საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის - თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2022 წლის 23 თებერვლის №3/1/1681 განჩინებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2022 წლის 23 თებერვლის №3/1/1681 განჩინებასთან დაკავშირებით. მივიჩნევ, რომ „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე 2021 წლის 30 დეკემბრის №1339-VIIრს-Xმპ საქართველოს ორგანული კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტის საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით კონსტიტუციურობის მოთხოვნის ნაწილში, სასამართლოს საქმე უნდა მიეღო არსებითად განსახილველად.

2. ხსენებული სადავო ნორმის თანახმად, პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილ დანაშაულს, საგამოძიებო ქვემდებარეობის შესაბამისად, იძიებს საქართველოს პროკურატურა, გარდა „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი გამონაკლისისა. მიმაჩნია, რომ აღნიშნული ნორმა დამოუკიდებლად განაპირობებს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფლებამოსილების შეზღუდვას და, შესაბამისად, გააჩნია მიმართება კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან.

3. გასაჩივრებულ ნორმაზე მსჯელობისას პლენუმის უმრავლესობამ მიუთითა, რომ „სადავო ნორმით დადგენილი გამონაკლისი წესი მარტოოდენ დეკლარაციული ხასიათისაა. ამდენად, მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა შესაძლოა მომდინარეობდეს არა გამონაკლისის დამდგენი ნორმიდან, არამედ „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ კანონის იმ ნორმებიდან, რომლებიც პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიებას უქვემდებარებს სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს“ (იხ. №3/1/1681 განჩინების სამოტივაციო ნაწილის მე-7 პუნქტი). პლენუმის უმრავლესობის ამგვარი ანალიზი მცდარია, რადგან მოსარჩელის მიერ იდენტიფიცირებული პრობლემა, მათ შორის, უშუალოდ უკავშირდება სწორედ „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე საქართველოს ორგანული კანონის გასაჩივრებულ ნორმას.

4. სისხლის სამართლის საქმის მიმართ საგამოძიებო ქვემდებარეობის შესახებ ზოგადი წესი დადგენილია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით. სსსკ-ის 35-ე მუხლი, თავის მხრივ, მიუთითებს, რომ საგამოძიებო ქვემდებარეობა განისაზღვრება საქართველოს გენერალური პროკურორის მიერ, თუ კანონით სხვა რამ არ არის დადგენილი. თავის მხრივ, ცალკეული საგამონაკლისო ქვემდებარეობა დგინდება სპეციალური კანონებით. სწორედ ამგვარი შემთხვევა გვხდება „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 76-ე მუხლის მე-3 პუნქტში, რომელიც ადგენს, სპეციალურ საგამოძიებო ქვემდებარეობას პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილ დანაშაულთან მიმართებით. კერძოდ, მითითებულია, რომ პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილ დანაშაულს იძიებს საქართველოს პროკურატურა, გარდა გამონაკლისისა. მითითებული დებულება ორგანული კანონის ნაწილია და, ამდენად, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-7 მუხლის თანახმად, ნორმატიული აქტების იერარქიაში ჩვეულებრივ კანონზე მაღლა მდგომი სამართლებრივი აქტია. შესაბამისად, პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიებასთან დაკავშირებით, სადავო ნორმა ადგენს გამოძიების სპეციალურ ქვემდებარეობას, რომელსაც სხვა კანონებში განსაზღვრულ ქვემდებარეობებთან მიმართებით, გააჩნია უპირატესი იურიდიული ძალა.

5. სადავო საკანონმდებლო ცვლილებების ძალაში შესვლამდე ანუ 2022 წლის პირველ მარტამდე, „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 76-ე მუხლის მე-3 პუნქტი განსაზღვრავს, რომ პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილ დანაშაულს, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილ საგამონაკლისო შემთხვევებში იძიებს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური. თავის მხრივ, „საქართველოს ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-19 მუხლის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტები ადგენს, რომ ცალკეულ დანაშაულებთან მიმართებით, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს აქვს საგამოძიებო ქვემდებარეობა, თუ იგი ჩადენილია, მათ შორის, სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მიერ, რაც იმავე კანონის მიზნებისთვის ასევე გულისხმობს საქართველოს პროკურატურის თანამშრომელს.

6. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ირკვევა, რომ 2022 წლის პირველ მარტამდე, „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის საფუძველზე, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს ჰქონდა საგამონაკლისო, თუმცა ექსკლუზიური საგამოძიებო ქვემდებარეობა პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილ დანაშაულთან მიმართებით (გარდა საქართველოს გენერალური პროკურორისა და საქართველოს გენერალური პროკურატურის სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის საგამოძიებო დანაყოფში გამოძიების საპროცესო ზედამხედველობის განმახორციელებელი სტრუქტურული ერთეულის პროკურორისა). ცვლილებების შეტანის შესახებ გასაჩივრებულმა ნორმამ კი დაადგინა რეგულირება, რომლითაც აღნიშნული საგამონაკლისო ქვემდებარეობა ჩამოერთვა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს. ამ მხრივ, პლენუმის ფორმატში კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანი არ არის, შეცვლილი რედაქციიდან გამომდინარე, ჩამორთმეული ქვემდებარეობა რომელ ახალ შექმნილ სამსახურს გადაეცემა, როგორი ფარგლებით თუ პირობებით. მოცემული დავის ფარგლებში რელევანტურია მხოლოდ იმის დადგენა, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს ჩამოერთვა კონკრეტული ქვემდებარეობა (პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიება), რომელიც მას ცვლილებების განხორციელებამდე ექსკლუზიურად ჰქონდა მინიჭებული „პროკურატურის შესახებ“ ორგანული კანონის 76-ე მუხლის მე-3 პუნქტით. სხვა არგუმენტებთად ერთად, მათ შორის, სწორედ ამ გარემოებაზე მიუთითებდა მოსარჩელე კონსტიტუციურ სარჩელში. მოსარჩელის აზრით, არა მხოლოდ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული ცვლილებები ზღუდავდა კონსტიტუციურ უფლებებს, არამედ მის მიერ გასაჩივრებული სხვა კანონებიც. სარჩელში მითითებულია, რომ ცვლილებების შედეგად, სახელმწიფო ინსპექტორს ეზღუდებოდა შესაძლებლობა, შეუფერხებლად და სრულად განეხორციელებინა საკუთარი უფლებამოსილებანი. პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების უფლებამოსილებას, როგორც ზემოთ აღვნიშნე, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს, უპირველეს ყოვლისა, ანიჭებდა „პროკურატურის შესახებ“ ორგანული კანონის 76-ე მუხლის მე-3 პუნქტი.

7. ამ მოსაზრების სისწორე უფრო ცხადი იქნება, თუ მხედველობაში მივიღებთ იმ გარემოებასაც, რა სამართლებრივი მდგომარეობა დადგება, თუ ჰიპოთეტურად, საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია არსებითად განიხილავს №1681 კონსტიტუციურ სარჩელს და დააკმაყოფილებს სასარჩელო მოთხოვნის დანარჩენ ნაწილს. იმის გათვალისწინებით, რომ კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი სხვა საკანონმდებლო ნორმები, მათ შორის, პლენუმის განჩინებაში მოხსენიებული „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე კანონი, იერარქიაში „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ქვემდგომი აქტებია, სასარჩელო მოთხოვნის დაკმაყოფილების შემთხვევაშიც კი, პრაქტიკულად, მიღწეული ვერ იქნება მოსარჩელის ინტერესები, რადგან „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის გასაჩივრებული ზემდგომი ნორმა გააგრძელებს მოქმედებას. შესაბამისად, პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიება იქნება პროკურატურისთვის ორგანული კანონით მინიჭებული უფლებამოსილება. ამდენად, მიუხედავად იმისა, თუ როგორ მოწესრიგდება ეს საკითხი სხვა ქვემდგომი ნორმატიული აქტებით, ვერ მოახდენს გავლენას პროკურატურის მიერ აღნიშნული უფლებამოსილების განხორციელებაზე. შესაბამისად, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფლებამოსილება, გამოეძიებინა პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილი დანაშაული, ნებისმიერ შემთხვევაში, შეზღუდული დარჩება და ამ შეზღუდვის საფუძველს ქმნის უშუალოდ „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის გასაჩივრებული ნორმა.

8. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით განსაზღვრული წესი არ არის დეკლარაციული ხასიათის, არამედ აქვს კონკრეტული ავტონომიური ნორმატიული მნიშვნელობა. კერძოდ, იგი ორგანული კანონის დონეზე უზრუნველყოფს, რომ პროკურატურის თანამშრომლის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიება იქნება ან პროკურატურის, ან სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფლებამოსილება. ხსენებული კი თავისთავად გამორიცხავს სახელმწიფო ინსპექტორის შესაძლებლობას, გამოიძიოს აღნიშნული დანაშაულები.

9. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლებრივი სფერო ბევრად ფართოა, ვიდრე მხოლოდ საჯარო სამსახურის დაკავების უფლება და ასევე მოიცავს „თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისადა თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან დაცვის გარანტიებს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

10. „თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებასთან“ დაკავშირებით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ ზოგად კონსტიტუციურ სტანდარტზე არაერთხელ მიუთითა საკონსტიტუციო სასამართლომ სხვადასხვა გადაწყვეტილებაში. დადგენილი პრაქტიკიდან გამომდინარე, კონსტიტუციური სტანდარტის უშუალოდ საქმის გარემოებებთან კონკრეტიზება საქმის არსებითი განხილვის ფორმატში უნდა განხორციელდეს. ამ მხრივ, წინამდებარე განსხვავებულ აზრშიც ვერ იქნება წარმოდგენილი რაიმე პოზიცია საქმის არსებითად გადაწყვეტასთან დაკავშირებით, თუმცა განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპზე შეფასების მიზნებისთვის კონსტიტუციური სტანდარტის ძირითადი არსი ცალსახაა. კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს საჯარო სამსახურის ფუნქციურ უწყვეტობას, კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს მტკიცებით, „საჯარო სამსახურის პირობების განსაზღვრისას კანონმდებელს განსაკუთრებული სიფრთხილე მართებს, არ მოახდინოს საჯარო მოსამსახურის მიერ დაკავებული თანამდებობის არსის, მისი დანიშნულების მოდიფიცირება/დაკნინება იმგვარად, რომ საფრთხე შეექმნას დაკავებული თანამდებობის ფუნქციურ დატვირთვას და, ამგვარად, მოხდეს საჯარო მოხელის სამსახურებრივი საქმიანობის შეფერხება“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-4, 5).

11. №1681 კონსტიტუციურ სარჩელზე თანდართული მასალებიდან და რელევანტური კანონმდებლობის ანალიზიდან ირკვევა, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურმა, რეფორმირების შემდეგ, საგამოძიებო ფუნქციის განხორციელება დაიწყო 2019 წლის პირველი ნოემბრიდან. აღნიშნული სამსახურის ფუნქციონირების პერიოდში მისი საქმიანობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ნაწილი სწორედ სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლების წინააღმდეგ ჩადენილი გარკვეული კატეგორიის დანაშაულის მიუკერძოებელი და ეფექტიანი გამოძიება იყო. როგორც აღინიშნა, აღნიშნული ქვემდებარეობა ვრცელდებოდა, მათ შორის, პროკურორის თანამშრომლის მიერ ჩადენილ ცალკეულ დანაშაულებთან მიმართებით.

12. სარჩელზე თანდართული მასალებიდან და კანონმდებლობის ანალიზით ირკვევა, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს უშუალოდ გასაჩივრებული ნორმით ჩამოერთვა ექსკლუზიური საგამოძიებო ქვემდებარეობა პროკურორის თანამშრომლის მიერ ჩადენილ ცალკეულ დანაშაულებთან მიმართებით, რაც სამსახურის მნიშვნელოვანი ფუნქცია იყო. შესაბამისად, მიმაჩნია, რომ მოსარჩელე მხარემ სრულყოფილად წარმოაჩინა მიმართება კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებრივ სფეროსთან დაკავშირებით.

13. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს უნდა მიეღო სასარჩელო მოთხოვნა „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე 2021 წლის 30 დეკემბრის №1339-VIIრს-Xმპ საქართველოს ორგანული კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით. შესაბამისად, ყველა სასარჩელო მოთხოვნა სასამართლოს პლენუმს არსებითად უნდა განეხილა ერთიანად და №3/1/1681 განჩინების სარეზოლუციო ნაწილის მე-2 პუნქტით არ უნდა გადაეცა საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისთვის კოლეგიებს შორის გასანაწილებლად. აგრეთვე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მიზნებისთვის პლენუმს ერთიანად უნდა ემსჯელა, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, სადავო ნორმების შეჩერების საკითხის გადაწყვეტის თაობაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლე:

თეიმურაზ ტუღუში