კოლეგიის შემადგენლობა:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

ქეთევან ერემაძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

მაია კოპალეიშვილი - წევრი;

მერაბ ტურავა - წევრი.

სხდომის მდივანი: ლილი სხირტლაძე.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე“ იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც აწესებს სასჯელს „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი №2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის შეძენა-შენახვისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილეები: მოსარჩელის - ბექა წიქარიშვილის წარმომადგენლები - ვახტანგ მენაბდე და გურამ იმნაძე. მოპასუხის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები თამარ მესხია და ზურაბ მაჭარაძე. მოწმეები - საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს კონსულტანტი, ექსპერტ-ნარკოლოგი ზაზა შენგელია; საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველოს მთავარი სპეციალისტი ალექსანდრე თორია; საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს საერთაშორისო საჯარო სამართლის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე ბექა ძამაშვილი; საქართველოს მთავარი პროკურატურის საპროკურორო საქმიანობაზე ზედამხედველობისა და სტრატეგიული განვითარების დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე შალვა საღირაშვილი; სსიპ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემიის პრორექტორი სოფო კილაძე; სსიპ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემიის სამართლის სკოლის პროფესორი ჯემალ ჯანაშია.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 5 მაისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №592) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილმა. კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადაეცა 2014 წლის 6 მაისს.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2015 წლის 12 თებერვალს, ხოლო 2015 წლის 13 თებერვლის №1/1/592 საოქმო ჩანაწერით, საკონსტიტუციო სასამართლომ არსებითად განსახილველად მიიღო №592 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე“ იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც აწესებს სასჯელს „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი №2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის შეძენა-შენახვისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. საქმის არსებითი განხილვის სხდომა გაიმართა 2015 წლის 24 და 25 ივნისს.

3. №592 კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძველია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, ნარკოტიკული საშუალების, მისი ანალოგის ან პრეკურსორის უკანონო დამზადება, წარმოება, შეძენა, შენახვა, გადაზიდვა, გადაგზავნა ან გასაღება ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით თერთმეტ წლამდე. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით კი, ზემოაღნიშნული ქმედებები, ჩადენილი დიდი ოდენობით, ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს, რომ დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება.

6. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ მოსარჩელე ბრალდებულია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისთვის, კერძოდ, დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის შეძენა-შენახვისთვის.

7. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, ღირსების უფლება წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებულ აბსოლუტურ უფლებას, რომელში ჩარევაც სახელმწიფოს მიერ ვერ იქნება გამართლებული რაიმე ლეგიტიმური მიზნით. ამასთან, მისი აზრით, ღირსების შემლახველი სასჯელების მხოლოდ უვადო თავისუფლების აღკვეთითა და სხეულებრივი სასჯელებით შემოფარგვლა გაუმართლებლად დაავიწროებდა კონსტიტუციური უფლების შინაარსს.

8. მოსარჩელის წარმომადგენელმა დანაშაულებრივი ქმედებისთვის დადგენილი სასჯელის მიზნად დაასახელა სამართლიანობის აღდგენა, დამნაშავის რესოციალიზაცია და ახალი დანაშაულის ჩადენის პრევენცია. მისი განმარტებით, ნარკოტიკულ დანაშაულებთან მიმართებით სამართლიანობის აღდგენის მიზანი მინიმალურია და რთულია მისი შინაარსის განსაზღვრა, მათ შორის, სამართლის თეორიაშიც, განსაკუთრებით კი ისეთ მსუბუქ ნარკოტიკებთან მიმართებით, როგორიც არის მარიხუანა. რაც შეეხება სასჯელის პრევენციულ ფუნქციას, მოსარჩელის წარმომადგენლის აზრით, ის გულისხმობს, როგორც ზოგად, ისე ინდივიდუალურ პრევენციას. სასჯელისათვის მხოლოდ პრევენციული ფუნქციის მინიჭება მას გაუმართლებლად მიაჩნია, ვინაიდან ამ შემთხვევაში სასჯელის მიზნები ჩამოშორდება უშუალოდ ქმედებისაგან მომდინარე საფრთხეს, მხოლოდ სხვათა დაშინებისაკენ მიმართული სასჯელი კი თვითმიზნურ ხასიათს მიიღებს. მოსარჩელის აზრით, ღირსების უფლება კონსტიტუციური სისტემის ცენტრში აქცევს ადამიანს, ხოლო სასჯელისთვის მხოლოდ პრევენციული ფუნქციის მინიჭება განაპირობებს კონკრეტული პირის ინსტრუმენტალიზაციას. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ აღნიშნულ შემთხვევაში პირი იღებს სამართლის ობიექტის სტატუსს, რასაც შესაძლოა შეეწიროს ადამიანის, კონკრეტულად - ბრალდებულთა/დამნაშავეთა კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები.

9. მოსარჩელე მხარემ ნარკოტიკულ დანაშაულთათვის დადგენილი სასჯელების მიზნად დაასახელა ადამიანთა ჯანმრთელობის დაცვა, სახელმწიფოსა და საზოგადოების უსაფრთხოების უზრუნველყოფა და საერთაშორისო ხელშეკრულებებით საქართველოს მიერ ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულება.

10. მოსარჩელის წარმომადგენელმა საერთაშორისო ხელშეკრულებებით მარიხუანასთან მიმართებით საქართველოს მიერ ნაკისრ ვალდებულებებთან დაკავშირებით აღნიშნა, რომ არ არსებობს არც ერთი საერთაშორისო აქტი, რომელიც ავალდებულებს სახელმწიფოს, სისხლისსამართლებრივი სასჯელი დააკისროს მარიხუანის მომხმარებელ პირებს, მათში საუბარია მხოლოდ რეგულირების და გარკვეული შეზღუდვების დაწესების აუცილებლობაზე.

11. გარდა ზემოაღნიშნულისა, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ თუკი საზოგადოებრივი წესრიგის უზრუნველსაყოფად ან რაიმე სხვა ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად აუცილებელია ნარკოტიკული ნივთიერების ზემოქმედების ქვეშ მყოფ პირთა ცალკეული ქმედების აკრძალვა, სახელმწიფო უფლებამოსილია, სწორედ ამგვარი ქმედებები აკრძალოს, მსგავსად ალკოჰოლური ზემოქმედებისას ავტომობილის მართვის აკრძალვისა, რაც უფლებების შეზღუდვის უფრო მსუბუქ საშუალებას წარმოადგენს. ამავდროულად, მოსარჩელის აზრით, აღნიშნული გზა თანაბრად უზრუნველყოფს საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვის მიზნის მიღწევას.

12. მოსარჩელის წარმომადგენლის აზრით, შესაძლოა, კანონმდებელი მიზნად ისახავდა 50 გრამზე მეტი ოდენობის მარიხუანას არა თავისთავად შენახვის, არამედ მისი გასაღების პრევენციას, თუმცა აღნიშნული მიზანი არის ბუნდოვანი და არ იკითხება სადავო ნორმიდან. ამასთან, გასაღების მიზნის დამტკიცების შეუძლებლობის შემთხვევაში პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრება შესაძლოა მოხდეს მხოლოდ ვარაუდის და არა დამტკიცებული გარემოების საფუძველზე.

13. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, კონკრეტული ქმედებისთვის გათვალისწინებული სასჯელი გამოყენებული უნდა იყოს ინდივიდუალურად, მსჯავრდებულის პიროვნული მახასიათებლების, დანაშაულის გარემოებებისა და სხვა რელევანტური ფაქტების შეფასების საფუძველზე. დანაშაულებრივი ქმედებისთვის გათვალისწინებული სასჯელი მიზნად უნდა ისახავდეს ამგვარი ქმედებით გამოწვეული საფრთხის თავიდან აცილებას და უნდა იყოს კონკრეტული ფაქტისაკენ მიმართული. აღნიშნული მოთხოვნის უგულებელყოფით სასჯელის აბსტრაქტულად დადგენისას იქმნება ადამიანის უფლებათა დარღვევის რეალური საფრთხე.

14. მოსარჩელის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ სადავო ნორმა ერთმანეთისგან არ მიჯნავს სანქციებს სხვადასხვა ნარკოტიკული საშუალებებისა და მათი საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხის მიხედვით, რაც, მისი აზრით, არ იძლევა სასჯელის ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობას, ეს კი დამატებით ხაზს უსვამს სადავო ნორმით დადგენილი რეგულაციის არაკონსტიტუციურობას.

15. მოსარჩელე მხარემ აღნიშნა, რომ ბრალდებულისადმი მოსამართლის ინდივიდუალური მიდგომა, ინდივიდუალური ქმედებისა და ამ ქმედებიდან მომდინარე კონკრეტული საფრთხის გაანალიზება მართლმსაჯულების მნიშვნელოვანი მიზანია. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმით არ არის უზრუნველყოფილი ამგვარი ინდივიდუალური მიდგომის შესაძლებლობა, ვინაიდან მოსამართლე შებოჭილია სადავო ნორმით მყარად დადგენილი სასჯელის ზომით და იმ შემთხვევაშიც კი, თუკი თვლის, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში პირის მიერ განხორციელებული ქმედება არ წარმოშობს 7 წლით თავისუფლების აღკვეთის ადეკვატურ საფრთხეს, მოსამართლეს არ გააჩნია უფლებამოსილება, თავისუფლების აღკვეთა ამ ოდენობაზე ნაკლები ვადით შეუფარდოს პირს.

16. მოსარჩელის წარმომადგენლის განმარტებით, „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის №1 დანართის პირველ და მე-2 სიაში, რომელიც ითვალისწინებს შესაბამისად ბრუნვისთვის მკაცრად შეზღუდული და შეზღუდული ნარკოტიკული საშუალებების ჩამონათვალს, მოცემულია კანაფი, თუმცა აღნიშნულ სიაში მარიხუანა შეტანილი არ არის. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ მარიხუანა მოცემულია ამავე კანონის მე-2 დანართით გათვალისწინებულ ნუსხაში, რომელიც თითოეული ნარკოტიკული საშუალებისთვის მხოლოდ ოდენობებს განსაზღვრავს. შესაბამისად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ არსებული კანონმდებლობით, მარიხუანა, თავისთავად, არ შედის აკრძალულ ნივთიერებათა კატეგორიაში, ამ კუთხით, კანონმდებლობა არ არის საკმარისად გამჭვირვალე და იძლევა მისი ორაზროვანი წაკითხვის/ინტერპრეტირების შესაძლებლობას. აღნიშნულიდან გამომდინარე კი, ხდება პირის დასჯა იმ ქმედებისთვის, რომელიც კანონმდებლობით მკაფიოდ არ არის დასჯად ქმედებად მიჩნეული.

17. მოსარჩელე მხარე გაუმართლებლად მიიჩნევს ასევე მარიხუანის დასახელებული კანონის პირველ სიაში შეტანას, ვინაიდან ეს უკანასკნელი განსაზღვრავს უმაღლესი სამედიცინო რისკის შემცველი ნივთიერებების ჩამონათვალს, ხოლო მარიხუანა არ არის ასეთი საფრთხის შემცველი საშუალება. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ კანონმდებელი ვალდებულია, მარიხუანა გამოყოს სხვა, იმავე სიაში მოცემული მძიმე ნარკოტიკული ნივთიერებებისაგან, ვინაიდან ის არ წარმოადგენს მაღალი საშიშროების მქონე ნარკოტიკულ საშუალებას. ამასთან, მოსარჩელის განმარტებით, ის არ იწვევს მძიმე დამოკიდებულებას და არ გადაიზრდება ნარკომანიაში. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, მარიხუანისგან მომდინარე საფრთხე შესაძლოა ბევრად არ აღემატებოდეს ნიკოტინისა და ალკოჰოლისაგან მომდინარე საფრთხეებს, რომლებიც არ წარმოადგენენ აკრძალულ ნივთიერებებს და შესაბამისად, მათი შეძენა-შენახვა არ არის დასჯადი. ამგვარად, მარიხუანის ნარკოტიკულ ნივთიერებათა დასახელებულ კატეგორიაში მოთავსებით სახელმწიფო უცვლის მას მის ბუნებრივ მაჩვენებელს.

18. მოსარჩელის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ ნარკომანია წარმოადგენს დაავადებას, რა დროსაც ნარკომომხმარებელი კარგავს კონტროლს საკუთარ მოქმედებებზე და შესაძლოა გარკვეულ შემთხვევაში, ნარკოტიკების შემდგომი მოპოვების მიზნით, მიმართოს დანაშაულებრივ ქმედებას, რის გამოც, მასთან დაკავშირებული საკითხები უნდა იყოს სახელმწიფოსგან რეგულირებადი, თუმცა არა დასჯადი. ამასთან, მოსარჩელის აზრით, სახელმწიფოსგან რეგულირების აუცილებლობას მოითხოვს ნარკოტიკულ საშუალებათა გამავრცელებელ პირთა მოქმედება, ხოლო შემძენთან მიმართებით ეს საკითხი დამოკიდებულია თავად საგნისგან მომდინარე საფრთხეზე. იმავდროულად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ მარიხუანა არ წარმოადგენს იმგვარი საფრთხის მატარებელ ნივთიერებას, რომელიც ასეთი აუცილებლობით გამოირჩევა.

19. მოსარჩელის წარმომადგენლის განმარტებით, ნივთიერება, რომელიც მარიხუანას აქცევს ნარკოტიკულ საშუალებად, არის ტეტრაჰიდროკანაბინოლი, რომლის შემცველობაც სხვადასხვა მცენარის შემთხვევაში არის განსხვავებული და სწორედ მასზეა დამოკიდებული მარიხუანის მოხმარებისაგან გამოწვეული ნარკოტიკული თრობის ხარისხი. მისი მითითებით, პირისთვის მარიხუანის აღმოჩენისას არ ხდება ექსპერტიზის ჩატარება იმის დასადგენად, თუ რა მოცულობით შეიცავს ის აღნიშნულ ნივთიერებას, რის გამოც, შესაძლოა პირი დაისაჯოს ნარკოტიკული თრობისათვის სრულიად უვარგისი მარიხუანის შენახვის შემთხვევაშიც კი.

20. მოსარჩელე მხარე პარალელს ავლებს სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებულ სხვა დანაშაულებთან და აღნიშნავს, რომ გარკვეული დანაშაულები, მაგალითად, განზრახ მკვლელობა, თავისი არსით, გაცილებით მაღალი საფრთხის შემცველია, ვიდრე მარიხუანის შენახვა, თუმცა მისთვის სასჯელის სახით გათვალისწინებული თავისუფლების აღკვეთის ზედა ზღვარი მხოლოდ ერთი წლით არის განსხვავებული. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ქმედებისთვის დადგენილი სანქციის გათანაბრება ისეთი, განსაკუთრებით მძიმე კატეგორიის დანაშაულებისთვის განკუთვნილ სანქციებთან, როგორიცაა მკვლელობა და გაუპატიურება, წარმოადგენს აშკარად არაპროპორციულ სასჯელს ამ კონკრეტული დანაშაულისთვის.

21. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, ხელისუფლების შტოებს შორის არასწორი ბალანსის შედეგად დარეგულირებული, ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული საკითხები, საბოლოოდ, არა მხოლოდ ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს, არამედ ადამიანის უფლებების დარღვევასაც იწვევს. მოსარჩელე გაუმართლებლად მიიჩნევს საპროცესო შეთანხმების დღეს არსებულ პრაქტიკას და კანონმდებლობის ინტერპრეტაციას, ვინაიდან სასჯელის დაკისრება სასამართლო ხელისუფლების ფუნქციაა, რომელსაც არ შეუძლია სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული სასჯელის მინიმალურად განსაზღვრულ ოდენობაზე ნაკლები შეუფარდოს პირს, მაშინ, როდესაც ამგვარი უფლებამოსილება მინიჭებული აქვს პროკურატურას, ხოლო ეს უკანასკნელი საკუთარი, აბსოლუტური დისკრეციის ფარგლებში წყვეტს, გააფორმოს თუ არა საპროცესო შეთანხმება კონკრეტულ ბრალდებულთან მიმართებით.

22. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, მარიხუანის შენახვისთვის არა მხოლოდ სადავო ნორმით დადგენილი სასჯელი, არამედ ზოგადად თავისუფლების აღკვეთა არის არაპროპორციული და ღირსების უფლების შემლახველი.

23. მოსარჩელე მხარე თავისი არგუმენტაციის გასამყარებლად დამატებით იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას სადავო საკითხებთან მიმართებით.

24. მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა აღნიშნა, ზოგადად ნარკოტიკულ დანაშაულთათვის სასჯელის სახედ თავისუფლების აღკვეთის დაწესება შორს არის სასტიკი თუ არაადამიანური სასჯელისაგან, რაც განსახილველ შემთხვევაში გამორიცხავს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის დარღვევის შესაძლებლობას.

25. მოპასუხის წარმომადგენლის მტკიცებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი არ არის სასჯელის პოლიტიკის განსაზღვრა. იმისთვის, რომ სასჯელი არღვევდეს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტს, იგი გარკვეულ მაჩვენებელს, სიმწვავის ხარისხს უნდა აღწევდეს და მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჩაითვალოს არაპროპორციულად, როდესაც საქმე ეხება უკიდურესი ზომების სასჯელის სახედ გამოყენებას, კერძოდ - უვადო თავისუფლების აღკვეთას, სხეულებრივ სასჯელებს და სხვა.

26. მოპასუხის მითითებით, სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთა საზოგადოებისთვის განსაკუთრებული საფრთხის შემცველი ქმედებებისთვის არის დადგენილი. აღნიშნული სასჯელის მიზანს ადამიანის ფიზიკური ტანჯვა კი არა, ნარკოტიკული საშუალებების უკანონო ბრუნვასთან დაკავშირებული დანაშაულების შემცირება, ამგვარი ბრუნვის ხელშემწყობი პირების საზოგადოებისაგან იზოლირება წარმოადგენს, ხოლო ეს უკანასკნელი, თავის მხრივ, მიმართულია საზოგადოების კეთილდღეობის, მოქალაქეთა ჯანმრთელობის დაცვის, ნარკომანიის გავრცელების თავიდან აცილების, ნარკოტიკულ საშუალებათა გამსაღებლების საქმიანობისთვის ხელშეშლის და ნარკოტიკულ საშუალებათა მოხმარებისა და გავრცელების პრევენციისაკენ.

27. მოპასუხის წარმომადგენელმა ყურადღება გაამახვილა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის შენიშვნაზე, რომლის თანახმადაც, „ამ თავით გათვალისწინებული დანაშაულის ჩადენისათვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან თავისუფლდება ის, ვინც ნებაყოფლობით ჩააბარებს ნარკოტიკულ საშუალებას, მის ანალოგს, პრეკურსორს, ახალ ფსიქოაქტიურ ნივთიერებას, ფსიქოტროპულ ნივთიერებას, მის ანალოგს, ან ძლიერმოქმედ ნივთიერებას, თუ მის ქმედებაში არ არის სხვა დანაშაულის ნიშნები“. აღნიშნულ ნორმაზე დაყრდნობით, მოპასუხე მიიჩნევს, რომ კანონმდებლის უპირველეს მიზანს არა ადამიანის დასჯა, არამედ აკრძალული ნარკოტიკული ნივთიერების ბრუნვიდან ამოღება წარმოადგენს.

28. მოპასუხე მხარემ ასევე განმარტა, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრული რეგულირების საგანს სცილდება მცირე ოდენობით მარიხუანას შეძენა-შენახვა პირადი მოხმარების მიზნით, 260-ე მუხლი მოიცავს მხოლოდ მცირე ოდენობის მიღმა აღნიშნული ნივთიერების შეძენა-შენახვას.

29. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ 1961 წლის ერთიანი კონვენცია „ნარკოტიკულ საშუალებათა შესახებ“ საქართველოს ავალდებულებს, მარიხუანა მოაქციოს უკანონო ნარკოტიკულ საშუალებათა სიაში, ხოლო პასუხისმგებლობის ზომების განსაზღვრა კონკრეტული სახელმწიფოს ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას წარმოადგენს.

30. მოპასუხის წარმომადგენლის განმარტებით, გაეროს დანაშაულთან ბრძოლის კომისიის კვლევის თანახმად, კანაფი ტეტრაჰიდროკანაბინოლის გარდა, შეიცავს 70 სხვა მინარევს, რაც ერთობლიობაში ქმნის შესაბამის შედეგს. გარდა ამისა, ცალკე აღებული ტეტრაჰიდროკანაბინოლი ასევე არის შეტანილი ნარკოტიკული ნივთიერებების სიაში, რის გამოც, არ არსებობს, პირისთვის მარიხუანის აღმოჩენისას, მისი ექსპერტიზის ჩატარების და მასში შემავალი ნივთიერებების მოცულობის დადგენის აუცილებლობა. შესაბამისად, მოპასუხის მტკიცებით, უშუალოდ მარიხუანის შეძენა/შენახვა წარმოადგენს დასჯად ქმედებას, მიუხედავად იმისა, თუ რა მოცულობით ტეტრაჰიდროკანაბინოლს შეიცავს აღმოჩენილი ნარკოტიკული საშუალება.

31. გარდა ზემოაღნიშნულისა, მოპასუხის აზრით, სადავო ნორმით დადგენილი დიაპაზონი თავისუფლების აღკვეთის მინიმალურ და მაქსიმალურ ოდენობებს შორის, არის საკმაოდ დიდი იმისთვის, რომ მოსამართლეს ჰქონდეს სასჯელის ინდივიდუალიზაციის შესაძლებლობა.

32. მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ მარიხუანა, მისი მოხმარების ეფექტების თვალსაზრისით, განსხვავდება სხვა ნარკოტიკული საშუალებებისაგან, თუმცა კანონმდებელმა მათი ზემოქმედებიდან მომდინარე განსხვავებული საზოგადოებრივი საშიშროება ასახა თითოეული ნივთიერების მიმართ სხვადასხვა დასჯადი ოდენობების დადგენით, რაც საბოლოოდ ცალკეული ნარკოტიკული საშუალების მიმართ მისგან მომდინარე საფრთხის შესაბამის მიდგომას განაპირობებს.

33. ამასთან, მოპასუხე მხარის განმარტებით, მეცნიერულად დადასტურებულია, რომ მარიხუანა წარმოადგენს მწვავე შედეგების გამომწვევ ნარკოტიკულ ნივთიერებას, რომელიც განსაკუთრებით უარყოფითად მოქმედებს 30 წლამდე ასაკის ადამიანებზე, გამომდინარე იქიდან, რომ აღნიშნულ პერიოდში ადამიანის ტვინი საბოლოოდ ფორმირებული არ არის. აქვე მოპასუხემ ჩამოთვალა მარიხუანას მოხმარების უარყოფითი შედეგები, კერძოდ, მისი თქმით, ადამიანებს აღენიშნებათ ფიზიკური კოორდინაციის დაკარგვა, მშობიარობისა და პოსტმშობიარობის გართულებები, მეხსიერებისა და გონებრივი ჯანმრთელობის პრობლემები, ფსიქიატრიული გვერდითი მოვლენები, მათ შორის ფსიქოზი, შიზოფრენია, დეპრესია, ჰალუცინაციები, აღგზნებადობა, იმპოტენცია, შობადობის რისკის ქვეშ დაყენება. ახალგაზრდებში ხშირია სუიციდისაკენ მიდრეკილება. მოპასუხის მტკიცებით, მარიხუანა წარმოადგენს ნივთიერებას, რომელიც ხშირ შემთხვევაში, განსაკუთრებით მოწყვლად ადამიანებში იწვევს ისეთ უფრო მძიმე ნარკოტიკებზე გადასვლას, რომელთა მოხმარებაც შესაძლოა ლეტალური შედეგით დასრულდეს.

34. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი სასჯელი წარმოადგენს ქმედების შესაბამის, რეალურ და პროპორციულ საშუალებას. ამასთან, მისი პოზიციით, არ ხდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სფეროში.

35. საქმეზე მოწმედ იქნა მოწვეული საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს კონსულტანტი, ექიმი ნარკოლოგი ზაზა შენგელია. მოწმემ განმარტა, თუ რა მოიაზრება ნარკოტიკული საშუალების - მარიხუანას ცნების ქვეშ და აღნიშნა, რომ მარიხუანა არის მცენარე კანაფის ზედა ნაწილის დაწვრილმანებული ფოთლები ყვავილებით. მარიხუანას შემადგენელი აქტიური ნივთიერება არის ტეტრაჰიდროკანაბინოლი, რომლის საშუალო ოდენობა, დაახლოებით 3%-დან 15%-მდეა. მოწმემ აღნიშნა, რომ ტეტრაჰიდროკანაბინოლი, გარკვეული ოდენობით, აუცილებლად შედის მარიხუანას შემადგენლობაში, თუმცა ცალკეულ შემთხვევაში, შესაძლოა, მცენარის ჯიშის ან გარემო პირობების გათვალისწინებით, მისი შემცველობა იყოს ძალიან მცირე, მაგ., 0,02%-ის ოდენობით. მოწმემ ასევე განმარტა, რომ ამგვარი მცენარეც ჩაითვლება მარიხუანად, თუმცა ტეტრაჰიდროკანაბინოლის განსხვავებული პროცენტული შემცველობის მქონე ერთი და იმავე ოდენობის მარიხუანა, ზემოქმედების თვალსაზრისით, განსხვავებული შედეგების გამომწვევი იქნება.

36. მოწმემ მიუთითა მარიხუანის იმ საშუალო ოდენობებთან დაკავშირებით, რომელიც მისი ერთჯერადი მოხმარების დროს გამოიყენება და აღნიშნა, რომ ერთი ღერი მოხმარებისთვის გამზადებული ნარკოტიკული საშუალების დასამზადებლად საჭიროა, დაახლოებით, ერთ გრამამდე მარიხუანა, შესაბამისად, გამორიცხული არ არის 50 გრამის ოდენობით მარიხუანას ინდივიდი მხოლოდ პირადი მოხმარების მიზნით ინახავდეს. მოწმის მტკიცებით, მარიხუანის მოხმარების დროს მცირეა ზედოზირების რისკი და თეორიულად შესაძლებელია 50 გრამი მარიხუანას მოხმარება ერთმა ადამიანმა 3 დღეში მოახერხოს. ამასთან, მოწმემ აღნიშნა, რომ ზოგადად, მარიხუანის სტაბილური მომხმარებელი მას დღეში დაახლოებით 8-10 ღერის ოდენობით მოიხმარს.

37. მოწმემ ყურადღება გაამახვილა მარიხუანის მოხმარების შედეგებზე, ადამიანზე ზემოქმედების თვალსაზრისით. მისი განმარტებით, მარიხუანის მოხმარების ქცევით ეფექტებში შედის რელაქსაცია, ფსიქომოტორული აქტივობის დაქვეითება, ყურადღების კონცენტრაციის გაუარესება, დაშორების მანძილის შეფასების უნარის დარღვევა, ეიფორია, კეთილდღეობის შეგრძნება, უდარდელი მდგომარეობა, განგაში, წუხილისა და ხალისის მონაცვლეობის მდგომარეობა. ხანგრძლივი მოხმარების შემთხვევაში მას ახასიათებს მეხსიერების მოკლე და სწრაფი გაუარესება, დასახული ამოცანის შესრულების უუნარობა, დროის, სივრცის აღქმის შეცვლა, ტკივილის ბარიერის დაქვეითება, ცვლილებები სექსუალურ და ემოციურ სფეროში. ცალკეულ შემთხვევაში, მარიხუანას მოხმარებას შეუძლია ასევე გამოიწვიოს ჰალუცინაცია, ფსიქოზი და ა.შ. ამავდროულად, მოწმის განმარტებით, სხვა ნარკოტიკულ ნივთიერებებთან შედარებით მარიხუანას მოხმარებას თან არ ახლავს ისეთი დამატებითი რისკები, როგორიც არის ინექციით გადამდები დაავადებები და კრიმინალური ქმედების ჩადენის მაღალი რისკი. მოწმემ ასევე მიუთითა, რომ მარიხუანაზე დამოკიდებულება ჩნდება საშუალოდ 3 წლის განმავლობაში სტაბილური მოხმარების შედეგად, მაშინ როდესაც სხვა ნარკოტიკული საშუალების, მაგალითად - ჰეროინის მოხმარების შემთხვევაში ამგვარი ვადა ერთი თვიდან თვე-ნახევრამდე მერყეობს. მოწმემ აღნიშნა, რომ ამ თვალსაზრისით, მარიხუანა შეიძლება განხილულ იქნეს როგორც მსუბუქი ნარკოტიკული საშუალება, თუმცა, სხვა მხრივ განსხვავება არ არსებობს.

38. მოწმემ პარალელი გაავლო მარიხუანასა და ალკოჰოლის შესაძლო ფიზიკური დამოკიდებულების განვითარების ვადებს შორის და აღნიშნა, რომ ალკოჰოლზე დამოკიდებულების განვითარება შესაძლოა უფრო სწრაფად მოხდეს, ვიდრე მარიხუანის შემთხვევაში. ნიკოტინისა და მარიხუანის მახასიათებელ თვისებებთან დაკავშირებით კი მოწმემ აღნიშნა, რომ თითოეულ მათგანს გააჩნია იდენტური კარცენოგენური ნივთიერება, რომელიც სასუნთქ გზებზე თანაბარ გავლენას ახდენს, თუმცა ნიკოტინის გაცილებით ინტენსიური მოხმარების მიუხედავად, იგი არ იწვევს იმგვარ მწვავე ფსიქოზურ და ჰალუცინაციურ გამოვლინებებს, როგორიც მარიხუანას ახასიათებს.

39. საქმეზე მოწმედ მოწვეულმა საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველოს მთავარმა სპეციალისტმა ალექსანდრე თორიამ აღნიშნა, რომ საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრული ნარკოტიკულ საშუალებათა სიები შეესაბამება „ფსიქოტროპულ ნივთიერებათა თაობაზე“ გაეროს 1971 წლის კონვენციის მოთხოვნებს. მოწმის მტკიცებით, მარიხუანის შესაბამის კატეგორიაში მოხვედრას განაპირობებს მისი ზემოქმედების ხასიათი, კერძოდ - ქიმიური პროცესები, რომლებიც ადამიანის ტვინსა და ფილტვებზე აისახება მარიხუანას მოქმედების შედეგად. მოწმის განმარტებით, კონვენცია თავის მხრივ მიუთითებს, რომ თითოეულ ქვეყანას გააჩნია უფლებამოსილება, გაამკაცროს საკუთარი ნარკოპოლიტიკა კონკრეტულ ნარკოტიკულ ნივთიერებასთან მიმართებით, თუმცა არ აძლევს სახელმწიფოს უფლებას, გამოიყენოს კონტროლის იმაზე უფრო ნაკლები ზომა, ვიდრე ეს კონვენციითაა განსაზღვრული.

40. მოწმემ აღნიშნა, რომ სხვა ნარკოტიკული საშუალებებისგან განსხვავებით, მარიხუანა არ მიეკუთვნება ფარმაცევტულ პროდუქტს და მისი სერიული წარმოება დაუშვებელია. მოწმემ მოიშველია გაეროს 1971 წლის კონვენცია „ფსიქოტროპულ ნივთიერებებთა თაობაზე“, რომელიც, მისი განმარტებით, პირდაპირ მიუთითებს, რომ მარიხუანის გამოყენება დასაშვებია მხოლოდ სამეცნიერო კუთხით, კვლევითი მიზნებისთვის, ხოლო მისი სამედიცინო გამოყენება მკაცრად შეზღუდულია. აქედან გამომდინარე, მოწმე მიიჩნევს, რომ მარიხუანა ცალსახად წარმოადგენს ნარკოტიკულ საშუალებას.

41. საქმეზე მოწმედ მოწვეულმა საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს საერთაშორისო საჯარო სამართლის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილე ბექა ძამაშვილმა ყურადღება გაამახვილა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლში საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს, საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროსა და საქართველოს მთავარი პროკურატურის მიერ ინიცირებულ ცვლილებებზე, რაც გულისხმობს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის გამიჯვნას ნარკოტიკული საშუალების, ერთი მხრივ ფლობის, ხოლო მეორე მხრივ გასაღებისთვის. მოწმის განმარტებით, ინიცირებული ცვლილება მიმართულია ნარკოტიკულ საშუალებათა ფლობისთვის პასუხისმგებლობის შემცირებისკენ, კერძოდ, ცვლილების თანახმად, დამამძიმებელი გარემოების გარეშე ნარკოტიკული საშუალების ფლობისთვის სასჯელის სახით გათვალისწინებულია თავისუფლების აღკვეთა 6 წლამდე ვადით, ხოლო იმავე მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრული დამამძიმებელი გარემოებების, მათ შორის, ნარკოტიკული საშუალების დიდი ოდენობით ფლობის შემთხვევაში მოქმედი სასჯელი - თავისუფლების აღკვეთა 7-დან 14 წლამდე შემცირდება და ცვლილების შედეგად გათვალისწინებული იქნება სასჯელი 5-დან 8 წლამდე ოდენობით. მოწმემ აღნიშნა, რომ ცვლილებები არ მიემართება მხოლოდ მარიხუანას, არამედ - მსუბუქი სასჯელის განმსაზღვრელ ფაქტორს წარმოადგენს სახელმწიფოს დაბალანსებული ლიბერალური ნარკოპოლიტიკა. მოწმის განმარტებით, ამგვარი რეგულირება უზრუნველყოფს მოსამართლის დისკრეციას, გაითვალისწინოს საქმის თითოეული გარემოება, მათ შორის, ნარკოტიკული ნივთიერების საშიშროება, ოდენობა და მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილება.

42. მოწმემ აღნიშნა, რომ მარიხუანის მოხმარებისთვის სასჯელის დაწესება განპირობებულია იმ საერთაშორისო აქტებით განსაზღვრული მოთხოვნით, რომელთა მონაწილე არის საქართველო და, შესაბამისად, იგი შესასრულებლად სავალდებულოა. მოწმემ საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად მოიშველია „ნარკოტიკულ საშუალებათა შესახებ“ გაეროს 1961 წლის ერთიანი კონვენცია, რომელიც, მისი განმარტებით, მარიხუანას ერთ-ერთ ყველაზე სახიფათო ნარკოტიკულ საშუალებად აღიარებს და მასზე აწესებს კონვენციით განსაზღვრულ ყველაზე მკაცრ კონტროლს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოწმემ განმარტა, რომ კონვენციის მოთხოვნაა, სახელმწიფოებმა მარიხუანასთან მიმართებით დააწესონ კონტროლის ყველაზე მკაცრი ფორმა, რომელიც გამორიცხავს მის ფლობას და მოხმარებას სახელმწიფოს ტერიტორიაზე. მოწმის მტკიცებით, ანალოგიურ რეგულირებას შეიცავს გაეროს 1988 წლის კონვენცია „ნარკოტიკული საშუალებების და ფსიქოტროპული ნივთიერებების უკანონო ბრუნვის წინააღმდეგ ბრძოლის შესახებ“, რომელიც სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას დაქვემდებარებულ ქმედებებს მიაკუთვნებს ნარკოტიკული საშუალებების ფლობას როგორც გასაღების, ისე მოხმარების მიზნით. ამასთან, არ არსებობს ერთიანი სტანდარტი იმასთან დაკავშირებით, თუ რა მოიაზრება ნარკოტიკული საშუალების დიდ ოდენობად და ნარკოტიკული საშუალებების დასჯად ოდენობებს თითოეული სახელმწიფო ინდივიდუალურად, საკუთარ ტერიტორიაზე არსებული პირობებიდან გამომდინარე განსაზღვრავს.

43. მოწმემ ყურადღება გაამახვილა ასევე მარიხუანისგან მომდინარე საფრთხეებზეც. მან განმარტა, რომ მარიხუანა მიეკუთვნება იმ ნარკოტიკულ საშუალებათა კატეგორიას, რომლის მოხმარებაც იწვევს დამოკიდებულებას და საჭიროებს მკურნალობას. მოწმის მტკიცებით, გაეროს ნარკოტიკების გავრცელებისა და დანაშაულთან ბრძოლის ოფისის მონაცემებით, მარიხუანას ყოველწლიურად, დაახლოებით, 200 მილიონამდე ადამიანი მოიხმარს და ყველაზე დიდი თანხა სწორედ ამ ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებით გამოწვეული დამოკიდებულების მკურნალობაზე იხარჯება. მოწმემ ყურადღება გაამახვილა იმ ფიზიკურ გამოვლინებებზე, რომლებიც მარიხუანის მოხმარების შედეგად იჩენს თავს და მიუთითა, რომ ამგვარ სიმპტომებს მიეკუთვნება სასუნთქი ორგანოების დაავადებები, მეხსიერების დაქვეითება, გონებრივი ჯანმრთელობის პრობლემები, შრომითი პროდუქტიულობის შემცირება, ორსულობის დროს ნაყოფის ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული საფრთხეები და სხვ. ამასთან, გაეროს აღნიშნული მონაცემებით, სხვა, უფრო მძიმე ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების ალბათობა გაცილებით მაღალია იმ პირების მიერ, რომლებიც მოიხმარდნენ მარიხუანას. გარდა აღნიშნულისა, მოწმემ მიუთითა, რომ გაეროს შესაბამისი ორგანოს მონაცემების თანახმად, ნარკოტიკების მოხმარებამ შესაძლოა განაპირობოს სხვა დანაშაულთა ჩადენა ნარკოტიკული საშუალების ზემოქმედების ქვეშ ყოფნის პერიოდში, ნარკოტიკული საშუალების შეძენის მიზნით ან კრიმინალური ქმედებები ნარკოტიკული საშუალებების გამსაღებელ კრიმინალურ დაჯგუფებებს შორის.

44. მოწმემ დამატებით მიუთითა იმ შედეგებზე, რომელიც შესაძლოა წარმოიშვას მარიხუანის შენახვის დეკრიმინალიზაციის შემთხვევაში. მოწმის მტკიცებით, საქართველო წარმოადგენს ნარკოტრანზიტულ ქვეყანას და, შესაბამისად, ამგვარი მიდგომა მომეტებული საფრთხის შემცველია. იმავდროულად, ნარკოტიკული საშუალების თუნდაც პირადი მოხმარების მიზნით შენახვის ფიზიკური შესაძლებლობა, მოწმის აზრით, მნიშვნელოვნად ზრდის მისი ბოროტად გამოყენების რისკს და უკანონო სამოქალაქო ბრუნვაში მიმოქცევის საფრთხეს.

45. საქმეზე მოწვეულმა მოწმემ, საქართველოს მთავარი პროკურატურის საპროკურორო საქმიანობაზე ზედამხედველობისა და სტრატეგიული განვითარების დეპარტამენტის უფროსის მოადგილემ, შალვა საღირაშვილმა ყურადღება გაამახვილა მარიხუანის ფოთლებში ტეტრაჰიდროკანაბინოლის შემცველობაზე და აღნიშნა, რომ ნებისმიერი ოდენობის მარიხუანა, რომელიც თუნდაც მცირე ოდენობით შეიცავს ტეტრაჰიდროკანაბინოლს, შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს როგორც ნარკოტიკული საშუალება, კერძოდ - ტეტრაჰიდროკანაბინოლის მცირე პროცენტული შემცველობის მქონე მარიხუანიდან შესაძლებელია ნარკოტიკული საშუალების, ე.წ. „მანაგუას“ ზეთოვანი სითხის დამზადება. გარდა ამისა, ტეტრაჰიდროკანაბინოლის შემცველობის მიხედვით, მარიხუანის ოდენობის განსაზღვრა წარმოშობს პრაქტიკულ პრობლემებს, გამომდინარე იქიდან, რომ მისი შემცველობა მუდმივად ცვალებადია და შესაძლოა 24 საათიანი დროის მონაკვეთში მისი ოდენობა, ბუნებრივი პროცესებიდან გამომდინარე, მაგალითად, აორთქლების შედეგად, შემცირდეს.

46. მოწმემ მიუთითა ნარკოტიკულ საშუალებებთან დაკავშირებით საქართველოში 2012 წელს ჩატარებულ კვლევაზე და აღნიშნა, რომ გამოკითხულ პრობაციონერთაგან, რომელთაც სასჯელი ჰქონდათ შეფარდებული სხვადასხვა ნარკოტიკული საშუალების მოხმარებისთვის, 73%-მა აღნიშნა, რომ პირველი ნარკოტიკული საშუალება, რომელიც მათ მოიხმარეს, სწორედ მარიხუანა იყო. მოწმემ ასევე აღნიშნა, რომ 2014 წლის სტატისტიკური მონაცემებით, დანაშაულთა საერთო ოდენობის დაახლოებით 6% ჩადენილ იქნა ნარკოტიკული ნივთიერებების ზემოქმედების ქვეშ. თუმცა, მისი განმარტებით, მოცემული მონაცემებიდან შეუძლებელია უშუალოდ მარიხუანის ზემოქმედების ქვეშ ჩადენილ დანაშაულთა პროცენტული ოდენობის დადგენა, ვინაიდან ამგვარი სტატისტიკა საქართველოში არ არსებობს.

47. მოწმემ აღნიშნა, რომ მარიხუანა ერთ-ერთ ყველაზე ადვილად მოპოვებად ნარკოტიკულ საშუალებას მიეკუთვნება, რომლის გასაღება, როგორც სასყიდლიანი, ისე უსასყიდლო ფორმით, მარტივია. შესაბამისად, არსებობს მისი სამოქალაქო ბრუნვაში მიმოქცევის განსაკუთრებული რისკი. მოწმემ ასევე მიუთითა სასჯელთან დაკავშირებით პროკურატურის დისკრეციულ უფლებამოსილებაზე და განმარტა, რომ არსებობს პროკურატურის თანამშრომლებისთვის დეტალურად გაწერილი სახელმძღვანელო პრინციპები, რომელთა ფარგლებშიც პროკურორი სხვადასხვა ფაქტორს იღებს მხედველობაში პირისთვის საპროცესო შეთანხმების შეთავაზებისას.

48. ალკოჰოლის და მარიხუანის ურთიერთმიმართებასთან დაკავშირებით მოწმემ აღნიშნა, რომ, მართალია, ალკოჰოლის ზემოქმედების ქვეშ ჩადენილი დანაშაულების ოდენობა აღემატება მარიხუანის ზემოქმედების ქვეშ ჩადენილ დანაშაულთა რიცხვს, თუმცა ეს ფაქტი განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ მარიხუანის მოხმარება აკრძალულია. მოწმე მიიჩნევს, რომ წინააღმდეგ შემთხვევაში, შესაძლოა მონაცემები რადიკალურად შეიცვალოს. ამასთან, მოწმის მტკიცებით, მათგან მომდინარე საფრთხეები ერთმანეთისგან მკვეთრად განსხვავდება. მოწმემ მიუთითა, რომ ავტოტრანსპორტის მართვის დროს ალკოჰოლური თრობის ქვეშ მყოფ ადამიანს შენელებული რეაქციები აღენიშნება, ხოლო მარიხუანის თრობის ქვეშ მყოფ პირს ამგვარი რეაქციები თითქმის არ აქვს.

49. საქმეზე მოწმედ მოწვეულმა, სსიპ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემიის პრორექტორმა სოფო კილაძემ ყურადღება გაამახვილა იმ გარემოებაზე, რომ საქართველო არის გაეროს სამი კონვენციის წევრი ქვეყანა, იმავდროულად, ნაკისრ ვალდებულებებთან ერთად სახელმწიფომ გაიზიარა ის საფრთხე, რომელიც მარიხუანისგან მომდინარეობს და განსაზღვრა შესაბამისი სისხლისსამართლებრივი სანქცია. მოწმემ ასევე აღნიშნა, რომ ის სახელმწიფოები, რომლებიც მკაცრ ნარკოპოლიტიკას ახორციელებენ, ნარკოტიკულ საშუალებათა მომხმარებლების გაცილებით ნაკლები ოდენობით ხასიათდებიან. მოწმემ მიუთითა, რომ მკაცრი ნარკოპოლიტიკა, რაც გამოიხატება ნარკოტიკული ნივთიერებების ფლობის და გასაღების დასჯად ქმედებებად აღიარებით, ეფექტურია. აღნიშნული არგუმენტის გასამყარებლად, მოწმე იშველიებს საკანონმდებლო ცვლილებებს გარკვეული ნივთიერებების - კოდეინის, ეფედრინის, ნორეფედრინის შემცველი პრეპარატების მიმართ და აღნიშნავს, რომ 2012 წელს, დასახელებული ნივთიერებების შეძენისა და ფლობის კრიმინალიზაციის შედეგად, მათი მოხმარება დაახლოებით 99%-ით შემცირდა. ანალოგიური შედეგი იკვეთება ნარკოტიკული საშუალების ე.წ. „ბიოს“ მოხმარებასთან დაკავშირებით - შესაბამისი საკანონმდებლო ცვლილებების შედეგად შეინიშნება ამ ნივთიერების მომხმარებელთა კლება.

50. მოწმემ არსებული შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზნად დაასახელა ეროვნული უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. მისი განმარტებით, მარიხუანის მოხმარების ფართო გავრცელება სახელმწიფოში განაპირობებს მასობრივად ნარკოტიკულ საშუალებებზე დამოკიდებულ ადამიანთა არსებობას, რაც ნეგატიურად აისახება საზოგადოების დემოგრაფიულ განვითარებაზე, შრომისუნარიანობაზე, ფსიქიკურ მდგომარეობაზე და სხვ.

51. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსახილველ საქმესთან დაკავშირებით წერილობითი მოსაზრება წარუდგინა სპეციალისტად მოწვეულმა ნარკოლოგმა დავით ანდღულაძემ. სპეციალისტის მოსაზრებით, ცალკე აღებული მარიხუანის შეძენის ან შენახვის ფაქტი საზოგადოებრივ საშიშროებას არ წარმოადგენს, ვინაიდან დასახელებული ქმედებები ამგვარ ხასიათს იძენს მხოლოდ აღნიშნული ნარკოტიკული საშუალების მოხმარების შემთხვევაში. უშუალოდ მარიხუანის მოხმარებასთან დაკავშირებული საფრთხეები კი შესაძლოა გამოიხატოს, ერთი მხრივ, ინდივიდის ჯანმრთელობის გაუარესებაში, ხოლო მეორე მხრივ - მოსალოდნელ ქცევით აშლილობებში. სპეციალისტი არ გამორიცხავს, რომ არსებობდეს გარკვეული კორელაცია მარიხუანის გასაღება-მოხმარებასა და სხვა დანაშაულის ან სამართალდარღვევის ჩადენის წახალისებას შორის.

52. სპეციალისტმა ასევე მიუთითა, რომ მარიხუანა, სხვა ნარკოტიკული საშუალებებისგან განსხვავებით, არ იწვევს ფიზიკურ დამოკიდებულებას. იმავდროულად, მისგან მომდინარე საფრთხე, მიუხედავად ინდივიდის ფსიქიკურ ჯანმრთელობაზე ძლიერი ნეგატიური ზეგავლენისა, არის მნიშვნელოვნად უფრო მცირე, ვიდრე სხვა ნარკოტიკული საშუალებების შემთხვევაში. სპეციალისტმა განმარტა, რომ ანალოგიური ფსიქოლოგიური და ფიზიკური საფრთხე შეიძლება წარმოიშვას ალკოჰოლის გარკვეული ოდენობით მოხმარების შემთხვევაში. სპეციალისტმა ასევე აღნიშნა, რომ განსხვავებით მარიხუანასგან, სხვა ნარკოტიკულ საშუალებათა უმრავლესობის გადაჭარბებული ოდენობით მოხმარება ლეტალური შედეგით სრულდება.

53. სპეციალისტის განმარტებით, მხოლოდ მცენარის რაოდენობა ვერ იქნება მისგან მომდინარე საშიშროების შეფასების სათანადო მახასიათებელი, თუმცა მხედველობაშია მისაღები ის ფინანსური რესურსებიც, რომელიც სახელმწიფოს ნარკოტიკული საშუალების შემცველობის განსაზღვრის სრულყოფილი მეთოდების უზრუნველსაყოფად დასჭირდება. სპეციალისტის მტკიცებით, შესაბამისი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის არსებობის შემთხვევაში, მიზანშეწონილი იქნებოდა მცენარეში შემავალი აქტიური ნივთიერების და არა - მცენარის მასის გაზომვა, თუმცა აღნიშნული საშუალების არარსებობის პირობებში მცენარის მასის განსაზღვრაზე უკეთესი ალტერნატივა არ არსებობს მისგან მომდინარე საზოგადოებრივი საშიშროების ხარისხის შესაფასებლად.

54. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 14¹ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, №592 კონსტიტუციურ სარჩელზე ივ. ჯავახიშვილის სახელობის თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულტეტის პროფესორმა ნონა თოდუამ წარმოადგინა სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრება.

55. წერილობით მოსაზრებაში სასჯელის არაპროპორციულობის დასამტკიცებლად აღნიშნულია, რომ დადგენილი სასჯელის მინიმალურ და მაქსიმალურ ოდენობას შორის იმდენად დიდია სხვაობა, რომ იქმნება მოსამართლის სუბიექტივიზმის საფრთხე. ამასთან, ამდენად დიდი ამპლიტუდა ხელს უშლის ნორმის ადრესატს, განჭვრიტოს მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის შემთხვევაში შესაძლო შედეგები, ეს ყოველივე კი ნორმის განჭვრეტადობის კუთხით ქმნის პრობლემას. სასამართლოს მეგობრის აზრით, ნორმის განჭვრეტადობა გულისხმობს არა მხოლოდ იმის ცოდნას, რა სახის სასჯელია კონკრეტული ქმედებისათვის გათვალისწინებული, არამედ მისი მოცულობისა და ზომის წინასწარ განსაზღვრის შესაძლებლობას.

56. ამავე მოსაზრებაში დამატებით აღნიშნულია, რომ გამომდინარე სისხლის სამართლის კოდექსის 50-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შინაარსიდან, ამავე კოდექსის 260-ე მუხლის პირველი ნაწილი სასჯელის მინიმალურ ზომად ითვალისწინებს 6 თვით თავისუფლების აღკვეთას, მაშინ როდესაც მისი მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული ქმედების შემადგენლობისთვის მოსამართლეს არ შეუძლია სასჯელად 7 წელზე ნაკლები ოდენობა შეუფარდოს პირს. სასამართლოს მეგობრის წერილობით მოსაზრებაში აღნიშნულია, რომ დასახელებული ნორმის პირველი და მე-2 ნაწილების შემადგენლობის არსებობის საკითხის გადაწყვეტა შესაძლოა ნარკოტიკულ საშუალებაში, კონკრეტულ შემთხვევაში კი მარიხუანას ერთმა გრამმა გამოიწვიოს, ხოლო ოდენობის ამდენად მცირე სხვაობა ვერ გაამართლებს სასჯელებს შორის არსებულ დიდ განსხვავებას, რაც დამატებით მეტყველებს სადავო ნორმით დადგენილი სასჯელის ზომის არაპროპორციულობაზე.

57. სასამართლოს მეგობარი მარიხუანას შეძენა-შენახვას ადარებს სხვა დანაშაულებს, მათ შორის განზრახ მკვლელობას და აღნიშნავს, რომ ეს უკანასკნელი წარმოადგენს ძალადობრივ ქმედებას, მას ჰყავს მსხვერპლი და ის მიმართულია უზენაესი ღირებულების - ადამიანის სიცოცხლის ხელყოფისაკენ, ხოლო ამ ქმედებიდან მომდინარე საფრთხე გაცილებით დიდია, ვიდრე მარიხუანას შეძენა-შენახვიდან მომდინარე საფრთხე. ეს უკანასკნელი წარმოადგენს არა კონკრეტული, არამედ აბსტრაქტული საფრთხის დელიქტს, მას არ ჰყავს მსხვერპლი. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, დასახელებულ ქმედებათათვის დადგენილი სასჯელების ზედა ზღვარში მხოლოდ ერთწლიანი სხვაობა, წარმოადგენს აშკარად არაპროპორციულ მიდგომას ქმედებებიდან მომდინარე საფრთხესთან მიმართებით.

58. სასამართლოს მეგობრის ინფორმაციაში აღნიშნულია, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილი მოიცავს დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალების როგორც დამზადებას, წარმოებას, შეძენას, შენახვას, გადაზიდვას, გადაგზავნას, ისე მის გასაღებას, ხოლო ყველა ჩამოთვლილ ქმედებასთან შედარებით, გასაღება გაცილებით დიდი საფრთხის მატარებელია და ჩამოთვლილ ქმედებათა ერთ შემადგენლობაში თავმოყრა ანალოგიურად წარმოადგენს პროპორციულობის პრინციპის დარღვევას.

59. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრებაში აღნიშნულია, რომ მიუხედავად სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლით გათვალისწინებული ქმედებებიდან მომდინარე საფრთხეებისა, იმავე მუხლით დაწესებული სასჯელი არაპროპორციულად უნდა ჩაითვალოს თავად ამ ქმედების საშიშროებასთან მიმართებით.

60. საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, სასამართლოს მეგობრის წერილობით მოსაზრებაში მოყვანილია სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობის ანალიზი მარიხუანის შეძენის/შენახვის დასჯადობასა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელებთან მიმართებით.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებამდე, საკონსტიტუციო სასამართლო სავალდებულოდ მიიჩნევს შემდეგ გარემოებაზე ყურადღების გამახვილებას: N592 კონსტიტუციურ სარჩელზე საქმის არსებითი განხილვის დასრულების შემდეგ, 2015 წლის 8 ივლისს, საქართველოს პარლამენტმა მიიღო საქართველოს კანონი „საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ (N3975-რს), რომლითაც ცვლილებები შევიდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლში.

2. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის პირველი ნაწილის 2014 წლის 1 მაისიდან 2015 წლის 31 ივლისამდე მოქმედი რედაქცია (2015 წლის 8 ივლისის კანონი ძალაში შევიდა 31 ივლისს), დასჯად ქმედებად ადგენდა ნარკოტიკული საშუალების, მისი ანალოგის ან პრეკურსორის უკანონო დამზადებას, წარმოებას, შეძენას, შენახვას, გადაზიდვას, გადაგზავნას ან გასაღებას. ამავე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტი დანაშაულად აცხადებდა პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ ქმედებას, ჩადენილს დიდი ოდენობით და სასჯელის სახედ განსაზღვრავდა თავისუფლების აღკვეთას ვადით შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე.

3. „საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2015 წლის 8 ივლისის N3975-რს საქართველოს კანონის პირველი მუხლის შესაბამისად, სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლი ჩამოყალიბდა ახალი რედაქციით. აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულებრივი ქმედების შინაარსი, ნაწილობრივ, - კერძოდ, ნარკოტიკული საშუალების, მისი ანალოგის ან პრეკურსორის უკანონო დამზადება, წარმოება, შეძენა, შენახვა, გადაზიდვა და გადაგზავნა დარჩა უცვლელი, ხოლო ამავე ნორმით გათვალისწინებული ისეთი აკრძალული ქმედება, როგორიც არის - ზემოაღნიშნული ნივთიერებების/საშუალების გასაღება, აისახა დასახელებული მუხლის მე-4 ნაწილში. ამასთან, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტის ცვლილებამდე არსებული რედაქციით გათვალისწინებული ქმედება - ამავე მუხლის პირველი ნაწილით განსაზღვრული ქმედების ჩადენა დიდი ოდენობის ნარკოტიკული საშუალების გამოყენებით, აისახა 260-ე მუხლის მე-3 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტში. ამავე დროს, შეიცვალა ხსენებული დანაშაულისათვის გათვალისწინებული სანქციის (თავისუფლების აღკვეთა შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე) მოცულობა და განისაზღვრა თავისუფლების აღკვეთით ვადით ხუთიდან რვა წლამდე.

4. ამდენად, განხორციელებული ცვლილება არ შეხებია საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით (2014 წლის 1 მაისიდან 2015 წლის 31 ივლისამდე მოქმედი რედაქცია) განსაზღვრული დანაშაულებრივი ქმედების (სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებში - დიდი ოდენობით გამომშრალი მარიხუანის შეძენა, შენახვა) შინაარსს. თუმცა ცვლილება განიცადა აღნიშნული ქმედებისათვის დაწესებულმა სასჯელმა, - ის გახდა შედარებით მსუბუქი.

5. როდესაც სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობა/გაუქმება ხდება საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვის დასრულების შემდეგ, (როდესაც სასამართლო იმყოფება სათათბირო ოთახში), არ არსებობს საკანონმდებლო საფუძველი საქმის შეწყვეტისთვის. მეტიც, სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა საქმის არსებითად განხილვის მომენტისთვისაც კი არ იწვევს თავისთავად, ავტომატურად, ყოველთვის საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას. კერძოდ, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო ნორმის გაუქმებისას ან ძალადაკარგულად ცნობისას, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად.

6. მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „მხოლოდ მოქმედი ნორმა შეიძლება წარმოშობდეს ადამიანის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლების დარღვევის რისკს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის N1/494 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდე“, II, 9), თუმცა სადავო ნორმის ძალადაკარგულად ცნობამ ყველა შემთხვევაში შეიძლება არ გამოიწვიოს სადავოდ გამხდარი ნორმატიული შინაარსის გაუქმება. ნორმის გაუქმების შემდეგ, იგი შეიძლება ჩანაცვლებულ იქნეს სხვა ისეთი დებულებით, რომელიც სრულად ან ნაწილობრივ შეინარჩუნებს მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარ ნორმატიულ შინაარსს.

7. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-6 პუნქტის მიზანია, „არ მისცეს სამართალშემოქმედს შესაძლებლობა, ბოროტად ისარგებლოს სამართალშემოქმედებითი პროცესით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 23 დეკემბრის N1/1/386 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს ენერგეტიკისა და წყალმომარაგების მარეგულირებელი ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II, 4). იგივე მიზეზით კანონი საკონსტიტუციო სასამართლოს ავალდებულებს, შეაფასოს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა და საბოლოოდ გადაწყვიტოს დავა იმ შემთხვევაშიც, როდესაც საქმის განხილვის დასრულების შემდეგ (სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებამდე) კანონმდებელი გააუქმებს/შეცვლის სადავო ნორმას. ამ ეტაპზე ნორმის ძალადაკარგულად ცნობის შემთხვევაში საქმის განხილვის შეწყვეტა გამოიწვევდა კონსტიტუციური კონტროლის აბსოლუტურ დამოკიდებულებას სამართალშემოქმედების დინამიკურ პროცესზე, რაც არაგონივრულად გაართულებდა საკონსტიტუციო სასამართლოში უფლების დაცვას, დაუშვებდა სამართალშემოქმედებითი პროცესით ბოროტად სარგებლობის შესაძლებლობას, ეს კი უარყოფითად აისახებოდა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციის უზენაესობის, კონსტიტუციური კანონიერების და კონსტიტუციით აღიარებული უფლებების და თავისუფლებების დაცვის ეფექტიან უზრუნველყოფაზე.

8. მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმის ახალი რედაქცია მნიშვნელოვანწილად, არსებითად იმეორებს ძველი (გასაჩივრებული) რედაქციის ნორმატიულ შინაარსს. მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლო შეზღუდულია დავის საგნის ფარგლებით და, შესაბამისად, ვერ იმსჯელებს სადავო ნორმის ახალ რედაქციაზე, მაგრამ, მიუხედავად ამისა, მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ნორმის ძალადაკარგულ რედაქციაზე მსჯელობა წარმოადგენს მოსარჩელის უფლების დაცვის ეფექტურ და პრევენციულ საშუალებას, ვინაიდან „საკონსტიტუციო სასამართლო მსჯელობს ზოგადად კონკრეტული საკითხის ნორმატიულ შინაარსზე და შესაბამისად, იღებს გადაწყვეტილებას გასაჩივრებული დებულებით განპირობებული სავარაუდო პრობლემის ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის თაობაზე. ... მაშასადამე, სასამართლო წყვეტს პრობლემას... შესაბამისად, კანონმდებლობაში იდენტური პრობლემის გამომწვევი ნორმის (ნორმების) შენარჩუნების შემთხვევაში, ის გადაწყვეტილების უგულებელმყოფელ და დამძლევ ნორმად ჩაითვლება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის გადაწყვეტილება N1/3/534 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-34). იმავდროულად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-4 და 4¹ პუნქტების მიხედვით, დაუშვებელია ისეთი სამართლებრივი აქტის მიღება, რომელიც შეიცავს იმ შინაარსის ნორმებს, რომლებიც სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად. ამასთან, თუ სასამართლო დაადგენს, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი შეიცავს იმავე შინაარსის ნორმებს, რომლებიც სასამართლომ უკვე ცნო არაკონსტიტუციურად, გამოაქვს განჩინება საქმის არსებითად განსახილველად მიუღებლობისა და სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ. შესაბამისად, ძალადაკარგული ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასება ხელს შეუწყობს სადავო ნორმით გათვალისწინებული საფრთხეების სრულად აღმოფხვრას.

9. სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გააანალიზოს საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებების შინაარსი და ფარგლები.

10. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, “ადამიანის პატივი და ღირსება ხელშეუვალია”.

11. თავისუფლების სამართლებრივ მასშტაბს ადამიანის ღირსება ქმნის, ამიტომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება იმ სახელმწიფოთა უპირატესობაა, სადაც ადამიანის ღირსება ღირებულებათა სისტემის საფუძველია. ღირსება არის თითოეული ადამიანის თვითმყოფადობის საფუძველი და თანაბარი გარანტია, იყოს სხვებისგან განსხვავებული საკუთარ უნარებზე, შესაძლებლობებზე, გემოვნებაზე, განვითარების გზის ინდივიდუალურ არჩევანზე დამოკიდებულებით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლი ადამიანის ღირსების ფუნდამენტური პრინციპის აღიარებით სწორედ ასეთი წესრიგის გარანტირებას ემსახურება, რაზეც არაერთხელ მიუთითა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ. „...კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ნორმის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე... ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. სახელმწიფოსათვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება...” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-30).

12. შედეგად, ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური პრინციპი ყველა ფუნდამენტური უფლების - ადამიანის თავისუფლების საფუძველია, ისევე როგორც უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობა და მათი ეფექტური დაცვა ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობის უშუალო გარანტიაა. “ადამიანის ღირსება და პიროვნული თავისუფლება ... მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/407 საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”). “ღირსება ... არ შეიძლება იქნეს განხილული, როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების ობიექტი. ღირსება არის ის უფლება და ამავე დროს, ის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი უფლებები... ღირსების ხელყოფა, ფაქტიურად, ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის #2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-31). „ადამიანის უფლებათა კონცეფცია ემსახურება უმთავრეს იმპერატივს, ადამიანის ღირსების დაცვას, რომელიც აისახება კიდეც აღნიშნულ უფლებებში…...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512 საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდე“, II-43).

13. ადამიანის ღირსებასა და ფუნდამენტურ უფლებებს შორის ასეთ მჭიდრო ურთიერთკავშირზე საკონსტიტუციო სასამართლომ დამატებით მიუთითა ცალკეული კონსტიტუციური უფლებების განმარტებისას (2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-4; 2012 წლის 26 ივნისის გადაწყვეტილება #3/1/512 საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38).

14. ადამიანის ღირსების ფუნდამენტური პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და დაცვას უზრუნველყოფს კონსტიტუციის ღირებულებათა სისტემა: `ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები წარმოადგენენ ადამიანის ღირსების დაცვის სამართლებრივ გარანტიას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება #1/3/407 საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3), კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების რეალიზაციისა და გამოყენების პრაქტიკული შედეგები კი დაკავშირებულია შემდეგი მოლოდინების დაკმაყოფილებასთან: ეს პრინციპები „ ... მოითხოვს, რომ ქვეყნის სამართალი უზრუნველყოფდეს ადამიანის ძირითადი უფლება-თავისუფლებების სრული მოცულობით აღიარებასა და მათი დაცვის ყველა საჭირო გარანტიის შექმნას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება #1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

15. ამ თვალსაზრისით უმნიშვნელოვანეს გარანტიას წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლი, რომლის თანახმად: `სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით“. ამ დებულებით საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს ადამიანს და მის უფლებებს როგორც უმაღლეს ფასეულობას. “ფასეულობათა კონსტიტუციური სისტემა დაფუძნებულია ძირითადი უფლებების პრიორიტეტსა და პატივისცემაზე~ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის #2/3/423 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).

16. მაშასადამე, კონსტიტუციის მიზნებისთვის ღირსების დაცვა გულისხმობს სოციალურ მოთხოვნილებას ადამიანის პატივისცემაზე. ეს არის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი კონსტიტუციური უფლებები. ამასთან, სახელმწიფო საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტს არღვევს მაშინ, როდესაც ფუნდამენტური უფლებების დარღვევის გზით (შედეგად), მიზნად ისახავს ადამიანის დამცირებას, მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენებას ან/და მისი ფაქტობრივი ქმედება ასეთ შედეგს გარდაუვლად იწვევს.

17. ამ თვალსაზრისით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი, ისევე, როგორც სხვა უფლებებისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით აღიარებული უფლებისთვისაც წარმოადგენს საფუძველს, რომლის დარღვევა გარდაუვლად იწვევს ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური პრინციპის ხელყოფას.

18. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: „დაუშვებელია ადამიანის წამება, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელის გამოყენება“.

19. საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა ადამიანებს აბსოლუტურად იცავს ამავე ნორმით აკრძალული ქმედებებისგან. ანუ, კონსტიტუციური აკრძალვა ადამიანის წამების, არაჰუმანური, სასტიკი, პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობისა და სასჯელის გამოყენების თაობაზე ადამიანების აბსოლუტური უფლებებია, რაც ნიშნავს იმას, რომ კონსტიტუცია უპირობოდ გამორიცხავს ამ უფლებებში ჩარევას. ნიშანდობლივია, რომ ეს აკრძალვა ვრცელდება ომის და საგანგებო მდგომარეობის დროსაც. შესაბამისად, არ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი, დაუძლეველი ინტერესი, როგორი მნიშვნელოვანიც არ უნდა იყოს ის (ტერიტორიული მთლიანობის, სუვერენიტეტის დაცვა, ტერორიზმთან ბრძოლა, სახელმწიფო უსაფრთხოება და სხვა), რომლის დასაცავადაც შესაძლებელი იქნებოდა ამ უფლებებში ჩარევის გამართლება. კონსტიტუციამ პოტენციური კონფლიქტი მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სიკეთესა და კონსტიტუციით დასაცავ ნებისმიერ სხვა ღირებულ ინტერესს შორის, რომლის დაცვის მუდმივი ვალდებულებაც ქვეყნის ხელისუფლებას აქვს, იმთავითვე და უპირობოდ გადაწყვიტა ადამიანის ღირსების სასარგებლოდ. ცხადია, ხელისუფლება არ თავისუფლდება კონსტიტუციური ვალდებულებისგან, დაიცვას მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესები, კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნები (სახელმწიფო უსაფრთხოება, ტერიტორიული მთლიანობა, სხვათა უფლებები, სამართლიანი მართლმსაჯულების განხორციელება და სხვა), თუმცა ვერც ერთი ამ სიკეთის დაცვა ვერ გაამართლებს ადამიანის წამებას, არაჰუმანურ და სასტიკ მოპყრობას, პატივისა და ღირსების შემლახველ ქმედებას ან სასჯელს.

20. დემოკრატიულ საზოგადოებაში, რომლის საფუძველი და მიზანი თავისუფალი ადამიანია, შეუძლებელია არსებობდეს ადამიანის წამების, არაჰუმანური, სასტიკი, ღირსების შემლახველი მოპყრობის მოთხოვნილება, საჭიროება და, მით უფრო, კონსტიტუციური გამართლება. დემოკრატიას ვერ შექმნის, ვერ დაიცავს და ვერ უზრუნველყოფს ისეთი ხელისუფლება და სამართალი, რომელიც ადამიანის წამებას, არაადამიანურ, ღირსების და პატივის შემლახველ მოპყრობას და სასჯელს დასაშვებად მიიჩნევს დემოკრატიისვე ინტერესებში, რადგან შეუძლებელია დემოკრატიისა და ღირსების შელახვის ურთიერთთავსებადობა. დემოკრატიის იდეა თავისუფალ და, შედეგად, ღირსებადაცულ ადამიანს, საზოგადოებას ეფუძნება და ემსახურება. ამიტომ საფუძველშივე მცდარი და ცინიკურია იმის დაშვება, რომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება მიიღწევა ადამიანის წამებით, არაჰუმანური მოპყრობით, სასტიკი და ღირსების შემლახველი სასჯელებით.

21. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით აკრძალულია: ა)წამება; ბ)არაჰუმანური, სასტიკი მოპყრობა და სასჯელი; გ) პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელი. მოცემული დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლო არ დგას კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის ამომწურავი განმარტების საჭიროების წინაშე. სასამართლომ მხოლოდ უნდა გასცეს პასუხი კითხვას, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სახით თავისუფლების აღკვეთის არაპროპორციული სასჯელის დაწესება/გამოყენება შეიძლება თუ არა ჩაითვალოს არაჰუმანურ, სასტიკ, ადამიანის ღირსების შემლახველ სასჯელად.

22. ზოგადად, როგორც არაჰუმანური, სასტიკი, ისე პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელი არის ადამიანზე განზრახ ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, მორალური ზემოქმედება, იძულება, რაც, შედეგად, ადამიანს აყენებს განსაცდელს, სტრესს, სატანჯველს. ამასთან, ადამიანზე ასეთი წნეხი, იძულება, ზემოქმედება როგორც თვისობრივად, ისე ხანგრძლივობით ინტენსივობის გარკვეულ ხარისხს, მაღალ დონეს უნდა აღწევდეს. რთულია და ყოველთვის არ არის შესაძლებელი ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს არაადამიანური, სასტიკი მოპყრობა და სასჯელი ადამიანის პატივისა და ღირსების შემლახველი, დამამცირებელი მოპყრობისა და სასჯელისგან, რადგან უმეტეს შემთხვევაში, შეუძლებელია ადამიანის მიმართ სასტიკმა და არაადამიანურმა მოპყრობამ არ გამოიწვიოს მისი დამცირება. იმავდროულად, მოპყრობა ან სასჯელი ჩაითვლება დამამცირებლად, თუ ის გამოიხატება ადამიანის ნების და სინდისის საწინააღმდეგო მოქმედების ჩადენის იძულებაში. ამასთან, სასჯელის დამამცირებლად მიჩნევისთვის, ადამიანზე ზემოქმედების (ფსიქოლოგიური, მორალური), მისი შეზღუდვის და იძულების ფარგლები უნდა სცდებოდეს იმ ბუნებრივ ზღვარს, რომელიც თავისთავად თანმდევი და თანაარსია კონკრეტული სასჯელისა (რომელიც პირს შეფარდებული აქვს). დამამცირებელია მოპყრობა, რომელიც მსხვერპლში აღძრავს შიშს, ძლიერ ტანჯვას და დამცირებას, რომელიც შეურაცხყოფს მსხვერპლს. ამ დროს მხედველობაშია მისაღები, რამდენად არის ქმედების მიზანი პირის დამცირება და შეურაცხყოფა, ამასთან, საქმის გარემოებათა გათვალისწინებით, რამდენად სერიოზულ გავლენას ახდენს აღნიშნული ქმედება მსხვერპლის პიროვნებაზე.

23. როგორც აღინიშნა, სასარჩელო მოთხოვნის მიზნებისთვის მნიშვნელოვანია, გაირკვეს, პასუხისმგებლობის სახით თავისუფლების აღკვეთის კონსტიტუციურობა შეფასებადია თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ არაჰუმანური, სასტიკი და ღირსების შემლახველი მოპყრობის ამკრძალავ დებულებასთან. მიუხედავად იმისა, რომ სარჩელი სწორედ ამ ნორმასთან მიმართებით არის მიღებული არსებითად განსახილველად, მოპასუხე მხარე გამორიცხავს ამ შესაძლებლობას. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო საჭიროდ თვლის სათანადო განმარტებების გაკეთებას.

24. თანამედროვე დემოკრატიულ საზოგადოებაში თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივობა, რიგ შემთხვევებში, ითვლება არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობად - მაგალითად, წინასწარი პატიმრობის ხანგრძლივი ვადა, ასევე დანაშაულებრივი ქმედებისთვის დაკისრებული აშკარად არაპროპორციული საპატიმრო სასჯელი. იმავდროულად, ხაზგასმით უნდა ითქვას, რომ თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივი ვადა, უვადო პატიმრობაც კი, თავისთავად არ გულისხმობს არაადამიანურ, სასტიკ მოპყრობას და სასჯელს. შესაძლოა, ხანგრძლივი თავისუფლების აღკვეთა (15, 20 წელი), ისევე როგორც უვადო პატიმრობა, არა მხოლოდ არ არღვევდეს, არამედ შემხებლობაშიც კი არ იყოს აღნიშნულ უფლებასთან, მაშინ როდესაც გაცილებით უფრო ხანმოკლე თავისუფლების აღკვეთა მიჩნეულ იქნეს ადამიანისადმი არაჰუმანურ მოპყრობად და სასტიკ სასჯელად. მაშასადამე, თავისუფლების აღკვეთის ხანგრძლივობის, როგორც კრიტერიუმის სრულად უგულებელყოფა, ამ დროს არ შეიძლება, თუმცა თავისთავად ხანგრძლივობა ყოველთვის და ავტომატურად ამ უფლების დარღვევას არ იწვევს. ხანგრძლივი და უვადო თავისუფლების აღკვეთა გათავისუფლების შანსის (შესაძლებლობის) გარეშე განიხილება არაადამიანურ და დამამცირებელ მოპყრობად. იმავდროულად, გათავისუფლების შესაძლებლობის არსებობა ვერ გამოდგება სასჯელის არაადამიანურ და დამამცირებელ სასჯელად მიჩნევის გამორიცხვისთვის, თუ სასჯელი მკვეთრად არაპროპორციულია ჩადენილი ქმედებისა.

25. მაშასადამე, აშკარად არაპროპორციულ სასჯელებს, რომლებიც არ შეესაბამებიან დანაშაულის ხასიათს და სიმძიმეს, არა მარტო აქვთ მიმართება სასტიკი, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპრობისა და სასჯელის კონსტიტუციურ აკრძალვასთან, არამედ არღვევენ კიდეც ამ კონსტიტუციურ დანაწესს.

26. სწორედ ამიტომ, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხე მხარის მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ სადავო ნორმას არ აქვს მიმართება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან. კერძოდ, მოპასუხის წარმომადგენლის მტკიცებით, სასჯელის პროპორციულობა საერთოდ არ არის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან შეფასებადი. მისი აზრით, კონსტიტუციის აღნიშნულ ნორმასთან შესაძლოა შეფასდეს ქმედება/მოპყრობა, რომლის მიზანი არის პირის დასჯა. მოპასუხის განმარტებით: „კონსტიტუციის მითითებულ ნორმასთან სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასჯელის ქმედებასთან ადეკვატურობა კი არ არის მსჯელობის საგანი, არამედ მისი დამამცირებელი თუ არაადამიანური, ღირსების შემლახველი ხასიათი...“. ასეთად მოპასუხემ დაასახელა ფიზიკური სასჯელები ან უვადო თავისუფლების აღკვეთა გათავისუფლების შანსის გარეშე.

27. მოპასუხის მიერ დასახელებული შემთხვევები უდავოდ შეფასებადია კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან, თუმცა ამით არ ამოიწურება კონსტიტუციის დასახელებული დებულებით დაცული სფერო. თუ სასტიკი, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობისთვის განმსაზღვრელი, ამოსავალი არის ის განსაცდელი, ტკივილი, სტრესი, რასაც განიცდის ადამიანი, ამასთან, როდესაც სახელმწიფოს ასეთი დამოკიდებულება იწვევს ადამიანის ამა თუ იმ უფლებაში/უფლებებში (სიცოცხლის, ჯანმრთელობის, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის, თანასწორობის და სხვა) ჩარევის ისეთ ინტენსივობას, რომელიც აშკარად სცდება კონსტიტუციით უფლებაში ჩარევისთვის მკაცრად დასაშვებ ფარგლებს, მაშინ შეუძლებელია, რომ არაადამიანურ მოპყრობად და სასჯელად არ იქნეს მიჩნეული ადამიანისთვის თავისუფლების აღკვეთა მაშინ, როდესაც ამისთვის საფუძველი და, შესაბამისად, საჭიროება არ არსებობს საერთოდ, ან, როდესაც თავისუფლების აღკვეთის კონკრეტული ვადა აშკარად არაპროპორციულია ჩადენილი ქმედებისთვის საკმარისი პასუხისმგებლობის მიზნების მისაღწევად. ასეთი მიდგომის მტკიცება მით უფრო ადვილია ადამიანის თავისუფლების (ხელშეუხებლობის უფლების) მნიშვნელობის გააზრების კვალდაკვალ.

28. პირადი ხელშეუხებლობის უფლება უმნიშვნელოვანესია ზოგადად ადამიანის თავისუფლებისთვის ფართო გაგებით - ადამიანის თავისუფალი განვითარებისთვის, უფლებებით ეფექტურად და სრულყოფილად სარგებლობისთვის. პირადი ხელშეუხებლობის უფლების შეზღუდვა კანონზომიერად, თავისთავად, ჯაჭვურად იწვევს ფუნდამენტური უფლებების უმრავლესობით შეზღუდულ სარგებლობას ან/და ზოგიერთი მათგანით სარგებლობის შეუძლებლობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ მიუთითებია ამ უფლების განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე. სწორედ ამიტომ, თავისუფლებას არ აქვს თანაბარი ეკვივალენტი, არ არსებობს ფასი, რომელიც აწონის ან სრულად ჩაანაცვლებს თავისუფლებას.

29. ვინაიდან თავისუფლების აღკვეთის საპირწონე არის შეზღუდული თავისუფლება, ის უნდა გამოიყენებოდეს მხოლოდ მაშინ და მხოლოდ იმ ხანგრძლივობით, როდესაც და რამდენადაც ეს უკიდურესად აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ამ თვალსაზრისით, ხელისუფლების მიმართ არის მთავარი მოთხოვნა: შედგეს ობიექტური მართლმსაჯულება. თუმცა ამისთვის, პირველ რიგში, კანონმდებელმა უნდა უზრუნველყოს სასამართლო საკმარისი ბერკეტებით, რათა მან შეძლოს, აწიოს სამართლიანი მართლმსაჯულების ტვირთი. კანონმა უნდა აღჭუროს სასამართლო როგორც საკმარისი, ეფექტური პროცესუალური გარანტიებით, ისე - მატერიალური ნორმებით, რომლებიც თავისუფლების აღკვეთას შესაძლებელს გახდის მხოლოდ მაშინ და იმ დროით, როდესაც და რამდენადაც ეს ობიექტურად აუცილებელია.

30. მოცემული დავის ფარგლებში უნდა შეფასდეს: კონკრეტული ქმედებისთვის გათვალისწინებული სასჯელი (დიდი ოდენობით გამომშრალი მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა/შენახვისთვის თავისუფლების აღკვეთა შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე) წარმოადგენს თუ არა არაჰუმანურ, სასტიკ და ღირსების შემლახველ მოპყრობას/სასჯელს. ამ საკითხის გადაწყვეტისთვის პასუხი უნდა გავცეთ შემდეგ კითხვებს: ა)როდის არის უფლებამოსილი/ვალდებული საკონსტიტუციო სასამართლო, იმსჯელოს სასჯელის კონსტიტუციურობაზე - სასამართლო კომპეტენტურია პასუხისმგებლობის ყველა, ნებისმიერი ზომის კონსტიტუციურობის შეფასებაზე, თუ ამ თვალსაზრისით, კონსტიტუცია განსაკუთრებულ მოთხოვნებს უყენებს მას (სასამართლოს)? ბ)სასჯელის ეს ზომა განპირობებულია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ობიექტური აუცილებლობით, თუ არის უსაფუძვლო ტვირთი ადამიანის თავისუფლებისთვის, ამდენად, წარმოადგენს თუ არა ის აშკარად, უხეშად არაპროპორციულს და უთანაბრდება თუ არა სასტიკ, არაადამიანურ მოპყრობასა და სასჯელს.

31. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსხვავებული, სპეციფიკური მიდგომა აქვს პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას. მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლოს არასოდეს უმსჯელია სასჯელის კონკრეტული ზომის კონსტიტუციურობაზე, თუმცა გარკვეული კრიტერიუმები და საფუძველი პასუხისმგებლობის ზომის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, სასამართლომ დაადგინა ადმინისტრაციულ სახდელებთან მიმართებით. კერძოდ, სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეზე განაცხადა: „ქმედების სამართალდარღვევად განსაზღვრა, სახდელის დაწესება და მისი სიმძიმის განსაზღვრა სახელმწიფოს (კანონმდებლის) ექსკლუზიურ კომპეტენციას წარმოადგენს ... მიუხედავად იმისა, რომ ადმინისტრაციული სახდელის ზომის, მოცულობისა და სიმძიმის დადგენისას კანონმდებელი ფართო მიხედულებით სარგებლობს, მისი დისკრეციული უფლებამოსილება არ არის უსაზღვრო. კონკრეტული სახის ადმინისტრაციული სახდელის განსაზღვრისას კანონმდებელი ვალდებულია, მოქმედებდეს პროპორციულობის პრინციპის დაცვით. კანონით გათვალისწინებული ადმინისტრაციული სახდელი არ უნდა იყოს აშკარად არაგონივრული და არაპროპორციული საშუალება კანონმდებლის მიერ დასახული მიზნის მიღწევისა და, შესაბამისად, არ უნდა იწვევდეს პირის კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევას. მართალია, კანონმდებლის ძალისხმევა ყოველთვის მიმართული უნდა იყოს იმისკენ, რომ მან ადეკვატურად მიუსადაგოს თითოეული ადმინისტრაციული სახდელი იმ ქმედებას, რაც არღვევს სხვათა უფლებებს და ზიანს აყენებს საზოგადოებას, სასამართლოს მიერ ადმინისტრაციული სახდელის ზომა შეფასების საგანი მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიძლება გახდეს ... საკონსტიტუციო სასამართლო მხოლოდ იმ შემთხვევაში დაინახავს პირის კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებასთან ადმინისტრაციული სახდელის მიმართებას, თუ ეს უკანასკნელი კანონმდებლის მიზნის მიღწევისა და კონსტიტუციური უფლებით დაცულ სფეროში ჩარევის აშკარად არაგონივრულ და არაპროპორციულ ზომას წარმოადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 10 ნოემბრის №4/482,483,487,502 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები - ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები - დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

32. ბუნებრივია, სახელმწიფოს აქვს ფართო მიხედულების ზღვარი სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრის დროს. სამართლებრივი სახელმწიფო ემსახურება რა თავისუფალი და დაცული ადამიანის უზრუნველყოფას, ამ მიზნის მისაღწევად ის აღჭურვილი უნდა იყოს შესაბამისი და საკმარისი, ეფექტური ბერკეტებით. ამ თვალსაზრისით, მძლავრ და მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს სახელმწიფოს ხელში წარმოადგენს დანაშაულთან ბრძოლა და ამ გზით, საზოგადოებრივი წესრიგის, სახელმწიფო უსაფრთხოების, სხვა ლეგიტიმური კონსტიტუციური მიზნების დაცვა და, შედეგად, ადამიანის უფლებების და თავისუფლებების დარღვევის თავიდან აცილება, პრევენცია. თუმცა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი ძალიან მაღალია ამ ინსტრუმენტის მიზნობრივად გამოყენებისთვის, რადგან ის (ინსტრუმენტი) თავად არ აღმოჩნდეს სახელმწიფოს ხელთ იმ სიკეთეების დარღვევის წყაროდ, რომელთა დასაცავადაც მისი გამოყენების კონსტიტუციური ვალდებულება აქვს ხელისუფლებას. ამ პროცესში სახელმწიფოს ევალება ადამიანისთვის, საზოგადოებისთვის, სახელმწიფოსთვის საფრთხის შემქმნელი რისკების სწორად შეფასება, პროგნოზირება, რეალური საფრთხეების ობიექტურად აწონვა და მათ ასაცილებლად ან გასანეიტრალებლად გონივრული, უკიდურესად აუცილებელი, ამასთან, საკმარისი ღონისძიებების გამოყენება. შესაბამისად, სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის სფეროს განეკუთვნება კანონით კონკრეტული ქმედებების რეგულირება, აკრძალვა და ასეთი საყოველთაო წესების დარღვევისთვის პასუხისმგებლობის შესაბამისი ზომების გამოყენება. ცხადია, ამ პროცესში სახელმწიფოს ძალიან დიდი სიფრთხილე მართებს, რადგან, ერთი მხრივ, უსაფუძვლოდ არ შეზღუდოს ადამიანების თავისუფლება ამა თუ იმ ქმედების აკრძალვის გზით, ხოლო, მეორე მხრივ, აკრძალული ქმედების ჩადენისთვის სახელმწიფოს პასუხი არ იყოს გადამეტებული, არაპროპორციული, რადგან ასეთი პასუხიც ადამიანის თავისუფლების სფეროს, სახელმწიფოს მხრიდან, შევიწროებას თავისთავად გულისხმობს. სახელმწიფო არ შეიძლება ადამიანის თავისუფლებაში (მის უფლებებში) ჩაერიოს ობიექტურად საჭიროზე მეტი დოზით, რადგან შედეგად მიზნად გადაიქცევა ადამიანის შეზღუდვა და არა მისი დაცვა.

33. მაშასადამე, სახელმწიფოს პოლიტიკის სფეროა, რომელი ქმედების კრიმინალიზაციას მოახდენს და როგორ სასჯელს დააწესებს კონკრეტული ქმედების ჩადენისთვის, რადგან სწორედ ხელისუფლებას უნდა ჰქონდეს ეფექტური შესაძლებლობა, ებრძოლოს კონკრეტული ქმედებებიდან მომდინარე საფრთხეებს და მათი სიმძიმის, სერიოზულობის გათვალისწინებით მოახდინოს მათი კრიმინალიზება, ამასთან, შეარჩიოს პასუხისმგებლობის ის ზომა, რომელიც საკმარისი და ეფექტური იქნება ქმედებიდან მომდინარე საფრთხეებთან საბრძოლველად. ამ დროს, პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები დანაშაულის ბუნება და სამართლებრივი ინტერესი, რომელსაც ზიანს აყენებს კონკრეტული ქმედება. ამასთან, აღნიშნული საკითხები უნდა განისაზღვროს ქვეყნის ისტორიული გამოცდილების, კულტურის, ღირებულებების და ზოგადად საზოგადოების სამართლებრივი სენტიმენტების გათვალისწინებით. თუმცა, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები ვერ იქნება უსაზღვრო. როგორი სერიოზულიც არ უნდა იყოს სახელმწიფოს მოტივაცია და რაოდენ მნიშვნელოვანი სიკეთეების დასაცავად არ უნდა იღებდეს კონკრეტულ რეგულაციას, ის არ თავისუფლდება პასუხისმგებლობისგან, იმოქმედოს მკაცრად კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში და უპირობოდ შეიბოჭოს ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებით. დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში არ არსებობს მიზანი, ინტერესი, ადამიანის უფლებების დაცვის უმთავრესი მიზნის ჩათვლით, რომლის საპირწონედ სახელმწიფო აღიჭურვება ლეგიტიმური უფლებით, დაარღვიოს თუნდაც ერთეული პირების თავისუფლების უფლება (ესა თუ ის უფლება).

34. ამიტომ, სწორედ აქ გადის ზღვარი, რომლის გადაბიჯების უფლება სახელმწიფოს არ აქვს. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, შეაფასოს სასჯელთა პოლიტიკა იმ უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც მისი შედეგი ადამიანის ამა თუ იმ უფლების დარღვევაა. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო სასჯელის ყველა ზომის კონსტიტუციურობაზე პოტენციურად მსჯელობაუნარიანია. ასეთი მიდგომა დაარღვევდა ბალანსს სასამართლოს და კანონმდებლის კომპეტენციებს შორის, შექმნიდა ცდუნებას, მართლმსაჯულებამ ჩაანაცვლოს კანონმდებელი. თუმცა ამ სფეროში შესვლისას სასამართლოს სიფრთხილე უსაფუძვლო და უადგილო გახდება, როდესაც სასჯელის ზომა აშკარად არაგონივრული და არაპროპორციულია. სასამართლო უფლებამოსილია და ვალდებულიც, შეაფასოს იმ სასჯელთა კონსტიტუციურობა, რომელთა არაადეკვატურობის, არაპროპორციულობის დონე მნიშვნელოვან ხარისხს აღწევს, დისბალანსი მკაფიოდ, მკვეთრად გამოხატულია. რადგან ასეთ შემთხვევაში სასჯელი სცდება თავის მიზნებს და გაუმართლებლად ზღუდავს კონსტიტუციურ უფლებებს.

35. ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს საფრთხე შეექმნება არა მხოლოდ მაშინ, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ყველა სანქციის სამართალდარღვევასთან შესაბამისობის შეფასებას დაიწყებს, არამედ მაშინაც, თუ სასჯელის სიმძიმის განსაზღვრა სრულად და უკონტროლოდ კანონმდებლის დისკრეციის იმედად დარჩება, რადგან დემოკრატიის გადარჩენას და შენარჩუნებას ხელს უწყობენ სწორედ კონსტიტუციური მექანიზმები, რომლებიც აბალანსებენ პოლიტიკურ ხელისუფლებას, ზღვარს უდებენ მის ძალაუფლებას, ხელს უშლიან მის თვითნებობას, ანეიტრალებენ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების რისკებს.

36. ამიტომ საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს განჭვრეტადი და მკაფიოდ აღქმადი კრიტერიუმებით, რომლებიც ამ ფუნქციის შესრულებისას ხელს შეუწყობს მის მოქმედებას ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ფარგლებში (დაურღვევლად) და უზრუნველყოფს ადამიანების ფუნდამენტური უფლებების დაცულობას ესოდენ სენსიტიურ სფეროში.

37. სამართლებრივ სახელმწიფოში სისხლის სამართლის - ქმედების კრიმინალიზაციისა და მისი დასჯადობის ფუნქცია მხოლოდ მაშინაა წარმატებული, როდესაც ის გამოიყენება როგორც ultima ratio. საზოგადოების და ადამიანის ინტერესების დასაცავად სისხლისსამართლებრივი ნორმები უნდა გამოიყენებოდეს როგორც უკიდურესი საშუალება, როდესაც ამოწურულია სამართლებრივ სიკეთეთა დაცვის არასისხლისსამართლებრივი საშუალებები. ამ პროცესის წარმატებულობას უზრუნველყოფს ხელისუფლების მხრიდან შემდეგი პირობების კუმულაციურად დაკმაყოფილება: ა)კანონით დანაშაულად მხოლოდ ისეთი ქმედების მიჩნევა, რომელიც უმართლობის ხარისხის იმ მომეტებული რისკების მატარებელია, რომელთა განეიტრალება და ამ გზით საზოგადოების და ადამიანების დაცვა ობიექტურად სისხლის სამართლის სფეროს განეკუთვნება; ბ)კანონითვე კრიმინალიზებული ქმედებისთვის პასუხისმგებლობის პროპორციული ზომის გათვალისწინება. სასჯელი, როგორც ერთგვარად სოციალური კონტროლის მექანიზმი, სახელმწიფო იძულების ყველაზე მკაცრი ღონისძიებაა, ამიტომ კონკრეტული ქმედებისთვის სასჯელის დაწესებისას კანონმდებელი შეზღუდულია იმის დემონსტრირების ვალდებულებით, რომ სასჯელის მის მიერ შერჩეული ღონისძიება არის ეფექტური და პროპორციული; გ)კანონმდებლის მიერ სასამართლოს აღჭურვა შესაძლებლობით, გადაწყვეტილება მიიღოს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ქმედების სიმძიმის, დამნაშავის პიროვნების, ყველა ინდივიდუალური გარემოების გათვალისწინებით; დ)სასამართლოს მიერ ზემოაღნიშნული ინსტრუმენტების სწორად და სამართლიანად გამოყენება.

38. იმისთვის, რომ შესაძლებელი იყოს სასჯელის არაპროპორციულობაზე მსჯელობა მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, სასჯელი დანაშაულებრივ ქმედებასთან მიმართებით უნდა იყოს უფრო მეტი, ვიდრე „უბრალოდ გადამეტებული“. კერძოდ, მოცემულ შემთხვევაში სასჯელის კონსტიტუციურობის შეფასება ეფუძნება შემდეგ გარემოებებს: 1) მოწმდება აშკარა არაპროპორციულობა დანაშაულის სიმძიმესა და მისთვის გათვალისწინებულ სასჯელს შორის - კანონმდებლობით ამა თუ იმ ქმედებისთვის დაკისრებული სასჯელი გონივრულ და პროპორციულ დამოკიდებულებაში უნდა იყოს კონკრეტული დანაშაულით გამოწვევად ზიანთან, რომელიც ადგება/შეიძლება მიადგეს პირებს/საზოგადოებას. სასჯელი ჩაითვლება აშკარად არაპროპორციულად და არაადამიანურ, სასტიკ სასჯელად, თუ მისი ხანგრძლივობა მკვეთრად, უხეშად დისპროპორციულია ქმედების უმართლობის ხარისხთან, გამოწვევად საფრთხეებთან. 2) კანონი უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, მოსამართლემ სასჯელის დაკისრებისას გაითვალისწინოს კონკრეტული საქმის გარემოებები, ქმედებით გამოწვეული ზიანი, დამნაშავის ბრალეულობის ხარისხი და სხვა, რათა ფაქტობრივად გამოირიცხოს ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში ყველა რელევანტური ფაქტორის/გარემოების გაუთვალისწინებლად არაპროპორციული სასჯელის შეფარდება. მაშასადამე, ერთი მხრივ, ზოგადად, ამა თუ იმ დანაშაულისთვის გათვალისწინებული სასჯელი უნდა იყოს ქმედებით გამოწვევად საფრთხეებთან გონივრულ პროპორციაში, ხოლო, მეორე მხრივ, უნდა იყოს შესაძლებლობა, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის დაკისრება მოხდეს დანაშაულის ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინებით. ამასთან, მოსამართლის დისკრეციის ფარგლები ასევე განჭვრეტადი უნდა იყოს, რათა უზრუნველყოფილ იქნეს როგორც ერთგვაროვანი ურთიერთობების მიმართ ერთნაირი მიდგომა, ისე მოსამართლის დისკრეციის მიზნობრივი გამოყენება - გამოირიცხოს დისკრეციაზე დაყრდნობით მხოლოდ სუბიექტური შეხედულებებით გადაწყვეტილების მიღების რისკები.

39. სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასჯელის კონსტიტუციურობა საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს სწორედ ზემოაღნიშნულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით. ამისათვის, პირველ რიგში, უნდა დადგინდეს სადავო ნორმით გათვალისწინებული ქმედების კრიმინალიზების მიზნები. ხოლო ამის შემდეგ უნდა გაირკვეს ამ ქმედებისთვის გათვალისწინებული სასჯელის კონკრეტული ზომა არის თუ არა დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების ვარგისი და პროპორციული საშუალება და უზრუნველყოფს თუ არა თავად სასჯელის მიზნების მიღწევის შესაძლებლობას. რადგან საბოლოოდ, სასჯელის მიზნებიც ქმედების კრიმინალიზების მიზნების მიღწევას უნდა ემსახურებოდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, სასჯელი თავად გახდება მიზანი, მაშინ როდესაც სასჯელი არის კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევის ყველაზე უკიდურესი საშუალება. შედეგად, ნებისმიერი უსაფუძვლო, მიზანზე არაორიენტირებული ან არაპროპორციული სასჯელი თავად გადაიქცევა მიზნად, რაც დაუშვებელია და გაუმართლებელი დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში.

40. იმისათვის, რომ კონკრეტული სასჯელის არსებობა გამართლებული იყოს სამართლებრივ სახელმწიფოში, ის, თავად სასჯელის მიზნების მიღწევის ადეკვატური საშუალება უნდა იყოს. სახელმწიფოს მიერ ამა თუ იმ ქმედებისთვის დაწესებული ნებისმიერი სასჯელი, თუ ის აცდენილი იქნება სასჯელის მიზნებს, თავად გახდება მიზანი. ადამიანის დასჯა სასჯელის მიზნების მიღმა, ამ მიზნების მიღწევის აუცილებლობის გარეშე ან მათ არაადეკვატურად, თავად დასჯას აქცევს სახელმწიფოს მიზნად და მთავარ ფუნქციად, შედეგად არარად აქცევს სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეას.

41. ზოგადად, სასჯელის მიზანია სამართლიანობის აღდგენა, ახალი დანაშაულის თავიდან აცილება და დამნაშავის რესოციალიზაცია. მოკლედ შევეხებით თითოეული ამ მიზნის არსს, დანიშნულებას და ამ კონტექსტის გათვალისწინებით შევაფასებთ სადავო ნორმით დადგენილი სასჯელის პროპორციულობას.

42. სახელმწიფოს ვალდებულებაა, ერთი მხრივ, არ უგულებელყოს სასჯელის დანიშნულება, მნიშვნელობა, როლი, შედეგად მისაღწევი მიზნები (ანუ მაშინ, როდესაც სახელმწიფოს მხრიდან მკაცრი იძულებითი ღონისძიებების გამოყენება ობიექტურად აუცილებელია, ვინაიდან არ არსებობს სხვა გზა კონკრეტული სიკეთეების დასაცავად, უარი არ თქვას მის დაწესებაზე/გამოყენებაზე), ხოლო, მეორე მხრივ, არ გადაამეტოს, ხელოვნურად არ გაზარდოს სასჯელის გამოყენების მოლოდინი და მნიშვნელობა, შედეგად, სახელმწიფო იძულების ყველაზე მკაცრი ზომები არ დაადგინოს/გამოიყენოს მაშინ, როდესაც ამის აუცილებლობა არ არსებობს ან/და როდესაც მათ ობიექტურად არ შეუძლიათ იმ შედეგების გამოწვევა, რომლებზე ორენტირებითაც ეს ღონისძიებები იქნა შერჩეული, როგორც ეფექტური და საუკეთესო.

43. იმავდროულად, სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონზომიერია მოლოდინი, რომ სასჯელი, თავისი შინაარსით, ფორმით, თვისობრივად და არსებითად გასცდება შურისძიების პრიმიტიულ სურვილს, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო სამართალთან და რომელიც ობიეტურად ვერ შეუწყობს ხელს ვერც ადამიანების, საზოგადოების დაცულობას, ვერც დანაშაულის შემცირებას და ვერც დამნაშავე პირის რესოციალიზაციას, საბოლოოდ ვერ შეუწყობს ხელს ვერც სამართლის პროგრესულ და მისი დანიშნულების შესაბამის განვითარებას და ვერც საზოგადოების წევრების ჰარმონიულ თანაარსებობას, შედეგად, ვერ უზრუნველყოფს იმ სამართლებრივ წესრიგს, რომლის დაცვისთვისაც უნდა გამოიყენებოდეს სახელმწიფოს იძულების უკიდურესი საშუალებები.

44. ზოგადად, არ არსებობს სამართლიანობის დეფინიცია, განმარტება, კანონით რეგლამენტირებული ცნება, თუმცა, სამართლებრივი სახელმწიფოს იდეიდან გამომდინარე, სამართლიანობა წარმოადგენს როგორც სამართალშემოქმედების, ისე სამართლის შეფარდების უპირობო მიზანს და შეფასებადია ადამიანის ფუნდამენტური უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობისა და დაცვის ხარისხით.

45. კონკრეტული ქმედებისთვის სასჯელის დაკისრების გზით სამართლიანობის აღდგენის პრაქტიკული შინაარსი დაკავშირებულია შემდეგი მოლოდინების დაკმაყოფილების აუცილებლობასთან, კერძოდ:

ა)მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის თავისუფლება უმთავრესი ღირებულებაა, ის, იმავდროულად, სწორედ ამ მიზეზით ზღვარდადებულია საზოგადოების სხვა წევრების თავისუფლებით (ძირითადი უფლებებით და თავისუფლებებით). ვინაიდან თავისუფლება ყველასათვის ერთნაირი სიკეთეა და გულისხმობს საზოგადოების თითოეული წევრის თანაბარ შესაძლებლობას, შანსს განვითარებასა და თვითრეალიზაციაზე, ყველა, ვინც ამ თავისუფლებით ბოროტად ისარგებლებს, ზღვარს გადააბიჯებს, სხვის თავისუფლებას (ამა თუ იმ უფლებას) ხელყოფს, სამართლიანობა მოითხოვს, აღდგეს თავდაპირველი წონასწორობა და სამომავლოდაც საფრთხის ქვეშ არ იდგეს ყველას ერთნაირი უფლება თავისუფლებაზე. ასეთი წონასწორობის, ბალანსის დასაცავად ხელისუფლება სხვადასხვა ზომებს მიმართავს და საჭიროების შემთხვევაში იძულებითი ღონისძიების უმკაცრეს ზომასაც (სასჯელს). მაშასადამე, სასჯელით სამართლიანობის აღდგენის მიზანი გულისხმობს სწორედ მართლწესრიგში ბალანსის აღდგენასა და შენარჩუნებას.

ბ)სამართლიანობის აღდგენის მიზანი გულისხმობს უსაფრთხოების, საზოგადოებრივი წესრიგისა და მშვიდი, ჰარმონიული თანაცხოვრების სახელმწიფოს მხრიდან გარანტირებასა და დაცვასთან დაკავშირებით საზოგადოების მოლოდინების დაკმაყოფილებას. წესრიგი, მშვიდი და ჰარმონიული თანაცხოვრება საზოგადოების იმანენტური მოთხოვნილებაა, რომლის ფარგლებშიც ადამიანები პრეტენზიულები ვართ ერთმანეთის, მთლიანად საზოგადოების და, ცხადია, ხელისუფლების მიმართ. ამიტომ, ლოგიკური და საფუძვლიანია საზოგადოების მოლოდინი, რომ ნებისმიერი ქმედება/ქცევა, რომელიც საფრთხეს უქმნის წესრიგს, შეთანხმებულს საზოგადოების წევრებს შორის, აღკვეთილი, თავიდან აცილებული და რეაგირებული იქნება, რაც საბოლოოდ ხელს შეუწყობს ამ წესრიგის გრძელვადიან პერსპექტივაში სტაბილურ დაცულობას.

გ)იმავდროულად, სასჯელის დაწესებით სამართლიანობის აღდგენა გულისხმობს ქმედებისთვის მის მიერ გამოწვევადი საფრთხეების, სიმძიმის გათვალისწინებით, ადეკვატური, შესაბამისი, თანაზომიერი სასჯელის დაკისრებას. ამ თვალსაზრისით, პირველ რიგში, შეძლებისდაგვარად უნდა მოხდეს კონკრეტული პირისგან (მისი ქმედებიდან) მომდინარე პოტენციური საფრთხეების განეიტრალება. სასჯელი უნდა იყოს საკმარისი ამ მიზნის მისაღწევად, თუმცა იმავდროულად, უკიდურესად აუცილებელი, რათა ობიექტურ პირს შეექმნას წარმოდგენა, რომ, თუ არა სწორედ ასეთი სასჯელი, საფრთხეების სხვაგვარად განეიტრალება შეუძლებელი იქნებოდა. სამართლიანი სასჯელი გულისხმობს სახელმწიფოს რაციონალურ და მიზანშეწონილ, თანაზომიერ პასუხს სახელმწიფოს და, მაშასადამე, საზოგადოების მიერ მართლსაწინააღმდეგოდ აღიარებულ ქმედებაზე, რაც ხელს შეუწყობს ზოგადად კრიმინალთან ბრძოლის ფუნქციის წარმატებით შესრულებას, საზოგადოების ჰარმონიული და მშვიდი თანაცხოვრებისა და განვითარებისთვის საზოგადოების მიერვე ნაკარნახებ და ხელისუფლების მიერ მიღებული სათანადო წესების დაცვას.

დ)სასჯელის გამოყენებით სამართლიანობის აღდგენის მიზანი ბოჭავს როგორც კანონმდებელს, ისე სამართალშემფარდებელს, სასჯელის გამოყენება ეფუძნებოდეს ინდივიდუალურ გარემოებებს, საქმის სირთულეს, ქმდებიდან მომდინარე საფრთხეებს, ქმედების ჩადენის წინა პირობებს, მოტივებს, შედეგებს, დამნაშავის პიროვნების თავისებურებების გათვალისწინების აუცილებლობას. ერთი მხრივ, კანონმდებელმა უნდა შეძლოს სამართალშემფარდებელი აღჭურვოს საკმარისი შესაძლებლობებით, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, პირს შეუფარდოს თანაზომიერი სასჯელი ყველა ინდივიდუალური გარემოების გათვალისწინებით, ხოლო, მეორე მხრივ, თავად მოსამართლე უნდა იყოს მზად, ყველა რელევანტური საფუძვლისა და წინა პირობის სკრუპულოზური გამოკვლევის გზით, შეუფარდოს პირს ისეთი იძულების ღონისძიება, რომელიც ხელს შეუწყობს სასჯელის მიზნების რეალიზაციას.

46. მაშასადამე, სამართლიანობის აღდგენის ფუნქცია რეალიზებადია მხოლოდ კონკრეტული დანაშაულის თანაზომიერი სასჯელის გამოყენებისას და სწორედ ამ გზით ემსახურება სასჯელის სხვა მიზნების რეალიზების შესაძლებლობას. მაგალითად, არაპროპორციული, არათანაზომიერად მკაცრი სასჯელი ხელს უშლის, ზოგჯერ კი სრულად გამორიცხავს რესოციალიზაციას, შედეგად, ეწინააღმდეგება სასჯელით მისივე მიზნების, ფუნქციების განხორციელების, მიღწევის შესაძლებლობას.

47. რესოციალიზაციის მიზანი გულისხმობს სასჯელის მეშვეობით დამნაშავის საზოგადოებაში საყოველთაოდ აღიარებული თანაცხოვრების წესებისადმი შეგუებას, სასჯელის მოხდის შედეგად საზოგადოებაში ჩამოყალიბებული მართლზომიერი ქცევის წესებისა და პირობებისადმი პირის ადაპტაციას. თუმცა სასჯელის მეშვეობით ამ მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა საეჭვო იქნება საამისოდ შესაბამისი პირობების გარანტირების გარეშე. შესაძლოა, სწორედაც რომ საწინააღმდეგო შედეგი დადგეს: პატიმრობის შედეგად პირის საზოგადოებაში ნორმალური ცხოვრების წესისა და უნარისგან კიდევ უფრო მეტი დისტანცირება მოხდეს. სწორედ ამიტომ ზემოაღნიშნული მიზნის მიღწევის და ამ მიზნით სასჯელის გამართლებისთვის სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი ძალიან მაღალია ყოველ ჯერზე, როგორც სასჯელის სახეობის, მისი სამართლიანად შეფარდების, ასევე მსჯავრდებულის იმ სამართლებრივ თუ საყოფაცხოვრებო პირობებში მოთავსების თვალსაზრისით (პირველ რიგში იგულისხმება საპატიმროში საამისოდ შესაბამისი გარემოს შექმნა), რამაც საბოლოო ჯამში ობიექტურად შესაძლებელი უნდა გახადოს სასჯელით მსჯავრდებულის რესოციალიზაციის მიზნის უზრუნველყოფა.

48. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 39-ე მუხლის მე-2 ნაწილის თანახმად: „სასჯლის მიზანი ხორციელდება მსჯავრდებულსა და სხვა პირზე ზემოქმედებით, რათა ისინი განიმსჭვალონ მართლწესრიგის დაცვისა და კანონის წინაშე პასუხისმგებლობის გრძნობით“. მაშასადამე, სასჯელის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი მიზანი არის დანაშაულის პრევენცია, როგორც სპეციალური, ისე - ზოგადი.

49. სპეციალური პრევენცია რეციდივის წინააღმდეგ არის მიმართული, გულისხმობს დამნაშავისათვის ახალი დანაშაულის ჩადენის შესაძლებლობის მოსპობას. ლოგიკა შემდეგ დაშვებას ეფუძნება: ა)როდესაც დამნაშავე ისეთი მაღალი საფრთხის შემცველია, რომ საზოგადოების დაცვის მიზნით მიზანშეწონილია მისი თავისუფლების აღკვეთა, საზოგადოებისგან მისი იზოლირება კანონზომიერად ამცირებს საზოგადოებისთვის იგივე პირის მიერ ზიანის მიყენების რისკს (თუმცა პირმა საპატიმროშიც შეიძლება ჩაიდინოს დანაშული); ბ) ამასთან, პირი პირადად განიცდის რა საკუთარ თავზე დანაშაულის ჩადენის სამართლებრივ შედეგებს, სახელმწიფოს იძულებითი ღონისძიების ნეგატიურ ეფექტებს, ეს გარემოება გამაფრთხილებელ ზეგავლენას მოახდენს მის მომავალ ქცევაზე. თუმცა, ცხადია, სასჯელი არ არის პირის მიერ მომავალში დანაშულის ჩადენის გამორიცხვის აბსოლუტური გარანტია. ვერ ვიტყვით სრული დარწმუნებით, რომ დამნაშავეს სასჯელის შიში გაუძლიერდება, თუ ის უკვე დასჯილია. შეიძლება პირიქითაც მოხდეს. დამნაშავე ჩაიდენს თუ არა მომავალში დანაშაულს, მრავალ ფაქტორზე შეიძლება იყოს დამოკიდებული. სასჯელს მხოლოდ ასეთი რისკების მინიმალიზების ზოგადი პოტენციალი აქვს, რომელიც ყოველ ჯერზე მიიღწევა ან არა.

50. მაშასადამე, სასჯელის სპეციალური პრევენციის მიზანი გულისხმობს დანაშაულის რეციდივის გამორიცხვის, მინიმალიზების მცდელობას, რაც პრინციპში ძირითადად მიღწეულ უნდა იქნეს დამნაშავის რესოციალიზაციით. ამ მხრივ, დანაშაულის სპეციალური პრევენციისა და რესოციალიზაციის მიზნები მჭიდროდაა ერთმანეთთან დაკავშირებული.

51. მეორე მხრივ, კონკრეტული ქმედებისთვის პირის დასჯა არის დემონსტრირება, დეკლარირება იმისა, რომ ყველას, ვინც მსგავს ქმედებას ჩაიდენს, ემუქრება იგივე სასჯელი, შედეგად, მას აქვს ერთგვარი წინაღობის ძალა დანაშაულის ჩადენის ყველა პოტენციური მსურველის მიმართ. მაშასადამე, ამა თუ იმ ქმდებისთვის დაწესებულ/კონკრეტულ შემთხვევაში შეფარდებულ სასჯელს აქვს უნარი, შეამციროს როგორც იგივე, ისე სხვა პირების მიერ ამ დანაშულის ჩადენა. სასჯელმა უნდა უზრუნველყოს როგორც დამნაშავის მიერ საკუთარი ცხოვრების წესის უკეთესობისკენ შეცვლა (მომავალში დანაშაულებრივ საქმიანობაზე უარის თქმა), ისე საზოგადოების დაცვა დამნაშავეთა აგრესიისგან.

52. ზოგადად, სასჯელის მიზნები კუმულაციაში შეიძლება/უნდა იქნეს მიღწეული. თუმცა დანაშაულის ჩამდენის მიმართ სახელმწიფოს პასუხი, პირველ რიგში, მოტივირებულია თავად დანაშაულის ჩამდენი პირის მიმართ თანაზომიერი იძულების ღონისძიების გამოყენების გზით მისი ქცევის კორექტირების აუცილებლობით - საზოგადოებაში მისი ადაპტაციითა და მის მიერ მომავალი დანაშულის ჩადენის რისკების გამორიცხვით/მინიმალიზაციით. ბუნებრივია, რომ ზოგადი პრევენციის მიზნის უგულებელყოფა არ შეიძლება, მეტიც მას ნამდვილად აქვს საზოგადოებაში მაგალითის დატვირთვა და პოზიტიური როლი კრიმინალური ქმედების შემცირებისა და საზოგადოების მშვიდი, ჰარმონიული განვითარებისთვის. თუმცა სახელმწიფოს იძულების ღონისძიების გამოყენებისას უნდა ჰქონდეს ზოგადი პრევენციის ზემოაღნიშნული პოზიტიური შედეგების გამოწვევის პასიური მოლოდინი, სახელმწიფომ არ შეიძლება პირი დასაჯოს მხოლოდ იმის გამო, რომ სხვამ არ ჩაიდინოს იგივე ქმედება. არ შეიძლება პირის დასჯის მიზანი იყოს მხოლოდ და მხოლოდ სხვა პირების „დაშინება“, გაფრთხილება და ამ გზით სხვების მიერ იგივე დანაშულის ჩადენის რისკების მინიმალიზება. ანუ მხოლოდ ზოგადი პრევენცია ვერ იქნება საკმარისი და თვითკმარი პირის მიმართ ნებისმიერი სასჯელის გამოყენებისთვის, რადგან ასეთი მიდგომით ადამიანი გადაიქცევა სახელმწიფოს ხელში საზოგადოების „დაშინების იარაღად“, იძულების ღონისძიების გამოყენების მუქარის შიშველ ობიექტად, რაც გამორიცხულია და დაუშვებელი სამართლებრივ სახელმწიფოში.

53. თუკი სასჯელი გამოყენებული იქნება მხოლოდ სხვათა შეკავების მიზნით, ის, ცხადია, უსამართლო იქნება, რადგან დაუშვებელია ადამიანის მიმართ სისხლის სამართლის უკიდურესი ინსტრუმენტების (სასჯელის) გამოყენება მხოლოდ ან უპირატესად იმის გამო, რომ სხვები მიდრეკილნი არიან ასოციალური ქცევისკენ. ერთი მხრივ, დაუშვებელია და მეორე მხრივ, შეუძლებელიც დანაშაულებრივი ქმედების შეკავება ნებისმიერ ფასად. ამიტომ სასჯელის ზოგადი ნეგატიური პრევენციის ფუნქცია, ცხადია, მნიშვნელოვანია და ის მუშაობს, მაგრამ მისი მიზნობრივი ქმედითობა მიღწევადია მხოლოდ მაშინ, თუ კონკრეტული ქმედებისთვის დაკისრებულ სასჯელს აქვს ობიექტური საფუძველი და უნარი, უზრუნველყოს სამართლიანობის აღდგენის, რესოციალიზაციის და სპეციალური პრევენციის ფუნქცია. ამ ფუნქციებთან ბუნებრივი თავსებადობის გარეშე, მხოლოდ ზოგადი პრევენციის მიზანზე ორიენტირებით სასჯელის დაწესება ან გამოყენება არღვევს ბალანსს, რომელსაც უნდა ეფუძნებოდეს და ემსახურებოდეს სასჯელის დანიშვნა ზოგადად. გაუმართლებელია პირისთვის სასჯელის შეფარდება მხოლოდ საზოგადოების დამოკიდებულებაზე ზემოქმედებისთვის, ვინაიდან თავისთავად ეს გარემოება სასჯელს უხეშად არაპროპორციულ სასჯელად აქცევს.

54. ადამიანი არ შეიძლება იყოს სისხლის სამართლის პოლიტიკის ინსტრუმენტი და დანაშაულთან ბრძოლის საშუალება, ადამიანი არის მიზანი, რომელზე ორიენტირებითაც მოქმედებს ხელისუფლება, მათ შორის, სისხლის სამართლის პოლიტიკის შემუშავების პროცესშიც, უფრო ზუსტად კი, სისხლის სამართლის პოლიტიკის შემუშავებაც სწორედ ამ მიზანს უნდა ემსახურებოდეს.

55. როგორც აღინიშნა, სასჯელთა ზოგადი პრევენცია საზოგადოებაში სამართლისადმი - საზოგადოების წვერთა მიერ შეთანხმებული საყოველთაო წესებისადმი პატივისცემის მიღწევას და შენარჩუნებას ემსახურება. ამ ფუნქციის ძალით, კონკრეტული სასჯელის მარეგლამენტირებელი ნორმების ადრესატი მთელი საზოგადოებაა, ხოლო მიზანი - კორექტული და კონფორმული ქცევის ხელშეწყობა, გაძლიერება. თუმცა ამ მიზნის ასეთი ფუნქცია თავისთავად საეჭვო ხდება, აღარაფერს ვამბობთ, მისი რეალურად მიღწევის შესაძლებლობის საეჭვოობაზე, თუ კონკრეტული ქმედებისთვის დაწესებული სასჯელი მხოლოდ ამ მიზნითაა პირობადებული და შედეგად არაპროპორციულად მკაცრი, არაადეკვატური, გაუმართლებელი, უსამართლოა. რადგან ასეთ პირობებში, სამართალს ექნება ცდუნება, საზოგადოებაში შეთანხმებული წესებისადმი და ერთმანეთისადმი პატივისცემა უზრუნველყოს მხოლოდ შიშზე დაყრდნობით. ასეთი მიდგომა კი თავისთავად შეურაცხყოფს ადამიანის ღირსებას და სამართლებრივ სახელმწიფოში სამართალს უკარგავს მთავარ ფუნქციას.

56. დანაშაულისათვის სასჯელის სახეობის/ოდენობის განსაზღვრის პროცესში თითოეული სასჯელის მიზნის როლის დადგენისას სახელმწიფომ ძალიან ფრთხილი მიდგომა უნდა გამოიყენოს. კერძოდ, თუ სასჯელი დანაშაულთან მიმართებით არაპროპორციულია და არ აკმაყოფილებს სამართლიანობის მოთხოვნებს, თუ არ არის შესაბამისი ახალი დანაშაულის ასაცილებლად და მსჯავრდებულის რესოციალიზაციისათვის, მაშინ მისი აღსრულებით გამოწვეული ტანჯვა თავისთავად იქნება დამატებითი, გაუმართლებელი დასჯა და შედეგად, ადამიანის ღირსების ხელყოფა, რადგან “...…სასჯელი და ზოგადად პასუხისმგებლობა ასცდება მათსავე მიზნებს და გადაიქცევა პოტენციური შურისძიების იარაღად. შედეგად, სამართალი და კანონი დაკარგავს თავის ძირითად ფუნქციას. კანონი სამართლიანობისა და წესრიგისთვის არის საჭირო და, თუკი ის გადაიქცევა ხელისუფლების ინსტრუმენტად ადამიანებით მანიპულირებისათვის, კანონი თავად გახდება იმ პრობლემების მთავარი წყარო, რომელთა თავიდან აცილებისა თუ აღმოფხვრისთვისაც ის არის საჭირო” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღდმეგ“, II- 51).

57. “სამართლებრივ სახელმწიფოში ხელისუფლება შეზღუდულია უპირობო ვალდებულებით, ადამიანის თავისუფლებაში (მის ნებისმიერ უფლებაში) ჩაერიოს მხოლოდ მაშინ, როდესაც ეს გარდაუვალია და მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს ობიექტურად აუცილებელია. ასეთია ნებისმიერი სამართლებრივი სახელმწიფოს კონსტიტუციური წესრიგი. ბუნებრივია, რომ სახელმწიფო ამ ვალდებულებით განსაკუთრებით შეზღუდულია პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი კანონმდებლობის შექმნისას და გამოყენებისას. ასეთი კანონმდებლობა თავისთავად ხასიათდება ადამიანის თავისუფლებაში ინტენსიური ჩარევის კანონზომიერებით. ამიტომ ასევე კანონზომიერია ამ პროცესში სახელმწიფოს მომეტებული სიფრთხილის აუცილებლობა, რადგან სამართალი დაკარგავს თავის ფუნქციას, თუ ადამიანები დაისჯებიან ამისათვის შესაბამისი და აუცილებელი საფუძვლის გარეშე.

... ასევე ცხადია, რომ არ შეიძლება სამართლის ჰუმანურობის ფუნქციის უგულებელყოფა, რადგან ის ხელს უწყობს არა მხოლოდ თავად სამართლის, არამედ საზოგადოების პროგრესულ განვითარებას. შესაბამისად, სამართლის ჰუმანურობის მიღწევა და ამ გზით მისი განვითარება მუდმივი მიზანია, რომლის ხელშეწყობა, უზრუნველყოფა სახელმწიფოს ვალდებულებაა, თუმცა, ბუნებრივია, იმ ზღვრამდე, ვიდრე ეს არ დაუპირისპირდება სამართლისა და კანონის სხვა მიზნებსა და ძირითად ფუნქციას. ... ადამიანებს უნდა შეეძლოთ, ისარგებლონ საზოგადოების და სამართლის განვითარების, პროგრესული, ჰუმანური აზროვნების პოზიტიური შედეგებით. პირმა პასუხი უნდა აგოს რეალურად საზოგადოებრივად საშიში ქმედების ჩადენისთვის, ამასთან, იმ წესითა და ფარგლებში, რაც ობიექტურად აუცილებელი და საკმარისია კონკრეტული სამართალდარღვევისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრების მიზნების მისაღწევად” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის გადაწყვეტილება N1/6/557,571,576 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღდმეგ“, II-62-64). სწორედ სამართლის/კანონის ფუნქციების თანაარსებობა და მათი მიზნების თანაბრად დაცვა განაპირობებს პასუხისმგებლობის ფარგლებსა და შინაარსს.

58. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუცია ზღუდავს სახელმწიფოს თავისუფალი მიხედულების ფარგლებს პრინციპით – არ მოხდეს ადამიანის თავისუფლებაში ჩარევა მაშინ, როდესაც ამის აუცილებლობა არ/აღარ არსებობს და იმაზე უფრო მკაცრად, ვიდრე ეს ობიექტურად აუცილებელია კონკრეტული ლეგიტიმური მიზნების დასაცავად.

59. მაშასადამე, სასჯელმა თავისი დანიშნულების და მიზნების მისაღწევად უნდა შეაკავოს ზიანის მომტანი ქმედება იმაზე მეტი ზიანის გამოწვევის გარეშე, რის პრევენციასაც ის თავად ახდენს. სასჯელი, თავისი არსით, თავისთავად გულისხმობს, იწვევს ფუნდამენტური უფლებების შეზღუდვას. ეს სასჯელის გამოყენების თანმდევი კანონზომიერი შედეგია, რაც დამნაშავეს, სულ მცირე, დისკომფორტს უქმნის, იწვევს მასზე გარკვეულ მორალურ, ფსიქო-ემოციურ ზეგავლენას. თუმცა, ამან არ უნდა მიაღწიოს ისეთ სიმწვავეს, რაც სასჯელს ადამიანისთვის ტანჯვისა და ტკივილის (მორალური თუ ფიზიკური) მიყენების მიზნის საშუალებად გადააქცევს. სასჯელი ასეთად შეიძლება იქცეს, მათ შორის, მაშინაც, როდესაც ის არ გამოიყენება როგორც უკიდურესად აუცილებელი და ერთადერთი საშუალება.

60. სასჯელის პროპორციულობის შემოწმება შეუძლებელი იქნება, თუ არ განისაზღვრა თავად დანაშაულებრივი ქმედების ხასიათი, მისი სიმძიმე და ქმედებით გამოწვევადი საფრთხე.

61. იმავდროულად, უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო შეზღუდულია რა სასარჩელო მოთხოვნით, უნდა შევაფასოთ სადავო ნორმის მხოლოდ ის ნორმატიული შინაარსი და იმ ფარგლებში, რაც უშუალოდ მოსარჩელეს ეხება. კერძოდ, მოსარჩელისთვის პრობლემას წარმოადგენს არა ზოგადად ნარკოტიკული საშუალებების, არამედ გამომშრალი მარიხუანის მხოლოდ შეძენა/შენახვისთვის (და არა სადავო მუხლით აკრძალული ნებისმიერი ქმედებისთვის) პასუხისმგებლობის სახით 7-14 წლამდე თავისუფლების აღკვეთის კონსტიტუციურობა. ამასთან, მოსარჩელე ყურადღებას ამახვილებს პირადი მოხმარების (და არა რეალიზაციის) მიზნებისთვის შეძენა/შენახვის ასეთი დასჯადობის არაკონსტიტუციურობაზე. აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელის აზრით, მარიხუანის ის ოდენობა (69 გრამი), რომლის შეძენა/შენახვისთვისაც მას წაუყენეს ბრალი, არ წარმოადგენს იმ ოდენობას, რომლის ფლობა, შესაძლოა თავისთავად გულისხმობდეს ფლობას რეალიზაციის მიზნებისთვის.

62. ასევე ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, მოსარჩელის მიერ ერთმნიშვნელოვნად იქნა დაფიქსირებული, რომ კონსტიტუციური სარჩელის მიზანს არ წარმოადგენს მარიხუანის კანონიერი ბრუნვიდან ამოღების კონსტიტუციურობის შემოწმება, ისევე, როგორც მოსარჩელე არ ითხოვს ზოგადად მარიხუანის შეძენა/შენახვის დეკრიმინალიზაციას. მოსარჩელე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს პირადი მოხმარების მიზნებისთვის მარიხუანის შეძენა-შენახვის გამო დაწესებული სასჯელის მოცულობას, ისევე, როგორც მიიჩნევს, რომ ამ ქმედებისთვის თავისუფლების აღკვეთა არის არაპროპორციული სასჯელი. ამავე დროს, სადავო საკითხს არ წარმოადგენს მარიხუანის ლეგალიზების მოთხოვნა.

63. მოპასუხე მხარის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა არ ეხება პირადი მოხმარების მიზნებისთვის ნარკოტიკული საშუალებების შეძენას და შენახვას, ამ ქმედების დასჯადობას და პასუხისმგებლობის შესაბამის ზომას ითვალისწინებს საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 273-ე მუხლი. ხოლო სადავო ნორმა პასუხისმგებლობას აწესებს დიდი ოდენობით ნებისმიერი ნარკოტიკული საშუალების, მათ შორის, მარიხუანის, უკანონოდ შეძენისა და შენახვის თავად ფაქტის გამო. თუმცა, აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ მოპასუხე მხარე სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმურ მიზნად ასახელებს იმ საფრთხეების გამორიცხვას, მინიმალიზებას, რაც უკავშირდება ნარკოტიკული საშუალებების, პირად მოხმარებას, რეალიზაციას.

64. მიუხედავად იმისა, რომ პირადი მოხმარების მიზნებისთვის ნარკოტიკული საშუალების შეძენა და შენახვა სპეციალური ნორმით - საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 273-ე მუხლით წესრიგდება, ეს არ გამორიცხავს 260-ე მუხლის ფარგლებში პირადი მოხმარების მიზნებისთვის მარიხუანის შეძენა/შენახვის გამო სადავო ნორმით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობის დაკისრებას. კერძოდ, 260-ე მუხლით აკრძალულ ნებისმიერ ქმედებას, შეძენისა და შენახვის ჩათვლით, მართლსაწინააღმდეგოდ შეიძლება ხდიდეს მასთან დაკავშირებული მოხმარების ან რეალიზაციის მიზანი, რამდენადაც ეს საფრთხეს ქმნის ადამიანების ჯანმრთელობისა და, ზოგადად, უსაფრთხოებისათვის.

65. ამა თუ იმ უკანონო ნივთიერების/ საგნის ფლობის, შეძენის, შენახვის დასჯადობა, როგორც წესი, დაკავშირებულია სწორედ მათი ბრუნვაში გაშვებისა და რეალიზაციის რისკებთან. ცალკეულ შემთხვევაში, კონკრეტული საგნის, ნივთის ფლობა, შეძენა, შენახვა, დამზადება რეალიზაციის მიზნების გარეშეც საფრთხის შემცველი შეიძლება იყოს, თავად ამ ნივთიერების/ საგნის ბუნებიდან, თვისებებიდან გამომდინარე. მაგალითად, ასაფეთქებელი ნივთიერებები, რომელთა ფლობისა და შენახვის თავად ფაქტი უკვე საფრთხის შემცველი რისკის თავისთავად მატარებელია. ნარკოტიკული ნივთიერებები/საშუალებები, მათი მავნე თვისებების მიუხედავად, ასეთი თავისთავადი რისკის მატარებელი არ არის, ამიტომ მათი დამზადების, შეძენის, შენახვის და ა.შ. რეგულირება/აკრძალვა ხდება სწორედ იმ საფრთხეების გამოსარიცხად, რომელიც მათ მოხმარებას, რეალიზაციას უკავშირდება.

66. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმის ფარგლებშიც, მარიხუანის შეძენის, შენახვის დასჯადობა განპირობებულია მისი მოხმარების, რეალიზაციის საფრთხეების თავიდან აცილების, პრევენციის მიზნით. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, მოპასუხის არგუმენტები სადავო ნორმის შემოღების ლეგიტიმურ მიზნებთან დაკავშირებით სწორედ ამაზე მიუთითებს.

67. ზოგადად ნარკოტიკული საშუალებების ბრუნვის რეგულირების (შეზღუდვის, აკრძალვის) ლეგიტიმური მიზნებია ჯანმრთელობის დაცვა და საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფა. ნარკოდანაშაულთან ბრძოლა, მათ შორის, საპატიმრო სასჯელების დაწესებით, ემსახურება ნარკოდანაშულის რიცხვის ზრდის თავიდან აცილებას, სხვა დანაშაულისა და ასოციალური ქცევის პრევენციას, შედეგად საზოგადოების ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის დაცვას/გაუმჯობესებას. მოპასუხის არგუმენტაციით: „თავისუფლების აღკვეთა, როგორც სასჯელის ფორმა კანონმდებლის მიერ ისეთ დანაშაულებზეა დადგენილი, რომლებიც ჩვენი საზოგადოებისათვის განსაკუთრებული საშიშროებით გამოირჩევიან. ნარკოტიკული საშუალებების უკანონო ბრუნვასთან დაკავშირებული დანაშაულებისთვის თავისუფლების აღკვეთის მიზანს წარმოადგენს ამ საშუალებების უკანონო ბ რუნვის შემცირება, ამ ბრუნვის ხელშემწყობი პირების იზოლირება საზოგადობისგან, რაც საბოლოოდ, საზოგადოების კეთილდღეობის, მოქალაქეთა ჯანმრთელობაზე ზრუნვის პოზიტიური ვალდებულების შესრულებისაკენ, ნარკომანიის გავრცელების თავიდან აცილებისაკენ... საზოგადოებრივი და სახელმწიფო ინტერესების დაცვისაკენ, აგრეთვე ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარებისა და გავრცელების პრევენციისაკენაა მიმართული“. მოპასუხის მტკიცებით, ნარკოდანაშულთან ბრძოლის უმთავრესი ლეგიტიმური მიზანი არის ინდივიდისა და მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვა ნარკოტიკებიდან მომდინარე საფრთხისგან, ასევე მოსახლეობის, განსაკუთრებით ახალგაზრდების მიერ ნარკოდამოკიდებულების პრევენცია.

68. იმავდროულად, რაც შეეხება სადავო ნორმით უშუალოდ მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნებისთვის შეძენა/შენახვის გამო პასუხისმგებლობის ასეთი ზომის შემოღების ლეგიტიმურ მიზანს, ნიშანდობლივია, რომ მოპასუხეს საგანგებოდ ამ ნაწილში განსხვავებულ ან სპეციფიკურ მიზნებზე არ უსაუბრია. მან ზოგადად ყურადღება გაამახვილა ყველა ნარკოტიკული საშუალების შეძენა/შენახვისთვის დაკისრებული სანქციის ლეგიტიმურ მიზნებზე. სწორედ ამ კონტექსტში მოპასუხე მიიჩევს, რომ 50 გრამზე მეტი მოცულობით მარიხუანის შეძენა-შენახვის კრიმინალიზება ემსახურება ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების პრევენციას, ჯანმრთელობის დაცვას, დანაშაულისა და სხვა ანტისოციალური ქცევის პრევენციას. მოპასუხემ აღნიშნა, რომ „მარიხუანის უკანონო ნარკოტიკულ საშუალებად მიჩნევა საქრთველოს საერთაშორისო ვალდებულებიდან მომდინარეობს, კერძოდ, 1961 წლის ერთიანი კონვენცია ნარკოტიკულ საშუალებათა შესახებ საქართველოს ავალდებულებს, მარიხუანა მოაქციოს უკანონო ნარკოტიკულ საშუალებათა სიაში, ხოლო პასუხისმგებლობის ზომების განსაზღვრა, რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას არის მიკუთვნებული. ... მარიხუანა, ისეთივე აკრძალული ნივთიერებაა, როგორც სხვა ნებისმიერი ნარკოტიკი, ხოლო მისი ეფექტის განსხვავებულობა, განსხვავებული ოდენობების დაწესებით არის ასახული კანონმდებლობაში“. ამასთან, საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეულმა მოწმეებმა (სახელმწიფო უწყებებიდან) დამატებით მიუთითეს, რომ მარიხუანა არის ერთ-ერთი ყველაზე გავრცელებული ნარკოტიკული საშუალება არა მარტო საქართველოში, არამედ მსოფლიოში. ამიტომაც მისი უკანონო ბრუნვისთვის პასუხისმგებლობის სახით თავისუფლების აღკვეთის გათვალისწინება ზემოაღნიშნული საფრთხეების გამოწვევის მეტ პრევენციას უზრუნველყოფს.

69. ცხადია, სახელმწიფოს ზოგადად გააჩნია საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ლეგიტიმური ინტერესი. მოპასუხის მიერ დასახელებული მიზნები - ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების პრევენცია, ჯანმრთელობის დაცვა, დანაშაულისა და სხვა ანტისოციალური ქცევის პრევენცია ნამდვილად წარმოადგენს ლეგიტიმურ მიზნებს. თუმცა სასამართლოს შესაფასებელია არის თუ არა სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა მიზნის მიღწევის თანაზომიერი საშუალება. ამასთან, ნარკოდანაშაულთან მიმართებით პროპორციული სასჯელი უნდა განისაზღვროს იმ პოტენციური ზიანის მიხედვით, რომლის მიყენება საზოგადოების ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობისთვის შეუძლია კონკრეტულ ნარკოტიკულ საშუალებას.

70. თავისთავად ცხადია, რომ დანაშაულებრივი ქმედების განხორციელების შესაძლებლობა არ შეიძლება იყოს მოაზრებული, როგორც კონსტიტუციური უფლების ნაწილი. თუმცა, ამავე დროს, კანონმდებლის მიერ ამა თუ იმ ქმედების კრიმინალიზება ვერ გახდება იმის საფუძველი, რომ ასეთი ქმედების განხორციელების შესაძლებლობა ავტომატურად გამოირიცხოს კონსტიტუციით დაცული სფეროდან. მართალია, სახელმწიფო მიხედულების ფართო ზღვრით სარგებლობს სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრისას, მაგრამ მისი მოქმედების არეალი და ფარგლები უსაზღვრო არ არის, ის ნებისმიერი ქმედების განხორციელებისას უპირობოდ შეზღუდულია კონსტიტუციით და, პირველ რიგში, ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა, რომ „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები ... ავალდებულებენ ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის #1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). ამიტომ ამა თუ იმ ქმედების კრიმინალიზება შესაბამისი საზოგადოებრივი სიკეთეების, ლეგიტიმური მიზნების დაცვის რეალური და ობიექტური აუცილებლობის გარეშე, ისევე, როგორც ამა თუ იმ საზოგადოებრივად საშიში ქმედებისთვის არაადეკვატური, არაპროპორციული სანქციის დაწესება, ერთნაირად უქმნის საფრთხეს ადამიანის თავისუფლებას, შედეგად, ხელისუფლების ქმედებას აცლის კონსტიტუციურ საფუძველს - ხელისუფლება, რომელიც ადამიანის უფლებებს არღვევს, კონსტიტუციის მიღმა მოქმედებს.

71. როგორც აღინიშნა, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის გარკვევა უნდა მოხდეს სადავო ნორმითვე გათვალისწინებულ ლეგიტიმურ მიზნებთან ურთიერთმიმართების გზით, თავად სასჯელის მიზნების მიღწევის შესაძლებლობის გათვალისწინებით.

72. განვიხილოთ ლეგიტიმური მიზნები ცალ-ცალკე: სადავო ნორმის ერთ-ერთ მიზანს წარმოადგენს ნარკოტიკული საშუალების - მარიხუანის გავრცელების პრევენცია. მოპასუხემ არაერთხელ მიუთითა საერთაშორისო ნორმებზე, რომლებიც სახელმწიფოს ავალდებულებს მარიხუანის თავისუფალი ბრუნვიდან ამოღებას ან მის მკაცრ რეგულირებას. იგივეზე მიუთითეს საქმეზე მოწვეულმა მოწმეებმაც.

73. თუმცა ამა თუ იმ ნივთიერების/საშუალების თავისუფალი ბრუნვიდან ამოღების ამოცანა თავისთავად ვერ ჩაითვლება ლეგიტიმურ მიზნად. მარიხუანის, ისევე როგორც სხვა ნარკოტიკული საშუალებების გავრცელების პრევენცია კონსტიტუციით დაცული სიკეთის - ადამიანის ჯანმრთელობის, საზოგადოებრივი წესრიგისა და უსაფრთხოების უზრუნველყოფას უნდა უკავშირდებოდეს. ამდენად, სასამართლომ უნდა შეაფასოს, წარმოადგენს თუ არა, პირადი მოხმარების მიზნით, მარიხუანის შეძენა-შენახვა საფრთხეს ზემოთ დასახელებული რომელიმე ლეგიტიმური მიზნისთვის. ასეთი საფრთხის არარსებობის პირობებში სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასჯელი კონსტიტუციის შეუსაბამო იქნება.

74. ჯანმრთელობის დაცვის ლეგიტიმური მიზნის შემოწმებისას სასამართლომ უნდა განასხვავოს საფრთხე, რომელიც უკავშირდება მომხმარებლის ჯანმრთელობას და საფრთხე, რომელსაც გამავრცელებელი უქმნის სხვის ჯანმრთელობას. ცალსახაა, რომ სახელმწიფო არ უნდა ერეოდეს ადამიანის თავისუფლებაში მხოლოდ იმიტომ, რომ ის ირაციონალურ ქმედებას ახორციელებს. ასეთი ჩარევა გამართლებული რომ იყოს, საჭიროა, მან მიაღწიოს გარკვეულ სიმწვავეს, სხვებს უქმნიდეს რეალურ და სერიოზულ საფრთხეს.

75. ამავე დროს, შეზღუდვას/რეგულირებას შეიძლება ექვემდებარებოდეს ქმედება, რომელიც ანტისოციალურია თავისი ხასიათით და რომელმაც, მაღალი ალბათობით, შეიძლება გამოიწვიოს რეალური საფრთხე ასეთი ქმედების განხორციელების მომენტში, პოტენციურად შეუქმნას საფრთხე სხვათა ჯანმრთელობას ან საზოგადოებრივ წესრიგს. ამასთან, ისიც ცხადია, რომ ანტისოციალურ ქმედებაზე სახელმწიფოს პასუხი უნდა მკაცრდებოდეს მხოლოდ ქმედებით გამოწვევადი საფრთხეების სიმწვავის, რეალურობის ხარისხის და მასშტაბის მიხედვით.

76. მოპასუხე მხარის, საქმეზე მოწვეული მოწმეების (სახელმწიფო უწყებებიდან) და ექსპერტის - ფსიქოლოგიური დახმარების ცენტრის ხელმძღვანელის, ფსიქიატრის, ფსიქოთერაპევტის, ნარკოლოგის - დავით ანდღულაძის მიერ მოწოდებულ ინფორმაციაზე, ამასთან, საქმეში არსებულ სხვა რელევანტურ მასალაზე დაყრდნობით, საბოლოო ჯამში, არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ მარიხუანას მოხმარება პოტენციურად ჯანმრთელობისთვის საფრთხის მატარებელი არის. მიუხედავად იმისა, რომ როგორც ნარკოდამოკიდებულების ჩამოყალიბება, ისე კონკრეტული ზიანის დადგომა, ჯანმრთელობისთვის მიყენებული ზიანის ხარისხი დამოკიდებულია როგორც ყოველი მომხმარებლის ინდივიდუალურ თავისებურებებზე, ჯანმრთელობის ზოგად მდგომარეობაზე, ისე მოხმარების ხანგრძლივობაზე, თავისთავად ასეთი საფრთხეების გამორიცხვა, უგულებელყოფა არ შეიძლება.

77. მოპასუხის წარმომადგენელმა მიუთითა მარიხუანის მოხმარებიდან მომდინარე შემდეგ ზოგად საფრთხეებზე: ფიზიკური კოორდინაციის დაკარგვა, მშობიარობისა და პოსტმშობიარობის სერიოზული გართულებები, მეხსიერებისა და გონებრივი ჯანმრთელობის პრობლემები, ფსიქიატრიული გვერდითი მოვლენები, როგორიც არის ფსიქოზი, შიზოფრენია, პარანოია, ჰალუცინაციები, დეპრესია, აღგზნებადობა, იმპოტენცია, შობადობის რისკის ქვეშ დაყენება. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს წარმომადგენლის, ექიმი ნარკოლოგის ზაზა შენგელიას ინფორმაციით: „მარიხუანას მოხმარების ქცევით ეფექტებში შედის რელაქსაცია, ფსიქომოტორული აქტივობის დაქვეითება, ყურადღების კონცენტრაციის გაუარესება, დაშორების მანძილის შეფასების უნარის დარღვევა, ავტომობილების მართვის და სხვა მოქმედებების, რომლებიც თხოულობენ ყურადღებას, უნარის დაქვეითება, ეიფორია, კეთილდღეობის შეგრძნება, უდარდელი მდგომარეობა, განგაში, წუხილის და ხალისის მონაცვლეობის მდგომარეობა“. ამასთან, ზ. შენგელიამ მიუთითა, რომ ეს სიმპტომები დამახასიათებელია მარიხუანის მოხმარების პირველ ეტაპზე. “ხანგრძლივ მოქმედებაში მას უკვე ახასიათებს მოკლე და სწრაფი მეხსიერების გაუარესება, დასახული ამოცანის შესრულების უუნარობა, დროის, სივრცის აღქმის შეცვლა, ტკივილის ბარიერის დაქვეითება, ცვლილებები სექსუალურ-ემოციურ სფეროში“. განსაკუთრებით მძიმე შემთხვევაში კი, ამ საშუალების ხანგრძლივი და დიდი დოზით გამოყენებისას, შეიძლება გამოიხატოს ჰალუცინაციები და ფსიქოზები. საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს იურიდიული დეპარტამენტის სამართლებრივი უზრუნველყოფის სამმართველოს მთავარი სპეციალისტის - ალექსანდრე თორიას ინფორმაციით: „ყველა კანაბინოიდი ცხიმში ხსნადი ნივთიერებაა, შესაბამისად, იგი გროვდება ცხიმებად ქსოვილებში. მისი მიღების დროს ... იგი მიდის პირდაპირ ტვინში, ფილტვებში და სასქესო ორგანოებში, აგრეთვე უჯრედების მემბრანებში. შეაღწევენ რა უჯრედების მემბრანების გავლით თავის უჯრედების ბირთვში, კანაბინოიდები იწვევენ ქიმიური პროცესების და უჯრედოვანი მეტაბოლიზმის ცვლილებებს, არღვევენ დნმ-ის და უჯრედოვანი ცილების სინთეზის პროცესს, რის შედეგადაც უჯრედოვანი აქტიურობა მცირდება ან ჩერდება, რაც იწვევს ორგანიზმის შესაბამისი ფუნქციების დათრგუნვას“. საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს საერთაშორისო საჯარო სამართლის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილის - ბექა ძამაშვილის ინფორმაციით კი, მარიხუანა „იწვევს ფილტვების დაავადებებს, მეხსიერების დაქვეითებას, გონებრივი ჯანმრთელობის პრობლემებს და ხელს უშლის ფსიქიკურ განვითარებას. აგრეთვე დიდი ოდენობით მარიხუანის მოხმარებამ შესაძლოა გამოიწვიოს ისეთი სიმპტომები, როგორიც არის შფოთვა, დეპრესია, ფსიქოზური სიმპტომები და უარყოფითად იმოქმედოს სასუნთქ და გულსისძარღვთა სისტემებზე“. ექსპერტის - ფსიქოლოგიური დახმარების ცენტრის ხელმძღვანელის, ფსიქიატრის, ფსიქოთერაპევტის, ნარკოლოგის - დავით ანდღულაძის ინფორმაციით: „კანაბინოიდების გამოყენება იწვევს ფსიქიკურ და ქცევით აშლილობებს, რომელთაც შესაბამისი ადგილი უჭირავთ დაავადებათა საერთაშორისო კლასიფიკაციაში _ „F12-კანაბინოიდების მოხმარებით გამოწვეული ფსიქიკური და ქცევითი აშლილობანი“. კანაბისის მოხმარებისას ირღვევა აღქმის უნარი, კონკრეტულად, იცვლება დროის, საკუთარი სხეულის, გარემოს, სხეულის ზომების, განათების და სხვა აღქმა. არაბუნებრივად მკაფიო ხდება ფერები, ხმები. იცვლება აზროვნება, ემოცია. ვითარდება ეიფორია. კანაბისის გავლენის შეწყვეტის შემდეგ კი მომხმარებელი გრძნობს ემოციის დაქვეითებას, მცირდება ინტერესები, მოტივაცია. ზოგ შემთხვევაში ვითარდება დელირიუმი სმენით ჰალუცინაციებით, დევნის ბოდვითი იდეებით, ზოგჯერ აგრესიით და სხვა გამოვლინებებით“.

78. გარდა ამისა, გამოითქვა მოსაზრება, რომ მარიხუანა შესაძლოა აჩენდეს სხვა, უფრო მძიმე ნარკოტიკულ საშუალებაზე დამოკიდებულების საფრთხეს. თუმცა, ვერც მოპასუხემ და ვერც საქმეზე მოწვეულმა მოწმეებმა ვერ წარმოადგინეს სარწმუნო ინფორმაცია, უტყუარი კვლევები, რომ ეს კანონზომიერებაა ან, რომ უმეტესწილად, მძიმე ნარკოტიკებზე დამოკიდებილებას სწორედ მარიხუანის მოხმარება იწვევს და არა რომელიმე სხვა ფაქტორი.

79. საბოლოოდ, მარიხუანის მოხმარებით ჯანმრთელობისთვის გამოწვევად ზიანის ხარისხთან დაკავშირებით არსებობს აზრთა სხვადასხვაობა და საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის რთული იქნება ამ საფრთხის ზუსტად განსაზღვრა. თუმცა აშკარაა, რომ მარიხუანის მოხმარება შესაძლოა ნეგატიურ გავლენას ახდენდეს ადამიანის ჯანმრთელობაზე. ამავე დროს, ეს საფრთხე (რომელიც მარიხუანის მოხმარებამ შეიძლება შეუქმნას მომხმარებელს) არის უფრო მსუბუქი სხვა ე.წ. მძიმე ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარების შედეგად გამოწვევად ზიანთან შედარებით. ექსპერტმა დ. ანდღულაძემ აღნიშნა, რომ მარიხუანა, სხვა ნარკოტიკებისგან განსხვავებით, არ იწვევს ფიზიკურ დამოკიდებულებას. ამასთან, მიუხედავად მისი უარყოფითი გავლენისა ფსიქიკაზე, ასეთი ზემოქმედება არის სხვა ე.წ. მძიმე ნარკოტიკული საშუალებების უმრავლესობასთან შედარებით გაცილებით უფრო მსუბუქი. მარიხუანა ასევე შედარებადია ლეგალურად დაშვებული ნივთიერებების (სიგარეტი, ალკოჰოლი) მოხმარებით გამოწვეულ საფრთხესთან. ამავე ექსპერტის (ანდღულაძე) განმარტებით, ალკოჰოლის მავნედ მოხმარების შემთხვევაში არანაკლები ფსიქო-ფიზიკური და სამართლებრივი სირთულეები იქმნება.

80. ამდენად, მარიხუანის თავისუფალი ბრუნვის შეზღუდვა ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს - ჯანმრთელობის დაცვას. ამავე დროს ანტისოციალურ (და კანონსაწინააღმდეგო) ქმედებად რჩება აკრძალული ნივთიერების შეძენა (მოყვანა) და შენახვა (როგორც აღვნიშნეთ, მოსარჩელე არ ითხოვს ქმედების დეკრიმინალიზაციას). ანუ, პირი, რომელიც კანონით აკრძალულ ნივთიერებას იძენს (მოჰყავს) ან ინახავს, იცის რომ სჩადის კანონდარღვევას და, ამდენად, მისი ქმედება შეიძლება ჩაითვალოს ანტისოციალურ და დასჯად ქმედებად. მაგრამ სახელმწიფომ უნდა დაასაბუთოს, რომ სისხლისსამართლებრივი სასჯელის დაწესება, მოცემულ შემთხვევაში - აკრძალული ნარკოტიკული საშუალების შეძენა/შენახვისთვის თავისუფლების აღკვეთა (მით უფრო, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ხანგრძლივი ვადით), წარმოადგენს ამ მიზნის მიღწევის ეფექტურ და პროპორციულ საშუალებას.

81. პირველ რიგში, უნდა გავმიჯნოთ საფრთხეები, რომლებიც გარკვეული ოდენობით მარიხუანის შეძენა/შენახვის შედეგად შეიძლება მიადგეს თავად ამ პირს (მფლობელს) და სხვა პირებს (საზოგადოებისთვის გამოწვევადი საფრთხეები).

82. როგორც უკვე აღინიშნა, მომხმარებლის ჯანმრთელობას შეიძლება მიადგეს საფრთხე, რომლის ინტენსივობა და ხარისხი სხვადასხვა გარემოებებზე შეიძლება იყოს დამოკიდებული. თუმცა ყველაზე მძიმე შედეგების გამოწვევის შემთხვევაშიც კი, რამდენად გონივრულია, პირს მიესაჯოს თავისუფლების აღკვეთა მხოლოდ საკუთარი ჯანმრთელობის წინააღმდეგ მიმართული ქმედების გამო? კონსტიტუცია იცავს ადამიანს ნებისმიერი მესამე პირისგან მომდინარე საფრთხეებისგან - კერძო პირებისა თუ სახელმწიფოს მიერ უფლებების დარღვევისგან. ამასთან, ცხადია, ხელისუფლებას აქვს კონსტიტუციური ვალდებულება, კონკრეტული ქმედებების რეგულირების გზით მოახდინოს იმ რისკების გამორიცხვა/მინიმალიზება, რომლებიც შეცდომის დაშვების შედეგად ქმნის, განაპირობებს ადამიანის მიერ საკუთარი თავისთვის ზიანის მიყენების საფრთხეს. მაგალითად, სახელმწიფო შეიძლება ახდენდეს ცალკეულ მედიკამენტებზე თავისუფალი ხელმისაწვდომობის რეგულირებას, რათა ადამიანმა შეცდომით არ მიიღოს სამედიცინო პრეპარატი, რომელიც საბოლოოდ მას ზიანს მიაყენებს. თუმცა არ შეიძლება ადამიანი სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის პირისპირ დადგეს იმის გამო, რომ, მაგალითად, არასწორი პრეპარატი დალია ექიმის დანიშნულების გარეშე ან გადაამეტა საჭირო დოზას. ასეთი ლოგიკით, თვითმკვლელობის მცდელობის შემდეგ თუ პირი გადარჩა, ის ასევე უნდა ისჯებოდეს თავისუფლების აღკვეთით, რათა საკუთარ თავს კვლავ არ მიაყენოს ზიანი. საკუთარი ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების თავიდან აცილების მიზნით სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით პირის თავისუფლების აღკვეთა აუხსნელი და გაუმართლებელია. მარიხუანის მოხმარება, უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც ის გამოყენების მოცულობისა და დროის მიხედვით აღწევს მაღალ ინტენსივობას, ერთგვარად ამ ნარკოტიკულ საშუალებაზე დამოკიდებულებად შეიძლება იქცეს. განსაკუთრებით ისეთ შემთხვევაში, როდესაც პირი დამოკიდებული ხდება კონკრეტულ ნივთიერებაზე/საშუალებაზე, მის მიმართ სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენება გაუგებარი და გაუმართლებელია. ამ თვალსაზრისით, ნიშანდობლივია, საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს წარმომადგენლის - ზ. შენგელიას მოსაზრება. კერძოდ, მისი სიტყვებით: „ჩემი, როგორც ექიმი ნარკოლოგის აზრით, ადამიანი, რომელიც მოიხმარს... ალბათ, ციხეში არ უნდა იჯდეს“.

83. საბოლოოდ, საკუთარი თავისთვის ზიანის მიყენების საფრთხის გამო პირისთვის თავისუფლების აღკვეთა ემსახურება მხოლოდ ზოგადი პრევენციის მიზანს, რომ სხვამაც არ ჩაიდინოს იგივე ქმედება და საკუთარ ჯანმრთელობას ზიანი არ მიაყენოს. მხოლოდ ზოგადი პრევენციის მიზანი, კონსტიტუციური გამაშუალებლის, ანუ პროპორციულობის გარეშე, მიემართება კონკრეტულ ინდივიდს და აქცევს მას ძალაუფლების ობიექტად, რადგან, სასჯელი ლეგიტიმაციას არ იღებს ქმედებისგან, მას არ ამართლებს პირის ქმედებიდან მომდინარე საშიშროება. ამგვარად, ადამიანი იქცევა ინსტრუმენტად სახელმწიფო პოლიტიკის ფარგლებში, რაც გარდაუვლად იწვევს მისი ღირსების ხელყოფას.

84. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის შეუსაბამოა პირისთვის თავისუფლების აღკვეთა ისეთი ქმედების გამო, რომელიც მხოლოდ ამ ქმედების ავტორს უქმნის საფრთხეს და არ არის მიმართული (არ შეიძლება იყოს მიმართული) სხვათა უფლებების დარღვევისკენ. უმიზნო და, შესაბამისად, გაუმართლებელია სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის დაკისრება პირისთვის ისეთი ქმედების გამო, რომელიც მხოლოდ მის ჯანმრთელობას შეიძლება აყენებდეს ზიანს. ამდენად, მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა/შენახვისთვის სისხლისსამართლებრივი სასჯელის დაწესება, რომელიც შესაძლოა იწვევდეს პირის თავისუფლების აღკვეთას, წარმოადგენს არაპროპორციულ ზომას ჯანმრთელობის დაცვის ზოგადი ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად.

85. რაც შეეხება მარიხუანის შეძენა/შენახვით სავარაუდოდ განპირობებულ საფრთხეებს მესამე პირების/საზოგადოების მიმართ, - აქ ასევე ორი საკითხი უნდა გამოიყოს: ა)მარიხუანის მოხმარება იწვევს თუ არა სხვა დანაშაულის ჩადენას/ზრდას? ბ)სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შემთხვევაში მარიხუანის შეძენა/შენახვა თავისთავად ხომ არ შეიცავს მისი გავრცელების, შესაბამისად, სხვების ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების საფრთხეს?

86. ნიშანდობლივია, რომ მოპასუხე მხარემ საკონსტიტუციო სასამართლოს ვერ წარმოუდგინა სათანადო ინფორმაცია, სარწმუნო კვლევები, რომელიც დამაჯერებლად მიუთითებდა გარდაუვალი კავშირის არსებობაზე მარიხუანის მოხმარებასა და სხვა დანაშაულის ზრდას შორის. ურთიერთწინააღმდეგობრივია ამ თვალსაზრისით საქმეზე მოწვეული მოწმეებისა და სპეციალისტის ჩვენებებიც. მათ ძირითადად გაამახვილეს ყურადღება ავტოსაგზაო დანაშულთა შესაძლო ზრდაზე. საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს საერთაშორისო საჯარო სამართლის დეპარტამენტის უფროსის მოადგილის - ბექა ძამაშვილის ინფორმაციით: „გაეროს მონაცემებით, მარიხუანის მოხმარება 10-ჯერ ზრდის ავტოავარიების რისკს და ეს რისკი კიდევ უფრო მაღალია, თუ მარიხუანის მოხმარება ხდება ალკოჰოლთან კომბინაციაში“. ასეთივე ზოგადი იყო სსიპ საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს აკადემიის პრორექტორის - ს. კილაძის პოზიცია: „... გაერო პირდაპირ მიუთითებს, რომ მარიხუანის ზეგავლენის ქვეშ ძალიან დიდი არის რაოდენობა ავტოსაგზაო შემთხვევებისა მსოფლიოში“. საქართველოს მთავარი პროკურატურის საპროკურორო საქმიანობაზე ზედამხედველობისა და სტრატეგიული განვითარების დეპარტამენტის უფროსის მოადგილემ შალვა საღინაშვილმა აღნიშნა, რომ „მარიხუანაზე მსგავსი სტატისტიკური მონაცემები არ არსებობს, მაგრამ საქართველოში 2014 წელს ნარკოტიკული ნივთიერებების ქვეშ ჩადენილი დანაშაული შეადგენდა თითქმის 6%-ს“. თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ მოწმემ არ იცოდა, რამდენი იყო აქედან მარიხუანით თრობის ქვეშ ჩადენილი ქმედება.

87. მაშასადამე, ერთი მხრივ, მარიხუანის მოხმარებასა და სხვა დანაშაულის ზრდას შორის კავშირზე საუბრისას, როგორც მოპასუხემ, ისე მოწმეებმა ძირითადად დაასახელეს მხოლოდ ავტოსაგზაო შემთხვევების სავარაუდო ზრდა. ამასთან, ვერც მოპასუხემ და ვერც მოწმეებმა ვერ დაადასტურეს მარიხუანის მოხმარებასა და ამ (მით უფრო, სხვა) დანაშაულის ჩადენას/ზრდას შორის კავშირის გარდაუვალი არსებობა. ვერც ერთი უწყების წარმომადგენელმა მტკიცებით ფორმაში ვერ თქვა და ვერც სტატისტიკა ან სხვა ზუსტი კვლევები მოიშველია, რომელიც დაადასტურებდა, რომ უშუალოდ მარიხუანის მოხმარება იწვევს სხვა დანაშაულების ჩადენას. ვერ აჩვენეს, რომ ასეთი კავშირი უფრო ხშირი და გამოკვეთილია, აშკარაა, ვიდრე თუნდაც ალკოჰოლით თრობის პირობებში, რაზეც მიუთითა ასევე ექსპერტმა - დავით ანდღულაძემ. ასეთი თავისთავადი და კანონზომიერი კავშირის არარსებობის პირობებში, მარიხუანის მოხმარების მიზნებისთვის შეძენა/შენახვის გამო პასუხისმგებლობის სახით თავისუფლების აღკვეთა აშკარად არაპროპორციულ საშუალებას წარმოადგენს. პირის საზოგადოებისგან იზოლირება, ამ თუნდაც ჰიპოთეტურ ან ცალკეულ შემთხვევაში, რეალურ რისკებს გამორიცხავს და ამ გზით მიზნის მიღწევის ვარგის საშუალებად შეიძლება ჩაითვალოს, მაგრამ ის ნამდვილად ვერ ჩაითვლება მიზნის მიღწევის ერთადერთ და ყველაზე ნაკლებად მზღუდავ საშუალებად. სულ მცირე, იმის გათვალისწინებით, რომ მოწმეების და ექსპერტის ინფორმაციით, მარიხუანით თრობის ქვეშ სხვა დანაშაულების გამოწვევის რისკები, თავად ამ ნივთიერების თვისებებიდან გამომდინარე, იგივე ან შესაძლოა ნაკლებია, ვიდრე ალკოჰოლის ზეგავლენის ქვეშ პირის ყოფნისას, აუხსნელია საჭიროება არა მხოლოდ სადავო ნორმით გათვალისწინებული ვადით თავისუფლების აღკვეთისა, არამედ საერთოდ პასუხისმგებლობის ამ ზომის (თავისუფლების აღკვეთის) გამოყენებისა.

88. ამავე დროს, ყურადსაღებია მოპასუხის არგუმენტი, რომ დიდი ოდენობით მარიხუანის შეძენა/შენახვა თავისთავად იწვევს მისი გავრცელების საფრთხეს და, ამდენად, სხვათა ჯანმრთელობის დაზიანების მომეტებულ რისკებს შეიცავს. სახელმწიფოს დისკრეცია, ცხადია, უფრო ფართოა, როდესაც საქმე ეხება სხვათა ჯანმრთელობის დაცვას.

89. ვინაიდან არ გამოირიცხება მარიხუანის მოხმარებით ზოგადად ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების საფრთხე, მისი გავრცელება შეიძლება იყოს სახელმწიფოს მხრიდან რეგულირებადი, მათ შორის, იწვევდეს პასუხისმგებლობას. ამიტომ, როდესაც ნარკოტიკული საშუალების რაოდენობა იმდენად დიდია, რომ ობიექტურად აჩენს რეალურ საფრთხეს მისი არა მხოლოდ პირადი მოხმარებისთვის, არამედ რეალიზაციის მიზნებისთვის შეძენა/შენახვის თაობაზე, მაშინ სახელმწიფო უფლებამოსილია, დააწესოს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა, ამასთან, პასუხისმგებლობის ზომა/ხარისხი შესაძლოა დაკავშირებული იყოს ნარკოტიკული საშუალების რაოდენობასთან. თუმცა ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ რეალიზაციის მიზნებით მარიხუანის შეძენა/შენახვისთვის პასუხისმგებლობის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა სცდება მოცემული დავის ფარგლებს. სასამართლო მოკლებულია სადავო ნორმის ამ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობის შეფასების შესაძლებლობას.

90. სადავო ნორმა ითვალისწინებს დიდი ოდენობით მარიხუანის შეძენა/შენახვისთვის თავისუფლების აღკვეთას 7-14 წლამდე. „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონი, მარიხუანის შემთხვევაში დიდ ოდენობად განსაზღვრავს 50-500 გ-ს. იმავდროულად, როგორც უკვე აღინიშნა, მოსარჩელე სადავოდ მიიჩნევს პირისთვის ასეთი პასუხისმგებლობის დაკისრებას მარიხუანის იმ ოდენობით შეძენა/შენახვისთვის, რომელსაც ის ფლობს პირადი მოხმარების და არა გასაღების/რეალიზაციის მიზნებისთვის. ამასთან, მოსარჩელეს აღმოაჩნდა 69 გ. მარიხუანა. შესაბამისად, შეფასების საგანს წარმოადგენს სადავო ნორმის გამოყენება ამ ოდენობის ფარგლებში მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა/შენახვის გამო.

91. ცხადია, ნარკოტიკული საშუალების ოდენობის ზრდასათან ერთად მისი რეალიზაციისა და სხვებისთვის ზიანის მიყენების რისკები პროპორციულად იზრდება. ბუნებრივია, არ შეიძლება იმის გამორიცხვა, რომ, ერთი მხრივ, ადამიანმა შესაძლოა მცირე ოდენობაც რეალიზაციისთვის გამოიყენოს და არა (მხოლოდ) პირადი მოხმარებისთვის, ისევე, როგორც, მეორე მხრივ, დიდი ოდენობა შეიძინოს, გამოიყენოს მხოლოდ პირადი მოხმარების მიზნებისთვის. თუმცა, იმის უარყოფა არ შეიძლება, რომ, რაც უფრო დიდია ოდენობა, მით ლოგიკური, აშკარა და რეალურია მისი რეალიზაციის მიზნებისთვის ფლობა, ისევე, როგორც ოდენობის ზრდასთან ერთად, იზრდება სხვა პირების ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების მასშტაბიც. ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია, კანონმდებლობა იძლეოდეს შესაძლებლობას, ყოველ ჯერზე გაიმიჯნოს პირადი მოხმარების მიზნებისთვის და რეალიზაციის მიზნებისთვის მარიხუანის შეძენა/შენახვის ფაქტები. ხოლო მაშინ, როდესაც ოდენობა აშკარად, ობიექტურად აჩენს რეალიზაციის გარდაუვალ საფრთხეს, კანონმდებელი უნდა თავისუფლდებოდეს ვალდებულებისგან, დამატებით შებოჭოს სამართალშემფარდებელი, ამტკიცოს, რომ ასეთ შემთხვევაში არსებობს რეალიზაციის განზრახვა.

92. მოცემულ შემთხვევაში, გამომშრალი მარიხუანის 70 გ.-მდე ოდენობა წარმოშობს თუ არა მისი რეალიზაციის თავისთავად რისკებს? როგორც საქმეზე მოწვეული სახელმწიფო უწყებების წარმომადგენლების განმარტებებიდან ირკვევა, 50-70გ. მარიხუანა არ არის ის ოდენობა, რომელიც მაღალი ალბათობით მიანიშნებს მისი რეალიზაციის მიზნებისთვის შეძენა/შენახვის გარდაუვალობაზე, თავისთავადობაზე. ბატონი ზ. შენგელიას მითითებით, ერთი მოწევისას საშუალოდ ერთ გრამამდე მარიხუანის გამოყენება ხდება. მისივე განმარტებით, მარიხუანის ზედოზირების რისკი იმდენად პატარაა სხვა ნარკოტიკულ ნივთიერებებთან შედარებით, რომ ფაქტიურად შეუძლებელია მარიხუანის ზედოზირებამ ადამიანის დაღუპვა გამოიწვიოს. შედეგად, მისი აზრით, ნამდვილად არ არის შეუძლებელი დროის ხანმოკლე მონაკვეთში 50-70 გრამის მოხმარება.

93. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გასაზიარებელია მოპასუხის მოსაზრება, რომ მარიხუანის დიდი ოდენობით შენახვა შესაძლოა ქმნიდეს მისი გავრცელების საფრთხეს და ზიანს აყენებდეს სხვათა ჯანმრთელობას. ამდენად, ზოგადი მიდგომა, რომელიც ითვალისწინებს პასუხისმგებლობას მარიხუანის დიდი ოდენობით შეძენა-შენახვისათვის, ემსახურება ლეგიტიმურ მიზანს. თუმცა, კავშირი პასუხისმგებლობის დაკისრებასა და დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანს შორის წყდება იმ შემთხვევაში, როდესაც არ არსებობს თავად საფრთხე, რომლის თავიდან აცილებასაც ემსახურება პასუხისმგებლობა. როდესაც გამოირიცხება მარიხუანის რეალიზაცია, გამოირიცხება რეალიზაციის გზით სხვათა ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების საფრთხეც. შესაბამისად, უსაფუძვლო, გაუმართლებელი და არაპროპორციული ხდება პირის მიმართ თავისუფლების აღკვეთის სახით პასუხისმგებლობის გამოყენება.

94. ცხადია, როდესაც მარიხუანის რეალიზაციის საფრთხე არსებობს, არსებობს საფუძველიც სახელმწიფოს ჩარევისთვის პასუხისმგებლობის დაწესების გზით, მაგრამ კანონმდებლის ვალდებულებაა, აღჭუროს სამართალშემფარდებელი შესაბამისი ინსტრუმენტებით, რათა გამოირიცხოს ადამიანის თავისუფლებაში სახელმწიფოს ჩარევა მაშინ, როდესაც ამის რეალური საფუძველი და უკიდურესი აუცილებლობა არ არსებობს. შედეგად, მნიშვნელოვანია, ერთი მხრივ, კანონით სამართალშემფარდებლის დავალდებულება, ხოლო, მეორე მხრივ, საამისოდ შესაბამისი ბერკეტების, მექანიზმების შეთავაზება, რომ მან ყოველ ჯერზე გაარკვიოს მარიხუანის შეძენა/შენახვის მიზანი და მხოლოდ მაშინ, როდესაც აშკარაა რეალიზაციის/გასაღების განზრახვა, გარდაუვალობა, ჩაერიოს ადამიანის თავისუფლებაში და მოახდინოს დანაშაულის პრევენცია. ამასთან, აუცილებელია, რომ პასუხისმგებლობის კონკრეტული სახე, მოცულობა გამოწვევადი საფრთხეების მასშტაბის პროპორციულად მზარდი იყოს. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, გარკვეული კონდიციის შემდეგ, როდესაც ოდენობიდან გამომდინარე, ისედაც ობიექტურად ჩნდება რეალიზაციის რეალური საფრთხე, მიზნის გარკვევის აუცილებლობა არარელევანტური ხდება.

95. მოცემულ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლოს ამოცანა არ არის იმის გარკვევა, მარიხუანის რა ოდენობა უნდა იქნეს მიჩნეული რეალიზაციის მიზნებისთვის განკუთვნილ ოდენობად ან მარიხუანის რა ოდენობამდე ფლობა გამორიცხავს რეალიზაციის მიზანს. სასარჩელო მოთხოვნის ფარგლებში სასამართლომ დაადგინა, რომ 69 გრ. მარიხუანა (რომელიც მოსარჩელეს აღმოაჩნდა), a priori, არ შეიძლება ჩაითვალოს იმ ოდენობად, რომელიც არ არის განკუთვნილი პირადი მოხმარებისთვის და რომელიც ავტომატურად ქმნის მისი გავრცელების და, შესაბამისად, სხვათა ჯანმრთელობის დაზიანების გარდაუვალ საფრთხეს. ამიტომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული პასუხისმგებლობა ვერ ჩაითვლება პროპორციულ საშუალებად, ვინაიდან ასეთი ოდენობა არ მიუთითებს მისი გასაღების მიზანზე, რეალიზაციის რეალურ საფრთხეზე, მაღალ, კანონზომიერ რისკებზე, შედეგად, სხვების ჯანმრთელობისთვის საფრთხის მაღალი ალბათობით შექმნაზე. ნორმა ამ მხრივ პრობლემატურია მისი ბლანკეტურობის გამო, რაც გამორიცხავს ინდივიდუალური მიდგომის შესაძლებლობას და პირისთვის პასუხისმგებლობის დაკისრებას საფრთხის რეალურობისა და ხარისხის გათვალისწინებით.

96. თავისუფლების აღკვეთა წარმოადგენს რა ადამიანის თავისუფლების შეზღუდვის უმკაცრეს ფორმას, ზოგადად სახელმწიფოს პოლიტიკა უნდა იყოს მისი უკიდურეს შემთხვევაში გამოყენებაზე ორიენტირებული. ამასთან, უნდა იგულისხმებოდეს არა მხოლოდ მოსამართლის მიერ მისი ასეთი მიდგომით გამოყენება, არამედ კანონის დონეზეც ამა თუ იმ ქმედებისთვის სასჯელის სახით პატიმრობის მხოლოდ იმ შემთხვევაში გათვალისწინება, როდესაც ეს ობიექტურად აუცილებელია ქმედების სიმძიმის, გამოწვევადი საფრთხეების, დანაშაულის ჩადენის კონკრეტული გარემოებების, დამნაშავის პიროვნების და სხვა ფაქტორების გათვალისწინებით, როდესაც თუ არა საზოგადოებისგან პირის იზოლირება, შეუძლებელი იქნება მისგან პოტენციურად მომდინარე სხვა საფრთხეების განეიტრალება და სასჯელის მიზნების მიღწევა. ამასთან, მაშინაც კი, როდესაც პირის ქმედების რეგულირება აუცილებელია, თუ პასუხისმგებლობის სხვა ზომები/სახეები ობიექტურად საკმარისია კონკრეტულ შემთხვევაში სასჯელის მიზნების მისაღწევად, კანონი უნდა უბიძგებდეს სამართალშემფარდებელს, სწორედ არასაპატიმრო ალტერნატივების გამოყენებისკენ.

97. სასჯელთან დაკავშირებული კონსტიტუციური შეზღუდვის არსი არის პროპორციული სასჯელის დაკისრება მნიშვნელოვნად ინდივიდუალიზებული სახით, რა დროსაც მხედველობაში მიიღება დანაშაულის სიმძიმე, დამნაშავის ბრალი და დანაშაულის შედეგად გამოწვეული ზიანი (კონკრეტული დაზარალებულისთვის თუ საზოგადოებისთვის), დამნაშავის პერსონალური მახასიათებლები და საქმის კონკრეტული გარემოებები იმისათვის, რათა განისაზღვროს, როგორი სასჯელი იქნება შესაბამისი პირის რეაბილიტაციისა და საზოგადოების დაცვისთვის ამ კონკრეტული დამნაშავის შეკავების გზით. მხოლოდ ამგვარ პირობებში შეასრულებს სასჯელი თავის მიზნებს.

98.საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა ვერ აკმაყოფილებს სასჯელის პროპორციულობის შეფასებისთვის არსებით კრიტერიუმს - ინდივიდუალური მიდგომის შესაძლებლობას, ძირითადად მისი ბლანკეტურობის გამო. კერძოდ:

ა)სადავო ნორმით გათვალისწინებული სასჯელი თანაბრად მიემართება ყველა ნარკოტიკულ საშუალებას, რომლებიც ერთმანეთისგან რადიკალურად განსხვავდებიან გამოწვევადი საფრთხეების არსით, მასშტაბით, საშიშროების ხარისხით. მიუხედავად იმისა, როგორც მოპასუხის წარმომადგენელი, ისე საქმეზე მოწვეული მოწმეები აღნიშნავდნენ, რომ მარიხუანა არის ჯანმრთელობისთვის ზიანის მომტანი ნარკოტიკული საშუალება, რომლის თავისუფალ ბრუნვაში მიმოქცევა შეზღუდული უნდა იყოს, იმავდროულად, არც ერთი არ უარყოფდა, რომ მარიხუანა, მისი მოხმარებით გამოწვევადი შედეგების სიმძიმისა და საფრთხეების მიხედვით, გაცილებით უფრო მსუბუქია სხვა ნარკოტიკულ საშუალებებთან შედარებით, მეტიც, ზოგიერთი მოწმე (ზ. შენგელია) მიუთითებდა, რომ ის შედარებადია ალკოჰოლთან, თამბაქოსთან და ცალკეულ შემთხვევაში არა მხოლოდ იდენტური, არამედ ნაკლები საფრთხის გამოწვევაუნარიანიც არის.

ბ)კანონმდებელი არ იძლევა გამიჯვნის შესაძლებლობას მარიხუანას შეძენა/შენახვისას პირადი მოხმარების მიზანსა და რეალიზაციის მიზანს შორის, ზოგადად ადგენს პასუხისმგებლობას შეძენა/შენახვისთვის. მართალია, შესაძლოა მოსამართლემ ინდივიდუალური მიდგომა შეინარჩუნოს თავად კანონით დადგენილი ოდენობის ფარგლებში და 50-70 გრამის შეძენა/შენახვისთვის შეუფარდოს 7 წელი, ხოლო 500 გრამისთვის - 14, მაგრამ როგორც უკვე აღვნიშნეთ, არაფერი მიუთითებს 50 გრამის შეძენა/შენახვისას მისი რეალიზაციის მაღალ რისკებზე. და ვინაიდან, სადავო ნორმა ასეთ შემთხვევაშიც, სულ მცირე, 7 წლით თავისუფლების აღკვეთას ითვალისწინებს, ეს თავისთავად გამორიცხავს ინდივიდუალური გარემოებების გათვალისწინების შესაძლებლობას და ქმედების ადეკვატური პასუხისმგებლობის ზომის გამოყენების ალბათობას, თავისუფლების აღკვეთის, როგორც ამ შემთხვევაში, არაპროპორციული სასჯელის გამოყენებაზე უარის თქმის ჩათვლით.

99. ასევე პროპორციულობის სამტკიცებლად ვერ გამოდგება მოპასუხის არგუმენტი, რომ კანონი ითვალისწინებს შესაძლებლობას, პირი გათავისუფლდეს პასუხისმგებლობისგან ნარკოტიკული საშუალების ნებაყოფლობით ჩაბარების შემთხვევაში. ცხადია, ასეთი რეგულაცია მართლაც მიუთითებს სახელმწიფოს მიზანზე,ნარკოტიკულიდანაშაულისთვის პასუხისმგებლობა დაუკავშიროს ნარკოტიკული ნივთიერების ბრუნვიდან ამოღებას. თუმცა ასეთი რეგულაცია, იმავდროულად, არა მხოლოდ ვერ გამორიცხავს, არამედ პირდაპირ უშვებს პირის დასჯას 7-14 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით მარიხუანის შეძენა/შენახვისთვის მოხმარების მიზნით, რაც როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ყველა ზემოაღნიშნულ ფაქტორზე დაყრდნობით, არაპროპორციულ სასჯელს წარმოადგენს.

100. მართალია, კანონმდებელი მოკლებულია შესაძლებლობას, დეტალურად აღწეროს კანონში, ყველა შესაძლო ინდივიდუალური გარემოების გათვალისწინებით, მოსამართლემ როდის როგორი პასუხისმგელობა უნდა შეუფარდოს პირს, თუმცა კანონმდებელი არ თავისუფლდება ვალდებულებისგან, განსაკუთრებით სისხლის სამართლის სფეროში, სასამართლო აღჭუროს საკმარისად მოქნილი ნორმებით, რომელიც შესაძლებელს გახდის, მოსამართლემ შეძლებისდაგვარად გაითვალისწინოს ყველა ინდივიდუალური გარემოება და პირის მიმართ გამოიყენოს ის სასჯელი, რომელიც კონკრეტულ შემთხვევაში ობიექტურად აუცილებელია და გარდაუვალი.

101. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვინაიდან სადავო ნორმა ბლანკეტური ხასიათისაა და არა მხოლოდ არ გამორიცხავს, არამედ პირდაპირ ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სახით თავისუფლების აღკვეთის შეფარდებას ისეთი ქმედებისთვისაც, რომელიც არ უქმნის საფრთხეს სხვების ჯანმრთელობას, ის არ შეიძლება ჩაითვალოს სახელმწიფოს აუცილებელ და პროპორციულ ჩარევად ადამიანის თავისუფლებაში. ასეთი სასჯელი ვერც სასჯელის მიზნების მიღწევას უზრუნველყოფს და, შედეგად, სასჯელს გადააქცევს მიზნად. შეუძლებელია საუბარი სასჯელით სამართლიანობის აღდგენაზე ან პირის რესოციალიზაციაზე, როდესაც არ არსებობს საამისო მიზეზი და საფუძველი. როგორც უკვე აღინიშნა, საკუთარი ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენების საფრთხის გამო პასუხისმგებლობა იმთავითვე მხოლოდ ზოგად პრევენციას ემსახურება, რომ სხვებმაც არ ჩაიდინონ ასოციალური და საკუთარი ჯანმრთელობისთვის ზიანის გამომწვევი ქმედება. რაც შეეხება სხვებისთვის ზიანის მიყენების საფრთხის თავიდან ასაცილებლად პასუხისმგებლობის დაკისრებას, მაშინ, როდესაც ასეთი საფრთხე ჰიპოთეტურია, ან საერთოდ არ არსებობს, ან ყოველ ჯერზე მისი არსებობის მტკიცება შეუძლებელია, სასჯელი კვლავ მხოლოდ ზოგადი პრევენციის დომინირების იმედად რჩება, რაც დაუშვებელია და გაუმართლებელი.

102. სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონმდებლობა არ უნდა იძლეოდეს ე.წ. „სანიმუშო“ სასჯელების გამოყენების შესაძლებლობას, რადგან სასჯელი მისივე მიზნებისგან ობიექტურად აცდენილი ხდება, ის არა მხოლოდ სასჯელის მიზნების მიღწევის უვარგისი საშუალება, არამედ სწორედაც რომ სასჯელის მიზნების კონტრპროდუქტიული საშუალება ხდება - გამოიწვევს იმ რისკებს, რომელთა თავიდან ასაცილებლადაც არის შემოღებული, როგორც ასოციალური ქცევის კორექტირების უკიდურესი საშუალება. ასეთი მიდგომა არღვევს პროპორციულობის პრინციპს, შედეგად იწვევს პირის არაპროპორციულ დასჯას და მისი ღირსების ხელყოფას. საბოლოო ჯამში კი, საფრთხე ექმნება საზოგადოებაში სამართლიანობის აღქმას, შეგრძნებას.

103. სასჯელის ქმედებასთან მიმართებით პროპორციულობის შეფასებისას, ზოგადად, საინტერესო კრიტერიუმია მისი (სასჯელის) მსგავსი ან მეტი სიმძიმის დანაშულებისთვის დაკისრებულ სასჯელთან შედარება. თუმცა, ვინაიდან მოცემულ შემთხვევაში უკვე დავადგინეთ პირადი მოხმარების მიზნით 70 გრამამდე გამომშრალი მარიხუანის შეძენა/შენახვისთვის სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენების არაპროპორციულობა, აღარ არსებობს კანონმდებლობის ამ თვალსაზრისით გაანალიზების აუცილებლობა.

104. ნებისმიერი არაპროპორციული სასჯელი, რომელიც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას მაშინ, როდესაც ამისთვის საფუძველი არ არსებობს საერთოდ, ან როდესაც პასუხისმგებლობის ზომა დისპროპორციაშია ჩადენილი ქმედების სიმძიმესთან, არღვევს პირის თავისუფლების უფლებას. იმავდროულად, იმისათვის, რომ პატიმრობის კონკრეტული ვადა ჩაითვალოს არაადამიანურ და სასტიკ სასჯელად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ის ინტენსივობის, სიმკაცრის ძალიან მაღალ ხარისხს უნდა აღწევდეს, აშკარად, გამოკვეთილად, უხეშად არაპროპორციული უნდა იყოს.

105. მოცემულ შემთხვევაში, როდესაც ნორმა, მისი ბლანკეტურობიდან გამომდინარე, ითვალისწინებს პირისთვის თავისუფლების აღკვეთის შესაძლებლობას, მათ შორის, მხოლოდ იმის გამოც, რომ პირმა საკუთარ ჯანმრთელობას შეიძლება მიაყენოს ზიანი, როდესაც არ არსებობს რეალური რისკები სხვების ჯანმრთელობისთვის ზიანის მიყენებისა (ვინაიდან ნორმა უშვებს პირის დასჯას მაშინაც, როდესაც შეძენა/შენახვა არ ხდება რეალიზაციის მიზნით), ცხადია, აშკარაა სასჯელის სისასტიკე და მკაფიო არაადეკვატურობა, რადგან ასეთი მკაცრი სასჯელი გამოიყენება როგორც ადამიანის დასჯის მიზანი და არა როგორც ლეგიტიმური მიზნების დაცვის უკიდურესი და აუცილებელი საშუალება. შედეგად, ადამიანი სახელმწიფოს ხელთ ხდება ინსტრუმენტი და არა დაცვის ობიექტი. მაშასადამე, სახეზეა ადამიანის ღირსების ხელყოფა არაადამიანური, სასტიკი სასჯელის დაწესების გზით.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტისა და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7, მე-8 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ადგენს:

1. დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი N592 (საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

2. ცნობილ იქნეს არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის (2014 წლის 1 მაისიდან 2015 წლის 31 ივლისამდე მოქმედი რედაქცია) სიტყვების „ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენების შესაძლებლობას „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი N2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული, მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ოდენობით (70 გრამამდე), ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის, პირადი მოხმარების მიზნებისთვის შეძენის და შენახვის გამო.

3. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან.

4. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

5. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

6. გადაწყვეტილება “საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში” გამოქვეყნდეს 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ქეთევან ერემაძე

მაია კოპალეიშვილი

მერაბ ტურავა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
მერაბ ტურავას
განსხვავებული აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის

2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილებაზე

,,საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლისა და ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ თვალსაზრისს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილებაზე.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „ისჯება თავისუფლების აღკვეთით ვადით შვიდიდან თოთხმეტ წლამდე“ იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც აწესებს სასჯელს „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი №2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული დიდი ოდენობით ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის შეძენა-შენახვისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით.

ნაწილობრივ ვეთანხმები ჩემი კოლეგების მიერ ხმათა უმრავლესობით მიღებულ გადაწყვეტილებას ბექა წიქარიშვილის სარჩელთან დაკავშირებით (ე.წ. მარიხუანის საქმე). სწორია გადაწყვეტილებაში გამოხატული თვალსაზრისი იმის შესახებ, რომ ადამიანი სახელმწიფოს ხელში უნდა იყოს არა ინსტრუმენტი, არამედ დაცვის ობიექტი. გასაღების/რეალიზაციის მიზნის გარეშე, პირადი მოხმარების მიზნით გამომშრალი მარიხუანის შეძენა-შენახვისთვის სახელმწიფოს მიერ სანქციის სახით უხეშად არაპროპორციული სასჯელის დაწესება თავისუფლების აღკვეთის სახით იმ პირობებში, როცა მინიმალური სასჯელი ზედმეტად მკაცრია და მოსამართლეს არა აქვს ბრალდებულისათვის მინიმუმზე დაბალი სასჯელის ან სხვა მსუბუქი ალტერნატიული ღონისძიების შეფარდების შესაძლებლობა, შეიძლება ჩაითვალოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცული ადამიანის ღირსების ხელყოფად. დემოკრატიულ და სამართლებრივ ადამიანის უფლებების დაცვაზე ორიენტირებულ სახელმწიფოში, გასაღების მიზნის გარეშე, პირადი მოხმარების მიზნით 70 გრამამდე მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის არ შეიძლება დაწესებული იყოს 7-დან 14 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა, როგორც ამას ითვალისწინებდა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლის მე-2 ნაწილის 2015 წლის 31 ივლისამდე მოქმედი რედაქცია. 2015 წლის 8 ივლისის კანონით (ამოქმედდა 2015 წლის 31 ივლისს) სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლში შეტანილი ცვლილება და მე-3 ნაწილით ამ ქმედებისათვის დაწესებული 5-დან 8 წლამდე თავისუფლების აღკვეთაც არ არის სარჩელში მითითებული ქმედების პროპორციული სასჯელი.

2015 წლის 8 ივლისის კანონით, საკანონმდებლო დონეზე, ერთმანეთისაგან გაიმიჯნა ნარკოტიკული საშუალების გასაღების მიზნის გარეშე შეძენა-შენახვისა და უკანონო გასაღების შემთხვევები, რაც სამართლებრივად სწორია, მაგრამ ეს ცვლილება უნდა ჩაითვალოს არასაკმარისად, რადგან პირადი მოხმარების მიზნით (70 გრამამდე) მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის დაწესებული მინიმალური სასჯელი გახდა 5 წლით თავისუფლების აღკვეთა. საკონსტიტუციო სასამართლოს აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ ,,სამართლიანობის აღდგენის ფუნქცია რეალიზებადია მხოლოდ კონკრეტული დანაშაულის თანაზომიერი სასჯელის გამოყენებისას და სწორედ ამ გზით ემსახურება სასჯელის სხვა მიზნების რეალიზების შესაძლებლობას. მაგალითად, არაპროპორციული, არათანაზომიერად მკაცრი სასჯელი ხელს უშლის, ზოგჯერ კი სრულად გამორიცხავს რესოციალიზაციას, შედეგად, ეწინააღმდეგება სასჯელით მისივე მიზნების, ფუნქციების განხორციელების, მიღწევის შესაძლებლობას“ (იხ. პუნქტი II-46).

მიუხედავად ზემოაღნიშნულისა, არ ვეთანხმები საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილებს, რომლის თანახმადაც, არა მხოლოდ სადავო ნორმით (და მისი ახალი შეცვლილი რედაქციით) დადგენილი სასჯელი, არამედ გასაღების მიზნის გარეშე, პირადი მოხმარების მიზნით (70 გრამამდე) მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის ზოგადად თავისუფლების აღკვეთის, როგორც სასჯელის დაწესება ნებისმიერი ვადით, მათ შორის 6 თვიდან 1, 2, 3 ან 5 წლამდეც კი, მიჩნეულ იქნა არაპროპორციულ სასჯელად, რომელიც თითქოს ხელყოფს კონსტიტუციით გარანტირებულ ადამიანის ღირსების უფლებას. სარჩელში მითითებული ქმედების კანონმდებლის მიერ ნაკლებად მძიმე დანაშაულად მიჩნევა და მისი ჩადენისათვის თავისუფლების აღკვეთის სახით დაბალი სასჯელის განსაზღვრა და მოსამართლის მიერ სხვა ალტერნატიული სასჯელებისა და ღონისძიებების გამოყენების შესაძლებლობის დაწესება აღმოფხვრიდა იმ ხარვეზს, რომლის გამოც სახეზეა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის დარღვევა. თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების II-27-ე პუნქტში ჩამოყალიბებული დებულება გამორიცხავს სარჩელში მითითებული ქმედებისათვის, თავისუფლების აღკვეთის სახით, დაბალი სასჯელის დაწესების შემთხვევაში კონსტიტუციით გარანტირებული ადამიანის ღირსების უფლების ხელყოფის მტკიცების შესაძლებლობას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ამ პუნქტის მიხედვით, მხოლოდ მაშინ არის შეუძლებელი არაადამიანურ მოპყრობად და სასჯელად არ იქნეს მიჩნეული ადამიანისთვის თავისუფლების აღკვეთა, როდესაც სახელმწიფოს მოქმედება იწვევს ადამიანის ამა თუ იმ უფლებაში ჩარევის ისეთ ინტენსივობას, რომელიც აშკარად სცდება კონსტიტუციით უფლებაში ჩარევისთვის მკაცრად დასაშვებ ფარგლებს. ეს ის შემთხვევაა, როდესაც ამისთვის საფუძველი და, შესაბამისად, საჭიროება საერთოდ არ არსებობს ან, როდესაც თავისუფლების აღკვეთის კონკრეტული ვადა აშკარად არაპროპორციულია ჩადენილი ქმედებისთვის საკმარისი პასუხისმგებლობის მიზნების მისაღწევად.

ზოგადად, სახელმწიფოს, განსაკუთრებით, საკანონმდებლო ორგანოს მიერ მიღებული სამართლებრივი აქტები განსაზღვრავს სისხლის სამართლის პოლიტიკას, თუ როგორი უნდა იყოს იგი - კონსერვატორული, ლიბერალური თუ შუალედური. ,,ბუნებრივია, სახელმწიფოს აქვს ფართო მიხედულების ზღვარი სისხლის სამართლის პოლიტიკის განსაზღვრის დროს“ (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი II-32-ე). ამასთან, ,,სახელმწიფოს მიხედულების ფარგლები ვერ იქნება უსაზღვრო“ (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი II-33-ე). იმისათვის, რომ სასჯელი ხელყოფდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით გარანტირებულ უფლებას, იგი განსაკუთრებული სიმკაცრის და არაპროპორციულობის ხარისხს უნდა აღწევდეს და კონკრეტული ქმედებისათვის ასეთი სასჯელის დაწესება იმდენად უხეშად არაპროპორციული უნდა იყოს, რომ ეწინააღმდეგებოდეს ცივილიზებულ სახელმწიფოთა სამართლებრივ შეხედულებებს. მსგავსი ქმედებისათვის ანალოგიური სიმკაცრის სასჯელი არ უნდა იყოს დაწესებული სხვა დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოებში, ცივილიზებული მსოფლიოს სახელმწიფოთა უმრავლესობის თვალსაზრისით, ამა თუ იმ ქმედებისათვის ასეთი სასჯელის დაწესება დაუშვებლად უნდა იყოს მიჩნეული. მაშასადამე, კონსტიტუციით გარანტირებული ღირსების უფლების ხელყოფის დასასაბუთებლად არ არის საკმარისი უბრალოდ სასჯელის არაპროპორციულობაზე მითითება, არამედ სახეზე უნდა იყოს აშკარა და უხეში არაპროპორციულობის შემთხვევა.

თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების II-22-ე პუნქტში მითითებულია, რომ ,,ზოგადად, როგორც არაჰუმანური, სასტიკი, ისე პატივისა და ღირსების შემლახველი მოპყრობა და სასჯელი არის ადამიანზე განზრახ ფიზიკური, ფსიქოლოგიური, მორალური ზემოქმედება, იძულება, რაც, შედეგად, ადამიანს აყენებს განსაცდელს, სტრესს, სატანჯველს. ამასთან, ადამიანზე ასეთი წნეხი, იძულება, ზემოქმედება როგორც თვისობრივად, ისე ხანგრძლივობით ინტენსივობის გარკვეულ ხარისხს, მაღალ დონეს უნდა აღწევდეს... სასჯელის დამამცირებლად მიჩნევისთვის, ადამიანზე ზემოქმედების (ფსიქოლოგიური, მორალური), მისი შეზღუდვის და იძულების ფარგლები უნდა სცდებოდეს იმ ბუნებრივ ზღვარს, რომელიც თავისთავად თანმდევი და თანაარსია კონკრეტული სასჯელისა (რომელიც პირს შეფარდებული აქვს). დამამცირებელია მოპყრობა, რომელიც მსხვერპლში აღძრავს შიშს, ძლიერ ტანჯვას და დამცირებას, რომელიც შეურაცხყოფს მსხვერპლს“.

სხვადასხვა ევროპული სახელმწიფოების საკანონმდებლო პრაქტიკის, ასევე საკონსტიტუციო სასამართლოების გადაწყვეტილებების შესწავლამ დამარწმუნა, რომ სადავო ნორმით დადგენილი სასჯელი არ წარმოადგენს ქმედების (70 გრამამდე მარიხუანის გასაღების მიზნის გარეშე, პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა-შენახვის) შესაბამის, რეალურ და პროპორციულ საშუალებას. თუმცა აქვე ცალსახად უნდა ითქვას, რომ იგივე ქმედებისათვის შედარებით დაბალი ზომით თავისუფლების აღკვეთის დაწესებით, რომლის მინიმალური ზღვარი დაიწყებოდა 6 თვიდან, არ მოხდებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცულ სფეროში შეჭრა და ადამიანის ღირსების ხელყოფა. სარჩელში მითითებული ქმედებისათვის თავისუფლების აღკვეთის 6 თვიდან გარკვეულ დაბალ ზღვრამდე დაწესება თვისობრივად და ხარისხობრივად ვერ აღწევს ინტენსივობის იმ ხარისხს, რომ იგი მიჩნეულ იქნეს ადამიანის ღირსების ხელყოფად არაადამიანური, სასტიკი სასჯელის დაწესების გზით.

სხვა საკითხია სარჩელში მითითებული ქმედებისათვის ისეთი მაღალი სასჯელის დაწესება თავისუფლების აღკვეთის სახით, რომლის მინიმალური ქვედა ზღვარია 7 წლით (ან თუნდაც 5 წლით) თავისუფლების აღკვეთა, როცა მოსამართლეს არა აქვს უფრო დაბალი ვადით თავისუფლების აღკვეთის ან სხვა უფრო მსუბუქი ალტერნატიული სასჯელის ღონისძიებების გამოყენების შესაძლებლობა. აღნიშნული შეიძლება წარმოადგენდეს არაადამიანურ და სასტიკ მოპყრობას/სასჯელს, რაც არ შეიძლება ითქვას დაბალი ზომით თავისუფლების აღკვეთის ან სხვა მსუბუქი ალტერნატიული სასჯელების დაწესების შემთხვევაში. 70 გრამამდე მარიხუანის გასაღების მიზნის გარეშე, პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა-შენახვისათვის თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი ვადით დაწესების აკრძალვა მიუღებელია და ხელს არ შეუწყობს სახელმწიფოს სხვა ლეგიტიმური ამოცანების შესრულებას, სასჯელის მიზნების რეალიზაციას. პროპორციულობის პრინციპის დაცვით სისხლის სამართლის კანონით დაწესებული თავისუფლების აღკვეთის მუქარა ხელს უწყობს სასჯელის გენერალური და სპეციალური პრევენციის ამოცანების განხორციელებას. მხედველობაში მაქვს, უპირველეს ყოვლისა, არა ნეგატიური, არამედ პოზიტიური პრევენციის ამოცანები.

შეიძლება ითქვას, რომ სისხლის სამართლის კანონით გათვალისწინებული ნარკოტიკული დანაშაულის ნორმები იცავს არა იმდენად მის მომხმარებელს, რომელიც მიმართავს საკუთარი თავის თვითდაზიანებას, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, საზოგადოებას, მის ჯანმრთელობას, საზოგადოებრივ უშიშროებასა და წესრიგს. მარიხუანის შეძენა-შენახვის ფართო გავრცელებამ სახელმწიფოში, მისი ლიბერალიზაციის გზით, შეიძლება განაპირობოს მასობრივად ნარკოტიკულ საშუალებაზე დამოკიდებულ ადამიანთა გაზრდა, რაც შეიძლება ნეგატიურად აისახოს საზოგადოების დემოგრაფიულ განვითარებაზე, შრომისუნარიანობაზე, ფსიქიკურ მდგომარებაზე. შესაძლებელია, პირმა 70 გრამი მარიხუანა შეიძინოს და შეინახოს გასაღების წინასწარი განზრახვის გარეშე, მაგრამ ყოველთვის არსებობს იმის აბსტრაქტული საფრთხე, რომ მარიხუანის ეს ოდენობა შეიძლება სხვა პირების, განსაკუთრებით, ახალგაზრდების ხელში აღმოჩნდეს და მარიხუანის მფლობელი, ზოგჯერ მისდაუნებურად, გახდეს მისი გამსაღებელი წინასწარი განზრახვის გარეშე. 70 გრამამდე მარიხუანა წარმოადგენს დიდ ოდენობას, რომელიც არ არის ფიზიკური პირის ერთჯერადი, ორჯერადი ან თუნდაც ათჯერადი მოხმარებისათვის. როგორც გადაწყვეტილებაშია მითითებული, მოხმარებისათვის ერთი ღერის დასამზადებლად საჭიროა, დაახლოებით, ერთ გრამამდე მარიხუანა. აღნიშნული მიუთითებს იმაზე, რომ 70 გრამი მარიხუანის ფლობა მომეტებული სოციალური საფრთხის მატარებელია. საქართველოს კანონმდებლობით, 50-დან 500 გრამამდე გამომშრალი მარიხუანის ოდენობა წარმოადგენს დიდ ოდენობას. პროპორციულობის პრინციპის დაცვით, 70 გრამამდე ნარკოტიკული საშუალების - მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის, სასჯელის სახით, ზომიერი ვადით თავისუფლების აღკვეთის მუქარის არსებობა საკანონმდებლო დონეზე არ შეიძლება ჩაითვალოს ადამიანის ღირსების ხელმყოფ არაადამიანურ, სასტიკი სასჯელის ღონისძიებად, არამედ ასეთი შეზღუდვა უნდა ჩაითვალო სასჯელის მიზნების მიღწევის ეფექტურ და თანაზომიერ საშუალებად.

სახელმწიფოში შექმნილი უნდა იყოს სისხლის სამართლის გამოყენების ისეთი სისტემა, რომ საკანონმდებლო დონეზე არსებული სასჯელის მუქარა თავისუფლების აღკვეთის სახით არ უნდა ავალდებულებდეს მოსამართლეს, რომ 70 გრამამდე მარიხუანის გასაღების მიზნის გარეშე, პირადი მოხმარების მიზნით შეძენა-შენახვისათვის აუცილებლად გამოიყენოს თავისუფლების აღკვეთა. კანონიდან გამომდინარე, მოსამართლეს უნდა ჰქონდეს ყოველი კონკრეტული საქმისა და პიროვნებისადმი ინდივიდუალური მიდგომის შესაძლებლობა, არა 7-დან 14 წლამდე (ან 5-დან 8 წლამდე) თავისუფლების აღკვეთის ფარგლებში, არამედ უნდა შეეძლოს, პროპორციულობის პრინციპის გამოყენებით, მოკლე ვადით თავისუფლების აღკვეთის, პირობითი მსჯავრის ან სხვა მსუბუქი ალტერნატიული ღონისძიებების გამოყენება.

თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება მიუთითებს იმაზე, რომ კანონმა უნდა აღჭურვოს სასამართლო როგორც საკმარისი, ეფექტური პროცესუალური გარანტიებით, ისე მატერიალური ნორმებით, რომლებიც თავისუფლების აღკვეთას შესაძლებელს გახდის მხოლოდ მაშინ და იმ დროით, როდესაც და რამდენადაც ეს ობიექტურად აუცილებელია (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი II-29-ე).

მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის პასუხისმგებლობა საკანონმდებლო დონეზე გამიჯნულ უნდა იყოს სხვა ნარკოტიკებისათვის პასუხისმგებლობისაგან, რადგან იგი შედარებით მსუბუქი ნარკოტიკია და მისგან მოსალოდნელი მავნე შედეგებიც გაცილებით ნაკლებია.

სისხლის სამართლის კოდექსის 260-ე მუხლი მარიხუანის მოხმარებისათვის კი არ აწესებს სასჯელს, არამედ მისი შეძენა-შენახვისათვის. გასაჩივრებული მუხლი არ ეხება მოხმარების ფაქტს, როცა ნარკოტიკი უკვე მიღებულია, არამედ მის შეძენა-შენახვას, როცა პირს ჯიბეში, სახლში, სამსახურში აღმოაჩნდება მარიხუანა, თუნდაც მოხმარების მიზნით, მაგრამ შეიძლება ნებისმიერ მის კოლეგას, მეგობარს გადასცეს (მოხმარების მიზნით შეძენილი/შენახული ნარკოტიკის გასაღების მომეტებული აბსტრაქტული საფრთხე). ასეთი ქმედება (შეძენა-შენახვა), როცა პირს მარიხუანა აღმოაჩნდება, მოხმარების ფაქტისგან განსხვავებით, შეიცავს გაცილებით მეტ საფრთხეს, მით უმეტეს 69 გრამი, რომელიც რამდენიმე დღისთვის არის განკუთვნილი. სახელმწიფოს მიზანია დაიცვას საზოგადოება აბსტრაქტული, მაგრამ მომეტებული საფრთხეებისაგან, მათ შორის სისხლისსამართლებრივი ღონისძიებებით, თავისუფლების აღკვეთის ჩათვლით, მაგრამ, ბუნებრივია, ეს არ უნდა მოხდეს აშკარად არაპროპორციული სასჯელის დაწესებითა და გამოყენებით. პირმა, რომელსაც გააჩნია დიდი ოდენობით მარიხუანა, გასაღების წინასწარი განზრახვის გარეშე, ყოველთვის შეიძლება გაასაღოს იგი უეცრად აღძრული განზრახვით. ნარკოტიკის გასაღება კი სისხლის სამართალში ფართოდ განიმარტება და არ გულისხმობს მაინცდამაინც მარტო მის რეალიზაციას მატერიალური გამორჩენის მიღების მიზნით.

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ ადამიანი არ უნდა ისჯებოდეს საკუთარი თავისთვის მიყენებული დაზიანებისათვის (თვითდაზიანების უფლება). ეს ასეც არის. საქმე იმაშია, რომ ეს დანაშაული მიმართულია საზოგადოებრივი უშიშროებისა და წესრიგის წინააღმდეგ. იგი საზოგადოების ჯანმრთელობის წინააღმდეგ მიმართული აბსტრაქტული საფრთხის დელიქტია და გათვალისწინებულია არა ადამიანის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა, არამედ საზოგადოებრივი უშიშროებისა და წესრიგის წინააღმდეგ მიმართულ დანაშაულთა კარში.

ეჭვს არ უნდა იწვევდეს ის გარემოება, რომ მოხმარების მიზნით მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის სასჯელი 7-დან 14 წლამდე ან თუნდაც 5-დან 8 წლამდე თავისუფლების აღკვეთის სახით იმდენად მკაცრია, რომ კანონის გასაჩივრებული ნორმა არაკონსტიტუციურობის ხარისხს აღწევს. ეს იმ ვითარებაში, როცა ქართული სისხლის სამართლის კანონმდებლობის მიხედვით, მოსამართლეს საკუთარი მიხედულებით არა აქვს მინიმუმზე დაბალი სასჯელის დანიშვნის უფლება, ასევე არა აქვს სხვა ალტერნატიული მსუბუქი სასჯელების გამოყენების შესაძლებლობა. აღნიშნული ზღუდავს მოსამართლეს და შესაძლებლობას არ აძლევს, აუცილებლობის შემთხვევაში პირს არ შეუფარდოს უხეშად არაპროპორციული სასჯელი.

ზოგადად, ისეთ შემთხვევაში, როცა სასჯელი აშკარად და უხეშად არაპროპორციულია, მინიმუმზე დაბალი სასჯელის გამოყენების უფლებამოსილების თაობაზე სისხლის სამართლის კანონის ნორმის არარსებობის მიუხედავად, მოსამართლეს შეუძლია მიიღოს ბრალდებულის სასარგებლო გადაწყვეტილება და გამოიყენოს მინიმუმზე დაბალი ან სხვა ნებისმიერი ალტერნატიული სასჯელი, ან მიიღოს ბრალდებულის სასარგებლო სხვა გადაწყვეტილება, რომელიც კონსტიტუციური უფლებებიდან გამომდინარე უნდა დაასაბუთოს. მოსამართლის შესაძლებლობა, გამოიყენოს კანონი ბრალდებულის სასარგებლოდ, მისი სიტყვასიტყვითი ჟღერადობისგან განსხვავებით, კონსტიტუციის შესაბამისად და დაიცვას ადამიანის ღირსების უფლება, წარმოადგენს ნორმის ინტერპრეტაციისადმი ევროპულ მიდგომას.

გარდა ამისა, არასწორად უნდა იქნეს მიჩნეული სარჩელში მითითებული დანაშაულის მიკუთვნება განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულთა კატეგორიისათვის, როგორც ეს გასაჩივრებული ნორმის შემთხვევაში იყო კანონის 2015 წლის 31 ივლისამდე მოქმედი რედაქციით. 2015 წლის 31 ივლისიდან მოქმედი რედაქციით იგი მძიმე დანაშაულთა კატეგორიას მიეკუთვნება. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებამ იგი ფაქტობრივად სწორად გადაიყვანა ნაკლებად მძიმე დანაშაულთა კატეგორიაში.

თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში მითითებულია, რომ ,,საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, შეაფასოს სასჯელთა პოლიტიკა იმ უკიდურეს შემთხვევაში, როდესაც მისი შედეგი ადამიანის ამა თუ იმ უფლების დარღვევაა. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო სასჯელის ყველა ზომის კონსტიტუციურობაზე პოტენციურად მსჯელობაუნარიანია“ (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი 34-ე).

საკონსტიტუციო სასამართლოს თავის გადაწყვეტილებაში პირდაპირ არ უნდა მიეთითებინა, რომ დიდი ოდენობით მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის არც ერთ შემთხვევაში არ უნდა გამოიყენებოდეს თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერი, თუნდაც დაბალი ზომა. ასეთი მიდგომა დაარღვევს ბალანსს სასამართლოს და კანონმდებლის კომპეტენციებს შორის, შექმნის ცდუნებას, მართლმსაჯულებამ ჩაანაცვლოს კანონმდებელი, რადგან აღნიშნული ქმედებისათვის პროპორციულობის პინციპის დაცვით თავისუფლების აღკეთის სახით სასჯელის ზომის დაწესება არ შეიძლება ჩაითვალოს აშკარად არაგონივრულად და არათანაზომიერად, მისი არაადეკვატურობის, არაპროპორციულობის დონე ვერ აღწევს მნიშვნელოვან ხარისხს, დისბალანსი არ არის მკაფიოდ, მკვეთრად გამოხატული. ასეთი სასჯელის დაწესება არ სცდება თავის მიზნებს და არ წარმოადგენს მე-17 მუხლით გარანტირებული კონსტიტუციური უფლების ხელყოფას. ამ მხრივ საყურადღებოა თვით საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილების 34-ე პუნქტი. ამ პუნქტში მითითებული მსჯელობის საწინააღმდეგოდ, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაკონსტიტუციურად მიიჩნია და სარჩელში მითითებული ქმედებისათვის დაადგინა ნებისმიერი ვადით თავისუფლების აღკვეთის დაწესების აბსოლუტური აკრძალვა.

აღნიშნულმა შეიძლება ხელი შეუწყოს იმას, რომ გაიზარდოს იმ შემთხვევების რაოდენობა, როცა პირს პირადი მოხმარების მიზნით ექნება, დაახლოებით, 70 გ. მარიხუანა სამუშაო მაგიდის უჯრაში, საცხოვრებელი ბინის კარადაში, რადგან სანქციის სახით არ იარსებებს თავისუფლების აღკვეთის მუქარა. ამან კი შეიძლება ხელი შეუშალოს სახელმწიფოს მიერ სხვა ლეგიტიმური ამოცანების (ნარკოტიკული საშუალების გავრცელების პრევენცია, მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვა, დანაშაულის და სხვა ანტისოციალური ქცევის აღკვეთა და სხვ.) შესრულებას და ამით შეაფერხოს სახელმწიფოს მხრიდან ნარკოდანაშაულთან ბრძოლის ეფექტიანი გენერალური და სპეციალური პრევენციის ამოცანების განხორციელება.

მაგალითისათვის, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს 1994 წლის 9 მარტის გადაწყვეტილებით, ნარკოტიკული საშუალებების (მათ შორის მარიხუანის) ბრუნვის გამო პიროვნების დასჯა, მათ შორის თავისუფლების აღკვეთით, არ ეწინააღმდეგება პროპორციულობის კონსტიტუციურ პრინციპს, გამომდინარე იქიდან, რომ მან შეიძლება გამოიწვიოს გაცილებით უფრო სერიოზული უარყოფითი შედეგები, ვიდრე ნარკოტიკების მოხმარებასთან დაკავშირებული საფრთხეებია, იმდენად, რამდენადაც უკავშირდება ნარკოტიკებით არალეგალურ ვაჭრობას, ორგანიზებულ დანაშაულს და სხვ. ამასთან, საფრთხის შემცველია ნარკოტიკული საშუალების გასხვისება არა მხოლოდ ანაზღაურების სანაცვლოდ, არამედ - უსასყიდლოდ, საჩუქრის სახით. ამგვარმა ქცევამ, შესაძლოა ზეგავლენა იქონიოს საზოგადოების განსაკუთრებით მოწყვლად ჯგუფებზე, რომლებიც ფსიქიკური არასტაბილურობით ხასიათდებიან, რის გამოც დამოკიდებული გახდნენ ნარკოტიკულ საშუალებაზე.

გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ყურადღებაა გამახვილებული კანაფის ჯგუფის ნარკოტიკული საშუალებების შენახვაზეც, გასაღების მიზნის გარეშე. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ასეთ ნარკოტიკულ საშუალებათა არალეგალური შენახვა და ფლობა იმავდროულად საფრთხეს უქმნის საზოგადოებას, გამომდინარე იქიდან, რომ იგი შესაძლებელს ხდის ნარკოტიკულ საშუალებათა მესამე პირთათვის გადაცემას ყოველგვარი კონტროლის გარეშე. ამგვარი საფრთხე არსებობს ისეთ შემთხვევებშიც, როდესაც დასტურდება, რომ პირს გასაღების მიზანი არ ამოძრავებს - ნარკოტიკული საშუალების პირადი მოხმარების მიზნით შენახვის აქტი ქმნის მოთხოვნილებას ნარკოტიკის მიმართ, რომელიც, თავის მხრივ, არალეგალური ნარკოტიკული საშუალებების ბაზრის არსებობას განაპირობებს. შესაბამისად, ამგვარი ქმედების დასჯადობა ზოგად პრევენციულ ღონისძიებას წარმოადგენს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ არსებობდა ნათელი და მყარი არგუმენტები სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისთვის, რის გამოც, სადავო ნორმები კონსტიტუციასთან შესაბამისად მიიჩნია. სასამართლოს თვალსაზრისით, შესაბამისად, არსებული მეცნიერული ცოდნიდან გამომდინარე, არ არსებობს, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის გარდა, თანაბრად ეფექტური სხვა საშუალება, რომელიც არსებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას შეძლებდა. არსებულ ვითარებაში ზოგჯერ აკრძალვა არის პოტენციურ მომხმარებლებზე პრევენციული ზემოქმედების ერთადერთი ეფექტური გზა.

გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე იმსჯელა სადავო ნორმებზე თანასწორობის კონტექსტში. არსებობდა არგუმენტაცია, რომ ნარკოტიკული საშუალებები იწვევდა თამბაქოს და ალკოჰოლის მსგავს შედეგებს. სასამართლომ აღნიშნა, რომ თამბაქო არ წარმოადგენდა ნარკოტიკულ საშუალებას, შესაბამისად, ამ კუთხით, თანასწორობაზე მსჯელობა შეუძლებელი იყო, ვინაიდან არსებითად მსგავსი ზიანის მიყენების საფრთხე პოტენციურად არ არსებობდა. რაც შეეხება ალკოჰოლს, არ არსებობდა ამ ორი პროდუქტის შედარებადი მოხმარების შესაძლებლობა, ვინაიდან ალკოჰოლის გამოყენება შესაძლებელი იყო არაერთი მიზნით. ამასთან, ალკოჰოლის მოხმარება არ იწვევდა იმავე შედეგებს, რასაც ნარკოტიკული საშუალებების მოხმარება.

ყოველივე ზემოაღნიშნული არ ნიშნავს იმას, რომ ქართველ კანონმდებელს არა აქვს უფლება, სისხლის სამართლის სფეროში განვითარების ამა თუ იმ ეტაპზე აირჩიოს სახელმწიფისათვის მისაღები ლიბერალური ნარკოპოლიტიკა და მოახდინოს მსუბუქი ნარკოტიკებისათვის არა მარტო სასჯელის დეპენალიზაცია, არამედ შეუძლია მისი დეკრიმინალიზაციაც კი. ასევე სახელმწიფო უფლებამოსილია, განვითარების ამა თუ იმ ეტაპზე დააწესოს სოციალური კონტროლის პროპორციული მკაცრი ღონისძიება სასჯელის, მათ შორის თავისუფლების აღკვეთის სახით, რომელიც ხელს შეუწყობს მის შეძენა-შენახვას სახელმწიფოს ტერიტორიაზე. აღნიშნული შეეხება ისეთ მსუბუქ ნარკოტიკულ საშუალებასაც, როგორიცაა მარიხუანა.

შესაბამისად, სისხლის სამართლის სფეროში ნარკოპოლიტიკას განსაზღვრავს კანონმდებელი. რაც შეეხება საკონსტიტუციო სასამართლოს, იგი თავის გადაწყვეტილებაში ახდენს არა უბრალოდ დაწესებული სასჯელის არაპროპორციულობის დადგენას, როცა სასჯელი დანაშაულებრივ ქმედებასთან მიმართებით არის უფრო მეტი, ვიდრე ,,უბრალოდ გადამეტებული“, არამედ დაწესებულ სასჯელს აძლევს არაადამიანური, სასტიკი სასჯელის კვალიფიკაციას, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტით დაცული ადამიანის ღირსების ხელმყოფ სახელმწიფო იძულების ღონისძიებას. როგორც თვით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაშია მითითებული, ნებისმიერი არაპროპორციული სასჯელი, რომელიც ითვალისწინებს თავისუფლების აღკვეთას მაშინ, როდესაც ამისთვის საფუძველი არ არსებობს საერთოდ ან, როდესაც პასუხისმგებლობის ზომა დისპროპორციაშია ჩადენილი ქმედების სიმძიმესთან, არღვევს პირის თავისუფლების უფლებას. იმავდროულად, იმისათვის, რომ პატიმრობის კონკრეტული ვადა ჩაითვალოს არაადამიანურ და სასტიკ სასჯელად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტის მიზნებისთვის, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ის ინტენსივობის, სიმკაცრის ძალიან მაღალ ხარისხს უნდა აღწევდეს, აშკარად, გამოკვეთილად, უხეშად არაპროპორციული უნდა იყოს (იხ. გადაწყვეტილების პუნქტი II-104-ე).

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში ისეთი თანამედროვე სამართლებრივი აქტი, როგორიცაა ევროპის კავშირის ძირითად უფლებათა ქარტია, ერთმანეთისაგან მიჯნავს ადამიანის ღირსებას (მუხლი პირველი), წამებისა და არაადამიანური ან ღირსების შემლახველი სასჯელისა და მოპყრობის აკრძალვასა (მუხლი მე-4) და დანაშაულისა და სასჯელის არაპროპორციულობის დაუშვებლობას (მუხლი 49-ე).

მაშასადამე, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებასთან მიმართებაში ყველაზე მნიშვნელოვნად მიმაჩნია იმის თქმა, რომ სასამართლოს არაკონსტიტუციურად არ უნდა ეცნო გასაღების მიზნის გარეშე, პირადი მოხმარების მიზნით 70 გრამამდე მარიხუანის შეძენა-შენახვისათვის თავისუფლების აღკვეთის ნებისმიერ შემთხვევაში, თუნდაც დაბალი ზომით, გამოყენების შესაძლებლობის დაწესება, არამედ სისხლის სამართლის საქმის განმხილველ მოსამართლეს უნდა მისცემოდა სხვადასხვა ალტერნატიული ღონისძიებების, მათ შორის პროპორციულობის პრინციპის მკაცრად დაცვით, თავისუფლების აღკვეთის გამოყენების უფლებამოსილება. წინააღმდეგ შემთხვევაში სისხლის სამართლის კანონი დაკარგავს თავის მთავარ, გენერალური და სპეციალური პრევენციის ფუნქციას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილების სარეზოლუციო ნაწილის მე-2 პუნქტი უნდა ჩამოყალიბებულიყო იმგვარად, რომ სასამართლოს არაკონსტიტუციურად უნდა ეცნო „ნარკოტიკული საშუალებების, ფსიქოტროპული ნივთიერებების, პრეკურსორებისა და ნარკოლოგიური დახმარების შესახებ“ საქართველოს კანონის დანართი N2-ის 92-ე ჰორიზონტალურ გრაფაში განსაზღვრული, მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი ოდენობით (70 გრამამდე), ნარკოტიკული საშუალება - გამომშრალი მარიხუანის პირადი მოხმარების მიზნებისთვის შეძენის და შენახვის გამო სისხლისსამართლებრივი სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის არა ნებისმიერი მინიმალური ვადით გამოყენების შესაძლებლობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, არამედ მხოლოდ გასაჩივრებული, ასევე დღეს მოქმედი ნორმით ამ ქმედებისათვის გათვალისწინებული აშკარად და უხეშად არაპროპორციული თავისუფლების აღკვეთა.

მერაბ ტურავა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი