თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი

ბ. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

გ. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი

დ. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ე. „საქართველოს კანონში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ვ. „საქართველოს კანონში საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ზ. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

თ. „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ი. „საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

კ. „არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ლ. „პატიმრობის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

მ. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ნ. „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ო. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

პ. „საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ჟ. „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

რ. „მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ს. „არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების – საკრედიტო კავშირების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ტ. „საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

უ. „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ფ. „სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის საქართველოს კანონი

ქ. „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ 2021 წლის 30 დეკემბრის ორგანული საქართველოს კანონი

ღ. „საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტში ცვლილებების შეტანის შესახებ“ 2021 წლის 30 დეკემბერს საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

კონსტიტუციური სარჩელის დასაშვებობა:

მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციური სარჩელი:

ა) ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს;

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი სუბიექტის - საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ (საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სახალხო დამცველის სარჩელის საფუძველზე იხილავს ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობას კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის ძირითად უფლებებთან მიმართებით);

გ) სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტითა და მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით;

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა;

ზ) სადავო კანონქვემდებარე ნორმატიულ აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობა შესაძლებელია ნორმატიული აქტების იერარქიაში მასზე მაღლა მდგომი იმ ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის გარეშე, რომელიც კონსტიტუციური სარჩელით გასაჩივრებული არ არის.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

I. დავის საგანი

1. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 6¹, 7¹, 8¹, 9¹ მუხლების, 27¹ მუხლის პირველი-მე-4, მე-6 და მე-7 პუნქტების, 28¹ მუხლის პირველი-მე-5 პუნქტების კონსტიტუციურობას კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან;

2. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

1. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-6, მე-9, მე-13, მე-16 და მე-18 პუნქტების და ამ პუნქტებით გათვალისწინებული ცვლილებების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან;

2. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის, მე-2 პუნქტი, მე-3 პუნქტის, მე-4 პუნქტის, მე-5 პუნქტის, მე-15 პუნქტის, მე-17 პუნქტის, და 21-ე პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან;

3. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

3. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონი

„პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 40³ მუხლის, 40⁵ მუხლის, 40⁶ მუხლის, 40⁷ მუხლის და 55² მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

4. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონი

„პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის და მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

5. „საქართველოს კანონში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით;

6. „საქართველოს კანონში საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

7. „საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

8. „ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

9. საქართველოს კანონი „საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

10. საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი „არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

11. საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი „პატიმრობის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„პატიმრობის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

12. „პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

13. „საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

14. „ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

15. საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი „საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

16. „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

17. „მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

18. „არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების – საკრედიტო კავშირების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების – საკრედიტო კავშირების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

19. „საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

20. „ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

21. „სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

22. „პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის ორგანული კანონი

„პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის ორგანული კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

23. საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტში 2021 წლის 30 დეკემბერს შეტანილი ცვლილებები

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტში 2021 წლის 30 დეკემბერს განხორციელებული ცვლილებების პირველი მუხლის და მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

II. სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტი და მისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მნიშვნელობა

2018 წელს განხორციელებული რეფორმის საფუძველზე, ჩამოყალიბდა საქართველოს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა და შესაბამისი სამსახური. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი მიღებულ იქნა 2018 წლის 21 ივლისს.

საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოში მოქმედ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან ერთად, ისევე როგორც საერთაშორისო ექსპერტები, აქტიურად აწარმოებდა ადვოკატირებას, რათა შექმნილიყო დამოუკიდებელი საგამოძიებო ორგანო, რომლის ფუნქცია იქნებოდა სამართალდამცავთა მიერ სავარაუდოდ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიება და სისხლისსამართლებრივი დევნა. ამ მხრივ აღსანიშნავია კოალიცია დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისთვის, რომელიც არასამთავრობო ორგანიზაციების ერთიან პოზიციას აჟღერებს ამ თემაზე და ცალსახად ამ მექანიზმის საჭიროებაზე მიუთითებდა.^[1] თომას ჰამერბერგის 2013 წლის ანგარიში^[2], 2017 წლის Human Rights Watch-ის ანგარიში საქართველოზე^[3], ასევე Amnesty International-ის საქართველოს შესახებ 2017–2018 წლების ანგარიშები^[4] - ყველა მათგანი საუბრობს დამოუკიდებელი საგამოძიებო მექანიზმის შექმნის საჭიროებასა და აუცილებლობაზე.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, 2017-2018 წლების ადამიანთა წამების, არაჰუმანური, სასტიკი ან პატივისა და ღირსების შემლახავი მოპყრობის ან დასჯის წინააღმდეგ ბრძოლის სამოქმედო გეგმის აქტივობა 2.3.1. ითვალისწინებდა სასჯელაღსრულების სისტემაში, პოლიციის დაწესებულებებსა და სხვა დახურულ დაწესებულებებში წამებასა და სხვა სასტიკ მოპყრობასთან დაკავშირებით წაყენებული ბრალდებების გამოძიების სრულფასოვანი, დამოუკიდებელი და ეფექტიანი მექანიზმის შესაქმნელად საკანონმდებლო ჩარჩოს შემუშავებას. ეს აქტივობა საქართველოს მთავრობის 2016 წლის 21 ივლისის №338 დადგენილებით დამტკიცებულ საქართველოს ადამიანის უფლებათა დაცვის 2016-2017 წწ. სამთავრობო სამოქმედო გეგმაშიც იყო წარმოდგენილი (5.1.5.1.).^[5]

2013 წლის 7 ივლისის შემდეგ, საქართველოს პროკურატურა იყო როგორც სამართალდამცავთა მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიების, ისე სისხლისსამართლებრივ დევნაზე პასუხისმგებელი ერთადერთი ორგანო საქართველოში.^[6] მანამდე შესაბამისი უწყებების საგამოძიებო ნაწილები იძიებდნენ ამ კატეგორიის საქმეებს, შედეგად დამნაშავეთა გამოვლენის მაჩვენებელი დაბალი იყო. სამწუხაროდ, პროკურატურისთვის ამ უფლებამოსილების გადაცემის შემდგომ არ შეცვლილა სურათი. სახალხო დამცველის წინადადებების შედეგად გამოვლენილ სავარაუდო ბრალდებულთა მაჩვენებელი კვლავაც ნულოვანი იყო.

2018 წლის ანგარიშში წამების პრევენციის ევროპულმა კომიტეტმა ყურადღება გაამახვილა ეფექტიანი გამოძიების ხარვეზებზე, მათ შორის იმ გარემოებაზე, რომ თავდაპირველ საგამოძიებო მოქმედებებს ატარებენ იმ სამინისტროების საგამოძიებო სამსახურები, სადაც სავარაუდო დამნაშავე მუშაობს, ხოლო პროკურატურა მოგვიანებით ერთვება მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის ან მედიაში გავრცელების შემდეგ. გარდა ამისა, კომიტეტი მიუთითებს მტკიცებულებათა მოპოვების დაგვიანებაზე, ქმედების კვალიფიკაციის პრობლემაზე (გამოძიება იწყება სსკ-ის 333 მუხლით და არა 144¹-144³ მუხლებით), ციხის ვიდეო-კადრების შენახვის მცირე (5-დღიან ვადაზე)^[7] და მიუთითებს მნიშვნელოვანი მტკიცებულების დაცვის საჭიროებაზე; ასევე, სავარაუდო დამნაშავეების სამსახურებრივი მოვალეობისგან ჩამოშორება/შეჩერება არ ხდება და არანაირი ღონისძიება არ ტარდება დაზარალებულთა მიმართ ჩვენების შეცვლის მიზნით იძულებისა და ზეწოლისაგან დასაცავად; მათი ანგარიშის მიხედვით მიუხედავად სახალხო დამცველისა და არასამთავრობო ორგანიზაციების მიმართვებისა, არცერთი სამართალდამცველის ან ციხის თანამშრომლის მიმართ სანქცია არ გამოყენებულა.^[8]

სახალხო დამცველის აპარატმა 2015-2018 წლებში ჯამში დაახლოებით 1200-მდე საჩივარი/განცხადება მიიღო, სადაც საუბარი იყო სამართალდამცავების ან/და პენიტენციური დაწესებულებების თანამშრომელთა მიერ ჩადენილ სავარაუდო არასათანადო მოპყრობაზე. აქედან 276 შემთხვევაში სახალხო დამცველის აპარატმა რეაგირებისთვის მიმართა პროკურატურას, ხოლო 42 შემთხვევაში - წინადადებით.

2019 წელს საქართველოს სახალხო დამცველმა გამოაქვეყნა სპეციალური ანგარიში, სადაც დეტალურად იყო აღწერილი სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შექმნამდე მიმდინარე საქმეების გამოძიებების არაეფექტურობა.^[9] გამოიკვეთა ხარვეზები როგორც გამოძიების დროულად დაწყების, ისე ზედმიწევნით და ეფექტური გამოძიების მიმართულებით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საჭირო შეიქმნა დამოუკიდებელი ინსტიტუცია და მასთან დაკავშირებული საკანონმდებლო ბაზა, რომელიც სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, საქართველოს პროკურატურის, საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის, საქართველოს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს საგამოძიებო დანაყოფისა და სპეციალური პენიტენციური სამსახურის, საქართველოს თავდაცვის სამინისტროს გენერალური შტაბის სპეციალური სამართალდამცავი სტრუქტურული ქვედანაყოფის, საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს საგამოძიებო დანაყოფის, საქართველოს ფინანსთა სამინისტროს საგამოძიებო სამსახურის წარმომადგენელის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების წინააღმდეგ ჩადენილი გარკვეული კატეგორიის დანაშაულის მიუკერძოებელ და ეფექტურ გამოძიებას, აგრეთვე, პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების და ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებთან დაკავშირებული საქმიანობის კონტროლს უზრუნველყოფს.^[10]

შესაბამისად, სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტის შექმნის მიზანს წარმოადგენდა, საქართველოს მიერ ნაკისრი არასათანადო მოპყრობასთან ბრძოლის მიზნით ეფექტიანი რეფორმების გატარების საერთაშორისო ვალდებულებების სათანადოდ შესრულების, სხვადასხვა საერთაშორისო სამთავრობოთაშორისი ორგანიზაციისა თუ დამოუკიდებელი ექსპერტების, აგრეთვე საქართველოს შიდა კანონმდებლობით დამტკიცებული ადამიანის უფლებათა დაცვასთან დაკავშირებული სამოქმედო გეგმებით გათვალისწინებული ვალდებულებების აღსრულებისათვის საჭირო საკანონმდებლო ბაზის შემუშავება და ერთიანი, დამოუკიდებელი ინსტიტუციის შექმნა, რომელიც სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის მიუკერძოებელ და ეფექტურ გამოძიებას, აგრეთვე პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერებისა და ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებთან დაკავშირებული საქმიანობის კონტროლს უზრუნველყოფს.^[11]

ამგვარად, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით განისაზღვრა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის, როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფო ორგანოს ჩამოყალიბება, აგრეთვე სახელმწიფო ინსპექტორის საქმიანობის პრინციპები, უფლებამოსილებები და გარანტიები, სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე არჩევისა და უფლებამოსილების შეწყვეტასთან დაკავშირებული საკითხები და სხვა.^[12]

შესაბამისად, შეიქმნა დამოუკიდებელი სახელმწიფო ორგანო - სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური, რომელიც პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამონაცვლედ განისაზღვრება. მის უფლებამოსილებაში შევიდა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამოსილებები - პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლი, აგრეთვე, ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლი. გარდა აღნიშნულისა, სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილებაში მოექცა უმნიშვნელოვანესი ფუნქცია - სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის მიუკერძოებელი და ეფექტური გამოძიება.^[13]

2018 წელს მიღებული კანონის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორად შეიძლება არჩეული იქნეს ნასამართლობის არმქონე საქართველოს მოქალაქე, რომელსაც გააჩნია უმაღლესი იურიდიული განათლება და მართლმსაჯულების ან სამართალდამცავი ორგანოების სისტემაში, ან ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში მუშაობის არანაკლებ 5 წლის გამოცდილება. ასეთი პირი უნდა სარგებლობდეს მაღალი პროფესიული და მორალური რეპუტაციით.^[14]

სახელმწიფო ინსპექტორის შესარჩევ საკონკურსო კომისიას ქმნის საქართველოს პრემიერ-მინისტრი და მის შემადგენლობაში შედიან საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელი, საქართველოს პარლამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტის თავმჯდომარე, საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარე, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე, საქართველოს მთავარი პროკურორის პირველი მოადგილე ან მოადგილე, საქართველოს სახალხო დამცველი ან საქართველოს სახალხო დამცველის წარმომადგენელი, საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ იმ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის წევრთაგან დანიშნული, სათანადო გამოცდილების მქონე პირი, რომელსაც აქვს ადამიანის უფლებათა ან/და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სფეროში მუშაობის გამოცდილება. კომისია ხმათა უმრავლესობით შეარჩევს სახელმწიფო ინსპექტორის არანაკლებ 2 და არაუმეტეს 5 კანდიდატურას და წარუდგენს საქართველოს პრემიერ-მინისტრს, რომელიც 10 დღის ვადაში საქართველოს პარლამენტს წარუდგენს 2 კანდიდატურას სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე ასარჩევად. პარლამენტი საქართველოს პრემიერ-მინისტრის მიერ წარდგენილი სახელმწიფო ინსპექტორის კანდიდატურებიდან, სახელმწიფო ინსპექტორს ირჩევს 6 წლის ვადით. აქვე განისაზღვრება, რომ ერთი და იგივე პირი სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე არ შეიძლება არჩეულ იქნეს ზედიზედ ორჯერ.^[15]

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით ასევე დადგენილია ინსპექტორის ხელშეუხებლობის გარანტიები, კერძოდ, სახელმწიფო ინსპექტორი სარგებლობს ხელშეუხებლობით. საქართველოს პარლამენტის თანხმობის გარეშე დაუშვებელია მისი სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა, დაკავება ან დაპატიმრება, მისი ბინის, მანქანის, სამუშაო ადგილის ან პირადი ჩხრეკა ისეთ საქმესთან დაკავშირებით, რომელიც უკავშირდება მის სამსახურეობრივ საქმიანობას. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა, რაც დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს საქართველოს პარლამენტს. თუ საქართველოს პარლამენტი არ მისცემს თანხმობას, დაკავებული ან დაპატიმრებული სახელმწიფო ინსპექტორი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს. სახელმწიფო ინსპექტორის დაკავებაზე ან დაპატიმრებაზე საქართველოს პარლამენტის მიერ თანხმობის მიცემის შემთხვევაში მას საქართველოს პარლამენტის დადგენილებით შეუჩერდება უფლებამოსილება სისხლის სამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ დადგენილების გამოტანამდე ან სასამართლო განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლამდე.^[16]

კანონით ასევე დადგენილია სახელმწიფო ინსპექტორის დამოუკიდებლობის ისეთი გარანტიები, როგორებიცაა:

· თავისი უფლებამოსილების განხორციელებისას დამოუკიდებელია და არ ექვემდებარება არცერთ თანამდებობის პირს და ორგანოს. სახელმწიფო ინსპექტორზე და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მოხელეზე რაიმე ზემოქმედება ან სახელმწიფო ინსპექტორის საქმიანობაში ჩარევა აკრძალულია და კანონით ისჯება. სახელმწიფო ინსპექტორის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის მიზნით სახელმწიფო ვალდებულია შეუქმნას მას საქმიანობის სათანადო პირობები.

· სახელმწიფო ინსპექტორს უფლება აქვს, პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქციების განხორციელებასთან დაკავშირებით არ მისცეს ჩვენება იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც ინსპექტორს. ეს უფლება მას უფლებამოსილების შეწყვეტის შემდეგაც უნარჩუნდება.

· არავის აქვს უფლება სახელმწიფო ინსპექტორს მოთხოვოს ანგარიში კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების შესახებ ან ისეთი ინფორმაცია, რომლის გაცემამ შეიძლება ხელი შეუშალოს გამოძიების მსვლელობას.^[17]

გარდა ზემოაღნიშნულისა, მხედველობაშია მისაღები სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ფინანსური გარანტიები, რომელთა თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობა ფინანსდება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობისთვის საჭირო ასიგნებები განისაზღვრება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის ცალკე კოდით. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურისთვის განკუთვნილი მიმდინარე ხარჯების შემცირება წინა წლის საბიუჯეტო სახსრების ოდენობასთან შედარებით შეიძლება მხოლოდ სახელმწიფო ინსპექტორის წინასწარი თანხმობით.^[18]

განსაკუთრებით საგულისხმოა სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის მკაცრად განსაზღვრული პირობები, რომლებიც, თავის მხრივ, ასევე წარმოადგენს მისი დამოუკიდებლობის უზრუნველმყოფელ, უმნიშვნელოვანეს გარანტიებს. კერძოდ, „სახელმწიფოს ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორს უფლებამოსილება ვადამდე შეუწყდება, თუ:

ა) მან დაკარგა საქართველოს მოქალაქეობა;

ბ) იგი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო ზედიზედ 4 თვის განმავლობაში ვერ ახორციელებს სამსახურებრივ უფლებამოსილებას;

გ) მის მიმართ კანონიერ ძალაში შევიდა სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენი;

დ) იგი სასამართლომ ცნო მხარდაჭერის მიმღებად (თუ სასამართლოს გადაწყვეტილებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული), აღიარა უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ან გამოაცხადა გარდაცვლილად;

ე) მან დაიკავა მის სტატუსთან შეუთავსებელი თანამდებობა ან ახორციელებს თანამდებობასთან შეუთავსებელ საქმიანობას;

ვ) იგი ნებაყოფლობით გადადგა თანამდებობიდან;

ზ) იგი გარდაიცვალა.

ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, ამ მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილება შეწყვეტილად ჩაითვლება შესაბამისი გარემოების დადგომის მომენტიდან, რის შესახებაც საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე დაუყოვნებლივ აცნობებს საქართველოს პარლამენტს. ამ შემთხვევაში საქართველოს პარლამენტი სახელმწიფო ინსპექტორს უფლებამოსილებას უწყვეტს საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარის ინფორმაციის ცნობად მიღების საფუძველზე.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს ინსპექტორის სამართლებრივი სტატუსი არ არის საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრული, უდავოა ამ ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მნიშვნელობა, რაც განაპირობებს მისი ხელშეუხებლობისა და დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის განსაკუთრებული გარანტიების შექმნას.

ამ მხრივ, საგულისხმოა თომას ჰამერბერგის ანგარიში, რომლის თანახმად, პოლიციისა და პროკურატურის წინააღმდეგ საჩივრებზე რეაგირება, ისე, რომ მისი სანდოობა ეჭვქვეშ არ დადგეს, მოითხოვს კვალიფიციური და დამოუკიდებელი მექანიზმის არსებობას, რომელსაც საფუძვლად უნდა დაედოს პოლიციასა და პროკურატურაში არსებული რეალობის კარგად ცოდნა. თუმცა, ეს მექანიზმი უნდა იყოს დამოუკიდებელი ამ სტრუქტურებისაგან და მოქმედებდეს როგორც საზოგადოების მიუკერძოებელი წარმომადგენელი „(ომბუდსმენის მსგავსად).“ ამ კონტექსტში შესაძლებელია აგრეთვე პატიმართა იმ სარჩლების განხილვის პროცედურების გადასინჯვაც, რომლებიც ციხეში არსებულ პირობებს ეხება ან მიმართულია ციხის თანამშრომელთა წინააღმდეგ.^[19] ნიშანდობლივია, რომ ბოლო დროს ევროპის მრავალ იურისდიქციაში დაარსებულმა IPCB (Independent Police Complaints Body) მექანიზმებმა წლების განმავლობაში შეიძინა სპეციალიზებული ომბუდსმენის ინსტიტუტების სტატუსი ან, ჩამოყალიბდა მუდმივი კომისიის სტრუქტურების სახით.^[20]

ამ ტიპის დამოუკიდებელი საგამოძიებო სისტემა შეიძლება განვიხილოთ პოლიციის წინააღმდეგ მიმართული საჩივრების შემსწავლელ სისტემად, რომელიც ფუნქციონირებს IPCB მექანიზმის ეგიდით. ზოგიერთი ევროპული ომბუდსმენის ინსტიტუტის მაგალითზე, რომლებიც ფლობენ უფლებამოსილებას სასამართლოს წინაშე წარადგინონ საჩივრები, IPCB მექანიზმებს ასევე შეიძლება მიენიჭოს მსგავსი უფლებამოსილება.^[21]

ამრიგად, საერთაშორისო მიდგომებით სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტები სპეციალიზირებული ომბუდსმენის ინსტიტუტის მსგავსი გარანტიებით არის აღჭურვილი. კერძოდ მოქმედებს, დამოუკიდებლობისა და ხელშეუხებლობის მსგავსი გარანტიები და უფლებამოსილების სპეციალური ვადა, რომელიც აღემატება მისი ამრჩევი პარლამენტის უფლებამოსილების ვადას, რაც ამ ინსტიტუტების დამოუკიდებლობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი პირობაა. როგორც ვენეციის კომისიის შესაბამის პრინციპებშია აღნიშნული, ომბუდსმენის უფლებამოსილების ვადა, როგორც წესი, უნდა აღემატებოდეს მისი დამნიშვნელი ორგანოს უფლებამოსილების ვადას.^[22] გარდა ამისა, ვენეციის კომისიის პოზიციით „აშკარაა, რომ ნებისმიერი დებულება, რომელიც ეხება ომბუდსმენის მანდატის ხანგრძლივობას, აზრს დაკარგავს, თუ სხვა დებულებით პარლამენტს უფლება ექნება უბრალო უმრავლესობით გაათავისუფლოს ომბუდსმენი.“^[23]

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციაც, რომლის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის დონის ინსტიტუტები, თანამდებობის პირთა იმ კატეგორიას განეკუთვნება, რომელთა საქმიანობაში ჩაურევლობის, მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის აუცილებელი პირობა კანონით დადგენილი უფლებამოსილების ვადაა. აღნიშნულ კატეგორიას მიკუთვნებულ სახელმწიფო თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისათვის, აუცილებელია კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისი მომეტებული საჯარო ინტერესი არსებობდეს. მხოლოდ მათი საქმიანობის გაუმჯობესება, თავისთავად, ვერ ჩაითვლება საკმარის საფუძვლად ამ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისთვის. კანონმდებლის ამგვარი გადაწყვეტილება შეიძლება მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის დროს იყოს გამართლებული, მაშინ, როდესაც აღნიშნულ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა შესაბამისი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ, ეფექტურ და ერთადერთ, ანუ ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას წარმოადგენს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამან შეიძლება მიიღოს პერმანენტული, შეუქცევადი ხასიათი, რაც არა მხოლოდ პირთა თანამდებობაზე გარკვეული ვადით განწესებას დაუკარგავს აზრს, არამედ ეჭვქვეშ დააყენებს ამ ორგანოთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას.^[24] ნიშანდობლივია, რომ ეს შეფასება საკონსტიტუციო სასამართლომ ეროვნული მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის კონსტიტუციურობის განხილვის დროს გააკეთა.

მართალია, საქართველოს სახალხო დამცველის მსგავსად მისი სტატუსი არ არის განსაზღვრული უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციით, მაგრამ, ამ ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ მნიშვნელობაზე მეტყველებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასება, რომლის თანახმად, „სასამართლო ადასტურებს, რომ, სავარაუდოდ ჩადენილი არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე მყისიერი და ქმედითი ღონისძიებების განხორციელება უშუალოდ საგამოძიებო უფლებამოსილებით აღჭურვილი ორგანოების პირდაპირი კომპეტენცია და მოვალეობაა. შესაბამისად, მოპასუხის მიერ დასახელებული სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური მოიაზრება, უწინარესად, როგორც არასათანადო მოპყრობაზე post factum, რეპრესიული ღონისძიების გატარების ფარგლებში უფლებამოსილი ორგანო, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, სახელმწიფოსთვის დადგენილი ... ვალდებულების შესრულება - დროულად და ეფექტიანად გამოიძიოს არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო ფაქტები.“^[25] ამრიგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების სამართლებრივ საფუძველს, მათ შორის, სწორედ საქართველოს კონსტიტუცია, კერძოდ კი, მისი მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით სახელმწიფოსთვის დადგენილი პოზიტიური ვალდებულება ქმნის.

ამ მხრივ, აღსანიშნავია, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის V თავით გათვალისწინებული კომპეტენცია, რომელიც განსაზღვრავს, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფლებამოსილებებს სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების სფეროში. კერძოდ, დასახელებული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საგამოძიებო ქვემდებარეობა ვრცელდება სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის ან მოხელის მიერ ჩადენილ ისეთ დანაშაულებზე, როგორებიცაა, წამება, დამამცირებელი ან არაადამიანური მოპყრობა, სამსახურებრივი მოვალეობის ბოროტად გამოყენება, ჩვენების მიცემის იძულება, ასევე, ამ პირთა მიერ ჩადენილი სხვა დანაშაულები, რომელმაც გამოიწვია პირის სიცოცხლის მოსპობა და რომლის ჩადენის დროს ეს პირი იმყოფებოდა დროებითი მოთავსების იზოლატორში ან პენიტენციურ დაწესებულებაში ანდა ნებისმიერ სხვა ადგილას, სადაც სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ, თავისი ნების საწინააღმდეგოდ, აკრძალული ჰქონდა ადგილსამყოფლის დატოვება, ანდა აღნიშნული პირი სხვაგვარად იმყოფებოდა სახელმწიფოს ეფექტური კონტროლის ქვეშ.

ზემოაღნიშნული კომპეტენცია, სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტს განსაზღვრავს, საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მოთხოვნების უზრუნველმყოფელ უმნიშვნელოვანეს მექანიზმად. როგორც უკვე ითქვა, სახელმწიფო ინსპექტორი არის ის დამოუკიდებელი ინსტიტუტი, „რომელმაც უნდა უზრუნველყოს, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, სახელმწიფოსთვის დადგენილი ... ვალდებულების შესრულება - დროულად და ეფექტიანად გამოიძიოს არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო ფაქტები.“ მაშასადამე, მან უნდა დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს წარმომადგენელთა დანაშაულებრივი თვითნებობისგან, რაც განაპიროებებს მისი კანდიდატურის შერჩევისა და თანამდებობაზე არჩევის იმგვარ პროცედურებს, ისევე როგორც მის ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობასა და ხელშეუხებლობას, რომელიც უზრუნველყოფს ამ ინსტიტუტის, როგორც საზოგადოების მიუკერძოებელი წარმომადგენლის მაქსიმალურ დამოუკიდებლობას აღმასრულებელი ან/და საკანონმდებლო ხელისუფლებისგან, მათ შორის, მისი უფლებამოსილების ვადამდე, მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში, შეწყვეტის თვალსაზრისით. სწორედ მისი ამგვარი სტატუსი წარმოადგენს ზემოაღნიშნულ უმნიშვნელოვანეს ფუნქციათა ეფექტურად და მიუკერძოებლად განხორციელების მთავარ საწინდარს.

III. 2021 წლის დეკემბერში განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებები

ზოგადი მიმოხილვა

საქართველოს პარლამენტში 2021 წლის დეკემბერში მიღებული კანონპროექტთა პაკეტით გათვალისწინებულია სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმება და მის ნაცვლად ორი დამოუკიდებელი ინსტიტუტის - „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის“ და „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურის“ - შექმნა.

კერძოდ, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ კანონის პირველი მუხლის მე-19 პუნქტის საფუძველზე დადგენილია, რომ „2022 წლის 1 მარტიდან გაუქმდეს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა. 2022 წლის 1 მარტიდან თანამდებობებიდან გათავისუფლდნენ სახელმწიფო ინსპექტორი, მისი პირველი მოადგილე და მოადგილეები.

ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილების მიზეზად, მიღებული კანონის პროექტზე თანდართულ განმარტებითი ბარათის თანახმად, დასახელებულია ის გარემოება, რომ, მართალია, 2018 წელს რეფორმა განხორციელდა, მაგრამ აღნიშნული სფეროს ეფექტიანი ინსტიტუციური მოწესრიგების თვალსაზრისით გარკვეული საკითხები გადაუჭრელი დარჩა; კერძოდ, ამჟამად არსებული სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური ითავსებს და ახორციელებს სამ ძირითად ფუნქციას: ა) პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლი; ბ) ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლი; და გ) გარკვეულ სამოხელეო დანაშაულთა გამოძიება.

კანონპროექტის ავტორთა აზრით, ამ ფუნქციების ერთი და იმავე სამსახურის მიერ (ამ შემთხვევაში სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მიერ) შესრულება კი გულისხმობს, რომ ეს სამსახური უფლებამოსილია, ერთი მხრივ, გამოიძიოს გარკვეული დანაშაულები, ხოლო, მეორე მხრივ, გააკონტროლოს პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერება მაშინ, როცა დანაშაულის გამოძიება, ზოგადად, მჭიდროდ არის დაკავშირებული პერსონალურ მონაცემთა თავად გამომძიებლის მიერ დამუშავებასთან. ამ შემთხვევაში ადგილი აქვს ამ სამსახურის მიერ გამოძიებისა და გამოძიების პროცესში პერსონალური მონაცემების დამუშავების კანონიერების შემოწმების ფუნქციების აღრევას და იწვევს ინტერესთა კონფლიქტს. აქედან გამომდინარე, ინიციატორთა პოზიციით, საჭიროა, გაიმიჯნოს აღნიშნული ფუნქციები და ისინი ორი სხვადასხვა დამოუკიდებელი ორგანოს უფლებამოსილებათა ფარგლებში მოექცეს, რაც უკეთ უზრუნველყოფს ამ ფუნქციათა ჯეროვნად შესრულების შესაძლებლობას.^[26]

განმარტებითი ბარათის შესაბამისად, ინსტიტუციური მოწყობის თვალსაზრისით აღსანიშნავია ისიც, რომ 2018 წელს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შექმნისა და მისი საგამოძიებო ფუნქციით აღჭურვის შემდეგ, ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელებაზე კონტროლის მექანიზმი, 2018 წლამდე მოქმედ კონტროლის მექანიზმთან შედარებით, განსხვავებულად მოწესრიგდა.

კერძოდ, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ქვემდებარე დანაშაულებთან დაკავშირებით ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების კანონიერების კონტროლის უფლებამოსილება საქართველოს უზენაეს სასამართლოს ზედამხედველ მოსამართლეს გადაეცა, რადგან ინტერესთა კონფლიქტის გათვალისწინებით დაუშვებლად იქნა მიჩნეული ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების ინიციატივის მქონე უწყება ამავე დროს ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების კანონიერების კონტროლის უფლებამოსილების მქონე უწყებად განსაზღვრულიყო.

ინიციატორთა აზრით, იმის გათვალისწინებით, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს უმთავრეს ფუნქციას მართლმსაჯულების აღსრულება წარმოადგენს, ამასთანავე, კანონპროექტის თანახმად, პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურს საგამოძიებო უფლებამოსილება აღარ ექნება, მიზანშეწონილია, ყველა ფარული საგამოძიებო მოქმედების განხორციელების კანონიერების შემოწმების უფლებამოსილება კვლავ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურს დაუბრუნდეს. საკითხის სპეციფიკიდან და 2018 წლამდე არსებული გამოცდილებიდან გამომდინარე, აღნიშნული სამსახური ეფექტიანად უზრუნველყოფს ამ უფლებამოსილების აღსრულებას.

გარდა ამისა, განმარტებითი ბარათის თანახმად, მიზანშეწონილია, გაფართოვდეს საგამოძიებო სამსახურის განსჯადობა და მას ამჟამად გამოსაძიებელ დანაშაულების გარდა, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის სხვა შესაბამისი მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების გამოძიების უფლებამოსილებაც მიენიჭოს იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისი დანაშაულები მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის გარდა, ასევე პროკურორის გარდა, სხვა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მიერ არის ჩადენილი.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, 2021 წლის დეკემბერში მიღებული კანონის მიზნად დასახელებულია, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფრო ეფექტიანი ინსტიტუციური მოწესრიგება გამოძიებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების დროს პერსონალური მონაცემების კანონიერად დამუშავების კონტროლის, აგრეთვე საგამოძიებო ქვემდებარეობის გაფართოების თვალსაზრისით.

შესაბამისად, განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებებით სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური უქმდება და იქმნება სპეციალური საგამოძიებო სამსახური და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახური. სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს ენიჭება ზემოაღნიშნულ სამოხელეო დანაშაულთა გამოძიების ფუნქცია, ხოლო პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურს − პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლის ფუნქცია და ყველა ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქცია.

გარდა ამისა, ახლადშექმნილ საგამოძიებო სამსახურს ეზრდება საგამოძიებო ქვემდებარეობა და სახელმწიფო ინსპექტორის მიერ ამჟამად გამოსაძიებელი დანაშაულების გარდა, მას საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის სხვა შესაბამისი მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების გამოძიების უფლებამოსილებაც ენიჭება იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისი დანაშაულები მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის გარდა, ასევე პროკურორის გარდა, სხვა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მიერ არის ჩადენილი.

ნიშანდობლივია, რომ ზემოაღნიშნული კანონპროექტთა პაკეტი შემუშავდა სრულიად ფარულად, 2018 წლის რეფორმისგან განსხვავებით, რომლითაც ჩამოყალიბდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და ინსპექტორის თანამდებობა, ამ მნიშვნელოვანი რეორგანიზაციის განხორციელებაში არ იყვნენ ჩართულნი, არც თვითონ სახელმწიფო ინსპექტორი, არც სახალხო დამცველი (რომელიც თავის მხრივ, წარმოადგენს ინსპექტორის კანდიდატურის შერჩევის კომისიის ერთ-ერთ წევრს), არც შესაბამისი საერთაშორისო თუ ადგილობრივი ექსპერტები და სამოქალაქო საზოგადოება. უფრო მეტიც, კანონპროექტის ინიცირების თაობაზე ინფორმაცია, ამ პირებისთვის და, რაც ყველაზე უფრო შემაშფოთებელია, სახელმწიფო ინსპექტორისთვის, მხოლოდ შემთხვევით, მედიის საშუალებით გახდა ცნობილი.

როგორც უკვე ითქვა, 2018 წლის რეფორმა, რომლის საფუძველზეც სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტი ჩამოაყალიბდა, საკმაოდ მაღალი სამოქალაქო საზოგადოებრივი და საექსპერტო ჩართულობით განხორციელდა. როგორც ცვლილებათა პაკეტის განმარტებით ბარათშია აღნიშნული, რეფორმის განხორციელების პერიოდში, მათ შორის, არასამთავრობო ორგანიზაციათა კოალიციის მიერ იყო გამოთქმული ვარაუდი, რომ ერთი ინსტიტუტის ხელში საგამოძიებო და მონაცემთა დაცვის ფუნქციების გაერთიანება, ინტერესთა კონფლიქტის გარკვეულ საფრთხეს შეიცავდა, რასაც, შესაძლებელია უარყოფითად ემოქმედა ინსპექტორისადმი ნდობაზე. გარდა ამისა, იგივე კოალიციის განცხადებაში, ასევე აღნიშნულია, რომ „შემოთავაზებული მოდელი აჩენს რეალურ საფრთხეს, რომ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის ეფექტიანობა რისკის ქვეშ დადგება.“^[27] სამწუხაროა, რომ კანონპროექტის განმარტებით ბარათში ჩამოყალიბებული მიზნების გამართლების ერთადერთ არგუმენტად, მხოლოდ, ინსპექტორის ინსტიტუტის ფორმირების პერიოდში, შესაძლო საფრთხეების თაობაზე გამოთქმული ვარაუდებია მოყვანილი, ისე, რომ არ არის მითითებული, ინსპექტორის საქმიანობის სამწლიან პერიოდში გამოვლენილი, ამ საფრთხეების რეალურობის დამადასტურებელი კონკრეტული ტენდენციები.

თუ მხედველობაში მივიღებთ, 2018 წელს განხორციელებულ რეფორმაში სამოქალაქო საზოგადოებრივ და საერთაშორისო თუ ადგილობრივი ექსპერტების ფართო ჩართულობას, ისევე, როგორც ინსპექტორის კანდიდატურის შერჩევას საკმაოდ წარმომადგენლობითი კომისიის მიერ და პარლამენტის მიერ მისთვის მინიჭებულ მაღალ ლეგიტიმაციას, 2021 წლის დეკემბრის ცვლილებები, ერთმნიშვნელოვნად არაჯეროვან საკანონმდებლო პრაქტიკად უნდა შეფასდეს, რომელსაც საკმაოდ საშიში და შორს მიმავალი მანკიერი ხასიათი გააჩნია.

ამგვარ არაჯეროვან და მანკიერ საკანონმდებლო პრაქტიკასთან დაკავშირებით, სახალხო დამცველი მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციაზე, რომელშიც მან კონსტიტუციონალიზმის პრინციპების შესაბამისი, ჯეროვანი საკანონმდებლო პროცესის სტანდარტები განსაზღვრა. კერძოდ, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „...საკითხის საკანონმდებლო მოწესრიგებისას აქტის მიღება ხდება წარმომადგენლობითი საკანონმდებლო ორგანოს მიერ შესაბამისი პროცედურების საფუძველზე. ამდენად, საქართველოს პარლამენტი არის ის კონსტიტუციური ორგანო, რომელიც საკითხს წყვეტს გამჭვირვალე საკანონმდებლო პროცესის საფუძველზე, პოლიტიკური დებატების შედეგად, რაც საფუძველშივე ქმნის დამატებით ფილტრს უფლებაში გაუმართლებლად ჩარევის რისკების შესამცირებლად. დემოკრატიული ლეგიტიმაცია მიიღწევა სწორედ კომპლექსური საპარლამენტო პროცედურებით, გამჭვირვალე გადაწყვეტილების მიღების გზით, ინტერესთა დაბალანსების, პოლიტიკური უმრავლესობისა და უმცირესობების თანამონაწილეობის საფუძველზე. მსგავსი წესით აქტის მიღება შესაძლებლობას აძლევს ყველა დაინტერესებულ მხარეს მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური ნების ფორმირებაში, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უმრავლესობის თვითნებური ქმედება. ცხადია, ამგვარი პროცედურა არ უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის სრულფასოვან პრევენციას, თუმცა, უდავოდ, მნიშვნელოვნად ამცირებს ძალაუფლების თვითნებურად გამოყენების შესაძლებლობას, უზრუნველყოფს მიღებული აქტის მიმართ მეტ ლეგიტიმაციას და სანდოობას.“^[28]

ამგვარი მნიშვნელოვანი რეორგანიზაციის ასეთი ფორმით განხორციელება ლეგიტიმურ შეკითხვებს წარმოშობს და მნიშვნელოვანი შეშფოთების საფუძველს ქმნის. ამ თვალსაზრისით, უპირველესყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადება, რომლის საფუძველზე, 2022 წლის პირველი მარტიდან, უქმდება სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა. ამ ნორმის მომდევნო წინადადება კი, ცალკე განსაზღვრავს ინსპექტორისა და მისი მოადგილეების თანამდებობიდან განთავისუფლების საკითხს.

ამასთან, საგულისხმოა, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს მოქმედი კანონის 27-ე მუხლის („პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლება-მონაცვლეობა“) პირველი და მე-2 პუნქტები, რომლებიც ეხება პერსონალურ მონაცემთა ინსპექტორის თანამდებობის გაუქმებას. კერძოდ, როგორც 27-ე მუხლის პირველ პუნქტშია აღნიშნული, „ამ კანონის ამოქმედებისთანავე გაუქმდეს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის თანამდებობა. სახელმწიფო ინსპექტორი და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური ჩაითვალონ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამონაცვლედ. პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აპარატის თანამშრომლები გადაყვანილ იქნენ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურში.“ ხოლო, მეორე პუნქტის მიხედვით კი, „ამ კანონის ამოქმედებისთანავე სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილებას იძენს ამ კანონის ამოქმედების დროისთვის თანამდებობაზე მყოფი, საქართველოს პარლამენტის მიერ არჩეული პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორი მისი უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე.“

კვლავ ხაზგასმით აღვნიშნავთ, რომ მოქმედი სახელმწიფო ინსპექტორიც, საქართველოს პარლამენტის მიერ არჩეულია 6 წლის ვადით, ხოლო კანდიდატი კი შერჩეულია ფართო სახელმწიფო და საზოგადოებრივი ჩართულობით.

ამრიგად, საქართველოს კანონმდებელმა, სახელმწიფოს ორი უმნიშვნელოვანესი და, გარკვეულ წილად, ერთგვაროვანი სამართლებრივი ბუნების მქონე ინსტიტუტის შინაარსობრივად მსგავსი რეორგანიზაციისას, გამოიყენა ურთიერთსაწინააღმდეგო მიდგომები. თუ ერთ შემთხვევაში, კანონმდებელმა დაიცვა პარლამენტის მიერ, კანონით დადგენილი ვადით არჩეული დამოუკიდებელი მაკონტროლებელი ინსტიტუტის ხელშეუხებლობა, მეორე, მსგავს შემთხვევაში, მან ეს პრინციპი დაარღვია და, თან, ისეთი თანამდებობის პირის მიმართ, რომელის კანდიდატურაც საკმაოდ მაღალი საზოგადოებრივი ჩართულობით იქნა შერჩეული და რომელიც პარლამენტის მიერ მინიჭებული ლეგიტიმაციით და ხელშეუხებლობით სარგებლობს. განსაკუთრებით იმ პირობებში, როდესაც მოქმედ სახელმწიფო ინსპექტორს საკმაოდ მაღალი კვალიფიკაცია გააჩნია, როგორც საგამოძიებო, ისე პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ფუნქციების განხორციელების თვალსაზრისით, რაც დასტურდება, როგორც მისი კანდიდატურის შესარჩევი კონკურსის შედეგებით, ისე იმ მაღალი ლეგიტიმაციით, რომელიც მას პარლამენტმა მიანიჭა, რომ არაფერი ვთქვათ მისი, როგორც ინსპექტორის უდავოდ წარმატებულ საქმიანობაზე. ამგვარი მიდგომა აჩენს ლეგიტიმურ ეჭვს, რომ კანონმდებელმა იხელმძღვანელა არაკეთილსინდისიერი პოლიტიკური ინტერესებით და ასეთი არაჯეროვანი და რადიკალური „რეფორმის“ გზით ჩამოიშორა მისთვის არასასურველი დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტი. ასეთმა პრეცედენტმა, როგორც უკვე ითქვა, შეიძლება მიიღოს პერმანენტული, შეუქცევადი ხასიათი, რაც, არა მხოლოდ პირთა თანამდებობაზე გარკვეული ვადით განწესებას დაუკარგავს აზრს, არამედ, ეჭვქვეშ დააყენებს ამ ორგანოთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას.^[29]

ბუნებრივია, ზემოაღნიშნული ცვლილებები, კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით, ნაკლებად პრობლემური შეიძლება ყოფილიყო, თუ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს, მაგალითად, გამოეყოფოდა პერსონალურ მონაცემთა დაცვაზე კონტროლის ფუნქცია, ხოლო, თვითონ სამსახური, როგორც არსებულის უფლებამონაცვლე, შენარჩუნდებოდა დარჩენილი კომპეტენციებით. ამიტომ, კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ, რეორგანიზაციის სწორედ ასეთი რადიკალური და არაჯეროვანი საკანონმდებლო პროცესის მეშვეობით განხორციელება მიგვაჩნია, რომელიც ხელყოფს დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტის ხელშეუხებლობას.

ნიშანდობლივია ის გარემოებაც, რომ 2021 წლის 30 დეკემბერს მიღებული კანონპროექტთა პაკეტით, ძირითადი ცვლილებები განხორციელდა „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში და, ფაქტიურად, ჩამოყალიბდა ორი ახალი, დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტი. ანუ, არ იქნა მიღებული დამოუკიდებელი საკანონმდებლო აქტი - კანონი, რომელიც, მაგალითად, მოაწესრიგებდა ახლადშექმნილი სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის საქმიანობას. ამასთან ერთად, ცვლილებათა კანონპროექტი დაჩქარებული წესით იქნა მიღებული.

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 117 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „კანონპროექტი დაჩქარებული წესით განიხილება იმ შემთხვევაში, თუ იგი ითვალისწინებს მხოლოდ კანონში ცვლილების შეტანას.“ შესაბამისად, დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტების შესაქმნელად ცალკე კანონის მიღების შემთხვევაში, ვეღარ მოხდებოდა მისი დაჩქარებული წესით მიღება. საგულისხმოა, რომ ცვლილებების საფუძველზე კანონს ეცვლება, მათ შორის, სათაურიც - ანუ, ფაქტიურად, ახალი, აქამდე არარსებული კანონი ჩნდება საკანონმდებლო სივრცეში.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული ცვლილებებით ჩამოყალიბებული ნორმები, მცირე გამონაკლისების გარდა, ძირითადად იმეორებს ინსპექტორის საქმიანობის მომწესრიგებელი ნორმების შინაარსს, იმ განსხვავებით, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის და მისი სამსახურის ნაცვლად, გამოყენებულია სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის და სამსახურის აღმნიშვნელი ტერმინები.

ასე, მაგალითად, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-9 პუნქტით გათვალისწინებულია „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის ამოღება, რომელიც, თავის მხრივ, სახელმწიფო ინსპექტორის ხელშეუხებლობას განსაზღვრავს. მე-7 მუხლის ნაცვლად, კანონს, ცვლილებების კანონის პირველი მუხლის მე-10 პუნქტით, ემატება 7¹ მუხლი, რომელიც სიტყვასიტყვით იმეორებს იგივე წესს, მხოლოდ სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსთან მიმართებით. საკანონმდებლო ტექნიკის თვალსაზრისით, რბილად, რომ ვთქვათ გაუგებარია, რა მიზანს ემსახურებოდა მე-7 მუხლის „ამოღება“ და ზუსტად ანალოგიური შინაარსის 7¹ მუხლის დამატება, იმ დროს, როდესაც ცვლილების საფუძველზე შეიძლებოდა თვითონ მე-7 მუხლში სახელმწიფო ინსპექტორის ჩანაცვლება სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსით. ბუნებრივია, ასეთ შემთხვევაში, საკანონმდებლო ტექნიკის თვალსაზრისით, კანონი უფრო მარტივად იქნებოდა ჩამოყალიბებული და არ გახდებოდა საჭირო მასში ახალი ნუმერაციის მქონე მუხლების დამატება.

ნიშანდობლივია, რომ ამგვარი, ერთი შეხედვით, გაუგებარი საკანონმდებლო ტექნიკის მეშვეობითაა ჩამოყალიბებული ცვლილებებით გათვალისწინებული არაერთი არსებითი შინაარსის მქონე ნორმა. კერძოდ, ცვლილებების კანონის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტი (აუქმებს ინსპექტორის თანამდებობაზე არჩევის მომწესრიგებელ მუხლს), მე-9 პუნქტი (აუქმებს ინსპექტორის ხელშეუხებლობის განმსაზღვრელ მუხლს), მე-11 პუნქტი (აუქმებს ინსპექტორის თანამდებობრივი შეუთავსებლობის მომწესრიგებელ მუხლს), მე-13 პუნქტი (აუქმებს ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის პირობათა განმსაზღვრელ მუხლს) და მე-18 პუნქტი (რომელიც, სახელმწიფო ინსპექტორს განსაზღვრავდა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამონაცვლედ). არადა, ამ ნორმათა უმეტესობის ახალ სამართლებრივ რეალობასთან შესაბამისობაში მოსაყვანად, სრულიად საკმარისი იყო მათი რედაქციული მოდიფიცირება.

უნდა ითქვას, რომ ყველა ზემოაღნიშნული ნორმა შეეხება უშუალოდ სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობას, ხოლო მათი „ამოღებით“ კი, ხდება ახალი ნორმების სახელმწიფო ინსპექტორთან რაიმენაირად დაკავშირების შესაძლებლობის მოსპობა, რის მიზანსაც, შესაძლებელია, ასევე, მათზე ეფექტური კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელების გაძნელება წარმოადგენდეს.

ზემოაღნიშნული მოსაზრების კონტრარგუმენტი შეიძლება იყოს ის, რომ კანონმდებელი მიიღებდა საერთოდ ახალ, დამოუკიდებელ კანონს, რაც ამგვარი რეორგანიზაციის დროს სამართლებრივად უფრო მიზანშეწონილიც არის. თ უმცა, ასეთ შემთხვევაში, ვერ მოხდებოდა მისი დაჩქარებული წესით მიღება. ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ კანონმდებელმა ცვლილებების მეშვეობით ფაქტიურად ახალი კანონი ჩამოაყალიბა განსხვავებული სახელწოდებით - „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი. ამაზე მიანიშნებს ისიც, რომ ძირითადად სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუციური ხელშეუხებლობის განმსაზღვრელი ნორმები ჩანაცვლდა ზუსტად იგივე შინაარსის მქონე ახალი მუხლებით, რეალურად კი, მათ ტექსტში მხოლოდ სახელმწიფო ინსპექტორზე მითითება შეიცვალა.

IV. დავის საგანი და მისი მიმართება კონსტიტუციის ნორმებთან

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონი

უკვე ამოქმედებული ცვლილებები

უპირველესყოვლისა, აღვნიშნავთ, რომ ამ კონსტიტუციური სარჩელის მიზანს არ წარმოადგენს მხოლოდ ერთი თანამდებობის პირის სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების დაცვა, ვინაიდან, სახელმწიფო ინსპექტორი თვითონ განასახიერებს იმ ინსტიტუტს, რომელსაც ხელმძღვანელობს, მას გაცილებით უფრო ფართო საჯარო მიზანი და მნიშვნელობა გააჩნია, რომელიც იმ დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტის ხელშეუხებლობის თვითნებური ხელყოფისგან დაცვაში გამოიხატება, რომელიც თითოეული ჩვენგანის კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი უმნიშვნელოვანესი უფლებების დაცვის უმთავრესი გარანტორია. სწორედ ამიტომ, განხორციელებული ცვლილებების კონსტიტუციურობას, ჩვენ ვაყენებთ ძირითადად მთლიანად, კონსტიტუციის ზემოაღნიშნულ თითოეულ ნორმასთან ინდივიდუალური მიმართების და არაკონსტიტუციურობის დასაბუთებით. ვინაიდან, სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტი არ წარმოადგენს მხოლოდ საპატიო სტატუსს, ის არის საკუთარ ფუნქციათა ერთობლიობა და შეუძლებელია იგი განვიხილოთ ამ ფუნქციების, თანამშრომლების, მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის და შესაბამისი საბიუჯეტო სახსრების გარეშე.

2021 წლის 30 დეკემბერს მიღებული ცვლილებათა პაკეტით გათვალისწინებული, ყველაზე რადიკალური ცვლილებები ხორციელდება „სახელმწიფო ინსპექტორის შესახებ“ საქართველოს კანონში. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის მე-2 მუხლის თანახმად, აღნიშნული ცვლილებები, გარდა ამ კანონის პირველი მუხლის პირველი−მე-6, მე-8, მე-9, მე-11, მე-13, მე-15−მე-18 და 21-ე პუნქტებისა, ამოქმედდა გამოქვეყნებისთანავე, ხოლო, ჩამოთვლილი პუნქტები კი, ამოქმედდება 2022 წლის 1 მარტიდან.

ამგვარად, 2021 წლის 30 დეკემბრის ცვლილებათა ნაწილი უკვე ინტეგრირებულია ძირითად კანონში. ასე, მაგალითად, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტის საფუძველზე, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონს (ძირითად კანონს) დაემატა 6¹ მუხლი, რომელიც განსაზღვრავს, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის არჩევის წესსა და მისი უფლებამოსილების ვადას, რომელიც, ისვე, როგორც ინსპექტორისა, 6 წელს შეადგენს. საყურადღებოა, რომ 6¹ მუხლი ზუსტად იმეორებს ძირითადი კანონის მე-6 მუხლის შინაარსს, რომელიც შეეხება ინსპექტორს და, რომელიც, 2022 წლის 1 მარტიდან უნდა გაუქმდეს.

ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის მე-7 პუნქტით, ძირითად კანონს დაემატა 7¹ მუხლი, რომელიც ადგენს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის ხელშეუხებლობის გარანტიებს. ნიშანდობლივია, რომ ეს მუხლიც, ძირითადი კანონის მე-7 მუხლის იდენტურია, შეცვლილია მხოლოდ კანონის ადრესატი - სახელმწიფო ინსპექტორი.

მე-12 პუნქტით გათვალისიწინებული ცვლილების საფუძველზე დამატებული 8¹ მუხლი, რომელიც სამსახურის უფროსთან მიმართებით, იმეორებს მე-8 მუხლის შინაარსს, განსაზღვრავს, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის თანამდებობრივი შეუთავსებლობის საკითხს.

ძირითადი კანონის მე-9 მუხლის ანალოგიურადაა ჩამოყალიბებული, ცვლილებათა კანონის მე-14 პუნქტით დამატებული 9¹ მუხლი, რომელიც, თავის მხრივ, ჩამოთვლის სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის საფუძვლებს.

მხედველობაშია მისაღები, ცვლილებათა კანონის მე-19 და მე-20 პუნქტებით ძირითად კანონს დამატებული 27¹ და 28¹ მუხლები. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის უკვე ამოქმედებული 27¹ მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს, რომ 2022 წლის 1 მარტიდან უნდა გაუქმდეს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა. გარდა ამისა, 2022 წლის 1 მარტიდან თანამდებობებიდან უნდა გათავისუფლდნენ სახელმწიფო ინსპექტორი, მისი პირველი მოადგილე და მოადგილეები.

მიგვაჩნია, რომ განსაკუთრებით საყურადღებოა, ძირითადი კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის შინაარსი, რომლის თანახმად, „2022 წლის 1 მარტიდან გაუქმდეს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა. 2022 წლის 1 მარტიდან თანამდებობებიდან გათავისუფლდნენ სახელმწიფო ინსპექტორი, მისი პირველი მოადგილე და მოადგილეები.“ მაშასადამე, ნორმა, ერთი მხრივ, აუქმებს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობას, ხოლო, მეორე მხრივ, ათავისუფლებს მას თანამდებობიდან. ვთვლით, რომ ორივე დებულება პრობლემურია კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით.

ამ მხრივ, პირველ რიგში, მხედველობაშია მისაღები ნორმის პირველი წინადადება, რომლითაც, ხდება სამსახურისა და თანამდებობის გაუქმება. ეს კი, იმ პირობებში, როდესაც ცვლილებათა კანონით არ არის გათვალისწინებული გაუქმებული და ახლად შექმნილი ინსტიტუტების სამართლებრივი უფლება-მონაცვლეობა, ისე, როგორც ეს ძირითადი კანონის მოქმედი 27-ე მუხლითაა გათვალისწინებული, თავისთავად, გულისხმობს ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას. ამიტომ, ამ ნორმას, დამოუკიდებლად გააჩნია კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართება.

რაც შეეხება ნორმის შემდეგ წინადადებას, მიგვაჩნია, რომ კანონმდებელმა, თავი დაიზღვია, რომ ინსპექტორის სამსახურისა და თანამდებობის გაუქმება არ იქნეს განმარტებული, ძირითადი კანონის მოქმედი 27-ე მუხლის პერსპექტივიდან, მიუხედავად იმისა, რომ ცვლილებებით ასევე გათვალისწინებულია 2022 წლის პირველი მარტიდან 27-ე მუხლის ძალადაკარგულად გამოცხადება. ამდენად, ნორმის ეს დებულებაც დამოუკიდებლად იწვევს კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვას.

ამავე მუხლის მე-2-მე-4 პუნქტები ადგენენ, 2022 წლის 1 მარტიდან, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის თანამშრომელთა მობილობას, შესაბამისად, სპეციალურ საგამოძიებო და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურებში.

27¹ მუხლის მე-6 პუნქტით განსაზღვრულია, რომ საქართველოს მთავრობამ, 2022 წლის 1 მარტიდან, უზრუნველყოს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ბალანსზე 2022 წლის 1 მარტამდე რიცხული ქონებისა და ამ სამსახურის კუთვნილი დოკუმენტაციის განკარგვისთვის საჭირო ღონისძიებების განხორციელება. ამავე ნორმის, შემდეგი წინადადების თანახმად კი, საქართველოს მთავრობა უფლებამოსილია უზრუნველყოს 2022 წლის 1 მარტიდან ამ ქონებისა და დოკუმენტაციის ნაწილის პირდაპირ გადაცემა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურისთვის, ხოლო აღნიშნული ქონებისა და დოკუმენტაციის სხვა ნაწილისა − სპეციალური საგამოძიებო სამსახურისთვის. ხოლო, მე-7 პუნქტით, 2022 წლის 1 მარტიდან უქმდება სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურთან დადებული კერძოსამართლებრივი და ადმინისტრაციული გარიგებები.

ცვლილებებით დამატებული იგივე მუხლის მე-8 პუნქტი, სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების 2022 წლის 1 მარტამდე ვადამდე შეწყვეტის შემთხვევაში, გამორიცხავს სახელმწიფო ინსპექტორის შესარჩევი კონკურსის ჩატარებას და სახელმწიფო ინსპექტორის არჩევას.

უპირველეს ყოვლისა, სადავოდ მიგვაჩნია, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით, ვინაიდან, იგი არაპროპორციულად ზღუდავს სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების, მაშასადამე, მნიშვნელოვანი საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების ხელშეუხებლობას და უსაფუძვლოდ ათავისუფლებს მას. სადავო შემთხვევაში, მართალია უფლების ფაქტობრივი შეზღუდვა, შეიძლება ჯერ არ დამდგარა, თუმცა, იგი კანონით გათვალისწინებულ, დროში ძალიან სწრაფ გარდაუვალობას წარმოადგენს.

მხედველობაშია მისაღები, საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის 29-ე მუხლთან (მოქმედი რედაქციის 25-ე მუხლი) დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გაკეთებული განმარტება. როგორც სასამართლომ განაცხადა, „საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს“ ... კონსტიტუციის ეს ნორმები განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს როგორც არჩევითი, ასევე დანიშვნითი თანამდებობა და ადგენს სახელმწიფო სამსახურის განხორციელების კონსტიტუციურ საფუძვლებს. ამასთან, კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება მოიცავს არა მხოლოდ კონკრეტული თანამდებობის დაკავების, არამედ ამ თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისა და თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან დაცვის გარანტიებს. ... ამდენად, კონსტიტუციის 29-ე მუხლი სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია.“^[30] შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ აღნიშნულ სადავო ნორმას უშუალო მიმართება გააჩნია, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ემუხლის პირველ პუნქტთან.

გარდა ამისა, რადგან, სახელმწიფო ინსპექტორი თვითონ განასახიერებს იმ ინსტიტუტს, რომელიც წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული პოზიტიური ვალდებულების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს, ამგვარი რადიკალური ცვლილება, რომელიც ინსტიტუტის ხელშეუხებლობის ხელყოფაში გამოიხატება, ნეგატიურად აისახება ამ მექანიზმის ეფექტურ საქმიანობაზე. ამდენად, სადავო ნორმას მიმართება ასევე გააჩნია საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ დაადასტურა, „...სავარაუდოდ ჩადენილი არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე მყისიერი და ქმედითი ღონისძიებების განხორციელება უშუალოდ საგამოძიებო უფლებამოსილებით აღჭურვილი ორგანოების პირდაპირი კომპეტენცია და მოვალეობაა. შესაბამისად, მოპასუხის მიერ დასახელებული სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური მოიაზრება, უწინარესად, როგორც არასათანადო მოპყრობაზე post factum, რეპრესიული ღონისძიების გატარების ფარგლებში უფლებამოსილი ორგანო, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, სახელმწიფოსთვის დადგენილი ... ვალდებულების შესრულება - დროულად და ეფექტიანად გამოიძიოს არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო ფაქტები.“^[31]

სახელმწიფო ინსპექტორი, ასევე წარმოადგენს პერსონალურ მონაცემთა დაცვისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების მაკონტროლებელ დამოუკიდებლ ინსტიტუტს, რომელიც, თავის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით გათვალისწინებული პოზიტიური ვალდებულების ეფექტურობას უზრუნველყოფს. ასე, მაგალითად, „სახელმწიფო ინსპექტორის შესახებ“ საქართველოს კანონის IV თავი განსაზღვრავს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფლებამოსილებებს ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების კონტროლის სფეროში. ამავე კანონის მე-18 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 143¹ მუხლის პირველი ნაწილის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული ფარული საგამოძიებო მოქმედების – სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადებისა და ჩაწერის (გარდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მიერ წარმოებულ სისხლის სამართლის საქმეზე ჩატარებული ფარული საგამოძიებო მოქმედებისა) ჩატარების დროს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური აკონტროლებს: ა) კონტროლის ელექტრონული სისტემით − მონაცემთა დამუშავების კანონიერებას; ბ) კონტროლის სპეციალური ელექტრონული სისტემით − მონაცემთა დამუშავების კანონიერებას; გ) მონაცემთა დამმუშავებლის/უფლებამოსილი პირის მიერ მონაცემთა დამუშავების კანონიერებას (ინსპექტირება).

ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ მაკონტროლებელი ფუნქციის კონსტიტუციურობა, თავის დროზე, სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის მე-20, ახლანდელ, მე-15 მუხლთან განიხილა.^[32] შესაბამისად, სადავო ნორმებს, რომელებიც ამ უმნიშვნელოვანესი ფუნქციის განმახორციელებელი დამოუკიდებელი ინსტიტუტის ხელშეუხებლობას ზღუდავენ, უშუალო მიმართება გააჩნიათ საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლთან.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ვთვლით, რომ „სახელმწიფო ინსპექტორის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლს პირდაპირი მიმართება გააჩნია, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ისე, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

როგორც უკვე ითქვა, ვინაიდან, სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტი არ წარმოადგენს მხოლოდ საპატიო სტატუსს, არამედ, არის საკუთარ ფუნქციათა ერთობლიობა, შეუძლებელია იგი განვიხილოთ ამ ფუნქციების, თანამშრომლების, მატერიალურ-ტექნიკური ბაზის და შესაბამისი საბიუჯეტო სახსრების გარეშე. შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო 2022 წლის 1 მარტამდე არსებითად განსახილველად მიიღებს და შეაჩერებს „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მხოლოდ 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის მოქმედებას, რასაც ჩვენ ვითხოვთ, რომ არაფერი ვთქვათ მის არაკონსტიტუციურად ცნობაზე, შესაძლებელია მივიღოთ ისეთი სამართლებრივი რეალობა, როდესაც ოფიციალურად იარსებებს სახელმწიფო ინსპექტორი, თუმცა, კანონში განხორციელებული ცვლილებების გამო, ის ვერ განახორციელებს შესაბამის ფუნქციებს, მას არ ეყოლება თანამშრომლები, შესაბამისი მატერიალურ-ტექნიკური ბაზა, დოკუმენტაცია.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი არ გულისხმობს მხოლოდ თანამდებობაზე არჩევის ან დანიშვნის უფლებას, არამედ, იგი თანაბრად იცავს თანამდებობრივი უფლებამოსილების, მაშასადამე, საჯარო მნიშვნელობის ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების უფლებას.^[33]ამგვარად, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არსებითად განსახილველად მიიღებს და შეაჩერებს, ან არაკონსტიტუციურად ცნობს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის თანამდებობის გაუქმებასა და მისი განთავისუფლების საკითხს, შენარჩუნებული ინსპექტორის ინსტიტუტი, ამავე მუხლის სხვა შესაბამისი ცვლილებების ამოქმედების შემთხვევაში, შეფერხდება მისი საჯარო მნიშვნელობის ფუნქციის განხორციელება. აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ არსებითად ასევე უნდა განიხილოს და საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე შეაჩეროს, 27¹ მუხლის მე-2-მე-4 პუნქტები (ინსპექტორის თანამშრომელთა მობილობა), აგრეთვე, მე-6 და მე-7 პუნქტები (ინსპექტორის სამსახურის ქონების განკარგვა და კერძო-სამართლებრივი/ადმინისტრაციული გარიგებების ბათილად ცნობა), ვინაიდან, მათ პირდაპირი მიმართება გააჩნიათ სახელმწიფო ინსპექტორის ეფექტურ ფუნქციონირებასთან. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმებას კი ჩვენ ვასაჩივრებთ წინამდებარე სარჩელით და მისი არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, ზემოაღნიშნული პუნქტებიც უნდა იქნას არაკონსტიტუციურად ცნობილი, რადგან ისინიც აბრკოლებენ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ეფექტურ ფუნქციონირებას. შესაბამისად, ზემოაღნიშნულ ნორმებს, შემხებლობა აქვთ როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ისე, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

უნდა ითქვას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „როდესაც სასამართლოს მიმართავენ სახელმწიფო ორგანოები ან თანამდებობის პირები (პრეზიდენტი, სახალხო დამცველი), მათთვის ... როგორც მხარისთვის გამოუსწორებელი შედეგი უკავშირდება სწორედ იმ მიზნისთვის საფრთხის შექმნას, რომლის დაცვის მოტივითაც არის გათვალისწინებული მისი საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობა. ... გამოუსწორებელი შედეგი უკავშირდება იმ საჯარო ფუნქციას, რომელსაც ახორციელებს და ემსახურება კონკრეტული სახელმწიფო ორგანო/თანამდებობის პირი, ... გამოუსწორებელი შედეგი სწორედ გულისხმობს სადავო ნორმის მოქმედების გამო ამ საჯარო ფუნქციის განხორციელებით მისაღწევი მიზნებისთვის საფრთხის შექმნას, შედეგად ყველა იმ სუბიექტისთვის, პირისთვის, აქტორისთვის გამოუსწორებელი ზიანის გამოწვევას, რომლებზეც უშუალოდ ვრცელდება კონკრეტული საჯარო ფუნქციის რეალიზაციის შედეგები.“^[34] როგორც უკვე აღინიშნა, ამ კონსტიტუციური სარჩელის მიზანს არ წარმოადგენს მხოლოდ ერთი თანამდებობის პირის სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების დაცვა, ვინაიდან, სახელმწიფო ინსპექტორი თვითონ განასახიერებს იმ ინსტიტუტს, რომელსაც ხელმძღვანელობს, მისი თანამდებობრივი ხელშეუხებლობის დაცვას, გაცილებით უფრო ფართო საჯარო მიზანი და მნიშვნელობა გააჩნია, რომელიც იმ დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტის ხელშეუხებლობის თვითნებური ხელყოფისგან დაცვაში გამოიხატება, რომელიც თითოეული ჩვენგანის კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი უმნიშვნელოვანესი უფლებების დაცვის უმთავრესი გარანტორია.

2021 წლის 30 დეკემბერს მიღებული ცვლილებების კანონის პირველი მუხლის მე-20 პუნქტით, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონს ასევე დაემატა 28¹ მუხლი. დასახელებული მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები განსაზღვრავენ გარდამავალ პერიოდში განსახორციელებელ ღონისძიებებს, მათ შორის, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის ვაკანტურ თანამდებობაზე 2022 წლის 1 მარტამდე არჩევის დროებით წესს, რომელიც, თავის მხრივ, სახელმწიფო ინსპექტორის იდენტურია. ამრიგად, იმ შემთხვევაში, თუ არჩეულ იქნა სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსი, რომელსაც ფორმალურად იგივე ლეგიტიმაცია ექნება, იმ პირობებში, როდესაც შესაძლებელია, სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტის გაუქმება და თანამდებობიდან განთავისუფლება არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი, უდავოდ დადგება ახლად არჩეული უფროსის საქართველოს კონსტიტუციის იგივე 25-ე მუხლით უზრუნველყოფილი, მისი საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების გარანტიის დარღვევის საკითხი, რაც, თავის მხრივ, შესაძლებელია, კვლავ საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი საკითხი გახდეს.

გარდა ამისა, იმ შეთხვევაში, თუ სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტის გაუქმება იქნება ცნობილი არაკონსტიტუციურად, პარალელურად იარსებებს იგივე ფუნქციის მქონე სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსი, რომელიც ფორმალურად იგივე ლეგიტიმაციით ისარგებლებს, რის გამოც, არ არის გამორიცხული მათი ფუნქციების დუბლირება იმ დონეზე, რომ ერთი და იგივე საკითხზე ურთიერთგამომრიცხავი გადაწყვეტილებები იქნეს მიღებული, რომელთა ცნობაც, მაშასადამე, ლეგიტიმაცია, იმ სამსახურების ხელში შეიძლება აღმოჩნდეს, რომლებიც, პრაქტიკულად, ამ გადაწყვეტილებათა ადრესატებს წარმოადგენენ. როგორც უკვე ითქვა, არაკონსტიტუციურობით გამოწვეული ზიანი, მათ შორის, „...გულისხმობს სადავო ნორმის მოქმედების გამო ამ საჯარო ფუნქციის განხორციელებით მისაღწევი მიზნებისთვის საფრთხის შექმნას, შედეგად ყველა იმ სუბიექტისთვის, პირისთვის, აქტორისთვის გამოუსწორებელი ზიანის გამოწვევას, რომლებზეც უშუალოდ ვრცელდება კონკრეტული საჯარო ფუნქციის რეალიზაციის შედეგები.“^[35]“

აქედან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 28¹ მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს უშუალო მიმართება გააჩნია, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ისე, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

ძირითადი კანონის 28¹ მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ საქართველოს მთავრობამ 2022 წლის 1 აპრილამდე უნდა უზრუნველყოს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის სათანადო ქონებით აღჭურვისთვის საჭირო ღონისძიებების განხორციელება, მაშასადამე, 27¹ მუხლის მე-6 პუნქტის საფუძველზე, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ქონების გადაცემა, რაც, ჩვენი აზრით, ინსპექტორის ინსტიტუტის გაუქმების და მისი თანამდებობიდან განთავისუფლების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, მნიშვნელოვნად შეაფერხებს ინსპექტორის მიერ თავისი საჯარო ფუნქციის ეფექტურად განხორციელებას.

28¹ მუხლის მე-5 პუნქტით კი გათვალისწინებულია, 2022 წელს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის საქმიანობის, „საქართველოს 2022 წლის სახელმწიფო ბიუჯეტის შესახებ“ საქართველოს კანონით სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურისთვის დამტკიცებული პროგრამული კოდიდან (51 00) დაფინანსება, რაც ანალოგიურად ხელის შემშლელი შეიძლება აღმოჩნდეს შენარჩუნებული სახელმწიფო ინსპექტორისთვის.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ დასახელებული პუნქტები უშუალოდ მიემართება, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების უფლებას და ნეგატიურად აისახება მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-15 მუხლით გათვალისწინებულ პოზიტიურ ვალდებულებებზე.

ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით, სადავოდ ვხდით, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 28¹ მუხლის პირველ, მე-2, მე-4 და მე-5 პუნქტებს.

