თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობები“

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი და მე-4 პუნქტებით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

მარჩენალდაკარგული შშმ პირებისთვის

სოციალური პაკეტის მიღების შეზღუდვა

„სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ (შემდეგში - „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობები“) მე-5 მუხლის თანახმად, ერთი მხრივ, 18 წლამდე ასაკის ბავშვის მშობლის ან მშობლების გარდაცვალება, ხოლო, მეორე მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობის დადგენილი სტატუსი, დამოუკიდებლად წარმოადგენენ სოციალური პაკეტით განსაზღვრული ფულადი გასაცემლის მიღების საფუძვლებს.

მარჩენალდაკარგულ პირს წარმოადგენს ერთ-ერთი ან ორივე გარდაცვლილი მშობლის შვილი (შვილები) 18 წლის ასაკის მიღწევამდე.[1] ხოლო, შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე არის პირი, რომელსაც ასეთი სტატუსი მინიჭებული აქვს „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად.[2]

„სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მარჩენალის გარდაცვალების გამო სოციალური პაკეტი ენიშნებათ: ვ.ა) საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედებებში გარდაცვლილთა შვილებს 18 წლის ასაკამდე – 144 ლარის ოდენობით; ვ.ბ) სხვა სახელმწიფოთა ტერიტორიაზე საბრძოლო მოქმედებების დროს ან შემდგომ პერიოდში გარდაცვლილი, აგრეთვე ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედების შემდგომ პერიოდში გარდაცვლილი მეომრის შვილებს 18 წლის ასაკამდე – 122 ლარის ოდენობით; ვ.გ) პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებული პირის გარდაცვალების შემთხვევაში გარდაცვლილი პირის შვილებს 18 წლის ასაკამდე – 107 ლარის ოდენობით; ვ.დ) სხვა თითოეულ მარჩენალდაკარგულს – 100 ლარი.

ხოლო, „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი განსაზღვრავს შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე ბავშვების სოციალური პაკეტის ოდენობას: დ.ა) საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედებებში გარდაცვლილთა შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე ბავშვს – 319 ლარი; დ.ბ) სხვა სახელმწიფოთა ტერიტორიაზე საბრძოლო მოქმედებების დროს ან შემდგომ პერიოდში გარდაცვლილი, აგრეთვე ტერიტორიული მთლიანობისათვის, თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისათვის საბრძოლო მოქმედების შემდგომ პერიოდში გარდაცვლილი მეომრის შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე ბავშვს – 297 ლარი; დ.გ) პოლიტიკური რეპრესიების მსხვერპლად აღიარებული პირის გარდაცვალების შემთხვევაში, გარდაცვლილი პირის შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე ბავშვს – 282 ლარი; დ.დ) სხვა შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის მქონე ბავშვებს – 275 ლარი.

„სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით, დაუშვებელია ორი ან მეტი სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღება. ხოლო, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი კი განსაზღვრავს, რომ ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, როდესაც პირს წარმოეშობა უფლება, მიიღოს რამდენიმე სარგებელი, მას აქვს მხოლოდ ერთ-ერთი სარგებლის მოთხოვნის უფლება სააგენტოში წარდგენილი განცხადების შესაბამისად. შესაბამისად, როდესაც არასრულწლოვანი, როგორც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი იღებს შესაბამის ფულად გასაცემელს და მას წარმოეშვება დამატებით საფუძველი - კერძოდ, გახდება მარჩენალდაკარგული (ან პირიქით, მარჩენალდაკარგული ბავშვი გახდება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი) - უნდა აირჩიოს, რომელიმე ერთი სოციალური პაკეტი.

პრობლემის არსი

საქართველოში მოქმედი ზოგადი რეგულაციები კრძალავს ორი ან მეტი სარგებლის ერთდროულად მიღებას, ასევე დაუშვებლად მიიჩნევს ორი ან მეტი სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღებას.^[3] ამგვარად, აღნიშნული ზოგადი წესიდან გამომდინარე, მარჩენალდაკარგული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი, ერთდროულად ვერ მიიღებს მარჩენალდაკარგულის დახმარებას და შეზღუდული შესაძლებლობის გამო მინიჭებულ სოციალურ პაკეტს.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, ასევე მარჩენალდაკარგული ბავშები, ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, მნიშვნელოვანი სოციალური და ეკონომიკური დაუცველობის წინაშე დგანან.

ამ მიმართულებით, გადამწყვეტია, თუ რა მიზანი გააჩნია, ერთი მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობის გამო სოციალურ პაკეტს და მეორე მხრივ, მარჩენალდაკარგული არასრულწლოვანი პირისთვის სოციალური პაკეტის გაცემას.

შეზღუდული შესაძლებლობის გამო სოციალური პაკეტის მიზანია შესაბამის პირს გადასცეს ის ფინანსური რესურსი, რომელიც მას დაეხმარება გარემოს, საზოგადოების მიერ შექმნილი ხელოვნური ბარიერების დაძლევაში. ამგვარად, მისი ამოცანა სპეციფიკურად შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე ხარჯების დაფარვაა. რაც შეეხება მარჩენალდაკარგულისთვის დახმარებას, მისი ზოგადი მიზანია იმ ბავშვების სოციალური დაცვა რომელთაც ერთ-ერთი ან ორივე მშობელი გარდაცვლილი ჰყავთ, ასაკიდან გამომდინარე საკუთარ თავზე ზრუნვა და საკუთარი საჭიროებების ფინანსური უზრუნველყოფა დამოუკიდებლად არ შეუძლიათ. შესაბამისად, მშობლის მზრუნველობამოკლებულ ბავშვებს, მეტი სოციალური გარანტიით აღჭურავს.

ამგვარად, არასრულწლოვანი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირისთვის, მშობლის ან მშობლების გარდაცვალება არ უნდა განაპირობებდეს შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე სოციალური პაკეტის და მარჩენალდაკარგულის დახმარების თანადროულად მიღების გამორიცხვას.

ისევე, როგორც მშობლის მზრუნველობასმოკლებული ბავშვისთვის შესაძლებლობის შეზღუდვის წარმოშობა, არ უნდა განაპირობებდეს შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე სოციალური პაკეტის და მარჩენალდაკარგულის დახმარების თანადროულად მიღების გამორიცხვას.

საქართველოს სახალხო დამცველი ამ საკითხზე მსჯელობისას ითვალისწინებს, რომ მისი გადაწყვეტისას სახელმწიფოს ფინანსური რესურსები მნიშვნელოვანი ინდიკატორია. თუმცა იმავდროულად, არსებითად მიიჩნევს, საზოგადოებაში მიმდინარეობდეს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებებზე დაფუძნებული მსჯელობა, ხოლო შემდგომში მათი უფლებრივი მდგომარეობის გაუმჯობესებისთვის მუდმივად იდგმებოდეს ნაბიჯები. აქედან გამომდინარე, ხაზგასასმელია ის ძირითადი პრინციპები, რომელსაც უნდა ეყრდნობოდეს სოციალური სისტემა, რომლის მიზანია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საზოგადოებაში ღირსეული ცხოვრების პირობების უზრუნველყოფა. მსჯელობა შეეხება არასრულწლოვან შშმ პირებს, თუმცა საკითხის სრულყოფილად შესწავლის მიზნით იგი რიგ შემთხვევებში დაფარავს სრულწლოვანი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სოციალურ-ეკონომიკურ მდგომარეობას (რამდენადაც სახელმწიფოს აქვს ვალდებულება, გამოიყენოს „ცხოვრების ყველა ეტაპის“ მიდგომა (life cycle approach)).[4]

აღნიშნულ საკითზე მსჯელობისას არსებითია იმ გარემოების შეფასება, თუ რა ხარჯებთან არის დაკავშირებული საქართველოში შეზღუდული შესაძლებლობის არსებობა. უფრო კონკრეტულად, საქართველოში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის საზოგადოებაში არსებული ბარიერების სიმრავლე და პრობლემურობა, რაც ამ ტიპის ხარჯებს ზრდის.

მსოფლიო ბანკისა და ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ხედვით, ზოგადი თვალსაზრისით, შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე ხარჯები დიდია, როგორც ეკონომიკური, ასევე სოციალური თვალსაზრისით. შეზღუდული შესაძლებლობიდან მომდინარე ხარჯები არის როგორც პირდაპირი, ასევე არაპირდაპირი.[5] თავის მხრივ, აღნიშნული ხარჯების დათვლის უნიფიცირებული მიდგომები არ არსებობს, ხოლო ერთიანი კონცეფციის ჩამოყალიბებას ბევრი რამ ართულებს, მათ შორის, ქვეყნების მიხედვით განსხვავებული საჯარო პროგრამები/სერვისები, მონაცემების შეგროვების სხვადასხვა მეთოდოლოგიები, შრომის ბაზრის თავისებურებები და ამ სფეროში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების მონაწილეობის გენდერულ, ასაკობრივ და განათლების ჭრილში გაზომვის მონაცემების არასაკმარისობა.[6] პირდაპირი ხარჯების მაგალითია: ხარჯები, რომელსაც გაწევენ შესაბამისი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი და მისი ოჯახის წევრები; ხარჯები, რასაც სახელმწიფო გასცემს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებზე და შესაბამისი საჯარო პროგრამების ღირებულება.[7] არაპირდაპირი ხარჯების მაგალითია ეკონომიკური და არაეკონომიკური ხარჯები.[8] ამის მაგალითებია: არასათანადო პროდუქტიულობა, რაც გამოწვეულია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის განათლებაში არასაკმარისი ინვესტირებით. ამასთან არის დაკავშირებული, რომ შესაბამისი გადასახადები არ შემოდის ბიუჯეტში. შრომის ბაზარში ნაკლები ჩართულობის გამო გადასახადების დაკარგვის საკითხი აქტუალურია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის ოჯახის წევრების შემთხვევებშიც. ასევე მნიშვნელოვანია სოციალური იზოლაციისა და სტრესის საკითხი.[9]

ამგვარად, შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე პირდაპირი თუ არაპირდაპირი ხარჯები შესაძლებელია გაწიოს, როგორც შესაბამისმა პირმა და ოჯახმა, ასევე სახელმწიფომ. სახელმწიფოს მიერ მონაწილეობა შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე ხარჯებში შესაძლებელია გამოიხატებოდეს თავად შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის ფინანსური ბენეფიტების გაცემაში, ასევე მათთვის სათანადო სერვისების შექმნაში. გარდა ამისა, სახელმწიფო ხელისუფლებას ევალება იმგვარი პოლიტიკის უზრუნველყოფა, რომელიც წაახალისებდა კერძო სექტორს, რომ მათ საქმიანობაში გაზარდონ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ჩართულობა. არანაკლებ მნიშვნელოვანია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ოჯახის წევრებისთვის, უფრო კონკრეტულად, მათზე მზრუნველი პირებისთვის სათანადო ღონისძიებების გათვალისწინება, მაგალითად, შრომის კანონმდებლობაში. შესაძლებელია სახელმწიფომ უზრუნველყოს, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მხარდამჭერების მიერ გაწეული მზრუნველობით საქმიანობის მხარდაჭერაც.

შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე შესაბამის პირსა და მის ოჯახზე მნიშნელოვანი წნეხი მოდის, განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც მათ უწევთ საზოგადოების მიერ შექმნილი ბარიერების დაძლევა, რაც საქართველოს შემთხვევაშიც მძაფრია. როგორც კვლევები მიუთითებს, ხშირ შემთხვევაში შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს, იმისთვის რომ ჩართული იყოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, სჭირდება ადამიანური რესურსით დახმარება. როგორც წესი, ამ როლს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის ოჯახის წევრები ირგებენ. შედეგად, ასეთ ოჯახებში დასაქმების მაჩვენებელი დაბალია, რაც გამოხატება ოჯახის შემოსავლის სიმცირეში და ასეთი ოჯახები, როგორც წესი რაიმე დანაზოგს ვერ აკეთებენ. ოჯახები, რომელშიც არის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი მათი სიღარიბის მაჩვენებელი 32 პროცენტიდან 42 პროცენტამდე იზრდება.

იმ პირობებში, როდესაც შშმ პირის ცხოვრებაში განსაკუთრებული როლი აკისრია ოჯახის წევრებს, განსაკუთრებით კი მშობლებს, მშობლების გარდაცვალება რა თქმა უნდა კიდევ უფრო მოწყვლადს ხდის არასრულწლოვან შშმ პირს ცხოვრების სათანადო სტანდარტით სარგებლობის პროცესში.

ამავე პროცესში არსებითია ნახსენები იყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების განათლების მიღების უფლება. მათთვის არ არის უზრულველყოფილი ინკლუზიური განათლება, რაც ამცირებს საზოგადოებაში მათი სრული მონაწილეობის შანსებს. 18 წლამდე ასაკი კი სწორედ ის პერიოდია როდესაც ადამიანი იღებს ზოგად განათლებას, ავითარებს საბაზისო უნარებს და ყალიბდება. შედეგად, უკვე სრულწლოვანების ასაკში კიდევ უფრო შემცირდება მაღალანაზღაურებად და საშუალოანაზღაურებად პოზიციებზე მათი დასაქმების მაჩვენებელი. ასევე საზოგადოების სტერეოტიპული ხედვები და სტიგმები გამოიხატება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დასაქმების დაბალ მაჩვენებელში. შესაბამისად, მათ სრულწლოვანების ასაკში კიდევ უფრო გაუჭირდება ცხოვრების სათანადო პირობების შექმნა, ვინაიდან მათთვის როგორც მზრუნველობასმოკლებულ და მარჩენალდაკარგულ არასრულწლოვან შშმ პირებზე არ იყო უზრუნველყოფილი შესაბამისი პირობები, რაც მათ ამ სირთულის გადალახვაში, მათ შორის სარჩოს კომპენსირებაში, სრულყოფილი განათლებისა და არასრულწლოვნის განვითარებისთვის მნიშვნელოვანი პირობებით სარგებლობაში დაეხმარებოდა.

სადავო ნორმის შინაარსი

საკითხის განხილვისთვის არსებითია შესაბამისი საკანონმდებლო ბაზის ანალიზი. „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, სოციალური დახმარება არის ნებისმიერი სახის, ფულადი ან არაფულადი ხასიათის სარგებელი, რომელიც განკუთვნილია სპეციალური მზრუნველობის საჭიროების მქონე პირისათვის, ღატაკი ოჯახისათვის ან უსახლკარო პირისათვის.[10] ამავე კანონის მე-6 მუხლის შესაბამისად, სოციალური დახმარების ერთ-ერთ სახეს წარმოადგენს სოციალური პაკეტი. კანონის მე-12¹ მუხლის შესაბამისად კი, სოციალური პაკეტი არის ყოველთვიური ფულადი სარგებელი ან/და სარგებლების (ფულადი და არაფულადი სარგებლები) ერთობლიობა, რომლის მოცულობა, მიმღებ პირთა წრე, გაცემის წესი და პირობები განისაზღვრება საქართველოს მთავრობის დადგენილებით. სოციალური პაკეტის დანიშვნის საფუძვლებია: ა) შეზღუდული შესაძლებლობის სტატუსის დადგენა; ბ) მარჩენალის გარდაცვალება. თავის მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს სტატუსი ენიჭება „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად.[11]

„სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონეა პირი, რომელსაც მყარი ფიზიკური, ფსიქიკური, ინტელექტუალური ან სენსორული დარღვევები აქვს, რომელთა სხვადასხვა დაბრკოლებასთან ურთიერთქმედებამ შესაძლოა ხელი შეუშალოს საზოგადოებრივ ცხოვრებაში ამ პირის სრულ და ეფექტიან მონაწილეობას სხვებთან თანაბარ პირობებში.[12]

ამავე კანონის, მე-10 მუხლის თანახმად, შესაძლებლობის შეზღუდვა არის ისეთი მყარი ფიზიკური, ფსიქიკური, ინტელექტუალური ან სენსორული დარღვევები, რომლებიც განაპირობებს ქმედობაუნარიანობის დროებით ან სამუდამო შეზღუდვას. ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვის სიმძიმის მიხედვით ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვა განისაზღვრება შემდეგი ხარისხით: ა) მსუბუქად გამოხატული; ბ) ზომიერად გამოხატული; გ) მნიშვნელოვნად გამოხატული; დ) მკვეთრად გამოხატული. შესაძლებლობის შეზღუდვის სტატუსის დადგენის საფუძველს კი, წარმოადგენს ქმედობაუნარიანობის ზომიერად, მნიშვნელოვნადდა მკვეთრად გამოხატული შეზღუდვა.

„სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის თანახმად, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სოციალური დაცვა გულისხმობს, სახელმწიფოს მიერ გარანტირებული მუდმივი ან დროებითი ეკონომიკური, სოციალური და სამართლებრივი ღონისძიებების სისტემას, რომელიც მიზნად ისახავს სათანადო პირობების შექმნას, რათა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირმა გადალახოს ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვა, რომელიც მას შესაძლებლობას მისცემს სხვა მოქალაქეთა მსგავსად მონაწილეობა მიიღოს საზოგადოებრივ საქმიანობასა და ყოფა-ცხოვრებაში.[13]

„სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესი და პირობები“ განსაზღვრავს საქართველოს ტერიტორიაზე სოციალური პაკეტის ფულადი გასაცემლის მოცულობას, მიმღებ პირთა წრეს, დანიშვნისა და გაცემის წესსა და პირობებს.[14]

სოციალური პაკეტის გაცემის წესის მე-2 მუხლის „მ“ პუნქტის თანახმად, სოციალური პაკეტი არის პირის ყოველთვიური ფულადი უზრუნველყოფა ამ წესით დადგენილი ოდენობითა და პირობებით. მე-6 მუხლი კი, ადგენს შეზღუდვებს სოციალური პაკეტის მიღებაზე და დაუშვებლად მიიჩნევს ორი ან მეტი სარგებლის ერთდროულად მიღებას, მათ შორის, ორი ან მეტი სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღებას.

ამდენად, როგორც უკვე აღინიშნა რეაბილიტაციისა და საზოგადოებაში ინტეგრაციის მიზნით, სახელმწიფო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის სოციალური დახმარებას გასცემს, ყოველთვიური ფულადი უზრუნველყოფის - სოციალური პაკეტის სახით. ამასთან, სახელმწიფო შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირისთვის განკუთვნილი სოციალური დახმარების გაცემას წყვეტს, იმ შემთხვევაში თუ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვი (18 წლამდე ასაკის შშმ პირი) დაკარგავს ერთ-ერთ ან ორივე მშობელს და მიიღებს მარჩენალდაკარგული ბავშვისთვის გათვალისწინებულ კუთვნილ სოციალურ გასაცემელს.

რაც შეეხება მარჩენალდაკარგულის სოციალურ პაკეტს, მისი მიზანია იმ ბავშვების სოციალურ-ეკონომიკური დაცვა, რომლებსაც მშობლები გარდაეცვალა და იმ სარჩოს კომპენსირება, რასაც ისინი მშობლებისგან მიიღებდნენ. მარჩენალდაკარგული პირი სოციალური პაკეტის მიღების უფლებას ინარჩუნებს მხოლოდ 18 წლის ასაკამდე.

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მიერ გამოქვეყნებული 2020 წლის სოციალური დაცვის მაჩვენებლების მიხედვით, სოციალური პაკეტის მიმღებ პირთა საერთო რიცხოვნობამ 174 612 შეადგინა. სოციალური პაკეტის მიმღებთაგან 72.5 პროცენტს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები წარმოადგენენ, 12.6 პროცენტს - მარჩენალდაკარგული ოჯახის წევრები, 8.9 პროცენტს - ომის მონაწილეები, 5.7 პროცენტს -სახელმწიფო კომპენსაციის მიმღები პირები, ხოლო 0.3 პროცენტს - სხვა სახის სოციალური პაკეტის მიმღები პირები.[15] ცალკე სტატისტიკა არ არის, იმის შესახებ თუ მარჩენალდაკარგული ბავშვებიდან რამდენია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი. თუმცა მარჩენალდაკარგული პირების საერთო რაოდენობაც კი ბევრად ნაკლებია შშმ პირების ჯამურ რაოდენობაზე.

გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენცია ავალდებულებს სახელმწიფოებს, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებთან მიმართებით დაიცვას შემდეგი ძირითადი უფლებები: ცხოვრების ადეკვატური სტანდარტი და სოციალური დაცვა; სიცოცხლის უფლება; ჯანმრთელობის უფლება. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს კი ამგვარი მოწესრიგების პირობებში, სწორედ ხსენებული უფლებები ეზღუდებათ.

კანონმდებლობა აღიარებს, როგორც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის, ისე მარჩენალდაკარგული ბავშვების განსხვავებულ საჭიროებებს და ცალ-ცალკე განსაზღვრავს მათი საჭიროებების დაკმაყოფილების სხვადასხვა საშუალებებს.

თუმცა სადავო მოწესრიგება უგულებელყოფს მარჩენალდაკარგული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის საჭიროებებს - ერთი მხრივ დაძლიოს მის წინაშე არსებული გარემოს, საზოგადოების მიერ შექმნილი ხელოვნური ბარიერები და დაფაროს სპეციფიკურად შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე ხარჯები, მეორე მხრივ მშობლების გარდაცვალების გამო, თავად დამოუკიდებლად უზრუნველყოს საკუთარი საჭიროებების ბავშვისთვის აუცილებელი ხარჯების დაკმაყოფილება.

ამდენად სადავო მოწესრიგება, მარჩენალდაკარგული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვების საჭიროებების და მათ წინაშე არსებული დაბრკოლებების მხოლოდ ნაწილობრივ გადალახვას ისახავს მიზნად - კერძოდ მათ არჩევანის წინაშე აყენებს, ან გადალახონ შესაძლებლობის შეზღუდვიდან გამომდინარე მათ წინაშე არსებული დაბრკოლებები, ან უპასუხონ იმ საჭიროებებს რაც არასრულწლოვნების ასაკში სარჩოს დაკარგვის გამო მათ წინაშე დგება.

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნომრები დისკრიმინაციულია, ვინაიდან მისი მოქმედების პირობებში, მარჩენალდაკარგული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის განსაკუთრებული საჭიროებების უგუვებელყოფის გზით, თანაბარი მოპყრობაა დადგენილი არსებითად უთანასწორო პირებს შორის.

თანასწორობის უფლება

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის პრინციპს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმით აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით. ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტი ცალკე გამოჰყოფს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზებისათვის განსაკუთრებული პირობების შექმნის კუთხით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“[16]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.[17] თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას.[18]

ხოლო, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, „სახელმწიფო ქმნის განსაკუთრებულ პირობებს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზებისათვის. შესაბამისად, აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება ადგენს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში განახორციელოს აუცილებელი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებებზე მორგებული ღონისძიებები და ამგვარად უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზება.“[19]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კანონის წინაშე თანასწორობის უფლება არ გულისხმობს, ბუნებისა და შესაძლებლობების განურჩევლად, ყველა ადამიანის ერთსა და იმავე პირობებში მოქცევას. მისგან მომდინარეობს მხოლოდ ისეთი საკანონმდებლო სივრცის შექმნის ვალდებულება, რომელიც ყოველი კონკრეტული ურთიერთობისათვის არსებითად თანასწორთ შეუქმნის თანასწორ შესაძლებლობებს, ხოლო უთანასწოროებს - პირიქით.“[20] ზოგადად, სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება იზღუდება, როდესაც კანონმდებელი დიფერენცირებულ მდგომარეობაში აქცევს არსებითად თანასწორ პირებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ასევე გვხვდება შემთხვევები, როდესაც სასამართლომ კანონმდებლის მიერ თანაბარი მოპყრობა თანასწორობის კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვად მიიჩნია,[21] ვინაიდან იგი არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ ხორციელდებოდა. ამდენად, „თანასწორობის უფლების მიზანია, პირები აღჭურვოს მსგავსი უფლებებითა და ვალდებულებებით, ხოლო რიგ შემთხვევებში, ასევე დააბალანსოს მათი ბუნებიდან მომდინარე ფაქტობრივი უთანასწორობა და არსებითად უთანასწორო პირებს განსხვავებული უფლება-ვალდებულებები დაუდგინოს. (...) სასამართლომ უნდა შეაფასოს ერთნაირ მდგომარეობაში მყოფ პირებს რამდენად მისცა ერთნაირი შესაძლებლობები კანონმდებელმა ან/და ხომ არ უნდა მიეცა კანონმდებელს სხვადასხვა შესაძლებლობები პირთა არსებითად უთანასწორობის გამო.“[22]

მოცემულ შემთხვევაში, იმის გარკვევისათვის, სადავო ნორმა იწვევს თუ არა დიფერენცირებულ მოპყრობას, უნდა დადგინდეს პირთა წრე, ვისზეც უშუალოდ ვრცელდება სადავო ნორმის რეგულირება. საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის ფარგლებში მსჯელობის შესაძლებლობისთვის, „საკონსტიტუციო სასამართლომ, პირველ რიგში, უნდა გაარკვიოს: ა) სადავო ნორმა ეხება თუ არა არსებითად უთანასწორო პირებს და ბ) ადგენს თუ არა მათ მიმართ თანაბარ მოპყრობას.“[23]

სადავო ნორმა, მარჩენალდაკარგულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის და მათთან არსებითად უთანასწორო პირებისთვის, ერთნაირი სოციალური უზრუნველყოფით სარგებლობას ადგენს. კერძოდ: 1) თუ მარჩენალდაკარგული შშმ პირი მიიღებს მარჩენალდაკარგულის სოციალურ გასაცემელს, ის დაკარგავს შშმ პირის სოციალურ პაკეტს, რის გამოც ნორმაშემოქმედი მას უთანაბრებს იმ მარჩენალდაკარგულ პირს, რომელსაც შეზღუდული შესაძლებლობა არ გააჩნია და ორივესთვის ერთნაირ - მხოლოდ მარჩენალდაკარგულის სოციალურ პაკეტის მიღების უფლებას ადგენს; 2) ხოლო, თუ მარჩენალდაკარგული შშმ პირი მიიღებს შშმ პირის სოციალურ პაკეტს, ის დაკარგავს მარჩენალდაკარგულის დახმარების მიღების უფლებას, რის გამო ის უთანაბრდება იმ შშმ პირებს, რომლებსაც ორივე მშობელი ჰყავს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ადამიანებს შესაძლებლობის შეზღუდვიდან გამომდინარე და მარჩენლის გარდაცვალებიდან გამომდინარე, ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებული საჭიროებები გააჩნიათ. აქედან გამომდინარე, მათი საჭიროებების ხასიათის გათვალისწინებით, პირთა ეს ჯგუფები მოცემული სამართალურთიერთობის მიზნებისთვის განხილულ უნდა იქნენ არსებითად უთანასწოროდ.

აღნიშნულ პირთა მიმართ გასაჩივრებული ნორმებით დადგენილი მოწესრიგება - ან მხოლოდ შშმ პირის სოციალური პაკეტით ან მხოლოდ მარჩენალდაკარგულის დახმარების მიღების შესაძლებლობა, არსებითად არათანასწორი პირების მიმართ თანასწორ მოპყრობად უნდა ჩაითვალოს.

აქვე აღსანიშნავია, რომ დიფერენცირებული მოპყრობა a priori დისკრიმინაციას არ ნიშნავს. „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს.“[24]

სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში, მარჩენალდაკარგულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს შეუძლია ისარგებლოს მხოლოდ ერთი სოციალური დახმარებით. მიუხედავად იმისა, რომ მას სარჩოს დაკარგვის გარდა, გააჩნია შეზღუდული შესაძლებლობა, სხვა მარჩენალდაკარგული პირების მსგავსად მიიღებს მხოლოდ მარჩენალდაკარგულის სოციალურ პაკეტს. ან მარჩენალდაკარგულის სოციალური პაკეტის ნაცვლად მიიღებს შეზღუდული შესაძლებლობის გამო სოციალურ პაკეტს, იმ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების მსგავსად ვინც არ არის მარჩენალდაკარგული.

როგორც უკვე მივუთითეთ, მარჩენალდაკარგული შშმ ბავშვის განსაკუთრებული საჭიროებების გათვალისწინებით, პირთა დასახელებული ჯგუფები მოცემული სამართალურთიერთობის მიზნებისთვის განხილულ უნდა იქნენ არსებითად უთანასწოროდ. ამასთანავე, თავად ნორმაშემოქმედიც აღიარებს შესადარებელ პირებს შორის არსებით სხვაობას, ვინაიდან კანონმდებლობითაც ცალ-ცალკეა განსაზღვრული სხვადასხვა სახის სოციალური დახმარება - შეზღუდული შესაძლებლობების გამო სოციალური პაკეტი, რომლის მიზანია შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე არსებული ბარიერების გადალახვა, ხოლო ერთ-ერთი ან ორივე მშობლის გარდაცვალების გამო - მარჩენალდაკარგულის სოციალური პაკეტი, რომლის მიზანია ობოლი ბავშვებისთვის 18 წლამდე სარჩოს შენარჩუნება და ცხოვრების სათანადო პირობების უზრუნველყოფა. თუმცა, სადავო ნორმები არაგონივრული პირობის დადგენით, თანაბარ მდგომარეობაში აყენებს არსებითად უთანასწორო პირებს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გასაჩივრებული ნორმით დადგენილი წესი, აზრს უკარგავს მარჩენალდაკარგული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის მიერ მარჩენალდაკარგულის დახმარების მიღების შესაძლებლობას.

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია, დემოკრატიულ სახელმწიფოში მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.“[25]

დიფერენცირებული მოპყრობის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის მნიშვნელოვანია დიფერენციაციის ნიშანი. მოცემულ შემთხვევაში დიფერენცირების ნიშნებად უნდა მივიჩნიოთ 1) შეზღუდული შესაძლებლობა (როდესაც შესადარებელ პირებს წარმოადგენენ მარჩენალდაკარგული პირები, რომელთან ნაწილს გააჩნია შესაძლებლობის შეზღუდვა) და 2) მშობლის ან/და მშობლების გარდაცვალება (როდესაც შესადარებელ პირებს წარმოადგენენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები, რომელთან ნაწილი არის მარჩენალდაკარგული).

კონსტიტუციის 2017 წლამდე არსებული რედაქციით თანასწორობის უფლება განმტკიცებული იყო მე-14 მუხლით, რომლის თანახმად „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა.“ აღნიშნული ნორმის მოქმედების პირობებში, სასამართლომ, შეზღუდული შესაძლებლობა, ვინაიდან ის არ იყო მოთავსებული კონსტიტუციის მე-14 მუხლის ჩამონათვალში, არ მიიჩნია კონსტიტუციის მე-14 მუხლით განსაზღვრულ დიფერენცირების კლასიკურ ნიშანად.[26]

საქართველოს კონსტიტუციაში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად, არსებითად შეიცვალა თანასწორობის უფლების დამდგენი ნორმის შინაარსი და ფორმულირება, რომლის მოქმედი რედაქციით ცალკე არის გამოყოფილი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა განსაკუთრებული საჭიროებები. რაც თავის მხრივ, გამოძახილია ჩვენს საზოგადოებაში, შეზღუდული შესაძლებლობის ნიშნით დისკრიმინაციის მწვავე პრობლემის და მასთან ბრძოლის განსაკუთრებული საჭიროების. სასამართლოს განმარტებით, „ისტორიულად, კონსტიტუციებში ხდებოდა იმ ნიშნების ჩამოთვლა, რომელთა მიხედვით, ადამიანთა ჯგუფებს აერთიანებდა მათთვის დამახასიათებელი პირადი, ფიზიკური თვისებები, კულტურული ნიშნები ან სოციალური კუთვნილება. ამ ნიშნების კონსტიტუციებში ჩამოთვლა ხდებოდა ზუსტად მათ საფუძველზე ადამიანების დისკრიმინაციის დიდი გამოცდილების არსებობის და, ამასთან, ასეთი მოპყრობის გაგრძელების შიშის გამო (საპასუხოდ).“[27]

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ შეზღუდული შესაძლებლობა წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლით განსაზღვრულ კლასიკურ ნიშანს და არსებობს დიფერენცირების კლასიკური ნიშნის საფუძვლით მკაცრი ტესტის გამოყენების წინაპირობა. გარდა აღნიშნულისა, სადავო ნორმა ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას, ვინაიდან, მარჩენალდაკარგული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი სრულად კარგავს შშმ პირისთვის განკუთვნილი სოციალური პაკეტის მიღების უფლებას, თუ ის მარჩენალდაკარგულთათვის გათვალისწინებულ სოციალურ პაკეტს მიიღებს, განსხვავებით სხვა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისაგან.

უფლების შეზღუდვის შეფასების მკაცრი ტესტი გულისხმობს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებას. ამასთანავე, ამ ტესტის ფარგლებში ლეგიტიმური მიზნის დასაბუთებისას საჭიროა იმის მტკიცება, რომ სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევა არის აბსოლუტურად აუცილებელი, არსებობს „სახელმწიფოს დაუძლეველი ინტერესი.“[28]

საბიუჯეტო რესურსის ამოწურვადობის და მისი ოპტიმალური ხარჯვის ინტერესის გათვალისწინებით, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზანს შესაძლოა წარმოადგენდეს საბიუჯეტო რესურსის დაზოგვა.

აღნიშნულ ინტერესთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა „სახელმწიფოს ფისკალური და ეკონომიკური უსაფრთხოება მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ ინტერესს წარმოადგენს და მისთვის საფრთხის შექმნა, თავისთავად, ვერ იქნება მოაზრებული ადამიანის რომელიმე ძირითადი უფლებით დაცული სფეროს ნაწილად. (...) ამ პროცესში ხარჯების ოპტიმიზაციისა და, მათ შორის, გონივრული ბალანსის დაცვის მიზნით დადგენილი გარკვეული შეზღუდვები შესაძლებელია, რიგ შემთხვევებში, გამართლებული იყოს, თუმცა იმ შემთხვევაში, როდესაც სამართალურთიერთობა უკავშირდება არსებული საბიუჯეტო რესურსების თანაბრად გადანაწილებას არსებითად თანასწორი სუბიექტებისათვის, თავისთავად, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ინტერესი ვერ გამოდგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცული კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების შეზღუდვის რაციონალურობის მტკიცების საფუძვლად.“[29] ანუ, როდესაც დისკრიმინაციის გარეშე საბიუჯეტო რესურსის განაწილების საკითხი წყდება, კანონმდებელმა არსებული რესურსი უნდა გაანაწილოს იმგვარად, რომ არ დაარღვიოს თანასწორობის პრინციპი.

ამდენად, საბიუჯეტო რესურსის განკარგვის დისკრიმინაციულობაზე მსჯელობისას საბიუჯეტო რესურსის დაზოგვა არ შეიძლება იყოს თავისთავად ლეგიტიმური გამართლება, მით უფრო როდესაც საკითხი ფასდება მკაცრი შეფასების ტესტით.

გარდა აღნიშნულისა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის სოციალური დახმარებით, ხოლო მარჩენალდაკარგული ბავშვების სოციალური პაკეტით უზრუნველყოფა უბრალო პრივილეგიად არ შეიძლება იქნეს მიჩნეული, რომელსაც სახელმწიფო კეთილი ნების საფუძველზე გასცემს. მარჩენალდაკარგული ბავშვებისთვის სოციალურ პაკეტს არსებითი მნიშვნელობა აქვს. საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულია სოციალური სახელმწიფოს იდეა, რომელიც, მათ შორის, გულისხმობს სახელმწიფოს ზრუნვას ადამიანის ჯანმრთელობაზე, სოციალურ დაცვაზე, საარსებო მინიმუმით უზრუნველყოფაზე.[30] თავის მხრივ, მარჩენალდაკარგულის სოციალური პაკეტის მიმღებისთვის შესაბამისი ბენეფიტი გულისხმობს ღირსების უფლების, ჯანმრთელობის უფლების რეალიზებას, საარსებო მინიმუმით უზრუნველყოფას. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს მარჩენალდაკარგულ ბავშვთა საზოგადოებაში სრული ინტეგრაცია და ჩართულობა, სოციალური დაცვის სისტემის მოწესრიგება, ყველა ასაკში ცხოვრების სათანადო ხარისხის უზრუნველყოფა (მათ შორის, ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის) ხელშეწყობა.[31]

არასრულწლოვანს არ შეუძლია საკუთარი ცხოვრების დამოუკიდებელი ფინანსებით წარმართვა, ვინაიდან შრომისუნარიან ასაკს მიღწეული პირი არ არის, და მისი შესაძლებლობები და საჭიროებები განსახვავდება ზრდასრული ადამიანისგან. ამიტომ იმისთვის რომ მან პირველადი მინიმალური საჭიროებები (მათ შორის, საკვებით და საჭირო მედიკამენტებით უზრუნველყოფა) დაიკმაყოფილოს აუცილებელია მიიღოს სოციალური პაკეტი.

ბავშვის უფლებების კონვენციის 20(1) მუხლის მიხედვით: „ბავშვს, რომელიც დროებით ან მუდმივად მოკლებულია თავის ოჯახურ გარემოცვას ან რომელსაც საკუთარი საუკეთესო ინტერესებისათვის არ შეუძლია ასეთ გარემოცვაში დარჩეს, სახელმწიფოს მხრიდან განსაკუთრებული დაცვისა და დახმარების უფლება აქვს“, ხოლო 20(2) მუხლის თანახმად: „მონაწილე სახელმწიფოები თავიანთი ეროვნული კანონების შესაბამისად უზრუნველყოფენ ასეთი ბავშვისთვის ალტერნატიულ ზრუნვას.“

რაც შეეხება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის განკუთვნილ სოციალურ პაკეტს, ის აუცილებელია იმ ხარჯების დასაფარად, რაც გარემოში და საზოგადოებაში არსებული დაბრკოლებების გადასალახად ესაჭიროებათ. რათა სხვების თანაბრად მონაწილეობა მიიღონ საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, რაც აგრეთვე განსაკუთრებული ყურადღების ღირსია. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს სერიოზული დაბრკოლებები ექმნებათ საზოგადოებრივი ცხოვრების ამა თუ იმ ასპექტში მონაწილეობისას. ამასთანავე, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზების ვალდებულებაზე პირდაპირ მიუთითებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლი მე-4 პუნქტით.

როგორც აღინიშნა, განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება უნდა აკმაყოფილებს მკაცრი შეფასების ტესტის მოთხოვნებს, კერძოდ კი, უნდა არსებობდეს დაუძლეველი საჯარო ინტერესი. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ განსახილველ შემთხვევაში, იმ პირობებში როდესაც სახელმწიფო, ვალდებულია არსებული რესურსი გადაანაწილოს თანასწორობის პრინციპის დაცვით, რომელიც თანხვედრაში იქნება სახელმწიფოს ფისკალურ და ეკონომიკურ ინტერსებთან, დაუძლეველ ინტერესზე მითითება გაუმართლებელია. ამდენად, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვის ინტერესი არ გამოდგება სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზნებისთვის დაუძლეველ საჯარო ინტერესად.

ამდენად, არ არსებობს სადავო ნორმებით დადგენილი დიფერენციაციის აბსოლუტურად აუცილებელი ან/და უფლებაში ამგვარი ჩარევის დაუძლეველი საჯარო ინტერესი. შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილი წესი დისკრიმინაციულია და ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.

რაც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული სახელმწიფოს მიერ განსაკუთრებული პირობების შექმნის ვალდებულების დარღვევას,სახელმწიფომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით პოზიტიურ ვალდებულება იკისრა, რომ ეფექტიან და შესაბამის ზომებს მიიღებს, რათა ხელი შეუწყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების უფლებების რეალიზებას, ასევე, მათ სრულ ინკლუზიასა და მონაწილეობას საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. „განსაკუთრებული პირობების“ შექმნით, სახელმწიფო იღებს ვალდებულებას, არსებული რესურსების მაქსიმალურად გამოყენებისა და საჭიროების შესაბამისად, მიიღოს ყველა ზომა აღნიშნულ უფლებათა სრული დაცვის სისტემატური, პროგრესირებადი უზრუნველყოფისათვის.

სახელმწიფო, განსაკუთრებული პირობების უზრუნველყოფის ვალდებულების ფარგლებში, განსაკუთრებულად უნდა ზრუნავდეს მარჩენალდაკარგულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებზე გადალახონ ქმედობაუნარიანობის შეზღუდვა. ჩვენ შემთხვევაში კი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბავშვის მშობლის გარდაცვალება იწვევს, მისთვის კუთვნილი სოციალური გარანტიების წართმევას, რასაც ცალსახად ნეგატიური გავლენა ექვს მათი მინიმალური პირობებით უზრუნველყოფის პროცესზე.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების ჯგუფი, ასევე მარჩენალდაკარგული ადამიანების ჯგუფი, ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად, მნიშვნელოვანი სოციალური და ეკონომიკური მოწყვლადობის წინაშე დგანან. სახელმწიფოს აქვს ვალდებულება, რომ ძალისხმევა გაწიოს ორივე ჯგუფის ღირსეული ცხოვრების დონის უზრუნველყოფისთვის. იმ ადამიანებთან მიმართებით კი, რომლებიც ორივე ჯგუფის ნიშანს აერთიანებს - არის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი და მარჩენალდაკარგული - მათი გაზრდილი საჭიროებების ფონზე სახელმწიფომ ადეკვატური პოლიტიკა უნდა გაატაროს, რათა მაქსიმალურად შეძლონ სოციალური ინტეგრაცია და ინდივიდუალური განვითარება.

ამდენად, კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილი პოზიტიური ვალდებულების ფარგლებში, სახელმწიფო ვალდებულია, მაშინაც უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი სოციალური გარანტიებით, როდესაც ის მარჩენალდაკარგულის დახმარებას იღებს. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დადგენილი წესი ეწინააღმდეგება ასევე, კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილ ვალდებულებას.

[1] „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-2 მუხლის „დ“ ქვეპუნქტი;

[2] იქვე, მე-2 მუხლის „თ“ ქვეპუნქტი;

[3] „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-2 პუნქტი;

[4] Report of the Special Rapporteur on the rights of persons with disabilities, 2015, A/70/297, § 34-37;

[5] World Report on Disability, World Health Organization, The World Bank, 2011, გვ. 42;

[6] იქვე, გვ. 42-44;

[7] იქვე, გვ. 43;

[8] იქვე, გვ. 44;

[9] იქვე;

[10] „სოციალური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის „ი“ პუნქტი;

[11] იქვე, მე-4 მუხლის „ქ“ პუნქტი;

[12] „სამედიცინო-სოციალური ექსპერტიზის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „ბ“ პუნქტი;

[13] იქვე, მე-3 მუხლის „დ“ პუნქტი;

[14] „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ პირველი მუხლის პირველი პუნქტი;

[15] სოციალური დაცვის მაჩვენებლები 2020, საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახური, ხელმისაწვდომია: < https://bit.ly/3RChjG6 >;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1;

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3;

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1;

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 ივლისის №1/6/1426 განჩინება საქმეზე „გურამ აბულაძე და მიქაელ აბულაძე საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-25;

[20] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის №2/1/473 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2;

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“;

[22] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 24 ოქტომბრის №2/13/1329 განჩინება საქმეზე „ალექსანდრე ახალაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8;

[23] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-72;

[24] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3;

[25] იქვე, II-2;

[26] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 1 აპრილის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-112;

[27] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4;

[28] იქვე, II-6;

[29] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 25 ოქტომბრის №1/11/629,652 გადაწყვეტილება საქმეზე „ საქართველოს მოქალაქეები - როინ გავაშელიშვილი და ვალერიანე მიგინეიშვილი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-36;

[30] საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტი;

[31] „მოსახლეობის დაბერების საკითხზე სახელმწიფო პოლიტიკის კონცეფციის დამტკიცების შესახებ“ საქართველოს პარლამენტის 2016 წლის 27 მაისის N5146-IIს დადგენილება;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა