საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების – გიორგი კვერენჩხილაძისა და თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2025 წლის 7 მარტის №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავთ რა ჩვენი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამთ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2025 წლის 7 მარტის №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილებასთან (შემდგომში – №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილება) დაკავშირებით.

2. №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილებით, არ დაკმაყოფილდა საქართველოს საერთო სასამართლოების მოსამართლეებისა და საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელები, მათ შორის, მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხებოდა: (ა) „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან და 31-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით; და (ბ) „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით.

3. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტს, მათ შორის, ადგენს რაიონული (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის სხვა რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინების შესაძლებლობას, ისევე, როგორც აწესრიგებს თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ვადებს. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტი კი დისციპლინურ გადაცდომად მიიჩნევს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის აშკარა დარღვევით მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმას. რამდენადაც გასაჩივრებული რეგულირებების კონსტიტუციურობის შემოწმება მოითხოვდა სადავო ნორმების შესაბამისობის დადგენას თვისობრივად სხვადასხვა შინაარსის მქონე კონსტიტუციურ უფლებასთან მიმართებით, განსხვავებული აზრის ავტორები, სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ თითოეულ შეზღუდვასთან დაკავშირებით, პოზიციას ცალ-ცალკე, თანმიმდევრობით წარმოვადგენთ.

თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების კონსტიტუციურობის საკითხი

1. თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტის მიმოხილვა სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობის პრინციპის ჭრილში

4. საქართველოს კონსტიტუციის 59-ე მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტების შესაბამისად, საქართველოში საერთო სასამართლოები განეკუთვნებიან სასამართლო ხელისუფლების ნაწილს, რომლებიც აღჭურვილი არიან მართლმსაჯულების განხორციელების ექსკლუზიური კომპეტენციით, რაც, თავისი კონსტიტუციური მნიშვნელობით, გულისხმობს, მატერიალური და პროცედურული წესების დაცვით, სამართლის პრაქტიკაში აღსრულებას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 27 ივლისის №2/10/1264 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი მამალაძე, გიორგი ფანცულაია და მია ზოიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18). სასამართლო ხელისუფლება არის ხელისუფლების შტოებს შორის ძალაუფლების გამიჯვნის, შეკავება-გაწონასწორების მექანიზმის ქმედითობის, სამართლის უზენაესობისა და კანონიერების პრინციპების და, რა თქმა უნდა, ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის ერთ-ერთი საკვანძო გარანტი (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-25).

5. მართლმსაჯულების განხორციელების კონსტიტუციური ფუნქციის შესრულება შეუძლებელი გახდება საამისოდ აუცილებელი დამოუკიდებლობის გარანტიების არსებობის გარეშე. მხოლოდ დამოუკიდებელ სასამართლო ხელისუფლებას გააჩნია უნარი და ლეგიტიმაცია, დაიცვას საზოგადოება უკონტროლო სახელმწიფოებრივი ძალაუფლებისა თუ კერძო ქმედებებისაგან. თავის მხრივ, დამოუკიდებელი სასამართლოს კონცეფცია, საკუთარ თავში, მოიაზრებს არა მხოლოდ ინსტიტუციურ განცალკევებას საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების შტოებისაგან, არამედ, მათ შორის, მოითხოვს დამოუკიდებლობას სასამართლო სისტემის შიგნით არსებული ასიმეტრიული გავლენებისაგან. სასამართლოს დამოუკიდებლობა გულისხმობს, მათ შორის, ინდივიდუალური მოსამართლის დაცვას სასამართლო სისტემის ელიტისა თუ ხელმძღვანელობაზე პასუხისმგებელი პირების ძალაუფლებისაგან. წინააღმდეგ შემთხვევაში, არსებითად გართულდება, რიგ შემთხვევებში კი შეუძლებელი გახდება, სასამართლო სისტემის შიგნით კორპორატივიზმის, ნეპოტიზმისა თუ კორუფციის პრევენცია და, შესაბამისად, ცალკეული მოსამართლის დაცვა იმისაგან, რომ თავისუფლად და კეთილსინდისიერად, თვითცენზურის, კონტროლის, ზეწოლის, მუდმივი მორჩილების, შიშის ან ზედმეტი სიფრთხილის გარეშე, შეასრულოს მასზე დაკისრებული მართლმსაჯულების განხორციელების კონსტიტუციური კომპეტენცია.

6. სასამართლო ხელისუფლების, ზოგადად, თუ მოსამართლის პერსონალური დამოუკიდებლობის შეფასების უაღრესად მნიშვნელოვან ინდიკატორს მოსამართლის კარიერასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებები წარმოადგენს. საკანონმდებლო ხელისუფლება ვალდებულია, მოსამართლის პროფესიულ კარიერასთან დაკავშირებული ნებისმიერი გადაწყვეტილების მიღების პროცესი განსაზღვროს ისე, რომ იგი ეფუძნებოდეს სამართლებრივად წინასწარგანსაზღვრულ ობიექტურ კრიტერიუმებსა და თანმხლებ განჭვრეტად, გამჭვირვალე პროცედურას. წინააღმდეგ შემთხვევაში, შეიქმნება მოსამართლის პროფესიულ კარიერასთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებების თვითნებურად მიღების ან დისკრეციული უფლებამოსილების არასათანადოდ გამოყენებისათვის ნოყიერი ნიადაგი. მოსამართლის პროფესიულ კარიერასთან დაკავშირებული კანონმდებლობა, რომელსაც არ შესწევს ძალა, დააზღვიოს უფლებამოსილების ბოროტად ან შეცდომით გამოყენების რისკები, საფრთხეს უქმნის არა მარტო ინდივიდუალური მოსამართლის დამოუკიდებლობას, არამედ საზოგადოებაში აჩენს გონივრულ ეჭვს, მოსამართლეების ხელოვნური გადაადგილებისა და კონკრეტულ საქმეზე კონკრეტული ტიპის გადაწყვეტილების მიღების მიმართ არამართლზომიერი ინტერესების არსებობის თაობაზე. აღნიშნული კი საფუძველს აცლის სასამართლოს ავტორიტეტს, საზოგადოების ნდობას სასამართლო სისტემისადმი, რაც სასიცოცხლოდ აუცილებელია ამ უკანასკნელის მხრიდან მის კომპეტენციას მიკუთვნებული საკითხების განხილვისა და მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების ლეგიტიმურად მიღებისათვის.

7. მოსამართლის კარიერასთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებათა რიცხვს, მათ შორის, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტი განეკუთვნება. მართალია, აღნიშნული მექანიზმის გამოყენება შესაძლოა, ეფუძნებოდეს სამართლიან და ლეგიტიმურ საჭიროებას, თუმცა, იმავდროულად, ერთ-ერთ ყველაზე კონტრავერსიულ და პრობლემურ საკითხად მიიჩნევა, მოსამართლის დამოუკიდებლობისა თუ სამოსამართლო საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელებისათვის თანმდევი, იმანენტური რისკების გათვალისწინებით. თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტი შესაძლოა, გახდეს მოსამართლეზე ზეწოლის, პოლიტიკური მანიპულაციის ან მართლმსაჯულების კონტროლის მძლავრი ინსტრუმენტი, არასასურველი მოსამართლის დასჯის, საქმის განხილვისგან ჩამოშორების ან მის განხილვაში არსებული კონკრეტული საქმის შედეგზე ზეგავლენის მოხდენის მიზნით. ბუნებრივია, ხსენებული მექანიზმის გამოყენება ჯერ კიდევ არ ნიშნავს მართლმსაჯულების სისტემისგან მოსამართლის სრულ დისტანცირებას, მაგრამ იგი შესაძლებელს ხდის მოსამართლის სამუშაო ადგილის შეცვლას და მის წარმოებაში არსებული საქმეების განხილვისაგან ჩამოცილებას, რაც ინტენსიურად ზემოქმედებს საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-5 პუნქტით განმტკიცებულ მოსამართლის შეუცვლელობისა და საქმეთა განხილვისაგან ჩამოცილების აკრძალვის კონსტიტუციურ პრინციპებზე და წარმოშობს სერიოზულ რისკებს სასამართლო ხელისუფლების სათანადო ფუნქციონირების, მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელებისა და მოსამართლის დამოუკიდებლობისათვის.

8. შესაბამისად, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტი სერიოზულ ზეგავლენას ახდენს მართლმსაჯულების სისტემის გამართულ ფუნქციონირებაზე, მოსამართლის დამოუკიდებლობაზე, მოსამართლის შეუცვლელობისა და განსახილველ საქმეთაგან ჩამოცილების აკრძალვის, საქმიანობაში ჩაურევლობის პრინციპებზე. აღნიშნული პრინციპების უგულებელყოფა ან არასათანადო გათვალისწინება შესაძლებელია, განაპირობებდეს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით განმტკიცებული უფლების დარღვევას, რამდენადაც, ერთი მხრივ, აფერხებდეს მოსამართლის მიერ საკუთარი კონსტიტუციური ფუნქციის – მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების შესაძლებლობას, ხოლო, მეორე მხრივ, მოსამართლის მიერ სუბიექტური უფლებებით, მათ შორის, სტაბილური სამუშაო პირობებით, კარიერული წინსვლის ბენეფიტებით, სარგებლობის შესაძლებლობას და სხვა.

9. ამასთანავე, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტი, რომელიც ვერ უზრუნველყოფს მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობას, შესაძლოა, ეწინააღმდეგებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველ პუნქტს, რომელიც განამტკიცებს პირის მიერ საკუთარი კონსტიტუციური უფლებების თუ კანონიერი ინტერესების დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს წინაშე დაცვის უფლებას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-63-68).

10. იმისათვის, რომ თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტი საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შესაბამისად ჩაითვალოს, აუცილებელია, არსებობდეს მისთვის თანამდევი საფრთხეების შეკავების ადეკვატური გარანტიები. ამისათვის კი, თავის მხრივ, კრიტიკულად მნიშვნელოვანია კანონმდებლობით მკაცრი რეგულაციების შემუშავება, რომლებიც განსაზღვრავს მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების პირობებს, ობიექტურ კრიტერიუმებსა და გამჭვირვალე პროცედურას, ისევე, როგორც გაითვალისწინებს აღნიშნულ პროცესში მოსამართლის სუბიექტური უფლებების დაცვის გარანტიებს, რაც გულისხმობს არა მხოლოდ მოსამართლისათვის სტატუსისა და თანამდებობრივი სარგოს თუ სხვა შეღავათების შენარჩუნებას, არამედ, მათ შორის, შესაბამისი გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებასა და [ეფექტიანი] სასამართლო დაცვის შესაძლებლობას. გარდა ამისა, მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში გადაყვანა კანონმდებლობით განხილული უნდა იყოს, როგორც საგამონაკლისო ღონისძიება ობიექტურად არსებული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად და გააჩნდეს დროებითი ხასიათი.

2. თანხმობის გარეშე რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება

11. №1693 და №1700 კონსტიტუციური სარჩელებით, დავის საგანს წარმოადგენდა, მათ შორის, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა. სადავო რეგულირება, რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობით ან/და განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდით, ან/და გამონაკლის შემთხვევაში, როდესაც ეს სხვა ობიექტური გარემოების არსებობის გამო აუცილებელია მართლმსაჯულების ჯეროვნად განსახორციელებლად, ითვალისწინებს თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების შესაძლებლობას. სადავო ინსტიტუტის არსებული ფორმით ფუნქციონირების არაკონსტიტუციურობის შესახებ მოსარჩელე მხარის მტკიცება ეფუძნებოდა იმ გარემოებას, რომ მოქმედი კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინებისათვის მოსამართლის შერჩევის ობიექტურ კრიტერიუმებს და უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ სათანადო გარანტიებს, მათ შორის, მიღებული გადაწყვეტილების სათანადოდ დასაბუთების ვალდებულებასა და მისი სასამართლოში ეფექტიანი გასაჩივრების შესაძლებლობას.

12. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის შემადგენლობამ დაადგინა, რომ სადავო ინსტიტუტის არსებული მოდელი არ წარმოშობს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს, რამდენადაც, პირველ რიგში, ამგვარ გადაწყვეტილებას იღებს მაღალი ლეგიტიმაციის მქონე კონსტიტუციური ორგანო – იუსტიციის უმაღლესი საბჭო, რომელიც სარგებლობს დამოუკიდებლობის მყარი გარანტიებით, ფორმირების მოქმედი მოდელი, შემადგენლობა და გადაწყვეტილების მიღების წესი კი უზრუნველყოფს მის პოლიტიკურ ნეიტრალობას, რაც, ერთობლივად, ამცირებს მოსარჩელე მხარის მიერ იდენტიფიცირებული რისკების რეალიზების შესაძლებლობას პრაქტიკაში (იხ., №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 56-ე–59-ე პარაგრაფები). ამასთანავე, ჩვენი კოლეგების პოზიციით, სადავო მექანიზმის მომწესრიგებელი ნორმატიული ჩარჩო შეიცავს სხვადასხვა გარანტიებს, რომლებიც მისი კონკრეტული მოსამართლის წინააღმდეგ ბოროტად გამოყენების რისკებს აზღვევს. №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილებით, ამგვარ გარანტიებად განიხილება: (ა) თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტის ამოქმედება მხოლოდ მას შემდეგ, რაც პირველი და სააპელაციო ინსტანციების სასამართლოების სისტემაში ვერ შეირჩევა მოსამართლე, რომელიც თანხმობას გამოთქვამს სხვა სასამართლოში მივლინებაზე; (ბ) სადავო მექანიზმის შემოსაზღვრა მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების მიზნითა და საფუძვლებით; (გ) სხვა სასამართლოში მოსამართლის არანებაყოფლობითი მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების წერილობითი დასაბუთება; და (დ) თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში გასაჩივრების შესაძლებლობა (იხ., №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 61-ე–65-ე პარაგრაფები).

13. მივიჩნევთ, რომ ჩვენმა კოლეგებმა არასათანადოდ შეაფასეს მოქმედი საკანონმდებლო ჩარჩო, რომელიც მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინებას არეგულირებს. შესაძლოა, სწორედ ამ გარემოებამ მიიყვანა ისინი დასკვნამდე, რომ აღნიშნული მექანიზმის არსებული მოწესრიგება არ წარმოშობს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან უფლებამოსილების არასათანადოდ ან ბოროტად გამოყენების, ან, სულ მცირე, შეცდომების დაშვების რისკებს. ვფიქრობთ, სადავო საკითხის ირგვლივ არსებული რელევანტური ნორმატიული სივრცის საფუძვლიანი და სიღრმისეული ანალიზის პირობებში, არ რჩება სივრცე იმისათვის, რომ ჩვენი კოლეგები მსგავს დასკვნამდე მისულიყვნენ.

14. უპირველეს ყოვლისა, აღსანიშნავია, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ანალიზი ცხადყოფს, და ამას მოპასუხე მხარეც ადასტურებს, რომ საქართველოს კანონმდებლობა არ განსაზღვრავს თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტის გამოყენების ობიექტურ კრიტერიუმებსა და მივლინებისათვის კონკრეტული მოსამართლის შერჩევის პრინციპებს – იქნება ეს გეოგრაფიული, დატვირთულობისა და საქმეების სირთულის ფაქტორი თუ სხვა კრიტერიუმი. ამდენად, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინებისათვის შერჩევის პროცესი, უმეტესწილად, თუ არა სრულად, ექვემდებარება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს დისკრეციას. თავის მხრივ, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შეფასების თავისუფალი ფარგლები, სადავო ინსტიტუტისათვის დამახასიათებელი მანკიერებების სათანადოდ გასანეიტრალებლად, ნორმატიულად შეზღუდულად ვერ მიიჩნევა მარტოოდენ იმ გარემოების გამო, რომ აღნიშნული მექანიზმის გამოყენებას საქართველოს კანონმდებლობა უკავშირებს მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების მიზანს. მნიშვნელოვანია ისიც, რომ სადავო კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს არც თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინებისათვის შერჩეული კანდიდატის პროცესში ეფექტიანი მონაწილეობის, პოზიციის დაფიქსირებისა და გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე ზეგავლენის მოხდენის შესაძლებლობას, ისევე, როგორც გადაწყვეტილების მიღებისას შესარჩევი მოსამართლის კერძო ინტერესების – იქნება ეს პირადი, ოჯახური თუ პროფესიული, გათვალისწინების შესახებ დათქმას.

15. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ეკისრება მხოლოდ ამავე მუხლის პირველ პუნქტში მითითებული გარემოებების არსებობის დასაბუთების, ანუ იმის წარმოჩენის ვალდებულება, რომ არსებობს სხვა სასამართლოში მოსამართლის მივლინების საჭიროება. დასაბუთების ვალდებულება მიემართება მარტოოდენ იმის დადასტურებას, რომ არსებობს რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობა ან/და განსახილველ საქმეთა რაოდენობის ზრდა ან/და მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების ინტერესით განპირობებული სხვა ობიექტური გარემოება. სადავო კანონმდებლობა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსაგან არ მოითხოვს, რომ რაიმე კრიტერიუმით შეარჩიოს მისავლენი მოსამართლე და, შესაბამისად, დაასაბუთოს, რატომ მოხდა ხსენებული გადაწყვეტილების მიღება კონკრეტული მოსამართლის მიმართ. დასაბუთების განსხვავებულ სტანდარტს არ ადგენს არც სხვა საკანონმდებლო ნორმები.

16. ამ კონტექსტში, გულუბრყვილობა იქნებოდა ჩვენი მხრიდან მოპასუხე მხარისა და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს არგუმენტაციის გაზიარება, რომ მივლინების სადავო მექანიზმს დაქვემდებარებული მოსამართლის შერჩევის საკითხის დასაბუთების ვალდებულებას ის ფაქტიც განაპირობებს, რომ ამგვარმა გადაწყვეტილებამ შესაძლოა, მნიშვნელოვანი ზეგავლენა მოახდინოს მოსამართლის უფლებრივ მდგომარეობაზე, მათ შორის, სამუშაო გარემოსა და პირობებზე, პირად ცხოვრებაზე, მის მიმართ თანასწორ მოპყრობაზე და ა. შ.. კანონმდებლობა ნათლად მიუთითებს, რომ გადაწყვეტილების მიღებისას იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ხელმძღვანელობს „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის პირველ პუნქტში მითითებული კრიტერიუმებით და მხოლოდ ამ კრიტერიუმების დაკმაყოფილება საკმარისია, რათა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება კანონიერად ჩაითვალოს, რაც გამორიცხავს კონკრეტული მოსამართლის მიერ, სხვა ფაქტორზე (პირადი, ოჯახური, სამსახურებრივი და ა. შ.) მითითებით, მისი გადაწყვეტილების კანონიერების ეჭვქვეშ დაყენებას ან/და მასზე სასამართლოში ეფექტიანი დავის შესაძლებლობას. ბუნებრივია, ვიზიარებთ ჩვენი კოლეგების მითითებას, რომლის თანახმადაც, უფლებრივი მდგომარეობის დაცვა და თანასწორობის პრინციპის უზრუნველყოფა სახელმწიფო მმართველობის ფუნდამენტური პრინციპებია და, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მიღებისას უფლებამოსილი ორგანო ამ პრინციპებით უნდა ხელმძღვანელობდეს, თუმცა, მაშინ, როდესაც აშკარაა, რომ კანონი იძლევა ამ პრინციპების უგულებელყოფით გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, საკონსტიტუციო სასამართლოს ფუნქციაა სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად ცნოს, აღმოფხვრას კანონმდებლობაში არსებული რისკები და არა უბრალოდ მკითხველს შეახსენოს სამართალში ზემოთ ხსენებული პრინციპების არსებობა. აღსანიშნავია ისიც, რომ საქმეზე არ ყოფილა წარმოდგენილი პრაქტიკაში სადავო ნორმის ავტორიტეტული განმარტების მაგალითები, რომლებიც მასში არაორაზროვნად ჩამოყალიბებულ შინაარსს, ანუ იმ გარემოებას, რისი დასაბუთება მოეთხოვება იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს და რისი – არა, რაიმე ფორმით, ეჭვქვეშ დააყენებდა.

17. ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მსჯელობას იმის თაობაზეც, რომ თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში გასაჩივრების შესაძლებლობა წარმოადგენს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან, ამავე ინსტიტუტის გამოყენების პროცესში, თვითნებობის, უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების/უფლებამოსილების გადამეტების ან შეცდომების დაშვების რისკის დამაბალანსებელ ეფექტიან მექანიზმს. მივიჩნევთ, რომ ნორმატიულად წინასწარგანსაზღვრული, შეძლებისდაგვარად ობიექტური და გადამოწმებადი კრიტერიუმებისა და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ თანხმობის გარეშე მივლინებისათვის კონკრეტული მოსამართლის შერჩევის თაობაზე გადაწყვეტილების დასაბუთების სათანადო ვალდებულებისა თუ სტანდარტების არარსებობის პირობებში, ფაქტობრივად, ყოველთვის კანონიერი იქნება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში, თანხმობის გარეშე, მივლინების შესახებ. შესაბამისად, ჩვენთვის გაუგებარია, სამართლებრივად, რაზე შეიძლება იდავოს მივლინებისათვის შერჩეულმა მოსამართლემ სასამართლოში. მაშასადამე, ვთვლით, რომ მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების გასაჩივრების შესაძლებლობის ფორმალურად არსებობას არ გააჩნია სადავო ინსტიტუტის რაიმე ფორმით გაკეთილშობილებისა და მისთვის თანდაყოლილი საფრთხეების პრევენციის რესურსი.

18. ზემოხსენებულს მივყავართ ერთადერთ ლოგიკურ და კონსტიტუციურად გამართლებულ დასკვნამდე, რომ თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების არსებული ინსტიტუტი, მისი გამოყენების წინასწარგანსაზღვრული, ობიექტური კრიტერიუმებისა და მივლინებისათვის ინდივიდუალური მოსამართლის შერჩევის პრინციპების, აგრეთვე გადაწყვეტილების სრულყოფილად დასაბუთების ვალდებულებისა და ეფექტიანი სასამართლო დაცვის ბერკეტების არარსებობის გამო, წარმოშობს აღნიშნული ინსტიტუტისათვის დამახასიათებელი ბუნებრივი მანკიერებების პრაქტიკაში რეალიზების სერიოზულ და ხელშესახებ რისკებს. მიგვაჩნია, რომ მართლმსაჯულების სათანადო და ეფექტიანი ფუნქციონირების უზრუნველყოფის მოტივით შექმნილი ინსტიტუტი, რომელიც შესაძლოა, გადაიქცეს მართლმსაჯულების რეპრესიის, მოსამართლეებზე ზეწოლის, კონტროლისა და მოსამართლის საქმიანობაში არამართლზომიერი ჩარევის მთავარ ინსტრუმენტად, საფუძველშივე ეწინააღმდეგება დამოუკიდებელი სასამართლოს მოთხოვნებს, რაც საფრთხეს უქმნის მივლინებისათვის შერჩეული მოსამართლის მიერ განსახორციელებელ ფუნქციას. სწორედ ამიტომ, ყოველგვარ აზრს მოკლებულია მსჯელობა, რომ სამართლებრივი სისტემა, რომელიც ვერ უზრუნველყოფს მოსამართლის საქმიანობაში ჩაურევლობას, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან თვითნებური, დაუსაბუთებელი ან მცდარი გადაწყვეტილების მიღების რისკების წინააღმდეგ ეფექტიანი მექანიზმების შემუშავების გზით, მომდინარეობს სასამართლო სისტემის გამართული ფუნქციონირების, ქმედითი და ეფექტიანი მართლმსაჯულების ლეგიტიმური ინტერესიდან ან მათ დაცვას ემსახურება და, რაიმე მხრივ, თავსებადია საქართველოს კონსტიტუციით განმტკიცებულ ისეთ უფლებრივ გარანტიებთან, როგორებიცაა საჯარო სამსახურში საქმიანობაში ჩაურევლობის ან/და სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლებები.

3. თანხმობის გარეშე სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის (რაიონულ) საქალაქო სასამართლოში მივლინება

19. განსახილველ საქმეზე, მოსარჩელე მხარე „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტის არაკონსტიტუციურობას ამტკიცებდა იმ არგუმენტაციაზე დაყრდნობითაც, რომ დაუშვებლად მიიჩნევდა სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინების შესაძლებლობას. ჩვენმა კოლეგებმა თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტის კონსტიტუციურობა შეაფასეს ერთიან კონტექსტში, ისე, რომ მხედველობის მიღმა დატოვეს სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობის თვისებრიობა და სამოსამართლო ფუნქციის შინაარსი, ისევე, როგორც მოსამართლის სამსახურებრივი კარიერის სტაბილურობის ინტერესი.

20. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით განისაზღვრება საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემა და ორგანიზაცია. აღნიშნული კანონის მე-2 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მიხედვით, საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემა ერთიანია და მის შემადგენლობაში შედის, მათ შორის, რაიონული (საქალაქო) და სააპელაციო სასამართლოები. ამავე კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, რაიონული (საქალაქო) სასამართლო არის პირველი ინსტანციის სასამართლო, რომელიც განიხილავს მისი განსჯადობისათვის მიკუთვნებულ საქმეებს. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 24-ე მუხლის შესაბამისად კი, სააპელაციო სასამართლო განიხილავს სააპელაციო საჩივრებს რაიონული (საქალაქო) სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე.

21. შესაბამისად, რაიონული (საქალაქო) და სააპელაციო სასამართლოები წარმოადგენს საქართველოს საერთო სასამართლოების სისტემის შემადგენელ ელემენტებს, რომელთაც გააჩნიათ მართლმსაჯულების განხორციელების კომპეტენცია. მიუხედავად მართლმსაჯულების განხორციელებისა და კანონიერების კონტროლის უფლებამოსილების საერთო მახასიათებლისა, პირველი და სააპელაციო ინსტანციების სასამართლოებს შორის არსებობს ფორმალური იერარქია, გამიჯნული და განსხვავებულია კომპეტენციის ფარგლები, განსახილველ და გადასაწყვეტ საკითხთა წრე თუ სამართალწარმოების სპეციფიკა. მსგავსი იერარქიულობა, როგორც წესი, იმაშიც ვლინდება, რომ სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოების მოსამართლეები რევიზიულ კონტროლს ახორციელებენ ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე, ამ უკანასკნელთა მიერ დაშვებული შეცდომების გამოსწორებისა და ერთგვაროვანი პრაქტიკის ჩამოყალიბების მიზნით.

22. აღსანიშნავია ისიც, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლის დანიშვნა სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის დაწინაურებად განიხილება. შესაბამისად, როგორც წესი, ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში მოსამართლის განწესება გულისხმობს მისთვის უფრო მნიშვნელოვანი და სამართლებრივად რთული საქმეების განხილვის უფლებამოსილებისა და განსახილველ საკითხთან მიმართებით გადამწყვეტი როლის მინიჭებას. აღნიშნული, თავის მხრივ, საჭიროებს ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოების დაკომპლექტებას უფრო განსხვავებული კომპეტენციისა და გამოცდილების მქონე მოსამართლეებით. გარდა ამისა, სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლის მიერ რაიონული (საქალაქო) სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე საჩივრების განხილვისა და ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს მოსამართლის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების გაუქმების კომპეტენცია, თავისთავად, მოსამართლეთა წრეებში, აგრეთვე სრულიად საზოგადოებაში, დაკავშირებულია მეტ პასუხისმგებლობასთან, მაღალ პროფესიულ ავტორიტეტთან და გავლენასთან. შესაბამისად, ზემდგომი ინსტანციის სასამართლოში მოსამართლის გადასვლა წარმოადგენს მოსამართლის პროფესიული ზრდისა და გამოცდილების აღიარებას.

23. საპირისპიროდ, თანხმობის გარეშე სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოში მივლინება შესაძლებელია, ერთი მხრივ, საფრთხეს უქმნიდეს მივლინებისათვის შერჩეული მოსამართლის თანამდებობის, პროფესიული კარიერის სტაბილურობას, მეორე მხრივ, აჩენდეს სააპელაციო სასამართლოს სხვა მოსამართლეებზე „მსუსხავ ეფექტს“, და, იმავდროულად, აქვეითებდეს საზოგადოების ნდობას როგორც კონკრეტული მოსამართლის, აგრეთვე მთლიანად სასამართლო სისტემისადმი. კერძოდ, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის მიმართ განხორციელებულმა ამგვარმა აქტმა, საზოგადოების თვალში, შესაძლოა, გააჩინოს აღქმა, რომ მოხდა მოსამართლის დაქვეითება ან მის მიმართ სადამსჯელო ღონისძიების გამოყენება, რაც, ცხადია, წარმოშობს ბუნებრივ ეჭვებს მოსამართლის პროფესიონალიზმისა თუ დამოუკიდებლობის თაობაზე. ამიტომ, კიდევ უფრო კრიტიკულად მნიშვნელოვნად გვესახება, რომ საკანონმდებლო ხელისუფლების მხრიდან თანხმობის გარეშე მოსამართლის მივლინების ინსტიტუტის სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის მიმართ გამოყენება მოხდეს მაქსიმალური სიფრთხილის დაცვით, ეფუძნებოდეს უკიდურეს საჭიროებას და წარმოადგენდეს ultima ratio საშუალებას.

24. ამ მხრივ, ვფიქრობთ, რომ თანხმობის გარეშე სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის პირველი ინსტანციის სასამართლოში მივლინების მექანიზმის არსებული საკანონმდებლო რეგულირება არ შეესაბამება ზემოხსენებულ პრინციპებს. კერძოდ, მიგვაჩნია, რომ, რეალისტურ სცენარებში, მაღალი ალბათობით, პირველი და სააპელაციო ინსტანციის სასამართლოების მოსამართლეების ნებაყოფლობითი და რაიონული (საქალაქო) სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების მექანიზმების გამოყენებით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო, შემთხვევათა უმეტესობაში, შეძლებს იმ პრობლემებისა თუ გამოწვევებისადმი გამკლავებას, რომელთა არსებობის გამოც, ზოგადად, საჭირო შეიძლება გახდეს მივლინების სადავო მექანიზმის პრაქტიკაში გამოყენება. ჩვენს მსჯელობას ამყარებს მოპასუხე მხარისა და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარმომადგენელთა განმარტებაც, რომ სადავო ინსტიტუტის შემუშავების მომენტიდან კონსტიტუციური სარჩელების არსებითი განხილვის ეტაპამდე პერიოდში, თანხმობის გარეშე მოსამართლის, მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის, სხვა სასამართლოში მივლინების შემთხვევა არ არსებობს და ყველა მივლინება განხორციელდა მხოლოდ თანხმობით (იხ., არსებითი სხდომის ოქმი, გვ. 79). აღნიშნული გარემოება მიუთითებს შესაძლებლობაზე, რომ სასამართლო სისტემაში ჯეროვანი მართლმსაჯულების ინტერესის დამაზიანებელი ხარვეზები აღმოიფხვრას სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის, თანხმობის გარეშე, პირველი ინსტანციის სასამართლოში მივლინების მექანიზმის გამოუყენებლად. მაშასადამე, მიგვაჩნია, რომ, ამ პროცესში, სააპელაციო სასამართლოების მოსამართლის კონტრიბუციის რეალური საჭიროება, თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების მეშვეობით, შესაძლოა, პრაქტიკულად არ დადგეს.

25. მიუხედავად ამისა, ცხადია, აბსოლუტურად ვერ გამოირიცხება, გამონაკლის სიტუაციებში, ჯეროვანი მართლმსაჯულების განხორციელების მიზნით, ამგვარი საჭიროების არსებობა. სწორედ ამიტომ, რამდენადაც, მართლმსაჯულების ჯეროვანი განხორციელების მიზნით, უშუალოდ სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის პირველი ინსტანციის სასამართლოში თანხმობის გარეშე მივლინების აუცილებლობა იშვიათია რეალურ ვითარებებში, ხოლო სადავო მექანიზმიდან მომდინარე რისკები საკმაოდ მაღალი, მივიჩნევთ, რომ, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ საკანონმდებლო ორგანო სკრუპულოზურად განსაზღვრავს სადავო ინსტიტუტის ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ საჭირო პროცესუალურ გარანტიებს, სააპელაციო სასამართლოს კომპეტენციის შინაარსის, დაკისრებული ფუნქციის ეფექტიანად განხორციელებისა და მოსამართლის კარიერული სტაბილურობის გათვალისწინებით, გაუმართლებელი და დაუშვებელია პირდაპირ სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანხმობის გარეშე რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში მივლინება, იმავე ადგილზე პირველი ინსტანციის მოსამართლის მივლინების შესაძლებლობის არსებობის შემთხვევაში.

4. თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ვადა

26. №1693 და №1700 კონსტიტუციური სარჩელების ფარგლებში, კიდევ ერთი საკითხი, რომლის გამოც, მოსარჩელე მხარე თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტის კონსტიტუციურობას ხდიდა სადავოდ, არის აღნიშნული მექანიზმის გამოყენების ვადები. №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილებით, განცალკევებული მსჯელობა არ ეთმობა მივლინების სადავო ინსტიტუტის გამოყენების ვადების კონსტიტუციურობის გადაწყვეტას, რაც, ვფიქრობთ, არასწორია.

27. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ზღვრული ვადა არის ორი წელი, რომელიც შეიძლება გაგრძელდეს არაუმეტეს ერთი წლის ვადით. მოქმედი კანონმდებლობა არ ადგენს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ თანხმობის გარეშე ცალკეული მოსამართლის სხვა სასამართლოში კონკრეტული ვადით მივლინების დასაბუთების ვალდებულებას. მაშასადამე, მოქმედი კანონმდებლობით, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება, საერთო ჯამში, შესაძლოა, გაგრძელდეს მაქსიმუმ სამ წლამდე ვადით.

28. თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ვადასთან დაკავშირებით, უპირველეს ყოვლისა, ყურადღებას გავამახვილებთ თავად ამ ინსტიტუტის არსსა და დანიშნულებაზე. თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების მექანიზმი, თავისი პირველადი დანიშნულებით, ემსახურება სასამართლო სისტემაში ჯეროვანი მართლმსაჯულებისათვის საფრთხის შემქმნელ ფორსმაჟორულ, არაპროგნოზირებად, გაუთვალისწინებელ სიტუაციებზე ადეკვატურ რეაგირებას, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს სასამართლო სისტემის უწყვეტი და გამართული ფუნქციონირება. ამდენად, თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება არის საგამონაკლისო, დროებითი ღონისძიება.

29. შესაბამისად, საქართველოს პარლამენტს ეკისრება ვალდებულება, რომ მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების ინსტიტუტის ყველა არსებითი პარამეტრი, მათ შორის, მივლინების ვადები, განსაზღვროს ისე, რომ ამ მექანიზმის გამოყენებას რეალურად გააჩნდეს დროებითი ხასიათი. აუცილებელია, რომ მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინება მკაცრად შეიზღუდოს საგანგებო შემთხვევებზე რეაგირებისათვის გონივრულად აუცილებელი ვადებით, რათა არ გადაიქცეს სასამართლო სისტემაში არსებული ხარვეზების აღმოფხვრის, საჭიროებებზე რეაგირების სტანდარტულ, ხანგრძლივ ან განმეორებად საშუალებად.

30. ვფიქრობთ, რომ მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების გამოყენების შესაძლებლობა მაქსიმუმ ორი წლის ვადით, დამატებით ერთი წლით გახანგრძლივების პერსპექტივით, რაც, საბოლოო ჯამში, სამწლიან პერიოდს მოიცავს, ეწინააღმდეგება დროებითობის პრინციპს. ამ მხრივ, მართალია, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის შესაბამისად, მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების ვადა შემოფარგლულია მივლინების საფუძვლის აღმოფხვრისათვის საჭირო ვადით, თუმცა, იმავდროულად, რამდენადაც სადავო კანონმდებლობა განსაზღვრავს მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების მაქსიმალურ ზღვრულ ვადებს, საკანონმდებლო ორგანო უშვებს შესაძლებლობას, რომ რაიონულ (საქალაქო) ან სააპელაციო სასამართლოში მოსამართლის ნაკლებობის ან/და განსახილველ საქმეთა რაოდენობის მკვეთრი ზრდის პრობლემა ან სხვა ობიექტური გარემოება, რაც აუცილებელს გახდის მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინებას, შესაძლოა არსებობდეს სწორედ ამ ზღვრული ვადით. შესაბამისად, როდესაც სახელმწიფო სამწლიანი ვადის ფარგლებში თანხმობის გარეშე მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების შესაძლებლობას უშვებს, იგი, პრაქტიკულად, თავადვე აღიარებს, რომ ამგვარი მივლინების საფუძველი შესაძლოა, ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში არსებობდეს. თავის მხრივ, სიტუაცია სასამართლო სისტემაში, რომელიც სამი წლის განმავლობაში რჩება გადაუჭრელი, ვერ შეფასდება დროებით გამოწვევად. ასეთ პირობებში, სახელმწიფოს მართებს პრობლემის გადაჭრის ალტერნატიული, უფრო მდგრადი, სტრუქტურული და ინსტიტუციურად გამართლებული გზების მოძიება, მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების ხანგრძლივი ვადით შემუშავების ნაცვლად – იქნება ეს მოსამართლეების შერჩევისა და დანიშვნის პროცესის გააქტიურება, საკადრო პოლიტიკის გაუმჯობესება, კონკრეტული თანამდებობის მიმზიდველობის გაზრდა თუ სხვა ინსტიტუციური მექანიზმების დანერგვა, რომლებიც აღმოფხვრის მოსამართლეთა რაოდენობის თუ სხვა პრობლემებს.

31. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო მივლინების ასეთი ხანგრძლივობა უგულებელყოფს მივლინების დროებითობის კონცეფციას და მნიშვნელოვნად სცილდება გონივრულ, კონსტიტუციურად დასაშვებ საზღვრებს, ნეგატიურ ზეგავლენას ახდენს არა მხოლოდ ინდივიდუალური მოსამართლის უფლებრივ მდგომარეობაზე, არამედ მართლმსაჯულების სისტემის სტაბილურობასა და მოსამართლის დამოუკიდებლობის პრინციპზე, რის გამოც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის აშკარა დარღვევით აზრის საჯაროდ გამოთქმის გამო მოსამართლისათვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების კონსტიტუციურობის საკითხი

32. მოცემულ საქმეზე, მოსარჩელე მხარე, განცალკევებით ითხოვდა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-5 პუნქტებთან მიმართებით. სადავო ნორმის თანახმად, დისციპლინურ გადაცდომად ითვლება მოსამართლის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის აშკარა დარღვევით აზრის საჯაროდ გამოთქმა. პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის აშკარა დარღვევად არ მიიჩნევა სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე მოსამართლის მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობა.

33. არსებითად, ვიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების მიერ №3/4/1693,1700 გადაწყვეტილებაში გამოთქმულ მოსაზრებებს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებთან დაკავშირებით. მიუხედავად ამისა, არ ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს დასკვნას, რომ სადავო რეგულირება აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს. სადავო წესის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის თაობაზე, საკუთარი არგუმენტაცია ჩვენმა კოლეგებმა დააფუძნეს იმ გარემოებას, რომ გასაჩივრებული ნორმა არა სრულად, არამედ მხოლოდ გარკვეული დოზით ზღუდავს მოსამართლის პოლიტიკური გამოხატვის თავისუფლებას, რამდენადაც მოსამართლეს კვლავ რჩება პოლიტიკის სფეროს მიკუთვნებულ საკითხებთან დაკავშირებით აზრის საჯაროდ დაფიქსირების შესაძლებლობა, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დაცვითა და იმის გათვალისწინებით, რომ მოსამართლის პოლიტიკური გამოხატვის ფარგლები კიდევ უფრო ფართო რჩება სასამართლო რეფორმის, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხის თაობაზე გამოთქმულ მოსაზრებებთან დაკავშირებით. მათივე პოზიციით, მოსამართლის/სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფის, ისევე, როგორც სასამართლო სისტემის მიმართ საზოგადოების ნდობის განმტკიცების მიზნით, მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვას აბალანსებს კანონმდებლობით გათვალისწინებული ისეთი გარანტიები, როგორებიცაა მოსამართლისათვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების მრავალეტაპიანობა, ამ პროცესში სხვადასხვა მაღალი ლეგიტიმაციის მქონე დამოუკიდებელი ინსტიტუტის მონაწილეობა და მოსამართლის მიერ დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრების უფლების არსებობა (№3/4/1693,1700 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 158-ე–163-ე პარაგრაფები).

34. მივიჩნევთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან მის წინაშე დასმული საკითხის ამგვარად გადაწყვეტა სრულად უგულებელყოფს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების უფლების მნიშვნელობას და ადგენს კონცეპტუალურად არასწორ, არაგონივრულ ბალანსს „დაცულ“ და შეზღუდულ ინტერესებს შორის. შესაბამისად, წინამდებარე განსხვავებული აზრით, მიზნად ვისახავთ, წარმოვაჩინოთ, რამდენად ფართო, ყოვლისმომცველი და შორსმიმავალია სადავო ნორმიდან მომდინარე შეზღუდვის ფარგლები და რა მასშტაბისა და ინტენსივობის ზეგავლენას ახდენს მოსამართლის მიერ გამოხატვის თავისუფლების უფლებით სარგებლობაზე, ისევე, როგორც მოსამართლის მიუკერძოებლობაზე, დამოუკიდებლობასა და სასამართლო სისტემისადმი საზოგადოების ნდობის ხარისხზე.

1. სადავო ნორმის შინაარსისა და მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის ფარგლების იდენტიფიცირება

35. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, დისციპლინურ გადაცდომად არის გამოცხადებული მოსამართლის მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის აშკარა დარღვევით აზრის საჯაროდ გამოთქმა. ამავე დროს, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის აშკარა დარღვევად არ მიიჩნევა სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე მოსამართლის მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობა.

36. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად, მოსამართლეს ეკისრება დისციპლინური პასუხისმგებლობა (სახდელი) მის მიერ დისციპლინური გადაცდომის ბრალეულად – განზრახ ან გაუფრთხილებლობით, ჩადენის დადასტურების შემთხვევაში და, ამავე კანონის 75³ მუხლის საფუძველზე, შესაძლებელი ხდება მის მიმართ დისციპლინური სახდელისა და დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიებების გამოყენება, რაც, თავის მხრივ, მოიცავს მათ შორის: შენიშვნას, საყვედურს, მკაცრ საყვედურს, ხელფასის 5%-დან 20%-მდე დაქვითვას არაუმეტეს 6 თვის განმავლობაში, სასამართლოს თავმჯდომარის, სასამართლოს თავმჯდომარის პირველი მოადგილის ან მოადგილის, სასამართლო კოლეგიის ან პალატის თავმჯდომარის თანამდებობიდან გათავისუფლებას, მოსამართლის თანამდებობიდან გათავისუფლებას ან, დისციპლინური ზემოქმედების ღონისძიების სახით, მოსამართლისათვის კერძო სარეკომენდაციო ბარათით მიმართვას. მაშასადამე, მოსამართლის მიერ დისციპლინური გადაცდომის ჩადენის დადასტურება იწვევს მის მიმართ ზემოქმედების საკმაოდ მკაცრი ზომების გამოყენებას, რაც შეიძლება, მოიცავდეს როგორც ფინანსურ სანქციებს, აგრეთვე უფლებამოსილების შეზღუდვასა და თანამდებობიდან გათავისუფლებას.

37. რაც შეეხება, უშუალოდ, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის აშკარა დარღვევით აზრის საჯაროდ გამოთქმის გამო მოსამართლისათვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველს, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტის შინაარსისა და რეგულირების სფეროს დასადგენად მნიშვნელოვანია, სადავო ნორმის გაანალიზება მოსამართლის დისციპლინური პასუხისმგებლობის კანონმდებლობით განსაზღვრულ სხვა საფუძვლებთან ერთიან კონტექსტში, სისტემურად. აღსანიშნავია, რომ განსახილველ საქმეზე სადავოდ გამხდარი ნორმის მიღმა, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტი შეიცავს დისციპლინური გადაცდომის სხვა საფუძვლებსაც, რომლებიც მიმართულია მოსამართლის აზრის/აქტივობის რეგულირების, შეზღუდვისაკენ. მაგალითად, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ა“ და „ბ.ე“ ქვეპუნქტებით, შესაბამისად, დისციპლინურ გადაცდომად არის გამოცხადებული ქმედება, რომელიც არღვევს მიუკერძოებლობის პრინციპს, მათ შორის, მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოხატვა სასამართლოს წარმოებაში არსებულ საქმესთან დაკავშირებით; ან/და მოსამართლის პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება, მის მიერ პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელება, საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერა ან პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა. ამრიგად, სადავო ნორმის მოწესრიგების სფეროს არ განეკუთვნება, ერთი მხრივ, მოსამართლის განხილვაში არსებულ საქმესთან დაკავშირებული აზრის, ხოლო, მეორე მხრივ, მოსამართლის ისეთი პოლიტიკური გამოხატვის რეგულირება, რომელიც დაფარულია „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტით. ამასთანავე, სადავო ნორმისა და მოსამართლის დისციპლინურ პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებული სხვა რელევანტური რეგულაციების ანალიზის საფუძველზე, თვალსაჩინო ხდება, რომ გასაჩივრებული წესი განსაზღვრავს მოსამართლის პოლიტიკური გამოხატვის უფრო მკაცრ, ფართო და ყოვლისმომცველ შეზღუდვას, რომელიც სცდება „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტით დადგენილი პოლიტიკური საქმიანობის ფარგლებს. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ე“ და „ბ.ზ“ ქვეპუნქტებს შორის მსგავსი მიმართება, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე, დაადასტურეს მოპასუხე მხარის წარმომადგენლებმაც (იხ., არსებითი სხდომის ოქმი, გვ. 176).

38. შესაბამისად, ნათელია, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტის მოწესრიგების სფეროს წარმოადგენს მოსამართლის საქმიანობასთან დაუკავშირებელი, ნებისმიერი პოლიტიკურად არანეიტრალური განცხადების გაკეთების შესაძლებლობის აკრძალვა, მათ შორის, სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე აზრის საჯაროდ გამოთქმის შეზღუდვა თუ აღნიშნული არ არის წარმოდგენილი მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის ფორმატში.

39. მას შემდეგ, რაც დადგინდა, რომ სადავო წესი კრძალავს მოსამართლის მიერ მის საქმიანობასთან დაუკავშირებელი ნებისმიერი პოლიტიკურად არანეიტრალური განცხადების საჯაროდ გავრცელებას (გარდა სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის ფორმით აზრის საჯაროდ გამოთქმისა), რომელიც არ ექცევა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ე“ ქვეპუნქტის მოქმედების არეალში, მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის ფარგლების სათანადოდ იდენტიფიცირების მიზნით, აუცილებლად გვესახება მსჯელობის წარმართვა სადავო ნორმაში გამოყენებულ ისეთ ტერმინებზე, როგორებიცაა „პოლიტიკა“ და „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი“. ამ ტერმინებზე მსჯელობა აუცილებელია, რათა დადგინდეს, შინაარსობრივად, გამოხატვის თავისუფლების რა სეგმენტზე ვრცელდება მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გავრცელების შეზღუდვა.

40. თანამედროვე საზოგადოებაში, პოლიტიკა საკმაოდ ფართო კონცეფციაა და სცდება მხოლოდ სახელმწიფო მმართველობისა და პოლიტიკურ პარტიათა საქმიანობის კლასიკურ გაგებას. პოლიტიკის ცნების შინაარსი არ შემოიფარგლება მარტოოდენ პოლიტიკოსების გამოსვლებითა თუ განცხადებების გავრცელებით, პოლიტიკური ან/და წინასაარჩევნო კამპანიების წარმოებით, პარტიულ თუ საარჩევნო პროცესებთან დაკავშირებული შეხედულებების დაფიქსირებით ან/და სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების/პოლიტიკური თანამდებობის პირების კრიტიკით. დღესდღეობით, პოლიტიკის კონცეფცია გაცილებით შორს მიდის და მოიცავს თითქმის ყველა იმ სფეროს, რომელიც წარმოადგენს საზოგადოებრივი ინტერესის საგანს და კოლექტიური გადაწყვეტილების მიღებას უკავშირდება. ამ მხრივ, პოლიტიკის გაგება მოიცავს თემებს, რომლებიც დაკავშირებულია დემოკრატიასთან, მმართველობით ღონისძიებებთან, საჯარო პოლიტიკის სფეროსთან (მაგალითად, სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკა, ეკოლოგიური პოლიტიკა, ტექნოლოგიური რეგულაციები, ჯანდაცვის სისტემის მართვის საკითხები, განათლება, მართლმსაჯულების საკითხები, მათ შორის, სასამართლო და სამართლებრივი რეფორმები, საერთაშორისო ურთიერთობები და უსაფრთხოება და სხვა), იდეოლოგიურ ხედვებთან, სხვა საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხებზე მსჯელობასთან ან/და ნებისმიერ იმ საკითხთან, რომელიც ზემოქმედებს საზოგადოების ან მისი წევრების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე. შესაბამისად, პოლიტიკა არის ყოვლისმომცველი და კომპლექსური კატეგორია, რომელიც გავლენას ახდენს როგორც სახელმწიფო მმართველობაზე, აგრეთვე საზოგადოების ყოველდღიურ ცხოვრებაზე. პოლიტიკის ცნების ამგვარი შორსმიმავალი შინაარსი დაადასტურა მოპასუხე მხარემაც საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე. მოპასუხემ განმარტა, რომ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა შესაძლოა, გამოიწვიოს მოსამართლის მხრიდან აზრის საჯაროდ დაფიქსირებამ ნებისმიერ ეროვნულ თუ საერთაშორისო მნიშვნელობის საკითხზე, რომელიც, რაიმე ფორმით, პირდაპირ თუ ირიბად, უკავშირდება პოლიტიკას, წარმოადგენს პოლიტიკური დისკუსიის საგანს (იხ., არსებითი სხდომის ოქმი, გვ. 210). მაშასადამე, პრაქტიკულად, პოლიტიკის, სოციალურ, სახელმწიფოებრივი თუ საზოგადოებრივი მნიშვნელობის სფეროს მიკუთვნებული ნებისმიერი აზრის საჯაროდ დაფიქსირება შეიძლება ინტერპრეტირდეს, როგორც პოლიტიკურ პროცესებთან დაკავშირებული და, შესაბამისად, შეზღუდული გავრცელების თვალსაზრისით.

41. იმავდროულად, მხოლოდ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დაცვით აზრის საჯაროდ გამოხატვის დასაშვებობა მოსამართლეს აკისრებს ვალდებულებას, რომ საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ნებისმიერ საკითხთან დაკავშირებით აზრი საჯაროდ ჩამოაყალიბოს ისე, რომ იგი არ ასოცირდებოდეს, ემთხვეოდეს, იზიარებდეს ან ეწინააღმდეგებოდეს ნებისმიერი პირის, ორგანიზაციის, ინტერესთა ჯგუფის პოზიციას ან მოსაზრებას. ამდენად, სადავო ნორმის მიხედვით, მოსამართლე, საკუთარი მოსაზრების გამოთქმამდე, იძულებული ხდება დაფიქრდეს, ხომ არ ემთხვევა ან ეწინააღმდეგება მისი პოზიცია რომელიმე საზოგადოებრივი ჯგუფის შეხედულებებს. შედეგად, პრაქტიკულ დონეზე, მოსამართლის მხრიდან ამგვარი ვალდებულების შესრულება შეუძლებელია ისე, რომ მოსამართლემ უარი არ თქვას საკუთარი გამოხატვის თავისუფლების უფლებით სარგებლობაზე, რაც მას სრული თავშეკავებისა და დუმილისკენ უბიძგებს. აღნიშნული გამოწვეულია სწორედ პოლიტიკის ცნების შინაარსის ყოვლისმომცველი ხასიათითა და თავად საზოგადოების წევრების, სხვადასხვა სუბიექტებისა თუ ინტერესთა ჯგუფების/მათი მოსაზრებების, ხედვების მრავალფეროვნებით. ვფიქრობთ, გარდაუვლად იარსებებს საზოგადოებაში სუბიექტი/პირთა ჯგუფი, რომლის აზრსაც დაემთხვევა ან შეეწინააღმდეგება მოსამართლის მიერ საჯაროდ დაფიქსირებული პოზიცია.

42. შედეგად, მიუხედავად იმისა, რომ გასაჩივრებული ნორმა პრაქტიკაში არ გამოყენებულა, ყოველივე ზემოხსენებული – სადავო ნორმის ტექსტობრივი ანალიზი, „პოლიტიკისა“ და „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის“ ცნებების შინაარსი, ბუნებრივად, აჩენს მოსამართლეში განცდას, რომ ეკრძალება პოლიტიკურად არანეიტრალური – საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ნებისმიერ საკითხზე ნებისმიერი ინტერესთა ჯგუფის მოსაზრებასთან თანმხვედრი ან საპირისპირო, განცხადების გაკეთება. აღნიშნული მიდგომა ნორმის ადრესატს, პრაქტიკულად, არ უტოვებს სხვა არჩევანს, გარდა იმისა, რომ უარი განაცხადოს საჯაროდ საკუთარი აზრის გამოხატვაზე.

43. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტით დაწესებული შეზღუდვის მასშტაბურობის წარმოსაჩენად, გვსურს ყურადღება გავამახვილოთ იმ გარემოებაზე, რომ სადავო ნორმა კრძალავს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხების უმრავლესობაზე მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ დაფიქსირებას, მათ შორის, მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის ფორმით. ამ თვალსაზრისით, აღსანიშნავია, საქართველოს კონსტიტუციის მიხედვით, სამოსამართლო ფუნქციის პარალელურად, დასაშვებ საქმიანობად განიხილება მოსამართლის მიერ სამეცნიერო და პედაგოგიური საქმიანობის განხორციელება. შესაბამისად, მოსამართლეები უფლებამოსილი არიან, გაუძღვნენ სალექციო კურსებს უნივერსიტეტში ან/და სხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებაში, გამოსცენ სამეცნიერო ნაშრომები, მონაწილეობა მიიღონ სამეცნიერო კონფერენციებსა და სხვადასხვა აკადემიურ სამართლებრივ თუ საზოგადოებრივ დისკუსიებში და ა. შ.. ამგვარად, მოსამართლეები არა მხოლოდ მართლმსაჯულების განმახორციელებელი სუბიექტები, არამედ საზოგადოებრივი აზრის განვითარებაში მნიშვნელოვანი წვლილის შემტანი პირებიც არიან. გასაჩივრებული ნორმის საფუძველზე კი, შესაძლებელი ხდება, რომ მოსამართლეებს სამეცნიერო და პედაგოგიური საქმიანობის განხორციელების პროცესში გამოთქმული მოსაზრებები შეერაცხოს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევით გამოთქმულ აზრად და გამოიწვიოს მათთვის დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრება.

44. განცალკევებით, გვსურს ხაზგასმით მივუთითოთ იმაზეც, რომ გასაჩივრებული რეგულაცია, სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოხატვას შესაძლებელს ხდის მხოლოდ მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის ფორმით. აღსანიშნავია, რომ თავისუფალ და დემოკრატიულ საზოგადოებაში, მოსამართლეს გააჩნია გამოხატვის თავისუფლების ფართო ფარგლები იმ საკითხებზე აზრის დაფიქსირებისას, რომლებიც შეეხება მართლმსაჯულების სფეროში არსებულ პრობლემებს. მოსამართლე უფლებამოსილია, პროფესიულ წრეებში თუ საჯარო დისკუსიის ფარგლებში თავისუფლად და ღიად ისაუბროს მართლმსაჯულების სისტემაში არსებულ გამოწვევებზე, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც ისინი უშუალოდ უკავშირდება სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობას, ეფექტიან ფუნქციონირებასა და მართლმსაჯულების განხორციელების არსებით პრინციპებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს მითითებით, სასამართლო ხელისუფლებასთან დაკავშირებული კანონპროექტის კრიტიკით, მოსამართლე შესაძლოა, ესწრაფოდეს სასამართლო ხელისუფლების ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის დაცვას, ხოლო მოსამართლის გამოხატვის ძირითადი მიზანი – ამ თემაზე საჯარო დისკუსიაში ჩართვის გზით სამართლებრივი სახელმწიფოს ერთ-ერთი ქვაკუთხედის, სასამართლოს დამოუკიდებლობის გაძლიერება იყოს (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 24 ნოემბრის №3/1/1693,1700 განჩინება საქმეზე „ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური, თამარ ხაჟომია და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14).

45. მიგვაჩნია, რომ მართლმსაჯულების სისტემის პრობლემებზე საუბრისათვის დასაშვებ ფორმატად მხოლოდ მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის განსაზღვრა მნიშვნელოვნად ზღუდავს მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლებას. მსგავს შემთხვევაში, მოსამართლის გამოხატვა შესაძლებელი ხდება მხოლოდ აკადემიური ან/და ანალიტიკური მსჯელობის ფარგლებში, რაც გაცილებით ვიწროა, ვიდრე უბრალოდ გამოხატვა. სადავო შეზღუდვის პირობებში, მოსამართლეს მოუწევს აკადემიური ნაშრომის ან სამეცნიერო სტატიის მომზადება იმისათვის, რომ დააფიქსიროს საკუთარი პოზიცია მართლმსაჯულების სისტემურ, მათ შორის, უკიდურესად აქტუალურ და მწვავე პრობლემებზე. აღნიშნული, თავის მხრივ, გამოხატვას უკარგავს მთავარ ხიბლს − სპონტანურობას, დროულობასა და თავისუფლებას, რომ გამომხატველმა თავად განსაზღვროს გამოხატვის ფორმა, რაც, ხშირად, გადამწყვეტია მიმდინარე მოვლენების შესახებ შეხედულებისა და მოსაზრებების დაფიქსირებისას (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 4 ივლისის №1/5/1271 გადაწყვეტილება საქმეზე „ბესიკ ქათამაძე, დავით მჟავანაძე და ილია მალაზონია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32).

46. მაგალითად, სადავო ნორმის ძალით, მოსამართლეს შესაძლოა, შეეზღუდოს შესაძლებლობა, გამოთქვას მოსაზრებები საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა საქართველოში ჰიდროელექტროსადგურების მშენებლობა, განახლებადი ენერგიის პოლიტიკა თუ ნარჩენების გადამუშავების მნიშვნელობა, ვაქცინაციის პოლიტიკა, ჰაერის დაბინძურების დონე, არასრულწლოვანთა ქორწინებასთან დაკავშირებული საკითხები, საკვების უსაფრთხოება ან/და, თუნდაც, უბრალოდ, საკუთარ საცხოვრებელ გარემოსთან დაკავშირებული ქალაქგეგმარების პრიორიტეტები და სხვა. იმავდროულად, სადავო ნორმას, თავისთავად, აქვს პოტენციალი, წარმოშვას რეალობა, სადაც მოსამართლე მოკლებული იქნება შესაძლებლობას, პირადად ან სოციალური ქსელების მეშვეობით გამოხატოს პოზიცია სასამართლო რეფორმებთან დაკავშირებით; ამავე საკითხის თაობაზე კომუნიკაცია დაამყაროს საზოგადოებასთან მედიის მეშვეობით; მონაწილეობა მიიღოს პანელურ დისკუსიებში ან საჯარო ფორუმებში, თუ მის გამოსვლას არ ექნება ანალიტიკური ხასიათი; ხელი მოაწეროს ღია წერილს/პეტიციას, რომელიც სასამართლო რეფორმის მხარდასაჭერად ან მის წინააღმდეგ იქნება მიმართული. უფრო მეტიც, სადავო ნორმას შესაძლოა, უფრო შორსმიმავალი ეფექტები გააჩნდეს და შეზღუდოს მოსამართლის მიერ სასამართლო რეფორმის ან მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე კოლეგიალურ ჯგუფებშიც პირდაპირ პოზიციის დაფიქსირებაც კი, თუ მას არ ექნება მეცნიერული ან/და ანალიტიკური ხასიათი (მაგალითად, მოსამართლე, კოლეგებთან კომუნიკაციისას, საჯაროდ ვერ გამოხატავს მოსაზრებას, რომ კონკრეტულ სასამართლო რეფორმას სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის ან დემოკრატიის დაზიანება შეუძლია).

47. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საბოლოოდ, მივდივართ დასკვნამდე, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტი ზღუდავს მოსამართლის მიერ მის საქმიანობასთან დაუკავშირებელი ნებისმიერი საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხზე პოლიტიკურად არანეიტრალური განცხადების საჯაროდ გაკეთების შესაძლებლობას, გამონაკლისის სახით კი, სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე აზრის საჯაროდ გამოხატვა დასაშვებია მხოლოდ მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის ფორმატში. სწორედ ამიტომ, კატეგორიულად ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის შემადგენლობის პოზიციას, რომ სადავო რეგულირება არა სრულად, არამედ მხოლოდ გარკვეული დოზით ზღუდავს მოსამართლის პოლიტიკური გამოხატვის თავისუფლებას.

2. მოსამართლის მიერ მის საქმიანობასთან დაუკავშირებელი ნებისმიერი პოლიტიკურად არანეიტრალური აზრის საჯაროდ გამოთქმის აკრძალვის არაკონსტიტუციურობა

48. სადავო ნორმის შინაარსსა და მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების უფლების შეზღუდვის ფარგლებზე მსჯელობისას, დავადგინეთ, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, (ა) მოსამართლეს ეკრძალება მის საქმიანობასთან დაუკავშირებელი ნებისმიერი პოლიტიკურად არანეიტრალური – საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ნებისმიერ საკითხზე ნებისმიერი ინტერესთა ჯგუფის მოსაზრებასთან თანმხვედრი ან საპირისპირო, აზრის საჯაროდ გამოთქმა, მათ შორის, მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის წარმართვის გზით; (ბ) სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე აზრის საჯაროდ დაფიქსირება თუ იგი არ არის მოსამართლის მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობა. ცხადად წარმოვაჩინეთ ისიც, რომ აღნიშნული, ფაქტობრივად, მოსამართლის მიერ საზოგადოებრივი მნიშვნელობის/ინტერესის სფეროსთან დაკავშირებულ ნებისმიერ საკითხზე აზრის საჯაროდ გამოხატვის აკრძალვას უტოლდება, პოლიტიკის კონცეფციის ყოვლისმომცველი და შორსმიმავალი შინაარსის გათვალისწინებითა და პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის ვალდებულებით ბოჭვის პირობებში. წინამდებარე ქვეთავის ფარგლებში კი, შევეცდებით, მაქსიმალური სიცხადით, წარმოვაჩინოთ გასაჩივრებული რეგულირების არაკონსტიტუციურობა.

49. კიდევ ერთხელ განვმარტავთ, რომ, არსებითად, ვიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრების მიერ გამოთქმულ მოსაზრებებს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლებთან დაკავშირებით, აგრეთვე ჩვენთვის კონსტიტუციურად მისაღები და წონადია ის ლეგიტიმური მიზნები – კერძოდ კი, მოსამართლის მიუკერძოებლობისა და სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვა, რომელთა რეალიზებასაც შესაძლოა, სადავო რეგულირება ემსახურებოდეს (№3/4/1693,1700 გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 151-ე და 152-ე პარაგრაფები). მიუხედავად ამისა, მივიჩნევთ, რომ მოსამართლის მიერ პოლიტიკური აზრის საჯაროდ გავრცელების შესაძლებლობის ამ მასშტაბით შეზღუდვა უკიდურესად ნეგატიურ შედეგებს წარმოშობს არა მხოლოდ ინდივიდუალური მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების უფლებით სარგებლობის, არამედ მოსამართლის დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის, ისევე, როგორც მოსამართლისა და სასამართლო სისტემისადმი სრულიად საზოგადოების ნდობის თვალსაზრისით.

50. პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ მოსამართლეები არ არიან საზოგადოებისაგან განცალკევებული, აბსტრაქტული ფიგურები, არამედ იმავე სოციალური და სამართლებრივი რეალობის ნაწილს განეკუთვნებიან, რომელსაც ნებისმიერი სხვა მოქალაქე. მოსამართლეს, როგორც დემოკრატიული საზოგადოების წევრს, საჭიროა, გააჩნდეს საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხებზე საჯარო თვითგამოხატვისათვის გარკვეული სივრცე, რათა შესაძლებელი გახდეს მის მიერ საზოგადოებრივი აზროვნების განვითარების პროცესში მონაწილეობა. გამოხატვის თავისუფლების ფართომასშტაბიანი შეზღუდვა მოსამართლეს, როგორც მოქალაქესა და ინდივიდს, ართმევს საზოგადოებრივი როლის შესრულების შესაძლებლობას, რაც განაპირობებს არა მხოლოდ პროფესიულ, არამედ პიროვნულ იზოლაციასაც. მოსამართლე, რომელსაც საზოგადოებრივ დისკუსიებში ჩართვის უფლება არ გააჩნია, განიცდის პროფესიულ სტაგნაციას და კარგავს შესაძლებლობას, საკუთარი კრიტიკული აზროვნება განავითაროს, რაც ამცირებს მოსამართლის პროფესიულ უნარებს და, საბოლოოდ, სასამართლო გადაწყვეტილებების ხარისხზეც აისახება. ამასთანავე, მოსამართლის მუდმივი თვითცენზურა ნეგატიურ ზემოქმედებას ახდენს მოსამართლის მორალურ ავტონომიაზე, რაც კეთილსინდისიერი და მიუკერძოებელი გადაწყვეტილების მიღების განმაპირობებელ ერთ-ერთ ძირეულ ფაქტორს წარმოადგენს. ამრიგად, ვთვლით, რომ მოსამართლის დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობისა და სასამართლო სისტემის ავტორიტეტის დაცვა არ უნდა ნიშნავდეს მოსამართლის უფლებრივი სტატუსის გაუქმებას, განსაკუთრებით ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებზე, რომლებიც სასამართლო სისტემის ფუნქციონირებასა და ფართო საზოგადოებრივ დისკუსიას უკავშირდება.

51. მოსამართლეების თვითცენზურის გაძლიერება ხელს უწყობს, აგრეთვე მართლმსაჯულების სისტემის დისტანცირებასა და გაუცხოებას საზოგადოებისაგან, რაც სერიოზულ საფრთხეს უქმნის მართლმსაჯულების დემოკრატიზაციას, საქმიანობის გამჭვირვალობასა და ანგარიშვალდებულებას. მოსამართლეების სრული და მუდმივი დუმილის შემთხვევაში, საზოგადოებას უჩნდება განცდა, რომ სასამართლო სისტემა ჩაკეტილია და არ არის პასუხისმგებელი მოქალაქეების წინაშე. ნდობის ასეთი კრიზისი აქვეითებს მართლმსაჯულების სახალხო კონტროლს, ასუსტებს სასამართლოს ლეგიტიმურობის ხარისხს და შესაძლოა, სასამართლო ხელისუფლების არაეფექტიანობაც კი გამოიწვიოს. მაშასადამე, მოსამართლის დამოუკიდებელი ხმა დემოკრატიული და პლურალისტური საზოგადოების განვითარების ერთ-ერთ აუცილებელ წინაპირობას წარმოადგენს.

52. მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების სრული აკრძალვის ტოლფასი შეზღუდვა საფრთხეს უქმნის სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობასაც, იმ მხრივ, რომ მოსამართლე კარგავს შესაძლებლობას, გაასაჯაროვოს ინფორმაცია სასამართლოს სისტემის შიგნით არსებული პრობლემების, დარღვევების, მათ შორის, არასათანადო პოლიტიკური თუ შიდა იერარქიული გავლენების თაობაზე. შედეგად, იზრდება სასამართლო ხელისუფლების უხილავი გავლენების ქვეშ მოქცევის რისკი, რაც, საბოლოოდ, ასუსტებს არა მხოლოდ ინდივიდუალური მოსამართლის დამოუკიდებლობასა და ავტონომიურობას, არამედ სასამართლო ხელისუფლებას ინსტიტუციურად. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა არ ნიშნავს მოსამართლის რეალური მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფას ან სასამართლოს ავტორიტეტის დაცვას. პირიქით, პოლიტიკური მნიშვნელობის ნებისმიერ საკითხზე მსჯელობის შესაძლებლობის სრული დაქვეითებით, მხოლოდ მოჩვენებითი იქნება მოსამართლის მიუკერძოებლობის შთაბეჭდილება, სინამდვილეში კი – გაძლიერდება მოსამართლის მოწყვლადობა შიდა თუ გარე გავლენებისადმი და შეიქმნება ნოყიერი ნიადაგი კონფორმიზმისა და მექანიკური მართლმსაჯულებისათვის. ამიტომ, აუცილებელია, მოსამართლეს ჰქონდეს, გონივრულ ჩარჩოებში, გამოხატვის თავისუფლება, რათა შეძლოს კრიტიკული მსჯელობა და დამოუკიდებელი მართლმსაჯულების უზრუნველყოფა.

53. გარდა ამისა, მოსამართლე, როგორც სასამართლო ხელისუფლების ცენტრალური ფიგურა, რომელიც ყოველდღიურ რეჟიმში აწყდება სასამართლო სისტემის ხარვეზებსა და ნაკლოვანებებს, ყველაზე უკეთ არის ინფორმირებული სასამართლოს საჭიროებების შესახებ და კომპეტენტურია, რომ ხელი შეუწყოს სასამართლო სისტემის რეფორმირებასა და გაჯანსაღებას. სწორედ ამას ეხმიანება საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა, რომლის შესაბამისადაც, მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების უფლებით სარგებლობის ფარგლები გაცილებით ფართოა, როდესაც მოსამართლის გამოხატვა მართლმსაჯულების სისტემის დამოუკიდებლობასა და სასამართლო რეფორმებს შეეხება (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2022 წლის 24 ნოემბრის №3/1/1693,1700 განჩინება საქმეზე „ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური, თამარ ხაჟომია და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14). თავის მხრივ, საკანონმდებლო წესრიგი, რომელიც გამორიცხავს სასამართლო ხელისუფლების შიგნით არსებული დარღვევების სააშკარაოზე გამოტანის შესაძლებლობას, იწვევს ჩაკეტილი, თვითკმარი სისტემის ჩამოყალიბება-შენარჩუნებას და არ ტოვებს ჯანსაღ სივრცეს სასამართლო სისტემის ხარვეზების აღმოსაფხვრელად. შესაბამისად, თუ მოსამართლეებს წაერთმევათ შესაძლებლობა, საჯაროდ გამოხატონ მოსაზრებები სასამართლო სისტემის დეფექტების შესახებ, არსებითად დაქვეითდება სასამართლო სისტემის განვითარების საშუალება.

54. დამატებით, საყურადღებოა ისიც, რომ მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ფართომასშტაბიანი შეზღუდვა, სასამართლო ხელისუფლების ინსტიტუციურ ფუნქციონირებაზე ნეგატიური ზეგავლენის პარალელურად, აფერხებს სამართლებრივი აზროვნების განვითარებასაც. იმ შემთხვევაში, თუ მოსამართლეები იძულებული გახდებიან, თავი შეიკავონ კრიტიკული მსჯელობისგან საჯაროდ, სამართლებრივი დისკურსი ერთფეროვანი, სტატიკური და სოციალური კონტექსტისაგან მოწყვეტილი გახდება. ამიტომ, აუცილებელია ისეთი ბალანსის დადგენა, რომელიც, ერთი მხრივ, დაიცავს მოსამართლის მიუკერძოებლობას, ხოლო, მეორე მხრივ, არ დაუკარგავს მოსამართლეს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ჩართულობის უფლებას. ამგვარი მიდგომა, საბოლოო ჯამში, გააძლიერებს სასამართლოს, როგორც დამოუკიდებელ და კომპეტენტურ ინსტიტუტს.

55. ამგვარად, მივიჩნევთ, რომ სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა, რომლის საფუძველზეც, მოსამართლეს ეკრძალება მის საქმიანობასთან დაუკავშირებელი საზოგადოებრივი მნიშვნელობის ნებისმიერ საკითხზე ნებისმიერი ინტერესთა ჯგუფის მოსაზრებასთან თანმხვედრი ან საპირისპირო აზრის საჯაროდ გამოთქმა, ხოლო სასამართლო რეფორმის შესახებ, მართლმსაჯულების სისტემის ფუნქციონირების გაუმჯობესების თაობაზე ან/და სამართლის განვითარების სხვა საკითხზე აზრის საჯაროდ დაფიქსირება დასაშვებია მხოლოდ მეცნიერული ან/და ანალიტიკური მსჯელობის ფორმით, არა მხოლოდ უხეშად ზღუდავს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებას, არამედ ეწინააღმდეგება მისი დამოუკიდებლობისა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში მონაწილეობის შესაძლებლობას.

56. ეჭვგარეშეა, რომ სადავო რეგულაცია მოსამართლეს ამყოფებს პროფესიულ და სოციალურ იზოლაციაში, ზღუდავს მის კრიტიკულ აზროვნებას და, უფრო მეტიც, ხელს უშლის მართლმსაჯულების სისტემის ხარვეზებზე საჯარო მსჯელობას. შედეგად, შეზღუდვა არა მხოლოდ ვერ უზრუნველყოფს სასამართლოს მიუკერძოებლობის დაცვას, არამედ, ხელს უწყობს და ახალისებს სისტემურ კონფორმიზმს, აფერხებს სამართლებრივი დისკურსის განვითარებას და ასუსტებს საზოგადოების ნდობას მართლმსაჯულებისადმი. ამგვარი მიდგომა აზიანებს ცალკეული მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებას ან/და პროფესიულ განვითარებას, ისევე, როგორც, გრძელვადიან პერსპექტივაში, ხელს უწყობს სასამართლო სისტემის სირთულეების შესახებ დუმილს და დემოკრატიული ღირებულებების განდევნას მართლმსაჯულებიდან.

57. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, მივიჩნევთ, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ, მე-2 და მე-5 პუნქტებს და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო იგი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეები

გიორგი კვერენჩხილაძე

თეიმურაზ ტუღუში