თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ და 31³ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

არ არსებობს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლით გათვალისწინებული კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად არმიღების საფუძვლები. კერძოდ:

ა) თავისი ფორმითა და შინაარსით სარჩელი შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირების მიერ

მოსარჩელე არის საქართველოს მოქალაქე მიხეილ ნოზაძე, რომელსაც ახალციხის რაიონული სასამართლოს 2017 წლის 27 აპრილის განჩინებით დაუყადაღდა მის საკუთრებაში არსებული ქონება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მე-3 ნაწილის საფუძველზე. კერძოდ, განჩინებებში მითითებულია, რომ „ქონება შესაძლოა მოპოვებული იყოს დანაშაულებრივი გზით, ამიტომ გამოძიების ინტერესებიდან გამომდინარე, რათა თავიდან იქნეს აცილებული საქმის ყველა ფაქტობრივი გარემოებების დადგენამდე უძრავი ქონებების შემდგომი განკარგვა და გასხვისება, ამიტომ ყადაღა უნდა დაედოს შუამდგომლობაში მითითებულ უძრავ ქონებებს“. აღნიშნული არგუმენტაცია გაიზიარა თბილისის სააპელაციო სასამართლომაც, რომელმაც 2017 წლის 23 მაისის განჩინებებით არ დააკმაყოფილა მიხეილ ნოზაძის საჩივარი.

აღსანიშნავია, რომ მიხეილ ნოზაძემ 2018 წლის 15 ოქტომბერს მიმართა ახალციხის რაიონულ სასამართლოს და მოითხოვა ახლად აღმოჩენილ გარემოებათა გამო საქმის წარმოების განახლება და ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ ახალციხის რაიონული სასამართლოს 2017 წლის 27 აპრილის განჩინების გაუქმება. სასამართლომ აღნიშნული განცხადება არ დააკმაყოფილა. თუმცა ხაზგასასმელია ის, თუ რას ამბობს სასამართლო ამ განჩინებაში მიხეილ ნოზაძის ქონებაზე ყადაღის დადებასთან დაკავშირებით. სასამართლომ 2017 წლის 27 აპრილის განჩინება შემდეგნაირად შეაფასა: „სასამართლომ მიიჩნია, რომ შუამდგომლობისა და საქმის მასალების მიხედვით, არსებობდა მონაცემები იმის შესახებ, რომ ქონების მიმართ, რომელზეც პროკურორი შუამდგომლობდა ყადაღის დადებას, შესაძლოა ჩადენილი იყოს დანაშაული, ანდა დანაშაულებრივი გზით არის მპოვებული და ახალციხის რაიონული სასამართლოს 2017 წლის 27 აპრილის განჩინებით დაკმაყოფილდა პროკურორის შუამდგომლობა, სისხლის სამართლის N 084240117801 საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ყადაღა დაედოს შემდეგ უძრავ ქონებას...“ 2018 წლის 16 ოქტომბრის ეს განჩინება მიხეილ ნოზაძემ გაასაჩივრა თბილისის სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგიაში, რომლის 2018 წლის 02 ნოემბრის განჩინებაში ვკითხულობთ: „თბილისის სააპელაციო სასამართლო წარმოდგენილ საჩივართან მიმართებაში განმარტავს, რომ უძრავ ქონებაზე ყადაღის დადება არის მნიშვნელოვანი ინსტრუმენტი საგამოძიებო ორგანოს ხელში, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უძრავი ქონების, რომლის მიმართაც შესაძლოა ჩადენილ იქნა დანაშაული, გასხვისება და კეთილსინდისიერი შემძენის საფარქვეშ დაზარალებულისათვის ამ ქონებაზე საბოლოოდ ხელმისაწვდომობის დაკარგვა. აღნიშნული საპროცესო მოქმედება მნიშვნელოვანია ასევე ამ ქონების ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად.“

ამრიგად, განსხვავებით 2017 წლის განჩინებებისგან, 2018 წლის განჩინებებში იმავე საქმეზე სასამართლოები უკვე ყურადღებას ამახვილებენ არა იმაზე, რომ ქონება შესაძლოა მოპოვებული იყოს დანაშაულებრივი გზით, არამედ იმაზე, რომ შესაძლოა ქონების მიმართ იყოს დანაშაული ჩადენილი.

აქვე აღსანიშნავია, ის, რომ მიხეილ ნოზაძე არ არის ბრალდებული მიმდინარე სისხლის სამართლის საქმეზე და იგი წარმოადგენს დაყადაღებული ქონების კეთილსინდისიერ შემძენს. თუმცა სადავო ნორმის საფუძველზე, მას შეეზღუდა საკუთრების უფლება ამ ქონებასთან მიმართებაში. მეტიც, მიმდინარე სისხლის სამართლის N084240117801 საქმე ეხება სსკ-ს 180-ე მუხლის მესამე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით, 362-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტით და 332-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულების ჩადენას, რომელთა სუბიექტიც შესაძლოა იყოს მხოლოდ ის პირი, რომელიც დანაშაულს სჩადის სამსახურეობივი მდგომარეობის გამოყენებით და აყალბებს დოკუმენტს (ამ შემთხვევაში გამოძიება მიმდინარეობდა საჯარო რეესტრის თანამშრომლების მიერ შესაძლო სამსახურეობრივი უფლებამოსიფილების ბოროტად გამოყენების ფაქტზე).

ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით მიხეილ ნოზაძე წარმოადგენს უფლებამოსილ სუბიექტს.

გ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 თავთან მიმართებით არის სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებულ საკითხზე სასამართლოს არ უმსჯელია;

ე) სადავო საკითხი შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლს;

ვ) კანონმდებლობა კონკრეტულ შემთხვევაში არ ითვალისწინებს ხანდაზმულობის ვადას სარჩელის წარსადგენად ;

ზ) სადავო აქტი საკანონმდებლო აქტია და მის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

1. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტების მიმართ.

1.1. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუნქტებით დაცული სფერო და საკუთრების უფლებით სარგებლობის უფლება (მსჯელობაში გამოყენებული იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 21-ე მუხლთან მიმართებაში განვითარებული პრაქტიკა)

საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცულია საკუთრების უფლება. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს „საქართველოს კონსტიტუციისა და საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებიდან და ნორმებიდან გამომდინარე, საკუთრების უფლება წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებაა, საყოველთაოდ აღიარებული ძირითადი უფლება, დემოკრატიული საზოგადოების, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფოს ქვაკუთხედია. საკუთრება ადამიანის ყოფიერების არსებითი საფუძველია.“[1]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ „საკუთრების უფლება უმნიშვნელოვანესი ძირითადი უფლებაა. ამავდროულად, საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძველს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა უცხოა ტოტალიტარული სახელმწიფოსათვის, ხოლო დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსათვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ – მესაკუთრისათვის, როგორც სუბიექტისათვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა. სწორედ ამ მიზანს ემსახურება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის შესაბამისადაც საკუთრების უფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილია.“[2]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით საკუთრების უფლება ადამიანის ღირსებისა და თავისუფლების წონად კატეგორიად განიხილება და სასამართლო აღნიშნავს, რომ „…ეს გარემოება მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს სახელმწიფოს უფრო მეტ სიფრთხილეს და ზომიერებას უფლებაში შესაძლო ჩარევისა და რეგულირების ფარგლების დადგენისას.“[3]

საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი, მეორე და მესამე პუნქტის ურთიერთმიმართებას და ხაზს უსვამს იმ ფაქტს, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვა მხოლოდ ამავე მუხლით დადგენილი წესით არის შესაძლებელი: ,,ეს გულისხმობს არა მხოლოდ მესაკუთრისათვის უფლების დაცვის სამართლებრივი შესაძლებლობების მინიჭებას, არამედ საკუთრების დაცვას ისეთი ხელყოფისაგან, რომელიც არ თავსდება ამავე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტით დადგენილ ფარგლებში. აქედან გამომდინარე, 21-ე მუხლის მე-2 ან მე-3 პუნქტის დამრღვევი ნორმა, რომელიც არ შეესაბამება საკუთრების უფლების შეზღუდვისადმი ან საკუთრების ჩამორთმევისადმი წაყენებულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტს, იმავდროულად წინააღმდეგობაში მოვა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთანაც.“[4]

კონსტიტუციის 21–ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულია, რომ „საკუთრების უფლება“ აღიარებული და უზრუნველყოფილია. 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლომ დამატებით განმარტა, რომ საკუთრების უფლების კონსტიტუციური გარანტია პირველ რიგში სახელმწიფოს მიმართ მოქმედ ნეგატიურ აკრძალვას გულისხმობდა (საკუთრების უფლების ნეგატიური ასპექტი). მოქალაქეს აქვს გარანტია, რომ სახელმწიფო მის კერძო საკუთრებას არ ხელყოფს და ამისთვის სამართლებრივი დაცვის მექანიზმებით სარგებლობს. ამავდროულად ეს გარანტია სახელმწიფოს ავალდებულებს მოახდინოს უფლების პოზიტიური იმპლემენტაცია კანონმდებლობაში (საკუთრების უფლების პოზიტიური ასპექტი), კონსტიტუციური სამართლებრივი წესრიგის შესაბამისად. „ [5]

საკონსტიტუციო სასამართლომ განაცხადა, რომ საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური და შესაძლებელია მისი რეგულირება და შეზღუდვა კონსტიტუციით განსაზღვრული წესით. კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტი საკუთრების უფლების შეზღუდვის საფუძვლად განიხილავს „საჯარო ინტერესის“ არსებობას. თუმცა 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედ რედაქციაში, მის ნაცვლად მითითებული იყო „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება“ რასაც მოქმედი კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტში, საკუთრების ჩამორთმევის დაშვების საფუძვლად ვხვდებით. მიუხედავად ამისა, მიგვაჩნია, რომ მოქმედი კონსტიტუციის მე-19 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისათვის და „საჯარო ინეტერსის“ განმარტებისათვის რელევანტურია ის მსჯელობა, რაც სასამართლომ წინა გადაწყვეტილებებში წინა რედაქციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტში ნახსენებ „აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებაზე“ განავითარა.

“აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების” განსაზღვრისას დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რა არის საკუთრების უფლების ობიექტი, როგორია მისი ბუნება და სოციალური დატვირთვა. ამ თვალსაზრისით, ის გარემოებები, რომლებიც წარმოადგენენ “აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებას” საკუთრების ერთი ობიექტის მიმართ, ასეთ საჭიროებას შეიძლება არ წარმოადგინონ სხვა ობიექტის მიმართ. “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების” შინაარსს კონკრეტულ შემთხვევაში კანონმდებელი განსაზღვრავს. მოქმედება “აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” არ ნიშნავს, რომ ის არის მიმართული საზოგადოებისათვის გარკვეული და გარდაუვალი უარყოფითი შედეგების თავიდან ასაცილებლად. კანონმდებელი ,,აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის” შეიძლება მოქმედებდეს, როდესაც მას ამოძრავებს საზოგადოებისათვის ან მისი ნაწილისათვის დადებითი შედეგების მომტანი მიზნები.“[6]

„საკონსტიტუციო სასამართლო საკუთრების უფლების შეზღუდვისას პირველ რიგში განსაზღვრავს არის თუ არა სახეზე კანონიერი მიზანი, რომელიც, თავის მხრივ, უნდა ჩაითვალოს აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად კონსტიტუციის 21–ე მუხლის მეორე პუნქტის მიზნებისათვის. ეს უკანასკნელი გულისხმობს კერძო და საჯარო ინტერესების დაბალანსებას ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში.“[7]

„სასამართლო „კანონიერი მიზნის“ განმარტებისას ეყრდნობა კონკრეტული ღონისძიების „შინაარსს“ და მის „მნიშვნელობას“. თუკი ღონისძიების კონკრეტული ლეგიტიმური დანიშნულება ამ კრიტერიუმებს პასუხობს იგი შეიძლება მიჩნეულ იქნას საქართველოს კონსტიტუციის 21–ე მუხლის მეორე პუნქტით განსაზღვრულ „აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად“.[8] მოცემულ შემთხვევაში მოქმედი კონსტიტუციის პირობებში კი აღნიშნული კანონიერი მიზანი უნდა წარმოადგენდეს იმ „საჯარო ინტერესს“, რომლის გამოც დასაშვებია საკუთრების უფლების შეზღუდვა.

