თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. საქართველოს კანონი პატიმრობის კოდექსი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

დავის საგანი

წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში დავის საგანია საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 17¹ მუხლის პირველი ნაწილის ის დებულება, რომელიც განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ მსჯავრდებულებს ბლანკეტურად უკრძალავს ვიდეო-პაემნით სარგებლობის უფლებას.

მიგვაჩნია, რომ ზემოაღნიშნული შეზღუდვა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს (თანასწორობის უფლება) და მე-15 მუხლის პირველ პუნქტს (ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლება).

საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 66² მუხლის თანახმად, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში სასჯელის მოსახდელად თავსდება საშიშროების მაღალი რისკის მსჯავრდებული, რომლის პიროვნული თვისებები, კრიმინალური ავტორიტეტი, დანაშაულის ჩადენის მოტივი, დამდგარი მართლსაწინააღმდეგო შედეგი ან/და თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში გამოვლენილი ქცევა მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ან შეიძლება შეუქმნას თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებას ან გარშემომყოფთ, აგრეთვე საზოგადოების, სახელმწიფოს ან/და სამართალდამცველის ორგანოების უსაფრთხოებას.

მიუხედავად ზემოაღნიშნული მაღალი რისკისა, პატიმრობის კოდექსის 66³ მუხლის მე-2 ნაწილით, შესაბამისი მსჯავრდებულებისათვის უზრუნველყოფილია ისეთი უფლებები, როგორებიცაა, პაემნითა და ხანგრძლივი პაემნით სარგებლობის უფლება, ისევე, როგორც თვეში ერთხელ - 2, ხოლო წახალისების სახით კი - 3 სატელეფონო საუბრის უფლება. ასეთ პირობებში, ჩვენი აზრით, რაციონალურ საფუძველსაა მოკლებული ამ კატეგორიის მსჯავრდებულთათვის ვიდეო-პაემნით სარგებლობის უფლების აბსოლუტური აკრძალვა.

თანასწორობის უფლების დარღვევა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლის წინაშე ყველას თანასწორობის პრინციპს. აღნიშნული კონსტიტუციური ნორმით აკრძალულია დისკრიმინაცია რასის, კანის ფერის, სქესის, წარმოშობის, ეთნიკური კუთვნილების, ენის, რელიგიის, პოლიტიკური ან სხვა შეხედულებების, სოციალური კუთვნილების, ქონებრივი ან წოდებრივი მდგომარეობის, საცხოვრებელი ადგილის ან სხვა ნიშნის მიხედვით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „თანასწორობის ფუნდამენტური უფლების დამდგენი ნორმა წარმოადგენს თანასწორობის უნივერსალურ კონსტიტუციურ ნორმა-პრინციპს, რომელიც ზოგადად გულისხმობს ადამიანების სამართლებრივი დაცვის თანაბარი პირობების გარანტირებას. კანონის წინაშე თანასწორობის უზრუნველყოფის ხარისხი ობიექტური კრიტერიუმია ქვეყანაში დემოკრატიისა და ადამიანის უფლებების უპირატესობით შეზღუდული სამართლის უზენაესობის ხარისხის შეფასებისათვის. ამდენად, ეს პრინციპი წარმოადგენს დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს როგორც საფუძველს, ისე მიზანს.“^[1]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „(...) ნებისმიერი უფლების აღიარება აზრს დაკარგავს მასზე თანაბარი წვდომის გარანტირებული შესაძლებლობის გარეშე. ადამიანებისთვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია განცდა, რომ მათ სამართლიანად ეპყრობიან.“^[2] „(...) თანასწორობის იდეა ემსახურება შესაძლებლობების თანასწორობის უზრუნველყოფას, ანუ ამა თუ იმ სფეროში ადამიანების თვითრეალიზაციისთვის ერთნაირი შესაძლებლობების გარანტირებას“.^[3]

საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, „თანასწორობის უფლების შეზღუდვას ადგილი ექნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აშკარაა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ უთანასწორო მოპყრობა (ან არსებითად უთანასწორო პირების მიმართ თანასწორი მოპყრობა)“.^[4] ამდენად, პირველ რიგში უნდა დადგინდეს, იწვევს თუ არა სადავო ნორმებით დადგენილი აკრძალვა არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას. რისთვისაც, უნდა გამოიკვეთოს შესადარებელი პირები.

შესადარებელ პირთა დიფერენცირება

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 17¹ მუხლის პირველი ნაწილის სადავო დებულება გარკვეული კატეგორიის მსჯავრდებულ პატიმრებს, კერძოდ კი, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ პირებს, რომელთა პიროვნული თვისებები, კრიმინალური ავტორიტეტი, დანაშაულის ჩადენის მოტივი, დამდგარი მართლსაწინააღმდეგო შედეგი ან თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში გამოვლენილი ქცევა მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებისა და მათ გარშემომყოფთა უსაფრთხოებას, იმპერატიულად უკრძალავს ვიდეო-პაემნით სარგებლობის უფლებას.

შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში, შესადარებელ პირებს წარმოადგენენ, ერთი მხრივ, ზემოაღნიშნულ კატეგორიას მიკუთვნებული მსჯავრდებულები, ხოლო, მეორე მხრივ, დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულები.

შესადარებელ პირთა არსებითი თანასწორობა

უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ ბუნებრივია განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულები, მათგან მომავალი განსაკუთრებული საზოგადოებრივი საფრთხის გამო, არსებითად განსხვავდებიან დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული თუნდაც იმ მსჯავრდებულებისაგან, რომლებმაც, ჩაიდინეს განსაკუთრებით მძიმე დანაშაული.

საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 64-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში, როგორც წესი, სასჯელს იხდის პირი, რომელიც პირველად არის მსჯავრდებული განზრახი, განსაკუთრებით მძიმე დანაშაულისათვის და რომელსაც სასამართლოს მიერ განესაზღვრა 10 წელზე მეტი ვადით თავისუფლების აღკვეთა, ასევე, განზრახი დანაშაულისათვის არაერთგზის ნასამართლევი პირი, უვადო თავისუფლებააღკვეთილი პირი და ადრე ნასამართლევი პირი, რომელსაც სასჯელის სახით განსაზღვრული ჰქონდა თავისუფლების აღკვეთა, აგრეთვე მსჯავრდებული, რომელიც ამ კოდექსით დადგენილი წესით გადმოყვანილია სხვა ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებიდან.

უდავოა, რომ ზემოაღნიშნულ კატეგორიას მიკუთვნებულ მსჯავრდებულებს ვერ გავაიგივებთ მაღალი რისკის მსჯავრდებულებთან, რომელთა პიროვნული თვისებები, კრიმინალური ავტორიტეტი, დანაშაულის ჩადენის მოტივი, დამდგარი მართლსაწინააღმდეგო შედეგი ან/და თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში გამოვლენილი ქცევა მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ან შეიძლება შეუქმნას თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებას ან გარშემომყოფთ, აგრეთვე საზოგადოების, სახელმწიფოს ან/და სამართალდამცველი ორგანოების უსაფრთხოებას.

მიუხედავად ამისა, შეიძლება ითქვას, რომ ისინი გათანაბრებულნი არიან გარკვეული უფლებებით სარგებლობის თვალსაზრისით. ასე, მაგალითად, პატიმრობის კოდექსის 65-ე მუხლის პირველი ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, მსჯავრდებულს, რომელიც სასჯელს დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში იხდის, უფლება აქვს, ერთი თვის განმავლობაში საკუთარი ხარჯით ჰქონდეს 3 სატელეფონო საუბარი. იმავე კოდექსის 66³ მუხლის მე-2 ნაწილის „გ“ ქვეპუნქტის თანახმად კი, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებული, ერთი თვის განმავლობაში სარგებლობს 2 სატელეფონო საუბრის, ხოლო, წახალისების ფორმით კი, 1 დამატებითი სატელეფონო საუბრის უფლებით, რაც, სატელეფონო საუბრის როგორც უფლების, ისე ტელეფონით სარგებლობის რაოდენობის თვალსაზრისით, ფაქტიურად, ათანაბრებს ამ ორი კატეგორიის მსჯავრდებულებს. ეს გარემოება მიუთითებს იმაზე, რომ განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსება, რომელიც, თავის მხრივ, მსჯავრდებულისაგან მომავალ, განსაკუთრებულ საფრთხეს უკავშირდება, არ წარმოადგენს, მაგალითად, სატელეფონო საუბრის იმპერატიული აკრძალვის საფუძველს, თუმცა, შეიძლება დაექვემდებაროს გარკვეულ, რაოდენობრივ შეზღუდვას.

ნიშანდობლივია, რომ განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულები, 1 თვის განმავლობაში სარგებლობენ, მაგალითად, იგივე რაოდენობის ხანმოკლე, ხოლო 1 წლის განმავლობაში კი, რაოდენობის თვალსაზრისით, მხოლოდ ერთით ნაკლები, ხანგრძლივი პაემნის უფლებით. ამ თვალსაზრისითაც, მათგან მომავალი საფრთხე, კანონმდებლის აზრით, არ წარმოადგენს ამ უფლებებით სარგებლობის იმპერატიულად ჩამორთმევის საფუძველს. თუმცა, უნდა აღინიშნოს, რომ განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული პირები ვერ სარგებლობენ, მაგალითად, დაწესებულების გარეთ ხანმოკლე გასვლის, ან, განსაკუთრებულ, პირად გარემოებებთან დაკავშირებით, პენიტენციური დაწესებულების დროებით დატოვების უფლებებით, ამგვარი შეზღუდვა, მათგან მომდინარე საფრთხის, თუ კრიმინალურ წრეებში მათი კავშირების გათვალისწინებით, შესაძლებელია, გამართლებული იყოს.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ, ერთ მხრივ, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებული, ხოლო, მეორე მხრივ, დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებული, იგივე, სატელეფონო კომუნიკაციაზე წვდომისა თუ ხანმოკლე, ან ხანგრძლივი პაემნით სარგებლობის ზოგადი უფლების თვალსაზრისით, გათანაბრებულნი არიან ერთმანეთთან. ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, იმისთვის, რომ კონკრეტულ პირთა ჯგუფი, თანასწორობის თვალსაზრისით შესადარებელ კატეგორიებს წარმოადგენდნენ, „ისინი ამა თუ იმ შინაარსით, კრიტერიუმით მსგავს კატეგორიაში, ანალოგიურ გარემოებებში უნდა ხვდებოდნენ, არსებითად თანასწორნი უნდა იყვნენ კონკრეტულ ვითარებასა თუ ურთიერთობებში.^[5]

მაშასადამე, ორივე კატეგორიის მსჯავრდებულთათვის ზემოაღნიშნული (სატელეფონო საუბარის, ხანმოკლე და ხანგრძლივი პაემნის) უფლებებით სარგებლობის ნების მიცემისას, სახელმწიფო მათ თანასწორად განიხილავს. მიუხედავად მათგან მომავალი განსხვავებული ხარისხის საზოგადოებრივი საფრთხისა, კანონმდებლის აზრით, ორივე ეს ჯგუფი ერთნაირად აკმაყოფილებს, მაგალითად, სატელეფონო საუბრით, ან ხანმოკლე პაემნით სარგებლობისთვის დადგენილ იმ უსაფრთხოების მოთხოვნებს, რომლებიც პენიტენციურ დაწესებულებაში არსებობს. შეიძლება ითქვას, რომ დახურული ტიპის დაწესებულების მსჯავრდებულების მსგავსად, მაღალი რისკის დაწესებულებაში მოთავსებულ პატიმართა უზრუნველყოფა ზემოაღნიშნული უფლებებით, უსაფრთხოების თვალსაზრისით, არ წარმოადგენს სახელმწიფოსთვის არაგონივრულად მძიმე ტვირთს.

ამასთან, მხედველობაშია მისაღები, რომ როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპულმა სასამართლომ თანასწორობის უფლებასთან მიმართებით განაცხადა, „ანალოგიურ სიტუაციაში“ ყოფნის დემონსტრირების მოთხოვნა არ ნიშნავს, რომ შესადარებელი ჯგუფები უნდა იყვნენ იდენტურნი.^[6] ამიტომ, აღნიშნულ საქმეში, სტრასბურგის სასამართლომ, ციხიდან ვადაზე ადრე განთავისუფლების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებისას, თავისუფლების აღკვეთის განსხვავებული ვადების მქონე მსჯავრდებულთათვის დიფერენცირებული მიდგომა, დისკრიმინაციულად მიიჩნია.^[7]

გარდა ზემოაღნიშნულისა, უნდა ითქვას, რომ ვიდეო-პაემანი, ისევე, როგორც სატელეფონო კავშირი, წარმოადგენს დისტანციური კომუნიკაციის საშუალებას, რომლის დროსაც გამორიცხულია უშუალო კონტაქტი. მიუხედავად ამისა, რადგან, ვიდეო-პაემნის მეშვეობით დამყარებული კავშირი, როგორც ტექნიკურად (კერძოდ, ტექნიკური ორგანიზების მხრივ), ისე შესაძლებლობებით (მაგალითად, ვიზუალური კავშირის მხრივ) განსხვავდება სატელეფონო კომუნიკაციისაგან, უნდა დადგინდეს, ეს გარემოება რამდენად წარმოადგენს იმგვარ თვისობრივ განსხვავებას, რომელიც გაამართლებდა მისი გამოყენების ასეთ იმპერატიულ აკრძალვას.

ამასთან ერთად, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ისიც, თუ რა საფრთხის შემცველი შეიძლება იყოს ვიდეო-პაემანი, თუნდაც ხანმოკლე, ან ხანგრძლივ პაემანთან შედარებით, რომლის დროსაც, ჯერ ერთი, მსჯავრდებულსა და პაემანში მონაწილე პირს (პირებს) შორის მყარდება უშუალო, პირდაპირი კონტაქტი, ხოლო, მეორე მხრივ, ხანგრძლივი პაემნის შემთხვევაში, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებული დაწესებულების წარმომადგენელთა მეთვალყურეობის გარეშე შეიძლება იმყოფებოდეს 23 საათის განმავლობაში.

შეზღუდვის კონსტიტუციურობა

საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლის წინაშე თანასწორობის უფლება არ არის აბსოლუტური და დემოკრატიულ სახელმწიფოში შესაძლებელია მისი შეზღუდვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „დიფერენცირებული მოპყრობისას ერთმანეთისაგან უნდა განვასხვაოთ დისკრიმინაციული დიფერენციაცია და ობიექტური გარემოებებით განპირობებული დიფერენციაცია. განსხვავებული მოპყრობა თვითმიზანი არ უნდა იყოს. დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას.“^[8]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, დიფერენცირების არსებობის ყველა ინდივიდუალურ შემთხვევაში მისი დისკრიმინაციულობის მასშტაბი იდენტური არ არის და დამოკიდებულია უთანასწორო მოპყრობის თავისებურებებზე. „ცალკეულ შემთხვევაში ის შეიძლება გულისხმობდეს ლეგიტიმური საჯარო მიზნების არსებობის დასაბუთების აუცილებლობას ... სხვა შემთხვევებში ხელშესახები უნდა იყოს შეზღუდვის საჭიროება თუ აუცილებლობა. ზოგჯერ შესაძლოა საკმარისი იყოს დიფერენციაციის მაქსიმალური რეალისტურობა.“^[9]

დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკის თანახმად, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმების შეფასებისას, ჩარევის ინტენსივობისა და დიფერენცირების ნიშნის გათვალისწინებით, სასამართლო იყენებს რაციონალური დიფერენცირების ან შეფასების მკაცრ ტესტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, დიფერენცირების ინტენსივობის განსაზღვრისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმას, თუ „არსებითად თანასწორი პირები რამდენად მნიშვნელოვნად განსხვავებულ პირობებში იმყოფებიან, დიფერენცირება რამდენად მკვეთრად დააცილებს ამ უკანასკნელთ კონკრეტულ საზოგადოებრივ ურთიერთობებში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობებიდან.“^[10] განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმა ბლანკეტური შინაარსისაა და ითვალისწინებს უფლებაში მაღალი ინტენსივობით ჩარევას, ვინაიდან, კონკრეტულ კატეგორიას მიკუთვნებულ მსჯავრდებულებს სრულად გამორიცხავს ვიდეო-პაემნით სარგებლობის შესაძლებლობისგან. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, თანასწორობის უფლებასთან სადავო ნორმის შესაბამისობის შეფასებისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს მკაცრი ტესტით.

ამდენად, ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისათვის აუცილებელია, პირველ რიგში, დადგინდეს, სადავო რეგულაცია ემსახურება თუ არა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. „მკაცრი ტესტის“ ფარგლებში დიფერენცირების შეფასებისას აუცილებელია დადგინდეს, რამდენად არის სახელმწიფოს მიერ უთანასწორო მოპყრობა აუცილებელი და არსებობს თუ არა დაუძლეველი სახელმწიფო ინტერესი.“^[11] „(...) ასევე მნიშვნელოვანია, რომ შეზღუდვით დაცული სიკეთე უფლებაში ჩარევის შედეგად ხელყოფილ ინტერესზე აღმატებული იყოს.“^[12]

ამასთან ერთად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, თანაზომიერების პრინციპის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“^[13]

შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

წინამდებარე სარჩელით გასაჩივრებული ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნის და ზოგადად, განსახილველი პრობლემის გაანალიზების თვალსაზრისით, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, გარკვეული პარალელი გავავლოთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის გადაწყვეტილებასთან საქმეზე - „გიორგი ქართველიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. აღნიშნულ საქმეში სადავო იყო განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული პატიმრებისათვის ხანგრძლივი პაემნის აკრძალვის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით გათვალისწინებულ ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებასთან მიმართებით. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ საქმის საკონსტიტუციო სასამართლოში არსებითად განსახილველად მიღების შემდგომ აღნიშნული შეზღუდვა გაუქმდა და შესაბამის მსჯავრდებულებს მიეცათ ხანგრძლივი პაემნით სარგებლობის უფლება. მიუხედავად ამისა, სასამართლომ არსებითად განიხილა სადავო ნორმის ძველი რედაქცია და არ დააკმაყოფილა სარჩელი, მაშასადამე, კონსტიტუციის მე-15 მუხლთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად არ სცნო ხანგრძლივი პაემნის უფლების იმპერატიული შეზღუდვა. მიუხედავად ამ გარემოებისა, სასამართლომ გადაწყვეტილებაში ჩამოაყალიბა საკმაოდ საინტერესო შეფასებები და მიდგომები, რომლებიც რელევანტურია წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის მიზნებისთვისაც.

ვინაიდან, როგორც წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში, ისე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ განხილულ, ზემოაღნიშნულ საქმეში განხილვის საგანი იყო ერთ შემთხვევაში ხანგრძლივი, ხოლო, მეორე შემთხვევაში კი, ვიდეო პაემნის უფლება, შესაბამისად, მათი შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნებიც, პრინციპში, მსგავსია.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გაიზიარა განხილულ საქმეში წარმოდგენილი მოპასუხე მხარის პოზიცია, რომლის მიხედვით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვის მიზნებს წარმოადგენდა, თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულების, გარშემომყოფთა, საზოგადოების, სახელმწიფოს და სამართალდამცავი ორგანოების უსაფრთხოების უზრუნველყოფა, დანაშაულისა და არეულობის აღკვეთა.^[14]

უნდა აღინიშნოს, რომ ზემოთ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნები გამომდინარეობს იმ საფრთხეებიდან, რომლებიც, თავის მხრივ, განაპირობებენ შესაბამისი მსჯავრდებულის განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებას. კერძოდ, როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 66² მუხლის შესაბამისად, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში სასჯელის მოსახდელად თავსდება საშიშროების მაღალი რისკის მსჯავრდებული, რომლის პიროვნული თვისებები, კრიმინალური ავტორიტეტი, დანაშაულის ჩადენის მოტივი, დამდგარი მართლსაწინააღმდეგო შედეგი ან/და თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში გამოვლენილი ქცევა მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის ან შეიძლება შეუქმნას თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებას ან გარშემომყოფთ, აგრეთვე საზოგადოების, სახელმწიფოს ან/და სამართალდამცველი ორგანოების უსაფრთხოებას.

მაშასადამე, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულის უფლებათა შეზღუდვა უნდა ემსახურებოდეს დაწესებულების ან გარშემომყოფთა, აგრეთვე საზოგადოების, სახელმწიფოს ან/და სამართალდამცველი ორგანოების უსაფრთხოებას. ყოველივე აღნიშნული კი, უდავოდ წარმოადგენს მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ მიზანს.

გამოსადეგობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავად არ ნიშნავს, რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულია. შეზღუდვის თანაზომიერებისათვის ასევე აუცილებელია, დაკმაყოფილებული იყოს გამოსადეგობის მოთხოვნაც. თავის მხრივ, ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას, „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი ... ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის - რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას.“^[15]

განსახილველ შემთხვევაში, სადავო ნორმით, გარკვეული კატეგორიის - განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულებისათვის გათვალისწინებულია ვიდეო-პაემნის უფლებით სარგებლობის იმპერატიული აკრძალვა.

იმის გათვალისწინებით, რომ ვიდეო-პაემანი არის ტელეხიდი მსჯავრდებულსა და პაემანში მონაწილე პირებს შორის - დისტანციური კომუნიკაციის საშუალება, მისი განხორციელების დროს, იგივე ხანგრძლივი პაემანისგან განსხვავებით, აბსოლუტურად გამორიცხულია, მაგალითად, აკრძალული ნივთების გადაცემა პატიმრისთვის. გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 17¹ მუხლის მე-6 ნაწილის შესაბამისად, „საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევების გარდა, პენიტენციური დაწესებულებისა და სააგენტოს წარმომადგენლები ახორციელებენ მსჯავრდებულთან ვიდეოპაემნის ვიზუალურ ან/და ელექტრონული საშუალებით მეთვალყურეობას, მაგრამ მოსმენის გარეშე.“ ამრიგად, ვიდეო-პაემანის მოსმენის გარეშე განხორციელების შემთხვევაში არსებობს, პაემნის მონაწილეთა შორის გარკვეული საფრთხის შემცველი, უკანონო ინფორმაციის გაცვლის რისკი.

უნდა აღინიშნოს, რომ პატიმრობის კოდექსის შესაბამისად, მაღალი რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში ხშირად მოთავსებული არიან ქურდულ სამყაროსთან, ან ტერორიზმთან დაკავშირებული პირები, ასევე მსჯავრდებულები, რომლებსაც ჰქონდა ციხიდან გაქცევის მცდელობა. შესაბამისად, ამ კატეგორიის პატიმართა ნებისმიერი, თუნდაც დისტანციური კონტაქტი გარე სამყაროსთან, განსაკუთრებით კი, მათ დანაშაულებრივ საქმიანობასთან კავშირში მყოფ პირებთან, ყოველთვის შეიცავს გარკვეულ რისკებს, რომელთა გამორიცხვის თვალსაზრისით სახელმწიფოს ფართო დისკრეცია შეიძლება გააჩნდეს.

გარშემომყოფთათვის და ზოგადად დაწესებულების მართლწესრიგისთვის გარკვეული საფრთხე შეიძლება მომდინარეობდეს აგრეთვე შესაბამისი მსჯავრდებულის ქცევიდან, როდესაც ხდება მისი გაყვანა ვიდეო-პაემანის, სატელეფონო საუბრის, ან ხანმოკლე პაემანზე, რისი გათვალისწინებაც ასევე მნიშვნელოვანია ამ უფლებების რეალიზაციის დროს.

შესაბამისად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვა უდავოდ ამცირებს მაღალი რისკის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულისაგან მომდინარე საფრთხეებს და უზრუნველყოფს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას.

აუცილებლობა

სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვის, როგორც აუცილებელი ღონისძიების შეფასებისას, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ მსჯავრდებულს გარესამყაროსთან კონტაქტის უფლება შეიძლება გააჩნდეს მხოლოდ „...იმ ხარისხით, რაც თავსებადია სასჯელის სახით თავისუფლების აღკვეთის გამოყენებასთან და რომლის უზრუნველყოფაც არ მოითხოვს სახელწმიფოსგან არაგონივრულად მძიმე ტვირთს.“^[16] შესაბამისად, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია გავაანალიზოთ, მაღალი რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულისთვის ვიდეო-პაემანით სარგებლობის უფლების მიცემის შემთხვევაში, სახელმწიფოსთვის რამდენად არაგონივრულად მძიმე ტვირთს წამოადგენს ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნების უზრუნველყოფა. ამ მხრივ კი, შესაძლებელია ერთმანეთს შევადაროთ, ერთი მხრივ, ვიდეო-პაემანის, ხოლო, მეორე მხრივ, სატელეფონო საუბრის, ხანმოკლე და ხანგრძლივი პაემნის განხორციელების წესები.

უპირველეს ყოვლისა უნდა აღინიშნოს, რომ ვიდეო-პაემანი წარმოადგენს დისტანციური ელექტრონული კომუნიკაციის საშუალებას და თავისი ბუნებით, ისევე, როგორც მისგან მომავალი საფრთხეებისა, თუ ამ საფრთხეების განეიტრალების მეთოდების თვალსაზრისით, უფრო მეტად შესადარებელი შეიძლება იყოს სატელეფონო საუბართან. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ თანამედროვე ელექტრონული კომუნიკაციების საშუალებების განვითარების კვალდაკვალ, მან, მომავალში, შესაძლებელია მთლიანად ჩაანაცვლოს სატელეფონო კომუნიკაციის საშუალებები, მათ შორის, პენიტენციურ დაწესებულებაში. ამავე დროს, მისგან მომავალი რისკების მხრივ, ის ასევე შედარებადია ხანმოკლე და ხანგრძლივ პაემანთან, რომლითაც, როგორც უკვე ითქვა, ასევე სარგებლობენ შესაბამისი კატეგორიის მსჯავრდებული პატიმრები.

როგორც უკვე ითქვა, ვიდეო-პამენით სარგებლობის ზოგად წესებს განსაზღვრავს საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 17¹ მუხლი. აღნიშნული მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, ვიდეო-პაემნით სარგებლობის უფლება მსჯავრდებულს ეზღუდება დისციპლინური სახდელის მოხდის, დისციპლინური პატიმრობის ან პენიტენციურ დაწესებულებაში განსაკუთრებული პირობების შემოღებისა და კრიზისული ვითარების პერიოდში.

უნდა აღინიშნოს, რომ დისციპლინური სახდელი, ისევე როგორც დისციპლინური პატიმრობა წარმოადგენს დისციპლინური დარღვევისათვის გათვალისწინებულ სანქციას, რომლიც პირდაპირ უკავშირდება მსჯავრდებულის ქცევას პენიტენციურ დაწესებულებაში. პატიმრობის კოდექსის მე-80 მუხლი განსაზღვრავს დისციპლინური დარღვევის სახეებს. კერძოდ, ესენია იმგვარი ქმედებები, რომლებიც არღვევს დაწესებულების დებულებას, ზიანს აყენებს წესრიგსა და უსაფრთხოებას, თუმცა არ შეიცავს დანაშაულის ნიშნებს. ასეთ ქმედებებად, მაგალითად, მიჩნეულია, დაწესებულების მოსამსახურისა და სხვა უფლებამოსილი პირისადმი მათ მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობების შესრულებისას დაუმორჩილებლობა ან მათთვის სხვაგვარი წინააღმდეგობის გაწევა, ისევე, როგორც განზრახი ქმედების ჩადენა, რომელიც საფრთხეს უქმნის სხვა პირის სიცოცხლეს ან/და ჯანმრთელობას, აგრეთვე სხვა პირის ღირსებისა და ხელშეუხებლობის შელახვა და ა.შ.

გასათვალისწინებელია ასევე პატიმრობის კოდექსის 17¹ მუხლის მე-3 ნაწილი, რომლის თანახმად, მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემნის ორგანიზებას მსჯავრდებულის წერილობითი თანხმობის საფუძველზე უზრუნველყოფს პენიტენციური დაწესებულება, ხოლო პენიტენციური დაწესებულების გარეთ - სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - დანაშაულის პრევენციის, არასაპატიმრო სასჯელთა აღსრულებისა და პრობაციის ეროვნული სააგენტო. გარდა ამისა, ნიშანდობლივია, რომ ამავე მუხლის 17¹ მუხლის მე-6 ნაწილის შესაბამისად, პენიტენციური დაწესებულებისა და ზემოაღნიშნული სააგენტოს წარმომადგენლები ახორციელებენ მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემნის ვიზუალური ან/და ელექტრონული საშუალებით მეთვალყურეობას - მოსმენის გარეშე. ამრიგად, სახელმწიფოს მხრიდან, მათ შორის, ელექტრონული საშუალებების გამოყენებით კონტროლდება არა მხოლოდ მსჯავრდებული, არამედ პაემანში მონაწილე დანარჩენი პირები, განსხვავებით იგივე სატელეფონო საუბრისგან, რომლის დროსაც ამგვარი კონტროლი გამორიცხულია - განსაკუთრებით, თუ ვისთან საუბრობს მსჯავრდებული. მართალია, მას მხოლოდ წინასწარ განსაზღვრულ ტელეფონის ნომრებზე დარეკვის საშუალება აქვს, თუმცა, მიუხედავად ამისა, თუ ვისთან და რა თემაზე საუბრობს მსჯავრდებული, გარკვეული, კანონმდებლობით გათვალისწინებული გამონაკლისების გარდა, ეს შესაძლებელია უცნობი იყოს დაწესებულების, თუ სამართალდამცავი ორგანოებისათვის.

ვიდეო-პაემნის კონტროლის თვალსაზრისით, მხედველობაშია ასევე მისაღები, საქართველოს სასჯელაღსრულების, პრობაციისა და იურიდიული დახმარების საკითხთა მინისტრის 2011 წლის 5 აპრილის #55 ბრძანებით დამტკიცებული მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემნით სარგებლობის წესი. აღნიშნული წესის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, მსჯავრდებულთან ვიდეო-პემნის მსურველი პირების რეგისტრაციას, შესაბამისი გრაფიკის შედგენას, განსაზღვრული დაწესებულებების შესაბამის ინფორმირებას, ვიდეო-პაემნის გამართვის პროცესის კოორდინაციასა და მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემნის მსურველ პირთა მიღება-დაკავშირებას უზრუნველყოფს არასაპატიმრო სასჯელთა აღსრულებისა და პრობაციის ეროვნული სააგენტო (შემდგომში - სააგენტო) მისი ტერიტორიული ორგანოების - არასაპატიმრო სასჯელთა აღსრულებისა და პრობაციის ბიუროების მატერიალურ-ტექნიკური და საკადრო რესურსების გამოყენებით. მაშასადამე, მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემნის მსურველი პირები, პაემანში მონაწილეობას იღებენ სააგენტოს მატერიალ-ტექნიკური რესურსების გამოყენებით, ამავე სააგენტოს წარმომადგენელთა სრული კონტროლის ფარგლებში რაც, თავის მხრივ, პრაქტიკულად გამორიცხავს ამ პირების მხრიდან კომუნიკაციის საშუალებით სხვადასხვა, უკანონო მანიპულაციის შესაძლებლობას. გარდა ამისა, ზემოაღნიშნული ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, ვიდეო პაემანი შესაძლებელია ნებისმიერ დროს შეწყდეს უსაფრთხოების დაცვის მიზნით.

განსხვავებით, მაგალითად, სატელეფონო საუბრისგან, სააგენტო და პენიტენციური დაწესებულება, ისე, როგორც ხანმოკლე პაემნის შემთხვევაში, სრულად ამოწმებენ ვიდეო-პაემანში მონაწილე პირებს. ასე, მაგალითად, ბრძანებით დამტკიცებული წესის მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემანის მსურველი პირის განცხადება უნდა შეიცავდეს შემდეგ ინფორმაციას: ამ პირისა და მსჯავრდებულის საიდენტიფიკაციო მონაცემებს (პირადი ნომრის ჩათვლით); განმცხადებლის საკონტაქტო მონაცემებს; მითითებას ამ პირის კავშირის შესახებ მსჯავრდებულთან და ა.შ.

იგივე მე-3 მუხლის 11¹ და 12² პუნქტების თანახმად, ვიდეო-პაემნის მსურველი პირი, ვიდეო-პაემნის ოთახში შესვლამდე, ექვემდებარება ვიზუალურ დათვალიერებას, ასევე, გადის შემოწმებას ხელის მეტალმძებნით/თაღური მეტალმძებნით ან სკანერით. ამასთან, დაუშვებელია ვიდეო-პაემანის ოთახში ცივი ან ცეცხლსასროლი იარაღის, ფოტო-აუდიო-ვიდეოტექნიკის და ფიქსაციის სხვა საშუალებების, მათ შორის, მობილური ტელეფონის შეტანა. ვიდეო-პაემანის მსურველი პირის მიერ მითითებული ნივთების დატოვებაზე უარის თქმის შემთხვევაში კი, იგი არ დაიშვება ვიდეო-პაემნის ოთახში.

როგორც უკვე აღინიშნა, უსაფრთხოების თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია ასევე არ მოხდეს ვიდეო-პაემნის მეშვეობით ისეთი ინფორმაციის გაცვლა, რომელიც, მაღალი განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული პატიმრის პიროვნების გათვალისწინებით, საფრთხის შემცველი იქნებოდა თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულების ან გარშემომყოფთათვის, აგრეთვე საზოგადოების, სახელმწიფოს ან/და სამართალდამცველი ორგანოებისათვის. ამ თვალსაზრისით, მიგვაჩნია, რომ საფრთხე გაცილებით უფრო დაბალია ვიდრე სატელეფონო საუბრის შემთხვევაში, რომლის დროსაც, შეიძლება საერთოდ უცნობი იყოს, თუ ვისთან საუბრობს მსჯავრდებული. სატელეფონო საუბრისგან განსხვავებით, ვიდეო-პაემნის შემთხვევაში სააგენტო და დაწესებულება სრულად ფლობს პაემანში მონაწილეთა ვინაობის თაობაზე ინფორმაციას. ამ პირობებში, მსჯავრდებულის რისკის გათვალისწინებით, შესაძლებელია გამოყენებული იქნეს უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიება და შეიზღუდოს გარკვეული კატეგორიის პირებთან ვიდეო-პაემნის მოწყობის შესაძლებლობა, ისე, როგორც ეს ხანმოკლე პაემნის დროს ხდება.

გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 17¹ მუხლის მე-6 ნაწილი, რომლის თანახმად, „საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებული შემთხვევების გარდა, პენიტენციური დაწესებულებისა და სააგენტოს წარმომადგენლები ახორციელებენ მსჯავრდებულთან ვიდეოპაემნის ვიზუალურ ან/და ელექტრონული საშუალებებით მეთვალყურეობას, მაგრამ მოსმენის გარეშე“. ამგვარად, საქართველოს კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, შესაძლებელია ასევე განხორციელდეს საუბრის მოსმენა. მაშასადამე, იგივე ხანმოკლე პაემნისგან განსხვავებით,^[17] ვიდეო-პაემანი შეიძლება დაექვემდებაროს კონტროლის უფრო ინტენსიურ მეთოდს. ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, მაგალითად, საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს #6 პენიტენციური დაწესებულების დებულება, რომლის 43-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „დასაბუთებული ეჭვის არსებობისას დაწესებულებას უფლება აქვს, მოისმინოს და ჩაიწეროს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სატელეფონო საუბრები, რის შესახებაც მას წინასწარ ეცნობება.“.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ვიდეო-პაემანი, როგორც თავისი ბუნებით, ისე მისი განხორციელების წესების გათვალისწინებით, ზემოაღნიშნული ლეგიტიმური მიზნების თვალსაზრისით, გაცილებით უფრო ნაკლები საფრთხის მატარებელია ვიდრე სატელეფონო საუბარი და ხანმოკლე პაემანი, რომ არაფერი ვთქვათ ხანგრძლივ პაემანზე, რომლის დროსაც, მათ შორის, მაღალი რისკის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებული მთელი 23 საათის განმავლობაში იმყოფება მეთვალყურეობის გარეშე. გარდა ამისა, პრაქტიკულად, ვიდეო-პაემანი შეიძლება სრულად დაექვემდებაროს სახელმწიფოს ეფექტურ კონტროლს (მონიტორინგის თვალსაზრისით), რასაც ფაქტიურად მინიმუმამდე დაყავს შესაბამისი საფრთხეები.

გარდა ამისა, სახელმწიფოს ხელში არის ვიდეო-პაემნით სარგებლობის უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალებები, რომლებიც შესაბამისი საფრთხის არსებობის თუნდაც ეჭვის შემთხვევაში, უზრუნველყოფენ კანონით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას, მაგალითად, ვიდეო-პაემნის შინაარსობრივი მონიტორინგი, საუბრის ჩაწერა, მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემანის უფლების შეზღუდვა გარკვეული კატეგორიის პირთათვის. შესაძლებელია ასევე, მსჯავრდებულთან ვიდეოპაემანის მსურველები დაექვემდებარონ კიდევ უფრო ინტენსიურ კონტროლს, რომლის დროსაც მათ აეკრძალება, მაგალითად, ბეჭდური მასალის, სხვადასხვა ნახაზების, თუ ინსტრუქციების შეტანა და ა.შ. ყველა ეს ღონისძიება, ვიდეო-პაემანს გაცილებით უფრო უსაფრთხოდ აქცევს ვიდრე სატელეფონო საუბარი, ხანმოკლე თუ ხანგრძლივი პაემანი.

ამდენად, ზოგადად ვიდეო-პაემნის ბუნება და მისი განხორციელების როგორც ტექნიკური პირობები, ისე მისი მარეგულირებელი წესები, შეიძლება ითქვას, რომ სახელმწიფოს არ აკისრებს უსაფრთხოების ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის თვალსაზრისით არაგონივრულად მძიმე ტვირთს.

ამ პირობებში კი, ვიდეო-პაემნით სარგებლობის აბსოლუტური, იმპერატიული აკრძალვის გამართლებას, შესაძლებელია ასევე წარმოადგენდეს, განსაკუთრებული რისკის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულის გარესამყაროსთან კონტაქტების მაქსიმალური შეზღუდვა, იმ პირობებში, როდესაც შესაბამისი პირი ისედაც უზრუნველყოფილია სატელეფონო საუბრის, ხანმოკლე, თუ ხანგრძლივი პაემნით სარგებლობის უფლებებით.

მიგვაჩნია, რომ მხოლოდ ეს არგუმენტი ვერ გამოდგება სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვის კონსტიტუციურად მიჩნევის საფუძვლად. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ ვიდეო-პაემანი წარმოადგენს ხანმოკლე პაემნის ერთგვარ ალტერნატივას. ბუნებრივია, ნებისმიერი პატიმრისთვის ახლობელ ადამიანებთან უშუალო, პირდაპირი კონტაქტი ყოველთვის უფრო მეტად სასურველია. სწორედ ამ მიზნით, საქართველოს პატიმრობის კოდექსის 46-ე მუხლის მე-3 ნაწილი ითვალისწინებს, რომ მსჯავრდებული, როგორც წესი, სასჯელს იხდის მისი ან მისი ახლო ნათესავის საცხოვრებელი ადგილიდან ყველაზე ახლოს მდებარე, შესაბამისი ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში. თუმცა, იგივე ნორმა მიუთითებს ამავე მუხლის მე-4 ნაწილით გათვალისწინებულ გამონაკლისზე, რომლის თანახმად, სასჯელის შემდგომი მოხდის მიზნით მსჯავრდებული სამსახურის დირექტორის გადაწყვეტილებით შეიძლება გადაყვანილ იქნეს სხვა პენიტენციურ დაწესებულებაში, მათ შორის, მსჯავრდებულის საშიშროების რისკის გათვალისწინებით.

გასათვალისწინებელია ისიც, რომ დღეს საქართველოში მოქმედებს მხოლოდ 2 განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულება. ასეთ პირობებში, არ არის გამორიცხული, რომ მსჯავრდებული, რომელის ოჯახიც, პირობითად, ლაგოდეხში ცხოვრობს, სასჯელს იხდიდეს ბათუმის განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში. ამდენად, მაღალი რისკის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულის ოჯახის წევრებმა, შესაძლებელია ძალიან ხშირად ვერ შეძლონ ხანმოკლე პაემანის გამოყენება. ამიტომ, ვიდეო-პაემანი შესაძლებელია მათთვის იყოს ალტერნატიული და მსჯავრდებულთან ვიზუალური კავშირის ერთადერთი საშუალებაც კი. როგორც საქართველოს პატიმრობის კოდექსის მე-17 მუხლის პირველი ნაწილითაა დადგენილი, აკრძალულია ბრალდებულის/მსჯავრდებულის სრული იზოლაცია.

ვიდეო-პაემნის მნიშვნელობა კიდევ უფრო შეიძლება გაიზარდო, მაგალითად, ისეთი გარემოებების დროს, როგორიცაა Covid-19-თან დაკავშირებით პენიტენციურ დაწესებულებაში პატიმართა მონახულებაზე დაწესებული შეზღუდვები და ა.შ.

გარდა ამისა, მაღალი რისკის თავისუფლების აღკვეთი დაწესებულებაში, ხშირად, ხანმოკლე პაემანში მონაწილეთა რაოდენობა შეზღუდულია 2 სრულწლოვანი პირით, ან ერთი სრულწლოვანითა და არასრულწლოვანით. ვიდეო-პაემნით სარგებლობის წესების მე-3 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე კი, მსჯავრდებულთან ვიდეო-პაემანზე ერთდროულად დაიშვება არაუმეტეს 3 პირისა, ხოლო, დასაშვებ პირთა ლიმიტი არ ვრცელდება 10 წლამდე ბავშვებზე. მაშასადამე, ვიდეო-პაემანი, რიგ შემთხვევებში, შეიძლება წარმოადგენდეს ოჯახის წევრებთან ხანმოკლე პაემანის ერთადერთ ღირებულ ალტერნატივას.

რაც შეეხება იმ არგუმენტს, რომ მსჯავრდებულისაგან შესაძლებელია მომდინარეობდეს პენიტენციური დაწესებულების თანამშრომლებზე თავდასხმის საფრთხე და ამ მიზნით, შესაძლებელია მაქსიმალურად შემცირდეს პირის საკნიდან გამოყვანის სიხშირე, ვერც ეს არგუმენტი გამოდგება ნორმით გათვალისწინებული იმპერატიული აკრძალვის გამართლებად. ჯერ ერთი, უნდა აღინიშნოს, რომ ნებისმიერი პატიმარი, თუ მას არ აქვს დაკისრებული ადმინისტრაციული სახდელი, ნებისმიერ შემთხვევაში სარგებლობს სატელეფონო საუბრის და ხანმოკლე პაემნის უფლებებით.

გარდა ამისა, თვითონ პატიმრობის კოდექსის 66² მუხლი აკეთებს გარკვეულ განსხვავებას მაღალი რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ მსჯავრდებულებს შორის მათგან მომდინარე საფრთხის რეალურობის თვალსაზრისით. ასე, მაგალითად, 66² მუხლში აღნიშნულია, რომ დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებული მნიშვნელოვან საფრთხეს უქმნის, ან შეიძლება შეუქმნას თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებას ან გარშემომყოფთ, აგრეთვე საზოგადოების, სახელწმიფოს ან/და სამართალდამცველი ორგანოების უსაფრთხოებას. ამგვარად, აღნიშნული ნორმის შინაარსიდან გამომდინარე, მსჯავრდებული საფრთხეს უქმნის, ან შეიძლება შეუქმნას გარშემომყოფთ, რაც იმას ნიშნავს, რომ საფრთხე შეიძლება იყოს რეალური და გამომდინარეობდეს კონკრეტული, ობიექტური მონაცემებიდან, რომლებიც, თავის მხრივ, შეიძლება, ამ მსჯავრდებულის წინარე ქცევასაც ეფუძნებოდეს. შესაბამისად, თუ მსჯავრდებულისაგან რეალური საფრთხე მომდინარეობს, ასეთ უკიდურეს შემთხვევაში, შესაძლებელია ამ კატეგორიის მსჯავრდებულებს, მხოლოდ საფრთხის არსებობის მანძილზე, გარკვეული დროით შეეზღუდოთ რაიმე უფლებით სარგებლობა ან ამ უფლებით სარგებლობის სიხშირე.

ზემოაღნიშნულ არგუმენტთან დაკავშირებით, გასათვალისწინებელია ასევე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციაც, რომლის შესაბამისად, „...თუ მოპასუხე მიიჩნევს, რომ არსებობს ... შეღავათით ბოროტად სარგებლობის საფრთხეები, იგი უფლებამოსილია, შემოიღოს ამ საფრთხეების აღმოფხვრისკენ ვიწროდ მიმართული ზორმები“ (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 ივლისის №1/2/671 გადაწყვეტილება საქმეზე „სსიპ „საქართველოს ევანგელურ-ბაპტისტური ეკლესია”, ააიპ „საქართველოს სიცოცხლის სიტყვის ეკლესია”, სსიპ „ქრისტეს ეკლესია”, სსიპ „საქართველოს სახარების რწმენის ეკლესია”, ააიპ „მეშვიდე დღის ქრისტიან-ადვენტისტთა ეკლესიის ტრანსკავკასიური იუნიონი”, სსიპ „ლათინ კათოლიკეთა კავკასიის სამოციქულო ადმინისტრაცია”, ააიპ „ქართველ მუსლიმთა კავშირი”, სსიპ „წმინდა სამების ეკლესია” საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39). ამ მხრივ, გვსურს ხაზი გავუსვათ იმ გარემოებას, რომ როდესაც პატიმრის მხრიდან, რომელიმე საკუთარი უფლების განხორციელების (მაგალითად, პაემანზე, ან ტელეფონით სასაუბროდ გაყვანის) დროს მომდინარეობს გარკვეული, მაგალითად, ძალადობის საფრთხე, ევროპული პენიტენციური წესების თანახმად, ამ საფრთხის შესაბამისად უნდა გაძლიერდეს შესაბამისი დაცვა და იგი, a priori, არ უნდა იქცეს ამ უფლების გამოყენებაზე პატიმრისათვის ბლანკეტურად, უარის თქმის საფუძველი.^[18]

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ ვიდეო-პაემნით სარგებლობა, საფრთხის თვალსაზრისით არათუ აღემატება სატელეფონო საუბარს, ხანმოკლე და ხანგრძლივ პაემანს, არამედ, პირიქით, გაცილებით უსაფრთხოა და მისი გამოყენებისას, მინიმუმამდეა დაყვანილი მსჯავრდებულის პიროვნებისგან მომავალი რისკები. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ ხანმოკლე პაემანთან დაკავშირებით განაცხადა, „თავისუფლების აღკვეთის სახით სასჯელის გამოყენებასთან იმთავითვე შეუთავსებელი არ არის მსჯავრდებული პირის შესაძლებლობა, რომ გარკვეული დროით ინტიმურ გარემოში ჰქონდეს კონტაქტი ოჯახის წევრებთან. ამავდროულად, როგორც მოწმეთა ჩვენებები და არსებული საკანონმდებლო სისტემის ანალიზი ცხადყოფს, ამგვარი კავშირის უზრუნველყოფა სახელწმიფოსგან არ მოითხოვს არაგონივრულ, გადაულახავ ძალისხმევას და მისი ადმინისტრირება არსებული რესურსების პირობებში შესაძლებელია.“^[19] იგივე შეფასება თავისუფლად შეიძლება გამოვიყენოთ ვიდეო-პაემანთან დაკავშირებითაც.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებას, ვინაიდან, იგივე მიზნის მიღწევა შესაძლებელია უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიებების გამოყენებით, ისე, რომ იმპერატიულად არ შეიზღუდოს ვიდეო-პაემნით სარგებლობის უფლება. ამიტომ, ვიდეო-პაემნის აბსოლუტური აკრძალვა ვერ აკმაყოფილებს თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნას და საჭიროზე მეტად ზღუდავს მსჯავრდებულთა უფლებას. შესაბამისად, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ მსჯავრდებულებს, დახურული ტიპის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ მსჯავრდებულებთან შედარებით, დისკრიმინაციულად აქვთ ვიდეო-პაემნით სარგებლობის უფლება შეზღუდული, იმ პირობებში, როდესაც მათ თანაბრად მიუწვდებათ ხელი სატელეფონო საუბარზე, ხანმოკლე და ხანგრძლივ პაემანზე. ამდენად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველ პუნქტს.

ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების დარღვევა

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტს და არღვევს ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას. როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულების ხანგრძლივი პაემნით სარგებლობის უფლების აკრძალვა განიხილა სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.^[20] შესაბამისად, ჩვენს მოთხოვნას აქვს მიმართება კონსტიტუციის დასახელებულ მუხლთან.

უპირველესყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პატიმრობაში მყოფი პირი განაგრძობს ყველა კონსტიტუციური უფლებით სარგებლობას, გარდა იმ უფლებების, რომელთა აბსოლუტურ შეზღუდვას თავად კონსტიტუცია ითვალისწინებს.“^[21] საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „...ადამიანის უფლებათა დაცვის არაერთი საერთაშორისო თუ რეგიონული სამართლებრივი დოკუმენტი პირდაპირ მიუთითებს თითოეული თავისუფლებააღკვეთილი პირის უფლებაზე, მოექცნენ ჰუმანურად და პატივი სცენ მის პიროვნულ ღირსებას (მაგალითისათვის, გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტის მე-10 მუხლი; „პატიმართა მოპყრობის ძირითადი პრინციპების შესახებ“ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეის 1990 წლის 14 დეკემბრის 45/111 რეზოლუციის პირველი და მე-5 მუხლები; გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის გენერალური ასამბლეის 2015 წლის 17 დეკემბრის რეზოლუციით დამტკიცებული „პატიმრებთან მოპყრობის შესახებ განახლებული მინიმალური სტანდარტული წესების („ნელსონ მანდელას წესები“)“ წესი №1).“^[22]

გარდა ამისა, როგორც სასამართლომ აღნიშნა, „პირისათვის კანონის საფუძველზე ფიზიკური თავისუფლების აღკვეთა და ფაქტი, რომ ის სახელმწიფოს ეფექტური კონტროლის ქვეშ იმყოფება, არ გულისხმობს, რომ პირი კარგავს უფლებას, სახელმწიფოს მხრიდან მისი, როგორც ინდივიდის, პატივისცემაზე და, შესაბამისად, იმ უფლებათა სუბიექტობაზე, რომლებზეც თავისუფლებააღკვეთილი პირის სტატუსი შეუქცევად გავლენას არ ახდენს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, სასჯელის მიზნების აღსრულების პროცესში განსაკუთრებით მაღალია სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის ტვირთი, მათ შორის პირის იმ სამართლებრივ თუ საყოფაცხოვრებო პირობებში მოთავსების თვალსაზრისით, რამაც, საბოლოო ჯამში, შესაძლებელი უნდა გახადოს რესოციალიზაციის მიზნის მიღწევა (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II- 47).“^[23]

უნდა აღინიშნოს, რომ „თავისუფლების აღკვეთის ვადის ამოწურვის შემდგომ მსჯავრდებულის რესოციალიზაციისა და საზოგადოებაში წარმატებით რეინტეგრაციისათვის განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება თავისუფლების აღკვეთის პროცესში ცალკეული ძირითადი უფლებით სრულყოფილად სარგებლობის შესაძლებლობას. აღსანიშნავია ის უფლებრივი გარანტიები, რომლებიც ობიექტურად აბალანსებს ფიზიკური თავისუფლების აღკვეთის ნეგატიურ შედეგებს, უკეთესობისკენ ცვლის პირის ცხოვრების წესს, ხელს უწყობს მის ინტელექტუალურ და სოციალურ განვითარებას და აძლევს შესაძლებლობას, შეინარჩუნოს კონტაქტი გარე სამყაროსთან. ასეთ უფლებებს, პირველ რიგში, მიეკუთვნება ოჯახური ცხოვრების უფლება. რესოციალიზაციის და შემდგომი დანაშაულების ჩადენის პრევენციის საქმეში ძალიან დიდია ოჯახური ურთიერთობების შენარჩუნებისა და წახალისების, ოჯახის წევრებთან სტაბილური ემოციური კავშირის შენარჩუნების მნიშვნელობა. ოჯახური კავშირების შენარჩუნებას უდიდესი მნიშვნელობა აქვს ასევე მსჯავრდებულის მიერ საკუთარი პიროვნების განვითარებისა და იდენტობის განსაზღვრისათვის, რათა ამ უკანასკნელმა საკუთარი თავის იდენტიფიცირება არ დააფუძნოს მსჯავრდებულის სტატუსს, რაც მნიშვნელოვნად გაართულებს საზოგადოებაში მის ინტეგრაციას.“^[24]

საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „...პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლების დაცვის ფარგლები და სტანდარტები, ცხადია, განსხვავებულია თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულების სპეციფიკის გათვალისწინებით. „პენიტენციურ დაწესებულებაში მოთავსებული პირები, ცხადია მიეკუთვნებიან ... პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებით დაცულ სუბიექტებს. თუმცა, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ის გარემოება, რომ აღნიშნული პირები თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში იმყოფებიან, რაც პირადი ცხოვრების დაცულობის მოლოდინის ხარისხს მნიშვნელოვნად ამცირებს სხვა პირებთან შედარებით. შესაბამისად, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლების ცალკეული კომპონენტების კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტები შესაძლოა განსხვავდებოდეს იმ სტანდარტებისაგან, რომლებიც ვრცელდება იმ პირებზე, რომლებიც არ იმყოფებიან პენიტენციურ დაწესებულებაში“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/4/665,683გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნანა ფარჩუკაშვილი საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-101). მაგალითად, „პატიმარი უზრუნველყოფილია უფლებით შექმნას ოჯახი, მაგრამ შეზღუდულია შესაძლებლობაში შეხვდეს ოჯახის წევრებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის №1/2/458 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით სართანია და ალექსანდრე მაჭარაშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-10). ოჯახური ცხოვრების უფლება განეკუთვნება იმ ძირითად უფლებათა კატეგორიას, რომელთა დაცვის კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტი განსხვავებულია თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული პირების მიმართ. მსჯავრდებულს აქვს prima facie უფლება, დაამყაროს და შეინარჩუნოს ოჯახური ურთიერთობები, კავშირი ჰქონდეს საკუთარი ოჯახის წევრებთან პირადად თუ კომუნიკაციის დისტანციური საშუალებებით. ამავდროულად, ოჯახის წევრებთან კავშირს ვერ ექნება მუდმივი, უწყვეტი ხასიათი, ისევე როგორც კომუნიკაციის პროცესი ვერ დაექვემდებარება პრივატულობის ისეთ ხარისხს, როგორც ეს შესაძლებელია იმ პირებთან მიმართებით, რომლებიც არ არიან მოთავსებული თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში.“^[25]

ამასთან, „მიუხედავად იმისა, რომ უდავო და ნათელია დამნაშავის რესოციალიზაციისა და საზოგადოებაში ეფექტურად რეინტეგრაციის მნიშვნელობა, აღნიშნული არ წარმოადგენს თავისუფლების აღკვეთის, როგორც სასჯელის ერთადერთ მიზანს. თავისუფლებააღკვეთილი პირის ეფექტური რესოციალიზაციის ინტერესით გამართლებული ვერ იქნება აღნიშნული პირისათვის საკუთარი ოჯახის წევრებთან კონტაქტის იმ ხარისხითა და ინტენსივობის შენარჩუნება, რომელიც დაამცრობს ან შეუძლებელს გახდის სასჯელის სხვა მიზნების მიღწევას, აზრს დაუკარგავს პირის იზოლირებას საზოგადოებისგან და ილუზორულს გახდის არსებულ ობიექტურ განსხვავებას თავისუფლებააღკვეთილ მსჯავრდებულსა და თავისუფლებაში მყოფ პირს შორის.“^[26]

ამდენად, თავისუფლების აღკვეთის სახით სასჯელის გამოყენებას, თავისთავად, თან სდევს ოჯახის წევრებთან და გარესამყაროსთან კავშირის ქონის შესაძლებლობის შეზღუდვა. შესაბამისად, პირადი და ოჯახური ცხოვრების უფლებით დაცული არ არის თავისუფლებააღკვეთილი პირის შესაძლებლობა, რომ შეუზღუდავი კავშირი ჰქონდეს ოჯახის წევრებთან. ამავდროულად, თავისუფლების აღკვეთის სახით სასჯელის გამოყენება არ გულისხმობს პირის აბსოლუტურ იზოლირებას და მისთვის ოჯახის წევრებთან კონტაქტის სრულ აკრძალვას. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონის საფუძველზე თავისუფლებააღკვეთილი პირის პირადი და ოჯახური ცხოვრების ძირითადი უფლებით დაცული სფერო მოიცავს პირის შესაძლებლობას, იმ ხარისხით და ინტენსივობით შეინარჩუნოს კავშირი ოჯახის წევრებთან, რაც თავსებადი იქნება თავისუფლების აღკვეთის ღონისძიების ბუნებასთან და აღნიშნული ღონისძიების გამოყენების ლეგიტიმურ მიზნებთან.^[27]

როგორც უკვე აღინიშნა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, თავისი 2019 წლის 28 მაისის №2/1/704 გადაწყვეტილებით არ დააკმაყოფილა კონსტიტუციური სარჩელი და არაკონსტიტუციურად არ სცნო მაღალი რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ მსჯავრდებულთათვის ხანგრძლივი პაემნის აკრძალვა. მიუხედავად ამისა, მიგვაჩნია, რომ ვიდეო-პაემანი თვისობრივად განსხვავდება ხანგრძლივი პაემნისგან, რის გამოც უსაფრთხოების თვალსაზრისით სახელმწიფოს არ აკისრებს არაგონივრულ და დაუძლეველ ტვირთს. შესაბამისად, ჩვენი აზრით, იგი, როგორც თავისი ბუნებით, ისე ტექნიკური განხორციელების თავისებურებით, თუ განხორციელების წესებით, სრულად თავსებადია განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში არსებულ უსაფრთხოების მოთხოვნებთან.

უფლების დარღვევის დასაბუთება

შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი და გამოსადეგობა

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ მაღალი რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულებისათვის ვიდეო-პაემნით ოჯახთან ურთიერთობის შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზნებისა და აკრძალვის ღონისძიების გამოსადეგობასთან დაკავშირებული არგუმენტაციის თვალსაზრისით, რელევანტურია სარჩელის წინა ნაწილის შესაბამის ქვეთავებში განვითარებული მსჯელობა. ამიტომ, ტექსტის ეკონომიურობის გამო, აღარ გავიმეორებთ უკვე წარმოდგენილ არგუმენტებს.

აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულებისათვის ხანგრძლივი პაემნით სარგებლობის აკრძალვის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას, ხანმოკლე პაემნით სარგებლობასთან დაკავშირებით, უპირველს ყოვლისა, განაცხადა, რომ „თავისუფლების აღკვეთის სახით სასჯელის გამოყენებასთან იმთავითვე შეუთავსებელი არ არის მსჯავრდებული პირის შესაძლებლობა ... გარკვეული დროით ინტიმურ გარემოში ჰქონდეს კონტაქტი ოჯახის წევრებთან. ამავდროულად, როგორც მოწმეთა ჩვენებები და არსებული საკანონმდებლო სისტემის ანალიზი ცხადყოფს, ამგვარი კავშირის უზრუნველყოფა სახელწმიფოსგან არ მოითხოვს არაგონივრულ, გადაულახავ ძალისხმევას და მისი ადმინისტრირება არსებული რესურსების პირობებში შესაძლებელია.“^[28]

შესაბამისად, ხანგრძლივი პაემნის შეფასებისას, სასამართლომ იგი შეადარა სწორედ ხანმოკლე პაემანს და ამის საფუძველზე ჩამოაყალიბა თავის დასკვნები. მან კერძოდ აღნიშნა, რომ „ხანგრძლივი და ხანმოკლე პაემანი თვისობრივად განსხვავდება ერთმანეთისგან. ... პატიმრობის კოდექსის მე-17 მუხლის თანახმად, ხანმოკლე პაემანი მიმდინარეობს პენიტენციური დაწესებულების წარმომადგენლის ვიზუალური მეთვალყურეობით, ერთიდან ორ საათამდე ვადით და მსჯავრდებულს შესაძლებლობა აქვს, შეხვდეს ახლო ნათესავებს, რომელთა წრე გაცილებით ფართოა, ვიდრე ხანგრძლივი პაემნის შემთხვევაში. ხანგრძლივი პაემანი გულისხმობს პატიმრობის კოდექსის 17² მუხლის მე-2 ნაწილით განსაზღვრულ ახლო ნათესავთა შეზღუდული წრის წარმომადგენელთან (შვილი, ნაშვილები, გერი, შვილიშვილი, მეუღლე, პირი, რომელთანაც მსჯავრდებულს საერთო შვილი ჰყავს, მშობელი, მშვილებელი, ბებია, პაპა, და, ძმა) ერთად 23 საათამდე ცხოვრების შესაძლებლობას დაწესებულების ტერიტორიაზე, საამისოდ სპეციალურად გამოყოფილ ოთახში და თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულების წარმომადგენლის დაუსწრებლად.“^[29]

სასამართლოს შეფასებით, ხანგრძლივი პაემნის მიმდინარეობისას თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებულ მსჯავრდებულს საკმაოდ ხანგრძლივი (23 საათამდე) ვადით აქვს კონტაქტი კანონით განსაზღვრულ ახლო ნათესავებთან. ამავე დროს, ეს კონტაქტი ხორციელდება პენიტენციური დაწესებულების წარმომადგენლების დასწრებისა და მეთვალყურეობის გარეშე. შესაბამისად, არსებობს რისკი, რომ ხანგრძლივი პაემნის მიმდინარეობისას საფრთხე შეექმნას გარკვეულ კერძო და საჯარო ინტერესებს. შესაძლებელია, ხანგრძლივი პაემნის გამოყენებით, შეიქმნას დაწესებულებაში აკრძალული ნივთების მოხვედრის საფრთხე, ასევე შესაძლებელია, ხანგრძლივი პაემანი გამოყენებულ იქნეს მსჯავრდებულებსა და მესამე პირებს შორის უკანონო კომუნიკაციის საშუალებად და ა.შ. ამავდროულად, არსებობს მსჯავრდებულის ან მისი ახლო ნათესავის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაზიანების საფრთხე.^[30]

საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში უსაფრთხოების სისტემის არსებობის მიუხედავად, ვერ გამოირიცხება დაწესებულებაში აკრძალული ნივთების ან სხვა საგნების ბრუნვა, ხანგრძლივი პაემანი, მისი თავისებურებების გათვალისწინებით, ზრდის ამგვარი ნივთების დაწესებულებაში მოხვედრისა და ბრუნვის საფრთხეს. ამასთანავე, იზრდება დაწესებულების უსაფრთხოების, უშუალოდ მსჯავრდებულის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისათვის ზიანის მიყენების რისკები და იმის შესაძლებლობა, რომ მსჯავრდებულმა ხანგრძლივი პაემნის გამოყენებით, დაამყაროს კომუნიკაცია ამა თუ იმ დანაშაულებრივ ჯგუფთან. შესაბამისად, სასამართლოს განმარტებით, სადავო ნორმით გათვალისწინებული ღონისძიება ამცირებს ზემოთ დასახელებულ საფრთხეებს და ამ თვალსაზრისით, უზრუნველყოფს მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას.^[31]

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ მიიჩნია, რომ იგივე ხანმოკლე პაემანთან შედარებით, განსაკუთრებული რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულებისათვის ხანგრძლივი პაემნის უფლების მიცემა, სახელმწიფოსთვის წარმოადგენდა დაუძლეველ ტვირთს უსაფრთხოების უზრუნველყოფის თვალსაზრისით.

კონსტიტუციური სარჩელის წინა თავში, ჩვენ შევეცადეთ დაგვესაბუთებინა, რომ ვიდეო-პაემანი არათუ ხანგრძლივ, არამედ ხანმოკლე პაემანთან და სატელეფონო საუბართან შედარებით უფრო ნაკლები საფრთხის მატარებელია. კერძოდ, ვიდეო-პაემანი ხორციელდება სახელწმიფოს სრული და ეფექტური კონტროლის ქვეშ. ვიდეო-პაემანი ხორციელდება მხოლოდ სააგენტოსა და დაწესებულების მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის გამოყენებით, რომელსაც მინიმუმამდე დაყავს კომუნიკაციის ელექტრონული საშუალებით უკანონო მანიპულაციის შესაძლებლობა. გარდა ამისა, იგივე ხანმოკლე პაემნისგან განსხვავებით, სახელმწიფო ფლობს სამართლებრივ შესაძლებლობას, რომ საჭიროების შემთხვევაში, ასევე განახორციელოს ვიდეო-პაემნის მონაწილეთა საუბრის მონიტორინგი. სახელმწიფოს ხელშია ასევე შესაძლებლობა იმისა, რომ საჭიროების შემთხვევაში შეზღუდოს ვიდეო-პაემნის გამოყენებით მსჯავრდებულის კონტაქტი დანაშაულებრივ ჯგუფთან, თუ სხვა უსაფრთხოების თვალსაზრისით არასაიმედო პირებთან. უფლების ნაკლებად მზღუდავი შესაძლებლობების გამოყენებით, ასევეა შესაძლებელი, რომ პაემანში მონაწილე პირებისთვის დაწესდეს დამატებითი შეზღუდვები, არამხოლოდ უკვე აკრძალული ნივთების, არამედ, ნაწერების, სქემების, ინსტრუქციების და სხვა საფრთხილო ინფორმაციული მასალის თვალსაზრისით.

გასათვალისწინებელია ასევე ვიდეო-პაემნის ხანგრძლივობაც, რომლიც არ აღემატება 15 წუთს, რაც, თავის მხრივ, მნიშვნელოვნად მცირე დროს წარმოადგენს არა მხოლოდ 23 საათიან ხანგრძლივ, არამედ, ასევე ხანმოკლე პაემანთან შედარებით. ეს გარემოება, თუნდაც ხანმოკლე პაემანთან შედარებით, კიდევ უფრო ამცირებს, მათ შორის, უკანონო ინფორმაციის მიწოდების საფრთხეს.

როგორც სარჩელის წინა ნაწილში აღინიშნა, სახელმწიფო ასევე არ არის შეზღუდული, რომ დააწესოს უფლების ნაკლებად მზღუდავი უფრო ვიწრო ღონისძიებები, რომლებიც მიმართული იქნება ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად და რომლებიც უშუალოდ იმ პატიმრების მიმართ განხორციელდება, ვისგანაც მომდინარეობს წესრიგის დარღვევის ობიექტური საფრთხე.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვა არ წარმოადგენს უფლების ნაკლებად მზღუდავ ღონისძიებას და საჭიროზე მეტად ზღუდავს მაღალი რისკის თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულებაში მოთავსებული მსჯავრდებულების უფლებას ვიდეო-პაემნის მეშვეობით დაუკავშირდნენ საკუთარი ოჯახის წევრებს. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ის გარემოებაც, რომ ვიდეო-პაემანი, ხშირად, ამ კატეგორიის პატიმართათვის წარმოადგენს ხანმოკლე პაემნის ერთადერთ ღირებულ ალტერნატივას. აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ოჯახური ცხოვრების ხელშეუხებლობის უფლებას და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 1;

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის №2/1/536 გადაწყვეტილება, II. პ. 10;

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 2;

[6] „კლიფტი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ (CASE OF CLIFT v. THE UNITED KINGDOM), ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2010 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილება, საჩივარი №25091/07, § 66;

[7] იხ.: „კლიფტი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“ (CASE OF CLIFT v. THE UNITED KINGDOM), ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2010 წლის 13 ივლისის გადაწყვეტილება, საჩივარი №25091/07;

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის №1/1/493 გადაწყვეტილება, II. პ. 3;

[9] იქვე, II. პ. 5;

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება, II. პ. 25;

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება, II. პ. 115;

[12] იქვე, II. პ. 117;

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60;

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის №2/1/704გადაწყვეტილება, II. პ. 31;

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48;

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის №2/1/704გადაწყვეტილება, II. პ. 24;

[17] საქართველოს პატიმრობის კოდექსის მე-17 მუხლის მე-7 ნაწილი;

[18] იხ.: „ევროპის პენიტენციური წესების“ 24-ე მუხლი. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/european-prison-rules-978-92-871-5982-3/16806ab9ae (11.10.2020).

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის №2/1/704გადაწყვეტილება, II. პ. 24;

[20] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის №2/1/704გადაწყვეტილება;

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ივნისის №1/2/458 განჩინება, II-10;

[22] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 28 მაისის №2/1/704გადაწყვეტილება, II. პ. 11;

[23] იხ.: იქვე, II. პ. 12;

[24] იხ.: იქვე, II. პ. 13;

[25] იხ.: იქვე, II. პ. 14;

[26] იხ.: იქვე, II. პ. 15;

[27] იხ.: იქვე, II. პ. 16;

[28] იხ.: იქვე, II. პ. 24;

[29] იხ.: იქვე, II. პ. 21;

[30] იხ.: იქვე, II. პ. 34;

[31] იხ.: იქვე, II. პპ. 36-37;

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა