თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. "საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ", კონსტიტუციური სარჩელი №1736

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

შესავალი

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21⁴-ე მუხლის შესაბამისად, წარმოგიდგენთ სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებას N1736 კონსტიტუციურ სარჩელთან დაკავშირებით, რომელიც შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე სოციალური პაკეტისა და მარჩენალდაკარგულის სტატუსის გამო სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღებას ეხება.

წინამდებარე სასამართლოს მეგობრის მოსაზრების ავტორი გახლავართ მე- ესმა გუმბერიძე. მოგახსენებთ, მე ვარ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე უფლებადამცველი, იურისტი და ექსპერტი. გარდა ამისა, 10 წელია დაკავებული ვარ აქტივისტური საქმიანობით. 2020 წლის 6 ივლისს ონლაინ პლატფორმა ichange.gov.ge-ზე პეტიცია გამოვაქვეყნე,^[1] რომლითაც ერთდროულად შშმ პირის სოციალური კომპენსაციისა და ასაკობრივი პენსიის მიღების შესაძლებლობის მინიჭების შესაძლებლობა მოვითხოვე. აგრეთვე, ვიყავი გაეროს შშმ პირთა უფლებების კონვენციის იმპლემენტაციის, დაცვისა და პოპულარიზაციის მონიტორინგის საკონსულტაციო საბჭოს მოწვეული წევრი 2017-21 წლებში. ამ პერიოდში, 2020 წელს საქართველოს სახალხო დამცველის აპარატში არსებული თანასწორობის დეპარტამენტის მიერ სადავო ნორმის თაობაზე შესული განცხადების განხილვის პროცესში ჩართული ვიყავი ექსპერტად. მზად ვარ, საჭიროების შემთხვევაში, ჩემი მოსაზრება სასამართლოს წარმოვუდგინო ზეპირ მოსმენაზეც.

საკონსტიტუციო სარჩელის შესახებ

2022 წლის 13 ოქტომბერს საქართველოს სახალხო დამცველმა N1736 კონსტიტუციური სარჩელით მიმართა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვა „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან შესაბამისობის განსაზღვრა.

„სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით, დაუშვებელია ორი ან მეტი სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღება. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, როდესაც პირს წარმოეშობა უფლება, მიიღოს რამდენიმე სარგებელი, მას აქვს მხოლოდ ერთ-ერთი სარგებლის მოთხოვნის უფლება სააგენტოში წარდგენილი განცხადების შესაბამისად. ამდენად, როდესაც არასრულწლოვანი, როგორც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი იღებს შესაბამის ფულად გასაცემელს და მას წარმოეშვება დამატებითი სოციალური პაკეტის მიღების საფუძველი- კერძოდ, გახდება მარჩენალდაკარგული (ან პირიქით, მარჩენალდაკარგული ბავშვი გახდება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი)- უნდა აირჩიოს, რომელიმე ერთი სოციალური პაკეტი.

N1736 კონსტიტუციურ სარჩელთან დაკავშირებული ფაქტობრივი გარემოებები

საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მიერ გამოქვეყნებული 2022 წლის სოციალური დაცვის მაჩვენებლების მიხედვით, სოციალური პაკეტის მიმღებ პირთა საერთო რიცხოვნობამ 178 426 შეადგინა. სოციალური პაკეტის მიმღებთაგან 72.5 პროცენტს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები წარმოადგენენ, 12.6 პროცენტს - მარჩენალდაკარგული ოჯახის წევრები, 8.9 პროცენტს - ომის მონაწილეები, 5.7 პროცენტს -სახელმწიფო კომპენსაციის მიმღები პირები, ხოლო 0.3 პროცენტს - სხვა სახის სოციალური პაკეტის მიმღები პირები.

2023 წლის 16 მარტს სახელმწიფო პენსიის და შეზღუდული შესაძლებლობის გამო სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღების საკითხთან დაკავშირებით, განცხადებით მივმართე საქართველოს პარლამენტის ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალურ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარეს. განცხადების საპასუხოდ განმემარტა, რომ სოციალური გასაცემლების ადმინისტრირებისას, დადგენილია ერთგვაროვანი პრაქტიკა, რაც გულისხმობს პენსიის და სოციალური პაკეტის ერთდროულად მიღების შეზღუდვას. ლეგიტიმურ მიზნად დასახელდა საბიუჯეტო სახსრების ამოწურვადობა, სამართლებრივ ბაზაში ერთიანი მიდგომის აუცილებლობა და მანამდე მოქმედი პრინციპების ანალოგიური ნორმების განსაზღვრა.

სასამართლოს მეგობრის (Amicus Curiae) მოსაზრებით მომართვის უფლება

ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-161 მუხლის თანახმად:

1. ნებისმიერ პირს, რომელიც განსახილველ საქმეში მხარე ან მესამე პირი არ არის, აქვს უფლება, საქმის არსებით განხილვამდე არანაკლებ 5 დღით ადრე სასამართლოს წარუდგინოს საკუთარი წერილობითი მოსაზრება ამ საქმესთან დაკავშირებით.

2. წერილობითი მოსაზრების წარდგენის მიზანი არ უნდა იყოს საქმის რომელიმე მონაწილის მხარდაჭერა. წერილობითი მოსაზრება სასამართლოს განსახილველი საკითხის სათანადოდ შეფასებაში უნდა დაეხმაროს. თუ სასამართლო მიიჩნევს, რომ წერილობითი მოსაზრება ამ მუხლის მოთხოვნათა დაცვით არ არის შედგენილი, ის მას არ განიხილავს.

3. სასამართლო არ არის ვალდებული, გაიზიაროს წერილობით მოსაზრებაში მოყვანილი არგუმენტები, თუმცა, თუ საჭიროდ მიიჩნევს, ის უფლებამოსილია გამოიყენოს სასამართლოს მეგობრის მიერ გამოგზავნილი მოსაზრება. ეს მოსაზრება შესაძლებელია სასამართლო გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში აისახოს.

4. სასამართლო უფლებამოსილია საქმის არსებით განხილვაზე გამოიძახოს წერილობითი მოსაზრების ავტორი ზეპირი განმარტების მისაცემად.

საკითხის მაღალი მგრძნობელობის გათვალისწინებით და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბების ხელშეწყობის მიზნით, მივიღე გადაწყვეტილება, მესარგებლა კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებით და საქმის განმხილველი სასამართლოსთვის წარედგინა სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება (Amicus Curiae). სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება მიზნად არ ისახავს რომელიმე მხარის პოზიციის მხარდაჭერას და მხოლოდ ახდენს ადამიანის უფლებათა სამართლის იმ სტანდარტის იდენტიფიცირებას, რომელიც დადგენილია ადგილობრივი და საერთაშორისო ინსტიტუტების მიერ.

3. სამართლებრივი შეფასება

3.1. ზოგადი დებულებები

თანასწორობის უფლება გარანტირებულია, როგორც საქართველოს კანონმდებლობით, ასევე საერთაშორისო სამართლებრივი აქტებით. საქართველოს კონსტიტუციის მე–11 მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა“.

ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად, „სახელმწიფო ქმნის განსაკუთრებულ პირობებს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზებისათვის”. შესაბამისად, აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება ადგენს სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებას, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში განახორციელოს აუცილებელი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებებზე მორგებული ღონისძიებები და ამგვარად უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებებისა და ინტერესების რეალიზება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, კანონის წინაშე თანასწორობის „პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“.^[2] ფართო გაგებით, თანასწორობის უფლება ძირითადი უფლებებითა და თავისუფლებებით თანაბარ სარგებლობას გულისხმობს. „კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი გულისხმობს ყველა იმ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების თანაბარ აღიარებასა და დაცვას, რომელიც იმყოფება თანაბარ პირობებში და კანონით განსაზღვრული საკითხის მიმართ აქვს ადეკვატური დამოკიდებულება“.^[3] 

სადავო ნორმა იმგვარ სამართლებრივ წესრიგს ადგენს, რომელიც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მარჩენალდაკარგულ არასრულწლოვან პირს ერთდროულად ორი სოციალური პაკეტის მიღების შესაძლებლობას უზღუდავს. სადავო ნორმით, არასრულწლოვანი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი, რომელსაც ერთ-ერთი ან ორივე მშობელი გარდაცვლილი ჰყავს, ერთდროულად ვერ ისარგებლებს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირისთვის განკუთვნილი ფულადი გასაცემელითა და მარჩენალდაკარგული არასრულწლოვნის დახმარებით. ამასთან, თუ მარჩენალდაკარგულ არასრულწლოვანს შესაბამისი ფულადი გასაცემლის მიღებისას დამატებით წარმოეშობა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსი, მას მოუწევს არჩევანი გააკეთოს სოციალურ პაკეტებს შორის.

სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი არ ითვალისწინებს ამა თუ იმ სოციალური პაკეტის დანიშვნის მიზანს. სახალხო დამცველი სარჩელში სამართლიანად მიუთითებს, რომ „შეზღუდული შესაძლებლობის გამო სოციალური პაკეტის მიზანია შესაბამის პირს გადასცეს ის ფინანსური რესურსი, რომელიც მას დაეხმარება გარემოს, საზოგადოების მიერ შექმნილი ხელოვნური ბარიერების დაძლევაში. ამგვარად, მისი ამოცანა სპეციფიკურად შეზღუდული შესაძლებლობიდან გამომდინარე ხარჯების დაფარვაა. რაც შეეხება მარჩენალდაკარგულისთვის დახმარებას, მისი ზოგადი მიზანია იმ ბავშვების სოციალური დაცვა რომელთაც ერთ-ერთი ან ორივე მშობელი გარდაცვლილი ჰყავთ, ასაკიდან გამომდინარე საკუთარ თავზე ზრუნვა და საკუთარი საჭიროებების ფინანსური უზრუნველყოფა დამოუკიდებლად არ შეუძლიათ. შესაბამისად, მშობლის მზრუნველობამოკლებულ ბავშვებს, მეტი სოციალური გარანტიით აღჭურავს.“ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე არასრულწლოვან პირს განსაკუთრებული საჭიროებები აქვს, რომელიც ასეთი სტატუსის არმქონე არასრულწლოვან პირთან შედარებით, დამატებითი ფინანსური თუ მატერიალური საშუალებების გამოყენებასთანაა დაკავშირებული. კონსტიტუციით აღიარებული ვალდებულება, უზრუნველყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის თანასწორი გარემოს შექმნა, მათ შორის, სახელმწიფოს მხრიდან დამატებითი ფინანსური სახსრების გამოყენებას გულისხმობს. ცხადია, ეს სახელმწიფოს ფინანსურ, თუმცა აუცილებელ ტვირთს აკისრებს. აღნიშნული კრიტიკულად მნიშვნელოვანია, რადგანაც ბრიტანეთის მაგალითზე შეიძლება ითქვას, რომ საშუალოდ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ოჯახებს (მინიმუმ ერთი შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ზრდასრულით ან ბავშვით) სჭირდებათ დამატებით 975 ფუნტი თვეში, რომ ჰქონდეთ იგივე ცხოვრების დონე, როგორც ოჯახებს, რომელშიც არ ცხოვრობს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი.^[4]

გასათვალისწინებელია, რომ სადავო ნორმის ნორმატიული შინაარსი არასრულწლოვან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ეხება. 18 წელს მიუღწეველი პირი თითქმის სრულად არის დამოკიდებული ოჯახის მხარდაჭერაზე. იმ შემთხვევაში, თუ ის ერთი ან ორივე მშობლის გარდაცვალების შემდეგ მხარდაჭერის სისტემას დაკარგავს, სახელმწიფოს ეკისრება განსაკუთრებული პასუხისმგებლობა არასრულწლოვანის სრულფასოვან განვითარებაში მონაწილეობა მიიღოს.

თანასწორობის პრინციპი უპირველესად სახელმწიფოს ბოჭავს ვალდებულებით, რომ ანალოგიურ გარემოებებში მყოფ პირებს მოეპყრას ერთნაირად, ხოლო განსხვავებულ გარემოებებში მყოფ პირებს-განსხვავებულად - „არ დაუშვას არსებითად თანასწორობის განხილვა უთანასწოროდ და პირიქით“.^[5] ამასთან, საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მიზანს აბსოლუტური თანასწორობის მიღწევა არ წარმოადგენს. ამდენად, ნებისმიერი განსხვავებული მოპყრობა, რომელიც შესაძლოა იყოს აუცილებელი და გარდაუვალი, დისკრიმინაციად არ ჩაითვლება. „კონსტიტუცია კრძალავს კანონის წინაშე არსებითად თანასწორთა უთანასწოროდ (ან პირიქით) გონივრული და ობიექტური დასაბუთების გარეშე მოპყრობის ნებისმიერ შემთხვევას“.^[6] სადავო ნორმა დიფერენცირებულ მოპყრობას ადგენს, ერთი მხრივ, მარჩენალდაკარგულ პირსა და მეორე მხრივ, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს შორის, რომელიც მარჩენალდაკარგული ხდება (ან პირიქით, მარჩენალდაკარგულ პირს შორის, რომელიც შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის სტატუსს იძენს).

სადავო ნორმის დისკრიმინაციულობის შესაფასებლად, მნიშვნელოვანია დადგინდეს რამდენად არის დიფერენცირებული მოპყრობა გონივრული, ობიექტური, აუცილებელი და გარდაუვალი. „კანონის წინაშე თანასწორობის უფლების ბუნებიდან გამომდინარე, მასში ჩარევისას სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები განსხვავებულია,... შესაბამისად განსხვავებული მოპყრობის გონივრულობის შეფასების მასშტაბიც განსხვავებულია“.^[7] გარდა ამისა, გათვალისწინებული უნდა იქნეს, რამდენად ინტენსიურად ხდება უფლებაში ჩარევა. „პირის უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევა განპირობებული უნდა იყოს უაღრესად მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობით და უნდა წარმოადგენდეს ამ მიზნის მიღწევის ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას“. ამასთან, ნორმის დისკრიმინაციულობის შემოწმებისას მნიშვნელოვანია იმ სტანდარტის გათვალისწინება, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოს აქვს დადგენილი. საკონსტიტუციო სასამართლო დისკრიმინაციას ე.წ „მკაცრი შეფასების“ ან რაციონალური დიფერენციაციის ტესტების გამოყენებით ამოწმებს. „მკაცრი შეფასების“ ტესტის გამოყენება კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით პირდაპირ ჩამოთვლილ ნიშნებს უკავშირდება, რომლებიც ისტორიულად ადამიანების დისკრიმინაციის საფუძველს განაპირობებდნენ. შეზღუდული შესაძლებლობა კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტი პირდაპირ არაა ნახსენები. გასათვალისწინებელია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო „მკაცრი შეფასების“ ტესტს ისეთ ნიშნებთან მიმართებითაც იყენებს, რომლებიც, მართალია, კონსტიტუციაში პირდაპირ ნახსენები არაა, თუმცა ადამიანს დისკრიმინაციის მიმართ განსაკუთრებით მოწყვლადს ხდის. პირის ან პირთა ჯგუფის მოწყვლადობის ხარისხის გათვალისწინების აუცილებლობაზე მსჯელობისას სასამართლო მიუთითებს, რომ „სამართალშემოქმედი ვალდებულია, გამოიჩინოს განსაკუთრებული ყურადღება, რათა თავიდან იქნეს აცილებული პირთა უფლებების დარღვევის საფრთხე“. განსაკუთრებული საჭიროებების და არაადაპტირებული გარემოს გათვალისწინებით, შეზღუდული შესაძლებლობა სწორედ ისეთ ნიშნად უნდა განიხილებოდეს, რომელიც პირს განსაკუთრებით მოწყვლადს ხდის. სწორედ ამ მიდგომას იზიარებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის მე-4 პუნქტი, რომელიც თანასწორობის უზრუნველსაყოფად სახელმწიფოს დამატებითი ძალისხმევის გაწევას ავალდებულებს.

სადავო ნორმის დისკრიმინაციულობის შესაფასებლად, აუცილებელია დიფერენცირების ლეგიტიმური მიზნის დასახელება. ერთდროულად ორი სოციალური პაკეტის გაცემაზე უფლების შეზღუდვა, შესაძლოა სახელმწიფო ბიუჯეტის დაზოგვის მიზნით იყოს განპირობებული. თუმცა, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვა ყოველთვის არ წარმოადგენს უფლებაში ჩარევის ლეგიტიმურ მიზანს. როგორც აღინიშნა, სახელმწიფო ვალდებულია, იზრუნოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სრულფასოვანი და თანასწორი განვითარებისთვის. ამასთან, სახელმწიფომ უნდა შექმნას განსაკუთრებული პირობები მარჩენალდაკარგული არასრულწლოვნის განვითარებისათვის. თუ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მარჩენალდაკარგული პირი ერთდროულად ორივე სოციალური პაკეტით არ სარგებლობს, მას პრაქტიკულად ერთმევა სრულფასოვანი და თანასწორი განვითარების შესაძლებლობა. შესაბამისად, ამ პირობებში, საბიუჯეტო სახსრების დაზოგვა არ შეიძლება დასახელებული იყოს ლეგიტიმურ მიზანს. ამდენად, ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, უფლებაში ჩარევა გაუმართლებელია და შესაბამისად, ნორმა დისკრიმინაციულია.

3.2. გაეროს კონვენცია შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების შესახებ

გაეროს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა უფლებების კომიტეტი/კონვენცია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებ; ზოგადი კომენტარი №6 (2018) თანასწორობისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის შესახებ*

თანასწორობა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობა ერთიანდება ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართლით გათვალისწინებულ ფუნდამენტურ პრინციპებსა და უფლებებს შორის.

თანასწორობის უფლება და დისკრიმინაციის დაუშვებლობა ადამიანის უფლებათა ყველა შეთანხმების ფუნდამენტური ნაწილია. საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ კრძალავს დისკრიმინაციას არასრული სიით მოცემული სხვადასხვა ნიშნით და საფუძვლად უდევს კონვენციის მე-5 მუხლს. გაეროს ადამიანის უფლებათა ყველა კონვენციის მიზანია თანასწორობის დამყარება და დისკრიმინაციის აღმოფხვრა, ამიტომ თითოეული მათგანი მოიცავს ნორმებს აღნიშნული საკითხების შესახებ. შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების კონვენცია ითვალისწინებს სხვა კონვენციების გამოცდილებას. კონვენციის პრინციპები თანასწორობასა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობასთან მიმართებით გაეროს ტრადიციისა და მიდგომების ევოლუციაა.

ანტიდისკრიმინაციული კანონებისა და ადამიანის უფლებათა ჩარჩოების გაფართოებას ბევრ წევრ სახელმწიფოში შედეგად მოჰყვა შშმ პირთა უფლებების გაფართოებული დაცვა. მიუხედავად ამისა, ეს კანონები და მარეგულირებელი ჩარჩოები ხშირად არასრულყოფილი და არაეფექტიანია, ან მიუთითებს ადამიანის უფლებებზე დაფუძნებული შეზღუდული შესაძლებლობის მოდელის არასათანადო გააზრებაზე. ბევრი ეროვნული კანონმდებლობა და პოლიტიკა ხელს უწყობს შშმ პირთა გამორიცხვის, იზოლაციის, დისკრიმინაციისა და მათ მიმართ ძალადობის შენარჩუნებას. ხშირ შემთხვევაში, ეროვნული კანონმდებლობით აღიარებული არ არის მრავალგვარი და ინტერსექციური ჩაგვრა, ან ჩაგვრა ასოცირების ფორმით; ასევე ის, რომ გონივრული მისადაგების არარსებობა დისკრიმინაციაა; არ არსებობს სამართლებრივი რეაგირებისა და ზიანის ანაზღაურების ეფექტიანი მექანიზმები. მსგავსი კანონები და პოლიტიკური მიდგომები, როგორც წესი, არ ითვლება შშმ პირთა მიმართ დისკრიმინაციად, რადგან ისინი მართლდება შშმ პირთა დაცვის, მათზე ზრუნვის ან მათი საუკეთესო ინტერესების მოტივით.

გაეროს „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებ“ კონვენციის ფარგლებში შემუშავდა თანასწორობის ახალი, ინკლუზიური მოდელი, რომელიც მოიცავს თანასწორობის ძირითად მოდელს და განავრცობს და ავითარებს თანასწორობის შემდეგ ასპექტებს: (a) სამართლიანი გადანაწილების განზომილება, არახელსაყრელი სოციალურ-ეკონომიკური პირობების საპირისპიროდ; (b) სტიგმის, სტერეოტიპების, წინასწარგანწყობებისა და ძალადობის, აგრეთვე ადამიანთა ღირსებისა და ინტერსექციურობის აღიარება; (c) მონაწილეობითი განზომილება, რომლის მიზანია ადამიანთა სოციალური ბუნებისა და სოციალურ ჯგუფებთან მიკუთვნების დადასტურება და ადამიანის სრული აღიარება საზოგადოებაში ჩართვის მეშვეობით; და (d) მისადაგების განზომილება, განსხვავების, როგორც ადამიანის ღირსების საკითხის აღიარებისთვის.

კონვენციით გარანტირებული თანასწორობის უფლება - „იყო დაცული“ და „ისარგებლო კანონით“ - მოიცავს თანასწორობისა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობის ურთიერთდაკავშირებულ, თუმცა განსხვავებულ კონცეფციებს. კანონით „თანასწორად დაცულობა“ კონვენციის ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს ავალდებულებს, რომ კანონებისა და პოლიტიკის აღსრულებისას არ დაუშვან შშმ პირთა მიმართ დისკრიმინაციის შენარჩუნება ან ჩამოყალიბება. მე-5 მუხლის წაკითხვა კონვენციის 1-ელ და მე-3 მუხლებთან ერთობლიობაში, ნათლად აჩვენებს, რომ წევრმა სახელმწიფოებმა პოზიტიური ნაბიჯები უნდა გადადგან შშმ პირთა მიერ კანონმდებლობით გარანტირებული უფლებებით თანასწორი სარგებლობისათვის. ხშირად საჭირო ხდება მისაწვდომობა, გონივრული მისადაგება და ინდივიდუალური მხარდაჭერა. ყველა შშმ პირისათვის თანაბარი შესაძლებლობების უზრუნველსაყოფად, გამოიყენება ტერმინი „კანონით სარგებლობა“. ეს გულისხმობს, რომ წევრმა სახელმწიფოებმა უნდა აღმოფხვრან ბარიერები კანონით დაცვის ყველა საშუალების, კანონზე თანაბარი წვდომის ყველა სარგებლისა და უფლებათა რეალიზაციის სამართლიანობის კუთხით.

კონვენციის წევრ სახელმწიფოებს შშმ პირთა დისკრიმინაციის დაუშვებლობის, ასევე, თანასწორობის უფლების პატივისცემის, დაცვისა და რეალიზების ვალდებულება ეკისრებათ. ამ კუთხით, წევრმა სახელმწიფოებმა თავი უნდა შეიკავონ ყველა იმ ქმედებისაგან, რომლებიც იწვევს შშმ პირთა დისკრიმინაციას. კერძოდ, მათ უნდა შეცვალონ ან გააუქმონ დისკრიმინაციული კანონები, რეგულაციები, ტრადიციები და პრაქტიკა. ამასთან, შშმ პირებისთვის არსებული მხარდაჭერის ყველა სისტემა უპირატესობას ანიჭებდეს მხარდაჭერის მიმღები მხარის უფლებებს, სურვილებსა და პრიორიტეტებს და არა იმას, რა აღიქმება მათ საუკეთესო ინტერესად. ზრდასრულებთან დაკავშირებულ ყველა საკითხში, სადაც პირის სურვილისა და პრიორიტეტების განსაზღვრა შეუძლებელია, საუკეთესო ინტერესების კონცეფცია უნდა ჩაანაცვლოს სურვილისა და პრიორიტეტების საუკეთესო განმარტებამ.

წევრ სახელმწიფოებს ეკისრებათ შეღავათებისა და შემწეობის, მათ შორის, პენსიისა და უმუშევრობის დახმარების თანაბარი და ეფექტიანი მისაწვდომობის ვალდებულება. მსგავსი შეღავათები არ უნდა დაირღვეს დასაქმებიდან გამორიცხვის შედეგად, რაც კიდევ უფრო გაამწვავებდა სიტუაციას.

კონვენციის დადგენილი სტანდარტით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლება ცხოვრების ადეკვატურ სტანდარტზე, საცხოვრებელ პირობებზე მათთვის და მათი ოჯახებისათვის მოიცავს ადეკვატურ კვებას, ტანსაცმელს, საცხოვრებელ პირობებს, ასევე უფლებას საცხოვრებელი პირობების უწყვეტ გაუმჯობესებაზე; კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოები აღიარებენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებას სოციალურ დაცვაზე, ამ უფლებით შეზღუდული შესაძლებლობის საფუძველზე აღმოცენებული ყოველგვარი დისკრიმინაციის გარეშე გამოყენების უფლებას და იღებენ შესაბამის ზომებს მისი დაცვისა და რეალიზებისათვის, მათ შორის, უზრუნველყოფენ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის საპენსიო დახმარებისა და პროგრამების თანაბარი მისაწვდომობას.

3.3. შშმ პირთა სპეციფიკური ასაკობრივი საპენსიო სქემები ევროპის ქვეყნებში

შედარებისათვის შესაძლებელია განხილულ იქნას კარგი საერთაშორისო პრაქტიკა. სხვადასხვა ქვეყანაში არსებული საპენსიო/სოციალური სქემების შედარებითი ანალიზი ცხადყოფს ერთ საერთო ასპექტს: კონკრეტული ფულადი შეღავათების მიწოდება, რომელიც გამიზნულია შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ხანდაზმულებზე, მიზნად ისახავს მათი სიტუაციიდან გამომდინარე კონკრეტული ასპექტების განხილვას (მაგ. დახმარების საჭიროება, შშმ სიმძიმე). ამასთან, აჩვენებს შშმ პირებთან დაკავშირებული დამატებითი ხარჯების დაფარვის აუცილებლობას, შრომის ბაზრიდან ადრე გასვლის ხელშეწყობას.

ნორვეგიაში - შშმ ხანდაზმულს პირს, რომელიც არის 62 წელზე მეტი ასაკის, უფლება აქვს აიღოს სახელმწიფო პენსია, რომელსაც შეუთავსებს შშმ პირისათვის განსაზღვრულ სარგებელს.^[8]

დანიაში არსებობს შშმ პირთათვის ხანდაზმულობის საპენსიო სქემა (Senior Pension), რომელიც იძლევა შრომის ბაზრიდან უფრო ადრე გასვლის საშუალებას, ვიდრე ეროვნული ხანდაზმულობის პენსია.^[9]

ესტონეთში, საპენსიო ასაკის პირისთვის შეზღუდული შესაძლებლობის გამო შემწეობა მიზნად ისახავს დამატებითი ხარჯების დაფარვას და, შესაბამისად, შემწეობის დაფარვა ნაწილობრივ დამოკიდებულია შშმ ტიპზე (და დამხმარე აღჭურვილობის ტიპზე, რომელიც საჭიროა ყოველდღიური ცხოვრებისათვის).^[10]

იტალიაში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, რომლებსაც ადრე ჰქონდათ „შშმ“ პენსია ან შემწეობა ავტომატურად ეძლევათ უფლება მიიღონ შემცვლელი სოციალური დახმარება, როდესაც ისინი გახდებიან 67 წლის.^[11]

პოლონეთში ხანდაზმულობის პენსია ავტომატურად ენიჭება იმ ადამიანებს, რომლებიც იღებენ შშმ პენსიას საპენსიო ასაკის მიღწევამდე, რომლებსაც აქვთ სრული ან ნაწილობრივი შრომისუუნარობა ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო, რომელიც შეფასებულია საპენსიო ასაკის მიღწევამდე.^[12]

გერმანიაში ხანდაზმულობის პენსიის საშუალო ოდენობა მძიმე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის იყო 1184,75 ევრო თვეში 2020 წელს. გარდა ამისა, ეროვნული ექსპერტები აღნიშნავენ, რომ ადამიანებს შეუძლიათ ჰქონდეთ დამატებითი შემოსავალი შშმ სპეციფიკური ასაკობრივი პენსიის მიღებისას, ყოველგვარი შეზღუდვის გარეშე.^[13]

ბულგარეთში, 2019 წელს, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა შესახებ კანონის განხორციელების შემდეგ, შეიცვალა ყოველთვიური ფინანსური მხარდაჭერის ოდენობის გაანგარიშების საფუძველი. ახალი მიდგომა უზრუნველყოფს ფინანსური მხარდაჭერის ყოველწლიურად ინდექსირებას, რაც ბევრად უკეთ შეესაბამება დინამიურად ცვალებად ეკონომიკურ გარემოს და ბენეფიციარებს უკეთეს ფინანსურ მდგომარეობაში აყენებს.^[14]

ბრუნეი - 2021 წელს „ასაკისა და შეზღუდული შესაძლებლობის ნიშნით პენსიის შესახებ“ კანონში ცვლილებები განხორციელდა, რომლის შესაბამისადაც, მოქალაქეებს ასაკობრივი და შეზღუდული შესაძლებლობის ნიშნით დანიშნული ორივე პენსიის მიღების შესაძლებლობა გაუჩნდათ.^[15]

ბალანსის დაცვის მნიშვნელობა შშმ პირების მიმართ სოციალური დახმარების გაცემისას

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის თანასწორობის უფლების უზრუნველყოფისთვის, მაშინ, როცა ისინი ორი ფინანსური დახმარების ერთდროულად მიღებასთან დაკავშირებით გარკვეულ შეზღუდვებში მოქცევის რისკის ქვეშ არიან, მნიშვნელოვანია გათვალისწინებული იყოს მათი კონკრეტული საჭიროებები და დახმარების პროგრამების განზრახვა.^[16] ამ კუთხით, არსებითია რამდენიმე სახელმძღვანელო მითითება, კერძოდ:

მკაფიო დასაშვებობის კრიტერიუმები: მნიშვნელოვანია არსებობდეს გამჭვირვალე და ნათლად განსაზღვრული დასაშვებობის კრიტერიუმები ფინანსური დახმარების თითოეული პროგრამისთვის.

საჭიროებების ყოვლისმომცველი შეფასება: აუცილებელია საჭიროებების საფუძვლიანი შეფასება, რათა დადგინდეს კონკრეტული მოთხოვნები და გამოწვევები, რომელთა წინაშეც დგას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები. ეს შეფასება უნდა ითვალისწინებდეს მათ უნიკალურ გარემოებებს, შეზღუდვებს და მხარდაჭერის ტიპებს, რომლებიც მათ სჭირდებათ.

მორგებული ფინანსური დახმარების პროგრამები: მნიშვნელოვანია ფინანსური დახმარების პროგრამები, რომლებიც ითვალისწინებს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა მრავალფეროვან საჭიროებებს. მნიშვნელოვანია, რომ შეზღუდული შესაძლებლობები შეიძლება მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან და ამრიგად, ერთიანი მიდგომა შეიძლება არ იყოს მიზანშეწონილი. ამიტომ, სხვადასხვა სახის დახმარების არსებობა აუცილებელია კონკრეტული საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად.

თანამშრომლობა და კოორდინაცია: ამ კუთხით, საჭიროა თანამშრომლობისა და კოორდინაციის ხელშეწყობა სხვადასხვა უწყებებს, ორგანიზაციებს ან დეპარტამენტებს შორის, რომლებიც პასუხისმგებელნი არიან ფინანსური დახმარების პროგრამების ადმინისტრირებაზე. ეს უზრუნველყოფს, რომ დახმარების პროგრამები ერთმანეთს ავსებდნენ კონფლიქტებისა და დუბლირების გარეშე.

ინდივიდუალური დაგეგმვა: შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები ჩართულნი უნდა იყვნენ ინდივიდუალურ დაგეგმვაში, როგორიცაა პერსონალიზებული ფინანსური მხარდაჭერის გეგმის შექმნა. ამ გეგმამ უნდა გაითვალისწინოს მათი საერთო ფინანსური მდგომარეობა, არსებული დახმარების პროგრამები, რომლებსაც ისინი იღებენ და როგორ შეიძლება დახმარების ოპტიმალურად განაწილება მათი საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად.

კომუნიკაცია და ინფორმაციის გაზიარება: კომუნიკაციისა და ინფორმაციის გაზიარების მკაფიო არხების ჩამოყალიბება შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს, დახმარების მიმწოდებლებსა და შესაბამის დამხმარე ორგანიზაციებს შორის აუცილებელია. ეს უზრუნველყოფს, რომ ყველა ჩართულმა მხარემ იცოდეს არსებული დახმარების პროგრამების შესახებ და შეუძლია მიიღოს ინფორმირებული გადაწყვეტილებები ფინანსური მხარდაჭერის ვარიანტების შესახებ.

რეგულარული მიმოხილვა და კორექტირება: დახმარების პროგრამების პერიოდული მიმოხილვა აუცილებელია, რათა შეფასდეს მათი ეფექტურობა და გამოვლინდეს გაუმჯობესების სფეროები. ეს ხელს შეუწყობს იმის უზრუნველყოფას, რომ პროგრამები დარჩეს რელევანტური, სამართლიანი და დაბალანსებული შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა საჭიროებების დაკმაყოფილებაში.

მნიშვნელოვანია გათვალისწინებული იყოს ის გარემოება, რომ ფინანსური დახმარებების გაცემის განსაზღვრისას შშმ პირებთან მიმართებით ინდივიდუალურ და მათ კონკრეტულ საჭიროებებზე მორგებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს. ამისათვის, პირველ რიგში, მუდმივ რეჟიმში უნდა გადაიხედებოდეს არსებული პოლიტიკა: კერძოდ, საჭიროა არსებული პოლიტიკა და რეგულაციები შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა ფინანსურ დახმარებასთან დაკავშირებით მუდმივად შეფასდეს და დადგინდეს, არის თუ არა საჭირო მრავალჯერადი დახმარების ერთდროულად მიღების შეზღუდვა და შეესაბამება თუ არა ის შშმ პირთა მხარდაჭერის საერთო მიზანს.

ინდივიდუალური საჭიროებების შეფასება მოიცავს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის კონკრეტული საჭიროებებისა და გარემოებების ყოვლისმომცველი ანალიზს. ეს შეფასება უნდა ითვალისწინებდეს ფაქტორებს, როგორიცაა მათი შეზღუდული შესაძლებლობების სიმძიმე, ფინანსური მდგომარეობა და საჭირო დამხმარე სერვისები. ეს დაეხმარება განსაზღვროს მათთვის საჭირო დახმარების შესაბამისი დონე.

ამასთან, მნიშვნელოვანია მხარდაჭერის ინტეგრირებული სისტემის განსაზღვრა: იმის ნაცვლად, რომ ინდივიდებს რამდენიმე ფინანსური დახმარების მიღება შეეზღუდოთ, საჭიროა გამოკვლეული იყოს მხარდაჭერის ინტეგრირებული სისტემის განვითარების შესაძლებლობა. ეს სისტემა საშუალებას მისცემს სხვადასხვა სახის ფინანსური დახმარების კოორდინაციას და კომბინირებას, რაც უზრუნველყოფს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს ყოვლისმომცველი დახმარების მიღებას სარგებლის გადაფარვის გარეშე.

გარდა ამისა, საჭიროა შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა დახმარების ინდივიდუალური გეგმების შემუშავება. ეს გეგმები ითვალისწინებს მათ უნიკალურ გარემოებებს და ასახავს ფინანსური დახმარებისა და მხარდაჭერის სერვისების კონკრეტულ კომბინაციას, რომელთა მიღებაც მათ შეუძლიათ.

დამატებით, მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირები სოციო-ეკონომიკური თვალსაზრისით განსაკუთრებით მოწყვლად სოციალურ ჯგუფს მიეკუთვნებიან. გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის შეფასებით, შშმ პირებსა და მათ ოჯახის წევრებს სხვა სოციალურ ჯგუფებთან შედარებით სიღარიბეში ცხოვრების მაღალი შანსი აქვთ. ეს რისკი არსებითად ეფუძნება შემოსავლების, შინასამეურნეო ხარჯებისა და ქონების ფლობის უთანასწორო პრაქტიკას.^[17] გარდა ამისა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს შესაძლოა ჰქონდეს აუცილებელი ჯანდაცვის, ტრანსპორტირების ხარჯები, აგრეთვე, დასჭირდეს პერსონალური დამხმარე. შესაბამისად, ორი ერთნაირი შემოსავლების მქონე ოჯახიდან, სიღარიბის მიმართ უფრო მეტად მოწყვლადია ის ოჯახი, რომლის ერთი წევრი მაინც არის შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი. შშმ პირთა უფლებებში გაეროს სპეციალური მომხსენებლის, კატალინა დევანდას აგილარის 2015 წლის ანგარიშის თანახმად შშმ პირებს ნაკლებად აქვთ შანსი, შექმნან ოჯახი და იყოლიონ პარტნიორი, შესაბამისად ხანდაზმულ ასაკში ხშირად მოკლებულნი არიან ოჯახის არაფორმალურ მხარდაჭერასაც.^[18]

საქართველოს რეალობაში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს სოციალურ უფლებებზე, მათ შორის, განათლებასა და დასაქმებაზე შეზღუდული წვდომა აქვთ. სხვადასხვა გამოწვევისა თუ არაადაპტირებული შრომის ბაზრის არსებობის გამო, შშმ პირები ხშირ შემთხვევაში ვერ ახერხებენ დასაქმებას. ამასთან, სახელმწიფო პროგრამები თუ შრომის ბაზარი შშმ პირებს ძირითადად დაბალანაზღაურებად შრომაში რთავს. გარდა იმისა, რომ დასაქმებული შშმ ადამიანების დიდი ნაწილი საკუთარი საჭიროებების დაკმაყოფილებას ვერ ახერხებს, ეს რეალობა დამატებით ბარიერებს ქმნის საპენსიო ასაკს მიღწეული პირებისთვის.

საქართველოს რეალობაში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს სოციალურ უფლებებზე, მათ შორის, განათლებასა და დასაქმებაზე შეზღუდული წვდომა აქვთ. სხვადასხვა გამოწვევებისა თუ არაადაპტირებული შრომის ბაზრის არსებობის გამო, შშმ პირები ხშირ შემთხვევაში ვერ ახერხებენ დასაქმებას. ამასთან, სახელმწიფო პროგრამები თუ შრომის ბაზარი შშმ პირებს ძირითადად დაბალანაზღაურებად შრომაში რთავს. გარდა იმისა, რომ დასაქმებული შშმ ადამიანების დიდი ნაწილი საკუთარი საჭიროებების დაკმაყოფილებას ვერ ახერხებს, ეს რეალობა დამატებით ბარიერებს ქმნის საპენსიო ასაკს მიღწეული პირებისთვის. საქართველოში არსებობს დაგროვებითი საპენსიო სქემა, რომელშიც შშმ პირები შეზღუდულად ან საერთოდ ვერ მონაწილეობენ. დაგროვებითი პენსია სახელმწიფო პენსიასთან ერთად მნიშვნელოვან სოციალურ ბენეფიტს წარმოადგენს. შესაბამისად, თუ პირი ავტომატურად ეთიშება სქემას ან დაბალანაზღაურებაში შრომის გამო მცირე შენატანი შეაქვს, საპენსიო ასაკის მიღწევისთანავე სიღარიბის საფრთხის წინაშე დგას. გასათვალისწინებელია, რომ სიბერე ჯანდაცვის და სხვა ხარჯების ზრდასთან პირდაპირაა დაკავშირებული. აქაც, ხანდაზმულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს გაცილებით უფრო მეტი საჭიროება აქვს, ვიდრე სხვა ხანდაზმულ პირებს. ამდენად, თანაბარი დაგროვებითი პენსიის პირობებშიც, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი უფრო მეტადაა მოწყვლადი სიღარიბისადმი, ვიდრე სხვა პენსიონერი.

არასაკმარისი მხარდაჭერის პირობებში, შეზღუდული შესაძლებლობა, როგორც წესი, ადამიანს სრულფასოვანი ცხოვრების საშუალებას არ აძლევს. საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ 2022 წელს გამოქვეყნებული სპეციალური ანგარიშის თანახმად, შემუშავებული კანონმდებლობის და განხორციელებული პროგრამების მიუხედავად, შშმ პირთა დასაქმების მდგომარეობა დადებითად არ შეცვლილა: მათი უმრავლესობა კვლავ დაუსაქმებელია.^[19] აქედან გამომდინარე, საქართველოს რეალობაში, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების მნიშვნელოვანი ნაწილი სოციალურ დახმარებაზეა დამოკიდებული. ზოგადად, სახელმწიფო სოციალური პაკეტების ოდენობა ვერ ფარავს პაკეტის მიმღები პირების ყველა საჭიროებას. როგორც აღინიშნა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებს სხვა ადამიანებთან შედარებით დამატებითი საჭიროებები აქვთ. სახელმწიფოს სოციალური დახმარება სწორედ ამ საჭიროებების დაკმაყოფილებას და შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების საზოგადოებაში თანასწორ ინტეგრირებას ემსახურება. ცხადია, ეს საჭიროებები რჩება იმ შემთხვევაშიც, თუ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირი იმავდროულად მარჩენალდაკარგული პირი გახდება. რომელიმე დახმარებაზე უარის თქმა, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირს საზოგადოებრივ ცხოვრებასა და სოციალიზაციაში თანასწორი მონაწილეობის მიღებას უზღუდავს, ამასთან, სიღარიბის მიმართ მოწყვლადს ხდის.

შშმ უფლებებზე გაეროს სპეციალური მომხსენებლის შეფასებით, სახელმწიფომ უნდა მიიღოს ყველა ზომა, რათა საკანონმდებლო და ინსტიტუციური მექანიზმების გამოყენებით, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სოციალურ სისტემაში სრულფასოვანი მონაწილეობა უზრუნველყოს.^[20] მათ შორის, სახელმწიფო ვალდებულია შშმ პირების სპეციალური საჭიროებები ყველა ძირითად სოციალურ პროგრამაში გაითვალისწინოს. მიმაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილება ხელს შეუწყობს სახელმწიფოში დისკუსიის დაწყებას შშმ ხანდაზმულთა და მარჩენალდაკარგულ შშმ ბავშვთა სოციალური უფლებების, ადეკვატური და სამართლიანი კომპენსაციის თაობაზე, ისევე როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ 2015 წელს ქმედუუნარობის მომწესრიგებელი და დამშვები ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობამ გამოიწვია პარლამენტის მიერ სამოქალაქო კოდექსში შესაბამისი ცვლილებების შეტანა და მხარდამჭერის ინსტიტუტის დამკვიდრება.ვფიქრობ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღება არ გამოიწვევს საკანონმდებლო ვაკუუმს, არამედ უბიძგებს შშმ ხანდაზმულთა და მარჩენალდაკარგულ შშმ ბავშვთა საჭიროებების გამთვალისწინებელი ნორმების შემოღებისკენ.^[21][22]

შესაბამისად, მიმაჩნია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ სრულად უნდა გაიზიაროს საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ წარმოდგენილი სასარჩელო მოთხოვნა და არაკონსტიტუციურად ცნოს „სოციალური პაკეტის განსაზღვრის შესახებ“ საქართველოს მთავრობის 2012 წლის 23 ივლისის №279 დადგენილებით დამტკიცებული „სოციალური პაკეტის გაცემის წესისა და პირობების“ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი და მე-2 პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ და მე-4 პუნქტებთან მიმართები

[1] ხელმისაწვდომია: https://ichange.gov.ge/13285, განახლებულია: 10.12.2023.

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის N1/1/493 საქმე, II, 2.

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2003 წლის 7 ნოემბრის გადაწყვეტილება N2/7/219.

[4] მონაცემები იხილეთ- https://www.scope.org.uk/campaigns/extra-costs/disability-price-tag-2023/ [3.10.2023]

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე N1/3/534, II, 5.

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 მარტის გადაწყვეტილება საქმეზე N2/1/473, II, 1.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე N1/1/493, II. 5.

[8] დეტალური ინფორმაცია ხელმისაწვდომია: https://www.nav.no/uforetrygd/en, განახლებულია: 13.08.2023

[9] დეტალური ინფორმაცია ხელმისაწვდომია: https://www.dst.dk/en/Statistik/emner/sociale-forhold/offentligt-forsoergede/folke-og-foertidspensionister, განახლებულია: 13.08.2023

[10] დეტალური ინფორმაცია ხელმისაწვდომია: https://www.eesti.ee/en/disabled-people/benefits-and-services-for-disabled-persons/social-benefits-for-disabled-persons, განახლებულია: 14.08.2023

[11] Isabel Baptista and Eric Marlier, Social protection for people with disabilities in Europe: An analysis of policies in 35 countries, 2022.

[12] იქვე.

[13] იქვე.

[14] იქვე.

[15] Old age and Disability Pension Act, იხ: https://www.agc.gov.bn/AGC%20Images/LOB/PDF%20(EN)/Cap18a.pdf

[16] UNDP, Delivery of Social Services for Persons with Disabilities Guidelines 2022, ხელმისაწვდომია:https://www.undp.org/sites/g/files/zskgke326/files/2023-02/SSD%20Guideline%20UNDP%20ENG.pdf, განახლებულია: 14.08.2023

[17] იხ. UN Flagship Report on Disability and Development 2018, Realization of the Sustainable Development Goals by, for and with Persons with Disabilities, ხელმისაწვდომია:https://www.ohchr.org/sites/default/files/Documents/HRBodies/CRPD/UN2018FlagshipReportDisability.pdf

[18] report of the Special Rapporteur on the rights of persons with disabilities, Catalina Devandas-Aguilar,2015, Para. 37 მისაწვდომია https://digitallibrary.un.org/record/801967?ln=en

[19] საქართველოს სახალხო დამცველი, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა შრომისა და დასაქმების უფლება, 2022, ხელმისაწვდომია: https://ombudsman.ge/res/docs/2022091620441847336.pdf

[20] Report of the Special Rapporteur on the rights of persons with disabilities, Rights of persons with disabilities, 7 August 2015.

[21] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 8 ოქტომბრის N2/4/532,533 გადაწყვეტილება.

[22] იქვე.