თუმცა ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმებისას საკოსნტიტუციო სასამართლო ასევე ხელმძღვანელობს თანაზომიერების პრინციპზე დაყრდნობით, რა დროსაც სამი სტრუქტურული ელემენტის გამოყენებით საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს სადავო ნორმა რამდენად თანაზომიერ დამოკიდებულებაში იმყოფება ლეგიტიმურ მიზანთან. აღნიშნული პრინციპი შედგება სამი ეტაპისგან, დასაშვებობა, აუცილებლობა და პროპორციულობა.

„დასაშვებობის ელემენტი მოითხოვს, რომ სადავო ნორმით უნდა მიიღწეოდეს ლეგიტიმური მიზანი, კერძოდ მოპასუხე მხარეს არჩეული უნდა ჰქონდეს უფლების შეზღუდვის იმგვარი ფორმა, რომელიც ვარგისია ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად. უნდა იკვეთებოდეს შინაარსობრივი ურთიერთმიმართება სადავო ნორმებით დადგენილ შეზღუდვასა და ლეგიტიმურ მიზანს შორის.“[9]

„დასაშვებობის ეტაპის გადალახვა არ არის საკმარისი სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სამტკიცებლად. იგი უნდა შეფასდეს აუცილებლობის ელემენტით, რომელიც მოითხოვს, რომ პირის უფლება არ შეიზღუდოს იმაზე მეტად ვიდრე ეს საჭიროა კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.“[10]

“მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს კონსტიტუციურ უფლებათა იერარქია პროპორციულობის ეტაპზე საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რომელია უფრო ღირებული (მიღწეული ლეგიტიმური მიზანი თუ შეზღუდული კონსტიტუციური უფლება), ანუ ხომ არ ეკისრება მოსარჩელეს გადამეტებული ტვირთი.”[11]

„იმისათვის, რომ სახელმწიფოს მიერ განხორციელებული ჩარევა იყოს კონსტიტუციურ-სამართლებრივად გამართლებადი, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს ფორმალურ და მატერიალურ კრიტერიუმებს. პირველი, უნდა არსებობდეს ჩარევისათვის აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება, და მეორე, ფორმალურად იგი უნდა იყოს კანონით დადგენილი, თუმცა, შეზღუდვა ამ ორი კრიტერიუმის არსებობის შემთხვევაშიც ვერ ჩაითვლება კონსტიტუციურ-სამართლებრივად, თუ იგი დაარღვევს საკუთრების უფლების არსს.”[12]

1.2. სადავო ნორმის შინაარსი და მოქმედების ფარგლები

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მე-3 ნაწილის მიხედვით „სასამართლოს შეუძლია ასევე ყადაღა დაადოს ქონებას, თუ არსებობს საკმარისი მონაცემები, რომ ეს კორუფციული, რეკეტული, „ქურდული სამყაროს“ წევრის/„კანონიერი ქურდის“ ან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის მსჯავრდებული პირის ქონებაა ან/და ამ ქონების მიმართ ჩადენილია დანაშაული ან/და იგი დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული.“

აღნიშნული რეგულირებიდან ნათლად ჩანს, რომ ყადაღა ასევე შესაძლებელია დაედოს იმ პირის ქონებას, რომელიც ამ ქონების მიმართ კეთილსინდისიერი შემძენია და არ წარმოადგენს კონკრეტული სისხლის სამართლებრივი პროცესის მხარეს. თუმცა სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად აუცილებლად მიგვაჩნია ყადაღის ინსტიტუტისა და მისი მიზნების მიმოხილვა როგორც სისხლის სამართალში, ასევე კერძო სამართლებრივ ურთიერთობებში.

საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ყადაღის მიზანი ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველყოფაა. აღნიშნული განმარტების გათვალისწინებით, ქონებას შესაძლოა მხოლოდ მაშინ დაედოს ყადაღა, თუკი დგას საკითხი ამ ქონების შესაძლო ჩამორთმევის შესახებ. იგი არის სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების ერთ-ერთი სახე, რომლის საშუალებით ხდება ჩამორთმეული ქონების შენარჩუნება მისი განკარგვისა და გამოყენების შეზღუდვით. თავის მხრივ, უნდა განიმარტოს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 52-ე მუხლის თანახმად, ქონების ჩამორთმევა ნიშნავს დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის, დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ან/და დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლოდ ჩამორთმევას. გამომდინარე აქედან, აღნიშნული ნორმით სისხლის სამართლის პროცესში განსაზღვრულია თუ რომელი ქონება ექვემდებარება ჩამორთმევას. რაც შეეხება ყადაღის დადების პროცედურას, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლზე დაყრდნობით, მხარეს შეუძლია დააყენოს შუამდგომლობა ქონებაზე ყადაღის დადების შესახებ, თუ სახეზეა ზემოაღნიშნული სამი შემთხვევიდან რომელიმე და ამასთან, თუკი არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული.

სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის გათვალისწინებით, შესაძლებელია, რომ ყადაღა დაედოს არა მარტო ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, არამედ, აღნიშნული ნორმის მეორე ნაწილის თანახმად, შესაძლებელია ყადაღა დაედოს ქონებას კონკრეტული პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების გარეშეც. კერძოდ, ასეთი შემთხვევა სახეზეა მაშინ, როცა მზადდება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 323-ე–330-ე და 331¹ მუხლებით გათვალისწინებული ან სხვა განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული. აგრეთვე იმ შემთხვევაში, თუკი საჭიროა ამგვარი დანაშაულების აღკვეთა და საკმარისი მონაცემები არსებობს იმის ვარაუდისთვის, რომ ეს ქონება დანაშაულის ჩასადენად იქნება გამოყენებული.

გარდა ამისა, ყადაღის დადება შესაძლებელია არა თუ დანაშაულების პრევენციისთვის, არამედ, იმ შემთხვევაშიც, თუ არსებობს საკმარისი მონაცემები, რომ ეს კორუფციული, რეკეტული ან ქურდული სამყაროს წევრის/“კანონიერი ქურდის“ ან საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტით მსჯავრდებული პირის ქონებაა ან/და ამ ქონების მიმართ ჩადენილია დანაშაული ან/და იგი დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ქონებაზე ყადაღის დადება სისხლის სამართლის პროცესში სხვადასხვა მიზეზით შეიძლება მოხდეს. აღნიშნულ მიზეზებს კი, ლოგიკურია, უნდა გააჩნდეს შესაბამისი მიზნები.

მაშინ, როცა ყადაღის დადება ხდება ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებაზე, შესაძლებელია დავინახოთ კანონმდებლის მიზანი, რომ ეფექტურად მოხდეს დანაშაულთან ბრძოლა და შენარჩუნებული იქნას ყადაღას დაქვემდებარებული ქონება მანამ, სანამ საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილება იქნება მიღებული.

იმ შემთხვევაში, როცა ყადაღა ედება ქონებას კონკრეტული პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების გარეშე, შესაძლებელია ასევე ჩაითვალოს გამართლებულად, რადგან მას აქვს მოსალოდნელი განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულის აღკვეთის მიზანი, ეს უკანასკნელი კი, სახელმწიფოსთვის უმნიშვნელოვანესი საჯარო ინტერესია. მიუხედავად ამისა, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ მიზეზით ქონებაზე ყადაღის დასადებად აუცილებელია არსებობდეს საკმარისი მონაცემები, რომ ეს ქონება გამოყენებული იქნება დანაშაულის ჩასადენად, შესაბამისად, ერთი მხრივ, შესაძლოა ხარვეზად ჩაითვალოს ის ფაქტი, რომ სისხლისსამართლებრივი დევნის დაწყების გარეშე ედება პირის ქონებას ყადაღა, მაგრამ მეორე მხრივ, ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში ხდება, თუკი მეტად სავარაუდოა, რომ სისხლისსამართლებრივი დევნა ამ ქონების დაყადაღების გარეშეც დაიწყება. აქედან გამომდინარე, ეს საკითხი ასე თუ ისე ბალანსდება, თუმცა იგივეს ვერ ვიტყვით შემთხვევაზე, როცა ყადაღის დადება მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე შესაძლებელია იმ ქონებაზე, რომელიც დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული, თუმცა მის მესაკუთრეს იგი დანაშაულებრივი გზით არ მოუპოვებია.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ცალკეულ შემთხვევებში, შესაძლებელია ქონება დანაშაულებრივი გზით იყოს მოპოვებული, მაგრამ ამის გამო კერძო პირი არ გვევლინებოდეს დაზარალებულად, ან ამ უკანასკნელ პირს აღარ ჰქონდეს იტერესი ქონების უკან დასაბრუნებლად. ასეთ შემთხვევაში, სადავო ნორმის ფორმულირებიდან გამომდინარე, მაინც არის შესაძლებელი, რომ დაზარალებულის მიერ სასამართლოში შუამდგომლობის წარდგენის საფუძველზე სასამართლომ ყადაღა დაადოს კეთილსინდისიერი შემძენის ქონებას, რომელიც დანაშაულებრივი გზითაა მოპოვებული. ასეთ დროს, ცხადია, რომ ხდება არა თუ მიზნის მიღწევა (დანაშაულის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურების უზრუნველყოფა), არამედ გაუმართლებლად ზიანდება კეთილსინდისიერი შემძენის ინტერესები.

აქვე, უნდა აღინიშნოს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 186-ე მუხლის მიხედვით დასჯად ქმედებას წარმოადგენს: „წინასწარი შეცნობით დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონებით სარგებლობა, ქონების შეძენა, ფლობა ან გასაღება“. შესაბამისად, იმისათვის, რომ პირის მიმართ მისი უფლების შეზღუდვის თუ სანქციის რაიმე ზომა იქნას გამოყენებული აუცილებელია, რომ ამ უკანასკნელის მიერ დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების შეძენა, სარგებლობა, ფლობა ან გასაღება ხორციელდებოდეს განზრახვით. სადავო ნორმის ჩანაწერი ამ ფაქტის მიუხედავად, შესაძლებლობას უშვებს საპროცესო იძულების ღონისძიება (ქონებაზე ყადაღის დადება) დაეკისროს პირს ისე, რომ არა თუ განზრახვა ქონდეს დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონებით სარგებლობის, შეძენის, ფლობის ან გასაღების, არამედ, არც კი იცოდეს ქონების დანაშაულებრივი წარმომავლობის შესახებ რაიმე.

ყადაღის არსის და მისი მიზნების უკეთ გაგების მიზნით, მნიშვნელოვანია გათვალისწინებული იქნას ასევე მისი მნიშვნელობა სამოქალაქო სამართალში. სამოქალაქო სამართალში იგი (როგორც უზრუნველყოფის ერთ-ერთი ღონისძიება) სარჩელის უზრუნველყოფის ნაწილში გამოიყენება. კერძოდ, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 198-ე მუხლის მეორე ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, ყადაღა სარჩელის უზრუნველყოფის ერთ-ერთი ინსტრუმენტია.

საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლის დანაწესით, თუ არსებობს დასაბუთებული ვარაუდი, რომ უზრუნველყოფის ღონისძიებათა მიუღებლობა გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის გადაწყვეტილების აღსრულებას, ან გამოიწვევს ისეთ ზიანს, რომელიც კომპენსირებული ვერ იქნება მოპასუხისათვის ზიანის ანაზღაურების დაკისრებით, სასამართლოს გამოაქვს განჩინება სარჩელის უზრუნველყოფის შესახებ. უზრუნველყოფის ღონისძიებაზე მსჯელობისას, სასამართლო ყურადღებას ამახვილებს სარჩელის უზრუნველყოფის საფუძველზე, კერძოდ სამომავლოდ საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების აღსრულების გაძნელების ან აღუსრულებლობის საშიშროებაზე.

უზრუნველყოფის ღონისძების გამოყენების მიზანია სარჩელზე მისაღები გადაწყვეტილების აღსრულების გაძნელების, ან შეუძლებლობის თავიდან აცილება მოპასუხისათვის გარკვეული უფლებების შეზღუდვის გზით. უზრუნველყოფის ღონისძიება წარმოადგენს სასამართლოს მიერ გამოყენებული დროებითი ღონისძიების სახეს, იმ მნიშვნელოვან მექანიზმს, რაც საშუალებას იძლევა თავიდან იქნეს აცილებული სასამართლოს კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების რეალურად აღსრულების გაჭიანურება ან მისი აღუსრულებლობა. უზრუნველყოფის ღონისძიება წარმოადგენს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა ქონებრივი უფლებების დაცვის გარანტიას და ემსახურება ამ უკანასკნელთა დარღვეული უფლებების სრულ და რეალურ აღდგენას.

სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას დაცული უნდა იყოს სამართლიანი ბალანსი მოსარჩელის უფლებასა (უზრუნველყოს სასამართლო წესით სამომავლოდ დადასტურებული უფლების რეალიზაცია) და მოპასუხის ინტერესს (უზრუნველყოფის ღონისძიებამ გაუმართლებლად არ ხელყოს მისი, როგორც მოპასუხის უფლებები) შორის. გარდა ამისა, სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენებისას გათვალისწინებულ უნდა იქნას უზრუნველყოფის ღონისძიების, როგორც საპროცესო სამართლებრივი ინსტიტუტის, მთავარი პრინციპი - აღსრულდეს სასამართლო გადაწყვეტილება. სარჩელის უზრუნველყოფის არსიდან გამომდინარე, სასამართლო არჩევს უზრუნველყოფის ღონისძიებას სასარჩელო მოთხოვნის ხასიათიდან და მოცულობიდან გამომდინარე. უზრუნველყოფის ღონისძიებით შეზღუდული უფლება უნდა იყოს სასარჩელო მოთხოვნის მოცულობის ადეკვატური. დაუშვებელია, უზრუნველყოფის ღონისძიებით მოპასუხის უფლების გაუმართლებელი შეზღუდვა და ამგვარად, მხარეთა არათანაბარ პირობებში ჩაყენება. ამასთან, უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენება უნდა იყოს განპირობებული იმ ვარაუდით, რომ სარჩელის საფუძვლად მითითებული გარემოებები იურიდიულად ქმნის სარჩელის დაკმაყოფილების თაობაზე გადაწყვეტილების გამოტანის შესაძლებლობას. ამასთან, უფლების დროებით შეზღუდვის დროს მნიშვნელოვანია გონიერი ბალანსის დაცვა დაცულ სიკეთესა და შეზღუდულ უფლებას შორის.

სარჩელის უზრუნველყოფის წინაპირობას წარმოადგენს საფუძვლიანი ეჭვი იმის თაობაზე, რომ გადაწყვეტილება აღუსრულებელი დარჩება ან მნიშვნელოვანწილად გაძნელდება აღსრულება უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების გარეშე. ნიშანდობლივია, რომ მხოლოდ დარღვეულ უფლებასა, თუ კანონიერ ინტერესზე აპელირება, არ წარმოადგენს უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების საფუძველს. მნიშვნელოვანია, ყურადღება გამახვილდეს იმ გარემოებაზე, რომ ვალდებულების შეუსრულებლობის ფაქტი და დასაბუთებული ეჭვი ვალდებულების მომავალში შეუსრულებლობასთან დაკავშირებით სასამართლოში სარჩელის აღძვრის საფუძველია, ხოლო სარჩელის უზრუნველყოფის ფაქტობრივი და სამართლებრივი წინამძღვრები გადაწყვეტილების აღუსრულებლობის, ან მისი აღსრულების გაძნელების დასაბუთებაში უნდა მდგომარეობდეს. სარჩელის უზრუნველყოფის თაობაზე წარდგენილი განცხადების დასაბუთებისადმი არსებული მოთხოვნა იმგვარად არ უნდა იქნეს გაგებული, რომ უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების მომთხოვნი პირი ვალდებულია უტყუარი მტკიცებულებების წარმოდგენით დაამტკიცოს სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიების გამოყენების აუცილებლობა.

„სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 63¹ მუხლის მიხედვით, ქონებაზე ყადაღის დადება ნიშნავს ქონების აღწერას და მესაკუთრისათვის მისი განკარგვის – ნებისმიერი ფორმით გასხვისების, იპოთეკით, უზუფრუქტით, სერვიტუტით ან აღნაგობით დატვირთვის, მასზე თხოვების, ქირავნობის ან/და იჯარის ხელშეკრულების დადების – აკრძალვას.

ამდენად, სამოქალაქო სამართალში ყადაღის დადება არ ხდება მესამე პირების ინტერესების უგულვებელყოფის ხარჯზე. სამოქალაქო სამართალში მოსარჩელემ სარჩელის უზრუნველყოფა უნდა მოითხოვოს ისე, რომ ამ უკანასკნელი ღონისძიებით არ შეილახოს მესამე პირის უფლებები და მესამე პირთა უფლებების დაუშვებელი ხელყოფით მოსარჩელეს არ წარმოეშვას ზიანის ანაზღაურების ვალდებულება. მიუხედავად იმისა, რომ სისხლის სამართლის პროცესშიც ყადაღის დადების მიზანი განაჩენის აღსრულების და დაზარალებულის უფლებების აღდგენაა, იგი სამოქალაქო სამართლისგან განსხვავებით, მესამე პირების ინტერესებს ნაკლებად ითვალისწინებს და შესაძლებელს ხდის, საკუთრების უფლება შეეზღუდოს ისეთ პირს, რომელიც არანაირ კავშირში არ არის ჩადენილ დანაშაულთან და მას არც დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების შეძენის, სარგებლობის, გასხვისების ან ფლობის განზრახვა არ ჰქონია.

ასევე, საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356⁴-ე მუხლის მიხედვით თუ არსებობს მონაცემები, რომ რეკეტული დაჯგუფების, თანამდებობის პირის, ქურდული სამყაროს წევრის, რეკეტირის, ადამიანით მოვაჭრის, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობის, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე ან/და 331¹ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისთვის მსჯავრდებული პირის ან ასეთ მსჯავრდებულთან დაკავშირებული პირის მფლობელობაში არსებულ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ანდა სხვაგვარად გაასხვისებენ, პროკურორი ვალდებულია სასამართლოს მიმართოს განცხადებით ქონებაზე, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებზე, ყადაღის დადების თაობაზე. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის აღნიშნული მუხლიდან ნათლად ჩანს, რომ სამოქალაქო წესით ყადაღის ამგვარ გამოყენებას აქვს სისხლისსამართლებრივი მიზანი, რადგან საქმე ეხება სისხლის სამართლის დანაშაულებს და სისხლის სამართლის პროცესის მხარეს, კერძოდ პროკურორის ვალდებულებას სასამართლოს მიმართოს განცხადებით მსჯავრდებულის ამგვარ ქონებაზე ყადაღის დასადებად.

თუმცა ყადაღა ქონების ჩამორთმევისგან განსხვავებით თავისი ბუნებით სასჯელს კი არ წარმოადგენს, არამედ საპროცესო იძულების ღონისძიებას, რომლის გამოყენებას შესაძლოა მოყვეს ქონების ჩამორთმევა და გადაიზარდოს სამართლებრივ პასუხისმგებლობაში. ქონების ჩამორთმევის შემთხვევები კი გაწერილია სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსებში. სისხლის სამართლის კოდექსის 52-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით ქონების ჩამორთმევა გულისხმობს დანაშაულის საგნის ან/და იარაღის ან დანაშაულის ჩასადენად გამიზნული ნივთის ჩამორთმევას ბრალდებულის/მსჯავრდებულის საკუთრებაში ან კანონიერ მფლობელობაში არსებული, განზრახი დანაშაულის ჩასადენად გამოყენებული ან ამისათვის რაიმე სახით გამიზნული ქონების სახელმწიფოს სასარგებლოდ უსასყიდლოდ ჩამორთმევას. აღნიშნული ნივთის ჩამორთმევა ხდება სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული განზრახი დანაშაულისთვის თუ ჩამორთმევა საჭიროა სახელმწიფო და საზოგადოებრივი აუცილებლობიდან ან ცალკეულ პირთა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის ინტერესებიდან გამომდინარე ანდა ახალი დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად. იმავე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით კი დანაშაულებრივი გზით მოპოვებული ქონების ჩამორთმევა ნიშნავს მსჯავრდებულისთვის დანაშაულებრივი გზით მიღებული ქონების უსასყიდლოდ ჩამორთმევას ისევ განზრახი დანაშაულებისთვის და ასევე აუცილებელია, პირველ რიგში, სასამართლოს მიერ დადგინდეს ჩამორთმევას დაქვემდებარებული ქონება ნამდვილად დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული თუ არა.

ქონების ჩამორთმევა ასევე რეგულირდება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 356⁵ მუხლით, რომლის პირველი ნაწილის მიხედვითაც თუ სასამართლომ ამ კოდექსის 356³ მუხლის შესაბამისად ქონება ცნო რეკეტულად ან რეკეტული დაჯგუფების, რეკეტირის, თანამდებობის პირის, ქურდული სამყაროს წევრის, ადამიანით მოვაჭრის, ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების ხელშემწყობის, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 194-ე ან/და 331¹ მუხლით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის მსჯავრდებული პირის, მათი ოჯახის წევრის, ახლო ნათესავის ან ასეთ მსჯავრდებულთან დაკავშირებული პირის ქონება - უკანონოდ ან დაუსაბუთებლად, ასეთი ქონება მესამე პირის კანონიერი ინტერესების დაკმაყოფილების შემდეგ გადაეცემა მის კანონიერ მესაკუთრეს, ხოლო კანონიერი მესაკუთრის დადგენის შეუძლებლობის შემთხვევაში - სახელმწიფოს.

სისხლის სამართლის კოდექსისა და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის ნორმების ანალიზის შედეგად ჩანს, რომ სამოქალაქო წესით გამოყენებულ ყადაღას სისხლისსამართლებრივ საქმეში აქვს სისხლისსამართლებრივი მიზნები. გარდა ამისა, ყადაღა და ქონების ჩამორთმევა შესაძლებელია განვასხვავოთ იმით, რომ ყადაღა თავისთავად არ ნიშნავს სასჯელს ქონების ჩამორთმევისგან განსხვავებით. ქონების ჩამორთმევა ყადაღისგან განსხვავებით ხდება მაშინ, როდესაც სასამართლო გამოიტანს გამამტყუნებელ განაჩენს და ამასთანავე პროკურორის მიერ ყადაღის ინსტიტუტის გამოყენებას არ გააჩნია ქონების კანონიერი მესაკუთრისთვის დაბრუნების მიზანი კონფისკაციისგან განსხვავებით.

1.3. სასჯელი და მისი მიზნები

მნიშვნელოვანია იმის განსაზღვრა თუ რას ემსახურება სისხლის სამართალში ქონების ჩამორთმევა, როგორც სასჯელი და ვისკენ უნდა იყოს ის მიმართული. სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მესამე ნაწილი შესაძლებლობას ქმნის ბრალდებულის მიმართ განხორციელდეს სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიება, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად. მაგრამ აღნიშნული მუხლი ასევე შესაძლებლობას იძლევა, რომ ყადაღა დაედოს ისეთ ქონებასაც, რომლის მიმართაც ჩადენილია დანაშაული. ამ დროს რეალურად იქმნება მოცემულობა, რომელიც ქმნის შესაძლებლობას, რომ დაყადაღდეს ისეთი პირის ქონება, რომელსაც არანაირი კავშირი არ აქვს ბრალდებულთან/მსჯავრდებულთან. საკონსტიტუციო სასამართლოს 1997 წლის 21 ივლისის გადაწყვეტილებაში სასამართლო ნათლად აღნიშნავს, რომ ქონების კონფისკაცია უნდა შეესაბამებოდეს სასჯელის ინდივიდუალიზაციის ძირითად პრინციპს და ის უნდა იყოს მიმართული მხოლოდ დამნაშავის მიმართ და არა სხვა ისეთი პირების მიმართ, რომელსაც დანაშაულებრივი კავშირი არ აქვთ აღნიშნულ ბრალდებულთან/მსჯავრდებულთან. „ქონების კონფისკაცია, თავისი შედეგებით არ შეესაბამება სასჯელის ინდივიდუალიზაციის ძირითად პრინციპს, რადგანაც იგი ჩვეულებრივ მიმართულია არა მხოლოდ დამნაშავის, არამედ მისი უდანაშაულო ოჯახის წინააღმდეგ“.[13] სასამართლო თავის გადაწყვეტილებაში ასევე აღნიშნავს, რომ სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპი (იგულისხმებოდა ინდივიდუალობის პრინციპი) ერთ-ერთი ძირითადი პრიციპია და თავისთავად გამომდინარეობს კონსტიტუციის დებულებებიდან. საქართველოს კონსტიტუცია აყალიბებს რა ადამიანის ძირითადი უფლებებისა და თავისუფლებების მაღალ სტანდარტებს, ცხადია, რომ სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპიც გამომდინარეობს მისი პრინციპებიდან.

151-ე მუხლის მესამე ნაწილის აღნიშნული ჩანაწერი კი იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ ყადაღა დაედოს ისეთ ქონებას, რომლის მიმართაც ჩადენილია დანაშაული, ანუ ისეთი პირის ქონებას, რომელიც ბრალდებული/მსჯავრდებული არ არის და არ აქვს დანაშაულებრივი კავშირი მასთან. აღნიშნული გადაწყვეტილებიდან ნათელი ხდება, რომ ყადაღა უნდა იყოს ისეთი პირის მიმართ გამოყენებული, რომელსაც დანაშაულებრივი შემხებლობა აქვს საქმესთან, რადგან თავად ყადაღის მიზანი ქონების შემდგომი ჩამორთმევაა. სასამართლოს განმარტებით კი ამგვარი ჩამორთმევა არაკონსტიტუციურია და ვერ აკმაყოფილებს სასჯელის ინდივიდუალიზაციის პრინციპს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიცია მკაფიოა იმ ნაწილში, რომ ქონების ჩამორთმევა, როგორც პასუხისმგებლობის დამატებითი ზომა მისი ყველა ასპექტით მკაცრად უნდა ექცეოდეს კონსტიტუციის ფარგლებში.[14] აღნიშნული გადაწყვეტილება ეხებოდა სსკ-ის 52-ე მუხლის შედეგად ქონება ჩამორთმეულ უდანაშაულო პირების საკუთრების უფლების ხელყოფას. თავისმხრივ აღნიშნული მსჯელობა გავრცელდება სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მესამე ნაწილზეც, რომელიც ასევე კეთილსინდისიერი შემძენის ქონებაზე ყადაღის დადებას შესაძლებელს ხდის.

აქედან გამომდინარე, სისხლის სამართლში სასჯელის სახით ქონების ჩამორთმევა, როგორც სასჯელი უშუალოდ ბრალდებულის/მსჯავრდებულის მიმართ უნდა იყოს მიმართული და არ უნდა ხდებოდეს უდანაშაულო პირების მიმართ ყადაღის გამოყენება შემდგომი ჩამორთმევის მიზნით. 151-ე მუხლის მესამე ნაწილი კი შესაძლებლობას იძლევა ასეთი პირების მიმართ აღნიშნული ქმედების განხორციელებას და ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის სტანდარტს.

1.4. სასამართლო პრაქტიკის მიმოხილვა ყადაღის ინსტიტუტის შესახებ

სასამართლომ აღნიშნა, რომ „ყადაღის დადების პროცედურა იმართება დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტის გამოყენებით, რომლის მიხედვითაც ხდება დადგენა, თუ რამდენად მართლზომიერია ამა თუ იმ ქონების დაყადაღება და რამდენად სრულდება დასაბუთებული ვარაუდის სტანდარტი, რომ ეს ქონება მართლაც დანაშაულებრივი გზითაა მოპოვებული და შესაძლოა მისი გამოყენებით კვლავ ახალი დანაშაული იქნას ჩადენილი. ამ სტანდარტით ირკვევა, რომ როდესაც საქმე ბრალდებულს ეხება, დასაბუთებული ვარაუდი დიდი ალბათობით არსებობს, ხოლო პირი, რომელიც საქმესთან ირიბად არის დაკავშირებული- კეთილსინდისიერია (ნივთის მესაკუთრე/მფლობელია), დასაბუთებული ვარაუდი არ არსებობს ამ ღონისძიების გამოყენებისთვის.“[15]

„სააპელაციო სასამართლოს საგამოძიებო კოლეგია აქვე აღნიშნავს, რომ საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 158-ე მუხლის თანახმად, ქონებას ყადაღა ედება განაჩენის აღსასრულებლად მიქცევამდე, სისხლისსამართლებრივი დევნის ან/და გამოძიების შეწყვეტამდე, რითაც არ ილახება კონკრეტული პირის კონსტიტუციით აღიარებული საკუთრების უფლება, ვინაიდან საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ნათლად მიუთითებს და ითვალისწინებს, რომ საკუთრების უფლება შეიძლება შეიზღუდოს კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში. შესაბამისად, ქონებაზე ყადაღის დადება არ იწვევს საკუთრების უფლების გაუქმებას ან ჩამორთმევას, არამედ იგი, როგორც მხოლოდ დროებითი ღონისძიება გამოიყენება მოცემულ სისხლის სამართლის საქმეზე მიმდინარე გამოძიების ფარგლებში, სისხლის სამართლის საპროცესო ნორმების მოთხოვნათა შესაბამისად და გამომდინარეობს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებიდან.“[16]

ყადაღის გამოყენების არსებულ რეგულირებაზე საკონსტიტუციო სასამართლოში შევიდა სარჩელი 2016 წელს, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა აღნიშნული სარჩელი, მაგრამ მოსარჩელე მხარე ყურადსაღებად მივიჩნევს მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილ არგუმენტებს სარჩელის დასასაბუთებლად.

აღნიშნულ საქმეში „მოსარჩელე მხარისათვის სადავო/პრობლემურ საკითხს წარმოადგენს ქონებაზე ყადაღის დადების საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული წესი. აღნიშნული მუხლის პირველი წინადადება „სისხლის სამართლის საპროცესო იძულების ღონისძიების, ქონების შესაძლო ჩამორთმევის უზრუნველსაყოფად სასამართლოს შეუძლია მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე ყადაღა დაადოს ბრალდებულის, მისი მოქმედებისათვის მატერიალურად პასუხისმგებელი პირის ან/და მასთან დაკავშირებული პირის ქონებას, მათ შორის, საბანკო ანგარიშებს, თუ არსებობს მონაცემები, რომ ქონებას გადამალავენ ან დახარჯავენ ან/და ქონება დანაშაულებრივი გზით არის მოპოვებული” გაუმართლებლად ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებულ საკუთრების ფუნდამენტურ უფლებას, რადგან იგი ითვალისწინებს პირის ქონებისათვის ყადაღის დადების შესაძლებლობას ისე, რომ აღნიშნულ ქონებას შეიძლება კავშირი არ ჰქონდეს ბრალდებულის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულთან. მოსარჩელის მითითებით, აღნიშნული ნორმა ასევე არ არის განჭვრეტადი და საკმარისად განსაზღვრული, რაც უფლების შემზღუდავი კანონის აუცილებელი კონსტიტუციური მოთხოვნაა. სადავო ნორმის საფუძველზე, შესაძლებელია დაყადაღდეს არა მარტო ის ქონება, რომელიც დანაშაულთან არის დაკავშირებული, არამედ ის ქონებაც, რომელიც არანაირ კავშირში არ არის პირის მიერ შესაძლო ჩადენილ დანაშაულთან, მხოლოდ არსებობს ვარაუდი, რომ მას დახარჯავენ. ამგვარად, სადავო ნორმის საფუძველზე, შესაძლებელია ყადაღა დაედოს ბრალდებულისა და მასთან დაკავშირებული პირების ქონებას, რომელიც საერთოდ არ უკავშირდება პირის დანაშაულებრივ საქმიანობას. თუკი პირის საკუთრებაში არსებული კონკრეტული ქონება არ არის დაკავშირებული დანაშაულთან, ვერ მოხდება, სასჯელის სახით, აღნიშნული ქონების ჩამორთმევაც. შესაბამისად, სადავო ნორმა უშვებს ისეთი ქონების დაყადაღების შესაძლებლობას, რომლის ჩამორთმევაც ვერ განხორციელდება და, ამდენად, შეზღუდვა არ ემსახურება იმ ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც მოცემულ შემთხვევაში ქონებისათვის ყადაღის დადებას გააჩნია.“[17]

ზემოთ განვითარებული მსჯელობიდან გამომდიანრე, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს სისხლის სამართლის პროცესში გაწერილ ყადაღის გამოყენების მიზნებს სამოქალაქო საპროცესო სამართლისგან განსხვავებით. რადგან არსებული სამართლებრივი რეგულირებით ყადაღის გამოყენების პროცედურები და მიზნები არსებითად განსხვავდება ქონების ჩამორთმევისათვის დამახასიათებელი პროცედურებისგან და მიზნებისგან, ამიტომ სადავო ნორმა უშვებს ისეთი ქონების დაყადაღებასაც, რომლის ჩამორთმევაც ვერ განხორციელდება და, ამდენად, შეზღუდვა არ ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს. ასევე სასამართლო პრაქტიკის მიმოხილვამ ცხადყო, რომ არსებული რეგულირების შედეგად კეთილსინდისიერი შემძენის საკუთრების უფლება ირღვევა, რადგან არ არსებობს საჯარო ინტერესისთვის კეთილსინდისიერი შემძენის ქონების დაყადაღებისა, რადგან კეთილსინდისიერი შემძენის ცნება თავის თავში მოიაზრებს იმ ფაქტს, რომ მას არ აქვს არანაირი შემხებლობა ამ ქონების დანაშაულებრივი გზით მოპოვებასთან და შესაბამისად მისი მხრიდან, არ არსებობს ის საფრთხეები რაც არის გაწერილი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლში. შესაბამისად, სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს უფლების შეზღუდვის გამამართლებელ თანაზომიერების ტესტს, რადგან არ გვაქვს სახეზე ლეგიტიმური მიზანი ანუ საჯარო ინტერესი.

ყოველივე ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე მივიჩნევ, რომ სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 151-ე მუხლის მე-3 ნაწილი არაკონსტიტუციურია კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მეორე პუქნტების მიმართ.

[1] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1997 წლის 21 ივლისის #1/51 გადაწყვეტილება საქმეზე ქ. თბილისის ჩუღურეთის რაიონის სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინება).

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის #2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II.პ.6;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილება, II.პ.5;

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის #2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება, II.პ.6;

[5]საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის #1/2/384 გადაწყვეტილება, II.პ.7;

[6] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება #2/1370,382,390,402,405 II. პარ. 14–15.

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება #1/2/384 II. პარ. 19

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება #1/2/384 II. პარ 17.

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512 II. პარ. 63.

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 28 ივლისის გადაწყვეტილება #1/14/184,228, პარ. 3.

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება #1/2/384, II.პარ. 21

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512, II.პარ. 57

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1997 წლის 21 ივლისის N 1/51 გადაწყვეტილება.

[14] საქართელოს საკონსტიტუციო სასამართლოს №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“

[15] http://library.court.ge/judgements/90542017-03-17.pdf გვ. 4

[16] http://library.court.ge/judgements/90542017-03-17.pdf

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის გადაწყვეტილება №2/1/631, 2016 წლის 18 აპრილი, პარაგრაფი 12.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა