანავე, ნორმის ბუნდოვანებას ამძაფრებს თავად მოსამართლეთა შერჩევის პროცესის მოწესრიგების არარსებობა. სადავო რეგულირებისაგან განსხვავებით, 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი ცვლილებების მიხედვით, სხვა სასამართლოში მოსამართლეთა მივლინება/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრება მკაფიოდ გაწერილი პროცედურის შესაბამისად ხდებოდა:

საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელების წინადადებით მიმართავდა ამ კანონის 44-ე მუხლის შესაბამისად რეზერვში ჩარიცხულ მოსამართლეს/მოსამართლეებს. რეზერვში ჩარიცხული მოსამართლისგან/მოსამართლეებისგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო აღნიშნული წინადადებით, პირველ რიგში, მიმართავდა იმავე ინსტანციის ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოების მოსამართლეებს, ხოლო მათგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში – იმავე ინსტანციის სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს. გარდა ამისა, კანონი აწესრიგებდა თავად მოსამართელთა შორის არჩევნის გაკეთების წესსაც, კერძოდ, იმ მოსამართლეს, რომელიც მივლინებული უნდა ყოფილიყო სხვა სასამართლოში, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო წილისყრის გზით ავლენდა.

აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ახალი საფუძვლის დამატების მსგავსად, არც პროცედურის გაუქმებასთან დაკავშირებით არის რაიმე განმარტება გაკეთებული კანონმდებლის მხრიდან. შესაბამისად, არც სააპელაციო და არც რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლეებს არ გააჩნიათ მკაფიო მოლოდინი იმასთან დააკვშირებით, თუ როდის/რა შემთხვევაში შეიძლება შეირჩნენ ისინი სხვა სასამართლოში მივლინების მიზნით და აღნიშნულის შესახებ ვერც თავად გადაწყვეტილებიდან შეიტყობენ, იმდენად რამდენადაც, საბჭოს არ გააჩნია ამ გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება და როგორც უკვე აღინიშნა, საბჭოს მიერ მივლინების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილებები, ძირითადად, შაბლონური შინაარსის იყო და დღეს მოქმედი რედაქციის პირობებშიც არ არსებობს რაიმე გარანტია იმისა, რომ მიდგომა შეიცვლება.

ზემოთქმულის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ ამგვარი ჩანაწერი ეწინააღმდება სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს, ვერ აკმაყოფილებს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას, შესაბამისად, კიდევ უფრო ამძაფრებს თვითნებური და დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღების რისკს, რაც მთლიანად კონსტიტუციის 25-ე მუხლის არსს ეწინააღმდეგება.

მოცემულ შემთხვევაში, იმდენად ვრცელი და ზოგადია კანონის ჩანაწერი, რომ ის არ აძლევს სუბიექტს მისი წინასწარ განჭვრეტის და, შესაბამისად, საკუთარი სამომავლო ქცევის განსაზღვრის შესაძლებლობას. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, მსგავსი ბუნდოვანება და გაუგებრობა ხელს უწყობს თვითნებობას, რაც, მოცემულ შემთხვევაში, მძიმედ აისახება ნორმის სუბიექტის სამართლებრივ მდგომარეობაზე.

სწორედ „საერთო სასამართლოების შესახებ” ორგანულ კანონში შეტანილ ცვლილებებთან დაკავშირებით მსჯელობისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, რომ თანამდებობიდან პირის გათავისუფლება უნდა იყოს კანონით დასაბუთებული. არ შეიძლება პირი გათავისუფლდეს იმ საფუძვლით, რაც კანონით არაა გათვალისწინებული. კანონმდებელი სახელმწიფოებრივად ვალდებულია, შექმნას ისეთი სამართლებრივი მექანიზმი, რომელიც გამორიცხავს „არასასურველი” და „არასაიმედო” მოსამართლის სასამართლოდან წასვლას. სწორედ უხარვეზო და სამართლიანი საკანონმდებლო ნება წარმოადგენს მოსამართლის დამოუკიდებლობისა და შეუცვლელობის ნამდვილ გარანტიას.^[18] მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმა მოსამართლის მთლიანად სასამართლო სისტემიდან გათავისუფლებას არ ითვალისწინებს, მიგვაჩნია, რომ ჩარევა თავისი ინტენსივობითა და ბუნდოვანებით, რომელიც მას მოსამართლის ერთი სასამართლოდან მეორეში მივლინების მთელს პროცესში ახლავს თან, სწორედ ხსენებული მკაცრი მიდგომით უნდა იხელმძღვანელოს სასამართლომ. გასაჩივრებული ნორმა კი სწორედ აღნიშნულის საპირისპიროდ, ბუნდოვანი კანონმდებლობის საფუძველზე, თვითნებობის მაღალი რისკის შემცველი წესით (დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების საფუძველზე) მოსამართლეთა მივლინების/მათთვის სხვა სასამართლოში უფლებამოსილების დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას აჩენს.

3.2. დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების კონსტიტუციური სტანდარტის/მოთხოვნის დარღვევა

როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, გასაჩივრებული ნორმა, განსხვავებით 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედ რედაქციაში არსებული ჩანაწერისა, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ათავისუფლებს მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებისაგან. კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებულ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებაში ამგვარი ჩარევა ზრდის საბჭოს მხრიდან თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკს, ამავდროულად, ეწინააღმდეგება სამართლებრივი ნდობის პრინციპს. ყოველივე ამის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ არ არსებობს რაიმე ახსნა/ლეგიტიმური მიზანი, რაც საჯარო თანამდებობის დაკავების კონსტიტუციურ უფლებაში ამგვარ ჩარევას გაამართლებდა.

მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმის ერთ-ერთი ფუნდამენტური პრობლემა მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არარსებობაა. ამავე დროს, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით „დაცული გარანტიების ერთ-ერთ გამოვლინებას სწორედ მოქალაქის მიერ კონკრეტული თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობა და, ასევე, ამ თანამდებობაზე მისი თვითნებური არდანიშვნისგან დაცვა წარმოადგენს. ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობაზე არდანიშვნის თაობაზე თვითნებური, მიკერძოებული და არაზუსტი გადაწყვეტილებების თავიდან აცილების ერთ-ერთი ინსტრუმენტია ამ გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნა. დასაბუთებულობის მოთხოვნა ავალდებულებს გადაწყვეტილების მიმღებ სუბიექტს, დაასაბუთოს, თუ რატომ შეესაბამება ან არ შეესაბამება კონკრეტულ საკვალიფიკაციო კრიტერიუმს ესა თუ ის კანდიდატი. დასაბუთებულობის მოთხოვნით, იზრდება თანამდებობაზე განწესებაზე უფლებამოსილი სუბიექტების ანგარიშვალდებულება და თავად პროცესის გამჭვირვალობა. ამავე დროს, დასაბუთებულობის მოთხოვნის გარეშე უკიდურესად გართულებულია თვითნებური და არაზუსტი გადაწყვეტილებების გასაჩივრების შესაძლებლობა. იმ პირობებში, როდესაც უფლებამოსილ სუბიექტს არ ევალება გადაწყვეტილების დასაბუთება, რთულია მიღებული გადაწყვეტილების კანონმდებლობის მოთხოვნებთან შესაბამისობის შემოწმება და შესაძლო დარღვევებისა და გადაცდომების გამოსწორება, არსებობს უფლებამოსილების თვითნებურად გამოყენების საფრთხე”^[19]

საქმეში საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დეტალურად აღწერა ის საფრთხეები, რომელსაც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღება იწვევს. „საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების დასაბუთება აუცილებელია საბჭოს წევრების მიერ უკანონო, თვითნებური ან/და მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების პრევენციისათვის. პირის პროფესიული დანიშვნისას, როდესაც გადაწყვეტილება თანამდებობაზე განწესების შესახებ არ წარმოადგენს პოლიტიკური პროცესის შემადგენელ ნაწილს, გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არარსებობა ქმნის უფლებამოსილების არაჯეროვნად განხორციელების საფრთხეს, მოსამართლეობის კანდიდატს ართმევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტიანად სარგებლობის შესაძლებლობას, ართულებს და ცალკეულ შემთხვევებში შეუძლებელს ხდის მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერების შემოწმებას სასამართლოს მიერ. გადაწყვეტილების მიღების ფაქტობრივი წინაპირობის ცოდნის გარეშე კანდიდატისათვის რთულია შეარჩიოს სათანადო სტრატეგია საკუთარი უფლების დასაცავად. ამასთანავე, დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების არსებობის პირობებში, კანდიდატი მოკლებულია შესაძლებლობას, გამოასწოროს საკუთარი ხარვეზები, რადგან არ იცის, რის გამო ეთქვა უარი მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებაზე და რა უნდა მოიმოქმედოს შემდგომ კონკურსზე წარმატების მისაღწევად“^[20].

მოსამართლის თანამდებობასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ნაწილში ვენეციის კომისიას არაერთი რეკომენდაცია აქვს გაცემული ქართული კანონმდებლობის გაუმჯობესების მიზნით. მაგალითად, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევასა და დანიშვნასთან დაკავშირებით 2019 წლის 24 ივნისის საგანგებო მოსაზრებაში ერთ-ერთ ყველაზე კრიტიკულ საკითხად ვენეციის კომისიის შეფასებაში იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს კენჭისყრის ფარულობა და შესაბამისი დასაბუთების ვალდებულების არარსებობა დასახელდა.^[21] ამასთანავე, ვენეციის კომისიის მოსაზრების მიხედვით, დასაბუთების არსებობის აუცილებლობა მჭიდროდ იყო დაკავშირებული არა მხოლოდ კანდიდატისათვის ინფორმაციის მიწოდებასთან, იმის თაობაზე თუ რატომ ეთქვა მას უარი, არამედ მისი მხრიდან შემდგომში ამ გადაწყვეტილების ეფექტური გასაჩივრების შესაძლებლობის უზრუნველყოფასთანაც.^[22] რაც მთავარია, გადაწყვეტილების დასაბუთება აზღვევს საბჭოს მხრიდან თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკს და საზოგადოებაში პროცესის მიმართ ნდობის ჩამოყალიბებას უწყობს ხელს.^[23] ევროპის მოსამართლეთა საკონსულტაციო საბჭოს (CCJE) 2021 წლის 5 ნოემბრის ანგარიშში ერთმანეთისაგან გამიჯნულია არა მხოლოდ ინდივიდუალური მოსამართლეების ან მთლიანად სასამართლო სისტემის, არამედ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოების სამართლებრივი (judicial), სადამსჯელო (Punitive) და ახსნა-განმარტებითი (explanatory) ანგარიშვალდებულებები^[24]. დოკუმენტის მიხედვით, საბჭოს მიერ მიღებული არაერთი გადაწყვეტილება გავლენას ახდენს კონვენციით დაცულ უფლებებზე, მათ შორის, მოსამართლეთა კარიერასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები. ამის გათვალისწინებით, სამართლებრივი ანგარიშვალდებულება გულისხმობს, რომ საბჭომ უნდა დაასაბუთოს ამგვარი გადაწყვეტილებები და მოსამართლეებს უნდა ჰქონდეთ ამ გადაწყვეტილების გასაჩივრების უფლება. როდესაც იუსტიციის საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების სამართლებრივი საფუძვლები დამოუკიდებელი სასამართლოს მიერ მოწმდება, ამით იუსტიციის საბჭო სამართლებრივად ხდება ანგარიშვალდებული.^[25] რაც შეეხება ახსნა-განმარტებით ანგარიშვალდებულებას, CCJE აღნიშნავს, რომ იუსტიციის საბჭომ საქმიანობა უნდა განახორციელოს გამჭვირვალედ, თავის გადაწყვეტილებებსა და პროცედურებს უნდა ასაბუთებდეს და ამგვარად იყოს ანგარიშვალდებული. ის ასევე უნდა იყოს ღია კრიტიკული უკუკავშირისადმი და მუდმივად მზად იყოს გაუმჯობესებისთვის. ანგარიშვალდებულების ეს ფორმა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ხელისუფლების სხვა შტოებსა და სამოქალაქო საზოგადოებასთან დიალოგის პროცესისთვისაც.^[26]

შედარებით უფრო ადრე, კერძოდ, 2014 წლის 14 ოქტომბრის N°773/2014 დაკსვნაში, ვენეციის კომისია ხაზგასმით აღნიშნავდა, „რომ სხვა სასამართლოში ამგვარი გამწესება/მივლინება შესაძლებელი უნდა იყოს მხოლოდ კანონში ნათლად გაწერილი, მკაცრი კრიტერიუმების საფუძველზე, როგორიცაა, მაგალითად, მიმღებ და წარმგზავნ სასამართლოებში საქმეთა რაოდენობა, გასამწესებელი მოსამართლის მიერ განხილული საქმეების რაოდენობა. 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტის პროექტში მოცემული ბუნდოვანი კრიტერიუმი, როგორიცაა „მართლმსაჯულების ინტერესები“, არ შეიძლება ჩაითვალოს „მკაცრ კრიტერიუმად“, როგორც ამას ზემოხსენებული სტანდარტები მოითხოვს. ამასთან, აუცილებელია კანონში მითითებული იყოს წარგზავნის ან მივლინების მაქსიმალური ხანგრძლივობა.”^[27]

მიუხედავად იმისა, რომ დასახელებული გადაწყვეტილებები და რეკომენდაციები ძირითადად მოსამართლეთა თანამდებობაზე დანიშვნას ეხება, მოცემულ შემთხვევაში გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების ნაწილში მაინც რელევანტურია. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმა უფლებაში ჩარევის მაღალი ინტენსივობით გამოირჩევა, შესაძლებელს ხდის ბუნდოვანი საფუძვლითა და არარსებული პროცედურით ერთი თანამდებობიდან მეორე თანამდებობაზე მოსამართლის გადანიშვნას ოთხ წლამდე ვადით. შესაბამისად, იმისათვის რომ კანონით გათვალისწინებული ერთჯერადი გასაჩივრების შესაძლებლობამ ფორმალური ხასიათი არ მიიღოს და მოსამართლეს მისცეს შესაძლებლობა, მკაფიოდ ჩამოაყალიბოს საკუთარი პოზიცია მის მიმართ მიღებულ გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვანია თავად ეს გადაწყვეტილება იყოს დასაბუთებული.

დასაბუთების ვალდებულების არარსებობის პირობებში, საფრთხე ექმნება სამართლებრივი ნდობის პრინციპსაც. საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარალამენტის წინააღმდეგ, სასამართლომ განმარტა, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამა თუ იმ კონსტიტუციურ დებულებას ასევე განმარტავს კონსტიტუციური პრინციპების გამოყენებით. „მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს” (საქართველოს საკოსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-16). განსახილველ საქმეზე სასამართლო მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის 29-ე მუხლის სტანდარტები ასევე უნდა განიმარტოს სამართლებრივი ნდობის კონსტიტუციურ პრინციპთან კავშირში.”^[28] ამავე, გადაწყვეტილებაში ნათქვამია, რომ სახელმწიფო თანამდებობაზე განწესება, იქნება ეს განსაზღვრული თუ განუსაზღვრელი ვადით, მოქალაქეს გარკვეულ ლეგიტიმურ მოლოდინებს უჩენს იმასთან დაკავშირებით, რომ შეძლებს კონკრეტულ თანამდებობაზე საქმიანობის განხორციელებას უფლებამოსილების ვადის ფარგლებში. ამასთანავე, სასამართლო მიუთითებს, რომ „კანონით განსაზღვრული ვადის ფარგლებში საქმიანობის განხორციელების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის შემთხვევაში, იმგვარად, რომ გაუმართლებლად და დაუსაბუთებლად არ შეიზღუდოს სახელმწიფო თანამდებობის პირთა ლეგიტიმური მოლოდინები და არ შეირყეს მათი ნდობა არსებული კანონმდებლობის მიმართ.”^[29]

კონკრეტული სასამართლოს კოლეგია/პალატაში დანიშვნა, მოსამართლეში აჩენს სტაბილურობის მოლოდინს. დემოკრატიულ საზოგადოებაში დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი მოსამართლის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მაღალი უნდა იყოს ამ თანამდებობის მიმართ მოქმედი უფლების დაცვის კონსტიტუციური სტანდარტიც. რაც ბუნებრივად უკავშირდება თანამდებობის თავისებურებას, რამდენადაც იგი, მისი შინაარსით და დანიშნულებით, განსაკუთრებული კონსტიტუციური მიზნების მიღწევას ემსახურება და ადეკვატურ დაცვას საჭიროებს. ამგვარი დაცვის მექანიზმების არარსებობის შემთხვევაში კი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტიები ფიქტიურ ხასიათს მიიღებს. ამის საპირისპიროდ, მოსამართლის თანხმობისა და დასაბუთებული გადაწყვეტილების გარეშე მისი მივლინება სხვა სასამართლოში (მათ შორის ტერიტორიულად მკვეთრად დაშორებულ სასამართლოში, ასევე, სხვა ინსტანციაში) ყოველ 10 წელიწადში მაქსიმუმ 4 წლის ხანგრძლივობით საფრთხეს უქმნის ამ სტაბილურობის განცდას და წარმოადგენს მომეტებულ საფრთხეს ინდივიდუალური მოსამართლის დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის წინააღმდეგ.

აღნიშნულის გათვალისწინებით, ვერ იარსებებს ვერანაირი ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც გაამართლებს სახელმწიფო თანამდებობაზე განწესებული პირის გათავისუფლებას დაკავებული თანამდებობიდან დასაბუთებული გადაწყვეტილების გარეშე. შესაბამისად, სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც უფლებამოსილებას ანიჭებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს მოსამართლის თანხმობის არარსებობის პირობებში დასაბუთების გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების შესახებ. ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნას და შეიცავს თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების მაღალ რისკს.

3.2.1 თანაზომიერების ტესტი

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს ვერც ერთ უკვე განხილულ კონსტიტუციის მოთხოვნას (კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნის დარღვევა, დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების ვალდებულების არ არსებობა) საჭიროდ მიგვაჩნია შევაფასოთ, რამდენადაა შესაბამისობაში სადავო ნორმის დანარჩენი ნაწილები მატერიალურ-კონსტიტუციურ სტანდარტებთან.

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი, დაცული სფეროს მნიშვნელობის მიუხედავად, არ განეკუთვნება აბსოლუტურად დაცულ უფლებათა კატეგორიას. იმის გათვალისწინებით რომ, ამ მუხლის პირველი პუნქტი დასაშვებად მიიჩნევს კანონის საფუძველზე გარკვეული მოთხოვნების დადგენას, რომელთაც საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი უნდა აკმაყოფილებდეს, საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს ამ უფლების საკანონმდებლო წესით შეზღუდვის შესაძლებლობას საზოგადოებაში არსებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად, „კერძოდ, შესაძლებელია კანონმდებლობა ადგენდეს სპეციალურ მოთხოვნებს თანამდებობის დასაკავებლად. ეს შეზღუდვა შეიძლება უკავშრდებოდეს ასაკს, პროფესიულ გამოცდილებას, განათლებას, ფიზიკურ მომზადებას და ა.შ. თუმცა სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელი ვალდებულია დაიცვას გონივრული ბალანსი შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებასა და ლეგიტიმურ მიზანს შორის.”^[30] ანალოგიური წესი მოქმედებს თანამდებობიდან გათავისუფლების შემთხვევაშიც.

საქმეში, ნათია იმნაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნას წარმოადგენს, რომ თითოეული საჯარო მოხელე უზრუნველყოფილი იყოს იმ მინიმალური პროცედურული გარანტიებით, რომლებიც აუცილებელი და საკმარისია მისი თანამდებობიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლების თავიდან ასაცილებლად.”^[31]

თუმცა, ამგვარი მიდგომა იმთავითვე არ ნიშნავს, რომ ნებისმიერი შეზღუდვა, რომელიც კანონის საფუძველზე იქნება გათვალისწინებული, შესაბამისობაში მოვა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან. შეზღუდვა ამავდროულად უნდა აკმაყოფილებდეს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პირის დისტანცირება საჯარო მმართველობის პროცესიდან უნდა მოხდეს შესაბამისი ლეგიტიმური საჯარო მიზნის არსებობისას. ამასთან, კანონმდებლის მიერ დადგენილი შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს და უნდა იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება“^[32]

3.2.1.1) ლეგიტიმური მიზანი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია“^[33]. საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარალამენტის წინააღმდეგ, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „მიუხედავად იმისა, საქართველოს კონსტიტუციით პირდაპირ არის თუ არა განსაზღვრული პირის მიერ სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის განხორციელების კონკრეტული ვადა, უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის შემთხვევაში, კანონმდებელმა უნდა დაასაბუთოს ის საჯარო ინტერესი, რომელიც უფლების შეზღუდვის აუცილებლობას განაპირობებს.“^[34] დასახელებული კონსტიტუციური დებულება, ასევე, იცავს „მოქალაქის უფლებას, ჰქონდეს თავისუფალი წვდომა სახელმწიფო სამსახურზე, ამასთან, გულისხმობს საჯარო სამსახურში დასაქმებული პირის თანამდებობასთან დაკავშირებულ კონსტიტუციურ გარანტიებს - არ იქნეს დაუსაბუთებლად გათავისუფლებული სამსახურიდან, იყოს დაცული ყოველგვარი გარე ჩარევისგან“^[35].

შესაბამისად, უპირველესად უნდა დადგინდეს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებისა და განხორციელების უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი. როგორც სადავო ნორმის ჩანაწერიდან ჩანს, უფლებაში ჩარევის სავარაუდო ლეგიტიმურ მიზანს გამართული და შეუფერხებელი მართლმსაჯულების განხორციელება წარმოადგენს. კერძოდ, 37¹ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები (რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობა, განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა ან/და სხვა ობიექტური გარემოება), შესაძლებელია მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება ან სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრება.

„საერთო სასამართლოების შესახებ” ორგნაული კანონის 56¹ მუხლის მე-2 პუნქტის „ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სასამართლო მენეჯმენტის დეპარტამენტი: „შეისწავლის საერთო სასამართლოებში საქმეთა ნაკადის მართვასთან დაკავშირებულ ინფორმაციას, საერთო სასამართლოების დატვირთულობისა და საქმეთა განხილვის მაჩვენებლებს, მოსამართლეთა მივლინების საჭიროებას, საქმისწარმოებისა და მოქალაქეთა მომსახურების ხარისხთან დაკავშირებულ ინფორმაციას და რეკომენდაციებს წარუდგენს საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს და შესაბამის საერთო სასამართლოებს”

მოსამართლეთა რაოდენობის სიმცირე და გაჭიანურებული მართლმსაჯულება წლების მანძილზე იყო (და არის) სასამართლო სისტემის ერთ-ერთი მთავარი გამოწვევა, ამაზე მიუთითებს თავად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2013-2017 წლების საქმიანობის ანგარიშიც, „მოსამართლეები გადატვირთულები არიან საქმეებით, რაც სერიოზულად ზრდის შეცდომისა და საქმეთა გაჭიანურების რისკს. მათ ყოველდღიურად უწევთ გვიანობამდე მუშაობა, შაბათ-კვირასა და დასვენების სხვა დღეებს ისინი იყენებენ მიღებული გადაწყვეტილებების დასაწერად. ვითარებას კიდევ უფრო ამძიმებს სასამართლოს შენობების, სხდომის დარბაზებისა და სასამართლოს პერსონალის ნაკლებობა. „CEPEJ“-ის^[36] 2014 წლის მონაცემების მიხედვით, საქართველო 100,000 მოსახლეზე მოსამართლეთა სიმცირით (5,4 მოსამართლე), 47 ქვეყანას შორის, 46 ადგილს იკავებს და უსწრებს მხოლოდ ირლანდიას. ქართველი მოსამართლის დატვირთვა 4-ჯერ და 5-ჯერ აღემატება სხვა ევროპელი მოსამართლის საშუალო დატვირთვას. მიუხედავად ამისა, საერთო სასამართლოების მიერ დასრულებულ საქმეთა პროცენტული მაჩვენებლით (clearance rate) და საქმის დასასრულებლად გამოყენებული დროის მაჩვენებლით (disposition time) საქართველო უსწრებს ისეთ ქვეყნებს, როგორიცაა: გერმანია, ლიტვა, დანია, იტალია, პორტუგალია, სლოვენია, ხორვატია, პოლონეთი და ა.შ. მოსამართლეთა დატვირთულობა განსაკუთრებული ინტენსივობით გამოირჩევა თბილისის საქალაქო სასამართლოში”^[37]

შესაბამისად, სწორედ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო, სასამართლო მენეჯმენტის დეპარტამენტის მეშვეობით, არის პასუხისმგებელი ორგანო წინსწრებით მიიღოს ზომები და გაატაროს ყველა ის ღონისძიება, რაც სასამართლო სისტემაში მოსამართლეთა რაოდენობის სიმცირის გამო მართლმსაჯულების გაჭიანურების თავიდან აცილებისთვის არის საჭირო. შესაბამისად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უპირველესი ამოცანა მოსამართლეთათვის ინდივიდუალური დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფა, სასამართლო სისტემაში მოსამართლეთა საჭირო რაოდენობის განსაზღვრა და მათი მობილიზება უნდა იყოს და არა, თვითნებური, დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებებითა და არარსებული რეგულაციით მოსამართლეთა უფლებებში გაუმართლებელი ჩარევა.

3.2.1.2) გამოსადეგობა

„საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავადად არ არის საკმარისი უფლებაშემზღუდველი რეგულაციის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის მოთხოვნასაც. იმისათვის, რათა აღნიშნული კრიტერიუმები დაკმაყოფილებულად ჩაითვალოს, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვა უზრუნველყოფდეს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას და, იმავდროულად, წარმოადგენდეს ამ უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს ძირითად უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის.”^[38]

შესაბამისად, წინამდებარე დავის ფარგლებში უნდა შეფასდეს რამდენად წარმოადგენს ერთი სასამართლოდან მეორე სასამართლოში მოსამართლის მივლინება ან სხვა სასამართლოში უფლებამოსილების განხორციელების დაკისრება დასახული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

საქმეთა ნაკადის მართვა და მოსამართლეთა სათანადო რაოდენობის არსებობა, რომ მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს (და ამ მიმართულებით ეტაპობრივად გარკვეული ნაბიჯებიც იდგმევა) ქართული მართლმსაჯულებისათვის, ამაზე არაერთი კვლევა თუ ანგარიში მიუთითებს. მაგალითად, საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ მომზადებულ 2018 წლის ეროვნული სამოქმედო გეგმის შესრულების ანგარიშში ნათქვამია, რომ: „სასამართლოში საქმეთა ნაკადის ეფექტიანი მართვის უზრუნველყოფის მიზნით განხორციელდა ცვლილებები სამოქალაქო საპროცესო კოდექსსა და ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში, კერძოდ, სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის მიერ ერთპიროვნულად განსახილველ საქმეთა წრე გაფართოვდა. ასევე, განისაზღვრა სააპელაციო სასამართლოში ზეპირი მოსმენის გარეშე განსახილველ ადმინისტრაციულ საქმეთა ჩამონათვალი.”^[39]

ამავე საკითხთან დაკავშირებით, საინტერესოა 2017-2021 წლებისათვის შექმნილი სასამართლო სისტემის სტრატეგიის სამუშაო და საბოლოო ვერსიები. პირველ მათგანში, სასამართლო სისტემის წინაშე არსებული გამოწვევების კონტექსტში ნახსენებია:

„რისკები, გამომდინარე მენეჯმენტის ხარვეზიანობიდან: რისკები, რომლებსაც მოსამართლეთა დამოუკიდებლობისათვის წარმოშობს მოსამართლის მივლინების ინსტიტუტი, მოსამართლეთა სიმცირე, საქმეთა ელექტრონული განაწილების არარსებობა, საქმეებით გადატვირთულობა და არათანაბარი დატვირთულობა, სპეციალიზაციის პრინციპების დარღვევა და რეგიონის მოსამართლეების ნაკლები ჩართულობა”^[40]

ხოლო საბოლოო სახით მიღებულ დოკუმენტში, იმავე საკითხთან დაკავშირებით ნათქვამია:

„მენეჯმენტის ხარვეზები: მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის შემდეგი რისკები: მოსამართლეთა სიმცირე, საქმეთა ელექტრონული განაწილების არარსებობა, სასამართლოების საქმეებით გადატვირთვა და მოსამართლეთა არათანაბარი დატვირთვა, სპეციალიზაციის პრინციპის ხარვეზი და რეგიონის მოსამართლე.”^[41]

მოსამართლეთა სხვა სასამართლოში მივლინების საკითხი უკვე წლებია ქართული მართლმსაჯულების ერთ-ერთ ძირეულ გამოწევას წარმოადგენს. „მოსამართლეთა მივლინების მანკიერი პრაქტიკა არაერთხელ ყოფილა საზოგადოებაში მწვავე კრიტიკისა და განხილვის საგანი. 2012 წელს განხორციელებულ ცვლილებებამდე, კანონი არ აწესებდა არავითარ გონივრულ შეზღუდვას აღნიშნული მექანიზმის გამოყენებისას და არ იცნობდა მოსამართლის თანხმობის საჭიროებას. მოსამართლის მივლინების შესახებ ცალკეული გადაწყვეტილებები არ იძლეოდა საბჭოს მოქმედების კანონიერებისა და მიზანშეწონილობის შეფასების შესაძლებლობას”^[42]

„მოსამართლეთა გადაყვანისა და მივლინების პრაქტიკაზე საუბრისას, ზოგი მოსამართლე აცხადებს, რომ აღნიშნული პრაქტიკა აქტიურად გამოიყენებოდა 2012 წლამდე და, რამდენიმე მათგანის მოსაზრებით, უფრო სადამსჯელო ხასიათს ატარებდა, რადგან არ ხდებოდა მოსამართლის სურვილის/ნების გათვალისწინება.”^[43] 2012 წელს განხორციელებული „ცვლილებების შემდგომ მივლინების პრაქტიკაზე დაკვირვება აჩვენებს, რომ კვლავ რჩება კითხვები, რაც, ძირითადად, დაკავშირებულია ცალკეული მოსამართლის მივლინების აუცილებლობის დასაბუთებულობასა და მიზანშეწონილობასთან.”^[44]

შედარებით უფრო ახლო წარსულში, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციისა და საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს მიერ 2015 წელს ერთობლივად მომზადებული ანგარიშის მიხედვით, „2014 წლის მონიტორინგის პერიოდშიც საბჭოს გადაწყვეტილებები მოსამართლეთა მივლინების შესახებ შაბლონურია და მიუთითებს მხოლოდ კანონის შესაბამის მუხლზე, არ შეიცავს არავითარ არგუმენტაციასა თუ დასაბუთებას. მათში არაფერია ნათქვამი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ინფორმაციის მოძიებასა ან სხვა ღონისძიებებზე, რომელბმაც საბჭო დაარწმუნა, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში, მართლაც არსებობდა მოსამართლის გადაყვანისა, თუ გადაყვანის კანონით გათვალისწინებული გარემოებები და, რომლებიც საფუძვლად დაედო გადაწყვეტილების მიღებას. ამ პერიოდში საბჭოს არც მივლინების ვადის გახანგრძლივების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილებები დაუსაბუთებია.”^[45] შესაბამისად, იმის გათვალისწინებით, რომ დასაბუთების ვალდებულების პირობებში საბჭო მაინც შაბლონურ მიდგომას ანიჭებდა უპირატესობას, ამგვარი ვალდებულების არარსებობის პირობებში კიდევ უფრო იზრდება თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკი.

როგორც უკვე აღინიშნა, მოსამართეთა რაოდენობა წლებია საქართველოს სასამართლო სისტემის ერთ-ერთ მთავარ გამოწვევას წარმოადგენს. 2018 წელს ჩატარებული კვლევის მიხედვით, ოპტიმალური რაოდენობა მოსამართლეებისა, რომელიც საქართველოს სჭირდება არის 410 ანდა 380-დან 450-მდე მოსამართლე.^[46] თავად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მომზადებულ 2017-2019 წლების სასამართლო სისტემის საქმიანობის ანგარიშში მითითებულია, რომ „საანგარიშო პერიოდში ჩატარდა კვლევები საქმეთა გაზრდილი რაოდენობისა და მოსამართლეთა საჭირო რაოდენობის განსაზღვრის მიზნით, რომლის შედეგადაც გამოვლინდა მოსამართლეთა რაოდენობის ზრდის და სხვა ქმედითი ღონისძიებების გატარების საჭიროება.”^[47] ამავე ანგარიშის მიხედვით, „2017 წლის 1 ივნისის მდგომარეობით სააპელაციო და რაიონულ/საქალაქო სასამართლოებში იყო მოსამართლის 338 საშტატო ერთეული, რაც 2020 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით გაიზარდა და ჯამში განისაზღვრა 378 საშტატო ერთეულით.”^[48] შესაბამისად, სასამართლოში მოსამართლეთა რაოდენობა წლიდან წლამდე იზრდება, და უახლოვდება იმ ოპტიმალურ რიცხვს, რომელიც 2018 წლის კვლევით განისაზღვრა.^[49]

შესაბამისად, რაც უფრო იზრდება მოსამართლეთა რაოდენობა და უახლოვდება იგი საქართველოს მასშტაბის გათვალისწინებით ოპტიმალურ ნიშნულს, მით უფრო ნაკლებად დგას დღის წესრიგში მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ან უფლებამოსილების დაკისრების საჭიროება, მითუმეტეს, მოსამართლეთა თანხმობის გარეშე, ვინაიდან მაღალია ასევე თავად სასამართლო სისტემის შიგნით ადგილმონაცვლეობის მსურველ მოსამართლეთა რაოდენობა, რომლებიც თავიანთი ნებით გამოთქვამენ სურვილს ამა თუ იმ სასამართლოში ვაკანტურ თანამდებობებზე უფლებამოსილების განხორციელების შესახებ.

ამასთანავე, ერთი სასამართლოდან მეორე სასამართლოში მოსამართის გადაყვანა ვერ აღმოფხვრის მთლიანად სისტემაში არსებული ადამიანური რესურსის დეფიციტს. მნიშვნელოვანია, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ სწორად შეაფასოს სასამართლო სისტემაში არსებული გამოწვევები, მათ შორის, მოსამართლეთა ის ოპტიმალური რაოდენობა, რომელიც საჭიროა საქართველოს მასშტაბის ქვეყნაში მართლმსაჯულების გამართულად ფუნქციონირებისათვის და აღნიშნულის შესაბამისად, განსაზღვროს იუსტიციის უმაღლეს სკოლაში ჩასარიცხ მსმენელთა რაოდენობა.^[50]

დამატებით პრობლემა იქმნება თავად ამ მოსამართლის განსახილველ საქმეებთან დაკავშირებითაც. მაშინ როდესაც ერთი სასამართლოდან მეორე სასამართლოში ხდება მოსამართლის მივლინება, ბუნებრივად ჭიანურდება იმ საქმეთა განხილვა, რომელიც მანამდე ამ მოსამართლეს ეწერა. კანონი არ ითვალისწინებს იმ მაქსიმალურ რაოდენობას საქმეებისა, რომლის არსებობის შემთხვევაშიც დაუშვებელია მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება. ამდენად, ერთი მხრივ სხვა სასამართლოში საქმეთა ნაკადის განსამუხტად მოსამართლის მივლინება, თავად იწვევს სხვა სასამართლოში მოსამართლეებზე დატვირთვის ზრდას და მხარეებისათვის პროცესის გაჭიანურებას. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, ,,ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქმის სამართლიანი და დროული განხილვის უფლება უზრუნველყოფილია“, აღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმა კონტრპოდუქტიული შეიძლება გამოდგეს და რისკის ქვეშ დააყენოს არაერთი ინდივიდის უფლება, მიიღოს დროული მართლმსაჯულება. ის, რომ ასეთ შემთხვევებს რეალურად შეიძლება ჰქონდეს ადგილი, მოწმობს საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციისა და საერთაშორისო გამჭვირვალობა - საქართველოს მიერ 2015 წელს ერთობლივად მომზადებული ზემოხსენებული ანგარიშიც, კერძოდ, დოკუმენტში ვკითხულობთ: „ადგილი ჰქონდა შემთხვევებს, როცა საბჭოს მოუწია მოსამართლეების კონკრეტულ სასამართლოში მივლინება იმის გამო, რომ თავად ამ სასამართლოდან მანამდე მოსამართლეები უფლებამოსილების განსახორციელებლად სხვა სასამართლოში იყვნენ მივლენილი.”^[51]

ამდენად, დროის მოკლე მონაკვეთში, როდესაც მწვავედ შეიძლება იდგეს ერთ კონკრეტულ რომელიმე სასამართლოში მოსამართლეთა რაოდენობის სიმცირის საკითხი, რამაც გავლენა შეიძლება იქონიოს მართლმსაჯულების გამართულად ფუნქციონირებაზე, ტერიტორიულად ახლო მდებარე სასამართლოდან (რაც არ გამოიწვევს მივლინებული მოსამართლისათვის, როგორც მატერიალური, ასევე არამატერიალური ხარჯების ზრდას) მოსამართლის თანხმობის შემთხვევაში მისი დროებით მივლინება, როგორც ცალკე აღებული საშუალება (თუ არ მივიღებთ მხედველობაში იმ ფაქტს, რომ სადავო ნორმა მივლინების/უფლებამოსილების დაკისრების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებას არ აკისრებს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს და ამასთანავე, შესაძლებლობას აძლევს ამ უკანასკნელს აღნიშნული გადაწყვეტილება მიიღოს ისეთ ბუნდოვან და განუჭვრეტად ფაქტორზე მითითებით, როგორიც არის: „სხვა ობიექტური გარემოება”), მხოლოდ ამ შემთხვევაში, შეიძლება ჩაითვალოს დასახული მიზნის მისაღწევად ერთ-ერთ გამოსადეგ საშუალებად.

3.2.1.3) აუცილებლობა

მიუხედავად იმისა, რომ მიგვაჩნია, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის ფორმალურ მოთხოვნებს, საჭიროდ ვთვლით, განვიხილოთ სადავო ნორმის მიღების აუცილებლობაც. „საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავადად არ არის საკმარისი უფლებაშემზღუდველი რეგულაციის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის მოთხოვნასაც. იმისათვის, რათა აღნიშნული კრიტერიუმები დაკმაყოფილებულად ჩაითვალოს, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვა უზრუნველყოფდეს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას და, იმავდროულად, წარმოადგენდეს ამ უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს ძირითად უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის.”^[52]

„ზოგიერთი სახელმწიფო თანამდებობის არსის განმსაზღვრელი ელემენტი ხელისუფლების აღმასრულებელი ან/და საკანონმდებლო შტოსგან მისი დამოუკიდებლობის ხარისხია. მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის ინტერესი კი შეიძლება მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიზღუდოს საჯარო სამსახურის მართვის გაუმჯობესების ლეგიტიმური მიზნით. ასეთ განსაკუთრებულ შემთხვევას ექნება ადგილი, როდესაც მოქმედი ნორმები იმდენად ხარვეზიანია, რომ ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის მიზანს და დანიშნულებას ეწინააღმდეგება და მათი შეცვლა გადაუდებელ აუცილებლობას წარმოადგენს.”^[53]

აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია გავარკვიოთ, რამდენად არის სადავო ნორმებით გათვალისწინებული უფლებამოსილება - კერძოდ, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ ((არამხოლოდ „ობიექტური გარემოებების", არამედ (რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობის, ანდა განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდის არსებობის შემთხვევაშიც), წინასწარ გაწერილი პროცედურის არარსებობის პირობებში, დასაბუთებისა და მოსამართლის თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/მოსამართლის უფლებამოსილების დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება 2 წლამდე ვადით და შემდეგში მოსამართლის თანხმობის გარეშე ამ ვადის არაუმეტეს კიდევ 2 წლით გახანგრძლივება, დასახული მიზნის მისაღწევად ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი საშუალება და რატომ გახდა საჭირო 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედ რედაქციაში არსებული მოწესრიგების შეცვლა

სხვა სასამართლოში მისავლინებლად მოსამართლის შერჩევის პროცედურის არარსებობა

როგორც უკვე აღინიშნა, 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია, გარდა იმისა, რომ ამომწურავად ასახელებდა იმ მიზნებს, რომლის გამოც შესაძლებელი იყო მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება/უფლებამოსილების დაკისრება, ავალდებულებდა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს, მიეღო დასაბუთებული გადაწყვეტილება, ამასთანავე დეტალურად აწესრიგებდა სხვა სასამართლოში მისავლენად/უფლებამოსილების დასაკისრებლად მოსამართლის შერჩევის წესს. 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის მიხედვით, კანონი მხოლოდ და მხოლოდ ორ შემთხვევაში უშვებდა მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინებას, კერძოდ, რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის არყოფნის ან განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდის შემთხვევაში. ამასთანავე, დეტალურად აღწერდა იმ მოსამართლეთა შერჩევის პროცესს, რომელთა მივლინების თაობაზეც უნდა მიეღო გადაწყვეტილება საბჭოს. კერძოდ, პირველ ეტაპზე მოწმდებოდა რეზერვში ჩარიცხულ მოსამართლეთა შორის მსურველის არსებობა. რეზერვში ჩარიცხული მოსამართლისგან/მოსამართლეებისგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო აღნიშნული წინადადებით, პირველ რიგში, მიმართავდა იმავე ინსტანციის ტერიტორიულად ახლოს მდებარე სასამართლოების მოსამართლეებს, ხოლო მათგან წერილობითი უარის მიღების შემთხვევაში – იმავე ინსტანციის სხვა სასამართლოების მოსამართლეებს. იმ მოსამართლეს, რომელიც მივლინებული უნდა ყოფილიყო სხვა სასამართლოში, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო წილისყრის შედეგად გამოავლენდა. თავის მხრივ, ამ პროცესთან დაკავშირებით, როგორც უკვე აღინიშნა, არსებობს საერთაშორისო ორგანიზაციების შეფასება, რომლის მიხედვითაც წილისყრა - თუმცა კი უჩვეულო პროცედურაა, მაინც გააჩნდა დისკრეციის თავიდან აცილების უნარი. ხოლო, წილისყრის შედეგად გამოვლენილ მოსამართლეს ჰქონდა შესაძლებლობა, სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ ზეპირად ან/და წერილობით წარედგინა დასაბუთებული მოსაზრება. როგორც უკვე აღინიშნა, მივლინების ამგვარი მოწესრიგება, რომელიც მართლმსაჯულების რეფორმის ე.წ მესამე ტალღის პირობებში შემუშავდა, მოწონებული იყო ვენეციის კომისიის მიერაც. შესაბამისად, კანონმდებელს ეკისრება ვალდებულება განმარტოს, რა გახდა მოსამართლეთა ნების საუარესოდ აღნიშნული წესის ცვლილების და, შესაბამისად, მანამდე არსებული მოსამართლის დაცვის გარანტიების მნიშვნელოვნად შემცირების საფუძველი.

უფლებრივი თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანი გარანტია იყო წილისყრის შედეგად გამოვლენილი მოსამართლის მიერ სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ დასაბუთებული მოსაზრების ზეპირად ან/და წერილობით წარდგენის შესაძლებლობა, რომელიც მოსამართლეს ასევე ანიჭებდა უფლებას, უშუალოდ პროცესში მიეღო მონაწილეობა. აღნიშნულისაგან განსხვავებით, არსებული მოწესრიგება, გარდა იმისა, რომ გამორიცხავს მოსამართლეთა წილისყრით შერჩევის შესაძლებლობას, იძლევა მისავლინებელ მოსამართლეთა სახელდებით ამორჩევის უფლებას და, ამავდროულად, მოსამართლეს მთლიანად ჩამოაცილებს მისი თანამდებობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესისგან და მხოლოდ მიღებული გადაწყვეტილების (რომლის დასაბუთების ვალდებულებაც აღარ აქვს საბჭოს) გასაჩივრების საშუალებას აძლევს. შესაბამისად, კანონში განხორციელებული ცვლილებებით მოსაზრებების წარდგენის შესაძლებლობა საჩივრის ფორმით გახდა შესაძლებელი, მაშინ როდესაც, ეს ორი პროცესუალური გარანტია ერთმანეთისგან შინაარსობრივად განსხვავდება. ამავდროულად, დასაბუთებისა და სხვა წინარე პროცედურების არარსებობა, ფაქტობრივად, ილოზორულს ხდის ცვლილებებით შემორჩენილ გასაჩივრების უფლებას.

ერთ-ერთი ფუნდამენტური სხვაობა, რომელიც 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედ რედაქციასა და დღეს მოქმედ მოწესრიგებას შორის არსებობს, უკავშირდება სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოში მივლინებას, მოსამართლის თანმხობის გარეშე. წინამორბედი რედაქციის მიხედვით, დაუშვებელი იყო სააპელაციო სასამართლოს საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოში მივლინება მათი თანხმობის გარეშე. განსხვავებულად იყო მოწესრიგებული მივლინების ხანგრძლივობა და მისი გაგრძელების პროცედურაც. კერძოდ, თანხმობის საფუძველზე მივლინებული მოსამართლის 1 წლიანი მივლინების გახანგრძლივება შესაძლებელი იყო მხოლოდ ერთი წლით, რის თაობაზეც თავად ამ მოსამართლეს უნდა გაეცა თანხმობა. ხოლო თანხმობის გარეშე მივლინებული მოსამართლე მხოლოდ 1 წელს ატარებდა სხვა სასამართლოში და მისთვის ამ ვადის გახანგრძლივება დაუშვებელი იყო. შესაბამისად, კანონმდებელს უნდა წარმოედგინა ღირებული ინტერესი და არსებითი მტკიცებულება იმასთან დაკავშირებით, თუ რატომ გახდა საჭირო მივლინების ვადის გახანგრძლივება და რატომ ვერ მოხერხდებოდა დასახული მიზნის უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალებით მიღწევა. გარდა ამისა, აღნიშნული ერთწლიანი ვადა ნაკლებ მზღუდავი მექანიზმი იყო სამოსამართლი საქმიანობის თავისუფლების კონტექსტში (ვიდრე ყოველ 10 წელიწადში 4 წელი თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინება) და ასევე თვითკმარი დროის მონაკვეთი იმისათვის, რომ საბჭოს კონკრეტულ სასამართლოში მივლინების საფუძვლად არსებული გართულებული მდგომარეობა - მოსამართლეთა რაოდენობის სიმცირესა, თუ საქმეთა ნაკადის ზრდასთან დაკავშირებით - აღმოეფხვრა.

მოსამართლის თანამდებობის შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ქვორუმი

მნიშვნელოვანი საკითხია მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ხმათა რაოდენობის განსაზღვრაც. მაშინ, როდესაც მოქმედი კანონმდებლობის ფარგლებში, მოსამართლის თანხმობისა და მზაობის არსებობის პირობებში - დაინიშნოს ერთ კონკრეტულ სასამართლოში, საჭიროა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან წევრთა 2/3 -ის მხარდაჭერა, გაუგებარია, რატომ მცირდება აღნიშნული ქვორუმი მოსამართლის ნების წინააღმდეგ მისი სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას. საქართველოს კონსტიტუციით მოსამართლის თანამდებობაზე გამწესებისათვის საჭიროა კანდიდატმა დააგროვოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრთა 2/3 -ის მხარდაჭერა. მნიშვნელოვანია, აღნიშნული ქვორუმი გავრცელდეს არა მხოლოდ კონკურსის წესით მოსამართლის თანამდებობაზე გათავისუფლების შემთხვევებზე, არამედ მისი სხვა სასამართლოში გამწესების შემთხვევებზეც. კონსტიტუციის აღნიშნული ჩანაწერი იმგვარად უნდა იქნეს გაგებული, რომ არ აძლევდეს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს შესაძლებლობას, უფრო დაბალი ქვორუმით შეძლოს მოსამართლის თანამდებობასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღება მისი თანხმობის არ არსებობის პირობებში, ვიდრე ამის უფლებამოსილება მოსამართლის გაცხადებული ნების პირობებში აქვს.

გავლენა მოსამართლის სხვა უფლებებზე

გარდა იმისა, რომ სადავო ნორმა მნიშვნელოვნად ლახავს მოსამართლის კონსტიტუციით გარანტირებულ 25-ე მუხლით დაცულ უფლებას, გავლენას ახდენს ასევე კონსტიტუციით დაცულ სხვა უფლებაზე. მოსამართლეების თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინება ბუნებრივად იწვევს მათი სამუშაო/საცხოვრებელი ადგილის შეცვლას და შესაბამისად, გავლენას ახდენს ოჯახურ ურთიერთობაზეც - უწევს ოჯახის წევრებთან განშორება ან ოჯახთან ერთად ადგილმონაცვლეობა. საპირისპირო შემთხვევაა, მაშინ როდესაც მოსამართლე ვაკანტურ თანამდებობაზე საკუთარი სურვილით აკეთებს განაცხადს, რა დროსაც იგი სწორედ იმ სასამართლოში გადასვლაზე გამოთქვამს მზაობას, რომელიც მისთვის ობიექტურად ყველაზე უფრო მეტად ხელმისაწვდომი და შესაძლებელია. შესაბამისად, მაშინ როდესაც მოსამართლე საკუთარი ნების წინააღმდეგ იძულებულია დღის უმეტესი ნაწილი სამუშაო გარემოში, ოჯახური სივრცისაგან მოშორებით გაატაროს, იგი მოკლებულია იმ აუცილებელ კომპონენტს/კავშირს, რომელიც ოჯახური ცხოვრების უფლებიდან გამომდინარეობს და მნიშვნელოვანია ნებისმიერი ადამიანისათვის. როდესაც კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ უფლებაზე ვსაუბრობთ, მნიშვნელოვანია ხაზგასმით აღინიშნოს, რომ სამუშაო ადგილი და დაკისრებული ვალდებულების შესასრულებლად საჭირო რესურსები შეუძლებელს არ უნდა ხდიდეს სხვა უფლებით ჯეროვნად სარგებლობის შესაძლებლობას.

ამასთანავე, მივლინების არსებული მოწესრიგება შეიცავს საფრთხეს, მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინოს მოსამართლის პროფესიული განვითარების უფლებაზე, რაც, როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ სივრცეში უნდა მოვიაზროთ. მივლინების არსებული მოწესრიგება ხელს უწყობს მოსამართლეთა მხრიდან არასპეციალიზაციით საქმეთა განხილვას, რამაც შეიძლება უარყოფითი გავლენა იქონიოს არა მხოლოდ მოსამართლეთა პროფესიულ განვითარებაზე, არამედ მოქალაქეთა, სასამართლოს მომხმარებელთა ინტერესზე - ჯეროვნად ისარგებლონ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით.

მაშინ, როდესაც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ ხდება ვაკანტურ პოზიციაზე განაცხადების მიღება, თანამდებობის დაკავების მსურველი კანდიდატები უთითებენ არამხოლოდ შესაბამის სასამართლოს, არამედ კოლეგიას, თავის მხრივ, აღნიშნული განაცხადით მოსამართლე მხოლოდ გარკვეული სპეციალიზაციით მუშაობაზე აცხადებს თანხმობას, მით უფრო, იმ გარემოების მხედველობაში მიღებით, რომ მოქმედი მოწესრიგების შესაბამისად, მოსამართლეთა საკვალიფიკაციო გამოცდა და იუსტიციის უმაღლესი სკოლის დასკვნითი გამოცდა სპეციალიზაციით ტარდება. კანონის მოქმედი რედაქცია მხოლოდ საგამონაკლისო წესით ითვალისწინებს სპეციალიზაციით დანიშნული მოსამართლის მიერ არასპეციალიზაციით საქმის განხილვას. კერძოდ, საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს კანონის 30-ე მუხლის მე-5 ნაწილის შესაბამისად, აუცილებლობის შემთხვევაში, მართლმსაჯულების განხორციელების შეფერხების თავიდან ასაცილებლად სასამართლოს თავმჯდომარემ ამ კანონის 58^​1 მუხლით დადგენილი წესით შერჩეულ მოსამართლეს, მისი თანხმობით, შეიძლება დაავალოს საქმის ამავე სასამართლოს სხვა სპეციალიზებულ შემადგენლობაში (სასამართლო კოლეგიაში) განხილვა, აგრეთვე მაგისტრატი მოსამართლის უფლებამოსილების განხორციელება, ხოლო მაგისტრატ მოსამართლეს შეიძლება დაავალოს საქმის მისი სამოქმედო ტერიტორიის გარეთ, რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში განხილვა.

შესაბამისად, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრება არსებითად არახელსაყრელი გადაწყვეტილებაა. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსათვის ამგვარი ფართო უფლებამოსილების მინიჭებამ შეიძლება გამოიწვიოს იმ მოსამართლეთა სასამართლოდან გადინება (რა შემთხვევებიც გვახსოვს ისტორიიდან), რომელთათვის ასეთი ადგილმონაცვლეობა, ზემოდასახელებული ფაქტორების გათვალისწინებით, მიუღებელია. როდესაც სადავო ნორმიდან მომდინარე საფრთხეებზე ვსაუბრობთ, მნიშვნელოვანია იმ ისტორიული გამოცდილების გათვალისწინება, რომლის მიხედვითაც, მოსამართლეთა მივლინება მათი „დასჯის“ ეფექტურ მექანიზმად გამოიყენებოდა და წლების განმავლობაში „მსუსხავი ეფექტი“ ჰქონდა.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით,2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია იყო დღეს მოქმედთან შედარებით ბევრად უფრო ნაკლებად მზღუდავი და ითვალისწინებდა ისეთ მნიშვნელოვან სამართლებრივ გარანტიებს, როგორიც არის: მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების საფუძველთა ამომწურავი ჩამონათვალი, საბჭოს გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება, თანამდებობის უცვლელობა (სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის შემთხვევაში), უფრო ხანმოკლე მივლინების ვადა და თანხმობის აუცილებლობა ამ ვადის გახანგრძლივებასთან დაკავშირებით.

შესაბამისად, გაუგებარია, თუ რატომ გახდა აღნიშნული მოწესრიგების ცვლილება საჭირო, განსაკუთრებით იმგვარი წესის დანერგვა, რომელიც მნიშვნელოვნად ასუსტებს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ გარანტიებს. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსათვის დასაბუთების ვალდებულების მოხსნის პარალელურად, გაფართოვდა იმ მოსამართლეთა წრე, რომელიც შეიძლება იყოს მივლინებული სხვა სასამართლოში, გაორმაგებული (ზოგიერთ შემთხვევაში კი გაოთხმაგებული) ვადით. აღნიშნული გაუგებარია იმ ფონზე, როდესაც მოსამართლეთა რაოდენობა წლიდან-წლამდე იზრდება და, შესაბამისად, სულ უფრო ნაკლებად უნდა იყოს საჭირო ერთი სასამართლოდან მეორე სასამართლოში მოსამართლის მივლინება, მით უფრო, როცა მივლინება მოსამართლის ნებას ეწინააღმდეგება. შესაბამისად, ჩნდება კითხვა, თუ რატომ შეიძლება დაუშვა მოსამართლეთა სიმცირისა, თუ საქმეთა ნაკადის მომატების საფუძვლით მივლინების მიზნებისათვის მოსამართლის ნებაზე ზემოქმედება, როცა მოსამართლეთა სიმცირითა და საქმეთა ნაკადით განპირობებული პრობლემა სხვა ბევრად უფრო ეფექტური მეთოდებით შეიძლება მოწესრიგდეს მოსამართლეებზე ყოველგვარი ზეგავლენის მოხდენის გარეშე?!

ამასთან, კანონმდებელს არ შემოუთავაზებია რაიმე ხელშესახები, კონკრეტული არგუმენტები იმის თაობაზე, თუ რატომ გაფართოვდა მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების საფუძველთა ჩამონათვალი, რატომ გაუქმდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების დასაბუთების ვალდებულება, რატომ გაფართოვდა იმ მოსამართლეთა არეალი, რომელსაც შეიძლება, თანხმობის არარსებობის მიუხედავად, მაინც შეეხოს აღნიშნული წესი, რატომ გაუქმდა მისავლინებელ მოსამართლეთა წილისყრით შერჩევის წესი და რატომ იქნა დაშვებული მათი სახელდებით შერჩევის შესაძლებლობა?! ამასთანავე, კანონმდებელს არ დაუსაბუთებია, თუ რა იყო მივლინების ხანგრძლივობის გაორმაგების (მითუმეტეს გაოთხმაგების) საფუძველი.

შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ უზრუნველყოფს ისეთი მექანიზმის შემოთავაზებას, რომელიც იქნება ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი დასახული მიზნის მისაღწევად და დააკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნებს. ნაცვლად ამისა, სადავო ნორმა ადგენს ისეთ მოწესრიგებას, რომლის ფარგლებშიც, დასაბუთებისა და წინასწარი თანხმობის გარეშე, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ენიჭება უფლებამოსილება, ბუნდოვანი პროცედურის გამოყენებით მიავლინოს მოსამართლე სხვა სასამართლოში ან დააკისროს მას უფლებამოსილება. შესაბამისად, ამგვარი ნორმა, არა თუ ვერ პასუხობს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს, არამედ ეწინააღმდეგება თავად საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული უფლების მთავარ არსს - შეუქმნას სახელმწიფო თანამდებობის პირს სტაბილური სამუშაო გარემო და უზრუნველყოს მის საქმიანობაში გაუმართლებელი ჩარევის აღკვეთა, მით უფრო, რომ ამგვარი გარანტიების შექმნა მოსამართლეებისათვის პირდაპირპროპორციულად აისახება საზოგადოების წევრთა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვაზე, ვინაიდან მოსამართლეების საქმიანობაში ჩარევის დაუშვებლობა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის ხელშემწყობი ფაქტორია.

3.2.1.4) პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, თანაზომიერების პრინციპი აგრეთვე მოითხოვს, რომ უფლების შეზღუდვისას დაცულ იქნეს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის. აღნიშნული კი გულისხმობს, რომ სიკეთე, რომლის მიღწევასაც ემსახურება სადავო რეგულაცია, აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს.“^[54]

ხაზგასასმელია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, რომლის მიხედვითაც, „აუცილებელია, უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების შემუშავებისას სახელმწიფომ დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი იმგვარად, რომ დაცული სიკეთე და მისი დაცვის ინტერესი აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს.“^[55] დამატებით, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ „დგება არსებულ ინტერესთა შორის სწორი და გონივრული, კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად საკითხის დაბალანსების აუცილებლობა.“^[56]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართოს მიერ ჩამოყალიბებული პრაქტიკა ერთპიროვნულად მიუთითებს, რომ კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სფეროს ერთ-ერთი ფუნდამენტური შემადგენელი ელემენტი, სწორედ დასაბუთებული გადაწყვეტილების არსებობაა, რომელიც გარდა იმისა, რომ აზღვევს მოქალაქეს კონკრეტულ თანამდებობაზე უკანონოდ არდანიშვნისაგან, ასევე აძლევს შესაძლებლობას იდავოს/გაასაჩივროს თანამდებობაზე მისი არდანიშვნის ან გათავისუფლების შესახებ მიღებული გადაწყვეტილება.

2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი და დღეს არსებული მოწესრიგებების შედარებისას ნათლად გამოჩნდა, რომ ამ უკანასკნელის შემოტანით კანონმდებელმა დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზნებსა და კონსტიტუციის 25-ე მუხლს შორის არჩევისას სრული უპირატესობა მიანიჭა პირველ მათგანს, თანაც ისე, რომ ამის გასამართლებელი კონკრეტული არგუმენტი არ შემოუთავაზებია. სადავო ნორმით ხელისუფლებამ მოსამართლეები ისეთი ფუნდამენტური კონსტიტუციური გარანტიების გარეშე დატოვა, როგორიც არის:

- კანონის განჭვრეტადობა („სხვა ობიექტური გარემოებების“ არსებობის შემთხვევაში სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების/სხვა სასამართლოში მივლინების ნაწილში);

- მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურის არსებობა, რომელიც აწესრიგებდა, თუ როგორ უნდა მომხდარიყო იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ სხვა სასამართლოში მისავლინებლად/უფლებამოსილების დასაკისრებლად მოსამართლის შერჩევა;

- საქმიანობაში თვითნებური ჩარევისაგან დაცვა (საბჭოსათვის დასაბუთების გარეშე გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილების მინიჭებით, კანონმდებელმა გააჩინა თვითნებური გადაწყვეტილების რისკები, საფრთხე შეუქმნა ნდობის პრინციპს);

წილისყრის ელემენტის გაუქმებით კიდევ უფრო გაიზარდა თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკი. ამავდროულად, საფრთხე ექმნება მოსამართლეთა პროფესიული განვითარების უფლებას, ვინაიდან სადავო რეგულაცია არ ითვალისწინებს სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მოსამართლის სპეციალიზაციის გათვალისწინების ვალდებულებას, 10 წლის მანძილზე მაქსიმუმ 4 წლის ვადით სხვა სასამართლოში (მათ შორის მოსამართლის თავდაპირველი სასამართლოდან/საცხოვრებელი სახლიდან ტერიტორიულად ძალიან დაშორებულ სასამართლოში) მივლინება უარყოფით გავლენას ახდენს მოსამართლის ოჯახური ცხოვრების უფლებაზე. ისტორიული გამოცდილების გათვალისწინებით, მოსამართლეებში აჩენს „მსუსხავი ეფექტის“ განცდას და, შესაძლოა, ხელი შეუწყოს იმ მოსამართლეთა გადინებას სასამართლო სისტემიდან, რომელთა წინააღმდეგაც აღნიშნული ინსტიტუტი შეიძლება იქნეს გამოყენებული.

ამასთანავე, დაუსაბუთებლად გაზარდა უფლებაში ჩარევის ინტენსივობა. გააფართოვა იმ მოსამართლეთა წრე, რომელსაც შეიძლება შეეხოს აღნიშნული მოწესრიგება და გააორმაგა (გააოთხმაგა კიდეც) სხვა სასამართლოში მივლინების/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების შესაძლო ხანგრძლივობა. დღეს მოქმედი რედაქცია არ შეიცავს ჩანაწერს იმის თაობაზე, თუ როგორი წესით უნდა მოხდეს იმ მოსამართლის შერჩევა, რომელიც სხვა სასამართლოში იქნება მივლენილი. ამასთანავე, საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად ითვალისწინებს უფრო დაბალ ქვორუმს. მაშინ, როდესაც კონკურსში მონაწილე მოსამართლეს საბჭომ 2/3-ის უმრავლესობით უნდა დაუჭიროს მხარი თანამდებობაზე გამწესებისათვის, მოსამართლის ნების წინააღმდეგ, მისი სხვა სასამართლოში მისავლინებლად მხოლოდ დამსწრე წევრთა უმრავლესობის თანხმობაა საჭირო, რაც მოცემულ რეალობაში საბჭოს 8 წევრის მხარდაჭერას გულისხმობს. შესაბამისად, ირღვევა ის ლოგიკა და კონსტიტუციური გარანტია, რაც საბჭოს საქმიანობაში ხელისუფლების სხვადასხვა შტოს მიერ წევრთა დანიშვნასთან არის დაკავშირებული, რომ საბჭომ გადაწყვეტილება, სულ მცირე, ორი განსხვავებული შტოს მიერ დანიშნული წევრების მხარდაჭერით მიიღოს და ასე უზრუნველყოს მიღებული გადაწყვეტილების ლეგიტიმაციის ზრდა.

მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა, ერთი მხრივ, ინტერესი იმისა, რომ სასამართლოში საქმეთა განხილვა დროულად და შეუფერხებლად მიმდინარეობდეს, შესაბამისად, არსებობდეს მოსამართლეთა ის რაოდენობა, რომელიც მოახერხებს საქმეთა ნაკადის მართვას, ხოლო, მეორე მხრივ, გვაქვს მოსამართლის, როგორც საჯარო თანამდებობის პირის, დაცვის გარანტიები, რომელსაც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი უზრუნველყოფს, მათ შორის, სტაბილურობისა და საქმიანობაში დაუსაბუთებელი ჩარევისაგან დაცვის გარანტიები. აღნიშნული გარანტიების საპირისპიროდ, სადავო ნორმა უგულვებელყოფს მოსამართლის გავლენასა და მნიშვნელობას დემოკრატიულ საზოგადოებაში, მის როლს ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დაცვაში და ადგენს იმგვარ მოწესრიგებას, რომელიც გაუმართლებლად ერევა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებაში, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის როგორც ფორმალურ, ასევე მატერიალურ მოთხოვნებს.

37¹ მუხლის მეორე პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს აძლევს უფლებამოსილებას მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში (მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინების, აგრეთვე მივლინების ვადის გაგრძელების შესახებ.

სადავო ნორმის შინაარსი

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, „თუ ამ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით ვერ შეირჩა მოსამართლე, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში (მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში ან რაიონული (საქალაქო) სასამართლოდან სააპელაციო სასამართლოში) მივლინების შესახებ, მაგრამ არაუმეტეს 2 წლის ვადით მივლინებისა. მივლინების ვადის მოსამართლის თანხმობის გარეშე გაგრძელება შესაძლებელია არაუმეტეს 2 წლით.“ სადავო ნორმა უფლებამოსილებას ანიჭებს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს არა მხოლოდ ერთი ინსტანციის ფარგლებში მიიღოს ყოვეგლვარი დასაბუთებისა და თანხმობის გარეშე მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრების/სხვა სასამართლოში გადაყვანის შესახებ გადაწყვეტილება, არამედ სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეც, „აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები“, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მიავლინოს/დააკისროს უფლებამოსილება.

ცვლილებებამდე არსებული რედაქცია და განსხვავებები მოქმედ და ძველ მოწესრიგებას შორის.

პირველი პუნქტის მსგავსად, აღნიშნული დანაწესიც მნიშვნელოვნად განსხვავდება მანამდე მოქმედი რედაქციით არსებული მოწესრიგებისგან. კერძოდ, 2021 წლის დეკემბრის ცვლილებამდე მოქმედი რედაქციის 37¹ მუხლის მე-3 პუნქტი ექსპლიციტურად უთითებდა, რომ „დაუშვებელია სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება.“ აღნიშნულისაგან განსხვავებით, მოქმედი ნორმა არა თუ უშვებს სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მოსამართლის თანხმობის გარეშე გამწესებას, არამედ აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღების პროცესში საბჭოს ათავისუფლებს დასაბუთების ვალდებულებისაგან.

როგორც უკვე აღინიშნა, კანონმდებელი სხვა სასამართლოში მოსამართლის მივლინებას, მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის გადაყვანას რაიონულ (საქლაქო) სასამართლოში, როგორც სადამსჯელო ღონისძიებას ისე უყურებდა და კანონპროექტის თავდაპირველ ვარიანტში დისციპლინური სახდელისა და დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიების მუხლში იყო გათვალისწინებული.^[57]

სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით

კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სფერო

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი იცავს საქართველოს ყოველი მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თანმიმდევრული პრაქტიკის შესაბამისად, აღნიშნული ნორმა ითვალისწინებს გარანტიებს, როგორც თანამდებობაზე დანიშვნის მსურველთათვის^[58], ასევე უკვე დანიშნულ პირთა თანამდებობიდან თვითნებურად გათავისუფლების დამცავ გარანტიებს^[59]. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, საჯარო სამსახურში საქმიანობის უფლება შრომითი ურთიერთობის სპეციფიკური გამოხატულებაა^[60] და პრინციპილად არასწორია სახელმწიფო თანამდებობის ცნებაში მხოლოდ სახელმწიფო-პოლიტიკური თანამდებობის პირებისა და კანონით განსაზღვრული საჯარო მოხელეების მოაზრება.^{[ 61]}

ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით უკვე დადგენილია, რომ მოსამართლის თანამდებობა კონსტიტუციის მიზნებისთვის განხილულ უნდა იქნეს იმ სახელმწიფო თანამდებობად, რომლის დაკავებისა და საქმიანობის განხორციელების კანონით განსაზღვრული პირობები უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მოთხოვნებს^[62].

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი ერთმანეთისაგან დამოუკიდებლად განსაზღვრავს სააპელაციო^[63] და რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოთა^[64] როლსა და დანიშნულებას. განსხვავებები ამ ორ ინსტანციას შორის მოიცავს როგორც პროცესუალურ სამართლებრივ დეტალებს, ასევე მოსამართლეთა შრომის ანაზღაურებას.^[65] შესაბამისად, მათი ფუნქციებიდან და მართლმსაჯულების სისტემაში მათი დანიშნულებიდან გამომდინარე, აღნიშნული ორი თანამდებობა ერთმანეთისაგან განსხვავებულ პოზიციებს წარმოადგენს და, შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე მისი არ გადაყვანის გარანტია საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოშიც სწორედ კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ სფეროში ექცევა.

სადავო ნორმის შინაარსი და უფლებაში ჩარევა

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული გარანტიების მიუხედავად, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანულ კანონში 2021 წლის 30 დეკემბერს შესული ცვლილებები უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების/მოსამართლის სხვა სასამართლოში (მათ შორის სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში) მივლინების იმგვარ წესს ადგენს, რომელიც ვერ პასუხობს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მოთხოვნებს.

სადავო ნორმის მიხედვით, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია, ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინების შესახებ არაუმეტეს 2 წლის ვადით, რომელიც მოსამართლის თანხმობის გარეშე დამატებით შეიძლება გახანგრძლივდეს კიდევ 2 წლით.

სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობა არსობრივად განსხვავდება რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლისაგან. რაც გამოიხატება განსახილველ საქმეთა კატეგორიასა და შინაარსში, იმ საპროცესო მოქმედებათა ჩამონათვალში, რომელთა განხორციელებაც შეიძლება თითოეული მათგანის წინაშე მიმდინარე განხილვის დროს. რაც მთავარია, „სააპელაციო სასამართლო საპროცესო კანონით დადგენილი წესით, კოლეგიურად, 3 მოსამართლის შემადგენლობით განიხილავს სააპელაციო საჩივრებს რაიონული (საქალაქო) სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე.“^[66] შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს, მათ შორის, აკისრია პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დაშვებული შეცდომის/უსწორობის გამოსწორების ვალდებულება, გადაწყვეტილების არსებულ პრაქტიკასთან შესაბამისობის დაცვა. ამასთანავე, მთელ რიგ შემთხვევებში, სააპელაციო სასამართლო წარმოადგენს გასაჩივრების უმაღლეს ინსტანციას. ამ ორ სასამართლოს შორის განსხვავებულია ასევე მოსამართლის (შესაბამისად, კოლეგიის/პალატის თავმჯდომარის, სასამართლოს თავმჯდომარის) თანამდებობრივი სარგოც.^[67]

ყოველივე ზემოხსენებულის გათვალისწინებით, საკითხის იმგვარი მოწესრიგება, როდესაც იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ენიჭება უფლებამოსილება, დასაბუთებისა და მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართლოდან პირველი ინსტანციის სასამართლოში მოსამართლის გადაყვანის შესახებ, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ ისეთ გარანტიებს, როგორიც არის, საჯარო სამსახურის მოხელის სტაბილურობა, მის წინააღმდეგ დაუსაბუთებელი, თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკების აღმოფხვრა და სამუშაოს შესრულების დროს მისი დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის დაცვა.

თანაზომიერების ტესტი

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი, დაცული სფეროს მნიშვნელობის მიუხედავად, არ განეკუთვნება აბსოლუტურად დაცულ უფლებათა კატეგორიას. იმის გათვალისწინებით რომ, ამ მუხლის პირველი პუნქტი დასაშვებად მიიჩნევს კანონის საფუძველზე გარკვეული მოთხოვნების დადგენას, რომელთაც საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი უნდა აკმაყოფილებდეს, საქართველოს კონსტიტუცია ითვალისწინებს ამ უფლების საკანონმდებლო წესით შეზღუდვის შესაძლებლობას საზოგადოებაში არსებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. „კერძოდ, შესაძლებელია კანონმდებლობა ადგენდეს სპეციალურ მოთხოვნებს თანამდებობის დასაკავებლად. ეს შეზღუდვა შეიძლება უკავშრდებოდეს ასაკს, პროფესიულ გამოცდილებას, განათლებას, ფიზიკურ მომზადებას და ა.შ. თუმცა სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელი ვალდებულია დაიცვას გონივრული ბალანსი შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებასა და ლეგიტიმურ მიზანს შორის.“^[68]

თუმცა, ამგვარი მიდგომა იმთავითვე არ ნიშნავს, რომ ნებისმიერი შეზღუდვა, რომელიც კანონის საფუძველზე იქნება გათვალისწინებული, შესაბამისობაში მოვა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან. შეზღუდვა, ამავდროულად, უნდა აკმაყოფილებდეს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პირის დისტანცირება საჯარო მმართველობის პროცესიდან უნდა მოხდეს შესაბამისი ლეგიტიმური საჯარო მიზნის არსებობისას. ამასთან, კანონმდებლის მიერ დადგენილი შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს და უნდა იყოს მიზნის მიღწევის გამოსადეგი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება.“^[69]

3.1 ლეგიტიმური მიზანი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია“^[70]. შესაბამისად, უპირველესად უნდა დადგინდეს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავებისა და განხორციელების უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი. როგორც სადავო ნორმის ჩანაწერიდან ჩანს, უფლებაში ჩარევის ლეგიტიმურ მიზანს გამართული და შეუფერხებელი მართლმსაჯულების განხორციელება წარმოადგენს. კერძოდ, 37¹ მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები (რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობა, განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდა ან/და სხვა ობიექტური გარემოება), შესაძლებელია, მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება ან სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების დაკისრება, თუმცა, საგულისხმოა, რომ ლეგიტიმური მიზნის არსებობა იმთავითვე უფლებაშემზღუდველი მოწესრიგების კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის თვითკმარი საფუძველი არ არის.

ჩვენ უკვე ვიმსჯელეთ იმ შესაძლო ლეგიტიმურ მიზნებზე, რომელიც მიღებულ ცვლილებებს შეიძლება ჰქონდეთ. ვფიქრობთ, რომ ზემოთ განვითარებული მსჯელობა რელევანტურია ამ ქვეთავში დასმულ საკითხთან მიმართებაშიც.

3.2. გამოსადეგობა

„საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავადად არ არის საკმარისი უფლებაშემზღუდველი რეგულაციის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის მოთხოვნასაც. იმისათვის, რათა აღნიშნული კრიტერიუმები დაკმაყოფილებულად ჩაითვალოს, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვა უზრუნველყოფდეს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას და, იმავდროულად, წარმოადგენდეს ამ უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს ძირითად უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის.“^[71]

შესაბამისად, წინამდებარე დავის ფარგლებში უნდა შეფასდეს, რამდენად წარმოადგენს სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მოსამართლის მივლინება დასახული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

საქმეთა ნაკადის მართვა და მოსამართლეთა სათანადო რაოდენობის არსებობა, რომ მნიშვნელოვან გამოწვევას წარმოადგენს (და ამ მიმართულებით ეტაპობრივად გარკვეული ნაბიჯებიც იდგმევა) ქართული მართლმსაჯულებისათვის, ამაზე არაერთი კვლევა თუ ანგარიში მიუთითებს. როგორც უკვე ვახსენეთ, ამ კვლევებს/ანგარიშებს შორის არის, მაგალითად, საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტროს მიერ მომზადებული 2018 წლის ეროვნული სამოქმედო გეგმის შესრულების ანგარიში^[72], ასევე 2017-2021 წლებისათვის შექმნილი სასამართლო სისტემის სტრატეგიის სამუშაო^[73] და საბოლოო^[74] ვერსიები.

ამ ორი დოკუმენტის ტექსტის შედარებით ჩანს, რომ საბოლოო ვერსიაში მივლინების ინსტიტუტი, როგორც მენეჯმენტის ხარვეზი, აღარ არის ნახსენები. შესაბამისად, შეგვიძლია ვივარაუდოთ, რომ მივლინების, როგორც ხარვეზიანი ადმინისტრირების მექანიზმის ამოღება საბოლოო ტექსტიდან სწორედ იმ გარემოებამ გამოიწვია, რომ მე-3 ტალღის ფარგლებში, კერძოდ, 2017 წელს, მოსამართლეთა მივლინების საკითხი კანონით ისე დარეგულირდა, რომ იგი მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის აშკარად ხელმყოფ მექანიზმად აღარ განიხილებოდა. შესაბამისად, მოსამართლეთა მოვლინება 2017 წლის ცვლილებების შედეგად, ნაკლებად რისკიან გამოწვევად იქნა მიჩნეული.

ამასთანავე, მხედველობაშია მისაღები ის ფაქტიც, თუ როგორ გამოიყენებოდა წლების მანძილზე მივლინების ინსტიტუტი იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან. სარჩელში მითითებული კვლევების მიხედვით, მათ შორის მოსამართლეებიც მიუთითებდნენ, რომ მივლინების ინსტიტუტის გამოყენების მანკიერი პრაქტიკა მოსამართლეთა დასჯას ისახავდა მიზნად და საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები ძირითადად შაბლონური ხასიათის იყო.

საყურადღებოა ის ფაქტიც, რომ უკანასკნელი წლების მანძილზე გაიზარდა მოსამართლეთა რაოდენობა. თავად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მომზადებულ 2017-2019 წლების სასამართლო სისტემის საქმიანობის ანგარიშში მითითებულია, რომ „2017 წლის 1 ივნისის მდგომარეობით სააპელაციო და რაიონულ/საქალაქო სასამართლოებში იყო მოსამართლის 338 საშტატო ერთეული, რაც 2020 წლის 1 იანვრის მდგომარეობით გაიზარდა და ჯამში განისაზღვრა 378 საშტატო ერთეულით“^[75], შესაბამისად, მოსამართლეთა რაოდენობის ზრდის პარალელურად სულ უფრო ნაკლები უნდა იყოს სხვა სასამართლოში მოსამართლის მივლინების/უფლებამოსილების განხორციელების დაკისრების საჭიროება.

დროის მკაცრად განსაზღვრულ მონაკვეთში, როდესაც მწვავედ შეიძლება იდგეს ერთ კონკრეტულ რომელიმე სასამართლოში მოსამართლეთა რაოდენობის სიმცირის საკითხი, რამაც გავლენა შეიძლება იქონიოს მართლმსაჯულების გამართულად ფუნქციონირებაზე და ტერიტორიულად ახლო მდებარე იმავე ინსტანციის სასამართლოდან შეუძლებელია მოსამართლის მივლინება, სააპელაციო სასამართლოდან მოსამართლის უფლებამოსილების განსახორციელებლად მოსამართლის მივლინება, მისივე თანხმობით, რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში შეიძლება ჩაითვალოს დასახული მიზნის მისაღწევად ერთ-ერთ გამოსადეგ საშუალებად. თუმცა, სადავო კანონმდებლობა, განსხვავებით 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი მოწესრიგებისა, ამგვარ დავიწროვებას არ ახდენს, რითაც არღვევს სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის 25-ე მუხლით გათვალისწინებულ დაცვის გარანტიებს.

3.3 აუცილებლობა

თანაზომიერების ტესტის შემდეგ საფეხურზე უნდა შემოწმდეს აუცილებლობის მოთხოვნა. კერძოდ, „საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავადად არ არის საკმარისი უფლებაშემზღუდველი რეგულაციის კონსტიტუციურად მიჩნევისათვის, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის მოთხოვნასაც. იმისათვის, რათა აღნიშნული კრიტერიუმები დაკმაყოფილებულად ჩაითვალოს, აუცილებელია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი უფლების შეზღუდვა უზრუნველყოფდეს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას და, იმავდროულად, წარმოადგენდეს ამ უფლების ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მიიჩნევა, რომ ღონისძიება იმაზე მეტად ზღუდავს ძირითად უფლებას, ვიდრე ობიექტურად აუცილებელია ლეგიტიმური მიზნის რეალიზაციისათვის.“^[76]

აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვანია იმის შეფასება, რამდენად წარმოადგენს სადავო ნორმებით გათვალისწინებული უფლებამოსილება - აუცილებლობის შემთხვევაში, როდესაც ამას მოითხოვს მართლმსაჯულების ინტერესები, იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ, მოსამართლის თანხმობის გარეშე, მიიღოს გადაწყვეტილება სააპელაციო სასამართოს რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინების შესახებ.

2021 წლის 30 დეკემბრამდე არსებულ და დღეს მოქმედ მოწესრიგებას შორის სხვაობებზე საუბრისას, აღვნიშნეთ, რომ კანონმდებელმა დასაშვებად მიიჩნია სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოში მივლინება, მისი თანხმობის გარეშე. ასევე გაახანგრძლივა ის დრო, რომლის განმავლობაშიც შეიძლება მოსამართლე სხვა სასამართლოში იქნეს მივლენილი. სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლისათვის უზურნველყოფილი გარანტიების შესუსტების საპირწონედ, საკანონმდებლო ორგანოს არ წამოუდგენია რაიმე არსებითი არგუმენტი, რომელიც ახსნიდა, რატომ არის აუცილებელი თვისობრივად სხვა სასამართლოს (სხვა თანამდებობის) მოსამართლის მივლინება რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში. ამასთანავე, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ რიცხვობრივად, საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოში უფრო ბევრი მოსამართლეა, ვიდრე 2 სააპელაციო სასამართლოში. შესაბამისად, ხელისუფლებას უნდა დაესაბუთებინა, თუ რატომ არ არიან დღეის მდგომარეობით პირველ ინსტანციაში სათანადო რაოდენობის მოსამართლეები და რატომ არის დამატებით სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეთა დახმარება საჭირო, მით უფრო, აღნიშნულ მოსამართლეთა ნების საწინააღმდეგოდ, ამასთან, რატომ არ მიიღება სხვა, ნაკლებად მზღუდავი ზომები აღნიშნული ხარვეზის სრულად აღმოსაფხვრელად, მაგალითად, სათანადო რაოდენობის მოსამართლეთა დასანიშნად.

საგულისხმოა ის ფაქტიც, რომ მოქმედი რედაქცია არ ითვალისწინებს წესს, რომლის მიხედვითაც მოხდება მოსამართლეთა შერჩევა. მაგალითად, არ არის მკაფიოდ განსაზღვრული, თუ რომელი სასამართლოდან მოხდება მოსამართლის მივლინება გურჯაანის რაიონულ სასამართლოში, თუ იქ მოსამართლეთა არასაკმარისი რაოდენობა იქნება, ან გაიზრდება საქმეთა ნაკადი. შესაბამისად, მაშინ როდესაც უფრო გონივრული იქნებოდა (და ამგვარი იყო მათ შორის ცვლილებებამდე მოწესრიგება, რომელიც პირდაპირ უთითებდა ტერიტორიულად ახლო მდებარე სასამართლოზე) გურჯაანის რაიონულ სასამართლოში ახლო მდებარე თელავის რაიონული სასამართლოდან მოსამართლის მივლინება, მოქმედი კანონმდებლობა არ გამორიცხავს რომ ნაცვლად ამისა, გურჯაანში მივლინებული იყოს თბილისის სააპელაციო სასამართლოდან ან ქუთაისის სააპელაციო სასამართლოდან მოსამართლე. ისევე, როგორც ოზურგეთის რაიონულ სასამართლოში თბილისის სააპელაციო სასამართლოდან მოსამართლის მივლინებას არ გამორიცხავს აღნიშნული მოწესრიგება. მოსარჩელე მხარემ უკვე განიხილა არაერთი საშუალება, რომელიც გამოყენებული შეიძლება იქნეს საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოში მოსამართლეთა ნაკლებობის/გაზრდილი საქმეთა ნაკადის პირობებში პრობლემის აღმოსაფხვრელად და იქნება უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალება.

ამასთანავე, ამგვარი მივლინებები გავლენას ახდენს ასევე მოსამართლეთა ოჯახური ცხოვრების უფლებაზე, ვინაიდან მნიშვნელოვნად აშორებს მას თავდაპირველ ადგილსამყოფელს ან აიძულებს მოსამართლის ოჯახის ყველა წევრს შეიცვალოს საცხოვრებელი გარემო, მათ შორის, 4 წლის ვადით, რაც შეიძლება განმეორდეს ყოველ 10 წელიწადში ერთხელ.

როგორც რაიონულ (საქალაქო) დონეზე მოსამართლეთა მივლინების დროს, სააპელაციო სასამართლოდან ქვედა ინსტანციაში გადაყვანის შემთხვევაშიც, იზრდება დატვირთვა თავად სააპელაციო სასამართლოებზე, ვინაიდან საჭირო ხდება მივლინებული მოსამართლის საქმეების სხვა მოსამართლეებზე გადანაწილება. შესაბამისად, ნორმა კონტრპროდუქტიულია იმ სასამართლოსათვის, საიდანაც ხდება მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება.

როგორც უკვე ვახსენეთ, სააპელაციო და საქალაქო (რაიონული) სასამართლოები მკვეთრად განსხვავდება ერთმანეთისაგან თავიანთი ფუნქციებითა და დანიშნულებებით. მნიშვნელოვანია, ასევე, მოთხოვნები, რომელიც წაეყენება სააპელაციო და რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში დანიშვნის მსურველ კანდიდატებს. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, რომელიც მოსამართლეთა დაწინაურების საკითხებს აწესრიგებს, განსაზღვრულია, რომ რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლე შეიძლება დაინიშნოს სააპელაციო სასამართლოში, თუ იგი რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მოსამართლის უფლებამოსილებას ახორციელებდა არანაკლებ 5 წლის განმავლობაში. მოსამართლის დაწინაურების კრიტერიუმებს შეიმუშავებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. ხოლო ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, დაწინაურების კრიტერიუმების მიხედვით, მოსამართლის შეფასებას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. შესაბამისად, აღნიშნული ჩანაწერი მიუთითებს, რომ რაიონული (საქალაქო) სასამართლოდან სააპელაციო სასამართლოში დანიშვნა მოსამართლის კარიერული დაწინაურებაა, რის საპირისპიროდაც, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება, მისი ნების საწინააღმდეგოდ, აშკარად და უხეშად ლახავს მოსამართლის თანამდებობის არჩევისა და კარიერული თვითგანვითარების უფლებას.

სადავო ნორმის აუცილებლობაზე მსჯელობისას, აქტუალურია ასევე გადაწყვეტილების მიღების ქვორუმის საკითხი. მსგავსად უკვე განხილული შემთხვევისა, ამ მოცემულობაშიც, ვიღებთ მდგომარეობას, როდესაც 2/3-ის უმრავლესობით მხარდაჭერილი მოსამართლე, შესაძლოა, თვისობრივად სხვა თანამდებობაზე იქნეს გადაყვანილი საბჭოს სხდომაზე დამსწრეთა უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილების საფუძველზე. შესაბამისად, სადავო ნორმა იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს აძლევს შესაძლებლობას, ერთმანეთისაგან სრულიად განსხვავებულ ორ თანამდებობაზე მოსამართლე განსხვავებული ქვორუმით განამწესოს, მათ შორის, ეს ქვორუმი უფრო დაბალია იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსამართლის ნების საწინააღმდეგოდ ხდება აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღება, რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციით გარანტირებულ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებას, საფრთხეს უქმნის სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპს და მოსამართლის გარანტიებს - განახორციელოს საკუთარი უფლებამოსილება იმ სასამართლოში, რომელში გამწესებაზეც თავად გამოთქვა თანხმობა.

შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ უზრუნველყოფს ისეთი მექანიზმის შემოთავაზებას, რომელიც იქნება ყველაზე ნაკლებად მზღუდავი დასახული მიზნის მისაღწევად და დააკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტის მოთხოვნებს. ნაცვლად ამისა, სადავო ნორმა ადგენს ისეთ მოწესრიგებას, რომლის ფარგლებშიც, დასაბუთებისა და წინასწარი თანხმობის გარეშე, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ენიჭება უფლებამოსილება, ბუნდოვანი პროცედურის გამოყენებით მიავლინოს სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლე რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში. ამასთანავე, 2021 წლის დეკემბრის ცვლილების შემდეგ შემოღებული წესი მნიშვნელოვნად ზღუდავს სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის სტაბილურობასა და დამოუკიდებლობის კონსტიტუციურ გარანტიებს. დამატებით იმის გათვალისწინებით, რომ ჯერ კიდევ კანონპროექტის საწყის ეტაპზე სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში გადაყვანა დისციპლინური სანქციის სახედ განიხილებოდა, ნათელია ის მოსალოდნელი საფრთხეები და რისკები, რომელიც ამ ნორმის მოქმედებას ახლავს თან.

შესაბამისად, ამგვარი ნორმა არა თუ ვერ პასუხობს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს, არამედ ეწინააღმდეგება თავად საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული უფლების მთავარ არსს - შეუქმნას სახელმწიფო თანამდებობის პირს სტაბილური სამუშაო გარემო და უზრუნველყოს მის საქმიანობაში გაუმართლებელი ჩარევის აღკვეთა.

3.4 პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, თანაზომიერების პრინციპი აგრეთვე მოითხოვს, რომ უფლების შეზღუდვისას დაცულ იქნეს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის. აღნიშნული კი გულისხმობს, რომ სიკეთე, რომლის მიღწევასაც ემსახურება სადავო რეგულაცია, აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს.“^[77]

ხაზგასასმელია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტება, რომლის მიხედვითაც, „აუცილებელია, უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების შემუშავებისას სახელმწიფომ დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი იმგვარად, რომ დაცული სიკეთე და მისი დაცვის ინტერესი აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს.“^[78] დამატებით, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ „დგება არსებულ ინტერესთა შორის სწორი და გონივრული, კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად საკითხის დაბალანსების აუცილებლობა.“^[79]

ვიწრო პროპორციულობის ნაწილში მნიშვნელოვანია, ერთმანეთს შევადაროთ ის დადებითი და უარყოფითი მხარეები, რომელიც სადავო ნორმის მოქმედებას გააჩნია. ერთი მხრივ, კანონმდებლის მიზანია - უზრუნველყოს გამართული, შეუფერხებელი მათლმსაჯულება, რის მისაღწევადაც დასაშვებად მიიჩნევს ერთი სასამართლოდან მეორეში მოსამართლის მივლინებას/სხვა მოსამართლისათვის უფლებამოსილების განხორციელების დაკისრებას. ამ მიზნის მისაღწევად კი იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილია, დასაბუთებისა და მოსამართლის თანხმობის გარეშე, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლე მიავლინოს საქალაქო (რაიონულ) სასამართლოში. მეორე მხრივ, გვაქვს სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლისათვის კონსტიტუციის 25-ე მუხლით მინიჭებული გარანტიები, მათ შორის: დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების საფუძველზე გათავისუფლების/თანამდებობის შეცვლასა და დანიშნული თანამდებობის მიმართ სტაბილურობასთან დაკავშირებით.

აღნიშნული გარანტიები განსაკუთრებულ დატვირთვას იძენენ მოსამართლის თანამდებობასთან მიმართებით, რომლის დაცვის სტანდარტიც თავად საქართველოს კონსტიტუციით არის გარანტირებული.^[80] როგორც უკვე აღინიშნა, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლე და რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლე, მიუხედავად მათი მნიშვნელობისა ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დაცვის კუთხით, მაინც განსხვავდება ერთმანეთისაგან. სააპელაციო სასამართლო გარდა იმისა, რომ ახდენს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების რევიზიას (და, ზოგ შემთხვევაში, წარმოადგენს საბოლოო ინსტანციას), მოსამართლის კარიერული განვითარების თვალსაზრისით, სააპელაციო სასამართლოში დაწინაურება კარიერულ წინსვლასაც წარმოადგენს. შესაბამისად, მოსამართლის ქვედა ინსტანციაში გადაყვანა, მისი თანხმობის გარეშე, წარმოადგენს საჯარო სამსახურის დაკავების უფლებაში გაუმართლებელ ჩარევას.

ამასთანავე, ცვლილებებამდე მოქმედი რედაქციისაგან განსხვავებით, სადავო ნორმა არ შიეცავს მკაფიო ჩანაწერს იმის თაობაზე, თუ როგორ უნდა მოხდეს იმ მოსამართლის შერჩევა, რომელიც შემდგომში სხვა სასამართლოში უნდა იქნეს მივლინებული. ასევე მოწესრიგების მიღმაა დარჩენილი უშუალოდ გადაწყვეტილების მიღების პროცესი (მაგ: წილისყრის ფორმა). ამასთანავე, პრობლემურია თავად გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ხმათა რაოდენობა. კანონის 37¹ მუხლი არ შეიცავს რაიმე კონკრეტულ დათქმას იმის თაობაზე, თუ რა შემთხვევაში ჩაითვლება მოსამართლის მივლინების გადაწყვეტილება მიღებულად. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 50-ე მუხლი განსაზღვრავს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ საკითხის გადაწყვეტის წესს. რომლის მიხედვითაც:

- საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს მის სხდომაზე დამსწრე საბჭოს წევრთა უმრავლესობა, გარდა საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევებისა (50-ე მუხლის მე-2 პუნქტი);

- სადისციპლინო საკითხზე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება მიღებულად ითვლება, თუ მას ფარული კენჭისყრისას მხარს დაუჭერს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობა (50-ე მუხლის მე-3 პუნქტი);

- საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო პირს მოსამართლედ დანიშნავს, თუ მის კანდიდატურას ფარული კენჭისყრით მხარს დაუჭერს საბჭოს სრული შემადგენლობის არანაკლებ 2/3-ისა (50-ე მუხლის მე-4 პუნქტი).

აღნიშნული ზოგადი დანაწესიდან გამომდინარე, ლოგიკურად შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინების შესახებ გადაწყვეტილება მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საბჭოს წევრთა მარტივი უმრავლესობა - 8 წევრი. საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში, რომელიც 15 წევრისგან შედგება, 9 მოსამართლე წევრია, შესაბამისად, ამგვარი რეგულირების პირობებში, კანონი იძლევა შესაძლებლობას, საბჭოს გადაწყვეტილება მიღებული იყოს არა იქ წარმოდგენილი ხელისუფლების, სულ მცირე, 2 შტოს თანამშრომლობით, არამედ ერთპიროვნულად, სასამართლო სისტემის წარმომადგენლების მიერ. რაც დამატებით უარყოფითად აისახება საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობაზე. ამავე ნაწილში პრობლემურია თავად მარტივი უმრავლესობით გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობა. მაშინ, როდესაც მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად საჭიროა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2/3 მხარდაჭერა, რაც 10 წევრის ხმას გულისხმობს (რომელშიც ბუნებრივად ერთიანდება ორი სხვადასხვა შტოს წარმომადგენლის ხმა), სააპელაციო სასამართლოდან პირველი ინსტანციის სასამართლოში, ჯამში, მაქსიმუმ, 4 წლის ვადით მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად მხოლოდ 8 წევრის თანხმობაა საჭირო. როგორც უკვე ითქვა, სააპელაციო და პირველი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლეობას, როგორც თანამდებობას შორის, არსებობს ფუნდამენტური სხვაობა, შესაბამისად, ეს ორი თანამდებობა ურთიერთდამოუკიდებელ პოზიციად შეგვიძლია განვიხილოთ. ამ პირობებში, მოსამართლე, რომელიც მაღალი ლეგიტიმაციით ინიშნება, უჩნდება სათანადო დაცვის გარანტიების მოლოდინი. აღნიშნულის საწინააღმდეგოდ, სადავო ნორმა თავად მოსამართლე წევრებს აძლევს შესაძლებლობას, მიიღონ გადაწყვეტილება, თავიანთი კოლეგის მივლინების საკითხთან დაკავშირებით. დანიშვნისათვის საჭირო მხარდაჭერის გათვალისწინებით, კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებული გარანტიების პირობებში, უფრო გონივრულია სხვა თანამდებობაზე მოსამართლის გადაყვანისათვის საჭირო იყოს, სულ მცირე, იმავე ქვორუმის მხარდაჭერა, რაც მათ დასანიშნადაა საჭირო. განსაკუთრებით, იმ პირობებში, როდესაც გადაწყვეტილების მიღება ხდება მოსამართლის თანხმობისაგან დამოუკიდებლად, არ არსებობს გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება და ჩარევა გამოირჩევა მაღალი ინტენსივობით - 10 წელიწადში 4 წლის ხანგრძლივობით ტერიტორიულად ანდა ინსტანციურად სხვა სასამართლოში მივლინება, რაც განმეორებადია ყოველ 10 წელიწადში ერთხელ.

მოთხოვნა, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ 2/3 ქვორუმით მხარდაჭერილი მოსამართლე სხვა თანამდებობაზე (სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში) უფრო დაბალი ქვორუმით არ იქნეს მივლინებული თავად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დანიშნულებიდან და მისი დაკომპლექტების წესიდან შეგვიძლია ამოვიკითხოთ. როგორც უკვე აღინიშნა, საბჭოს დაკომპლექტებაში ხელისუფლების სხვადასხვა შტო განსხვავებულ როლს ასრულებს და, შესაბამისად, განსხვავებულია მათი წარმომადგენლობაც საბჭოში. მიუხედავად ამისა, ეს მოცემულობა არ შეიძლება იმგვარად იქნეს გაგებული, თითქოს საბჭოს შემადგენლობის უმრავლესობაში მყოფ მოსამართლე წევრებს საბჭოს მიერ მისაღებ გადაწყვეტილებებზე რაიმე ექსკლუზიური უფლებამოსილება გააჩნიათ. პირიქით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მსგავსი დამოუკიდებელი ორგანოების შექმნისა და მის დაკომპლექტებაში სამივე შტოს მონაწილეობის გამართლება სწორედ ის არის, რომ ხელისუფლების ყველა შტომ სასამართლოსთან და მოსამართლეებთან მიმართებით ურთიერთშეთანხმებისა და ურთიერთგაწონასწორების პრინციპით იმოქმედონ.

სწორედ ამიტომ, მაშინ, როდესაც საბჭოს მარტივ უმრავლესობას თავად მოსამართლე წევრები წარმოადგენენ, 2/3-იანი ჩამკეტის შემოტანა საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებისათვის ლეგიტიმაციის ხარისხის გაზრდას ემსახურება. იმ პირობებში, როდესაც თანამდებობაზე გამწესებისას მოსამართლეები ლეგიტიმაციას პირდაპირ ხალხიდან ვერ იღებენ, მნიშვნელოვანია ეს დანაკლისი ხელისუფლების სხვა შტოებმა შეავსონ. შესაბამისად, თუ ლეგიტიმაციის მინიჭების პროცესში დაუშვებელია გადაწყვეტილების ერთპიროვნულად (მხოლოდ ერთი შტოს მიერ) მიღება, ანალოგიური პრინციპი უნდა მოქმედებდეს მოსამართლის ერთი თანამდებობიდან თვისობრივად განსხვავებულ მეორე თანამდებობაზე გადაყვანის პროცესშიც, რათა არ მოხდეს უფრო მაღალი ლეგიტიმაციით მიღებული თანხმობის, მარტივი უმრავლესობით დაძლევა.

განსაკუთრებით იმ ფონზე, როდესაც სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში იუსტიციის საბჭოს აღარ აქვს მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება, მსგავსი დაბალი ბარიერის დაწესება კიდევ უფრო ამძაფრებს მიკერძოებული და თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების საფრთხეებს.

ნორმა ამავდროულად გავლენას ახდენს მოსამართლის სხვა უფლებებზეც, აიძულებს მნიშვნელოვნად შეიცვალოს ცხოვრების წესი და ამ შეცვლილ წესს მოერგონ მოსამართლის ოჯახის სხვა წევრებიც, რაც მნიშვნელოვნად აზიანებს ოჯახური ცხოვრების უფლებით დაცულ სფეროს.

ყოველივე ზემოთქმულის გათვალისწინებით, მოცემულ შემთხვევაში, სახეზეა ერთი მხრივ, ინტერესი იმისა, რომ სასამართლოში საქმეთა განხილვა დროულად და შეუფერხებლად მიმდინარეობდეს, შესაბამისად, არსებობდეს მოსამართლეთა ის რაოდენობა, რომელიც მოახერხებს საქმეთა ნაკადის მართვას, ხოლო, მეორე მხრივ, გვაქვს მოსამართლის, როგორც საჯარო თანამდებობის პირის დაცვის გარანტიები, რომელსაც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი უზრუნველყოფს, მათ შორის, სტაბილურობისა და საქმიანობაში დაუსაბუთებელი ჩარევისაგან დაცვის გარანტიები. აღნიშნული გარანტიების საპირისპიროდ, სადავო ნორმა უგულვებელყოფს მოსამართლის გავლენასა და მნიშვნელობას დემოკრატიულ საზოგადოებაში, მის როლს ქვეყანაში ადამიანის უფლებების დაცვაში და აწესებს იმგვარ მოწესრიგებას, რომელიც გაუმართლებლად ერევა კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებაში, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის მოთხოვნებს. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ვერ იარსებებს ვერანაირი ლეგიტიმური მიზანი, რომლის მისაღწევადაც სადავო ნორმის პირობებში არსებული მოწესრიგების (წინასწარ განსაზღვრული პროცედურის არარსებობის, დასაბუთების ვალდებულების არარსებობის, მოსამართლის თანხმობის არარსებობის, ჩარევის ინტენსივობის) პირობებში გამართლებული იქნება სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება.

მოსარჩელეები საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მეხუთე პუნქტებთნ მიმართებით სადავოდ ხდიან „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ზ ქვეპუნქტს და 75³ -ე მუხლის იმ ნორმატიულ შინარსს, რომლის მიხედვითაც, მოსამართლის დისციპლინარული პასუხისმგებლობის საფუძველია მის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ზ ქვეპუნქტის თანახმად, [დისციპლინურ გადაცდომად ჩაითვლება]:

ბ.ზ) მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით;

მოსარჩელის პოზიციით, სამართლებრივი ნორმები, რომლებიც მოსამართლეს უკრძალავს ისეთი აზრის საჯაროდ გამოთქმას, რომელიც არღვევს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპს, ვერ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს („მსუსხავი ეფექტის“ მატარებელია), წარმოადგენს არაგონივრულ და არათანაზომიერ ჩარევას მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებაში და, ამდენად, გაუმართლებლად ლახავს საქრთველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცულ უფლებრივ სფეროს.

გამოხატვის თავისუფლებით დაცული უფლებრივი სფერო

„კონსტიტუციის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ინფორმაციის თავისუფლება, მისი თავისუფალი გავრცელება და მიღება საყოველთაოდ ხელმისაწვდომი წყაროებიდან, ინფორმაციის მატარებლებიდან, რომლებიც გამოსადეგია ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელებისათვის. თავისუფალი ინფორმაციის გარეშე შეუძლებელია თავისუფალი აზრის ჩამოყალიბება. ეს არის ნორმა, რომელიც კრძალავს საზოგადოებისათვის, ადამიანის გონებისათვის „ინფორმაციული ფილტრის“ დაყენებას, რაც დამახასიათებელია არადემოკრატიული რეჟიმებისათვის.“^[81]

„თავისუფალი სიტყვა იმით ფასობს, ანუ სწორედ იმაში გამოიხატება სიტყვის თავისუფლება, რომ ის მოიცავს არა მხოლოდ ისეთ მოსაზრებებს თუ გამონათქვამებს, რომლებიც ყველასათვის მისაღებია, დადებითად აღიქმება, მთლიანად საზოგადოების ან თუნდაც მისი დიდი ნაწილის, უმრავლესობის აზრს და გემოვნებას ეხმიანება, არ ითვლება საჩოთიროდ, არამედ მოიცავს ისეთ იდეებს, აზრებს თუ გამონათქვამებსაც, რომლებიც მიუღებელია ხელისუფლებისთვის, საზოგადოების ნაწილისთვის, თუ ცალკეული ადამიანებისთვის, შოკის მომგვრელია, რომელმაც შეიძლება აღაშფოთოს საზოგადოება, ადამიანები, წყენაც კი მიაყენოს მათ, გამოიწვიოს საზოგადოებაში ვნებათა ღელვა, ასევე იგი მოიცავს კრიტიკას და სარკაზმსაც. ასეთია ტოლერანტობის, პლურალიზმის, შემწყნარებლობის მოთხოვნები, რომლებიც დემოკრატიის საზრდოობისთვის შეუცვლელი წყაროა.“^[82]

ამდენად, ისეთი აზრების გაჟღერების აკრძალვა, რომლებიც საზოგადოების გარკვეული ჯგუფებისთვის შეიძლება აღიქმებოდეს, როგორც პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის შელახვა, წარმოადგენს სქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცულ უფლებრივ სფეროში ჩარევას.

1. გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ფარგლები

გამოხატვის თავისუფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას. ეს ნიშნავს, რომ მისი შეზღუდვა დასაშვებია სხვადასხვა შემთხვევაში, ლეგიტიმური ინტერესის შესაბამისად. საქართველოს კონსტიტუცია მსგავსად ევროპის ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციისა, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის სამწევროვან ტესტს შეიცავს, თუმცა მისგან განსხვავებით გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნებში „მორალის დაცვას“ არ გულისხმობს. შესაბამისად, ამ თვალსაზრისით, საქართველოში გამოხატვის თავისუფლების კონსტიტუციური სტანდარტი ახლოსაა გამოხატვის თავისუფლების ამერიკულ მოდელთან და მაღალია ზოგადევროპულ სტანდარტზე.

საქართველოს კონსტიტუციით გამოხატვის თავისუფლება შესაძლოა შეიზღუდოს თუ:

1. შეზღუდვა გათვალისწინებულია კანონით - ე.ი. უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს საკანონმდებლო აქტით ან კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს მიერ აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე დელეგირებული უფლებამოსილების ფარგლებში

2. თუ არსებობს შესაბამისი ლეგიტიმური მიზანი, რაც კონსტიტუციის თანახმად შეიძლება იყოს:

ა) სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოება;

ბ) ტერიტორიული მთლიანობის უზრუნველყოფა;

ე) სხვათა უფლებების დაცვა;

ვ) კონფიდენციალურად აღიარებული ინფორმაციის გამჟღავნების თავიდან აცილება;

ზ) სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფა.

3. აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში/გამოყენებული საშუალება თანაზომიერია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად - ე.ი. ლეგიტიმური მიზნიდან გამომდინარე შეზღუდვა, რომელიც ემსახურება დემოკრატიული საზოგადოების არსებობისათვის შეუცვლელი და სასიცოცხლო მნიშვნელობის სიკეთის დაცვას და რომელიც შეიძლება გახორციელდეს მხოლოდ მაშინ, როცა ამოიწურება ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ყველა სხვა გონივრული და ქმედითი შესაძლებლობა. თანაზომიერება თავის თავში მოიცავს სამ ძირითად კომპონენტს: შეზღუდვა უნდა იყოს ვარგისი, აუცილებელი და პროპორციული საშუალება ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, აუცილებელია, რომ შეზღუდვა აკმაყოფილებდეს განსაზღვრულობის ტესტს – ,,ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ გამოხატვის თავისუფლების შემზღუდველი ნორმები უნდა იყოს გათვალისწინებული ნათელი და განჭვრეტადი, ვიწროდ მიზანმიმართული კანონით.“^[83]

სადავო ნორმის სისტემური და კონტექსტუალური ანალიზი

საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის პირველი და მეოთხე პუნქტების თანახმად:

“1. მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციასა და კანონს. რაიმე ზემოქმედება მოსამართლეზე ან ჩარევა მის საქმიანობაში გადაწყვეტილების მიღებაზე ზეგავლენის მიზნით აკრძალულია და ისჯება კანონით. არავის აქვს უფლება მოსთხოვოს მოსამართლეს ანგარიში კონკრეტულ საქმეზე. ბათილია ყველა აქტი, რომელიც ზღუდავს მოსამართლის დამოუკიდებლობას.

4.მოსამართლის თანამდებობა შეუთავსებელია სხვა თანამდებობასთან და ანაზღაურებად საქმიანობასთან, გარდა სამეცნიერო და პედაგოგიური საქმიანობისა. მოსამართლე არ შეიძლება იყოს პოლიტიკური პარტიის წევრი, მონაწილეობდეს პოლიტიკურ საქმიანობაში.”

მოსამართლე სასამართლო ხელისუფლების განმახორციელებელი საჯარო მოხელეა, რომელიც უდიდეს როლს თამაშობს სამართლებრივი სახელმწიფოს ფორმირების პროცესში. იგი, როგორც ნეიტრალური არბიტრი, განიხილავს ქვეყნის მასშტაბით, პირებს შორის წრმოშობილ დავებს და, ამდენად, მისდამი საზოგადოებრივი ნდობის ხარისხი, თავისთავად სასამართლოს ინსტიტუტისადმი ნდობის ხარისხში კონვერტირდება.

როგორც საერთაშორისო იურისდიქციების პრაქტიკა, ასევე საქართველოს ნორმატიული ბაზის სისტემური ანალიზი მოწმობს, რომ მოსამართლის დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფისთვის, ასევე მისი, როგორც ნეიტრალურ არბიტრად პოზიციონირების, ერთ-ერთი მთავარი კრიტერიუმი, სახელმწიფოში არსებული პოლიტიკური პროცესებისგან მისი დისტანცირებაა.

პოლიტიკური პროცესებიდან მოსამართლის დისტანცირების ვალდებულების არსებობას განაპირობებს ის ფაქტი, რომ პოლიტიკური ნიშნით ადამიანთა ჯგუფების იდენტიფიცირება, პოლიტიკურ ნიადაგზე ინტერესთა კონფლიქტის წარმოშობა, ნებისმიერ დემოკრატიულ საზოგადოებაში სოციალური რეალობის შემადგენელი ნაწილია. გამომდინარე აქედან, ბუნებრივია, რომ მოსამართლე, რომელიც აშკარა პრეფერენციას გამოხატავს კონკრეტული პოლიტიკური პარტიის ან საარჩევნო სუბიექტის მიმართ, კარგავს საზოგადოების დიდი ნაწილის ნდობას და იგი ვერ ახერხებს ნეიტრალური არბიტრის სახით პოზიციონირებას, რაც საბოლოო ჯამში ნეგატიურად აისახება სასამართლო სისტემისადმი საზოგადოებრივი ნდობის ხარისხზე.

მიუხედავად ამისა, კანონმდებელმა უნდა დაიცვას ბალანსი მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებასა და სასამართლო სისტემის მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფას შორის. მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა არღვევს არა მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით გარანტირებულ უფლებას, არამედ ლახავს კონსტიტუციის 63-ე მუხლით დადგენილ მოსამართლის დამოუკიდებლობის გარანტიასაც.

პოლიტიკური პროცესებიდან მოსამართლის დისტანცირების გარანტიები რეგლამენტირებულია „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში. კერძოდ, კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ე პუნქტის თანახმად, მოსამართლის დისციპლინარული პასუხისმგებლობის საფუძველი შეიძლება გახდეს:

„ბ.ე) მოსამართლის პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება, მის მიერ პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელება, საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერა ან პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა;“

2021 წლის 30 დეკემბრის საკანონმდებლო ცვლილებით, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტს დაემატა გასაჩივრებული ბ.ზ. ქვეპუნქტი, რომლის თანახმადაც, აკრძალულია „მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით;“

აღსანიშნავია, რომ საკანონმდებლო ცვლილებებს წინ უძღოდა სასამართლო სისტემაში, მოსამართლეთა შორის აზრთა სხვადასხვაობის წარმოშობა. კერძოდ, 2021 წლის 4 ნოემბერს საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენციის ადმინისტრაციულმა კომიტეტმა გააკეთა კრიტიკული განცხადება ევროკავშირისა და აშშ-ს საელჩოს წარმომადგენლების მიმართებით, რომლებმაც გააკრიტიკეს საქართველოს სასამართლო სისტემაში მიმდინარე პროცესები.^[84] საქართველოს მოსამართლეთა კონფერენციის ადმინისტრაციული კომიტეტის განცხადებას გაემიჯნენ მოსამართლეები, რომლებიც მიიჩნევდნენ, რომ დასავლური პარტნიორების, აშშ-ს საელჩოსა და ევროკავშირის წარმომადგენლების პოზიცია და მათ მიერ პროცესების მონიტორინგი, მნიშვნელოვანი და საყურადღებოა საქართველოს მართლმსაჯულების სისტემისთვის.

მოსარჩელისთვის ამ პოზიციას კიდევ უფრო მეტად განამტკიცებს ის ფაქტი, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ე ქვეპუნქტის თანახმად, აკრძალულია:

„ბ.ე) მოსამართლის პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება, მის მიერ პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელება, საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერა ან პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა;“

ისეთი პოლიტიკური დატვირთვის მქონე ქმედებები ან გამოხატვა, რომელიც შეუძლებელს გახდიდა საზოგადოების აღქმაში მოსამართლის, როგორც ნეიტრალური არბიტრის პოზიციონირებას და, ამდენად, შელახავდა სასამართლოს ავტორიტეტს, სპეციალურ სამართლებრივ რეგულირებას ისედაც ექვემდებარება ზემოაღნიშნული საკანონმდებლო დანაწესით. იმ პირობებში, როდესაც კანონმდებლობა ისედაც კრძლავდა მოსამართლის მიერ საკუთარი პოლიტიკური შეხედულებების საჯაროდ გამოხატვას ან საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერას, აბსოლუტურად ბუნდოვანია, თუ რას მიემართება საკანონმდებლო ჩანაწერი, რომელიც კრძალვს მოსამართლის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით მოსაზრების დაფიქსირებას. მეტიც, ჩნდება განცდა, რომ, განსხვავებით „ბ.ე“ ქვეპუნქტისგან, რომელიც მოსამართლეს საკუთარი პოლიტიკური შეხედულების დაფიქსირებას უკრძალავს, „ბ.ზ.“ ქვეპუნქტმა შესაძლოა, ნებისმიერი იმ სოციალური, საჯარო, თუ კერძო მნიშვნელობის მქონე საკითხზე მოსაზრების დაფიქსირების შესაძლებლობა შეზღუდოს, რომელსაც პოლიტიკური განზომილება გააჩნია.

ამდენად, „ბ.ე“ და „ბ.ზ“ ქვეპუნქტების გამიჯვნის ფარგლებში ამოსავალია სიტყვების ინტერპრეტაცია გრამატიკული კანონზომიერებისა და ლოგიკური თანმიმდევრობის პრინციპების დაცვით. სამართლის სუბიექტის მიერ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტის გააზრებისას მოქმედებს პრეზუმფცია, რომ სხვადასხვა სამართლებრივ დებულებებს სხვადასხვა შინაარსი გააჩია. საკანონმდებლო ცვლილებების ამოქმედებამდე და მათი ამოქმედების შემდეგაც „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი (75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ე ქვეპუნქტი) კრძალავდა მოსამართლის მიერ საკუთარი პოლიტიკური შეხედულებების გამოხატვას, ასევე ნებისმიერ კავშირს პოლიტიკურ აქტორებთან, რასაც შეეძლო სასამართლოს მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის შელახვა გამოეწვია. განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად „ბ.ზ“ ქვეპუნქტით კიდევ უფრო მცირდება მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები და იგი იზღუდება იმ მოსაზრებების საჯაროდ დეკლარირების ნაწილშიც, რომლებიც სხვადასხვა დატვირთვასთან ერთად, პოლიტიკურ დატვირთვასაც (ფართო გაგებით) ატარებს.

ხაზგასასმელია ისიც, რომ „პოლიტიკის“ ცნების სამართლებრივი განმარტება არ მოიპოვება ქართულ ნორმატიულ ბაზაში, აკადემიური და პრაქტიკული გადმოსახედიდან კი მისი მნიშვნელობა ძალიან ფართოა. იგი არ დაიყვანება არც პარტიულ პოლიტიკაზე და არც რეალპოლიტიკაზე. კონცეპტუალურად, შეუძლებელია სამართლის, სოციალური ფენომენებისა და პოლიტიკის აბსოლუტური გამიჯვნა. პირობითად, დოქტრინაში სამართალი განიმარტება, როგორც პოლიტიკური ძალის განხორციელების ფორმა/სოციალური წესრიგის ფორმა. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ წმინდად სამართლებრივ ან სოციალური მნიშვნელობის მქონე საკითხზე საჯარო მოსაზრების დაფიქსირება, იმთავითვე პოლიტიკურ განზომილებაში სუპერპოზიციიდან გადახრას გულისხმობს, რაც, შესაძლებელია, ნეიტრალიტეტიდან დევიაციადაც დაკვალიფიცირდეს. ცნებებს შორის მსგავსი მჭიდრო სემანტიკური კავშირის პირობებში, „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის“ ერთმნიშვნელოვანი განმარტება შეუძლებელია. მართალია, იუსტიციის უმაღლემა საბჭომ დროთა განმავლობაში შეიძლება განავითაროს კრიტერიუმები, რითაც იხელმძღვანელებს „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის“ პრინციპის დარღვევის იდენტიფიცირებისთვის, თუმცა, ეს ვერ იქნება ვერც „მსუსხავი ეფექტის“ და ვერც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების რისკის გამანეიტრალებელი.

ამდენად, ნორმათა გრამატიკული, სისტემური და ისტორიული ანალიზის საფუძველზე შეიძლება დავასკვნათ, რომ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევით საჯარო მოსაზრებების გავრცელების აკრძალვა (დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძველი) გულისხმობს არა მხოლოდ პოლიტიკური შეხედულების დაფიქსირების აკრძალვას (რომელიც აკრძალულია ბ.ე ქვეპუნქტით), არამედ მიემართება ნებისმიერ იმ საკთხზე მოსაზრების დაფიქსირებას, რომელსაც პოლიტიკური განზომილება გააჩნია და, რომელზეც გარკვეული დროის განმავლობაში მიმდინარეობს ან მიმდინარეობდა სოციალური დისკურსი.

პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპი

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი წარმოადგენს პრინციპს, რომლითაც იზღუდება მოსამართლე თუ სხვა საჯარო მოხელე, თუმცა, თავისთავად, იგი არ წარმოადგენს სამართლებრივ დებულებას, რაც თავისუფლების (მათ შორის გამოხატვის თავისუფლების) გონივრული და თანაზომიერი შეზღუდვის საფუძველი შეიძლება გახდეს. პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის ზოგადი პრინციპი კანონმდებელმა კონკრეტულ ვალდებულებებში უნდა დააკონვერტიროს, რასაც ის ფაქტიც მოწმობს, რომ საკანონმდებლო დონეზე „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის“ განმარტება არ არსებობს.

გასაჩივრებული საკანონმდებლო ცვლილებების განმარტებითი ბარათის თანახმად, „ცვლილების მიხედვით, გადაცდომად ჩაითვალება აგრეთვე მოსამართლის მიერ აზრის გამოთქმის პროცესში ზომიერებისა და გაწონასწორებულობის კრიტერიუმის ან პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა, რადგან მოსამართლის მიერ ასეთი ქმედების ჩადენა ლახავს მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობას, მიუკერძოებლობასა და ავტორიტეტს, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციასა და სამოსამართლო ქცევის ბანგალორის პრინციპებს.“

მოსამართლეთა მბოჭავი პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპი, გამოხატული კონკრეტულ ვალდებულებებში, რეგლამენტირებულია, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მეორე წინადადებაში: „მოსამართლე არ შეიძლება იყოს პოლიტიკური პარტიის წევრი, მონაწილეობდეს პოლიტიკურ საქმიანობაში“, ასევე კონსტიტუციის ნორმათა ჰორიზონტალური ეფექტის მეშვეობით, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ე პუნქტში.

„სამოსამართლეო ქცევის ბანგალორის პრინციპების“ მე-4 ღირებულებას წარმოადგენს მოსამართლის წესიერება, რაც, მათ შორის, განიმარტება, როგორც: „4.11. 3. იყოს სამთავრობო ორგანოს ან სხვა სამთავრობო კომისიის, კომიტეტის ან სათათბირო ორგანოს წევრი, თუ ასეთი წევრობა შეუსაბამო არ არის მოსამართლის გარეგან მიუკერძოებლობასთან ან პოლიტკურ ნეიტრალიტეტთან.“

„სამოსამართლეო ქცევის ბანგალორის პრინციპების“ კომენტარების მიხედვით, ზემოხსენებული პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის შენარჩუნების ვალდებულება მიემართება მოსამართლის მიერ საჯარო მნიშვნელობის მქონე თანამდებობის დაკავებას და ამ კონტექსტში პოლიტიკური მოტივებით განპირობებული ინტერესთა შეუთავსებლობის მხედველობაში მიღებას და არა რაიმე საჯარო განცხადების გავრცელების წესის განსაზღვრას.^[85]

„პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის“ პრიციპი ასევე მოხსენიებულია „პროკურატურის შესახებ“ კანონში და სხვა საკანონმდებლო თუ კანონქვემდებარე აქტებში (მაგ, საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წევრობის კანდიდატის შესარჩევი კომისიის საქმიანობის წესის დამტკიცების შესახებ), თუმცა, მისი ზოგადი განმარტება არ არის წარმოდგენილი.

ამდენად, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპი მოსამართლეთა ქცევის რეგულირების კონტექსტში ვლინდება ზემოხსენებული „ბ.ე“ ქვეპუნქტით დადგენილ სამართლებრივ რეჟიმში, გასაჩივრებული საკანონმდებლო ნორმა კი სამართლებრივი წესის განზოგადებას წარმოადგენს, რასაც მხოლოდ ნორმათშემფარდებლის უფლებამოსილების განუზღვრელად გაზრდის მიზანი შეიძლება გააჩნდეს და რაც გამოყენებული საკანონმდებლო ტექნიკის აშკარა ნაკლოვანებებზე მიუთითებს. პირობითად, ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი მიემართება კომპეტენციისა და გულისხმიერების პრინციპების დარღვევას, რომელსაც არ გააჩნია ავტონომიური შინაარსი - იგი ამომწურავად და კონკრეტულალდ განიმარტება „ვ“ პუნქტის ქვეშ არსებული ქვეპუნქტებით. სწორედ მსგავსი სტრუქტურა გააჩნია 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტს. გამონაკლისს წარმოადგენს მხოლოდ „ბ.ზ“ ქვეპუნქტი, რომელიც პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევას მოიაზრებს კონკრეტული მნიშვნელობის მქონე ქმედებად და არა პრინციპად. არსებული მოწესრიგების აბსურდული ხასიათის უკეთ გამოსაკვეთად შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ შემთხვევა, რომ კანონმდებელს კონკრეტულ აკრძალულ ქმედებად მოეაზრებინა ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციისა და გულისხმიერების პრინციპების დარღვევა შემდეგი ფორმულირებით: „აკრძალულია ქმედება, რომელიც ლახავს კომპეტენციისა და გულისხმიერების პრინციპს.“ მიუხედავად იმისა, რომ კომპეტენციისა და გულისხმიერების პრინციპები დაცვის ღირს ინტერესებს წარმოადგენენ, შეუძლებელია მსგავსი ზოგადი ჩანაწერი იყოს დისციპლინარული პასუხისმგებლობის საფუძველი. იგი შელახავდა კანონიერების პრინციპს, ვინაიდან ურთიერთობის საშუალო მონაწილე ვერ შეძლებს სავალდებულოდ გამხდარი ქცევის წესის იდენტიფიცირებას. სწორედ ამიტომ კანონმდებელი გვთავაზობს მის ქვეპუნქტებად კონკრეტიზაციას. ქცევის წესის კონკრეტიზაციის საჭიროება კი უგულვებელყოფილია გასაჩივრებული „ბ.ზ“ ქვეპუნქტით.

გაუმართლებელი ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლში

ფორმალური კონსტიტუციურობის მოთხოვნა

გამოხატვის თავისუფლების მზღუდავი ნორმის ფორმალურ-კონსტიტუციური თავსებადობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ და მეხუთე პუნქტებთან გულისხმობს, რომ: 1) უფლებაში ჩარევა უნდა მოხდეს საკანონმდებლო ორგანოს მიერ გამოცემული აქტის საფუძველზე (ან დელეგირებული უფლებამოსილების ფარგლებში) 2) საკანონმდებლო აქტი უნდა აკმაყოფილებდეს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. მოცემულ შემთხვევაში, დაკმაყოფილებულია ფორმალურ-კონსტიტუციურობის მხოლოდ პირველი კრიტერიუმი. რაც შეეხება მეორე კრიტერიუმს, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ აბსოლუტურად ბუნდოვანია, როგორც გასაჩივრებული ნორმის შინაარსი, ასევე მისი მოქმედების ფარგლები და, ამდენად, იგი არ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. „გამოხატვის თავისუფლების სფეროში პასუხისმგებლობის დაწესებისას, იგი აუცილებლად უნდა პასუხობდეს განსაზღვრულობის ისეთ სტანდარტს, რომელიც გამორიცხავს „მსუსხავ ეფექტს“ პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი რეგულირების გარეთ მოქცეული გამოხატვის თავისუფლების მიმართ“.^[86]

„საქართველოს კონსტიტუციის 24-ე მუხლით [მოქმედი კონსტიტუციის მე-17 მუხლით] დაცული უფლება „მსუსხავ ეფექტს“ განიცდის, თუ პირი, მოსალოდნელი სანქციის შიშით, იძულებულია თავი შეიკავოს უფლების სრულყოფილად განხორციელებისაგან და თვითშეზღუდვა აისახება გამოხატვის თავისუფლების ნორმატიულად შეუზღუდავ ნაწილზეც. „მსუსხავი ეფექტის“ გავლენით ნორმის ზემოქმედება გამოხატვის თავისუფლების რეალიზებაზე შესაძლებელია გასცდეს მისი რეგულირების სფეროს და ფაქტობრივად შეზღუდოს ის ურთიერთობები, რომელთა მოწესრიგებაც კანონმდებლის მიზანს არც კი წარმოადგენდა. გამოხატვის თავისუფლების სფეროს ამგვარად რეგულირებამ შესაძლებელია გამოიწვიოს საზოგადოების გაუმართლებელი ჩაკეტვა, მისი მოქმედების თავისუფლების თვითშეზღუდვა, აიძულოს ადამიანები, მოახდინონ თვითცენზურა გამოხატვის თავისუფლებით დაცული სფეროს იმ ნაწილში, რომლის შეზღუდვის აუცილებლობაც არ არსებობს, რაც, თავისთავად, ამ უფლების არათანაზომიერად შეზღუდვის ტოლფასია“. ^[87]

„განსაზღვრულობის პრინციპი მოითხოვს იმგვარი საკანონმდებლო სისტემის შექმნას, რომელიც პირს იცავს სამართალშემფარდებლის თვითნებობისაგან. ბუნდოვანი და გაუგებარი კანონმდებლობა ქმნის ნოყიერ ნიადაგს თვითნებობისათვის, შესაბამისად, კანონმდებელმა მაქსიმალურად მკაფიო, განსაზღვრული ნორმატიული რეგულირებით უნდა შეამციროს თვითნებობის რისკები სამართალშეფარდების პროცესში“^[88]

მოსარჩელე დაობს არა მხოლოდ იმას, რომ გასაჩივრებული ნორმა ზოგადი ხასიათისაა და, ამდენად, კონსტიტუციით გათვალისწინებულ კანონის ხარისხის მოთხოვნებთან შეუსაბამოა, არამედ ყურადღებას ამახვილებს იმაზეც, რომ ნორმის ბუნდოვანების პრობლემა არ იხსნება არც მისი სისტემური, ისტორიული (კონტექსტუალური), თუ გრამატიკული ანალიზით. მეტიც, ამ ანალიზის შედეგად ნორმა კიდევ უფრო განუჭვრეტელი ხდება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად: „პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის კონსტიტუციური მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც მის ადრესატს შეუძლია სამართლებრივი შედეგების განჭვრეტა, მათ შორის, იურისტებისა და სხვა სფეროს სპეციალისტების დახმარებით.“^[89]

იმ პირობებში, როდესაც კანონმდებლობა კრძალავდა მოსამართლის მიერ საკუთარი პოლიტიკური შეხედულების გამოხატვას, ბუნდოვანი და განუსაზღვრელია, თუ რას გულისხმობს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევით გამოთქმული საჯარო აზრი. პასუხისმგებლობის დაკისრების შიშით, მსუსხავი ეფექტიდან გამომდინარე, მსგავსი საკანონმდებლო დანაწესის პირობებში, მოსამართლეებს შესაძლოა, მოუწიოთ, თავი შეიკავონ ისეთი მოსაზრებების გამოთქმისგან, რომელსაც პოლიტიკური განზომილება გააჩნია, მიუხედავად, მათი ზოგადსაკაცობრიო, სოციალური თუ ა.შ. დატვირთვისა. ზემოაღნიშნული მსჯელობიდან გამომდინარე, გასაჩივრებული ნორმები ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-5 პუნქტით გარანტირებულ განჭვრეტადობის პრინციპს, რაც გაუმართლებლად ლახავს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ გამოხატვის თავისუფლებას და შეიცავს მოსამართლის ინდივიდუალური დამოუკიდებლობის შელახვის მომეტებულ საფრთხეს.

მატერიალური კონსტიტუციურობის მოთხოვნა

იმ შემთხვევაში თუკი დავუშვებთ, რომ გასაჩივრებული ნორმა აკრძალულ ქმედებად მოიაზრებს მოსამართლის მიერ ისეთი აზრის საჯაროდ დაფიქსირებას, რომელიც მიზნად არ ისახავს კონკრეტული პოლიტიკური სუბიექტის მხარდაჭერას, არ წარმოადგენს პირადი პოლიტიკური/პარტიული პრეფერენციის დეკლარაციას, არამედ პოლიტიკურთან ერთად გააჩნია ზოგადსაკაცობრიო და სოციალური განზომილებაც, სახეზეა თანაზომიერების პრინციპის დარღვევა.

მოცემულ შემთხვევაში, გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის სავარაუდო ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფა. თავისთავად ლეგიტიმური მიზნის არსებობა საკმარისი არ არის უფლებისმზღუდავი ნორმის კონსტიტუციურობის სამტკიცებლად, თანაზომიერების ტესტის მეორე კომპონენტის მოთხოვნაა, რომ არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სახელმწიფოს მიერ დწესებულ შეზღუდვას შორის.

იმ პირობებში, როდესაც მოსამართლეს ეკრძალება ნებისმიერი ქმედების განხორციელება, რომელიც მხარს უჭერს ან აბრკოლებს რომელიმე პოლიტიკურ პარტიას ან სუბიექტს, ასევე საკუთარი პოლიტიკური შეხედულების დაფიქსირება, არ არსებობს ლოგიკური კავშირი სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფის ლეგიტიმურ მიზანსა და საჯაროდ გამოთქმული მოსაზრებისთვის პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დაცვის მოთხოვნას შორის. მოსამართლის მიერ საჯარო მნიშვნელობის მქონე სკითხებზე ისეთი ტიპის მოსაზრების დაფიქსირება, რომელიც რომელიმე პოლიტიკური სუბიექტის პოზიციასთან ახლოს არის ან ეწინააღმდეგება მას (მიუხედავად იმისა, რომ ამ დროს მოსამართლის მიზანს არ წარმოადგენს პარტიულ დისკურსში შესვლა), არ ლახავს სასამართლოს დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობას. მეტიც, რიგ შემთხვევაში, იგი სწორედ ინდივიდუალური მოსამართლეების დამოუკიდებლობაზე მიუთითებს, რაც, საბოლოო ჯამში, დადებითად აისახება სასამართლოს ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის ხარისხზეც.

ამდენად, სახეზეა შემთხვევა, როდესაც სადავოდ გამხდრი ნორმის არსებობით არათუ მიიღწევა ლეგიტიმური მიზანი - სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფა, არამედ ინდივიდუალური მოსამართლის დამოუკიდებლობის შეზღუდვის გზით, ილახება სასამართლოს დამოუკიდებლობაც, ფერხდება ლეგიტიმური მიზნის რეალიზება.

გასაჩივრებული ნორმები ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტის „აუცილებლობის“ კომპონენტსაც. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი ისედაც უკრძალავს მოსამართლეს ნებისმიერი ქმედების განხორციელებას, რომელიც დადებითად აისახება პოლიტიკურ პარტიაზე/პოლიტიკურ სუბიექტზე და ასევე საკუთარი პოლიტიკური შეხედულების გამოხატვას. მსგავსი რეგულირების პირობებში გასაჩივრებული ნორმა გაუმართლებლად ზრდის ნორმათშემფარდებლის დისკრეციას. იმ შემთხვევაშიც, თუკი დავუშვებთ, რომ ლოგიკური კავშირი არსებობს ლეგიტიმურ მიზნებსა და ორგანული კანონის75¹ მუხლის¹ მე-8 პუნქტის ბ.ზ ქვეპუნქტს შორის, სახელმწიფოს მიერ მოსამართლის გამოხტვის თავისუფლების შეზღუდვისთვის მიღებული ზომა არ არის აუცილებელი და მომეტებულ ჩარევას წარმოადგენს გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ უფლებრივ სფეროში.

გასაჩივრებული ნორმები ვერ აკმაყოფილებს ვერც თანაზომიერების ტესტის მეოთხე, „ვიწრო-პროპორციულობის“ კრიტერიუმს. არსებული ნორმატიული რეჟიმის პირობებში, ბალანსი, ერთი მხრივ, მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებასა და, მეორე მხრივ, სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფას შორის, არ არის დაცული. იმის ფონზე, რომ არალეგიტიმური პოლიტიკური გამოხატვა (საკუთარი პოლიტიკური შეხედულებების საჯაროდ გამოთქმა) მოსამართლეს ეკრძალება ორგანული კანონის75¹მუხლის¹ მე-8 პუნქტის ბ.ე ქვეპუნქტით, ბუნდოვანია, „ბ.ზ“ ქვეპუნქტით მიღებული სიკეთე. მეორე მხრივ, კი მომეტებულად იზღუდება მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლება, მისი, როგორც საჯარო მოხელისა და ნეიტრალური არბიტრის ინდივიდუალური დამოუკიდებლობა და, შესაბამისად, სასამართლო ხელისუფლების ინსტიტუციური დამოუკიდებლობა.

მოსამართლე და პოლიტიკური გამოხატვა - საერთშორისო პრაქტიკა

საერთაშორისო სამართლებრივ სივრცეში სადავო არ არის, რომ განსხვავებით ფიზიკური პირებისგან, მოსამართლის მიერ პოლიტიკური შინაარსის შემცველი გამოხატვა განსაკუთრებულ რეგულირებას შეიძლება ექვემდებარებოდეს. მიუხედავად ამისა, მოსამართლის თავისუფლებაში ჩარევა უნდა მოხდეს ვიწროდ-მიზანმიმართული, ცხადი კანონმდებლობით, რათა რეგულირებამ მსუსხავი ეფექტი არ იქონიოს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებაზე.

ამერიკის შეერთებული შტატების მოსამართლეთა ქცევის კოდექსის მე-5 მუხლის თანახმად, მოსამართლეს ეკრძალება:

1. იმოქმედოს, როგორც პოლიტიკური ორგანიზაციის (პარტიის ან მასთან აფილირებული ნებისმიერი ორგანიზაციის) ლიდერმა ან თანამშრომელმა.

2. გააკეთოს პოლიტიკური პარტიის ან კანდიდატის სასარგებლოდ ან საწინაღმდეგოდ განცხადებები.

3. დააფინანსოს პოლიტიკური პარტია (მასთან აფილირებული ორგანიზაცია) ან ისარგებლოს პოლიტიკური ორგანიზაციის მიერ დაფინანსებული სერვისით.

4. დაიკავოს მოსამართლეობის თანამდებობა, თუკი იგი პარარელურად იყრის კენჭს ნებისმიერი სხვა პოსტის დასაკავებლად.

5. ჩაერთოს ნებისმიერ პოლიტიკურ აქტივობაში.^[90]

გერმანიაში სასამართლოს შესახებ გერმანიის აქტის 39-ე მუხლის თანახმად, როგორც სამსახურეობრივი უფლებამოსილების განხორციელების ფარგლებში, ასევე მის მიღმა მოსამართლე შეიძლება ჩაერთოს პოლიტიკურ აქტივობაში იმდენად, რამდენადაც, ეს მის დამოუკიდებლობას და მიუკერძოებლობას არ შელახავს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს საქმეში Baka v. Hungary, მოსამართლე დაითხოვეს უზენაესი სასამართლოს პრეზიდენტის პოსტიდან იმ მიზეზის გამო, რომ მან დააფიქსირა საკუთარი პოზიციები იმ საკანონმდებლო ცვლილებების მიმართ, რომელიც ეხებოდა სასამართლო სისტემას.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ მოცემულ შემთხვევაში დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა. მისი განმარტებით: „აღიარებულია, რომ სასამართლო სისტემაში დასაქმებული საჯარო მოხელეების გამოხატვის თავისუფლება შეზღუდულია… სასამართლო ხელისუფლებას გააჩნია განსკუთრებული როლი საზოგადოებაში, იგი სამართლებრივი სახელმწიფოს ფუნდამენტური ღირებულების - სამართლიანობის გარანტორია. საზოგადოების მხრიდან მოსამართლის მიუკერძოებლობის აღქმა, მოსამართლის ერთ-ერთი მთავარი მოთხოვნაა. თუმცა, ამავდროულად, სასამართლო ხაზს უსვამს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპისა და სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის დაცვის ფუნდამენტურ მნიშვნელობას. გამომდინარე აქედან, სასამართლოს შეფასებით, ნებისმიერი ჩარევა მოსამართლის თავისუფლებაში მკაცრ შემოწმებას საჭიროებს. მეტიც, ისეთი საკითხები, რომელიც ეხება მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირებას, საჯარო ინტერესის მატარებელია, რაც, თავისმხრივ, განსკუთრებული დაცვის ხარისხით სარგებლობს კონვენციის მე-10 მუხლის მიზნებისთვის. იმ შემთხვევაშიც თუკი საკითხს, რომელზეც მოსამართლე პოზიციას აფიქსირებს, პოლიტიკური დატვირთვა გააჩნია, ეს არ არის საკმარისი საფუძველი იმისთვის, რომ მოსამართლეს ავუკრძალოთ აღნიშნულ საკითხზე მოსაზრების დაფიქსირება.“ ^[91] „მეტიც, მოსარჩელის მანდატის გაუქმებას, მის მიერ სჯარო მნიშვნელობის მქონე საკითხზე მოსაზრების დაფიქსირებისთვის, გააჩნია „მსუსხავი“ ეფექტი, რაც სხვა მოსამართლეებს აიძულებს, რომ თავი შეიზღუდონ მოსაზრების დაფიქსირებისგან ისეთ საკითხებზე, როგორიცაა სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობა.“ ^[92]

ამდენად, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო დემოკრატიული საზოგადოებისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონედ აღიარებს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების კავშირს ისეთ იდეალებთან, როგორიცაა ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი და სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობა. მეტიც, ის ფაქტი, რომ მოსამრთლის მიერ გამოთქმულ მოსაზრებას პოლიტიკური დატვირთვა გააჩნია (პოლიტიკური დღის წესრიგის ნაწილია), არ არის მისი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური საფუძველი.

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 50-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, 75⁸-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება და 45-ე მუხლის პირველი პუნქტი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან მიმრთებით

„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 50-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად: სადისციპლინო საკითხზე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება მიღებულად ითვლება, თუ მას ფარული კენჭისყრისას მხარს დაუჭერს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობა. ხოლო ამავე კანონის 75⁸-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად: „წინასწარი შემოწმების შედეგად საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო აფასებს მოსამართლის მიმართ დისციპლინური დევნის დაწყების საფუძვლიანობას და წინასწარი შემოწმებისათვის ამ კანონის 75​⁷ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი საერთო ვადის ფარგლებში სრული შემადგენლობის უმრავლესობით იღებს დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას მოსამართლის მიმართ დისციპლინური დევნის დაწყების და მოსამართლისათვის ახსნა-განმარტების ჩამორთმევის შესახებ.“

ზემოაღნიშნული ნორმა შინაარსობრივად ურთიერთმფარავ, სინონიმურ ხასითს ატარებს, კანონის 50-ე მუხლის მე-3 პუნქტი გვთავაზობს ზოგად წესს, ხოლო 75⁸-ე მუხლი ამ ზოგადი წესის დეტალიზაციას წარმოდგენს.

რაც შეეხება კანონის 45-ე მუხლის პირველ პუნქტს. მოსარჩელე სადავოდ ხდის აღნიშნული ნორმის ორ დამოუკიდებელ ნორმატიულ შინაარსს: 1. ნორმის ის ნორმატიულ შინაარსი, რომელიც საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებს უფლებამოსილებას დამოუკიდებელი ინსპექტორის დასაბუთებული შუამდგომლობის საფუძველზე, სრული შემადგენლობის უმრავლესობის მხარდაჭერის შემთხვევაში, წარდგინებით მიმართოს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიას რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მისაღებად. 2. ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებს უფლებამოსილებას, მიმართოს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიას რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების შესახებ იმ საფუძვლით, რომ მის მიმართ დაიწყო დისციპლინური დევნა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75⁸​ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით და არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას. (45-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი).

მოსარჩელეთა პოზიციით, როგორც მოსამართლის დისციპლინარულ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებული სამართლებრივი რეჟიმი, ასევე მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილება, წარმოადგენს არსებით ჩარევას საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებაში, კერძოდ, მოსამართლის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელებაში. სარჩელის ამ ნაწილში წარმოდგენილ სამ საკითხს აერთიანებს ის ფაქტი, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ გადაწყვეტილებებს იღებს სრული შემადგენლობის უმრავლესობით. გამომდინარე აქედან, მოსარჩელეთა მიერ წარმოდგენილი პოზიცია იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებისთვის საჭირო კვორუმის შესახებ, სამივე ზემოთ მითითებულ ნორმას მიემართება. უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია, ზემოაღნიშნული სამივე საკითხის მოწესრიგებას ითვალისწინებდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემდგენლობის 2/3-ის კვორუმით.

რაც შეეხება კანონის 45-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებულ, სადავოდ გამხდარ ნორმატიულ შინაარს, ამ ნაწილში წრმოდგენილი არგუმენტაცია მიემართება არა თავისთავად გადაწყვეტილების მიღებისთვის საჭირო კვორუმის მიზანშეწონილებას, არამედ გადაწყვეტილების მიღების საფუძვლების კონსტიტუციურობას.

დაცული უფლებრივი სფერო

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით: „სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვით, საქართველოს კონსტიტუცია ესწრაფვის, ერთი მხრივ, უზრუნველყოს მოქალაქეთა თანაბარი დაშვება სახელმწიფო სამსახურში გონივრული და კონსტიტუციური მოთხოვნების შესაბამისად, ხოლო, მეორე მხრივ, დაიცვას სახელმწიფო მოსამსახურე მის საქმიანობაში გაუმართლებელი ჩარევისგან, რათა მან შეძლოს კონსტიტუციითა და კანონით მასზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვნად შესრულება.“^[93]

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი იცავს არა მხოლოდ პირის უფლებას დაიკავოს საჯარო თანამდებობა და მიიღოს მონაწილეობა ხელისუფლების განხორციელებაში, არამედ იგი სჯარო მოხელის საქმიანობაში გაუმართლებელი ჩარევისგან დაცვის გარანტიაცაა.

მოსამართლის დისციპლინარული პასუხისმგებლობის საკითხის გარშემო არსებული ნებისმიერი სამართლებრივი რეჟიმი, ასევე, მოსამართლის დროებით საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილება, აისახება რა მოსამართლის მიერ საჯარო უფლებმოსილების განხორციელების ხარისხზე და, რიგ შემთხვევაში, შეიძლება აღნიშნული უფლებამოსილების შეწყვეტის წინაპირობაც კი გახდეს, წარმოადგენს ჩარევას კონსტიტუციის 25-ე მუხლში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად: „მოსამართლე სახელმწიფო ორგანოში - სასამართლოში ასრულებს უაღრესად მნიშვნელოვან პროფესიულ საქმიანობას - მონაწილეობს მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში. ამრიგად, აშკარაა, რომ მოსამართლის თანამდებობა კონსტიტუციის მიზნებისთვის განხილულ უნდა იქნეს იმ სახელმწიფო თანამდებობად, რომლის დაკავებისა და საქმიანობის განხორციელების კანონით განსაზღვრული პირობები უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლს”^[94]

„სადავო ნორმატიული აქტით მოწესრიგებულ საკითხებს შორის არის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძვლები, დისციპლინური გადაცდომის სახეები, დისციპლინური სახდელისა და დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიების ფორმები, ასევე, დისციპლინური სამართალწარმოების პროცესის მიმდინარეობის მომწესრიგებელი ნორმები. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ სადავო ნორმატიული აქტის ის ნორმები, რომლებიც ადგენენ მოსამართლის სამსახურიდან გათავისუფლების წესს და პირობებს, ზღუდავენ საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ პირის უფლებას და, შესაბამისად, საჭიროებენ კონსტიტუციურ სამართლებრივ გამართლებას.“^[95]

ამდენად, ცალსახაა, სამართლებრივი ნორმები რომელიც იუსტიციის უმაღლეს სბჭოს ანიჭებს უფლებამოსილებას, სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამრთლის დისციპლინარული პასუხისმგებლობისა და მისი საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების შესახებ, წარმოადგენს ჩარევას კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებაში.

უფლებაში ჩარევის გაუმრთლებელი ხასიათი (სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილებში, რომელიც ეხება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებისთვის საჭირო კვორუმს)

საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტის მე-5 წინადადების თანახმად: „გადაწყვეტილებას მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იღებს სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის უმრავლესობით.“

მოსარჩელეთა პოზიციით, იმ პირობებში, როდესაც მოსამართლეთა თანამდებობაზე უვადოდ განწესება ხდება მაღალი კვორუმით - იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის არანაკლებ 2/3 - ის მხარდაჭერით, მოსამართლეთა დისციპლინარული პასუხისმგებლობის, თუ საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების საკითხზე, გადაწყვეტილების მიღება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის უბრალო უმრავლესობით არ უნდა ხდებოდეს. მოსარჩელთა აზრით, მსგავსი მოწესრიგება განსაკუთრებით მიუღებელია იმის გათვალისიწნებით, რომ მოსამართლის დისციპლინარული პასუხისმგებლობის ერთ-ერთი ფორმა არის მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლება, ხოლო ნებისმიერი სხვა ტიპის სახდელის დაკისრება შეიძლება მომავალში, დისციპლინარული პასუხისმგებლობის ხელმეორედ დაკისრებისას, ასევე მოსამართლის თანამდებობიდან გათვისუფლების წინაპირობა გახდეს - „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქრთველოს ორგანული კანონის 75⁵⁰-ე მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების თანახმად: „1. სადისციპლინო კოლეგია ითვალისწინებს, რომ მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლება უკიდურესი ღონისძიებაა, და ეს ღონისძიება განსაკუთრებულ შემთხვევაში გამოიყენება. სადისციპლინო კოლეგია იღებს მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლების შესახებ გადაწყვეტილებას, თუ მას კონკრეტული დისციპლინური გადაცდომის სიმძიმის, რაოდენობის, აგრეთვე წარსულში ჩადენილი დისციპლინური გადაცდომის გათვალისწინებით მიზანშეუწონლად მიაჩნია ამ მოსამართლის მიერ სამოსამართლო უფლებამოსილების განხორციელების გაგრძელება.

2. თუ წარსულში მოსამართლეს ჩადენილი დისციპლინური გადაცდომისათვის დაეკისრა დისციპლინური სახდელი – მკაცრი საყვედური – დამოუკიდებლად ან კანონით გათვალისწინებულ დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიებასთან ერთად და ეს სახდელი გაქარწყლებული არ არის, ახალი დისციპლინური გადაცდომისათვის დისციპლინური სახდელის შერჩევისას კოლეგია მსჯელობს ამ მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლების საკითხზე.“

ნორმათა სისტემური ანალიზის საფუძველზე შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ დისციპლინარული პასუხისმგებლობის სახით ნებისმიერი ტიპის სახდელის დაკისრება, შესაძლოა იყოს, განმეორებითი დისციპლინარული წარმოების შემთხვევაში, მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლების საფუძველი. ეს კი ნიშნავს იმას, რომ მიუხედავად იმისა, თუ რა ტიპის სახდელი იქნება გამოყენებული, მოსამართლის წინააღმდეგ დისციპლინარული სამართალწარმოების საკითხის აღძვრასთან და მის წარმართვასთან დაკავშირებული ნებისმიერი სამართლებრივი წესი ლეგიტიმაციის იმ ხარისხს საჭიროებს, რაც, კონსტიტუციის მოთხოვნით, მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებას ესაჭიროება.

რაც შეეხება იუსტიციიის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების თაობაზე, იგი წარმოადგენს სამოსამართლეო უფლებამოსილების განხორციელებაში ინტენსიური ჩარევის ფორმას. საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი და მეორე წინადადების თანახმად:

„საერთო სასამართლოს მოსამართლის ჩამოცილება საქმის განხილვისაგან, თანამდებობიდან მისი გათავისუფლება ან სხვა თანამდებობაზე გადაყვანა დასაშვებია მხოლოდ ორგანული კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში. მოსამართლის შეუცვლელობა გარანტირებულია ორგანული კანონით.“

კონსტიტუციური დებულებიდან შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ იგი საერთო ღირებულებით სიბრტყეზე განიხილავს პირის სასმოსმართლეო უფლებამოსილების შეზღუდვის ისეთ ფორმებს, როგორიცაა, მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლება, ჩამოცილება საქმის განხილვისგან, სხვა თანამდებობაზე გადაყვანა. მოსამართლის ჩამოცილება საქმეთა განხილვისგან ზღუდავს ასევე კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მეორე წინადადებით გარანტირებულ მოსამართლის შეუცვლელობის პრინციპს.

მოსარჩელე ხაზგასმით აღნიშნავს, რომ გასაჩივრებული ნორმა, რომელიც მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების ერთ-ერთ წინაპირობად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებულ გადაწყვეტილებას მოიაზრებს, მძიმე პრაქტიკულ შედეგებთან არის დაკავშირებული. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ოგანული კანონის 45-ე მუხლის მე-7 პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად: „მოსამართლის საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მოქმედების ვადაში მოსამართლეს უჩერდება უფლებამოსილება, რის გამოც ასევე ჩერდება მასზე ხელფასისა და სხვა მატერიალური შეღავათების გაცემა.“ იმ პირობებში, როდესაც მოსამართლეს კონსტიტუციით და კანონით აკრძალული აქვს რიგი პროფესიული საქმიანობების განხორციელება, მისი შემოსავლის ძირითადი წყარო უკავშირდება სამოსამართლეო უფლებამოსილების განხორციელებას. მოსამართლის ჩამოცილება საქმეთა განხილვისგან მისი, როგორც „მოსამართლის სტატუსის“ შეჩერების ეკვივალენტურია. ეს ყველაფერი კი მიანიშნებს იმაზე, რომ სახეზეა ინტენსიური ჩარევა საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებაში, რასაც საპირწონედ შესაბამისი ლეგიტიმაცია ესაჭიროება.

მოსარჩელის პოზიციით, დისციპლინარული პასუხისმგებლობის დაკისრება, მისი საფუძვლები, სახდელის ნებისმიერი ფორმა, მოსამართლის ჩამოცილება საქმეთა განხილვისგან და, ზოგადად, ნებისმიერი ამ საკითხებთან დაკავშირებული სამართლებრივი წესი ლეგიტიმაციას უნდა იღებდეს, სულ მცირე, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის 2/3-იანი კვორუმით.

მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსი მოთხოვნა ექსპლიციტურად არ გამომდინარეობს კონსტიტუციური ჩანაწერიდან, იგი ამოკითხულ უნდა იქნას იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ინსტიტუციური მოწყობის საფუძვლებიდან და კონსტიტუციური ფუნქციიდან - უზრუნველყოს მოსამართლეთა ინდივიდუალური დამოუკიდებლობა.

საქართველოს კონსტიტუციის 64-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: იუსტიციის უმაღლესი საბჭო სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობასა და ეფექტიანობაზე პასუხისმგებელი ორგანოა. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ლეგიტიმაციას იღებს ხელისუფლების სამივე შტოდან: იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრთა ნახევარზე მეტს შეადგენენ საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოს მიერ მოსამართლეთაგან არჩეული წევრები. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობაში, გარდა საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა თვითმმართველობის ორგანოს მიერ არჩეული წევრებისა და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარისა, შედიან საქართველოს პრეზიდენტის მიერ დანიშნული წევრი და პარლამენტის მიერ სრული შემადგენლობის არანაკლებ სამი მეხუთედის უმრავლესობით არჩეული წევრები.

იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შემადგენლობის არჩევის კონსტიტუციურ სამართლებრივი რაციონალი ხელისუფლების სამივე შტოს შორის გონივრული ბალანსის პოვნას მიემართება და, ამდენად, მოსამართლეებისთვის ფუნდამენტური მნიშვნელობის მქონე გადაწყვეტილების მიღებისთვის საჭირო კვორუმის განსაზღვრას პრინციპული მნიშვნელობა აქვს, კონსტიტუციის მიზნების რეალიზებისთვის. იუსტიციის უმაღლესი საბჭო კოლეგიალური ორგანოა, რაც ნიშნავს იმას, რომ გადაწყვეტილება მიიღება არა უბრალოდ სამართლებრივი ნორმების ხისტი აღსრულებით, არამედ თითოეული წევრის ინდივიდუალური რწმენის ფორმირების შედეგად.

გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან განხილულ უნდა იქნეს არა იზოლირებულად, არამედ ერთიან ღირებულებით ჭრილში, კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოსამართლის პოსტთან დაკავშირებული ინსტიტუციური გარანტიების ფარგლებში. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით: „საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის განმარტება უნდა მოხდეს სისტემურად, საქართველოს კონსტიტუციის 86-ე მუხლის მე-2 პუნქტთან კავშირში, რათა შესაძლებელი გახდეს ძირითადი უფლებების დამდგენი და ინსტიტუციური კონსტიტუციური დებულებების საერთო სულისკვეთების აღქმა წარმოდგენილი განმარტებიდან გამომდინარე, ცხადია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული უფლების განმარტება, მათ შორის, ფორმალური გარანტიების კონტექსტში, არ უნდა მოხდეს იზოლირებულად. მოსამართლის თანამდებობაზე საქმიანობისა და თანამდებობიდან გათავისუფლების ფორმალური გარანტიების განმარტება უნდა მოხდეს საქართველოს კონსტიტუციის მეხუთე თავით, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის 86-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული დებულებების კონტექსტში.“^[96]

საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად: „გადაწყვეტილებას მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იღებს სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედის უმრავლესობით“.

„მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ გადაწყვეტილება“ წარმოადგენს ავტონომიური მნიშვნელობის მქონე კონსტიტუციურ ცნებას, რომელიც, მოსარჩელეთა აზრით, მიემართება არა მხოლოდ მოსამართლის მიერ პოსტის დაკავებას, არამედ მისი გათავისუფლების ან მასში არსებითად ჩარევის (დისციპლინარული პასუხისმგებლობა და საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილება სწორედ მსგავსი ჩარევაა) საკითხსაც.

კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ მოსამართლის თანამდებობაზე განწესება მოხდეს არა უბრალო უმრავლესობით, არამედ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრთა 2/3 - ის მხრდაჭერით. იმ პირობებში, როდესაც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ნახევარზე მეტი თავად სასამართლო ხელისუფლებას წარმოადგენს, მსგავსი მოწესრიგება მიემართება მოსამართლისთვის მეტი პოლიტიკური ლეგიტიმაციის მიღებას, ასევე ხელისუფლების შტოებს შორის ოპტიმალურ ბალანსს - კონსტიტუციის ლოგიკა გვკარნახობს, რომ თანამდებობაზე უვადოდ განწესებული მოსამართლე ლეგიტიმაციას მხოლოდ ხელისუფლების ერთი შტოდან არ იღებდეს.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სწორედ ანალოგიური პრინციპი უნდა მოქმედებდეს ისეთ სამართლებრივ ურთიერთობასთან მიმართებით, რომელიც დისციპლინარული პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძვლების რეალიზების გზით ხარისხობრივად ლახავს საჯარო თანმდებობის დაკავების უფლებრივ სფეროს (ნებისმიერი ტიპის დისციპლინური პასუხისმგებლობა არის სუბიექტისთვის საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებასთან დაკავშირებული სამართლებრივი რეჟიმის გაუარესება) და მეტიც, შეიძლება მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლების წინაპირობაც გახდეს. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ინსტიტუციური მოწყობის საფუძვლებთან და კონსტიტუციით განსაზღვრულ, მოსამართლის არჩევისთვის საჭირო კვორუმის საფუძვლად არსებულ რაციონალთან შეუსაბამოა ორგანული კანონის მოწესრიგება, რომელიც დისციპლინური საქმის წარმოების დაწყებისა და სახდელის სახით მოსმართლის თანამდებობიდან გათავისუფლებას შესაძლებელს ხდის იუსტიციის უმღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის უბრალო უმრავლესობის მხარდაჭერის შემთხვევაში.

ხელისუფლების მიერ საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების ფარგლებში ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღებისთვის დადგენილ კვორუმს ფუნდამენტური ფუნქციური და შინაარსობრივი დატვირთვა გააჩნია - იგი მიანიშნებს კონკრეტული გადაწყვეტილების „წონას“, მის გარშემო არსებულ ლეგიტიმაციას. გამომდინარე აქედან, საჯარო უფლებამოსილების განხორციელების ლოგიკა მოითხოვს, რომ კონკრეტული კვორმით მიღებული გადაწყვეტილების საპირწონე გადაწყვეტილება ანალოგიური კვორუმით იქნეს მიღებული. ანალოგიური მსჯელობა განავითარა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა 2016 წლის 29 დეკემბრის გადაწყვეტილებაში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ იმსჯელა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის იმ ნორმის კონსტიტუციურობაზე, რომელიც საქართველოს ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის შემოწმების მანდატს უქვემდებარებდა მხოლოდ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს და არა კოლეგიას. სასამართლომ აღნიშნა: „მოცემულ შემთხვევაში საკანონმდებლო ორგანომ მიიჩნია, რომ ორგანული კანონის სტატუსის და მის მიერ მოსაწესრიგებელ საკითხთა წრის გათვალისწინებით, მართებულია, აღნიშნულ საკითხებზე დავა სრულად განიხილოს და გადაწყვეტილება მიიღოს არა კოლეგიამ, არამედ - პლენუმმა, რაც თავსებადია პარლამენტის დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებთან, შეარჩიოს პლენუმის იურისდიქციას მიკუთვნებულ საკითხთა წრე. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი შედგება სასამართლოს ყველა წევრისგან და მის განსჯადობას მიეკუთვნება სასამართლოს უმნიშვნელოვანესი უფლებამოსილებების განხორციელება. საკონსტიტუციო სასამრთლოს პლენუმი მისი შემადგენლობისა და კომპეტენციების გათვალისწინებით, წარმოადგენს პრაქტიკისათვის მნიშვნელოვანი საკითხების განმხილველ უმაღლესი კვალიფიკაციის სასამართლო ერთეულს, რომლისადმი მიმართვის შემთხვევაში ეფექტურად არის შესაძლებელი კონსტიტუციური უფლებების დაცვა.“^[97] „რაც უფრო მაღალი კვორუმია განსაზღვრული კონკრეტული საკანონმდებლო აქტის მისაღებად, მით უფრო მაღალია მისი ლეგიტიმაციის ხარისხიც.“^[98]

ამდენად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო კვორუმს (არსებითი დატვირთვა არ აქვს ეს გადაწყვეტილება კონკრეტული ქმედების განხორციელებას გულისხმობს, თუ საკანონმდებლო აქტის მიღებას) განმარტავს, როგორც მისი ლეგიტიმაციის ხარისხს. გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსი კი ქმნის ისეთ სამართლებრივ რეჟიმს, რომლის ფარგლებშიც შედეგობრივად უფრო მაღალი ლეგიტიმაციის მქონე აქტი (მოსამართლის განწესება განუსაზღვრელი ვადით) შეიძლება დაიძლიოს უფრო დაბალი ლეგიტიმაციით, რაც გამოიხატება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უბრალო უმრავლესობით მიღებულ გადაწყვეტილებაში დისციპლინარული სახდელის სახით მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლებაში, ან არსებით ჩარევაში სამოსამართლეო უფლებამოსილების განხორციელებასთან (მოსმართლის ჩამოცილება საქმეთა განხილვისგან).

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, რაც გაამართლებდა მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის საკითხის აღძვრისა და საქმეთა განხილვისგან მოსამართლის ჩამოცილების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისთვის საჭირო კვორუმის იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრთა სრული შემადგენლობის 2/3-დან უბრალო უმრავლესობამდე დაყვანას.

მგავსი მოწესრიგება ეწინაღმდეგება როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობას კვორუმის მნიშვნელობასთან დაკავშირებით, კონსტიტუციით გათვალისწინებულ, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ინსტიტუციური მოწყობის საფუძვლად არსებულ რაციონალს და ფუნდამენტური საჯარო მნიშვნელობის მქონე საკითხებზე ხელისუფლების შტოებს შორის ოპტიმალური ბალანსის პოვნის იდეალს.

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 45-ე მუხლის იმ ნორმატიული შინაარსის შესაბამისობა, რომელიც იუსტიციის უმაღლეს სბჭოს ანიჭებს უფლებამოსილებას მიმართოს საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიას რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების შესახებ იმ საფუძვლით, რომ მის მიმართ დაიწყო დისციპლინური დევნა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75⁸​ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი წესით და არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ შესაბამის თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას.

მოსარჩელეს არაკონსტიტუციურად მიაჩნია არა მხოლოდ მოსამართლეთა საქმის განხილვისგან ჩამოცილების საფუძვლად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების მიღების წესი (უბრალო უმრავლესობიანი კვორუმი), არამედ თავისთავად ის მატერიალურ სამართლებრივი საფუძვლები, რაც მსგავს გადაწყვეტილებას შეიძლება დაედოს საფუძვლად.

ორგანული კანონის 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციით, 45-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად: 1. მოსამართლის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემის ან თანამდებობიდან გათავისუფლების შესახებ საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა სადისციპლინო კოლეგიის მიერ გადაწყვეტილების მიღების მომენტიდან საკითხის საბოლოო გადაწყვეტამდე მოსამართლე ჩამოცილებულ უნდა იქნეს საქმეთა განხილვისაგან და სხვა თანამდებობრივ უფლებამოსილებათა განხორციელებისაგან.

ორგანული კანონის 2021 წლის 30 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქცია სქმეთა განხილვისგან მოსამართლის ჩამოცილებას ითვალისწინებდა ორი ალტერნატიული წინაპირობის არსებობის შემთხვევაში: ა. მოსამართლის მიცემა სისხლის სამართლის პასუხისგებაში ბ. თანამდებობიდან გათავისუფლების შესახებ მოსამართლის სადიციპლინო კოლეგიის მიერ გადწყვეტილების მიღების მომენტიდან. (რაც თავის თავში მოიაზრებდა აღნიშნულ საკითხზე იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ სრული შემადგენლობის 2/3-ით გადაწყვეტილების მიღების საკითხს).

დღეს მოქმედი რედაქცია არსებითად აფართოებს იმ სამართლებრივ გარემოებათა ნუსხას, რომელიც მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების საფუძველი შეიძლება გახდეს. კერძოდ, ორგანული კანონის ახალი რედაქციის 45-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მოსამართლის საქმეთა განხილვისგან ჩამოცილების მატერიალურ სამართლებრივი წინაპირობაა: ა) მოსამართლის წინაღმდეგ აღძრული დისციპლინარული დევნის ფაქტი (მიუხედავად იმისა, თუ რა შედეგით დასრულდება იგი და რა სახდელი იქნება გამოყენებული); ბ) გონივრული ვარაუდი იმისა, რომ თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას.

მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ მოსამართლის მიერ სამოსამართლეო უფლებამოსილების განხორციელებაში ისეთი ინტენსიური ფორმით ჩარევა, როგორიცაა, საქმეთა განხილვისგან მისი ჩამოცილება, დაუშვებელია ისეთი სტანდარტით, რაც გულისხმობს გონივრული ვარაუდს, რომ თანამდებობაზე დარჩენით მოსამართლე ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას. ასევე, არც დისციპლინარული დევნის ფაქტი, მიუხედავად იმისა, თუ როგორი შედეგით დასრულდება იგი, წარმოადგენს საკმარისს ლეგიტიმურ საფუძველს კონსტიტუციის 25-ე მუხლში ჩარევის გასამართლებლად.

მსგავსი მოწესრიგება იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ანიჭებს განუზღვრელ დისკრეციას.

პირობითად, თუკი მოსამართლის წინააღმდეგ დისციპლინარული დევნა დაწყებულია იმ საფუძვლით, რომ იგი არღვევდა საქმეთა განხილვისთვის კანონით გათვალისწინებულ ვადებს, შესაძლოა, არსებობდეს რამდენიმე გონივრული ვარაუდი მის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელებასთან დაკავშირებით. მაგალითად, გონივრული ვარაუდი იმისა, რომ იგი შემდგომშიც განაგრძობს ვადების დარღვევით საქმეთა განხილვას ან, პირიქით, გონივრული ვარაუდი იმისა, რომ დისციპლინარული დევნის აღვძრის ფაქტის გამო, იგი უფრო მეტი პასუხისმგებლობით მოეკიდება საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელებას. ასეთ პირობებში, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ექნება საკითხის ზედმეტად ფართო დისკრეციის ფარგლებში გადაწყვეტის შესაძლებლობა. საკანონმდებლო ჩანაწერი „გონივრული ვარაუდი“ არ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს და მოსამართლის მიერ შეუძლებელს ხდის იმის განჭვრეტას, თუ რა შემთხვევაში იქნება იგი ჩამოცილებული საქმეთა განხილვისგან.

მოსამართლის ჩამოცილება საქმეთა განხილვისგან იმ გონივრული ვარაუდის საფუძველზე, რომ იგი ხელს შეუშლის დისციპლინურ სამართალწარმოებას ან/და დისციპლინური გადაცდომით გამოწვეული ზიანის ანაზღაურებას ან/და განაგრძობს სამუშაო დისციპლინის დარღვევას, განუჭვრეტელთან ერთად, წარმოადგენს არააუცილებელ და არაპროპორციულ ჩარევას საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებაში. ლეგიტიმური მიზანი, რის მიღწევასაც კანონმდებელი აღნიშნული საკანონმდებლო დებულებით შესაძლოა ცდილობდეს, არის დისციპლინარული წარმოების ჯეროვნად განხორციელება, თუმცა იგი არ წარმოადგენს საჯარო თანამდებობის დაკავების უფლებაში ჩარევის აუცილებელ (ნაკლებად მზღუდავ) და ვიწრო პროპორციულ საშუალებას.

ცალკე აღებული დისციპლინარული სამართალწარმოებისთვის ხელის შეშლის ფაქტი, ასევე ზიანის ანაზღაურების ვალდებულებისგან თავის არიდება, სამუშო დისციპლინის დარღვევა, წარმოადგენს ისეთ ქმედებებს, რომელთათვისაც იურიდიული პასუხისმგებლობა ისედაც არის გათვალისწინებული საქართველოს კანონმდებლობით. თუმცა, საქმის განმხილველი ორგანოს მხრიდან, აღნიშნული ფაქტების დადგენის გარეშე, მარტოოდენ, ვარაუდის დაშვების საფუძველზე, მოსამართლეთა ჩამოცილება საქმეთა განხილვისაგან, სამოსამართლო საქმიანობაში დაუსაბუთებელი ჩარევაა. მათი რეალიზების შესაძლო თეორიული რისკების მოტივით მოსამართლის ჩამოცილება საქმეთა განხილვისგან, არ აკმაყოფილებს თანაზომიერების ტესტის მესამე კრიტერიუმს - აუცილებელ (ნაკლებად მზღუდავ ჩარევას).

დაუკმაყოფილებელია ვიწრო პროპორციულობის კრიტერიუმიც, რომლის მიხედვითაც, გასაჩივრებული ნორმების მოქმედების შედეგად მიღებული სიკეთე უნდ აღემატებოდეს ნორმათა მოქმედების შედეგად უგულვებელყოფილ სიკეთეს. სიკეთე, რომლის დაცვასაც გასაჩივრებული ნორმების მოქმედება შეიძლება მიემართებოდეს, არის მოსამართლის წინააღმდეგ დისციპლინარული სამართალწარმოების ჯეროვნად განხორციელება. ამის საპირწონედ, მოსამართლის ჩამოცილება საქმეთა განხილვისგან, ლახავს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ მოსამართლის შეუცვლელობის პრინციპს, დისციპლინური სამართალწარმოების განხორციელების ვადაში მნიშვნელოვანი ფინანსური გარანტიების გარეშე ტოვებს მოსამართლეს და, ამდენად, ზღუდავს მის ინდივიდუალურ დამოუკიდებლობას სამოსამართლეო უფლებამოსილების განხორციელების პროცესში.

^[1] საქართველოს ორგანული კანონის პროექტი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“, პირველი მუხლის მე-10 პუნქტი. <https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/289973>

^[2] სასამართლო სისტემა: რეფორმები და პერსპექტივები, გვ. 24, <http://ewmi-prolog.org/images/files/8047სასამართლოსისტემა.pdf>

^[3] ვენეციის კომისიისა და ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა და კანონის უზენაესობის გენერალური დირექტორატის (DGI) ადამიანის უფლებათა დირექტორატის (DHR) ერთობლივი დასკვნა, N°773/2014, 2014. პარ. 28, <https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2014)031-geo>

^[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3

^[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის N1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2

^[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4

^[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის N1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-66

^[8] იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15)

^[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 15 ივნისის N1/4/419 განჩინება საქმეზე „ბესიკ გვაჯავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1

^[10] ​საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის N3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18

^[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარალამენტის წინააღმდეგ, II-26. ხსნებული გადაწყვეტილების მიღების დროს მოქმედი 29.1 მუხლი იდენტურია მოქმედი რედაქციის 25.1 მუხლისა.

^[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-29

^[13] იქვე.

^[14] განმარტებითი ბარათი საქართველოს ორგანული კანონის პროექტზე „საქართველოს ორგანულ კანონში „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ცვლილების შეტანის შესახებ“, გვ. 2, <https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/289974>

^[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის N2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე, „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4;

^[16] იქვე, II-7;

^[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-73-74

^[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 31 მაისის № 1/1/357 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – თამაზ კილანავა, ნუგზარ კანდელაკი, მანანა ნასარიძე, მადონა ღიბრაძე და ლალი არჩვაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“

^[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20)

^[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21

^[21] ვენეციის კომისიის 2019 წლის 24 ივნისის საგანგებო მოსაზრება უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევასა და დანიშვნასთან დაკავშირებით; პარ - 36, <https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2019)009-e>

^[22] იქვე, პარ - 37.

^[23] იქვე, პ-40

^[24] CCJE Opinion No. 24 (2021): Evolution of the Councils for the Judiciary and their role in independent and impartial judicial systems, 5 November 2021, პარ. 14. ხელმისაწვდომია: https://cutt.ly/5OSh5Dy

^[25] იქვე, პარ. 15

^[26] იქვე, პარ. 18

^[27] ვენეციის კომისიისა და ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა და კანონის უზენაესობის გენერალური დირექტორატის (DGI) ადამიანის უფლებათა დირექტორატის (DHR) ერთობლივი დასკვნა, N°773/2014, 2014. პარ. 27, <https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2014)031-geo>

^[28] იქვე, II-32

^[29] იქვე, II-33

^[30] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის N2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36

^[31]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 4 აგვისტოს №2/5/595 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნათია იმნაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6

^[32] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-44

^[33] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-15

^[34] იქვე, II-29

^[35] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება №3/2/574 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19; ასევე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 4 აგვისტოს №2/5/595 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნათია იმნაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4

^[36] CEPEJ - მართლმსაჯულების ეფექტიანობისათვის ევროპული კომისია. კომისიის მიზანია, წევრ ქვეყნებში მართლმსაჯულების სისტემის ეფექიანობისა და ფუნქციონირების გაუმჯობესება.

^[37] იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობის ანგარიში (2013 ივნისი - 2017 მაისი), გვ. 55-56, <http://hcoj.gov.ge/files/news/ანგარიში%202013%20-%202017.pdf>

^[38] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის N1/5/1499 გადაწყვეტილება საქმეზე „მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-29

^[39] ერთი მხრივ, საქართველოსა და, მეორე მხრივ, ევროკავშირს და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებს შორის ასოცირების შეთანხმებისა და საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების დღის წესრიგის განხორციელების 2018 წლის ეროვნული სამოქმედო გეგმის შესრულების ანგარიში, გვ. 4. <https://mfa.gov.ge/getattachment/ევროპული-და-ევრო-ატლანტიკური-ინტეგრაცია/asocirebis-dgis-cesrigis-angarishebi/AA-NAP-2018-mokle-angarishi-final.pdf.aspx >

^[40] სასამართლო სისტემის სტრატეგია 2017-2021 წლებისთვის სამუშაო ვერსია, გვ. 8, <http://hcoj.gov.ge/files/სასამართლო%20სისტემის%20სტრატეგია.pdf >;

^[41] სასამართლო სისტემის სტრატეგია 2017-2021 წლებისთვის, გვ. 6, <https://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/sasamartlo-sistemis-strategia-2017-2021.pdf>;

^[42] სოციალური სამართლიანობის ცენტრი (ყოფილი - EMC), მოსამართლეთა გადაადგილების პრაქტიკა სასამართლოს სისტემაში რა შეცვალა რეფორმამ? გვ. 2

^[43] სასამართლო სისტემა: რეფორმები და პერსპექტივები, გვ. 24, <http://ewmi-prolog.org/images/files/8047სასამართლოსისტემა.pdf >;

^[44] სოციალური სამართლიანობის ცენტრი (ყოფილი - EMC), მოსამართლეთა გადაადგილების პრაქტიკა სასამართლოს სისტემაში რა შეცვალა რეფორმამ? გვ. 2

^[45] იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მონიტორინგის სამწლიანი შემაჯამებელი ანგარიში (2012-2014) გვ. 16, <http://ewmi-prolog.org/images/files/2224HCOJmonitoring3yearsummary.ge.pdf>;

^[46] საქართველოში მოსამართლეების საჭირო რაოდენობის შეფასება, 2018. <http://ewmi-prolog.org/images/files/4319AssessmentoftheneedforjudgesinGeorgia-GEO.pdf>;

^[47] სასამართლო სისტემის საქმიანობის ანგარიში 2017-2019. გვ. 22, <http://hcoj.gov.ge/files/news/სასამართლო%20სისტემის%20საქმიანობის%20ანგარიში%20-%202017-2019.pdf >;

^[48] იქვე, გვ.27

^[49] იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ზემოხსენებულ საქმიანობის ანგარიშში თავადაც აქვს ნახსენები აღნიშნული კვლევა - იხ. გვ.27

^[50] “საერთო სასამართლოების შესახებ” ორგანული კანონის 6615 მუხლის შესაბამისად, სკოლაში მისაღები კონკურსის გამოცხადებამდე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო დაადგენს სკოლაში მიმდინარე წელს ჩასარიცხი იუსტიციის მსმენელების მიერ სკოლაში სწავლის სრული კურსის დასრულების დროისათვის დასანიშნ მოსამართლეთა ვაკანსიების სავარაუდო რაოდენობას და სკოლას დასამტკიცებლად წარუდგენს სკოლაში მისაღებ იუსტიციის მსმენელთა საერთო რაოდენობას, რომელიც მოსამართლეთა ვაკანსიების სავარაუდო რაოდენობას 20%-ით უნდა აღემატებოდეს.

^[51] იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მონიტორინგის სამწლიანი შემაჯამებელი ანგარიში (2012-2014) გვ. 14, <http://ewmi-prolog.org/images/files/2224HCOJmonitoring3yearsummary.ge.pdf>;

^[52] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართოს 2021 წლის 16 დეკემბრის N1/5/1499 გადაწყვეტილება საქმეზე მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, II-29;

^[53] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-54

^[54] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის N1/5/1499 გადაწყვეტილება საქმეზე მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, II-36

^[55] აქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28

^[56] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ΙΙ-37

^[57] საქართველოს ორგანული კანონი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“, პირველი მუხლის მე-10 პუნქტი. <https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/289973>;

^[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის N2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36

^[59] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის გადაწყვეტილება №3/2/574 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19; ასევე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 4 აგვისტოს №2/5/595 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნათია იმნაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4

^[60] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის N1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2

^[61] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის N1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4

^[62] იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15)

^[63] “საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 22-26 მუხლები;

^[64] “საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 27-33 მუხლები;

^[65] “საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 69-ე მუხლი;

^[66] „საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 24-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

^[67] „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 69-ე მუხლის მე-2 პუნქტი.

^[68] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 ოქტომბრის N2/5/560 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ მუმლაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36

^[69] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის N3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-44

^[70] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 ნოემბრის N3/1/531 გადაწყვეტილება საქმეზე „ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-15

^[71] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის N1/5/1499 გადაწყვეტილება საქმეზე მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, II-29

^[72] ერთი მხრივ, საქართველოსა და, მეორე მხრივ, ევროკავშირს და ევროპის ატომური ენერგიის გაერთიანებას და მათ წევრ სახელმწიფოებს შორის ასოცირების შეთანხმებისა და საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების დღის წესრიგის განხორციელების 2018 წლის ეროვნული სამოქმედო გეგმის შესრულების ანგარიში, გვ. 4. <https://mfa.gov.ge/getattachment/ევროპული-და-ევრო-ატლანტიკური-ინტეგრაცია/asocirebis-dgis-cesrigis-angarishebi/AA-NAP-2018-mokle-angarishi-final.pdf.aspx>;

^[73] სასამართლო სისტემის სტრატეგია 2017-2021 წლებისთვის სამუშაო ვერსია, გვ. 8, <http://hcoj.gov.ge/files/ სასამართლო%20სისტემის%20სტრატეგია.pdf>;

^[74] სასამართლო სისტემის სტრატეგია 2017-2021 წლებისთვის, გვ. 6, <https://www.supremecourt.ge/files/upload-file/pdf/sasamartlo-sistemis-strategia-2017-2021.pdf>;

^[75] სასამართლო სისტემის საქმიანობის ანგარიში 2017-2019. გვ. 22, <http://hcoj.gov.ge/files/news/ სასამართლო%20სისტემის%20საქმიანობის%20ანგარიში%20-%202017-2019.pdf >;

^[76] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართოს 2021 წლის 16 დეკემბრის N1/5/1499 გადაწყვეტილება საქმეზე მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, II-29;

^[77] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 16 დეკემბრის N1/5/1499 გადაწყვეტილება საქმეზე მიხეილ სამნიძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ, II-36

^[78] აქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის N3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28

^[79] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის N1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ΙΙ-37

^[80] საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტი.

[81] ^{საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება, II.პ.14;}

[82] ^{საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის #1/6/561,568}გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II.პ.40

[83] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბერის # 1/3/421,422 გადაწყვეტილება, II.პ.7;

[84] https://eeas.europa.eu/delegations/georgia/106613/remarks-eu-ambassador-carl-hartzell-following-appointment-two-members-high-council-justice_en?fbclid=IwAR0QrCBqai43b8khaI_rAXa4MAnZjsYJBTXiBjqRWg4OybJT4nxG1lffXbM; https://ge.usembassy.gov/ka/u-s-embassy-statement-on-conference-of-judges-2-ka/

[85] THE JUDICIAL INTEGRITY GROUP, COMMENTARY ON THE BANGALORE PRINCIPLES OF JUDICIAL CONDUCT, 2007 year, page 100

[86] ^{საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-26.}

[87] ^{საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის №2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმე ზე „საქართველოს მოქალაქეები – ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II.პ.8}

[88] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 29 დეკემბრის №3/7/679 გადაწყვეტილება საქმეზე „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-29

[89] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის N2/1/1289 გადაწყვეტილება, პარაგრაფი II-13

[90] Code of Conduct for United States Judges, canon 5

[91] CASE OF BAKA v. HUNGARY, § 164-165

[92] CASE OF BAKA v. HUNGARY, § 173

[93] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება, II-7

[94] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15

[95] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 16 ნოემბრის N2/5/658 გადაწყვეტილება, II-9

[96] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 16 ნოემბრის N2/5/658 გადაწყვეტილება II-17

[97] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის N3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება

[98] იქვე-124

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა