შპს „სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“ და შპს „ტელეკომპანია საქართველო“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ ( კონსტიტუციური სარჩელი N678)

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო განიხილავს შპს „სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“-სა და შპს „ტელეკომპანია საქართველო“-ს #678 კონსტიტუციურ სარჩელს. სარჩელით სადავოდაა გახდილი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 423-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს სამოქალაქო საქმეებზე კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრებას ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, თუ არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ნორმატიული აქტი, რომელიც საფუძვლად დაედო ამ გადაწყვეტილებას. ვსარგებლობთ რა, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-14 პრიმა მუხლით მონიჭებული უფლებამოსილებით, წარმოგიდგენთ სასამართლოს მეგობრის წერილს, ზემოაღნიშნულ კონსტიტუციურ სარჩელთან დაკავშირებით.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის (შემდგომში საპროცესო კოდექსი) 423-ე მუხლის თანახმად, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების მოთხოვნით, თუ:

• აღმოჩნდება, რომ დოკუმენტი, რომელსაც გადაწყვეტილება ემყარება, ყალბია;

• დადგენილია მოწმის შეგნებულად ცრუ ჩვენება, ექსპერტის შეგნებულად ყალბი დასკვნა, შეგნებულად არასწორი თარგმანი, რასაც მოჰყვა უკანონო ან დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღება;

• დადგენილია ამ საქმეზე მხარეთა და მათ წარმომადგენელთა დანაშაულებრივი ქმედება ან მოსამართლის დანაშაულებრივი ქმედება;

• სასამართლო განაჩენი, გადაწყვეტილება, განჩინება ან სხვა ორგანოს დადგენილება, რომელიც საფუძვლად დაედო ამ გადაწყვეტილებას, გაუქმდა;

• მხარე წარუდგენს სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესულ გადაწყვეტილებას, რომელიც გამოტანილია იმავე სარჩელის მიმართ;

• მხარისათვის ცნობილი გახდა ისეთი გარემოებები და მტკიცებულებები, რომლებიც, ადრე რომ ყოფილიყო წარდგენილი სასამართლოში საქმის განხილვის დროს, გამოიწვევდა მისთვის ხელსაყრელი გადაწყვეტილების გამოტანას;

• არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება (განჩინება), რომელმაც დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ან/და მისი დამატებითი ოქმების დარღვევა ამ საქმესთან დაკავშირებით, და დადგენილი დარღვევა გადასასინჯი გადაწყვეტილებიდან გამომდინარეობს.

ნათელია, რომ საპროცესო კოდექსი საქმის წარმოების განახლების ამომწურავ ნუსხას ჩამოთვლის, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მათ შორის არ არის. საკითხის ამგვარი გადაწყვეტა საქართველოს კონსტიტუციითა და საერთაშორისო სამართლის აქტებით უზრუნველყოფილ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს ეწინააღმდეგება. უფრო კონკრეტულად:

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის თანახმად, ყველა ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს. საქართველოს კონსტიტუციის ეს არც თუ ვრცელი ჩანაწერი ფართოდაა განმარტებული საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით. სასამართლოს ხელმისაწვდომობის უფლება ინდივიდის უფლებების და თავისუფლებების დაცვის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ხელისუფლების დანაწილების პრინციპების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციური გარანტიაა - აღნიშნულია საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 05 ნოემბრის №3/1/531 გადაწყვეტილებაში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრეცედენტული სამართლით განსაზღვრულია ის ძირითადი მოთხოვნები, რომლებიც სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებას უკავშირდება. კერძოდ:

სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება ასევე მოიცავს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვას. „კონსტიტუციის 42-ე მუხლი უზრუნველყოფს ეროვნული სასამართლოსადმი (როგორც საკონსტიტუციო, ისე საერთო) მიმართვის უფლებას. მითითებულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2004 წლის 16 ნოემბერის #1/5/224 გადაწყვეტილებაში საქმეზე: საქართველოს მოქალაქე ანზორ თევზაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ;

სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება კონკრეტული შედეგების მიღწევას ემსახურება. სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება „... მოითხოვს იმ კონკრეტული უფლების არსებობას, რომლის დაცვაც განაპირობებს სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას“. ანუ აუცილებელია, იყოს prima facie უფლება, რომლის სასამართლო წესით დაცვაც სურს მოსარჩელეს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის #1/466 გადაწყვეტილება საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ);

სასამართლოსთვის მიმართვა უნდა იყოს რეალური მექანიზმი უფლების დასაცავად. სამართლიანი სასამართლოს უფლება გულისხმობს არა მარტო სასამართლოსადმი ფორმალურ ხელმისაწვდომობას, არამედ ასევე მოითხოვს, რომ საქმის განმხილველ სასამართლოს ჰქონდეს უფლების დარღვევის ფაქტზე რეაგირების ეფექტური საშუალება. ამ უკანასკნელის არარსებობის შემთხვევაში, სამართლიან სასამართლოზე ხელმისაწვდომობა იქნება თეორიული, ფიქციური და არა რეალური მექანიზმი უფლებების დასაცავად;

სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება არ არის აბსოლუტური. სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება „შეიძლება შეიზღუდოს გარკვეული პირობებით, რაც გამართლებული იქნება დემოკრატიულ საზოგადოებაში ლეგიტიმური საჯარო ინტერესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სასამართლო ასევე განმარტავს, რომ „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვებსა და დასახულ მიზანს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/393,397 საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები - ონისე მებონია და ვახტაგ მასურაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

განვიხილოთ, რამდენად შეესაბამება სადავო აქტი დასახელებულ მოთხოვნებს.

„საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების საფუძველზე უფლებამოსილია განიხილოს და გადაწყვიტოს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტების კონსტიტუციურობის საკითხი. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ადასტურებს, რომ სასამართლო, როგორც წესი, არსებული ნორმების კონსტიტუციურობას აფასებს. თუმცა, კონკრეტულ შემთხვევაში სადავოდ შესაბამისი ნორმის არარსებობაა გახდილი. 2011 წლის 22 დეკემბრის #1/1/477 გადაწყვეტილებაში (საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად ცნო "სამხედრო სარეზერვო სამსახურის შესახებ" საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც სამხედრო სარეზერვო სამსახურის მოხდის მოვალეობას ადგენს იმ პირთა მიმართ, ვინც რწმენის თავისუფლების მოტივით უარს აცხადებენ სამხედრო სარეზერვო სამსახურზე. აღნიშნული პრეცედენტი ადასტურებს, რომ შესაბამისი ნორმის არარსებობა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვაზე უარის თქმის საფუძველს არ წარმოადგენს.

შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ პირველი, სასამართლოსთვის მიმართვის ფორმალური უფლება დაცულია.

ü როგორც უკვე აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვა მოითხოვს იმ კონკრეტული უფლების არსებობას, რომლის დაცვაც განაპირობებს სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას. „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ: ა) საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი; ბ) საქართველოს სახალხო დამცველს, თუ მას მიაჩნია, რომ დარღვეულია საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული ადამიანის უფლებანი და თავისუფლებანი. კონკრეტული შემთხვევიდან გამომდინარე, სახალხო დამცველი უნდა გამოვრიცხოთ და მხოლოდ ფიზიკურ/იურიდიულ პირებზე ვიმსჯელოთ. კანონი ნათლად განმარტავს, რომ დასახელებულ პირებს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება აქვთ თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი. უფლების/თავისუფლების იდენტიფიცირება, ასევე მისი დარღვევის/შესაძლო დარღვევის ფაქტის მტკიცება საკონსტიტუციო სასამართლოს განმწესრიგებელ სხდომაზე ხდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო საქმეს არსებითად განსახილველად არ მიიღებს. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლის თანახმად, კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებული უნდა იყოს მტკიცებულებანი, რომლებიც, მოსარჩელის აზრით, ადასტურებს კონსტიტუციური სარჩელის საფუძვლიანობას. თუ ჩავთვლით, რომ აღნიშნული ფორმალური მოთხოვნაც დაკმაყოფილებულია, შემდეგი საფეხური უფლების დაცვის მექანიზმის ეფექტურობის შეფასებაა.

სამართლებრივი ანალიზი ადასტურებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავის საკითხებთან მიმართებით მიღებული ნორმატიული აქტები, რომლებმაც გამოიწვიეს (ან შესაძლოა გამოიწვიონ) უფლების დარღვევა შეიძლება იყოს როგორც კანონი ასევე კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი. თითოეული მათგანის გამოყენების და შესაბამისად გასაჩივრების პრაქტიკა განსხვავებულია გამომცემი ორგანოს, რეგულირების და სხვა მსგავსი კრიტერიუმების მიხედვით. თუმცა, შესაძლოა განვიხილოთ რამდენიმე სტანდარტული შემთხვევა, რომელიც შესაძლო საფრთხეებს აჩვენებს. საქართველოს კანონმდებლობა სისხლის, სამოქალაქო და ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებას იცნობს.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 310-ე მუხლი კანონიერ ძალაში შესული სასამართლოს განაჩენის ახლად გამოვლენილ გარემოებათა გადასინჯვის საფუძვლებს განსაზღვრავს. განაჩენი გადაისინჯება თუ, არსებობს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც არაკონსტიტუციურად ცნო ამ საქმეში გამოყენებული სისხლის სამართლის კანონი.

საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსი მსგავს ჩანაწერს არ შეიცავს, ხოლო კოდექსის პირველი მუხლი მიუთითებს, რომ თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის დებულებანი. როგორც უკვე აღინიშნა, კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების გასაჩივრების და ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლების საფუძვლებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლი, ანუ სადავო აქტი განსაზღვრავს. შესაბამისად, ადმინისტრაციული და სამოქალაქო სამართალწარმოების მონაწილე მხარეები, სისხლის სამართალწარმოებაში ჩართული პირებისგან განსხვავებულ მდგომარეობაში არიან. მიუხედავად ამისა, შევაფასოთ, შეიძლება თუ არა ადმინისტრაციული და სამოქალაქო სამართალწარმოების მონაწილე პირებისთვის საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვა ეფექტური შედეგით დასრულდეს.

მაგალითად, საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო უფლებამოსილი აღარ არის უარი უთხრას სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეს სასოფლო სამეურნეო დანიშნულების მიწაზე საკუთრების უფლების დარეგისტრირებაზე, ვინაიდან შესაბამისი ნორმა არაკონსტიტუციურადაა ცნობილი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 ივნისის №1/2/563 განჩინება ავსტრიის მოქალაქე მათიას ჰუტერი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). შესაბამისად, შეიძლება ითქვას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვა სამართლებრივად ეფექტური მექანიზმია. საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 31 ივლისის №2/3/630 გადაწყვეტილებით თინა ბეჟიტაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა „საჯარო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 112-ე მუხლის მე-2 წინადადება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით. აღნიშნული ნორმა ადგენდა, რომ იძულებით გაცდენილი პერიოდის შრომითი გასამრჯელო მოსამსახურეს მიეცემა არა უმეტეს 3 თვის თანამდებობრივი სარგოს ოდენობით. მიუხედავად ამისა, პირებს, რომლებიც აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღებამდე უკანონოდ გათავისუფლდნენ საჯარო სამსახურში დაკავებული თანამდებობიდან, შესაძლებლობა არ აქვთ მიმართონ სასამართლოს და მიიღონ თანამდებობრივი სარგო იძულებით გაცდენილი სრული პერიოდისთვის. დამატებით აღსანიშნავია „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის მე-20 მუხლი, რომელიც ადგენს, რომ კანონის ან სხვა ნორმატიული აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობა არ ნიშნავს ამ აქტის საფუძველზე ადრე გამოტანილი სასამართლოს განაჩენებისა და გადაწყვეტილებების გაუქმებას, იწვევს მხოლოდ მათი აღსრულების შეჩერებას საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი წესით. შესაბამისად, ნათელია, რომ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი და „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონი საკითხს იდენტურად წყვეტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების ეფექტური რეალიზაციის კიდევ ერთი გზა საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის საერთო სასამართლოში საქმის წარმოების დაწყებამდე ან წარმოების დაწყების პარალელურად მიმართვაა. ამ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება უზენაესი სასამართლოს მიერ საკითხის გადაწყვეტამდე უნდა იქნეს გამოცხადებული. აღნიშნული საკითხი თავის მხრივ სამართალწარმოების ვადების საკითხს წამოწევს. „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 22-ე მუხლის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების განხილვის ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 9 თვეს საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების რეგისტრაციის მომენტიდან. განსაკუთრებულ შემთხვევაში სარჩელის განხილვის ვადას არა უმეტეს 2 თვით აგრძელებს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე. კანონით განსაზღვრული 9 თვიანი ვადა (რომელიც შესაძლია 11 თვემდე გაგრძელდეს), მხოლოდ საქმის არსებითად განხილვის ვადას ადგენს და საქმეზე გადაწყვეტილების გამოტანის ვადას არ მოიცავს. რა ვადაში გამოიტანს სასამართლო საბოლოო გადაწყვეტილებას არაერთ გარემოებაზეა დამოკიდებული და შესაბამისად, რთულად პროგნოზირებადია. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი ადასტურებსს, რომ გადაწყვეტილების გამოტანის ვადა არსებითი განხილვის დასრულების შემდეგ რამდენიმე კვირიდან რამდენიმე თვემდე მერყეობს. იშვიათ შემთხვევაში, შესაძლოა ამ ვადამ 1 წელსაც გადააჭარბოს. ამდენად, პროგნოზი არც თუ საიმედოა.

ყველა შემთხვევაში ვერ იქნება გამოყენებული სადავო აქტის მოქმედების შეჩერება. „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 25-ე მუხლის თანახმად, სადავო აქტის მოქმედება შეიძლება შეჩერდეს, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტის მოქმედებას შეუძლია გამოიწვიოს ერთ-ერთი მხარისათვის გამოუსწორებელი შედეგები. ამ შემთხვევაში გასათვალისწინებელი 2 გარემოებაა: განმწესრიგებელი სხდომის გადაწყვეტილების გამოტანის ვადა (რომელმაც ასევე შესაძლოა რამდენიმე თვე შეადგინოს) და გამოუსწორებელი ზიანის მიყენების საფრთხე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა ასევე ადასტურებს, რომ მსგავს ღონისძიებას სასამართლო როგორც გამონაკლისს მიმართავს. მსგავს გამონაკლისს წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 02 ნოემბრის საოქმო ჩანაწერი, რომლის მიხედვითაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არსებითად განსახილველად მიიღო „შპს სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“-ის და „შპს ტელეკომპანია საქართველო“-ს კონსტიტუციური სარჩელი (რეგისტრაციის N675) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. ამავე დღეს სასამართლომ დააკმაყოფილა მოსარჩელის შუამდგომლობა და შეაჩერა სადავო აქტის მოქმედება. თუმცა, ის ფაქტი, რომ სასამართლომ უკიდურესად შემჭიდროვებულ ვადებში იმოქმედა, ნორმის კონსტიტუციურობის სამტკიცებლად და ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში უფლების ეფექტური დაცვის გარანტიად ვერ გამოდგება.

კონკრეტულ შემთხვევაში, შევეცადეთ საკითხის განხილვას იმ ვარაუდით, რომ სამართალწარმოება საკონსტიტუციო სასამართლოსა და საერთო სასამართლოში ერთდროულად მიმდინარეობს. პრაქტიკაში ვხვდებით ისეთ შემთხვევებს, როცა ნორმის შესაძლო არაკონსტიტუციურობა საერთო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგ გამოვლინდება. ამ შემთხვევაში, კვლავ რჩება შესაძლებლობა საკონსტიტუციო სასამართლოში დავა მოსარჩელის სასარგებლოდ დასრულდეს, მაგრამ ის უკვე დამდგარ შედეგზე გავლენას ვეღარ მოახდენს. სწორედ ეს არის ის შემთხვევები, როცა სადავო აქტი მოსარჩელის ინტერესებს ხელყოფს. „...ეს უფლება არა მხოლოდ სასამართლოსადმი მიმართვის (სარჩელის შეტანის) შესაძლებლობას გულისხმობს, არამედ უზრუნველყოფს ადამიანის სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას. სამართლიანი სასამართლოს უფლება, პირველ რიგში, ნიშნავს სახელმწიფო ხელისუფლების ყველა იმ გადაწყვეტილების (ქმედების) სასამართლოში გასაჩივრებას და სამართლებრივ შეფასებას, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს ( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის #1/3/393,397 გადაწყვეტილება). კონკრეტულ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ მიღებული აქტი, ადამიანის უფლების სრულყოფილ დაცვას გამორიცხავს.

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება აბსოლუტური არ არის და გარკვეულ შეზღუდვებს ექვემდებარება. სასამართლოს განმარტებით, „შეზღუდვები უნდა ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს და დაცული უნდა იყოს გონივრული თანაზომიერება დაწესებულ შეზღუდვებსა და დასახულ მიზანს შორის“. შეზღუდვის კანონიერი მიზანი შესაძლოა სასამართლოს გადაწყვეტილების პატივისცემაში მდგომარეობს. ამ საკითხზე ვრცლად იმსჯელა საკონსტიტუციო სასამართლომ 2013 წლის 05 ნოემბრის № 531 გადაწყვეტილებაში ისრაელის მოქალაქეები - თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ. თუმცა, ამავე საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ საქმის წარმოების განახლება სასამართლო გადაწყვეტილების ბათულად ცნობის მოთხოვნით, შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობისას, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მნიშვნელოვანი კომპონენტია. ეს ინსტიტუტი უდავოდ ემსახურება სამართლიანი მართლმსაჯულების მიღწევის ლეგიტიმურ მიზანს, რაც, საბოლოო ჯამში, ადამიანის უფლებების სრულყოფილ რეალიზაციას და ადეკვატურ დაცვას უზრუნველყოფს. ამიტომ ძალზე მნიშვნელოვანია, რომ კანონმდებლობით იყოს შექმნილი ამ ინსტიტუტის ეფექტურად გამოყენებისთვის ადეკვატური და საკმარისი გარანტიები.

ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ საქმზე აპოსტოლი საქართველოს წინააღმდეგ აღნიშნა, რომ სასამართლოსთვის მიმართვის უფლება აბსოლუტური არ არის და ის შესაძლებელია გარკვეული შეზღუდვების საგანი გახდეს; ეს შესაძლებელია იმ მოსაზრებით, რომ სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებას თავისი არსით სახელმწიფო უნდა აწესრიგებდეს. აღნიშნულის მიუხედავად, სასამართლო უნდა დარწმუნდეს იმაში, რომ დაწესებული შეზღუდვებით არ დაირღვევა ან შემცირდება პირის უფლება ხელმისაწვდომობაზე იმგვარად ან ისეთი მასშტაბით, რომ უფლების არსი დაირღვეს. მოყვანილი განმარტებები ადასტურებს, რომ ლეგიტიმური მიზნის არსებობის მიუხედავად, საპირისპირო მხარეს არსებული სიკეთეც შესაბამის დაცვას საჭიროებს, რასაც სადავო აქტი ვერ უზრუნველყოფს.

დავის გადასაწყვეტად ასევე მნიშვნელოვანია რამდენიმე დაკავშირებული საკითხის განხილვა. კერძოდ:

საქმის წარმოების განახლების საფუძვლები

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, საქმის წარმოების განახლების საფუძვლები სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლითაა განსაზღვრული. საქმის წარმოება განახლდება, მათ შორის, თუ:

• აღმოჩნდება, რომ დოკუმენტი, რომელსაც გადაწყვეტილება ემყარება, ყალბია;

• დადგენილია მოწმის შეგნებულად ცრუ ჩვენება, ექსპერტის შეგნებულად ყალბი დასკვნა, შეგნებულად არასწორი თარგმანი, რასაც მოჰყვა უკანონო ან დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღება;

• დადგენილია ამ საქმეზე მხარეთა და მათ წარმომადგენელთა დანაშაულებრივი ქმედება ან მოსამართლის დანაშაულებრივი ქმედება;

• სასამართლო განაჩენი, გადაწყვეტილება, განჩინება ან სხვა ორგანოს დადგენილება, რომელიც საფუძვლად დაედო ამ გადაწყვეტილებას, გაუქმდა.

ნათელია, რომ ყველა დასახელებული პუნქტი, საქმის წარმოების განახლებას მაშინ ითვალისწინებს, როცა გადაწყვეტილება ჩანასახშივე არასწორ ფაქტობრივ ან სამართლებრივ საფუძველს ემყარება. ამავე კონტექსტში შეიძლება შევეხოთ ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებას, როგორც საქმის წარმოების განახლების საფუძველს. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 423-ე მუხლის მიხედვით, საქმის წარმოება შეიძლება განახლდეს მაშინაც, თუ არსებობს ადამიანის უფლებათა ევროპის სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება (განჩინება), რომელმაც დაადგინა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის ან/და მისი დამატებითი ოქმების დარღვევა ამ საქმესთან დაკავშირებით, და დადგენილი დარღვევა გადასასინჯი გადაწყვეტილებიდან გამომდინარეობს. ამავე კონტექსტში შეიძლება განხილული იქნეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილებაც, რომლითაც საერთო სასამართლოს კონკრეტული გადაწყვეტილების საფუძვლად გამოყენებული ნორმატიული აქტი არაკონსტიტუციურადაა ცნობილი.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკა

საკონსტიტუციო სამართალწარმოების ქართულ მოდელთან და მის ხარვეზებთან დაკავშირებით, რეკომენდაციებს იძლევა ვენეციის კომისია. „უნდა ვაღიაროთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები ხასიათდება გარკვეული გაურკვევლობით მათ აღსრულების თვალსაზრისით. აღნიშნული სირთულის გადასაწყვეტად, ქართველ კანონმდებელს შეეძლო, გამოეყენებინა გერმანიის კანონი ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ, რომლის 35-ე მუხლის თანახმად: „ფედერალურ საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუძლია, თავის გადაწყვეტილებაში, განსაზღვროს, თუ ვინ უნდა აღასრულოს ის; მას ასევე შეუძლია, განსაკუთრებულ შემთხვევებში, განსაზღვროს აღსრულების მეთოდი“ - მითითებულია კომისიის დასკვნაში.

რაც შეეხება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრაქტიკას, სასამართლომ მნიშვნელოვანი განმარტებები გააკეთა საქმეში აპოსტოლი საქართველოს წინააღმდეგ. კერძოდ:

• სასამართლომ უკვე აღნიშნა, რომ იმისათვის, რომ მიმართვის საშუალება ეფექტიანი იყოს, ის უნდა პასუხობდეს საჩივარს, იძლეოდეს გასაჩივრებული დარღვევის პირდაპირი და სწრაფი გამოსწორების საშუალებას და არ უნდა სთავაზობდეს კონვენციის მე-6 უხლით გარანტირებული უფლებების მხოლოდ უბრალო, ირიბ დაცვას (იხ. Merit, ხსენებული ზმოთ, §59 და Deweer c. Belgique , 27 février 1980, §29, série A no 35).

• ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო ასკვნის, რომ საქართველოში ამჟამად არსებული მიმართვის ინდივიდუალური კონსტიტუციური სარჩელის სისტემა დამაჯერებლობის საკმარისი მოცულობით ვერ ჩაითვლება გადაწყვეტილების აღუსრულებლობის საფუძველზე წამოყენებული საჩივრის დაკმაყოფილების სათანადო საშუალებად, გარდა იმ შემთხევისა, როდესაც ის შეიცავს ეფექტიან მექანიზმს, რომელიც წარმოადგენს ადამიანის უფლებების კონკრეტული დარღვევის პირდაპირი და სპეციფიკური გამოსწორების საშუალებას (იხ. a contrario , Sürmeli , ხსენებული ზემოთ, §103 ; იხ. აგრეთვე, mutatis mutandis , Horvat c. Croatie , no 51585/99, §44, CEDH 2001-VIII, და Vodeničarov c. Slovaquie , no 24530/94, §§ 43 et 44, 21 décembre 2000).

• ვინაიდან აღსრულება სასამართლო პროცესის განუყოფელი ნაწილია (Bourdov c. Russie , no 59498/00, §34, CEDH 2002-III), სასამართლო თვლის, რომ პირის უფლება სასამართლო განხილვაზე, „სამოქალაქო უფლებათა და ვალდებულებათა“ განსაზღვრისთვის პირველი ინსტანციისა და სააპელაციო სასამართლოების ხელმისაწვდობოსთან ერთად (Kreuz c. Pologne (no 1), no 28249/95, §§ 53 et 54, CEDH, 2001-VI), თანაბრად იცავს ამ პირის უფლებას სააღსრულებო წარმოებათა ხელმისაწვდომობაზეც (იხ., mutatis mutandis , Manoilescu et Dobrescu c. Roumanie et Russie (déc.), no 60861/00, CEDH 2005-VI), ანუ უფლება ამგვარი პროცედურის დაწყებაზე. მაშინ, როცა ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების ნაწილად მიიჩნევს აღსრულების პროცესს, ნათელია, რომ სასამართლოსთვის მიმართვის უფლების ეფექტურ რეალიზაციად ვერ ჩაითვლება ისეთი მიმართვა, რომელსაც შესაბამისი მატერიალური შედეგი არ სდევს.

კანონის უკუქცევითი ძალით გამოყენების მიზნები

მიუხედავად იმისა, რომ წინამდებარე დოკუმენტი და შესაბამისად დავა, არ შეეხება კანონის უკუქცევითი ძალით გამოყენების აკრძალვას, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია პარალელების გავლება. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არ აქვს. აღნიშნული ნორმა-პრინციპის ფართოდ (არა მხოლოდ სისხლისსამართლებრივი გაგებით) წაკითხვის პირობებში ნათელი გახდება კანონმდებლის ნება - უკუძალით გავრცელდეს ის, რაც პირის მდგომარეობას გააუმჯობესებს. ეს ლოგიკა სრულიად შეესაბამება მათ შორის, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების საფუძველზე საქმის წარმოების განახლებას.

დასასრულს კიდევ ერთხელ მოვიხმობთ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებას, რომლის თანახმადაც ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან ( საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება #1/3/534 საქმეზე საქართველოს მოქალაქო ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). ამ მიზნის მიღწევას ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების არაერთი პროცესუალური გარანტია, უფლებრივი კომპონენტი, მათ შორის სასამართლოს გადაწყვეტილების გადასინჯვის, გასაჩივრების, დავის ხელახლა წარმოების უფლება საამისოდ შესაბამისი საფუძვლების, პირობების არსებობის შემთხვევაში.

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ სადავო აქტი ცნობილი უნდა იქნეს არაკონსტიტუციურად, ვინაიდან ავიწროვებს საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ სასამართლოსთვის მიმართვის უფლებას და ამდენად არ შეესაბამება მას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლის თანახმად კი, საქართველოს კონსტიტუცია ქვეყნის უზენაესი კანონია და ყველა სხვა სამართლებრივი აქტი უნდა შეესაბამებოდეს მას.