თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. ეკა არეშიძე, ქეთევან მესხიშვილი, მადონა მაისურაძე, მამუკა წიკლაური და თამარ ხაჟომია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

მოსამართლეების გამოხატვის თავისუფლება

2021 წლის 30 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტმა, რიგგარეშე სესიაზე, დაჩქარებული წესით მიიღო „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში შესატანი საკანონმდებლო ცვლილებები, რომლებიც სხვა საკითხებთან ერთად არეგულირებს ისეთ მნიშვნელოვან საკითხებს როგორიც არის:

1. მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინება;

2. მოსამართლეთა დისციპლინური პასუხისმგებლობის ახალი საფუძვლის განსაზღვრა

აღნიშნული საკანონმდებლო ცვლილებების არაკონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა საერთო სასამართლოს 5-მა მოქმედმა მოსამართლემ. კერძოდ, N1693 კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელეებს წარმოადგენენ საქართველოს საერთო სასამართლოს მოსამართლეები, რომლებიც მიიჩნევენ, რომ სადავო ნორმები ზღუდავს როგორც მათ მიერ მოსამართლის თანამდებობის კონსტიტუციით დაცული სტანდარტებით განხორციელების შესაძლებლობას, ასევე აზრისა და გამოხატვის თავისუფლებას.

ეჭვგარეშეა რომ აღნიშნულ საქმეს აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა სასამართლო სისტემის და ინდივიდუალური მოსამართლის დამოუკიდებლობის დაცვის კუთხით და საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მნიშვნელოვან პრეცედენტს შექმნის ამ მიმართულებით. სწორედ აქედან გამომდინარე, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებით მივმართოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს.

წინამდებარე სასამართლო მეგობრის მოსაზრებაში ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი განსახილველი საკითხია მოსამართლეთა მიმართ დისციპლინარული პასუხისმგებლობის დაკისრება „საერთო სასამართლოების შესახებ“ 75 პრიმა მუხლის მე-8 პუნქტის „ბ.ზ“ ქვეპუნქტის საფუძვლით. აღნიშნული ნორმა მოსამართლის დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძვლად ადგენს აზრის საჯაროდ გამოთქმას პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით. ამიკუსის ამ ნაწილში სასამართლო მეგობრის მოსაზრების ავტორის მიერ შეფასებული იქნება რამდენიმე ძირითადი გარემოება: როგორი იყო 2021 წლის 30 დეკემბერის საკანონმდებლო ცვლილებებამდე არსებული მოწესრიგება ამ საკითხთან მიმართებით და რა შეიცვალა ახალი საკანონმდებლო ჩანაწერით - განხილული იქნება არსებული საკანონმდებლო ჩანაწერი პრობლემური ასპექტები და გარემოებები, რომლებიც შეიძლება მიუთითებდეს მის არაკონსტიტუციურობაზე. ამასთანავე, განხილული იქნება როგორც საქართველოს საკონსტიტუციოს, ამასთანავე საერთაშორისო სამართლებრივი სტანდარტები - მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებასთან და ნეიტრალიტეტთან დაკავშირებით.

სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების ავტორები მივიჩნევთ, რომ იმისათვის, სწორად მოხდეს აღნიშნული სადავო ნორმის პრობლემურობის შეფასება, მნიშვნელოვანია, განიმარტოს როგორც “პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი”, ამასთანავე, მოხდეს ცნება “პოლიტიკურის” დეფინირება, ამისათვის კი საჭიროდ მივიჩნიეთ ინტერდისციპლინური მსჯელობის განვითარებას.

კანონმდებლობის ისტორიული კონტექსტი/მიმოხილვა

პირველ რიგში, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია განვიხილოთ ნორმის ისტორიული კონტექსტი, რათა უკეთ განვმარტოთ მისი შინაარსი.

“საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონი დისციპლინური გადაცდომის სახედ (75(პრიმა) მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ე) ქვეპუნქტი) ითვალისწინებდა “მოსამართლის პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრებას, მის მიერ პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელებას, საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერას ან პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვას”.^[1]

2021 წლის 30 დეკემბერს “საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანულ კანონში განხორციელდა ცვლილებები. კერძოდ, 75 (პრიმა) მუხლის მე-8 პუნქტს დაემატა ბ.ზ) ქვეპუნქტის, რომლის მიხედვითაც დისციპლინურ გადაცდომად დამატებით ასევე ჩაითვალა “მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით”.^[2]

კანონპროექტის განმარტებით ბარათში ნახსენებია, რომ “გადაცდომად ჩაითვლება მოსამართლის მიერ აზრის გამოთქმის პროცესში ზომიერებისა და გაწონასწორებულობის კრიტერიუმის ან პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევა, რადგან მოსამართლის მიერ ასეთი ქმედების ჩადენა ლახავს მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობას, მიუკერძოებლობასა და ავტორიტეტს, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციასა და სამოსამართლო ქცევის ბანგალორის პრინციპებს.”^[3]

აღსანიშნავია, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები ვენეციის კომისიამ უარყოფითად შეაფასა. მოქმედ 75(პრიმა) მუხლის მე-8 ბ.ე პუნქტში უკვე ჩამოთვლილი იყო დისციპლინური გადაცდომის საფუძვლებად “მოსამართლის პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება, მის მიერ პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელება, საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერა ან პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა”. თუ მხედველობაში მივიღებთ კანონმდებლობას და 75(პრიმა) მუხლის თანმიმდევრულობას, გაუგებარია, მოსამართლის რომელი სხვა ქმედებები დაარღვევს მის „პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს“. როდესაც მე-8 ბ.ე. პუნქტში ჩამოთვლილია კონკრეტული აქტივობები, ფორმულირება „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი“ ნაკლებად სპეციფიკურია და, შესაბამისად, უფრო ფართო ინტერპრეტაციისა და გამოყენების საშუალებას იძლევა. განმარტებითი ბარათი არ იძლევა ახალი დისციპლინური საფუძვლის დამატების დასაბუთებას და მიზნებს.

“პოლიტიკური ნეიტრალიტეტისა” და “პოლიტიკური შეხედულების” გამიჯვნა

კონსტიტუციური სარჩელის განხილვის კონტექსტში შეფასების საგანს წარმოადგენს, თუ რა განსხვავებაა “საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანულ კანონის 75(პრიმა) მუხლის მე-8 პუნქტს ბ.ე ქვეპუნქტის ფრაზასა (პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა) და ბ.ზ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ ფრაზას (აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით) შორის და თუ როგორ შეიცვალა კანონმდებლობა ბ.ზ ქვეპუნქტის დამატებით.

უდავოა, რომ ამ ორ ფრაზას შორის არსებობს შინაარსობრივი თანაკვეთა, რაც ართულებს მათი შინაარსის გამიჯვნას, თუმცა ვფიქრობთ, რომ არსებობს რამდენიმე განსხვავებული მიდგომა, თუ როგორ შეიძლება მოხდეს მათი განმარტება და ურთიერთ გამიჯვნა.

პირველი ვერსიის თანახმად, მიგვაჩნია, პოლიტიკური შეხედულების განმარტება უნდა მოხდეს სისტემურად, ბ.ე ქვეპუნქტში მოხსენიებულ სხვა აკრძალულ ქმედებებთან ერთობლივი წაკითხვის გზით.

ბ.ე ქვეპუნქტი გვთავაზობს დისციპლინურ გადაცდომათა ოთხ სახეს, ესენია:

(ა)პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება.

(ბ)პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელება.

(გ)საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერა.

(დ)პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა

პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება უნდა განიმარტოს, როგორც “მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანების შესახებ” საქართველოს კანონის საფუძველზე შექმნილი პოლიტიკური პარტიის წევრობა.

პოლიტიკური საქმიანობის განმარტებას კანონში არ ვხვდებით, თუმცა ისიც უფრო მეტად აქტიურ პოლიტიკურ პროცესებში მონაწილეობას გულისხმობს. მაგალითად ისეთებში, როგორებიცაა პოლიტიკური კამპანიის წარმოება, პოლიტიკურ თანამდებობაზე კენჭისყრა და კანდიდატად დადგომა, პოლიტიკური აქცია-პროტესტის ორგანიზება, პოლიტიკური პარტიის ფინანსური ან ინტელექტუალური მხარდაჭერა, პეტიციების და სხვა მსგავსი პოლიტიკური შინაარსის მქონე დოკუმენტების შედგენის ორგანიზება ან მათი ხელმოწერა, პოლიტიკურ ყრილობებში და სხვა ოფიციალურ ან არაოფიციალურ შეკრებებში მონაწილეობა.

საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერასთან მიმართებით უნდა ითქვას, რომ აღნიშნული ჩემი აზრით, პოლიტიკური საქმიანობის კონკრეტულ სფეროს, კერძოდ საარჩევნო სუბიექტის მხარდაჭერას, გამოყოფს ცალკე, რათა აღარ გახდეს ის განმარტებისა და შეფასების საგანი.

შესაბამისად, ჩამოთვლილთაგან სამივე გადაცდომა შეეხება აქტიურ პოლიტიკურ მონაწილეობას და უმეტესწილად მიზნად ისახავს მოსამართლის დისტანცირებას პოლიტიკური პარტიებისა და პოლიტიკური სუბიექტებისაგან, რაც მოსამართლის პოლიტიკურ აქტორად, პოლიტიკური პროცესების აქტიურ მონაწილე წევრად აღქმას განაპირობებს.

გამომდინარე აქედან, პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვის აკრძალვაც შესაძლოა ზემოთჩამოთვლილ ქმედებებთან ახლო კავშირში განიმარტოს და მასში მოაზრებულ იქნას პოლიტიკური პარტიების, სახელმწიფო-თანამდებობის პირებისა და მასზე დანიშვნის მსურველი კანდიდატების მხარდაჭერა ან პირიქით, მათი საწინააღმდეგო პოზიციის დაფიქსირება, არჩევნების, საარჩევნო კამპანიების თაობაზე საჯაროდ პოლიტიკური შეხედულების, პირადი პოლიტიკური გემოვნების შესახებ მოსაზრების გამოხატვა, პოლიტიკური პარტიებისა და მისი წევრების ქმედებათა შექება და აშ. ანუ გამოხატვა, რომელიც მოსამართლეს აქცევს პოლიტიკური პარტიის ან სხვაგვარი პოლიტიკური სუბიექტის მხარდამჭერად, წარმოაჩენს რა მას პარტიული პოლიტიკური პროცესების მონაწილედ.

შესაბამისად, ბ.ზ ქვეპუნქტში მოხსენიებული “პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი” ამ განმარტებით უფრო ფართო შინაარსის მქონე ფრაზად შეგვიძლია მოვიაზროთ, რომელიც კრძალავს არა პარტიულ პოლიტიკაში მოსამართლის მონაწილეობას, არამედ მას შეზღუდვის უფრო ფართო ფარგლებს უდგენს და უკრძალავს ისეთი საკითხის შესახებ მოსაზრების დაფიქსირებას, რომელიც არ იწვევს თავად მოსამართლის აფილირებას კონკრეტულ პოლიტიკურ სუბიექტთან, თუმცა დაკავშირებულია მის მიერ პოლიტიკურად და საზოგადოებრივად სენსიტიურ თემაზე აზრის გამოხატვასთან.

თუმცა შესაძლებელია იმის მტკიცებაც, რომ პოლიტიკური შეხედულების გამოხატვა უფრო ფართო ცნებაა, ვიდრე აზრის გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით. ვგულისხმობთ იმას, რომ შესაძლებელია მოსაზრების გამოხატვა პოლიტიკურად სენსიტიურ საკითხზე (რაც ბ.ე ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ პოლიტიკურ შეხედულებად ჩაითვლებოდა), ისე, რომ არ დაირღვეს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი, რამდენადაც პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევა ნიშნავს კონკრეტულ საკითხთან მიმართებით იმგვარი მოსაზრების გამოხატვას, რომელიც არანეიტრალურია, ანუ მიზნად ისახავს კონკრეტული პოზიციის მხარდაჭერას.

მაგალითისთვის, მოსამართლის მიერ აზრის გამოთქმა ისეთ საკითხზე, როგორიცაა საჯარო სკოლებში განათლების დაბალი დონის არსებობა და სახელმწიფოს მიერ განათლებისთვის გამოყოფილი ბიუჯეტის სიმცირე, შეიძლება იქნას მიჩნეული პოლიტიკურ გამოხატვად, თუმცა არ არღვევდეს პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტს, რადგან ამ მაგალითში არ ჩანს ავტორის მიკერძოება, რომელიმე პოლიტიკური ჯგუფისადმი.

შესაბამისად, სასამართლო მეგობრის მოსაზრებით, ბ.ე და ბ.ზ ქვეპუნქტებს შორის განსხვავების არსებობის მიუხედავად, რთული დასადგენია თითოეული მათგანის რეალური მნიშვნელობა და მით უფრო, რომ გაუგებრობებს იწვევს მათი ერთობლივი განმარტება და დისციპლინური პასუხისმგებლობის ამ ორ საფუძველს შორის არსებულ მსგავსებებსა თუ განსხვავებებზე მითითება.

ტერმინი “პოლიტიკური” -ს განმარტება

საკანონმდებლო მოწესრიგების მიმოხილვის გარდა სასამართლო მეგობრის მოსაზრების ავტორს მიზანშეწონილად მიაჩნია ტერმინ პოლიტიკურის განმარტების თავისებურებებზე მითითებაც.

ტერმინი „პოლიტიკური“ არის მეტად ფართო მნიშვნელობის, იგი შეიძლება მოიცავდეს, როგორც ძალაუფლებასთან მჭიდრო კავშირის მქონე საკითხებს, აგრეთვე მმართველობით და სახელმწიფოებრივ საკითხებს. ამას გარდა, თუკი ვსაუბრობთ პოლიტიკურ პოზიციაზე, ან პოლიტიკურ მოსაზრებაზე, ამგვარად შეიძლება მიჩნეული იყოს ნებისმიერი საყოფაცხოვრებო საკითხი, რომელიც შეეხება ერთ ინდივიდს და ამავე დროს შეიძლება წარმოადგენდეს მის გარშემო მაცხოვრებელთა პრობლემასაც. ამის მაგალითად გამოდგება გზები, ელექტროენერგია, წყალმომარაგება და სხვ. ყველა საკითხი, რომლის უზრუნველყოფა პირდაპირ თუ ირიბად სახელმწიფოს პასუხისმგებლობად წარმოადგენს, ამ პოზიციის თანახმად, არის პოლიტიკური. განმარტებას განამტკიცებს, ერთი მხრივ, საკითხის საყოველთაობა, მეორე მხრივ, ის, რომ საკითხი ექვემდებარება სახელმწიფოს.

ამასთანავე, პოლიტიკური შინაარსის მქონე გამოხატვა არ არის შეზღუდული ფორმით, რადგან მიუხედავად იმისა, რომ, როგორც წესი, ამგვარი გამოხატვის მიზანია კონკრეტულ პირებამდე სათქმელის მიწვდენა, რომელთაც ამ პრობლემის გადაჭრაზე ხელი მიუწვდებათ, ან/და ეს მათი პირდაპირი პასუხისმგებლობაა, იმაზე, გამოხატვა არის პოლიტიკური თუ არა, გავლენას ვერ მოახდენს იქნება ეს საჯარო გამოსვლა, მანიფესტაცია, მედიაში თუ სოციალური ქსელის პირად გვერდზე განთავსებული ინფორმაცია.

პოლიტიკური ქვეტექსტი

ტერმინ პოლიტიკურის განმარტებისას მნიშვნელოვანია მხედველობაში მიღებულ იქნეს პოლიტიკური გამოხატვის შენიღბული სახეც. გამოხატვა შეიძლება ჩაითვალოს პოლიტიკურად მაშინაც, როდესაც პირის მიერ გამოხატული აზრი ტექსტუალურად არ წარმოადგენდეს პოლიტიკურს, თუმცაღა მის მიღმა არსებული შინაარსი სწორედაც რომ ამგვარია. შესაბამისად, პოლიტიკური იდეებისა და პოზიციების ირიბად გამომხატველი ფრაზებიც შეიძლება განიმარტოს, როგორც პოლიტიკური.

ნორმის განჭვრეტადობა

სასამართლო მეგობრის მოსაზრებით, არსებული მოწესრიგების პირობებში ცხადად დგას ნორმის განჭვრეტადობასთან დაკავშირებული პრობლემები. განსაკუთრებულ ბუნდოვანებას იწვევს ის ფაქტი, რომ კანონმდებლობა მიუთითებს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევაზე, როგორც დისციპლინური პასუხისმგებლობის საფუძველზე, თუმცა თავად არ განმარტავს თავად ამ ფრაზის მნიშვნელობას.

„განჭვრეტადი და არაორაზროვანი კანონმდებლობა, ერთი მხრივ, უზრუნველყოფს პირის დაცვას სამართალშემფარდებლის თვითნებობისგან, მეორე მხრივ კი, ადგენს გარანტიას, რომ პირმა მიიღოს მკაფიო შეტყობინება სახელმწიფოსგან, რათა მოახერხოს ნორმის სწორი აღქმა, განსაზღვროს, რომელი ქმედებაა კანონით აკრძალული და რომელ ქმედებას შეიძლება მოჰყვეს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა. პირს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, განჭვრიტოს საკუთარ ქმედებაში აკრძალული ქმედების ნიშნები და წარმართოს საკუთარი ქცევა კანონმდებლობით დადგენილი წესების შესაბამისად.”^[4]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით განსაზღვრულობის პრინციპი დაკავშირებულია 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან, შესაბამისად სადავო ნორმა კონსტიტუციის ამ მუხლთან შესაბამისი იქნება, თუ იგი პასუხობს განსაზღვრულობის კონსტიტუციური პრინციპის მოთხოვნებს.^[5]კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტის მიხედვით “არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა.” აღნიშნული ნორმა განამტკიცებს პირის ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრისა და შესაბამისი პასუხისმგებლობის დაწესების კონსტიტუციურ სტანდარტს. ნორმის მიზანი არის, რომ დაიცვას ადამიანი არასამართლიანი სასჯელისაგან, შესაბამისად მართებული იქნება, თუ სამართალდარღვევას განმარტავთ როგორც სისხლის-სამართლებრივი დანაშაულის ჩადენას, ასევე ადმინისტრაციულ და დისციპლინურ გადაცდომადაც, წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონსტიტუციური მოწესრიგება მიაღწევს დასახულ მიზანს - უფლების სფეროს დაცვას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კანონი შეიძლება ჩაითვალოს განუსაზღვრელად, როცა განმარტების ყველა მეთოდი მოსინჯულია, მაგრამ მაინც გაურკვეველია მისი ნამდვილი შინაარსი, ანდა არსი გასაგებია, მაგრამ გაუგებარია მისი მოქმედების ფარგლები”.^[6]

„აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბების მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგები.”^[7]

იმის მიუხედავად, რომ გავარკვიეთ კანონმდებლობის ისტორიული შინაარსი, სადავო ნორმა სისტემურად განვმარტეთ, შევეცადეთ დაგვედგინა თუ რას ნიშნავს პოლიტიკური, პოლიტიკური განცხადება და პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი, ჩვენთვის მაინც ბუნდოვანია აღნიშნული ნორმების შინაარსი და მოქმედების ფარგლები. ნორმას აკლია კონკრეტიკა და არის ორაზროვანი. შეუძლებელია, რომ განვჭვრიტოთ მოსამართლის ქცევის შედეგები. აქედან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს კანონის 75(პრიმა) მუხლის მე-8 ბ.ზ. პუნქტი ვერ აკმაყოფილებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ განჭვრეტადობის სტანდარტს.

ასევე ხაზგასასმელია ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს სტანდარტები ნორმის განჭვრეტადობის საკითხთან დაკავშირებით. პირმა უნდა იცოდეს შესაბამისი დებულების ფორმულირებიდან, სასამართლოს მიერ ნორმის ინტერპრეტაციიდან და შესაბამისი იურიდიული რჩევიდან გამომდინარე რა ქმედებები და/ან უმოქმედობები აკისრებს მას პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმა და რა სანქცია იქნება გამოყენებული ჩადენილი ქმედებისთვის ან/და უმოქმედობისთვის.^[8]

მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის საერთაშორისო სტანდარტები

წინამდებარე ამიკუსის ფარგლებში სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების ავტორს გარდა არსებული საკანონმდებლო მოწესრიგების ისტორიულ კონტექსტსა და განმარტებასთან დაკავშირებულ სირთულეებზე აპელირებისა, სურს აგრეთვე საკონსტიტუციო სასამართლოს წარუდგინოს მოსამართლის პოლიტიკური გამოხატვის ფარგლებთან დაკავშირებით არსებული საერთაშორისო პრაქტიკა და გამოცდილება.

საერთაშორისო პრაქტიკა | ECHR

ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-10 მუხლით დაცული გამოხატვის თავისუფლების სტანდარტები ყველა პირისათვის იდენტური არ არის და ამასთან დაკავშირებით ევროპულ სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკა აქვს. თუმცა, იმ შემთხვევებში, როცა ამ უფლებაში ჩარევის სტანდარტები გაცილებით დაბალია, მაგალითისთვის, პოლიტიკური ფიგურებისა თუ სასამართლო ხელისუფლების წარმომადგენლების მიმართ, ცხადია, რომ ამ ყველაფერს მყარი არგუმენტაცია სჭირდება. ევროპული სასამართლო თვლის, რომ სახელმწიფოს შესაძლოა ჰქონდეს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვისათვის ლეგიტიმური მიზანი დემოკრატიული საზოგადოების ინტერესებიდან გამომდინარე. თუმცა, სასამართლო ადგენს, რომ საჯარო მოხელეებს, რომელთა შორისაც ამ საკითხის მიზნებისათვის მოიაზრებიან სასამართლოს წევრებიც, უნდა ჰქონდეს მოლოდინი იმისა, რომ მათი გამოხატვის თავისუფლება შესაძლოა შეზღუდული იყოს იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლოს დამოუკიდებლობა, მიუკერძოებლობა და ავტორიტეტი კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება.

კონვენციის მე-10 მუხლის მეორე ნაწილი უფლებაში ჩარევის ერთ-ერთ გამართლებულ საფუძვლად ასახელებს „სასამართლო სისტემის ავტორიტეტისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნებას“. ცხადია, რომ უფლებაში ამ ჩარევის ერთ-ერთი უპირველესი სუბიექტები სწორედ მოსამართლეები არიან. სასამართლო სისტემის მიუკერძოებლობის შენარჩუნებისათვის უმთავრეს ინსტრუმენტს ევროპული სასამართლო მოსამართლეთა მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის შენარჩუნებას მიიჩნევს. იმისათვის, რომ მოსამართლეების მიერ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი შენარჩუნებულ იქნას, ცხადია, რომ შეზღუდულია მათ მიერ პოლიტიკურ საკითხებზე გამოხატვის თავისუფლება - ისინი საკუთარ თუ ნეგატიურ პოზიციას თუ კეთილგანწყობას ვერ დააფიქსირებენ, მაგალითად, პოლიტიკური პარტიების მიმართ, ვინაიდან და რადგანაც პოლიტიკურ პარტიებთან აფილირება პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევის ერთ-ერთი ყველაზე თვალსაჩინო მაგალითია.

პირველ რიგში, მნიშვნელოვანია, დადგინდეს, რა სტანდარტი აქვს დადგენილი ევროპულ სასამართლოს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებასთან მიმართებით, ვინაიდან და რადგანაც, სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში უმთავრესი ამოსავალი წერტილი იმის დადგენაა, თუ საერთოდ რა არის პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი და რა დეფინირება შეიძლება მიეცეს ამ ტერმინს, რამეთუ სწორედ ესაა გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვისათვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საფუძველი.

პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი, პირველ რიგში, გულისხმობს იმას, რომ მოსამართლეს აკრძალული აქვს თავისი საქმიანობის განმავლობაში იყოს რაიმე ფორმით აფილირებული ნებისმიერ პარტიასთან. იმ შემთხვევაში, თუკი მოსამართლე აშკარა უპირატესობას ანიჭებს რომელიმე პარტიას, მისი მიუკერძოებლობა ავტომატურად კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება.

თუმცა, მნიშვნელოვანია ხაზგასმულ იქნას ის, რომ პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის ტერმინი ბევრად უფრო ფართოა, ვიდრე არაპარტიულობა.

მოსამართლის ნებისმიერი განცხადება, რომელიც შეიძლება გაკეთდეს სახელმწიფოში მიმდინარე რიგ პროცესებთან მიმართებით, უმეტეს შემთხვევაში, პოლიტიკური შინაარსის მატარებელია. სწორედ ამ საკითხთან დაკავშირებით დაადგინა სასამართლომ Baka v. Hungary საქმეში, რომ „მოსამართლის მიერ გაკეთებული განცხადება, რომელსაც აქვს პოლიტიკური მახასიათებლები, ანუ პოლიტიკური მოტივაცია და შინაარსი გააჩნია, თავისთავად არ გულისხმობს იმას, რომ მოსამართლემ ამ განცხადების გაკეთებისგან თავი უნდა შეიკავოს“[2]. ამ საქმეში დადგენილი სტანდარტი მნიშვნელოვანია სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებისათვის, რამდენადაც განცხადება, რომელიც შესაძლებელია მოექცეს პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტის ქუდს მიღმა, ყოველთვის ვერ იქნება გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის საფუძველი, მით უმეტეს, მაშინ, როცა ხსენებული განცხადება მაღალი საჯარო ინტერესის მქონე საკითხია. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მოსამართლის განცხადება, რომელიც ვარდება დებატების კონტექსტში მაღალი საჯარო ინტერესის მქონე საკითხებზე, მოითხოვს მისი გამოხატვის თავისუფლების საკმაოდ მახალი ხარისხის დაცვას და უფლებაში ჩარევის მკაცრ შემოწმებას, რამდენადაც სახელმწიფოებს ამ საკითხთან დაკავშირებით საკმაოდ ვიწრო მიხედულების ზღვარი გააჩნიათ.

ევროპულმა სასამართლომ პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტის დაცვის შინაარსს მიღმა ჩათვალა ისეთი საკითხებიც, რომლებიც კონსტიტუციური შინაარსის მატარებელია. საქმეში „WILLE V LIECHTENSTEIN“ დადგინდა სტანდარტი, რომ „კონსტიტუციური საკითხები თავისთავად პოლიტიკური ბუნებისაა. შეუძლებელია, კონსტიტუციურ სამართალს გამოაცალო პოლიტიკური დატვირთვა“. აქედან გამომდინარე, გასაჩივრებული ნორმის შინაარსი, რამდენადაც ის მოსამართლეებისგან ითხოვს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დაცვას, თავის თავში მოიაზრებს იმგვარ კონსტიტუციურ საკითხებსაც, რომლებიც სასამართლომ პოლიტიკურად და ამავდროულად მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლებით დაცულ სფეროდ მიიჩნია.

აღნიშნულის გარდა, სასამართლომ საქმეში Kudeshkina v. Russia დაადგინა, რომ იმ პირობებშიც კი, როცა მოსამართლის განცხადებას ახლავს პოლიტიკური შეფასება, მაშინ, როცა ის ემყარება ფაქტობრივ მოცემულობას და არ არის მიმართული პერსონალური თავდასხმისაკენ, თუკი ის სამართლიანი კომენტარია საზოგადოებრივი მნიშვნელობის საკითხზე, უნდა ჩაითვალოს, რომ დაცულია მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებით.

ევროპის მოსამართლეთა საკონსულტაციო საბჭოს (CCJE) დასკვნა მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლებაზე

ევროპის საბჭოს მინისტრთა კომიტეტის მიერ მინიჭებული მანდატის ფარგლებში მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლების შესახებ მსჯელობა განვითარებულია ევროპის მოსამართლეთა საკონსულტაციო საბჭოს (CCJE) მიერ მომზადებულ დასკვნაშიც, რომელსაც, ზედა პარაგრაფებში ნახსენები მოსამართლეთათვის მოქმედი პრინციპების გარდა, საფუძვლად უდევს თავად დასახელებული ორგანიზაციის მიერ წარსულში გამოქვეყნებული დასკვნები, ევროპის საბჭოში შემავალ სახელმწიფოთა მოქმედი კანონმდებლობის ანალიზი და მათ მიერ მომზადებული ანგარიშები, მინისტრთა კომიტეტის მიერ გაცემული რეკომენდაციები და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკა.

მიუხედავად იმისა, რომ ევროპის საბჭოს წევრ ყველა სახელმწიფოში მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლებას გარანტორული ხასიათი აქვს, მას არ გააჩნია აბსოლუტური ბუნება. მსჯელობის ფარგლებში უნდა იყოს გათვალისწინებული ზოგადად მოსამართლის ფუნქციური მნიშვნელობა, რადგან მისი საქმიანობისათვის დამახასიათებელი თვისებრიობა და სპეციფიკური სტატუსი მოითხოვს გარკვეული საკითხების ოდნავ განსხვავებულად შეფასებას, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც საუბარია თავისუფლების შეზღუდვის საფუძვლებთან მიმართებით. აღნიშნულია, რომ მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები ლიმიტირებულია პროცესის კონფიდენციალობის შენარჩუნების, შიდა მართლმსაჯულებითი საკითხებისა და პროცესში მონაწილე მხარეთა პროცედურული უფლებების დაცვის მიზნებით. ევროპის საბჭოში შემავალი ყველა სახელმწიფო იმპერატიულად უკრძალავს მოსამართლეს, გაამჟღავნოს თავისი უფლებამოსილების უშუალოდ განხორციელებისას მიღებული ინფორმაცია, რომელიც თავისი მნიშვნელობით რელევანტურია მიმდინარე პროცესისათვის და რომლის გათქმამაც შეიძლება დაარღვიოს პროცესის მხარეთა საპროცესო უფლებები. მოსამართლემ თავი უნდა შეიკავოს ისეთი განცხადების გაკეთებისაგან, რომელიც მაღალი ალბათობით იქონიებს გავლენას კონკრეტული პირების მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობაზე ან განსახილველ საქმეზე,^[9] რათა შენარჩუნებულ იქნას ნდობა მათი მიუკერძოებლობისადმი;^[10] მოსამართლის მიერ საჯაროდ გამოთქმული მოსაზრება ობიექტურ გონივრულად მოაზროვნე მესამე პირს არ უნდა უქმნიდეს დაშვებას, რომ მოსამართლე მოქმედებს შინაგანი ცრურწმენის საფუძველზე ან ის მიკერძოებულია.^[11] ამ ნაწილში CCJE სრულად იზიარებს ბანგალორის პრინციპების კომენტარში დადგენილ მოთხოვნას, რომლის მიხედვითაც მოსამართლემ უნდა გამოხატოს ნეიტრალური პოზიცია იმ საკითხთა შესახებ, რომელიც პოტენციურად დაკავშირებული იქნება კონკრეტული საქმესთან.^[12] აქედან გამომდინარე, მოსამართლე შებოჭილია პროფესიული საიდუმლოების გაუთქმელობის ვალდებულებით, რაც მიემართება როგორც საქმის განხილვის, ისე თათბირის პროცესს.

თუმცა სხვა მოსამართლის/მოსამართლეთა მიერ უკვე განხილულ საქმეებზე პოზიციის დაფიქსირება, როდესაც სახეზეა კანონიერ ძალაში შესული საბოლოო გადაწყვეტილება, ნაკლებად ქმნის მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებულ პრობლემას. ზოგადად, სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი პირდაპირ არის დაკავშირებული მოსამართლის პროფესიულ საქმიანობასთან, შესაბამისად, გონივრულია, მოსამართლეებს მიეცეთ შესაძლებლობა, ერთმანეთის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებთან დაკავშირებით გამოხატონ ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებული კონსტრუქციული კრიტიკა. წინამდებარე დასკვნაში საინტერესოა ზოგადად მოსამართლის მიერ გაკეთებული განცხადება, რომელიც მიემართება სხვა მოსამართლეს ან ზოგადად მართლმსაჯულების სისტემას, როგორც ინსტიტუციას. ამ საკითხთან დაკავშირებით არსებობს შეჯერებული პოზიცია წევრი სახელმწიფოებისა, რომლის მიხედვითაც, მართლმსაჯულების სისტემაში მოქმედი ისეთი აქტორების საჯარო კრიტიკა, როგორიც სხვა მოსამართლე ანდაც პროკურორია, ითვლება არაეთიკურ ქმედებად, განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ გამოხატვა ატარებს შეურაცხმყოფელ ან დამამცირებელ ტონს ან თუ გამოხატვის თვითმიზანი, უბრალოდ, მართლმსაჯულების სისტემის ნეგატიურად წარმოჩენაა საზოგადოების წინაშე. კრიტიკული განცხადება არ უნდა ემსახურებოდეს განცხადების გაკეთება დასაშვებია, როდესაც მისი შინაარსი არ სცდება მკაცრად პროფესიონალური პერსპექტივიდან გამოთქმულ კრიტიკას ან როდესაც განცხადება მიემართება მაღალი საჯარო ინტერესის მქონე საკითხებზე საჯარო დებატს, ან დაფუძნებულია დამტკიცებად ბრალდებას.^[13] თუმცა იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც მოსამართლე დაზუსტებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით საუბრობს, განცხადება ფორმულირებული უნდა იყოს ეთიკის წესების დაცვით.^[14]

რაც შეეხება მოსამართლეთა მიერ პოლიტიკურ ან სოციალურ საკითხებთან, კანონთან, სასამართლო ხელისუფლებასთან ან მართლმსაჯულების ადმინისტრირებასთან დაკავშირებულ საჯარო დისკუსიაში მონაწილეობასა და ამასთან დაკავშირებით თავიანთი შეხედულებების გაზიარებას (მათ შორის, მედიის საშუალებით), ევროპის საბჭოს სახელმწიფოთა მიდგომა არაერთგვაროვანია. საკითხის არსიდან გამომდინარე, სახელმწიფოებს მინიჭებული აქვთ საკანონმდებლო დისკრეცია, თავად განსაზღვრონ, რამდენად ფართო უნდა იყოს მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები პოლიტიკური შინაარსის მოქმედებების განხორციელებისას. იგივეა ითქმის მოსამართლეთა მიერ პოლიტიკური მანდატის ქონის ან პოლიტიკურ დემონსტრაციებში მონაწილეობის უფლებებთან მიმართებითაც. დემოკრატიული პრინციპებიდან, ძალაუფლების დანაწილებისა და პლურალიზმის კონცეპციებიდან გამომდინარე, სრულებით ლეგიტიმურია მოსამართლეს ჰქონდეს შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს საჯარო ინტერესის მქონე დებატებში. თუმცა დასახელებული პრინციპები ამავდროულად ითვალისწინებს იმასაც, რომ საჯარო გამოხატვისას მოსამართლე მის მიერ განხორციელებული მოქმედებებით ან მის მიერ გაკეთებული განცხადებებით არ გაუთანაბრდეს პოლიტიკოსს, რათა მისი დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის შესახებ საზოგადოებას ეჭვი არ გაუჩნდეს. ამ შემთხვევაში გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ რა ითქვა მოსამართლის მიერ და რა კონტექსტში.^[15]

სამართლიანი ბალანსის მიღწევის მიზნით ზოგიერთი სახელმწიფო მოსამართლეებს უდგენს პირდაპირ ვალდებულებას, თავი შეიკავონ სადავო საკითხებთან დაკავშირებით პოლიტიკურ დებატში მონაწილეობისაგან, მათ შორის, სხვა სახელმწიფო ორგანოთა უხეში კრიტიკის სახით ან კონკრეტული პოლიტიკური პარტიის ან პოლიტიკოსის გაკრიტიკებით პარტიულ პოლიტიკაში ჩარევის გზით. ზოგ სახელმწიფოში მნიშვნელობა ენიჭება მოსამართლის მიერ იმგვარი შთაბეჭდილების შექმნის თავიდან აცილებასაც, რომელიც მიუთითებს რაიმე საკითხთან დაკავშირებით მის მიერ ურყევი პოზიციის ქონაზე. წევრ სახელმწიფოთა შორის არსებობს იმგვარი მიდგომას, რომლის მიხედვითაც, მოსამართლეებს აქვთ უფლება, საჯაროდ გამოთქვას აზრი საკანონმდებლო ინიციატივაზე ან კანონზე ზოგადად. უმეტეს შემთხვევებში მოსამართლეებს აქვთ შესაძლებლობა კომენტარი გააკეთონ საკითხებზე, რომლებიც უკავშირდება მართლმსაჯულებას, მის ჯეროვან ადმინისტრირებასა და დამოუკიდებლობას. მნიშვნელოვანია, აღინიშნოს, რომ ამასთან დაკავშირებით მოსამართლის მიერ საჯაროდ გამოხატული მოსაზრება უნდა ემყარებოდეს ფაქტებსა და ლოგიკურ არგუმენტებს, ოღონდ აღნიშნული უნდა განხორციელდეს პროფესიული კონფიდენციალობის დაცვის პირობებში. მეტიც, ზოგიერთ სახელმწიფოში მოსამართლეთა მიერ გარკვეული პირობების დადგომისას აზრის საჯაროდ დაფიქსირება ეთიკურ მოვალეობას წარმოადგენს, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მართლმსაჯულებით ორგანოებზე ხორციელდება პოლიტიკური ზეწოლა. როდესაც დემოკრატიისა და სამართლის უზენაესობის პრინციპები მნიშვნელოვანი და რეალური საფრთხის ქვეშაა, მოსამართლეს აქვს ვალდებულება, ხმამაღლა ისაუბროს მართლმსაჯულების დამოუკიდებლობის, კონსტიტუციური წყობის ან დემოკრატიის შენარჩუნების მიზნით, როგორც ადგილობრივ, ისე საერთაშორისო დონეზე. აღნიშნული თავის თავში მოიცავს პოლიტიკურად სენსიტიურ საკითხებზე აზრის გამოხატვასაც.^[16]

დასკვნაში აღნიშნულია, რომ მოსამართლეს ან მოსამართლეთა ასოციაციებს უნდა ჰქონდეთ შესაძლებლობა გამოხატონ დამოკიდებულება მათ სტატუსთან, სამუშაო პირობებთან ან მათ პროფესიულ ინტერესთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებთან დაკავშირებით.^[17] ასევე, მნიშვნელოვანია, მოსამართლეს არ შეეზღუდოს გამოხატვის თავისუფლება, როდესაც ის ინფორმაციული ან საგანმანათლებლო მიზნებით^[18] საჯაროდ საუბრობს სამართლებრივ სისტემაში არსებულ ხარვეზებსა და მისი გაუმჯობესების შესაძლო გზებზე. აღნიშნული ნაკარნახევია სამართლის უზენაესობის პრინციპით, რომელიც მოსამართლეს ავალდებულებს, ხელი შეუწყოს კანონმდებლობის განვითარებას, დაიცვას ფუნდამენტური უფლებები და მართლმსაჯულების სისტემა.^[19]

დამატებით, ნებისმიერი საჯარო განცხადება გაკეთებული მოსამართლის მიერ დაცლილი უნდა იყოს დისკრიმინაციისგან, პოლიტიკური, ფილოსოფიური ან რელიგიური პროზელიტიზმისგან ან მილიტანტიზმისგან.^[20]

ვენეციის კომისიის მიერ განვითარებული მსჯელობა მოსამართლეთა პოლიტიკურ ნეიტრალიტეტთან დაკავშირებით

ჩვენთვის მნიშვნელოვან საკითხთან მიმართებით გთავაზობთ ვენეციის კომისიის ანგარიშის ანალიზსაც. ევროპული საკანონმდებლო და კონსტიტუციური დებულებები აღიარებენ გამოხატვის თავისუფლების გავრცელებას საჯარო მოხელეებზე, მათ შორის მოსამართლეებზე. თუმცა, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ კონკრეტული მოვალეობები და პასუხისმგებლობები, რომლებიც ეკისრებათ მოსამართლეებს, ისევე როგორც სასამართლოს მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის იმპერატივა, ამართლებს მათ გამოხატვის, გაერთიანებისა და შეკრების თავისუფლების გარკვეულ შეზღუდვებს, მათ შორის პოლიტიკურ საქმიანობას.

ვენეციის კომისიის ანგარიშში აღნიშნულია, რომ დამოუკიდებელი მოსამართლეების გარეშე შეუძლებელია სწორი და სამართლიანი გზით მოხდეს უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა და დანერგვა საზოგადოებაში. ანგარიშში ასევე ხაზგასმულია მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის მნიშვნელობა სამართლებრივი კულტურისა და სასამართლოს რეპუტაციისთვის.^[21]

ვენეციის კომისიის ანგარიშში განხილულია მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლების ხარისხი და მათი პოლიტიკური საქმიანობის დასაშვები შეზღუდვები. მიუხედავად იმისა, რომ ევროპული საკანონმდებლო და კონსტიტუციური დებულებები აღიარებს გამოხატვის თავისუფლებას საჯარო მოხელეებისთვის, მათ შორის მოსამართლეებისთვის, ანგარიშში ხაზგასმულია სასამართლო ხელისუფლების მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის აუცილებლობა. ანგარიში ხაზგასმულია, რომ მოსამართლეთა გამოხატვის, გაერთიანებისა და შეკრების თავისუფლების სპეციფიკური შეზღუდვები, მათ შორის პოლიტიკური აქტივობები, შეიძლება გამართლებული იყოს მათ როლთან დაკავშირებული უნიკალური მოვალეობებისა და პასუხისმგებლობების გამო.^[22]

ვენეციის კომისიის დასკვნაში დასაშვებადაა ცნობილი სახელმწიფოთა მიერ მოსამართლის პოლიტიკური საქმიანობის შეზღუდვა.^[23] აღნიშნულ პოზიციას იზიარებს ევროსაბჭოც, რომლის თანახმად, ნებისმიერი პოლიტიკური აქტივობა, რომელიც შესაძლოა წინააღმდეგობრივი და ხელის შემშლელი იყოს მოსამართლის დამოუკიდებლობასთან, უნდა შეიზღუდოს.^[24] შესაბამისად, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპზე საუბრისას, უნდა აღინიშნოს, რომ ზოგადად მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლები იზღუდება საჯარო ინტერესით, რომელსაც დამოუკიდებელ მართლმსაჯულებაზე წვდომა წარმოადგენს.^[25]

თუმცა, ბალანსის დადგენის ფარგლებში მნიშვნელოვანია, რომ მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლება არ შეიზღუდოს იმდენად, რომ გარდა პროფესიული საქმიანობისა, შეუძლებელი გახდეს მისთვის, როგორც მოქალაქისათვის, დაკისრებული ფუნქციისა თუ ვალდებულების შესრულება. რა ნაწილშიც მნიშვნელოვანია ყურადღება გამახვილდეს ფაქტზე, რომ დემოკრატია, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი თუ პლურალიზმი მოითხოვს მოსამართლეთა შესაძლებლობის ქონას, მონაწილეობა მიიღონ საჯარო დებატებში. ^[26]

ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებაში ნებისმიერი ჩარევა ზედმიწევნით უნდა იქნეს შემოწმებული, განსაკუთრებით იმ დროს, როდესაც ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი დღითიდღე კიდევ და კიდევ უფრო მეტ აქტუალობას იძენს, სასამართლოს დამოუკიდებლობის დაცვასთან ერთად.

საინტერესოა ასევე შედარებითი სამართლის გამოყენებით აღნიშნულ საკითხზე დაკვირვება, საიდანაც დგინდება მოსამართლეთა თავისუფლებათა განხორციელების შეზღუდვის განსხვავებული მოწესრიგება. მაგალითად, მოსამართლეებს შეუძლიათ იყვნენ პოლიტიკური პარტიების წევრები გერმანიასა და ავსტრიაში, მაგრამ ეს აკრძალულია თურქეთში, ხორვატიასა და რუმინეთში.^[27]

ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ პოლიტიკური დებატების შიდაპოლიტიკური ფონი, რომელშიც მოსამართლე მონაწილეობს, მნიშვნელოვანი ფაქტორია მოსამართლეებისთვის თავისუფლების დასაშვები ფარგლების შეფასებისას. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა დებატების ისტორიული, პოლიტიკური და სამართლებრივი კონტექსტი, არსებობს თუ არა საჯარო ინტერესი აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, ან ის თუ რა დროსაა განცხადება გაკეთებული (მაგ. საარჩევნო კამპანიის დროს). უფრო მეტიც, ანგარიშში აღნიშნულია, რომ დემოკრატიული კრიზისის ან კონსტიტუციური წესრიგის დარღვევის მომენტში, საქმის კონკრეტული კონტექსტი გადამწყვეტი ხდება მოსამართლეთა ფუნდამენტური თავისუფლებების ფარგლების განსაზღვრისას.^[28]

ვენეციის კომისიის ანგარიშში ასევე განხილულია სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნების საკითხები. მასში ხაზგასმულია სასამართლოს დამოუკიდებლობასთან დაკავშირებული ძირითადი პრინციპების კონსტიტუციაში ან ეკვივალენტურ დოკუმენტებში ჩამოყალიბების მნიშვნელობა. აღნიშნული პრინციპები მოიცავს სასამართლოს დამოუკიდებლობას ხელისუფლების სხვა შტოებისგან, მოსამართლეთა მხოლოდ კანონისადმი დაქვემდებარებას, მოსამართლეთა დიფერენცირებას მხოლოდ მათი ფუნქციების საფუძვლით.^[29]

ანგარიშში ყურადღება გამახვილებულია მოსამართლეების ვალდებულებაზე, აარიდონ თავი ისეთ სიტუაციებში აღმოჩენას, სადაც მათი დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. ანგარიშში ასევე განმარტებულია, თუ რატომ აწესებს მრავალი ქვეყანა მოსამართლეთა პოლიტიკურ საქმიანობაზე შეზღუდვებს. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს პოლიტიკური აქტივობების შეზღუდვას, რამაც შეიძლება ხელი შეუშალოს სასამართლო უფლებამოსილების მიუკერძოებელ განხორციელებას.^[30]

საბოლოო ჯამში, ვენეციის კომისიის ანგარიში ხაზს უსვამს მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლებასა და მათი პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის იმპერატივას შორის ბალანსს. მასში ყურადღება გამახვილებულია სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნების აუცილებლობაზე. ანგარიშში ხაზგასმულია მოსამართლეთა ფუნდამენტური თავისუფლებების შეზღუდვის პროპორციულობისა და დასაშვები ფარგლების შეფასებისას კონკრეტული გარემოებების გათვალისწინება, როგორიცაა მოსამართლის პოზიცია, იურისდიქცია და განცხადების ხასიათი, ასევე შიდაპოლიტიკური ფონი.

ქართულ კანონმდებლობასთან, კერძოდ, მოსამართლეთა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის საკითხთან მიმართებით გამოქვეყნებულ ბოლო დასკვნაში ვენეციის კომისია ერთგვარად აჯამებს საერთო სასამართლოების შესახებ ორგანული კანონის ცვლილებასთან დაკავშირებულ უკვე არსებულ მოსაზრებებს. მათ შორის, დოკუმენტში განვითარებულია ზოგადი მსჯელობა მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ფარგლების დადგენის თვალსაზრისითაც. მოსამართლეს აქვს ერთდროულად უფლებაც და ვალდებულებაც, იყოს დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი. აღნიშნული, თავის მხრივ, იწვევს მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებისა და პოლიტიკური გაერთიანების უფლების ლეგიტიმურ შეზღუდვას, რომლისთვის გვერდის ავლა უნდა წარმოადგენდეს დისციპლინურ გადაცდომას. თუმცა აღნიშნული არ ნიშნავს იმას, რომ მოსამართლე სრულად უნდა იქნეს მოწყვეტილი მისი ოფიციალური ფუნქციების მიღმა არსებულ საზოგადოებრივ აქტივობებს.^[31] მოსამართლეთა მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებული რეგულირება უნდა ითვალისწინებდეს სამართლიანი ბალანსის დამყარებას, ერთ მხრივ, გამოხატვის თავისუფლებას, როგორც ფუნდამენტურ უფლებასა, ხოლო, მეორე მხრივ, მართლმსაჯულების სისტემის არაპოლიტიზირებისა და მიუკერძოებლობის შენარჩუნების სახელმწიფო ინტერესს, შორის. ამდენად, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დაცვის ზოგადი ვალდებულება, რომლისგან გადახვევაც განსაზღვრულია დისციპლინარულ დარღვევად, არაა თავისთავად პრობლემატური. თუმცა, რადგან აღნიშნული წარმოადგენს დისციპლინარული პასუხისმგებლობის დაკისრების საფუძველს, დასახელებულ ტერმინს უნდა მიეცეს ვიწრო ინტერპრეტაცია. თუ ამგვარად არ მოხდება პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის ცნების დაკონკრეტება, მიიღება რეალობა, რომელშიც ტერმინის ფართოდ განმარტება შესაძლებელი იქნება, კერძოდ, მის ქვეშ მოექცევა ყველა ტიპის საჯარო განცხადება, რომელსაც შეიძლება გავლენა ჰქონდეს პოლიტიკურ დებატზე, მაშინაც კი, როდესაც გაკეთებული განცხადება მოსამართლის მიუკერძოებლობას ეჭვქვეშ არ აყენებს. ამგვარი საფუძვლით მოსამართლეთა დისციპლინარულ პასუხისგებაში მიცემა კი ატარებს მაღალ რისკს, გამოიწვიოს ე.წ „მსუსხავი ეფექტი“ მოსამართლეთა მიერ გამოხატვის თავისუფლების მიმართ.^[32]

რაც შეეხება უშუალოდ ქართულ კანონმდებლობაში არსებულ ჩანაწერს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის შესახებ, ამასთან დაკავშირებით ვენეციის კომისია მსჯელობს, როგორც პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის სფეროს განსაზღვრის, ისე მისი პოტენციური მოდიფიცირების შესახებ. საერთო სასამართლოების შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 75¹ მუხლის მე-8 ნაწილში, რომელიც დისციპლინარულ დარღვევად ითვალისწინებს მოსამართლის მიერ აზრის საჯაროდ გამოთქმა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევით, ასევე ჩამოთვლილია სხვა პოლიტიკური შინაარსის მქონე ქმედებებიც, კერძოდ, მოსამართლის პოლიტიკურ გაერთიანებაში გაწევრება, მის მიერ პოლიტიკური საქმიანობის განხორციელება, საარჩევნო სუბიექტის ნებისმიერი ფორმით საჯაროდ მხარდაჭერა ან პოლიტიკური შეხედულების საჯაროდ გამოხატვა; აღნიშნული საფუძვლების კატალოგის არსებობა ფაქტობრივად, გაუგებარს ხდის, რა დამატებითი ქმედება შეიძლება მოიაზრებოდეს პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპის დარღვევაში. დამატებით კანონმდებლობაში არსად არის ზუსტად განმარტებული, თუ რას გულისხმობს, პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი ზუსტად და მოსამართლის მიერ რა ჩაითვლება მის დარღვევად. აღნიშნული კი ქმნის ნორმის ფართოდ ინტერპრეტირების საშუალებას, რაც თავისთავად აჩენს ეჭვს, რომ შეიძლება ის ბოროტად იქნეს გამოყენებული ზოგიერთი მოსამართლის მიმართ.^[33]

კომისიის მიერ გაცემული რეკომენდაციის მიხედვით, თუ შემდეგი ფორმულირება „პოლიტიკური ნეიტრალიტეტი“ შენარჩუნდება ამგვარი ფორმით, ამ შემთხვევაში მიზანშეწონილია, კანონით უნდა განისაზღვროს კონკრეტულად რა მოექცევა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევაში ან პირიქით - უნდა გამოირიცხოს რაღაც საკითხები, რომლებიც არ მოექცევა პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევის სფეროში (მაგალითად, კანონმდებელმა შეიძლება პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის დარღვევად გამორიცხოს იმგვარ საკითხებზე საჯარო განცხადების გაკეთება, როგორიც სასამართლო სისტემა ან საკანონმდებლო პრობლემებია).^[34]

ბანგალორის პრინციპები

United Nations Office on Drugs and Crime-ის მიერ მომზადებული ბანგალორის პრინციპების კომენტარების შესავალ დებულებებში მიმოხილულია ბანგალორის პრინციპების შემქმნელი კომისიის საქმიანობა ბანგალორის პრინციპების შემუშავებისას. კომენტარებში აღნიშნულია, რომ მოსამართლეთა პოლიტიკური აქტივობის დასაშვებობის საკითხმა სასამართლოთა თავმჯომარეებს შორის განსაკუთრებული აზრთა სხვადასხვაობა გამოიწვია. კერძოდ, ზოგიერთ ქვეყანაში მოსამართლეებს პარტიული წევრობის საფუძველზე აირჩევდნენ, რამდენიმე სხვა ევროპულ ქვეყანაში კი მოსამართლეებს უფლება ჰქონდათ ჩართულიყვნენ პოლიტიკაში და არჩეულიყვნენ ადგილობრივი საბჭოების წევრებად (თუნდაც მოსამართლედ ყოფნის პერიოდში) ან პარლამენტის წევრებად (თუმცა მათი სამოსამართლო სტატუსი ამ შემთხვევაში კი შეჩერებული გახლდათ).^[35]

კომენტარების თანახმად, საერთო სამართლის ქვეყნების წარმომადგენელი მოსამართლეები ამტკიცებდნენ რომ ამჟამად არ არსებობს საერთო საერთაშორისო კონსენსუსი იმის შესახებ, უნდა ჰქონდეთ თუ არა მოსამართლეების პოლიტიკაში მონაწილეობის უფლება. თუმცა საერთო სამართლის სისტემის წარმომადგენელი მოსამართლეები უთითებდნენ, რომ მიუხედავად იმისა, რომ პოლიტიკური პარტიის წევრობა ან სოციალურ პრობლემებზე საჯარო დებატებში მონაწილეობა არ შეიძლება იყოს აკრძალული, მოსამართლეებმა მაინც თავი უნდა შეიკავონ ნებისმიერი პოლიტიკური აქტივობისგან, რომელიც ზიანს აყენებს ან საფრთხეს უქმნის მათ დამოუკიდებლობასა და მიუკერძოებლობას.

თუმცა ამ წინასიტყვაობის მიუხედავად, ბანგალორის პრინციპების უშუალო რეკომენდაციები მაინც ზღუდავენ მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებასა და პოლიტიკურ აქტივობას, რომელიც კომენტარების მიხედვით უმეტესად მიზნად ისახავს მოსამართლის მიერ პოლიტიკური შინაარსის გამოხატვის რეგულირებას.

კერძოდ, მეოთხე ღირებულების (value) წესიერების (Propriety) თანახმად, „მოსამართლეს, ისევე როგორც ყველა მოქალაქეს აქვს აზრის გამოხატვის, რწმენის, კავშირის შექმნისა და გაერთიანების თავისუფლება, მაგრამ ამ უფლებების განხორციელებისას ის ყოველთვის უნდა მოიქცეს ისე, რომ შეინარჩუნოს მოსამართლის თანამდებობრივი ღირსება და სასამართლოს მიუკერძოებლობა და დამოუკიდებლობა.“^[36]

კომენტარების თანახმად, მოსამართლის მოვალეობები შეუთავსებელია გარკვეულ პოლიტიკურ საქმიანობებთან, როგორიცაა ეროვნული პარლამენტის ან ადგილობრივი საბჭოს წევრობა.^[37]

ამასთან კომენტარების თანახმად, მოსამართლე არ უნდა იყოს ჩართული საჯარო დაპირისპირებებში/დავაში (public controversies). კომენტარებში დაკონკრეტებულია ამ მოვალეობის მიზანი, რომლის მიხედვითაც მოსამართლედ ყოფნა მოიცავს იმ უნარის ქონასაც, რომ სადავო საკითხებს მოსამართლემ შეხედოს ობიექტური და სამართლებრივი თვალით, რასაც ხელს უშლის მოსამართლის მიერ საჯარო დებატებში „უადგილოდ“ (inappropriately) თავის წარმოჩენა. ამავე ლოგიკით, თუ მოსამართლე შეაბიჯებს პოლიტიკურ არენაზე საკამათო საკითხებზე მოსაზრებების გამოთქმის, საჯარო პირებთან კამათში შესვლის ან ხელისუფლების საჯაროდ გაკრიტიკების გზით, ის აღარ აღიქმება დამოუკიდებელ მსაჯულად სამოსამართლეო საქმიანობის განხორციელებისას. მოსამართლე ასევე არ იქნება მიუკერძოებელი იმ დავების გადაწყვეტისას, რომლებიც ეხება იმ საკითხებს, რომლებზეც მოსამართლემ გამოთქვა საზოგადოებრივი აზრი; ის არც მაშინ იქნება მიუკერძოებელი, როდესაც საჯარო პირები ან სამთავრობო უწყებები, რომლებსაც მოსამართლე ადრე აკრიტიკებდა, სასამართლოში მხარეებად ან თუნდაც მოწმეებად გამოვლენ იმ საქმეებში, რომლებიც ამ მოსამართლემ უნდა განიხილოს.^[38]

თუმცა ზემოხსენებულის მიუხედავად, კომენტარებში აღნიშნულია, რომ ეს შეზღუდვები არ ნიშნავს იმას, რომ მოსამართლეებმა თავი უნდა შეიკავონ თავიანთი შეხედულებების გამოხატვისგან ნებისმიერ საკითხზე, რომელსაც შესაძლოა ჰქონდეს პოლიტიკური იმპლიკაცია, მაგრამ ბუნდოვანია, თუ სად გადის ზღვარი იმ საკითხებს შორის, რომლებიც პოლიტიკური შინაარსისაა და რომლებსაც მიუხედავად იმისა, რომ გააჩნია გარკვეული პოლიტიკური ელფერი, მაინც აპოლიტიკურად უნდა იქნას მიჩნეული.

კომენტარებში აგრეთვე გამოყოფილია გამონაკლისები, როდესაც საკითხის პოლიტიკური სენსიტიურობის მიუხედავად, მაინც შესაძლოა ჰქონდეს მოსამართლეს უფლება დააფიქსიროს მისი მოსაზრება. კომენტარებში ასეთ გამონაკლისთა სამ ჯგუფს ვხვდებით.

პირველი გამონაკლისი შეეხება მოსამართლის უფლებას ისაუბროს სასამართლო სისტემაზე, როდესაც საკითხი პირდაპირ შეეხება სასამართლოთა საქმიანობასა და მათ დამოუკიდებლობას. ესეთი საკითხი შეიძლება იყოს მოსამართლის ხელფასი და სამუშაო პირობები, სამართლის ადმინისტრირებასთან დაკავშირებული გამოწვევები. თუმცა კომენტარებში მითითებულია, რომ ამ თემების განხილვის დროსაც მოსამართლეს თავშეკავება მართებს. კერძოდ, მოსამართლე როდესაც საკუთარ პოზიციებს წარადგენს ამ საკითხებთან მიმართებით, ის არ უნდა იქნას მთავრობის „ლობისტად“ აღქმული ან არ უნდა ჩანდეს თუ თავად როგორ გადაწყვეტდა დავას სასამართლოში რომ მოსწეოდა, მისი განხილვა. ასევე მოსამართლეს უნდა ახსოვდეს, რომ მისი საჯარო კომენტარები შეიძლება აღქმულ იქნას არა მის ინდივიდუალურ მოსაზრებად, არამედ სასამართლოს ერთობლივ შეხედულებად და შესაბამისად, ის უნდა ეცადოს, რომ მისი სათქმელი იმგვარი ფორმით დააფიქსიროს, რომელიც ხაზს გაუსვამს, რომ ის საუბრობს საკუთარი და არა სასამართლოს, როგორც ინსტიტუციის სახელით.^[39]

მეორე გამონაკლისი მიუთითებს იმაზე, რომ მოსამართლეს შეუძლია მონაწილეობა მიიღოს სამართლის განხილვაში. მოსამართლეს შეუძლია კანონის განხილვაში მონაწილეობა მიიღოს საგანმანათლებლო მიზნით ან მიუთითოს კანონში არსებული სისუსტეებზე. გარკვეულ განსაკუთრებულ გარემოებებში, მოსამართლის კომენტარები კანონპროექტზე შეიძლება კანონმდებლისთვის გამოსადეგი იყოს, იმ პირობით, რომ მოსამართლე თავს არიდებს კონსტიტუციურობის შესახებ არაფორმალური ინტერპრეტაციების ან საკამათო მოსაზრებების შეთავაზებას. ჩვეულებრივ შემთხვევებში, კანონპროექტზე ან სამთავრობო პოლიტიკის სხვა საკითხებზე სასამართლო კომენტარი უნდა ეხებოდეს კანონის პრაქტიკული გამოყენების საკითხებს, მის პრობლემებს, სამართალტექნიკის ნაკლოვანებებს და ასეთ დროს მოსამართლის შენიშვნები ნაკლებად უნდა ეხებოდეს თავად კანონის სამართლებრივ შინაარსს.^[40]

ამასთან, კომენტარების თანახმად, ზოგადად, ასეთი კომენტარები მიზანშეწონილია, რომ გაკეთდეს არა ცალკეული მოსამართლების, არამედ სასამართლო ხელისუფლების მიერ კოლექტიურად.

ასევე კომენტარები ითვალისწინებს მესამე და ყველაზე ბუნდოვან გამონაკლისს, მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვიდან. მის თანახმად, მოსამართლეს შეუძლია დააფიქსიროს საკუთარი აზრი საჯარო დებატებში მაშინ, როდესაც ის გრძნობს ამის მორალურ ვალდებულებას. კომენტარების თანახმად, შეიძლება წარმოიშვას შემთხვევები, როდესაც მოსამართლე - როგორც სინდისის, ზნეობის, გრძნობების და ღირებულებების მქონე ადამიანი - მის ზნეობრივ მოვალეობად თვლის ისაუბროს გარკვეულ საკითხზე.^[41]

მაგალითად, გამოხატვის თავისუფლების განხორციელებისას, მოსამართლე შეიძლება შეუერთდეს კამპანიას, გამოთქვას მოსაზრება ან ხელი მოაწეროს პეტიციას ომის წინააღმდეგ, ენერგიის დაზოგვის ან დამოუკიდებლობის მხარდასაჭერად. ეს არის ის საკითხები, რომლებიც განსაკუთრებულ შეშფოთებას იწვევს ადგილობრივი ან საერთაშორისო საზოგადოებისგან.

კომენტარებში ამავდროულად აღნიშნულია, რომ ასეთ შემთხვევებშიც მოსამართლის თუ მოუწია იმ „მორალური“ საკითხის განსჯა სასამართლოში, რომელზეც მან დააფიქსირა მოსაზრება, ის ვალდებულია თვითაცილება დააყენოს და ამით აარიდოს თავი მისი დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის ეჭქვეშ დაყენებას.

მოსამართლეებისა და იურისტების დამოუკიდებლის თაობაზე გაეროს სპეციალური მომხსენებლის მოხსენება

ანალოგიურ ლოგიკაა განვითარებული მოსამართლეებისა და იურისტების დამოუკიდებლის თაობაზე გაეროს სპეციალური მომხსენებლის მოხსენებაში. მოხსენების თანახმად, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-9-11 მუხლებთან მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების თანაზომიერი შეზღუდვა არ მოდის წინააღმდეგობაში.^[42] მოხსენებაში ვხვდებით ამგვარ ჩანაწერს, მოსამართლე, როგორც საჯარო მოხელე, შებოჭილია ერთგულების, თავშეკავებისა და წინდახედულების ვალდებულებით (judges are bound by “a duty of loyalty, reserve and discretion”). ერთგულებისა და წინდახედულების ვალდებულება მოითხოვს, რომ თუნდაც ზუსტი ინფორმაციის გავრცელება ზომიერებითა და თავშეკავებულობით განხორციელდეს.^[43]

რაც შეეხება მოსამართლის პოლიტიკურ უფლებებს, მოხსენებაში აღნიშნული საკითხს ცალკე თავი აქვს მიძღვნილი. მასში აღნიშნულია, რომ ხმის მიცემის ვალდებულების გარდა მოსამართლეების მიერ პოლიტიკურ აქტივობებში მონაწილეობა გარკვეულ დილემებთან არის დაკავშირებული. მოხსენების თანახმად, ფართოდ აღიარებულია, რომ მოსამართლეებმა თავი უნდა შეიკავონ საჯარო პოლიტიკურ აქტივობებში მონაწილეობისგან.^[44]

მოხსენებაში აგრეთვე გამოყოფილია ორი ფაქტორი, რომელთაც ყურადღება უნდა მიექცეს მოსამართლის მიერ საჯარო დებატში მონაწილეობაში ჩართულობის დაშვებულ ფარგლების განსაზღვრისას. პირველ რიგში, გათვალისწინებულ უნდა იქნას მოსამართლის მიერ საჯარო დებატში ჩართულობა შეარყევს თუ არა მის მიუკერძოებლობას. მეორე მხრივ, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, გამოიწვევს თუ არა მოსამართლის ჩართულობა სასამართლო სისტემასა და თავად ამ მოსამართლეზე იმგვარი პოლიტიკური თავდასხმების განხორციელებას, რომელიც შეუთავსებელია მის თანამდებობრივ ღირსებასთან.^[45]

თუმცა მოხსენებაში აქვე მითითებულია, რომ ეს ყოველივე არ ნიშნავს იმას, რომ მოსამართლეებმა თავი უნდა შეიკავონ თავიანთი შეხედულებების გამოხატვისგან ნებისმიერ ისეთ საკითხზე, რომელსაც შესაძლოა ჰქონდეს პოლიტიკური იმპლიკაცია.^[46] შესაბამისად, მოხსენებაც უსვას ხაზს, რომ ერთმანეთისგან იმიჯნება გამოხატვა, რომელსაც ცხადად აქვს პოლიტიკური ქვეტექსტი და გამოხატვა, რომლის პოლიტიკური მნიშვნელობაც მინიმალურია. ამის მიუხედავად მოხსენებაშიც არ არსებობს ერთიანი შეფასების სისტემა, რომელიც შესაძლებელს გახდიდა ამ ორ ცნებას შორის საზღვრის მკაფიოდ გავლებას, ან რაიმე განმასხვავებელ კრიტერიუმებს ჩამოთვლიდა, რომელიც შესაძლოა მხედველობაში იქნას მიღებული მათი გამიჯვნისას.

გარკვეულ გამონაკლისებს ბანგალორის პრინციპების კომენტარების მსგავსად, მოხსენებაც ითვალისწინებს. კერძოდ, მის თანახმად ზოგადად, მოსამართლეებს აქვთ უფლება გააკეთონ კომენტარები ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებისა და კანონის უზენაესობის დასაცავად, ან მონაწილეობა მიიღონ აქტივობებში ან დებატებში ეროვნულ სასამართლო პოლიტიკასთან ან ქვეყანაში მართლმსაჯულების განხორციელებასთან დაკავშირებით. ასევე იმ სიტუაციებში, როდესაც დემოკრატია და კანონის უზენაესობა საფრთხის ქვეშაა, მოსამართლეებს ევალებათ ხმამაღლა ილაპარაკონ კონსტიტუციური წესრიგისა და დემოკრატიის აღდგენის დასაცავად.^[47]

ასევე მოსამართლეებს უფლება აქვთ კანონმდებელს გაუწიონ კონსულტაცია კანონმდებლობის შემუშავებისას ან ისაუბრონ, ზოგადად სასამართლო სისტემის ფუნქციონირებასთან დაკავშირებულ გამოწვევებზე. თუმცა, ასეთ შემთხვევებშიც კი, ისინი ფრთხილად უნდა იყვნენ, რათა შეძლებისდაგვარად თავიდან აიცილონ ჩართულობა საჯარო დაპირისპირებებში, რომლებიც შეიძლება გონიერი დამკვირვებლის მიერ დანახულ იქნას, როგორც პარტიული პოლიტიკური აქტივობა.^[48]

ამასთან მოხსენებაში გამოთქმულია ასეთი მოსაზრება, რომ პოლიტიკური პარტიის წევრობა ერთმნიშვნელოვნად არ არის შეუთავსებელი მოსამართლის თანამდებობასთან (membership in a political party is not as such incompatible with their Office), თუმცა პარტიულ პოლიტიკურ აქტივობაში მონაწილეობა ან სასამართლოს გარეთ პოლიტიკურ საკითხებზე მოსაზრების დაფიქსირებამ შეიძლება ეჭქვეშ აყენებს მოსამართლის შეარყიოს მოსამართლეების მიუკერძოებლობა და გამოიწვიოს საზოგადოების დაბნეულობა სასამართლოს-აღმასრულებელსა და საკანონმდებლო ხელისუფლებას შორის ურთიერთობის ბუნების შესახებ.^[49]

შესაბამისად, გაეროს სტანდარტებით უფრო მეტად პრობლემურ პრაქტიკად მიიჩნევა არა მოსამართლის მიერ პოლიტიკური პოზიციისა და მიკუთვნებულობის ქონა, მათ შორის ისეთის, რომელიც პოლიტიკური პარტიის წევრობაშიც კი შეიძლება გამოვლინდეს, არამედ მოსამართლის მიერ აქტიური ქმედებით მონაწილეობა საჯარო აქტივობებში იქნება ეს აზრის გამოხატვის ვერბალური ფორმები, თუ პოლიტიკურ აქტივობებში მონაწილეობა. შესაბამისად, შეიძლება იმგვარი დასკვნის გამოტანა, რომ მიზანია არა ის, რომ მოსამართლე პასიურ პოლიტიკაში მონაწილეობა აეკრძალოს და საზოგადოებისთვის დამალული იყოს მოსამართლის პოლიტიკური გემოვნება, არამედ ის, რომ მოსამართლე აქტიურად არ მონაწილეობდეს პოლიტიკაში, არ იყოს პროცესების ეპიცენტრში არ იყოს ჩართული პოლიტიკური პროცესების დინამიკაში.

თუმცა ამ დასკვნის მიუხედავად, მოხსენებაში მითითებული იყო გაეროს წევრი ქვეყნების სტატისტიკის საფუძველზე გამოტანილი დასკვნაც, რომლისგანაც იკვეთებოდა, რომ (შესწავლილ) ქვეყანათა უმეტესობაში მოსამართლეებს არ შეეძლოთ ღიად გამოეხატათ თავიანთი პოლიტიკური შეხედულებები, ყოფილიყვნენ პოლიტიკური პარტიის წევრები, მონაწილეობა მიეღოთ პოლიტიკურ შეკრებებში ან განეხორციელებინათ რაიმე იმგვარი პოლიტიკური აქტივობა, როსაც შეეძლო შეელახა მათი დამოუკიდებლობა.^[50]

მოხსენება აგრეთვე ითვალისწინებს რეკომენდაციებს მოსამართლეთათვის, რომლის თანახმადაც, მოსამართლეები აგრეთვე სიფრთხილით უნდა მოეკიდონ სოციალური მედიის გამოყენებასაც. სოციალურ მედიაში პოსტების გამოქვეყნებისას მოსამართლეებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ ყველაფერი, რასაც ისინი აქვეყნებენ, მუდმივად რჩება ინტერნეტ სივრცეში, თუნდაც მათი წაშლის შემდეგაც და შეიძლება თავისუფლად იქნას ინტერპრეტირებული ან კონტექსტიდან ამოღებული.^[51]

ამერიკის იურისტთა ასოციაციის მიერ შემუშავებული მოსამართლეთა ქცევის კოდექსი

გაერო მოდელისგან განსხვავებულ მიდგომას გვთავაზობს ამერიკის იურისტთა ასოციაციის მიერ შემუშავებული მოსამართლეთა ქცევის კოდექსი. განსხვავებით ზემოთ მიმოხილული პრაქტიკისგან, სადაც არსებობდა მოსამართლის მიერ პოლიტიკურ აქტივობასა და საჯარო დებატებში მონაწილეობის აკრძალვა, ამერიკულ ვერსიაში არ ვხვდებით არანაირ მსგავს შეზღუდვას, არამედ სახელობითად ჩამოთვლილია გარკვეულ აქტივობათა წრე, რომლებიც ეკრძალებათ მოსამართლეებს და მოსამართლის თანამდებობის დაკავების მსურველ კანდიდატებს.^[52]

ასეთ აკრძალულ ქმედებათა რიცხვს განეკუთვნება:

(1)პოლიტიკური ორგანიზაციის ლიდერად ყოფნა და მასში თანამდებობის დაკავება. კომენტარებში აღნიშნული იყო, რომ ეს ყოველივე არ ზღუდავდა მოსამართლეებს პოლიტიკური პარტიის წევრობის უფლებას.^[53]

(2)პოლიტიკური ორგანიზაციის სახელით სიტყვით გამოსვლა. კომენტარები აკონკრეტებდა ხსენებულ ვალდებულებასაც და მიუთითებდა რომ იკრძალებოდა არა პოლიტიკური პარტიების შესახებ საუბარი, არამედ მათთან აფილირება და მათი სახელით პოზიციის დაფიქსირება.

(3)მესამე აკრძალვად გვევლინებოდა ნებისმიერი საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი კანდიდატის საჯაროდ მხარდაჭერა ან მისი კანდიდატურის წინააღმდეგ პოზიციის გამოხატვა. აქაც მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა მიემართებოდა არა საჯარო თანამდებობის პირებზე ან თუნდაც კანდიდატებზე საუბრის აკრძალვას, არამედ კანდიდატების მხარდაჭერას და ის მიზნად ისახავდა კანდიდატის შერჩევის პროცესზე მოსამართლის ზემოქმედების გამორიცხვას, რადგან სასამართლო სისტემის წარმომადგენლების ავტორიტეტისგან გამომდინარე, მათ აზრს შესაძლოა განსაკუთრებული ყურადღება მიქცეოდა და გავლენა მოეხდინა კანდიდატთა შერჩევის ბედზე, იქნებოდა ეს ამომრჩევლებზე თუ კონკრეტულ შესარჩევ კომისიაზე გავლენის მოხდენის გზით.

(4)აგრეთვე ხაზგასმული იყო პოლიტიკური ორგანიზაციებისა და საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი კანდიდატების სასარგებლოდ ფინანსური დახმარების გაწევის აკრძალვაზე და მათ მიერ ორგანიზებულ საჯარო ღონისძიებებზე დასწრებისგან თავის შეკავების ვალდებულებაზე.

(5)აგრეთვე პირდაპირი აკრძალვა იყო გათვალისწინებული მოსამართლის მიერ პოლიტიკური ორგანიზაციის წარმომადგენელ კანდიდატად გახდომასთან დაკავშირებით ნებისმიერ არჩევით თუ დანიშვნით თანამდებობაზე.

(6)ამასთან მოსამართლეს ეკრძალებოდა პოლიტიკური ორგანიზაციების მიერ ნებისმიერი მხარდაჭერის (როგორც ფულადი, ისე არაფულადი, პოლიტიკური მხარდაჭერის) მიღება, მისი ძიება ან გამოყენება. შესაბამისად, მოსამართლე მოვალეა, რომ როდესაც პოლიტიკური პარტია გამოხატავდა მისდამი მხარდაჭერას ან რაიმე სახის მოწონებას მას არ ემოქმედა იმგვარად, რომ მას თავად სურდა მისი მიღება.

(7)აგრეთვე ქცევის კოდექსში ვხვდებოდით ერთ მეტად საინტერესო აკრძალვას, რომელიც მიემართებოდა მოსამართლის მიერ შეცნობილად ან გაუფრთხილებლობით მცდარი ან დამახინჯებული ინფორმაციის გავრცელებას. კომენტარებში საკითხი ვრცლად არ იყო მიმოხილული, თუმცა ერთი რამ ცხადი იყო, რომ მოსამართლეს ეკრძალებოდა ობიექტურ საკითხებზე ინფორმაციის დამახინჯება და არა საკუთარი სუბიექტური შეფასების გამოხატვა, რაც ვერც შეფასდებოდა როგორც ობიექტურად მცდარი ან დამაბნეველი.

(8)მოსამართლის ორი უკანასკნელი აკრძალვა მიემართებოდა იმგვარი შინაარსის გამოხატვის აკრძალვას, რომელსაც შესაძლოა გავლენა მოეხდინა მოსამართლის მიერ განსახილველ კონკრეტულ დავაზე. კერძოდ, პირველი შეზღუდვის თანახმად, მოსამართლეს ეკრძალებოდა იმგვარი განცხადების გაკეთება, რომელიც საზოგადოებას გაუჩენდა გონივრულ მოლოდინს, რომ მოსამართლის წინასწარ ჩამოყალიბებულ პოზიციას შესაძლოა გავლენა მოეხდინა მოსამართლის მიერ განსახილველი კონკრეტული მიმდინარე საქმის გადაწყვეტის შედეგზე. რაც შეეხება მეორე შეზღუდვას, ის უკვე მიემართებოდა ისეთ საკითხებს, რომლებიც შესაძლოა იმჟამად არ იყვნენ კონკრეტული მოსამართლის მიერ სასამართლოში განხილვის საგანი, თუმცა არსებობდა გონივრული მოლოდინი, რომ მათი განსჯა მოსამართლეს ახლო მომავალში მოუწევდა. აკრძალვა მიუთითებდა, რომ მოსამართლეებმა თავი უნდა შეიკავონ ისეთ საკითხებზე დაპირებების (pledges, promises, or commitments) დაფიქსირებისგან, რომლებიც ეხება საქმეებს, დაპირისპირებებს ან საკითხებს (cases, controversies, or issues), რომლებიც დიდი ალბათობით სასამართლოს წინაშე წარსდგება და რაც მოსამართლის მიუკერძოებლობასთან და სამოსამართლეო ვალდებულებასთან შეუთავსებელი იქნებოდა.

მოსამართლეთა ქცევის კოდექსის კომენტარებში ხაზგასმულია, რომ ზემოჩამოთვლილი შეზღუდვები არ ზღუდავს მოსამართლის უფლებას გამოხატოს მისი პირადი შეხედულებები, იურიდიულ, პოლიტიკურ ან სხვა საკითხებთან მიმართებით. ამასთან საგანგებოდ იყო აღნიშნული ისიც, რომ მოსამართლემ საკუთარი მოსაზრებების დაფიქსირებისას ერთმნიშვნელოვნად უნდა დააფიქსიროს ისიც, რომ მისი შეხედულებები გავლენას არ მოახდენს მის მიერ კანონის გამოყენებაზე, მიუხედავად იმისა, ემხრობა თუ ეწინააღმდეგება მოსამართლე მას.^[54]

აგრეთვე მოსამართლეთა ქცევის კოდექსში დაფიქსირებული იყო ის საკითხიც, რომ მოსამართლეობის კანდიდატებს შეეძლოთ გაეცათ წინასაარჩევნო დაპირებები სასამართლო ორგანიზაციასთან, ადმინისტრაციასთან და სასამართლოს მენეჯმენტთან დაკავშირებით. მაგალითად ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა მუშაობა ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის სისტემის გაუმჯობესებაზე, ანდაც სასამართლოს შენობის კეთილმოწყობის გასაუმჯობესებლად მეტი სახსრების გამოყოფის ადვოკატირებაზე და აშ.

საერთაშორისო პრაქტიკა | სახელმწიფოები

სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების ფარგლებში რელევანტურია საერთაშორისო პრაქტიკის მიმოხილვა მოსამართლეთა გამოხატვის თავისუფლებასა და პოლიტიკური ნეიტრალიტეტის პრინციპთან დაკავშირებით. სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობა განსხვავებულად ადგენს ბალანსს მოსამართლის დამოუკიდებლობის და მიუკერძოებლობის მოთხოვნასა და მოსამართლის ფუნდამენტურ უფლებებს შორის.

უპირველესად საინტერესოა გერმანული მოდელის მიმოხილვა, სადაც არსებობს სპეციალური კანონმდებლობა, კერძოდ გერმანული სასამართლო ხელისუფლების შესახებ აქტი. აღნიშნული აქტის 39-ე მუხლში ვკითხულობთ, რომ მოსამართლეები ვალდებულნი არიან დაიცვან დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის პრინციპი, როგორც სამოსამართლო საქმიანობის განხორციელებისას, აგრეთვე უფლებამოსილების ფარგლებს მიღმა.^[55] სწორედ აღნიშნული განასხვავებს მოსამართლეს საჯარო მოხელეებისგან. თუმცა ხაზგასასმელია ის, რომ ამგვარი ვალდებულება ვრცელდება იმ შემთხვევებზე, როდესაც მოსამართლე საკუთარ პოზიციას აფიქსირებს მის თანამდებობაზე ხაზგასმით. სხვა შემთხვევებში, ზოგადად უნდა ითქვას, რომ თუ მოსამართლე გამოხატავს პოლიტიკურ მოსაზრებას, მან არ უნდა აღნიშნოს საკუთარი თანამდებობა, გარდა იმ შემთხვევებისა, როდესაც საქმე ეხება გამოხატვას სამართლებრივი საკითხის შესახებ.^[56]

აღსანიშნავია ისიც, რომ ავსტრიის კანონი მოსამართლეთა და პროკურორთა სამსახურის შესახებ, გერმანიის მსგავსად, სრულად არ გამორიცხავს საჯარო პოლიტიკური განცხადებების გაკეთების შესაძლებლობას.^[57]

სასამართლო პრაქტიკაზეც რომ ვისაუბროთ, აღსანიშნავია გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს 1983 წლის აგვისტოს (2 BvR 1334/82)^[58] გადაწყვეტილება. აღნიშნული საქმის ფარგლებში მოსამართლეს გერმანიაში დაეკისრა დისციპლინარული სანქცია გაზეთში განცხადების ხელმოწერის გამო, რომელშიც იგი სოლიდარობას უცხადებდა გერმანიის კომუნისტური პარტიის წევრობის კანდიდატს, აღნიშნული გარემოებიდან გამომდინარე მისი სამსახურიდან გათავისუფლების გამო. აღსანიშნავია, რომ ხელმოწერისას მოსამართლე უთითებდა თავის ოფიციალურ თანამდებობას და აგრეთვე პეტიცია, რომელსაც იგი ხელს აწერდა მიმართული იყო გერმანიის სასამართლოების მიმართ მასწავლებლის სამსახურში აღდგენის მოთხოვნით. რითაც მოსამართლემ დაარღვია პოლიტიკურ დავებში თავშეკავებული მანერით მონაწილეობის ვალდებულება, რასაც ემატებოდა ისიც, რომ განცხადება გაკეთდა მიმდინარე საქმეზე.

რაც შეეხება რუმინულ კანონმდებლობას, რელევანტურია კანონი მოსამართლეებისა და პროკურორების წესდების შესახებ, რომლის მე-9 მუხლის მიხედვით, მოსამართლეები ვალდებულნი არიან საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელებისას თავი შეიკავონ თავიანთი პოლიტიკური მოსაზრებების რაიმე ფორმით გამოხატვისა და ჩვენებისგან.^[59] მოცემულ ნაწილში საყურადღებოა ფაქტი, რომ აკრძალვა ვრცელდება მხოლოდ მოსამართლის მიერ საკუთარი უფლებამოსილების განხორციელების ფარგლებში და არ წარმოადგენს გამოხატვის თავისუფლების აბსოლუტურ შეზღუდვას საკითხთან მიმართებით. შესაბამისად, ამავე კანონის 99-ე მუხლის მიხედვით, დისციპლინარული პასუხისმგებლობის საგანსაც წარმოადგენს ის შემთხვევები, როდესაც პოლიტიკური ხასიათის გამოხატვა განხორციელებულია უშუალოდ უფლებამოსილების განხორციელების დროს.^[60]

ამერიკული მოდელის განხილვისას მნიშვნელოვანია მხედველობაში იქნას მიღებული ამერიკის იურისტთა ასოციაციის მიერ შემუშავებული მოსამართლეთა ქცევის კოდექსი. სადაც არ ვხვდებით ზოგად შეზღუდვას მოსამართლის გამოხატვასთან დაკავშირებით, არამედ სახელობითად ჩამოთვლილია გარკვეულ აქტივობათა წრე, რომლებიც ეკრძალებათ მოსამართლეებს და მოსამართლის თანამდებობის დაკავების მსურველ კანდიდატებს. მაგალითად: პოლიტიკური ორგანიზაციის ლიდერად ყოფნა და მასში თანამდებობის დაკავება, პოლიტიკური ორგანიზაციის სახელით სიტყვით გამოსვლა, ნებისმიერი საჯარო თანამდებობის დაკავების მსურველი კანდიდატის საჯაროდ მხარდაჭერა ან მისი კანდიდატურის წინააღმდეგ პოზიციის გამოხატვა და სხვა.^[61] აგრეთვე შეერთებული შტატების მოსამართლეების ქცევის კოდექსის ჩანაწერის მიხედვით, მოსამართლეთა გამოხატვა სრულებით არ შეიძლება შეიზღუდოს, თუ განცხადება ეხება მოსამართლეთა საქმიანობას, სასამართლო პროცედურების შესახებ ახსნა-განმარტებას ან იგი გაჟღერებულია პრეზენტაციის ფარგლებში იურიდიული განათლების მიზნებისთვის.^[62]

დასკვნა მოსამართლის პოლიტიკურ გამოხატვასთან დაკავშირებით

მოცემული სასამართლო მეგობრის მოსაზრების ფარგლებში სასამართლო მეგობრის მოსაზრების ავტორის მიერ მიმოხილულ იქნა როგორც სადავო ნორმასა და ადგილობრივ კანონმდებლობასთან დაკავშირებული საკითხები, აგრეთვე მოსამართლის პოლიტიკური გამოხატვის თავისუფლების საერთაშორისო სტანდარტები.

საერთაშორისო სტანდარტებით აღიარებულია სახელმწიფოთა დისკრეციას განსაზღვრონ მოსამართლეთა მიერ პოლიტიკურ აქტივობაში მონაწილეობის დასაშვები ფარგლები, თუმცა ამავდროულად უთითებენ ერთი მხრივ, სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზების აუცილებლობასა და ინდივიდუალური მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლებას შორის გონივრული ბალანსის დაცვის აუცილებლობაზე.

საუკეთესო გამოცდილების კვლევამ ცხადად აჩვენა სახელმწიფოთა/საერთაშორისო ორგანიზაციათა მიდრეკილება, რომ შეძლებისდაგვარად დეტალურად მოწესრიგდეს მოსამართლის პოლიტიკური გამოხატვის საკითხი, რათა მაქსიმალურად გამოირიცხოს კანონმდებლობაში ბუნდოვანი და არაორაზროვანი ფორმულირებების არსებობა.

აღნიშნულის გათვალისწინებით, საერთო სასამართლოების შესახებ კანონის 75(1) მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ზ, ისე ბ.ე ქვეპუნქტები ვერ აკმაყოფილებენ კონსტიტუციის განჭვრეტადობის სტანდარტს. მთავარი პრობლემა, რომელიც კანონმდებლობაში ამგვარი ჩანაწერების არსებობს სდევს თან, ეს არის ტერმინის “პოლიტიკური” განმარტების შეუძლებლობა. რა ტიპის აზრი შეიძლება მიიჩნეს პოლიტიკურად, ამის დადგენა შეუძლებელია, რადგან არ არსებობს თავად პოლიტიკის ცნების ერთიანი გააზრებაც. ფართო გაგებით პოლიტიკური გამოხატვისა და პოლიტიკის ნაწილია ყველა პროცესი, იდეა და მოვლენა, რომელსაც გააჩნია დროის კონკრეტულ მომენტში საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილის ყურადღება და ცხადია, ის არ მოიაზრებს მხოლოდ იმ პოლიტიკას, რომელსაც ატარებენ პოლიტიკური სუბიექტები, პარტიები, მთავრობა ან რომელიც მათ მიერ განხორციელებულ ქმედებებთან არის დაკავშირებული. ამგვარი ფართო განმარტების გაკეთების საფუძველია ისიც, რომ არსებობს პარტიული პოლიტიკის ცნება, რომელიც პოლიტიკის მხოლოდ ამ ზემოხსენებულ ნაწილს მოიაზრებს. გამომდინარე აქედან, მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ტერმინით “პოლიტიკური” შემოსაზღვრა, ფაქტობრივად წარმოადგენს მოსამართლისთვის სოციალურ ცხოვრებაში და საზოგადოებრივ დებატში მონაწილეობის ტოტალურ აკრძალვას და ამასთან შეფასების ფართო არეალს უტოვებს სამართალშემფარდებელს, რათა განსაზღვროს, თუ რომელი გამოხატვა უნდა დაექვემდებაროს დისციპლინურ პასუხისმგებლობას და რომელი არა.

სასამართლო მეგობრის ეს მოსაზრება, პირველ რიგში, ეყრდნობა ამ კონკრეტული საკითხის მიმართ არსებულ შედარებითსამართლებრივ მიდგომებს. როგორც უკვე აღინიშნა, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს სტანდარტით, მოსამართლეს არა უფლება, არამედ, ზოგჯერ, ვალდებულებაც კი შეიძლება ჰქონდეს პოლიტიკურ საკითხებზე პოზიციის დაფიქსირების, მაგალითად, კონსტიტუციური მნიშვნელობის მქონე მოვლენებზე. ამას გარდა, სასამართლომ ისიც დაადგინა, რომ იმ პირობებშიც კი, როცა მოსამართლის განცხადებას ახლავს პოლიტიკური შეფასება, მაშინ, როცა ის ემყარება ფაქტობრივ მოცემულობას და არ არის მიმართული პერსონალური თავდასხმისაკენ, უნდა ჩაითვალოს, რომ დაცულია გამოხატვის თავისუფლებით. შესაბამისად, სასამართლოს მეგობარი მიიჩნევს, რომ არამართებულია მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლების ამგვარი ზოგადი შეზღუდვა, არამედ მოსამართლეს აზრის დაფიქსირების უფლება შესაძლოა მხოლოდ შეეზღუდოს მკაცრად გაწერილ შემთხვევებში, ისიც ისეთი ფორმით, რომლებიც ნაკლები შეფასების თავისუფლებას ანიჭებენ სამართალშემფარდებელს. ეს მოსაზრება გამტკიცებულია მოსამართლეებისთვის უმთავრეს სახელმძღვანელო პრინციპების, ბანგალორის პრინციპების კომენტარშიც: „მნიშვნელოვანია, მოსამართლეს არ შეეზღუდოს გამოხატვის თავისუფლება, როდესაც ის ინფორმაციული ან საგანმანათლებლო მიზნებით საჯაროდ საუბრობს სამართლებრივ სისტემაში არსებულ ხარვეზებსა და მისი გაუმჯობესების შესაძლო გზებზე“. აღსანიშნავია, რომ სასამართლოს მეგობარი იზიარებს საერთაშორისო სამართლებრივ სტანდარტებს მასზედ, რომ მოსამართლემ თავი უნდა შეიკავოს, ნებისმიერ არჩევით და დანიშვნით თანამდებობაზე რომელიმე კანდიდატისადმი საკუთარი პოზიციის დაფიქსირებისაგან. მოსამართლემ განსაკუთრებული სიფრთხილე უნდა გამოიჩინოს სახელმწიფოსა და ხელისუფლების ქმედებების შეფასებისას.

ვენეციის კომისიის მიერ სწორედ ამ საკითხზე გაკეთებულ დასკვნაშიც აღნიშნულია, რომ „მოსამართლის გამოხატვის თავისუფლება არ შეიზღუდოს იმდენად, რომ გარდა პროფესიული საქმიანობისა, შეუძლებელი გახდეს მისთვის, როგორც მოქალაქისათვის, დაკისრებული ფუნქციისა თუ ვალდებულების შესრულება. რა ნაწილშიც მნიშვნელოვანია ყურადღება გამახვილდეს ფაქტზე, რომ დემოკრატია, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი თუ პლურალიზმი მოითხოვს მოსამართლეთა შესაძლებლობის ქონას, მონაწილეობა მიიღონ საჯარო დებატებში“. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, უშუალოდ ქართულ კანონში შესული ცვლილებებიც ვენეციის კომისიამ შეაფასა, როგორც „ნორმის ფართოდ ინტერპრეტირების საშუალება, რაც თავისთავად აჩენს ეჭვს, რომ შეიძლება ის ბოროტად იქნეს გამოყენებული ზოგიერთი მოსამართლის მიმართ“.

სასამართლო მეგობრის მოსაზრება მოსამართლეთა სხვა სასამართლოში გადაყვანის (მივლინების) საკითხზე

კონსტიტუციურ სარჩელში ასევე სადავოდ არის გამხდარი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის საფუძველზე, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო უფლებამოსილება, „ობიექტური გარემოებების” არსებობის შემთხვევაში, ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე, მიიღოს მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების/უფლებამოსილების სხვა მოსამართლისათვის დაკისრების შესახებ გადაწყვეტილება. ამასთანავე, საბჭო მოსამართლის თანხმობის გარეშე იღებს გადაწყვეტილებას, მოსამართლის მივლინების ვადის გაგრძელების შესახებ. ამდენად, საკითხის გადაწყვეტა სრულად ექცევა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შეფასების ფარგლებში და მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ მოსამართლეები, რომელთა მიმართაც შეიძლება გამოყენებული იქნეს აღნიშნული ნორმა, მოკლებული არიან ყოველგვარ შესაძლებლობას, წინასწარ განსაზღვრონ ის, თუ რა შემთხვევაში შეიძლება მოხდეს მათ უფლებაში ჩარევა და ერთი სასამართლოდან მეორე სასამართლოში მივლინება.

მიუხედავად იმისა, ე.წ. მივლინების ინსტიტუტი ემსახურება კონკრეტულ ლეგიტიმურ მიზანს, არსებული მოწესრიგება აქვს რიგი ხარვეზები. დემოკრატიულ სახელმწიფოებში მოსამართლეთა სხვა სასამართლოში გადაყვანის ინსტიტუტის უპირველესი მიზანია უზრუნველყოს სასამართლო რესურსების ეფექტიანი განაწილება. ეს შეიძლება იყოს განსაკუთრებით რაციონალური იმ შემთხვევებში, როდესაც გარკვეული სასამართლოები გადატვირთულია, ხოლო მოსამართლეთა გადანაწილებას შეუძლია შეამსუბუქოს აღნიშნული დატვირთვა.

თუმცა, მოსამართლეთა მივლინების საკითხთან დაკავშირებით დაკავშირებული ერთ-ერთი მთავარი პრობლემას წარმოადგენს მოსამართლეთა გადაყვანის გამჭვირვალე და ობიექტური კრიტერიუმების არარსებობა. კრიტერიუმების არარსებობა აჩენს პოლიტიკური ჩარევის ან პირადი პრეფერენციებით მოსამართლეთა მივლინების მაღალ რისკებს, რამაც შეიძლება კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენოს მოსამართლეთა დამოუკიდებლობა და საზოგადოების ნდობა სასამართლო სისტემის მიმართ.

მოსამართლის სხვა სასამართლოში გადაყვანის კანონით გათვალისწინებული საფუძველი “სხვა ობიექტური გარემოებები” იძლევა მოსამართლეების გადაყვანისთვის არაკონკრეტიზირებულ, ფართო ინტერპრეტაციის მქონე საფუძვლებსა და მოსამართლის თვითნებური გადაყვანის შესაძლებლობასაც. მითუმეტეს, რომ კანონმდებლობით მოსამართლის გადაყვანა შესაძლოა მოხდეს მისი თანხმობის გარეშეც.

ნორმის ამგვარი ზოგადი ფორმით ჩამოყალიბება სერიოზულ საფრთხის წინაშე აყენებს მოსამართლეების დამოუკიდებლობას. სახელმწიფოს ეკისრება ვალდებულება შექმნას მოსამართლეთა დამოუკიდებლობაში ჩარევისგან დაცვის გარანტიები. კანონმდებლობით ზუსტად უნდა განისაზღვროს, რომ მოსამართლეთა გადაყვანის ინსტიტუტი გამოიყენება მხოლოდ ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, როცა მაგალითად ამას მოითხოვს რესურსების რაციონალურად განაწილება და არ შექმნას მოწესრიგება, რომელიც ქმნის მოსამართლის თვითნებურად სანქციის ან/და დასჯის მიზნით გადაყვანის შესაძლებლობის საფრთხეებს.

საერთაშორისო პრაქტიკა

“საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლის თანახმად მოწესრიგებულია მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების წესი. აღნიშნული მუხლი აწესებს იმგვარ რეგულირებას, რომლითაც იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ენიჭება უფლებამოსილება, “მოსამართლის თანხმობის გარეშე მიიღოს გადაწყვეტილება მოსამართლის სხვა სასამართლოში (მათ შორის, სააპელაციო სასამართლოდან რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში ან რაიონული (საქალაქო) სასამართლოდან სააპელაციო სასამართლოში) მივლინების შესახებ.”

მოსამართლეთა მივლინების პრაქტიკა გარკვეულწილად განსხვავებულია რიგ ქვეყნებში და შესაბამისად, დაწესებულია სხვა და სხვა სახის სტანდარტები. ვენეციის კომისიამ 2023 წლის 14 მარტს საჯაროდ გამოაქვეყნა მოსაზრება^[63], მათ შორის, საქართველოში მოსამართლეთა მივლინების შესახებ კანონში ცვლილებასთან დაკავშირებით. კომისიის რეკომენდაციის თანახმად, მოსამართლეთა მივლინება მათი ნების საწინააღმდეგოდ მხოლოდ მაშინ უნდა იყოს დასაშვები, თუ არსებობს გამონაკლისი შემთხვევა. კერძოდ, დასაბუთებული იყოს ლეგიტიმური შესაბამისი მიზანი, და მოსამართლეთა გადაყვანის მკაფიოდ და ვიწროდ განსაზღვრული კრიტერიუმები.^[64] საქართველოს კანონში არსებული ამჟამინდელი ჩანაწერის მიხედვით, კანონმდებელი აწესებს “არაუმეტეს 2 წლის ვადით მივლინებას”. ვენეციის კომისიის რეკომენდაციის თანახმად, უნდა განისაზღვროს მივლინების უფრო მოკლე ვადები.

აღსანიშნავია, რომ ამჟამინდელი კანონით არ არსებობს მკაფიოდ გამოკვეთილი კრიტერიუმები იმ პროცედურისა, რომლითაც ხდება მოსამართლეთა შერჩევა. ამასთან დაკავშირებით ვენეციის კომისია აღნიშნავს, რომ უნდა დაინერგოს შერჩევის შემთხვევითი ან ობიექტური პროცედურა^[65] და შერჩევისას გათვალისწინებული იქნას მოსამართლეთა გეოგრაფიული ლოკაცია. შერჩევითი პროცედურის მიზანი არის ის, რომ თავიდან იქნეს აცილებული იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების საფრთხე. რაც შეეხება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსთვის ძალაუფლების გაზრდას იმ ნაწილში, რომელშიც ფართო უფლებამოსილება აქვთ მოსამართლეების თანხმობის გარეშე გადაყვანის, ვენეციის კომისიას 2022 წელს გამოქვეყნებული მოსაზრებითაც აღუნიშნავს, რომ ორგანული კანონის არსებული მუხლის შინაარსი ძალიან პრობლემურია.^[66] ცალსახად, 2023 წელს რეკომენდაციის გაკეთება ამავე ასპექტში გულისხმობს იმას, რომ რეკომენდაცია არ არის გათვალისწინებული და მისი შესრულებისათვის ცვლილებები არ განხორციელებულა. შესაბამისად, აუცილებელია, მოხდეს ცვლილებები “საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლში და გატარდეს შესაბამისი რეფორმები სასამართლო სისტემაში. შემთხვევითობის სისტემა და გარკვეული შეზღუდვების დაწესება მოსამართლეთა მივლინების ვადის მხრივ აუცილებელი მექანიზმია იმისათვის, რომ დაცული იყოს სამართლიანობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, “საზოგადოების ნდობა მართლმსაჯულების სისტემის მიმართ დაზიანდება, თუ კი საბჭო აღიქმება ორგანოდ, რომელიც მოქმედებს საკუთარი ინტერესებისა და კრონიზმის საფუძველზე.”^[67]

მხედველობაშია მისაღები აგრეთვე მოსამართლეთა სტატუტის შესახებ ევროპული ქარტიის 34-ე მუხლის^[68] თანახმად არსებული დებულება აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით. მოსამართლის თანხმობა განსაზღვრულია, როგორც აუცილებელი წინაპირობა იმისათვის, რათა მოხდეს გადაყვანა, განსხვავებით საქართველოს კანონში არსებული ჩანაწერისაგან. სხვა შემთხვევაში, თუნდაც მისი დაწინაურების მიზნით, მოსამართლის სხვა სასამართლოში გადაყვანა აუცილებელია. გამონაკლისი ამ პრინციპისაგან არის დისციპლინური სახდელის სახით მივლინების მექანიზმის გამოყენება. აგრეთვე, მითითებულია, რომ დასაშვებია მომიჯნავე სასამართლოს გაძლიერების მიზნით დროებითი გადაყვანა და მკაცრად არის გაწერილი შესაბამისი ვადები. მსგავს დანაწესს საქართველოს კანონის შესაბამის მუხლში ვერ ვნახავთ როგორც დისციპლინურ სახდელზე, აგრეთვე მოსამართლის თანხმობაზე, როგორც აუცილებელ წინაპირობაზე.

მოსამართლეთა მივლინებასთან დაკავშირებით არსებულ კანონმდებლობაში, სხვა ქვეყნების მაგალითზე^[69], ვნახავთ გარკვეული სახის სტანდარტებსა და შეზღუდვებს, რომლებითაც მოსამართლეები დაცულნი არიან მათი გადაყვანის შესახებ თვითნებური გადაწყვეტილების მიღებისაგან. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მოსამართლეებისათვის მინიჭებული კონსტიტუციური სტატუსი აზრს დაკარგავდა.^[70] საფრანგეთში მოსამართლეებს მინიჭებული აქვთ შეუცვლელობის სტატუსი და აკრძალულია მათი თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში მივლინების გადაწყვეტილება. გათვალისწინებულია დისციპლინური სახდელის სახით ზედა ინსტანციიდან ქვედა ინსტანციაში ან იგივე ინსტანციის სხვა სასამართლოში გადაყვანა, შესაბამისი კანონით მოცემული პროცედურის დაცვით. მსგავსი კრიტერიუმები არსებობს შვედეთში და პოლონეთშიც.^[71] აღნიშნული საერთაშორისო პრაქტიკა მიუთითებს, რომ აუცილებელია, არსებობდეს მოსამართლეთა თანხმობა ან გამონაკლის შემთხვევად მითითებული იყოს დისციპლინური სახდელი.

საფრანგეთი

საფრანგეთის კანონმდებლობა მათი ნების გარეშე მოსამართლეების გადაყვანას სხვა სასამართლოში არ ითვალისწინებს. ქვემოთ ჩამოთვლილი საგამონაკლისო შემთხვევები ერთადერთია, როდესაც შესაძლებელია მოსამართლის სხვა სასამართლოში გადაყვანა.

თავად მოსამართლეებს შეუძლიათ მოითხოვონ გადაყვანა - არ არსებობს კანონით დადგენილი მიზეზები, იმისათვის, რომ მოსამართლემ მსგავსი სურვილი გამოთქვას. მოსამართლეები, რომელთაც სურთ სხვა სასამართლოში გადასვლა, პირველ რიგში, უნდა დარწმუნდნენ, რომ აღნიშნულ სასამართლოში შესაბამისი ვაკანსია არსებობს. თუმცა, ამის მიუხედავად, არ არსებობს გარანტია, რომ მოსამართლეს აღნიშნული სურვილი დაუკმაყოფილდება. მოსამართლეები ახალ თანამდებობებს იღებენ სხვადასხვა კრიტერიუმების საფუძველზე, განსაკუთრებით მათი მუშაობის შეფასების საფუძველზე, რომელიც ჩვეულებრივ ორ წელიწადში ერთხელ კეთდება ხოლმე.

მოსამართლების დაქვეითება ან გადაყვანა ასევე შესაძლებელია დისციპლინარული პასუხისმგებლობის გამო, მხოლოდ კანონით დადგენილი წესით - მოსამართლის გადაყვანა ხდება სასამართლოს უმაღლესი საბჭოს დისციპლინური სხდომის მოსმენის შემდეგ.

მოსამართლეთა გადაყვანა ხდება რეორგანიზაციის დროსაც - სასამართლოს რეორგანიზაციამდე 9 თვით ადრე მოსამართლემ უნდა აირჩიოს იგივე კომპეტენციის სასამართლო. თუ მათ არ სურთ იგივე კომპეტენციის სასამართლოს არჩევა, შეუძლიათ სამი სასურველი ვარიანტი დაასახელონ სხვა იურისდიქციასთან დაკავშირებით, სადაც მათ სურთ მუშაობა. მოსამართლეებს, რომლებმაც აირჩიეს იმავე კომპეტენციის სასამართლო, ეძლევათ ადგილი ამ სასამართლოში, მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს შესაძლოა უკვე ჰყავდეს მოსამართლეთა საკმარისი რაოდენობა. იმ შემთხვევაში, როდესაც მოსამართლეებს სასამართლო არ აქვთ არჩეული, ისინი თავსდებიან იმავე კომპეტენციის სასამართლოში.

ასევე კანონით დადგენილი წესით.^[1]

საფრანგეთის შემთხვევაში, მაშინაც კი, როდესაც დასახელებულია კონკრეტული, იდენტიფიცირებული და საფუძვლიანი მიზეზი მოსამართლის გადასაყვანად, როგორიცაა თუნდაც სასამართლოთა რეორგანიზაცია, ყურადღება მაქსიმალურად ექცევა მოსამართლის სურვილებს. მხედველობაშია მიღებული ის ფაქტი, რომ ამ მოვლენის წინასწარ განჭვრეტა მოსამართლეს არ შეეძლო და აქედან გამომდინარე მაქსიმალურად ხდება ამ პროცესის მორგება მოსამართლეზე, რათა მას არ შეელახოს გარანტირებული ძირითადი უფლებები და თავისუფლებები, არ დაეკარგოს პროფესიულ განვითარებაზე ინტერესი.

მოსამართლის ზედა ინსტანციიდან ქვედა ინსტანციაში გადაყვანა

მოსამართლის ზედა ინსტანციიდან ქვედა ინსტანციაში მივლინების თვალსაზრისით, საგულისხმოა საერთაშორისო პრაქტიკის მოხმობა. კერძოდ, როგორ რეგულირდება აღნიშნული საკითხი სხვადასხვა სახელმწიფოს სამართლებრივ სისტემაში და როგორია შეფასება, ზოგადად, განსახილველ თემასთან მიმართებით საერთაშორისო ორგანიზაციების მხრიდან.

საფრანგეთში მოსამართლის მივლინება ხდება ქვედა ან იმავე ინსტანციაში, როგორც დისციპლინური სანქცია ან სასამართლოს რეორგანიზაციის დროს. ორივე შემთხვევაში კანონით განსაზღვრული პროცედურები დაცული უნდა იყოს^[72]. შესაბამისად, საფრანგეთში დისციპლინური სანქციის სახით შეიძლება ზედა ინსტანციიდან ქვედა ინსტანციაში მოსამართლის მივლინება.^[73].

საინტერესოა განსახილველი საკითხის გერმანული მოწესრიგებაც. კერძოდ, მოსამართლის ზედა ინსტანციიდან ქვედა ინსტანციაში მივლინებისათვის გერმანიაში აუცილებელია, რომ კმაყოფილდებოდეს შემდეგი კუმულატიური წინაპირობები: მივლინების საფუძველი იყოს სასამართლოს რეორგანიზაცია ან მისი იურისდიქციული საზღვრების ცვლილება და დასაქმება შეუძლებელი იყოს ისეთ სასამართლო უწყებაში, რომელშიც მოსამართლეებს იმ ოდენობის ხელფასს უხდიან, რა ოდენობის ხელფასიც მივლინებულ მოსამართლეს ჰქონდა.^[74]. მართალია, არსებობს შესაძლებლობა, რომ მოსამართლე მიავლინონ იმ ინსტანციაში, რომელშიც უფრო ნაკლები ოდენობით ანაზღაურება არის მოსამართლეთათვის გათვალისწინებული, თუმცა, აღსანიშნავია, რომ ხელფასის ცვლილება მოსამართლეს არ შეეხება. მას კვლავინდებურად შეუნარჩუნდება მივლინებამდე არსებული ხელფასი, ასევე, მისი გაზრდისა და კარიერული დაწინაურების ის შესაძლებლობები, რაც, ჩვეულებრივ, კანონმდებლობითაა გათვალისწინებული^[75].

რაც შეეხება საერთაშორისო ორგანიზაციების მოსაზრებებს, ამ მხრივ, საყურადღებოა, რომ ვენეციის კომისიის შეფასება. კერძოდ, მართალია, მოსამართლის ქვედა ინსტანციაში, ან სხვა სასამართლოში გადაყვანა ფორმალურად არ წარმოადგენს დისციპლინური პასუხისმგებლობის სახეს, თუმცა იგი, გარკვეულწილად, მაინც იწვევს უარყოფით ზეგავლენას მივლინებულ მოსამართლეებზე. შესაბამისად, ამ თვალსაზრისით იგი სწორედ დისციპლინურ სანქციას ჰგავს. მეტიც, განსხვავებით დისციპლინური პასუხისმგებლობის დაკისრებისა, რომელიც ეფუძნება კონკრეტულ გადაცდომებს მოსამართლის მხრიდან, მივლინების შესახებ გადაწყვეტილების შეფასების კრიტერიუმები უფრო ზოგადია და შესაბამის ორგანოს უტოვებს უფრო ფართო მიხედულების ზღვარს გადაიყვანოს ან არ გადაიყვანოს მოსამართლე ამა თუ იმ ინსტანციაში.^[76]

მოსამართლეთა გადაყვანის კრიტერიუმები, დასაბუთების ვალდებულება და გასაჩივრების მექანიზმი (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს და ქართული სასამართლოს პრაქტიკა)

როგორც უკვე აღინიშნა, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37¹ მუხლი არეგულირებს მოსამართლის სხვა სასამართლოში მივლინების წესს. მოსამართლეთა მივლინება მიღებული პრაქტიკაა სხვა მრავალ ევროპულ ქვეყანაში, თუმცა ის უნდა შეესაბამებოდეს გარკვეულ სტანდარტებს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო საქმეში „BİLGEN v. TURKEY“[1] მსჯელობს მოსამართლის მივლინების საკითხზე. საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიხედვით, თურქეთის კანონმდებლობის შესაბამისად, მოსამართლეები თანამდებობრივად იყოფიან 4 საფეხურად (grades), მოსამართლისთვის ერთი საფეხურიდან მეორეზე გადასვლისთვის სჭირდება გარკვეული სამუშაო სტაჟი და გამოცდილება. ხოლო ასეთი დაწინაურების შედეგად შესაძლებელია მოსამართლე გადავიდეს ერთი სასამართლოდან მეორე სასამართლოში, რათა დაბალანსებული იყოს სხვადასხვა ‘grades’ მქონე მოსამართლეების რაოდენობა სასამართლოში. მოსამართლე სივასი სწორედ ის მოსამართლე იყო, რომელიც გადაიყვანეს ანკარის სასამართლოში ზემოთ აღნიშნული პროცედურების გავლის შემდეგ. ბატონი სივასი თვლიდა, რომ მისი გადაყვანის დროს არ იყო გათვალისწინებული მისი გეოგრაფიული მდგომარეობა, ვინაიდან, მისი სახლიდან 400 კილომეტრის სიშორით იყო გადაყვანილი, ასევე გაუთვალისწინებელი დარჩა მისი ოჯახური ცხოვრება, ვინაიდან ჰყავდა სკოლის მოსწავლე შვილი, რომელზეც ის ზრუნავდა. ასევე, ის აპელირებდა, რომ არ ჰქონდა ქმედითი მექანიზმი გაესაჩივრებინა აღნიშნული გადაწყვეტილება და დაეცვა თავისი ინტერესები.

თურქეთის კანონმდებლობის მიხედვით, მოსამართლის გადაყვანის შემთხვევაში უნდა იქნეს გათვალისწინებული იქნეს მოსამართლის გეოგრაფიული ადგილმდებარეობა, ეკონომიკური მდგომარეობა, ის ფაქტი, თუ რამდენად ეძლევა მას შესაძლებლობა ჩაერთოს თავის სოციალურ და კულტურულ აქტივობაში, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ტრანსპორტირების შესაძლებლობა, ოჯახური მდგომარეობა და სხვ. (35-ე მუხლი). თუმცა, არ არსებობდა აღნიშნული გადაწყვეტილების გასაჩივრების მექანიზმი და ასევე არ ხდებოდა აღნიშნული გადაწყვეტილების დასაბუთება (რაც შემდგომში პრობლემური აღმოჩნდა სასამართლოსთვის).

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლომ იმსჯელა აღნიშნულ საქმეზე და საკმაოდ საინტერესო დასკვნები გამოიტანა, რაც ქართულ კანონმდებლობასთან შესაბამისობა მნიშვნელოვანია. სასამართლომ დაშვებულად სცნო მოსამართლეთა გადაყვანა იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს საჭიროა სასამართლოს გაძლიერებისთვის, მისი ეფექტურობის გაზრდისთვის. თუმცა, სასამართლომ პრობლემა ნახა იმ კომპონენტში, რომ შეუძლებელი იყო აღნიშნული გადაწყვეტილების გასაჩივრება. სასამართლოს მტკიცებით, გადაწყვეტილების გასაჩივრების კომპონენტი არის უმნიშვნელოვანესი მექანიზმი, რათა მოსამართლემ შეძლოს დაუსაბუთებელი გადაყვანის გადაწყვეტილებისგან ან სხვა გავლენისგან ეფექტურად დაიცვას თავი. თურქეთის სახელმწიფოს პოზიცია ემყარებოდა იმას, რომ მსგავსი გასაჩივრების მექანიზმის დანერგვით, მრავალი განცხადება შევიდოდა, რაც მოსამართლეთა გადაყვანის პროცედურას გაართულებს და დატვირთავს სასამართლოებს. რა თქმა უნდა, სასამართლოსთვის მგავსი არგუმენტი სავსებით მიუღებელი აღმოჩნდა.

მნიშვნელოვანია ყურადღება მივაქციოთ ევროპული სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილებაში ციტირებული საერთაშორისო პრაქტიკა, რასაც ის იზიარებს. იქიდან გამომდინარე, რომ წინამდებარე საქმეში აღნიშნული მსჯელობის აუცილებლობა არ დამდგარა, თუმცა სასამართლოს მიერ ციტირებული სტანდარტი მნიშვნელოვანია გათვალისწინებულ იქნეს საქართველოსთან მიმართებით.

„მოსამართლე, პრინციპში, არ შეიძლება დაინიშნოს სხვა სასამართლო თანამდებობაზე ან დაინიშნოს სხვაგან, თუნდაც დაწინაურების გზით, ამაზე თავისუფალი თანხმობის გარეშე. ამ პრინციპიდან გამონაკლისი დასაშვებია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც გადაცემა არის გათვალისწინებული და გამოტანილია დისციპლინური სახდელის სახით, სასამართლო სისტემის კანონიერი ცვლილების შემთხვევაში და დროებითი მეზობელი სასამართლოს გაძლიერების შემთხვევაში. მეზობელ სასამართლოში, ასეთი დავალების მაქსიმალური ხანგრძლივობა მკაცრად შეზღუდულია დებულებით“.

შესაბამისად, აღნიშნული დასკვნის მიხედვით, მოსამართლის გადაყვანა დასაშვებია მხოლოდ რამდენიმე მკაცრად შეზღუდულ შემთხვევაში: პირველი - როდესაც ეს არის დისციპლინარული პასუხისმგებლობის სახე; მეორე - როდესაც ხდება სასამართლოს სისტემის ცვლილება; მესამე - როდესაც საჭიროა მეზობელი სასამართლოს დროებით გაძლიერება. შესაბამისად, გადაყვანა შესაძლებელია, თუკი სახეზე არის მსგავსი შემთხვევა. საქართველოს „საერთო სასამართლოების შესახებ კანონის“ 37¹ მუხლის 1-ლ ნაწილში მოცემულია ჩამონათვალი, თუ როდის ხდება მოსამართლის გადაყვანა და ჩამონათვალში ხვდება ჩანაწერი „ან/და სხვა ობიექტური გარემოება“, მსგავსი ჩანაწერი იძლევა ფართო ინტერპრეტაციის შესაძლებლობას, რაც იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს აძლევს შესაძლებლობას მოსამართლე გადაიყვანოს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ეს არ არის განპირობებული სხვა სასამართლოს გაძლიერებით. როგორც ხედავთ, საერთაშორისისო გამოცდილებაც გვკარნახობს, რომ მკაცრად განსაზღვრულ შემთხვევაში უნდა ხდებოდეს მოსამართლის მივლინება და კანონში „ან/და სხვა ობიექტური გარემოება“ არის ფართო და ნაკლებად გასაზიარებელი.

აღსანიშნავია რომ სასამართლო წარმოება დამატებით სამოსამართლო რესურსს (სასამართლოს გაძლიერებას) მოითხოვს მხოლოდ მაშინ როდესაც კონკრეტული სასამართლოს იმაზე მეტი განსახილველი საქმე აქვს ვიდრე ამ სასამართლოს მოსამართლეებს შეუძლიათ განხილვა. ანუ პრობლემა ერთია, მაგრამ კანონმდებელს შეუძლია ეს საკითხი დაინახოს ორი პერსპექტივიდან და აღიქვას ის როგორც მოსამართლეების ნაკლებობად, ასევე განსახილველ საქმეთა სიჭარბედ.

ქართული კანონმდებლობის გასაჩივრებულ მოწესრიგებაში ისედაც გამოყოფილია რესურსების განაწილებასთან დაკავშირებული ორივე შემთხვევა როგორც მოსამართლეების ნაკლებობის ასევე საქმეების სიჭარბის შემთხვევები, ამის გარდა ობიექტურად შეუძლებელია ისეთი შემთხვევის წარმოდგენა როდესაც შეიძლება რაციონალური და საჭირო იყოს მოსამართლის საკუთარი ნების და წინასწარი ნებართვის გარეშე ერთი სასამართლოდან მეორეში გადაყვანა.

საკანონმდებლო ჩანაწერში სიტყვები “სხვა ობიექტური გარემოებები” როგორც წესი გამოიყენება მაშინ როდესაც კანონმდებელს არ შეუძლია ჩამოთვალოს და გაითვალისწინოს ყველა შესაძლო შემთხვევა როცა ნორმის გამოიყენება იქნება საჭირო, როგორც ზემოთ აღვნიშნე ამ შემთხვევაში სახეზე არ გავაქვს ასეთი შემთხვევა, რადგან მოსამართლის გადაყვანის რაციონალური საფუძვლების ჩამონათვალი განუსაზღვრელი არაა. აქედან გამომდინარე სიტყვები “სახა ობიექტური გარემოებები” ვერ ასრულებს საკუთარ მიზანს და ამის მაგივრად ქმნის გაუმართლებელ საფრთხეს რომ აღნიშნული წესი გამოყენებულ და აღქმული იქნეს სასამართლოს დამოუკიდებლობის და მოსამართლის გარანტიების საწინააღმდეგოდ. ამ მსჯელობას ემოწმება მართლმსაჯულების ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება W.Ż-ს საქმეში (N: C-487/19.)^[77] სადაც სასამართლო აღნიშნავს რომ, “აუცილებელია მოსამართლეები დაცულნი იყვნენ გარე ჩარევისგან ან ზეწოლისგან, რომელიც საფრთხეს უქმნის მათ დამოუკიდებლობას. მოსამართლეთა სტატუსსა და მოსამართლის მოვალეობის შესრულების მარეგულირებელი წესები, იმდაგვარად უდნა ჩამოყალიბდეს რომ გამორიცხოს არა მხოლოდ პირდაპირი ჩარევა, ინსტრუქციების მიცემის სახით, არამედ გამორიცხოს ზემოქმედების სახეები, რომლებიც უფრო ირიბია და მათ შეუძლიათ გავლენა მოახდინონ შესაბამისი მოსამართლეების გადაწყვეტილებებზე და ამგვარად ხელს უშლის მოსამართლეთა დამოუკიდებლობას და მიუკერძოებლობას. აღნიშნულით შეიძლება ზიანი მიადგეს ინდივიდთა ნდობას რომ დემოკრატიულ სახელმწიფოში სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება მხოლოდ სამართლის უზენაესობის პრინციპების შესაბამისად. (პარაგრაფი 110)” ამავე საქმეში სასამართლო აგრძელებს ამ მსჯელობას და საუბრობს მოსამართლის ერთი სასამართლოდან მეორეში გადაყვანის ეფექტზე. კერძოდ, სასამართლო მიიჩნევს რომ “მოსამართლის ასეთი გადაადგილება შეიძლება წარმოადგენდეს სასამართლო გადაწყვეტილებების შინაარსზე კონტროლის განხორციელების საშუალებას, რადგან ისინი, სავარაუდოდ, გავლენას მოახდენენ არა მხოლოდ მოსამართლეებისთვის მინიჭებული საქმეების ფარგლებსა და მათზე მინდობილ საქმეების განხილვაზე, არამედ აღნიშნულს ასევე მნიშვნელოვანი გავლენა აქვს მოსამართლეთა ცხოვრებაზე და კარიერაზე, ამდენად მოსამართლის უნებართვო გადაყვანას შეიძლება ჰქონდეს დისციპლინური სასჯელის მსგავსი ეფექტი. (პარაგრაფი 117)”

გაუმართლებელი რისკი და ასეთი რისკის არსებობის შემთხვევაში მიჩნეულია რომ საკანონმდებლო მოწესრიგება ვერ აკმაყოფილებს მის მიმართ წარდგენილ სტანდარტებს. სასამართლოს აზრით, მოსამართლის თანხმობის გარეშე სხვა სასამართლოში ან ერთი ინსტანციის სასამართლოს ორ ერთეულს შორის გადაყვანამ პოტენციურად შეიძლება შელახოს მოსამართლეთა გადაადგილების აკრძალვის (Irremovability) და სასამართლოს დამოუკიდებლობის პრინციპები. (პარაგრაფი 114)

ზემოხსენებული მსჯელობა არ ნიშნავს რომ მოსამართლის გადაყვანა ზემოაღნიშნული რისკების გამო საერთოდ დაუშვებელია. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო იზიარებს ვენეციის კომისიის ერთ-ერთ დასკვნას^[78] და ადასტურებს, რომ მოსამართლეთა გადაყვანა ერთი სასამართლოდან სხვა სასამართლოში საგამონაკლისო შემთხვევაში დასაშვებია. თუმცა, ამ ინსტიტუტის გამოყენებას ახლავს რისკები რომლებიც დაკავშირებულია მოსამართლეებზე ზეგავლენის მოხდენასთან. ამიტომაც მნიშვნელოვანია, რომ ნებისმიერი მოსამართლისთვის პროცედურული გარანტიები, რომლის მიხედვით, იძულებითი გადაყვანის კრიტერიუმები უნდა იყოს კანონში მკაფიოდ და ნათლად ჩამოყალიბებული. მოსამართლეს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა პოზიცია გამოხატოს მივლინებასთან დაკავშირებით და შემდგომში თუ საჭიროდ ჩათვლის გაასაჩივროს აღნიშნული გადაწყვეტილება სასამართლოში.

ზემოაღნიშნული სტანდარტების დაცვის საკითხი პრობლემურია სადავო ნორმებთან მიმართებით. კერძოდ, საერთო სასამართლოების შესახებ კანონის 37(პრიმა) მუხლის მე-4 ნაწილის შესაბამისად, მოსამართლის მივლინების შესახებ გადაწყვეტილება შეიძლება ერთჯერადად გასაჩივრდეს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს საკვალიფიკაციო პალატაში, ამ გადაწყვეტილების ჩაბარებიდან 7 დღის ვადაში. აღნიშნულ შემთხვევაში დგება საკითხი, პრაქტიკულად როგორ შეიძლება აღნიშნული გადაწყვეტილების გასაჩივრება, მაშინ როცა კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს მოსამართლის მივლინებაში გაშვების გადაწყვეტილების დასაბუთებას. მეტიც, კანონში არ არის კონკრეტული კრიტერიუმები ჩამოთვლილი, რომლის მიხედვით უნდა მოხდეს კონკრეტული მოსამართლის შერჩევა. საერთაშორისო გამოცდილებიდან გამომდინარე, კანონმდებლობაში უნდა იყოს ჩამოთვლილი მკაფიო კრიტერიუმები, რომელიც უნდა იქნეს გათვალისწინებული მოსამართლის მივლინებაში გაშვებისას, მაგალითად, საცხოვრებელი ადგილი, ოჯახური მდგომარეობა, ჯანმრთელობის მდგომარეობა, ეკონომიკური მდგომარეობა და სხვ.

შესაბამისად, ქართული კანონმდებლობის მიხედვით, არ ხდება არანაირი წინასწარ დადგენილი კრიტერიუმების მიხედვით ერთი კონკრეტული მოსამართლის სხვა სასამართლოში გადაყვანა (როცა თურქეთის კანონმდებლობა ამას ითვალისწინებდა). შესაბამისად, შეუძლებელია იმის მტკიცებაც, თუ რატომ მოხდა ერთი მოსამართლის მივლინებაში გაგზავნა მეორეს მაგივრად, ანუ კონკრეტულად რატომ შეირჩია ‘X’ მოსამართლე და არა ‘Y’. ეს ყოველივე, კანონმდებლობის მიხედვით არ არის სავალდებულო დასასაბუთებლად, არამედ დამოკიდებულია თვით იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს თვალთახედვაზე, ხოლო აღნიშნული თვალთახედვა კონკრეტულად რა ობიექტურ კრიტერიუმებს უნდა ეყრდნობოდეს დაუდგენელია და არც მოთხოვნილია დასაბუთდეს. შესაბამისად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს არ უწევს საკუთარი გადაწყვეტილების დასაბუთება, ვინაიდან არც არსებობს დადგენილი წესი, რაზეც დაყრდნობით მას მოუწევდა გადაწყვეტილების დასაბუთება. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონში არსებული გასაჩივრების მექანიზმი ნაკლებად ეფექტურია, ვინაიდან არ არსებობს დასაბუთების ვალდებულება, ხოლო დასაბუთების გარეშე გასაჩივრების მექანიზმი შეიძლება ნაკლებად პერსპექტიული იყოს.

განსახილველ საკითხთან მიმართებით აღსანიშნავია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული სტანდარტები საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”. მართალია, აღნიშნულ საქმეში განხილული იყო მოსამართლეების განწესების საკითხი თანამდებობაზე, კერძოდ, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ, მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებაზე უარის თქმის საკითხი, თუმცა სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებული სტანდარტები რელევანტურია ამ შემთხვევაშიც.

მოსარჩელეები ამტკიცებდნენ, რომ არ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მოსამართლის თანამდებობის დაკავებაზე უარის თქმის შემდგომ, პირს არ აქვს ეფექტური შესაძლებლობა გაასაჩივროს აღნიშნული გადაწყვეტილება, ვინაიდან არ არსებობდა საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების დასაბუთების პირდაპირი ვალდებულება: “თავისთავად გამორიცხავს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებას, რაც აზრს უკარგავს საბჭოს გადაწყვეტილების სასამართლოში გასაჩივრებას. მათი აზრით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება ილუზორული გახდება, თუ პირს მხოლოდ ფორმალურად შეეძლება მიმართოს სასამართლოს და სასამართლო ვერ შეძლებს შეაფასოს უფლების შეზღუდვის მართლზომიერება, ვინაიდან კანონმდებლობით გადაწყვეტილების მიმღებ ორგანოს არ მოეთხოვება მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთება.”

სასამართლო განმარტავს, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მოსამართლის განწესების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება, სრულიად არის არა პოლიტიკური მიზანშეწონილობით, ზოგადად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილება გამომდინარეობს არაპოლიტიკური მიზანშეწონილობით. შესაბამისად, მოსამართლეთა გადაყვანის საკითხიც, არ შეიძლება აღქმულ იქნეს როგორც პოლიტიკური გადაწყვეტილება, შესაბამისად არაპოლიტიკური გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულება (სტანდარტი) უფრო მაღალია, ვიდრე პოლიტიკურის.

ასევე სასამართლო მსჯელობს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებებზე როგორც დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელების მექანიზმი. სასამართლოს მტკიცებით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოქმედებს დისკრეციის ფარგლებში, თუმცა დისკრეცია არ გულისხმობს შეუზღუდავ უფლებამოსილებას, ანუ გადაწყვეტილება შებოჭილი არის კანონის მოთხოვნებით. სასამართლო უთითებს; “სახელმწიფო თანამდებობაზე განწესების თაობაზე ობიექტური გადაწყვეტილების მიღებისთვის აუცილებელია, გადაწყვეტილება ემყარებოდეს წინასწარგანსაზღვრულ, შეძლებისდაგვარად ობიექტურ და გადამოწმებად კრიტერიუმებს. ასეთ პირობებში შესაძლებელი ხდება გადაწყვეტილების მიმღები პირების თვითნებობის, მიკერძოებულობისა და დისკრეციული უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების საფრთხეების მაქსიმალურად გამორიცხვა. აუცილებელია, მკაფიოდ განისაზღვროს არა მხოლოდ დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლები, არამედ - ობიექტური და წინასწარგანსაზღვრული, გადამოწმებას დაქვემდებარებადი კრიტერიუმები“.

აღნიშნული სტანდარტების დაცვა ასევე რელევანტურია მოსამართლეთა გადაყვანის საკითხზე გადაწყვეტილების მიღების დროსაც, ამ გადაწყვეტილების მნიშვნელობიდან გამომდინარე, მითუმეტეს რომ იგი შესაძლებელია მიღებულ იქნეს კონკრეტული მოსამართლის თანხმობის გარეშე, რაც ზრდის ამ მექანიზმის გავლენის ხარისხს ინდივიდუალურ მოსამართლის მიერ თავისი საქმიანობის განხორციელებაზე. როგორც უკვე აღინიშნა, სადავო ნორმებიდან გამომდინარე, არ არის განსაზღვრული შესაბამისი კრიტერიუმები და ადეკვატური პროცესი, რომელიც ერთი მხრივ უზრუნველყოფდა მოსამართლეთა მიერ თავიანთი საქმიანობის შეუფერხებლად განხორციელებას და მეორე მხრივ გამორიცხავდა მივლინების ინსტიტუტის ბოროტად გამოყენებას და მოსამართლეებზე ზეგავლენის მოხდენის საფრთხეებს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 37 პრიმა მუხლის მე-2 პუნქტი ვერ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს.

^[1] “საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2019 წლის 13 დეკემბრის 5569-Iს კანონი. ხელმისაწვდმია შემდეგ ბმულზე.

^[2] იხ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე 2021 წლის 30 დეკემბრის 1346-VIIრს-Xმპ საქართველოს კანონის 75(1) მუხლის მე-8 პუნქტის ბ.ზ ქვეპუნქტი. საკანონმდებლო ცვლილება იხილეთ შემდეგ ბმულზე.

^[3] განმარტებითი ბარათი საქართველოს ორგანული კანონის პროექტზე „საქართველოს ორგანულ კანონში „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ცვლილების შეტანის შესახებ“, იხ.ბმული <https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/289974>, [16.06.2023].

^[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-30.

^[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 14 მაისის N2/2/516,542 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები ალექსანდრე ბარამიძე, ლაშა ტუღუში, ვახტანგ ხმალაძე და ვახტანგ მაისაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-29.

^[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428,447,459 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” II-19.

^[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 30 ოქტომბრის №2/3/406,408 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი და საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ” II-36.

^[8] Cantoni v. France, § 29; Kafkaris v. Cyprus [GC], § 140; Del Río Prada v. Spain [GC], § 79

^[9] აღნიშნული განსაკუთრებით რელევანტურია მოსამართლის მიერ სისხლის სამართლის საქმეებთან დაკავშირებით საჯარო განცხადების გაკეთებისას; ამ დროს მოქმედებს პირის უდანაშაულობის პრეზუმფცია, რაც მოსამართლეს ავალდებულებს, არ გამოხატოს პირადი მოსაზრება პირის ბრალეულობის შესახებ. იხ.: ECtHR Previti v. Italy (dec.), 8.12.2009, Appl. no. 45291/06, § 253.

^[10] CCJE Opinion No. 3 (2002), para 40, cf. Bangalore Principles, para 2.4

^[11] ECtHR Lavents v. Latvia, 28.11.2002, Appl. no. 58442/00, § 119; Buscemi v. Italy, 16.9.1999, Appl. no. 29569/95, § 68

^[12] Commentary on the Bangalore Principles, para 136, ასევე: paras 45, 65, 71; Bangalore Principles, paras 2.2, 2.4.

^[13] ECtHR Baka v. Hungary [GC], 23.06.2016, Appl. no. 20261/12, § 171; Panioglu v. Romania, 8.10.2020, Appl. no. 33794/14, § 119;

^[14] Kudeshkina v. Russia, 26.2.2009, Appl. no. 29492/05, § 93.

^[15] the Report of the UN Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, 29 April

2019, A/HRC/41/48, para 42.

^[16] CCJE Opinion No. 25 (2022) on freedom of expression of judges, recommendations, para 2.

^[17] CCJE Opinion No 23 (2020).

^[18] Report of the UN Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers, 29 April 2019,

A/HRC/41/48, para 69; see also Commentary on the Bangalore Principles, para 138; CCJE Opinion

No. 3 (2002), paras 33-34.

^[19] the Commentary on Bangalore Principles, para 156.

^[20] CCJE Opinion No. 25 (2022) on freedom of expression of judges, para 47

^[21] CDL-AD(2010)004-e – “Report on the Independence of the Judicial System Part I: The Independence of Judges”,

adopted by the Venice Commission at its 82nd Plenary Session (Venice, 12-13 March 2010), Study No. 494/2008,

Strasbourg, 16 March 2010, გვ.3 ხელმისაწვდომია: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2010)004-e

^[22] CDL-AD(2010)004-e – “Report on the Independence of the Judicial System Part I: The Independence of Judges”,

adopted by the Venice Commission at its 82nd Plenary Session (Venice, 12-13 March 2010), Study No. 494/2008,

Strasbourg, 16 March 2010, გვ. 3, ხელმისაწვდომია: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2010)004-e

^[23] CDL-AD(2010)004-e – “Report on the Independence of the Judicial System Part I: The Independence of Judges”,

adopted by the Venice Commission at its 82nd Plenary Session (Venice, 12-13 March 2010), Study No. 494/2008,

Strasbourg, 16 March 2010, § 62. ხელმისაწვდომია: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2010)004-e

^[24] Council of Europe standards on judicial independence, გვ. 7, ხელმისაწვდომია: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2021/690623/EPRS_BRI(2021)690623_EN.pdf

^[25] CCJE Opinion No. 25 (2022) on freedom of expression of judges §36, ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/opinion-no-25-2022-final/1680a95347%0A%0A

^[26] Cf. ECtHR Previti v. Italy (dec.), 8.12.2009, Appl. no. 45291/06; cf. CCJE Opinion No. 18 (2015), para 42.

^[27] CDL-AD(2010)004-e – “Report on the Independence of the Judicial System Part I: The Independence of Judges”,

adopted by the Venice Commission at its 82nd Plenary Session (Venice, 12-13 March 2010), Study No. 494/2008,

Strasbourg, 16 March 2010, § 62. ხელმისაწვდომია: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2010)004-e

^[28] Cdl-Ad(2015)018, European Commission For Democracy Through Law (Venice Commission) Report On The Freedom Of Expression Of Judges https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2015)018-e

^[29] CDL-AD(2010)004-e – “Report on the Independence of the Judicial System Part I: The Independence of Judges”,

adopted by the Venice Commission at its 82nd Plenary Session (Venice, 12-13 March 2010), Study No. 494/2008,

Strasbourg, 16 March 2010, § 62. ხელმისაწვდომია: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2010)004-e

^[30] Cdl-Ad(2015)018, European Commission For Democracy Through Law (Venice Commission) Report On The Freedom Of Expression Of Judges https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2015)018-e

^[31] Venice Commission, CDL-AD(2015)018, Report on the freedom of expression of judges, paragraphs 29-44; Recommendation CM/Rec(2010)12 of the Committee of Ministers to member states on judges: independence, efficiency and responsibilities, paragraph 21. See also CDL-AD(2013)035, Opinion on the draft Code on Judicial Ethics of the Republic of Tajikistan, paragraphs 65-66; CDL-AD(2014)018, Joint opinion of the Venice Commission and OSCE/ODIHR on the draft amendments to the legal framework on the disciplinary responsibility of judges in the Kyrgyz Republic, paragraph 34; CDLAD(2017)019, Opinion on the Draft Judicial Code of Armenia, paragraph 54; CDL-AD(2016)013, Opinion on the Draft Code of Judicial Ethic of the Republic of Kazakhstan, paragraphs 62, 65

^[32] Opinion of the Venice Commission for Georgia, CDL-AD(2022)010, On the December 21 Amendments to the Organic Law of Common Courts, paragraphs 62-69.

^[33] Opinion of the Venice Commission for Georgia, CDL-AD(2022)010, On the December 21 Amendments to the Organic Law of Common Courts, paragraphs 62.

^[34] Venice Commission for Georgia, CDL-AD(2023)006, Follow-up Opinion to Four Previous Opinions Concerning the Organic Law on Common Courts, III-I (Grounds for disciplinary liability), page 11.

^[35] კომენტარი სამოსამართლო ქცევის ბანგალორის პრინციპებზე,სექტემბერი 2007 წელი, “Drafting History”, გვ 16, ხელმისაწვდომია: LINK.

^[36] ბანგალორის პრინციპები, ნოემბერი, 2002 წელი, მე-4 “ღირებულება”, 4.6-ე პუნქტი.

^[37] კომენტარი სამოსამართლო ქცევის ბანგალორის პრინციპებზე, გაეროს ნარკოტიკებისა და დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლის ბიურო, სექტემბერი 2007 წელი, “Value 4: Propriety”, გვ 95, პარ. 135, ხელმისაწვდომია: LINK.

^[38] იქვე, გვ 95, პარ 136.

^[39] იქვე, გვ 96, პარ 138

^[40] იქვე, გვ 96, პარ 139

^[41] იქვე, გვ 97, პარ 140

^[42] მოხსენება მოსამართლეებისა და იურისტების დამოუკიდებლის თაობაზე, მოსამართლეებისა და იურისტების დამოუკიდებლის თაობაზე გაეროს სპეციალური მომხსენებელი, გაეროს ადამიანის უფლებათა საბჭო, ორმოცდამეერთე სესია, 24 ივნისი - 12 ივლისი, 2019 წელი, “Regional standards”, გვ. 6, პარ 23; ხელმისაწვდომია: LINK

^[43] იქვე, “IV. Freedom of expression”, გვ 7, პარ 33.

^[44] იქვე, “VI. Political rights”, გვ 13, პარ 66.

^[45] იქვე, პარ 67

^[46] იქვე, პარ 68

^[47] იქვე, პარ 69.

^[48] იქვე

^[49] იქვე, გვ 14, პარ 71

^[50] იქვე, პარ 73

^[51] იქვე, გვ 18, პარ 104

^[52] ამერიკის იურისტთა ასოციაციის მოსამართლეთა ქცევის სამოდელო კოდექსი, თებერვალი 2007, მე-4.1 პრინციპი, გვ 58. ხელმისაწვდომია: LINK

^[53] იქვე, გვ 59, პარ 3

^[54] იქვე, გვ 61, პარ 13.

^[55] German Judiciary Act, Division 5, Section 39

https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_drig/englisch_drig.html#p0164

^[56] VENICE COMISSION REPORT ON THE FREEDOM OF EXPRESSION OF JUDGES, Adopted by the Venice Commission, a its 103rd Plenary Session, pg 6. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2015)018-e

^[57] VENICE COMISSION REPORT ON THE FREEDOM OF EXPRESSION OF JUDGES, Adopted by the Venice Commission, a its 103rd Plenary Session, pg 7. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2015)018-e

^[58] VENICE COMISSION REPORT ON THE FREEDOM OF EXPRESSION OF JUDGES, Adopted by the Venice Commission, a its 103rd Plenary Session, pg 13. https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2015)018-e

^[59] LAW no. 303/2004 On the Statute of Judges and Prosecutors, Title I, Chapter II, Art. 9(2). https://archive.rai-see.org/wp-content/uploads/2015/08/LAW_no._303_2004_On_the_Statute_of_Judges_and_Prosecutors.pdf

^[60] LAW no. 303/2004 On the Statute of Judges and Prosecutors, Title IV, Chapter II, Art. 99. https://archive.rai-see.org/wp-content/uploads/2015/08/LAW_no._303_2004_On_the_Statute_of_Judges_and_Prosecutors.pdf

^[61] ABA MODEL CODE OF JUDICIAL CONDUCT, CANON 4, RULE 4.1, FEBRUARY 2007. https://asbar.org/wp-content/uploads/attachments/ABA_MCJC_approved.authcheckdam.pdf

^[62] Code of Conduct for United States Judges, Canon 3.A.6. https://www.uscourts.gov/judges-judgeships/code-conduct-united-states-judges

^[63] იხ. European Commission for Democracy through Law (Venice Commision) Follow-up opinion to four previous opinions concerning the organic law on common courts, March 14, 2023 <https://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL-AD(2023)006-e>

^[64] იქვე, გვ.5

^[65] იქვე, გვ.12

^[66] The 2022 Opinion, para. 81 (2)

^[67] იხ. საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივის შეფასება ვენეციის კომისიის დასკვნაზე <venetsiis-komisiis-daskvnis-shefaseba> [14.06.23]

^[68] იხ. European Charter on the statute for judges <https://rm.coe.int/16807473ef#:~:text=The%20statute%20for%20judges%20aims,of%20his%20or%20her%20rights.>

^[69] იხ. USAID Fair Justice Project, “Some procedural aspects of transferring judges”, June 2014

^[70] იქვე, გვ.4

^[71] იქვე, გვ.8

^[72] Taylor G., SOME PROCEDURAL ASPECTS OF TRANSFERRING JUDGES: A COMPARISON BETWEEN FRANCE, SWEDEN, LITHUANIA, GERMANY, AND POLAND, 2014, 8. იხ. <: https://pdf.usaid.gov/pdf_docs/PA00M1H3.pdf >

^[73] იქვე, French Law on the Status of the Judiciary-ის 45-ე მუხლის მე-5 ნაწილი, 26.

^[74] German Federal Judiciary Act-ის 32-ე მუხლის პირველი ნაწილი. იხ< https://www.gesetze-im-internet.de/englisch_drig/englisch_drig.html >

^[75] იქვე, 33-ე მუხლის პირველი ნაწილი.

^[76] EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION), COMPILATION OF VENICE COMMISSION OPINIONS AND REPORTS CONCERNING VETTING OF JUDGES AND PROSECUTORS, Strasbourg, 19 December 2022, 16. იხ <: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-PI(2022)051-e >

^[77] The relevant extracts from Court of Justice of the European Union, JUDGMENT OF THE COURT (Grand Chamber) In Case C-487/19.

^[78] At its 86th Plenary Session (25-26 March 2011), the Venice Commission adopted a final opinion on the Draft Law on the High Council for Judges and Prosecutors (of 27 September 2010) of Turkey.