გარდა ამისა, როგორც უკვე ითქვა, 2021 წლის 30 დეკემბერს მიღებული კანონის გამოქვეყნებისთანავე, ასევე ამოქმედდა „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული სხვა ცვლილებებიც. კერძოდ, ძირითად კანონს დაემატა 6¹ მუხლი, რომელიც, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის არჩევის წესსა და უფლებამოსილების ვადას განსაზღვრავს. მიგვაჩნია, რომ აღნიშნული მუხლიც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებულ მუხლებს. უპირველესყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები, რომ ძირითადი კანონის 28¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტებით გათვალისწინებული სამსახურის უფროსის არჩევის დროებითი წესი, მითითებას აკეთებს სწორედ ამ მუხლზე. სწორედ ეს მუხლი განსაზღვრავს ახლად არჩეული უფროსის და მისი უფლებამოსილებების ლეგიტიმაციის საფუძველს. შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას, სადავო 6¹ მუხლის საფუძველზე, შესაძლებელია გაჩნდეს იგივე ფუნქციებისა და ლეგიტიმაციის მქონე პარალელური სტრუქტურა, რომელიც ეჭქვეშ დააყენებს და შესაძლოა საერთოდ გამორიცხოს, სახელმწიფო ინსპექტორის საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების კანონიერება. ამდენად, მიგვაჩნია, რომ ძირითადი კანონის სადავო მუხლს უშუალო მიმართება გააჩნია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

რაც შეეხება ძირითადი კანონის 7¹, 8¹ და 9¹ მუხლებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მათი მიუღებლობის შემთხვევაში მივიღებთ შემდეგ სამართლებრივ რეალობას, კერძოდ, ერთი მხრივ, იარსებებს სახელმწიფო ინსპექტორი, ხოლო, მეორე მხრივ კი, ფორმალურად იგივე ლეგიტიმაციის მქონე, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსი, რომელიც, თავის მხრივ, ცვლილებებით გათვალისწინებული და ძირითადი კანონის უკვე ამოქმედებული 7¹ მუხლით ისარგებლებს ინსპექტორის იდენტური ხელშეუხებლობით, 8¹ მუხლით მასზე ასევე გავრცელდება თანამდებობრივი შეუთავსებლობის წესები, გარდა ამისა, 9¹ მუხლით მისი უფლებამოსილების შეწყვეტის, სახელმწიფო ინსპექტორის იდენტური პირობები, რაც თავის მხრივ, ინსპექტორის ინსტიტუტის გაუქმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაშიც კი, გამორიცხავს ამ საფუძვლით ახლად არჩეული უფროსის უფლებამოსილების შეწყვეტას. შესაბამისად, ამ ნორმებსაც პირდაპირი მიმართება გააჩნიათ საქართველოს კონსტიტუციის ზემოთ დასახელებულ მუხლებთან. ამიტომ, ისინიც არსებითად განსახილველად უნდა იქნენ მიღებული და საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე შეჩერდეს მათი მოქმედება.

2022 წლის 1 მარტიდან ასამოქმედებელი ცვლილებები

როგორც უკვე ითქვა, 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით გათვალისწინებული ცვლილებების დიდი ნაწილი ძალაში შევა 2022 წლის 1 მარტს, სწორედ იმ დროს, როდესაც უნდა გაუქმდეს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური/თანამდებობა და თანამდებობიდან თავისუფლდნენ ინსპექტორი და მისი მოადგილეები.

ცვლილებებით გათვალისწინებული ეს ნორმებია, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის პირველი−მე-6, მე-8, მე-9, მე-11, მე-13, მე-15−მე-18 და 21-ე პუნქტები.

პირველ რიგში, ჩვენ ვასაჩივრებთ, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის იმ პუნქტებსა და მათ მიერ გათვალისწინებულ ცვლილებებს, რომლებიც 2022 წლის 1 მარტიდან აუქმებენ სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილებებს და ხელშეუხებლობის გარანტიებს. ამიტომ, ჩვენი სურვილია, საქმის განსაკუთრებული მნიშვნელობიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლომ პრიორიტეტულად, 2022 წლის 1 მარტამდე გადაწყვიტოს საქმის არსებითად განსახილველად მიღებისა და მის საბოლოო გადაწყვეტამდე სადავო ნორმების მოქმედების შეჩერების საკითხები.

ამგვარად, ჩვენ ვასაჩივრებთ და ვითხოვთ ცვლილებების კანონის იმ ნორმების შეჩერებას, რომლებიც, მართალია მიღებულია, თუმცა, უნდა ამოქმედდნენ 2022 წლის პირველ მარტს. სწორედ ამ დროს მოხდება მათი ინტეგრირება (კოდიფიცირება) ძირითადი კანონის ტექსტში. ამ შემთხვევაში ჩვენს მიზანს წარმოადგენს სადავო ნორმების მოქმედების 2022 წლის 1 მარტამდე, მაშასადამე, მათ ამოქმედებამდე (ძირითად კანონში კოდიფიცირებამდე) შეჩერება. ეს, პირველ რიგში, აუცილებელია ამ უმნიშვნელოვანესი საჯარო ფუნქციის განხორციელების უწყვეტობისა და სტაბილურობის შესანარჩუნებლად. რადგან, იმ შემთხვევაში, თუ კანონი ამოქმედდება, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლო ნორმების შეჩერების გარეშე დაიწყებს მათი კონსტიტუციურობის განხილვას, ეს ნეგატიურად აისახება, როგორც ახლადარჩეულ სამსახურის უფროსზე, ისე თანამშრომლებზე, ვინაიდან მათ არ ექნებათ სტაბილურობის განცდა. ხოლო, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობის გაუქმებას და მისი უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას, ეს ეჭვქვეშ დააყენებს მათი მოქმედი უფლებამოსილების განხორციელების კონსტიტუციურ ლეგიტიმურობას, გაჩნდება მათი გადაწყვეტილებებისადმი ლეგიტიმური უნდობლობა, რაც, თავის მხრივ, მნიშვნელოვნად დააზიანებს ადამიანის უმნიშვნელოვანეს უფლებათა დაცვის ყველაზე ეფექტური გარანტის საჯარო ფუნქციას.

გარდა ამისა, როგორც უკვე ითქვა, ასეთი მაკონტროლებელი (და სპეციფიურად სამართალდამცავი) ფუნქციის მქონე ინსტიტუტის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის უმთავრეს გარანტიას, სწორედ მისი უფლებამოსილების თვითნებური შეწყვეტისგან დაცვა წარმოადგენს. ასეთ პირობებში, მოქმედი ინსპექტორისთვის უფლებამოსილების არაკონსტიტუციური შეწყვეტა, რასაც გამოიწვევს სადავო ნორმების სრულყოფილად ამოქმედება, ამავე დროს, თუ გავითვალისწინებთ დარღვეული უფლებამოსილების აღდგენის ბუნდოვან პერსპექტივას, თავისთავად დააყენებს გამოუსწორებელ არაკონსტიტუციურობას. ახლად არჩეულ მაკონტროლებელს გაუჩენს, მისი მდგომარეობის ლეგიტიმურობის ნაკლებობის განცდას, რაც შეიძლება მასზე ზეგავლენის მოხდენის საშუალებად იქნეს გამოყენებული, შედეგად, შეიძლება დაირღვეს ინსტიტუტის მიუკერძოებლობისა და დამოუკიდებლობის პრინციპი.

მიგვაჩნია, რომ საქმის არსებითად განსახილველად 2022 წლის 1 მარტამდე მიღებისა და სადავო ნორმების შეჩერების საკითხის პრიორიტეტულად განხილვისა და გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლომ მხედველობაში აუცილებლად უნდა მიიღოს, იმ უფლებათა სუბიექტების ინტერესები, რომელთა დაცვის უმთავრესი ფუნქციაც აკისრიათ მსგავს ინსტიტუტებს, რომლებსაც, ხშირად, სასიცოცხლო მნიშვნელობაც კი გააჩნიათ ამ უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით. ამდენად, ამგვარი არაკონსტიტუციური შედეგი უპირველეს ყოვლისა ზიანს აყენებს ამ ფუნქციის უმთავრეს მიზანს - ადამიანს და მის პირად ხელშეუხებლობას. ამდენად, მარტივად, რომ ვთქვათ, ჩვენი მიზანი, მათ შორის, არის საქმის საბოლოო გადაწყვეტამდე, ერთგვარი კონსტიტუციური სტატუს-კვოს შენარჩუნება, რათა არ დადგეს გამოუსწორებელი არაკონსტიტუციური შედეგი.

გარდა ამისა, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ 2021 წლის 30 დეკემბრის ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის იმ პუნქტების კონსტიტუციურობის განხილვა, რომლებიც „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ კანონით გათვალისწინებული უფლებამოსილებების და გარანტიების მომწესრიგებელი ნორმების „ამოღებულად“ აცხადებენ, შეიძლება პრობლემური იყოს ცვლილებების ამოქმედების შემდეგ. კერძოდ, ერთ-ერთ საქმეში საკონსტიტუციო სასამართლომ დაასკვნა, რომ „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისათვის სამართლებრივი აქტის ან მისი ნაწილის ნორმატიულობას განსაზღვრავს მისი მატერიალური შინაარსი.“ „საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში მოხდა კოდიფიცირება და 78-ე მუხლის მე-5 ნაწილის ნაცვლად შევიდა მითითება - „ამოღებულია“. შესაბამისად, საქართველოს სისხლის სამართის საპროცესო კოდექსის საქმის განხილვის დროისათვის მოქმედი 78-ე მუხლის მე-5 ნაწილის რედაქცია ნორმატიული შინაარსით აღარ არსებობს, რაც ნიშნავს იმას, რომ სადავო ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონის ძალაში შესვლის მომენტიდან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 78-ე მუხლის მე-5 ნაწილი არ ადგენს ქცევის ზოგად წესს, პირთა უფლებებსა და ვალდებულებებს. შესაბამისად, ასეთ შემთხვევაში მოსარჩელე სწორედ არარსებული ნორმის კონსტიტუციურობაზე იდავებდა.“^[36] მიუხედავად იმისა, რომ ამგვარი პრაქტიკის ნაწილობრივ შეცვლის თაობაზე, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა უნდა იმსჯელოს, ამჟამად მოქმედი მიდგომით, ასეთი ნორმა კონსტიტუციურ კონტროლს ვერ დაექვემდებარება.

ამდენად, 2022 წლის 1 მარტის შემდეგ, ასეთი არსებითი სადავო ცვლილებების კონსტიტუციურობაზე მსჯელობა, პრაქტიკულად, გამორიცხულია. შესაბამისად, დროის ამ მონაკვეთში, საკონსტიტუციო სასამართლომ ან უნდა იმსჯელოს სწორედ ცვლილებების კანონის კონსტიტუციურობაზე, ან საერთოდ უარი თქვას, მათ მიმართ კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელებაზე. იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არ ან ვერ განიხილავს ამ ცვლილებათა კანონის კონსტიტუციურობას მოცემული დროის მონაკვეთში (მათ შორის, საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, მათი მოქმედების შეჩერების მექანიზმის გამოყენებით), იგი კანონმდებელს მისცემს შესაძლებლობას, მომავალშიც, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო ცვლილებები განახორციელოს სწორედ ასეთი მეთოდით, რომელიც გამორიცხავს ეფექტური კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელების შესაძლებლობას. საყურადღებოა, რომ, როგორც უკვე ითქვა, „ამოღებული“ ნორმების მნიშვნელოვანი ნაწილის ნაცვლად, ძირითად კანონში უკვე შევიდა მათი იდენტური მუხლები.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 34-ე მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად შესაძლებელია საქმეთა პრიორიტეტიზაცია, როდესაც არსებობს განსაკუთრებული გარემოებები, რომლებიც მიუთითებენ საქმის პრიორიტეტულად გადაწყვეტის საჭიროებაზე. სწორედ აღნიშნულ კატეგორიად უნდა იქნას მიჩნეული სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმება და მოქმედი სახელმწიფო ინსპექტორისთვის უფლებამოსილების შეწყვეტა. ამ დავის დაგვიანებული განხილვის შემთხვევაში აზრი დაეკარგება მასზე სამომავლო მსჯელობას.

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლომ, თავისი 2019 წლის 29 მარტის №1/2/1355 საოქმო ჩანაწერით (საქმეზე: „სამსონ თამარიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“), არსებითად განსახილველად მიიღო, „საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2018 წლის 21 ივლისის საქართველოს N3276-რს კანონის პირველი მუხლის მე-6 ნაწილით გათვალისწინებული სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 106-ე მუხლის 1¹ ნაწილის მეორე წინადადების შესაბამისი სიტყვები. ნიშანდობლივია, რომ აღნიშნული ცვლილება უნდა ამოქმედებულიყო 2019 წლის პირველ ივლისს, ხოლო, საოქმო ჩანაწერით არსებითად განსახილველად მიღება განხორციელდა მის ამოქმედებამდე რამდენიმე თვით ადრე - 2019 წლის 29 მარტს. ამგვარად, სასამართლოს არსებითად უნდა განეხილა, მიღებული ცვლილებების კანონის სწორედ ჯერ არ ამოქმედებული, ძირითად კანონში არა-ინტეგრირებული წესის კონსტიტუციურობა.

აღნიშნულ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლომ რაციონალურად იმოქმედა, იმ თვალსაზრისით, რომ ცვლილებათა ძალაში შესვლით, საკონსტიტუციო სამართალწარმოებას და ეფექტურ კონსტიტუციურ კონტროლს ხელი არ შეშლოდა. წარმოდგენილ კონსტიტუციურ სარჩელში გასაჩივრებულ ნორმებს კი, ისეთი შინაარსი გააჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ, სხვაგვარად, შეიძლება საერთოდ ვერ შეძლოს ეფექტური კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელება. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაშიც ცვლილებათა კანონის არსებითად განსახილველად მიღების აუცილებლობა, განპირობებულია ეფექტური საკონსტიტუციო კონტროლის განხორციელების მიზნით. ხოლო, სასამართლოს აღნიშნული მიდგომა, 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით გათვალისწინებული, ამ ცვლილებების არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის ანალოგიურად გადაწყვეტის საფუძველს ქმნის.

ამდენად, კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით, სადავოდ მიგვაჩნია, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-6, მე-9, მე-13, მე-16 და მე-18 პუნქტების, ასევე, ამ პუნქტებით გათვალისწინებული ცვლილებები.

ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის მე-6 პუნქტით გათვალისწინებულია ძირითადი კანონის მე-6 მუხლის ამოღება. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლი განსაზღვრავს ინსპექტორის არჩევის წესს და ადგენს მისი უფლებამოსილების 6-წლიან ვადას. კერძოდ, აღნიშნული მუხლის მე-7 პუნქტის შესაბამისად, სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადაა 6 წელი, ცვლილება კი, იწვევს ინსპექტორის 6-წლიანი უფლებამოსილების უწყვეტობის გარანტიის საკანონმდებლო საფუძვლის გაუქმებას, რაც ზღუდავს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას, რომელიც, მათ შორის, თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისგან დაცვის გარანტიებს ადგენს.^[37]

ვინაიდან, უფლებამოსილების ვადამდე თვითნებურად შეწყვეტის აკრძალვა წარმოადგენს ინსპექტორის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის უმთავრეს გარანტიას, ამიტომ, სადავო ნორმა უარყოფითად აისახება საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-15 მუხლით გათვალისწინებულ უფლებათა დაცვის პოზიტიური ვალდებულების ეფექტურობაზე.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით, სადავოდ ვხდით, ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის მე-6 პუნქტის იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომლითაც ხდება ძირითადი კანონის მე-6 მუხლის მე-7 პუნქტის გაუქმება.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-9 პუნქტი და მის მიერ გათვალისწინებული ცვლილება აუქმებს ძირითადი კანონის მე-7 მუხლს. მე-7 მუხლი კი, თავის მხრივ, განსაზღვრავს სახელმწიფო ინსპექტორის ხელშეუხებლობას. კერძოდ, დასახელებული მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორი ხელშეუხებელია. სახელმწიფო ინსპექტორის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა, დაკავება ან დაპატიმრება, მისი საცხოვრებელი ან სამუშაო ადგილის, მანქანის ან პირადი გაჩხრეკა შეიძლება მხოლოდ საქართველოს პარლამენტის წინასწარი თანხმობით. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა, რაც დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს საქართველოს პარლამენტს. თუ საქართველოს პარლამენტი 48 საათის განმავლობაში არ მისცემს თანხმობას, დაკავებული ან დაპატიმრებული სახელმწიფო ინსპექტორი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს.

გარდა ამისა, სახელმწიფო ინსპექტორის დაკავებაზე ან დაპატიმრებაზე საქართველოს პარლამენტის მიერ თანხმობის მიცემის შემთხვევაში სახელმწიფო ინსპექტორს საქართველოს პარლამენტის დადგენილებით შეუჩერდება უფლებამოსილება სისხლისსამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ დადგენილების/განჩინების გამოტანამდე ან სასამართლოს განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლამდე. ხოლო, სახელმწიფო ინსპექტორის პირად უსაფრთხოებას კი, დადგენილი წესით, უზრუნველყოფენ შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოები.

ამრიგად, ინსპექტორის ხელშეუხებლობა, რომელიც კანონითაა დაცული, უპირველეს ყოვლისა, ადგენს მისი, როგორც საზოგადოების მიუკერძოებელი წარმომადგენელის თვითნებური ზემოქმედებისაგან დაცვის უმნიშვნელოვანეს გარანტიას, რომელიც, თავის მხრივ, ამ ინსტიტუტის დამოუკიდებლობის უმნიშვნელოვანესი პირობაა. შესაბამისად, ძირითადი კანონის აღნიშნული ნორმა უზრუნველყოფს ინსპექტორის საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად და ეფექტურად განხორციელების შესაძლებლობას და მას პირდაპირი მიმართება გააჩნია, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ისე მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

გარდა ამისა, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო 2022 წლის 1 მარტამდე არსებითად განსახილველად მიიღებს და შეაჩერებს სადავო ნორმებს, რომ არაფერი ვთქვათ, სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობის გაუქმებისა და მისი განთავისუფლების არაკონსტიტუციურად ცნობაზე, ასეთ პირობებში მისი ხელშეუხებლობის განმსაზღვრელი ნორმის გაუქმებამ, შესაძლოა იგი მაინც ვერ დაიცვას უმრავლესობის თვითნებური გადაწყვეტილებებისაგან. ამიტომ, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია, ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის მე-9 პუნქტი და ამ პუნქტით გათვალისწინებული ცვლილება, რომელიც 2022 წლის 1 მარტს უნდა ამოქმედდეს.

ასევე არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია, 2021 წლის 30 დეკემბრის ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის მე-13 პუნქტი. ამ პუნქტით გათვალისწინებულია ძირითადი კანონის მე-9 მუხლის მთლიანად გაუქმება. თავის მხრივ, მე-9 მუხლი ადგენს სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის მკაცრად განსაზღვრულ პირობებს, რომლებიც წარმოადგენენ მისი თანამდებობრივი და, მაშასადამე, ინსტიტუციური ხელშეუხებლობის თვითნებური ხელყოფისაგან დაცვის გარანტიებს. იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არსებითად განსახილველად მიღებს და შეაჩერებს ინსპექტორის თანამდებობის გაუქმებისა და მისი განთავისუფლების პროცესს, სასამართლოს ამ გადაწყვეტილების მიზნის უზრუნველსაყოფად, აუცილებელია ძირითად კანონში ამგვარი პირობების არსებობა. წინააღდეგ შემთხვევაში კონსტიტუციური კონტროლის მიზანი შეიძლება ვერ იქნეს მიღწეული.

იმ შემთხვევაში კი, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად ცნობს ინსპექტორის თანამდებობის გაუქმებას და განთავისუფლებას, აღნიშნული გადაწყვეტილების რეალურად აღსრულების უზრუნველსაყოფად, უმნიშვნელოვანესია ამ პირობების არსებობა, ვინაიდან, ისინი ინსპექტორს იცავენ, მისი უფლებამოსილების თვითნებურად, ვადამდე შეწყვეტისგან. რადგან საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტი, არჩეულ თანამდებობის პირს, ასევე იცავს თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან, ძირითადი კანონის მე-9 მუხლის გაუქმებას უშუალო მიმართება გააჩნია, როგორც კონსტიტუციის ამ მუხლთან, ისე მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

2021 წლის 30 დეკემბრის ცვლილებების კანონის პირველი მუხლის მე-16 პუნქტით გათვალისწინებულია ძირითადი კანონის III და IV თავების ამოღება. III თავი განსაზღვრავს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფლებამოსილებებს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სფეროში, ხოლო, IV თავი კი - სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფლებამოსილებებს ფარული საგამოძიებო მოქმედებების ჩატარების კონტროლის სფეროში. ეს უფლებამოსილებები ახორციელებენ ადამიანის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დაცვის უმნიშვნელოვანეს საჯარო ფუნქციას. ნიშანდობლივია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ამ მაკონტროლებელი ფუნქციის კონსტიტუციურობა, თავის დროზე, სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის თავდაპირველი რედაქციის მე-20, ახლანდელ, მე-15 მუხლთან მიმართებით, როგორც მასში გათვალისწინებული უფლებების დაცვის მექანიზმი, განიხილა.^[38]

ამდენად, ნებისმიერი თვითნებური ჩარევა ამ უფლებამოსილებათა შეუფერხებელ განხორციელებაში, უარყოფითად აისახება კონსტიტუციის მე-15 მუხლით გარანტირებული უფლებების დაცვის ეფექტურობაზე. გარდა ამისა, სადავო ნორმას ასევე გააჩნია მიმართება კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, რომელიც, მათ შორის, იცავს ამ საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების უფლებას.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-18 პუნქტი 2022 წლის 1 მარტიდან „ამოღებულად“ აცხადებს ძირითადი კანონის 27 მუხლს. 27-ე მუხლი სახელმწიფო ინსპექტორს განსაზღვრავს პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამონაცვლედ და ადგენს მისი ამ უფლებამოსილების საკანონმდებლო საფუძველს, ისევე, როგორც უზრუნველყოფს ამ უმნიშვნელოვანესი საჯარო ფუნქციის განხორციელების სტაბილურობას.

მიგვაჩნია, რომ ამგვარი საკანონმდებლო საფუძვლის ამოღებით, კანონმდებელი ცდილობს სწორედ ზემოაღნიშნული საფუძვლის გამოცლას და საფრთხეს უქმნის ამ საჯარო ფუნქციის განხორციელების სტაბილურობას. შესაბამისად, მას პირდაპირი მიმართება აქვს, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლთან, ისე 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელების უფლებასთან.

დასკვნის სახით, შეიძლება ითქვას, რომ, უპირველეს ყოვლისა, უშუალოდ სწორედ ამ ცვლილებათა კანონით გათვალისწინებული ნორმების ამოქმედების, მათი, ძირითად კანონში მომავალი ინტეგრირების და არა 2022 წლის 1 მარტის შემდეგ კოდიფიცირებული კანონის საფუძველზე ხდება ამ ინსტიტუტის ხელშეუხებლობის შეზღუდვა, რაც ქმნის ცვლილებათა კანონის სადავო ნორმების არსებითად განსახილველად დაუყოვნებლივ მიღების საფუძველს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, ასევე, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით, სადავოდ ვხდით, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-6, მე-9, მე-13, მე-16 და მე-18 პუნქტების და ამ პუნქტებით გათვალისწინებული ცვლილებების კონსტიტუციურობას.

2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით გათვალისწინებული სხვა ცვლილებები

2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის პუნქტების ნაწილით, ასევე, გათვალისწინებულია ძირითადი კანონის შესაბამისი მუხლების მოდიფიცირება, მათი ახალ სამართლებრივ რეალობასთან მორგების მიზნით. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის ასეთ ნორმებს წარმოდგენენ: პირველი პუნქტი (ძირითადი კანონის სათაურს ცვლის); მე-2 პუნქტი (განსაზღვრავს ამ კანონის მოქმედების სფეროს, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის სტატუსსა და საქმიანობის მიმართულებას); მე-3 პუნქტი (კანონში გამოყენებულ ტერმინთა ახალი განმარტებები); მე-4 პუნქტი (განსაზღვრავს, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის საქმიანობის პრინციპებს და უფლებამოსილებათა განხორციელების გარანტიებს, ასვე, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის უფლებამოსილებებს, მისი არჩევის წესებს, ხელშეუხებლობას, თანამდებობრივი შეუთავსებლობასა და უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტასთან დაკავშირებულ საკითხებს); მე-5 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ცვლილებას ახორციელებს ძირითადი კანონის მე-5 მუხლში (სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის უფლებამოსილებები); მე-15 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ცვლილებებს ითვალისწინებს ძირითადი კანონის მე-10 და მე-11 მუხლებში (და განსაზღვრავს, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის ორგანიზაციული და ფინანსური უზრუნველყოფას და სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის დამოუკიდებლობას); მე-17 პუნქტი, რომელიც ახლებურად აყალიბებს ძირითადი კანონის V თავს (სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფლებამოსილებები სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ჩადენილი დანაშაულის გამოძიების სფეროში) და 21-ე პუნქტი, რომელიც ახლებურად განსაზღვრავს 2022 წლის 1 მარტამდე წარმოებული საქმეების ქვემდებარეობის საკითხს.

უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ კონსტიტუციური სარჩელი 2022 წლის 1 მარტამდე შედის საკონსტიტუციო სასამართლოში. შესაბამისად, 2022 წლის 1 მარტამდე, საკანონმდებლო სივრცეში მოქმედებს მხოლოდ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი, რომლის სრული კოდიფიცირებაც მხოლოდ მიმდინარე წლის 1 მარტს განხორციელდება, როდესაც მოხდება ცვლილებების სრული ინტეგრირება. გარდა ამისა, მიღებულია და 1 მარტამდე დამოუკიდებლად არსებობენ 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით გათვალისწინებული ის ცვლილებები, რომლებიც ჯერ არ ინტეგრირებულა ძირითად კანონში. შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ დროის ამ მონაკვეთში (1 მარტამდე პერიოდში) საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს სწორედ ცვლილებათა კანონის აღნიშნული ნორმების არსებითად განსახილველად მიღებისა და მათი მოქმედების შეჩერების საკითხი, ვინაიდან იგი ვერ იმსჯელებს არა-კოდიფიცირებული საკანონმდებლო აქტის თაობაზე.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, ძირითად კანონში ცვლილებების განმახორციელებელი კანონის კონსტიტუციურობის შეფასებასთან დაკავშირებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული მიდგომები. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „განსხვავებული სამართლებრივი რეალობა იქმნება ასეთი კანონის მატერიალური ბუნების შეფასებისას. (იმ დროს მოქმედი) „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-20 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონი იმ ნორმატიული აქტის (ძირითადი კანონის) განუყოფელი ნაწილია, რომელშიც მას შეაქვს ცვლილება ან დამატება. სწორედ ამგვარი შინაარსით უნდა იქნეს იგი განხილული კონსტიტუციის მიზნებისათვის.“^[39]

გარდა ამისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონში მოცემული რეგულირებები სამართლებრივ სივრცეში ცვლილებებს იწვევს კანონის ძალაში შესვლის მომენტიდან, რა დროიდანაც იგი განიხილება ძირითადი კანონის შემადგენელ ნაწილად. {ამასთან ერთად} შეუძლებელია ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონში მოცემული რეგულირებების შინაარსის დამოუკიდებლად, ძირითად კანონში არსებული ნორმებისაგან იზოლირებულად განხილვა. მასში მოცემული რეგულირებები განხილულ უნდა იქნეს მხოლოდ ძირითად კანონში ინტეგრირებულად, სისტემურად და სხვა ნორმებთან კონტექსტში. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს შინაარსობრივი მსჯელობის საგანი შეიძლება იყოს არა ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონის ესა თუ ის ნორმა, არამედ ძირითადი (კოდიფიცირებული) კანონის იმ ნორმის მოქმედი რედაქცია, რომელიც ჩამოყალიბდა განხორციელებული ცვლილების შედეგად. საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბიჭიკო ჭონქაძე და სხვები საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის წინააღმდეგ“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 19 ოქტომბრის №2/8/473 საოქმო ჩანაწერი) დაადგინა: „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის ... შესაბამისად, ცვლილებების შემტანი ნორმატიული აქტი არის იმ ნორმატიული აქტის განუყოფელი ნაწილი, რომელშიც ხდება ცვლილებების შეტანა. აქედან გამომდინარე, საქართველოს ენერგეტიკის მინისტრის №73 ბრძანება №69 ბრძანების მოქმედი რედაქციის განუყოფელი ნაწილია და ის არ გახდება საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოუკიდებელი მსჯელობის საგანი“.^[40] მხედველობაშია მისაღები ის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს ეს განმარტება შეეხებოდა უკვე ამოქმედებულ, მაშასადამე, ძირითად კანონში ინტეგრირებულ ცვლილებებს.

გარდა ამისა, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, „...ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონი ამოქმედებისთანავე წყვეტს დამოუკიდებლად არსებობას. შესაბამისად, მატერიალური შინაარსით, იგი ვერ იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი.“^[41]

თუმცა, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე განაცხადა, რომ „გამონაკლისი შეიძლება იყოს ის შემთხვევა, როდესაც ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონში მოცემული რაიმე რეგულირების გადატანა (ინტეგრირება) არ ხდება სხვა (ძირითად) ნორმატიულ აქტში და იგი არსებობას აგრძელებს დამოუკიდებლად. ამ შემთხვევაში იგი შესაძლებელია გახდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობის საგანი.“^[42]

როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ჩვენთვის პრობლემურია სწორედ ამ ცვლილებათა ამოქმედება მანამ, სანამ საკონსტიტუციო სასამართლო არ გადაწყვეტს მათი კონსტიტუციურობის საკითხს, ვინაიდან, ასეთ შემთხვევაში შესაძლებელია დადგეს ისეთი არაკონსტიტუციური შედეგი, რომელიც შეუძლებელს გახდის ან ძალიან გაართულებს ეფექტიანი კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელებას. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონში მოცემული რეგულირებები სამართლებრივ სივრცეში, მათ შორის, არაკონსტიტუციურ ცვლილებებს, იწვევს კანონის ძალაში შესვლის მომენტიდან, რა დროიდანაც იგი განიხილება ძირითადი კანონის შემადგენელ ნაწილად. შესაბამისად, სანამ არ განხორციელებულა ცვლილებების ამოქმედება და მათი ასახვა ძირითად კანონში, იგი არსებობას აგრძელებს დამოუკიდებლად და შესაძლებელია მათი კონსტიტუციურობის დამოუკიდებლად შეფასება, მათ შორის, ძირითადი კანონისაგან მისი იზოლირების გარეშე. საგულისხმოა ისიც, რომ ცვლილებების კანონის არსებითად განსახილველად მიღების პრეცედენტი საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე დაუშვა, თავისი 2019 წლის 29 მარტის №1/2/1355 საოქმო ჩანაწერით, რომელიც მან მიიღო საქმეზე - „სამსონ თამარიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

როგორც ითქვა, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, 2022 წლის 1 მარტიდან, ძირითადი კანონს სათაური უნდა შეეცვალოს და ეწოდოს, „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ 2017 წლის 7 აპრილის №1/11/697 საოქმო ჩანაწერით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, არსებითად განსახილველად არ მიიღო სასარჩელო მოთხოვნის ის ნაწილი, რომელშიც სადავო იყო ნორმატიული აქტის და მისი ერთ-ერთი ნორმის სათაურები. საკონსტიტუციო სასამართლომ ზემოაღნიშნულ საქმეში განმარტა, რომ არც სადავო ნორმატიული აქტის სათაური და არც მისი მუხლის სათაურის გასაჩივრებული სიტყვები არ ადგენდა ქცევის წესს და, შესაბამისად, არ იწვევდა უფლების დარღვევის საფრთხეს.

მიგვაჩნია, რომ ჩვენს შემთხვევაში, არსებითად განსხვავებული მდგომარეობაა. რეალურად, ჩვენ ვითხოვთ ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული, კანონის სათაურის ცვლილების კონსტიტუციურობის დადგენას იმ თვალსაზრისით, რომ თუ საკონსტიტუციო სასამართლო, პირობითად, 2022 წლის 1 მარტამდე არსებითად განსახილველად მიიღებს და შეაჩერებს სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის დამდგენ ნორმებს, რომ არაფერი ვთქვათ, სამომავლოდ მათ არაკონსტიტუციურად ცნობაზე, მაინც შეიცვლება მისი ფუნქციის მომწესრიგებელი ძირითადი კანონის სათაური, რომელის ნორმატიული შინაარსიც, ამ ფუნქციის განსახორციელებლად აბსულუტურად სხვა ინსტიტუტს მოიაზრებს. ბუნებრივია, ამ გარემოებამ, შესაძლებელია შენარჩუნებული სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტის ფუნქციონირებას საკანონმდებლო საფუძველი გამოაცალოს. მაშასადამე, ერთი მხრივ, იარსებებს სახელმწიფო ინსპექტორი და მისი სამსახური, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი ფუნქციის მომწესრიგებელი ძირითადი კანონი, რომელიც ახლად ჩამოყალიბებული სათაურის ნორმატიული შინაარსით, ამ ფუნქციის განმახორციელებლად სხვა სტრუქტურას განსაზღვრას. ასეთი კონსტიტუციური მნიშვნელობის საჯარო ფუნქციის მქონე ძირითად სუბიექტთან დაკავშირებული სამართლებრივი ბუნდოვანება, რასაც კანონის სათაური იწვევს, ზოგადად მის ლეგიტიმურობას დააყენებს ეჭვქვეშ. ეს კი, უარყოფითად აისახება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი, საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების კონსტიტუციურ უფლებაზე, ისევე, როგორც მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-15 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების დაცვის საჯარო ფუნქციის ეფექტურობაზე.

ამდენად, მიგვაჩნია, რომ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტი და ამ პუნქტით გათვალისწინებული ცვლილება წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებულ ნორმებთან.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, ახლებურად აყალიბებს ამ კანონის მოქმედების სფეროს და განსაზღვრავს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის სტატუსსა და საქმიანობის მიმართულებას. კერძოდ, ძირითადი კანონის პირველი მუხლის ახალი რედაქციის შესაბამისად, „ეს კანონი განსაზღვრავს სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის სტატუსს, საქმიანობის პრინციპებსა და უფლებამოსილებებს, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის არჩევისა და უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის წესებს, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფლებამოსილებათა განხორციელებასთან დაკავშირებულ სხვა საკითხებს.“

ცვლილებებით გათვალისწინებული მე-2 მუხლის კი ადგენს, რომ სწორედ „ამ კანონის საფუძველზე იქმნება სპეციალური საგამოძიებო სამსახური, რომელიც დამოუკიდებელი სახელმწიფო ორგანოა. სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის მიზანია, განახორციელოს ამ კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულ დანაშაულთა მიუკერძოებელი და ეფექტიანი გამოძიება.“

ამგვარად, 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით გათვალისწინებული ეს ცვლილებები, ფორმალურ, საკანონმდებლო საფუძველს აცლის სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობას და მის უმნიშვნელოვანეს საჯარო ფუნქციას. განსაკუთრებით იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო არსებითად განსახილველად მიიღებს, შეაჩერებს და საბოლოოდ, არაკონსტიტუციურად სცნობს ინსპექტორის თანამდებობის გაუქმებასა და მის განთავისუფლებას. ასეთ შემთხვევაში, ჩვენ შეიძლება აღმოვჩნდეთ იმგვარი სამართლებრივი რეალობის წინაშე, როდესაც, ერთი მხრივ, იარსებებს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა, ხოლო, მეორე მხრივ, მისი საჯარო ფუნქციის განხორციელება კანონით დაეკისრება აბსულუტურად სხვა, კონსტიტუციური თვალსაზრისით არალეგიტიმურ სახელმწიფო ორგანოს.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ სარჩელის ნაწილობრივ განხილვის - მით უმეტეს, დაკმაყოფილების შემთხვევაში შექმნილი, უმნიშვნელოვანესი ინსტიტუტის უფლებამოსილების მომწესრიგებელი კანონის ბუნდოვანება და ორაზროვნება, რომელიც, ფუნქციებისა და გარანტიების სხვა ორგანოსთან აღრევაში და მათ გადაკვეთაში შეიძლება გამოიხატოს, ზღუდავს სახელმწიფო ინსპექტორის მიერ, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებული, საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების გარანტიას, მაშასადამე, იმ მიზანს რის უზრუნველსაყოფადაცაა შემოტანილი წარმოდგენილი სარჩელი. ამდენად, ჩვენი აზრით, აშკარაა ამ უკანასკნელი სადავო ნორმების მიმართება, როგორც კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებული გარანტიის შეზღუდვასთან, ისე მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტისა და მე-15 მუხლის მოთხოვნებით გათვალისწინებული ფუნქციების შეუფერხებლად განხორციელებასთან. ასე, მაგალითად, საკონსტიტუციო სასამართლომ, საქართველოს სახალხო დამცველის, როგორც პრევენციის ეროვნული მექანიზმის უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისთვის ხელშემშლელი, პატიმრობის კოდექსის რიგი ნორმები, სწორედ საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული პოზიტიური ვალდებულების ჭრილში განიხილა და არაკონსტიტუციურად სცნო.^[43]

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-3 პუნქტი ითვალისწინებს ძირითად კანონში გამოყენებული ტერმინებისა და დეფინიციების ცვლილებას და მათ მორგებას სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურზე და მის უფროსზე.

საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, როგორც წესი, ასეთ ნორმებს არ გააჩნიათ უფლების შემზღუდველი ეფექტი. ნორმატიული აქტით დადგენილი ამგვარი განმარტებები, ძირითადად, ემსახურება შესაბამისი ცნების განსაზღვრას და დამოუკიდებლად არ ახდენს გავლენას პირის უფლებებზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს თანახმად, საკანონმდებლო დეფინიცია ძირითადად გამოიყენება კანონის ინტერპრეტაციისთვის და წარმოადგენს კონკრეტული სამართლებრივი ტერმინის განმარტების მექანიზმს. მისი მიზანია კანონის სხვადასხვა ნორმაში გამოყენებული ტერმინების დეფინიციის განსაზღვრა.^[44]

ამდენად, შეგვიძლია დავასკვნათ, რომ ტერმინთა დეფინიცია თუ იგი არ იწვევს იურიდიულ შედეგს, არ განაპირობებს მოსარჩელის უფლების შეზღუდვას. მოცემულ შემთხვევაში, მიგვაჩნია, რომ ძირითადი კანონის მე-3 მუხლში განხორციელებული ცვლილებები იწვევენ იურდიულ შედეგს, კერძოდ, ინსპექტორის თანამდებობის, თუნდაც დროებით, საქმის გადაწყვეტამდე შენარჩუნების შემთხვევაში (რომ არაფერი ვთქვათ არაკონსტიტუციურად ცნობაზე), მათი ამოქმედების შედეგად ინსპექტორის საქმიანობის მომწესრიგებელი კანონი გახდება ორაზროვანი, მოხდება ცნებების აღრევა. ბუნებრივია, ეს უარყოფითად იმოქმედებს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტითა და მე-15 მუხლით გათვალისწინებულ უფლებათა დაცვის უმნიშვნელოვანესი საჯარო ფუნქციის ეფექტურობაზე, რაც, ასევე ზეგავლენას მოახდენს ინსპექტორის კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებაზე. ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ ეს ცვლილებები იწვევს ისეთ იურიდიულ შედეგს, რომლის მნიშვნელობის შეფასებაც აუცილებელია სწორედ არსებითი განხილვის ფარგლებში და არა დასაშვებობის ეტაპზე.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებულ მუხლებთან მიმართებით, სადავოდ მიგვაჩნია, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ პუნქტის „ა. ა“, „ა. გ“ და „ა. დ“ ქვეპუნქტებისა და მათ მიერ გათვალისწინებული ცვლილებების კონსტიტუციურობა.

ცვლილებათა კანონის პირველი მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებულია ძირითადი კანონის II თავის სათაურის ცვლილება, რომელიც, თავის მხრივ, განსაზღვრავს, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობის პრინციპებს და უფლებამოსილებათა განხორციელების გარანტიებს, ასვე, სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის უფლებამოსილებებს, მისი არჩევის წესებს, ხელშეუხებლობას, თანამდებობრივი შეუთავსებლობასა და უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტასთან დაკავშირებულ საკითხებს. ცვლილებათა კანონის ამ ნორმის და მის საფუძველზე ჩამოყალიბებული ცვლილების კონსტიტუციის შესაბამის მუხლებთან მიმართების თაობაზე, რელევანტურად მიგვაჩნია იგივე მსჯელობა, რომელიც ზემოთ, შეეხებოდა ძირითადი კანონის სათაურის ცვლილებას.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის მე-5 პუნქტი ადგენს ძირითადი კანონის მე-5 მუხლის ახალ რედაქციას, რომლის მოქმედი რედაქციაც განსაზღვრავს, სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილებებს. ცვლილებების საფუძველზე, საგამოძიებო ფუნქციები მთლიანად გადადის სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურზე და მის უფროსზე. შესაბამისად, აღნიშნული ნორმის სასამართლოში არსებითად განსახილველად არმიღების შემთხვევაში, იმ პირობებში, თუ შენარჩუნდა სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა, შეიძლება მივიღოთ ისეთი სამართლებრივი რეალობა, რომ პარალელურად იარსებებს ინსპექტორის იდენტური უფლებამოსილებების მქონე მექანიზმი, რომლის საქმიანობის კონსტიტუციური ლეგიტიმურობა საეჭვო იქნება. ეს გარემოება, ბუნებრივია, ნეგატიურად აისახება ამ უმნიშვნელოვანესი საჯარო ფუნქციის ეფექტურ განხორციელებასა და მის გადაწყვეტილებათა ლეგიტიმურობაზე. შესაბამისად, ცვლილებათა კანონის მე-5 პუნქტს და ამ პუნქტით გათვალისწინებულ ცვლილებებს უშუალო მიმართება გააჩნია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებით გათვალისწინებული უფლებების ეფექტურ განხორციელებასთან.

ცვლილებათა კანონის მე-15 პუნქტით გათვალისწინებულია მე-10 და მე-11 მუხლების ცვლილება. ძირითადი კანონის ეს მუხლები განსაზღვრავენ, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ორგანიზაციულ და ფინანსურ, ასევე მისი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის პირობებს. ცვლილებებით უნდა მოხდეს დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის ამ გარანტიების სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურზე გავრცელება. ზემოაღნიშნული მსჯელობების გათვალისწინებით, მიგვაჩნია, რომ ეს მუხლებიც საფრთხეს უქმნის მათ მიერ განსახორციელებელი საჯარო ფუნქციის ლეგიტიმურობას, შესაბამისად, მათ მიმართება გააჩნიათ კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით და მე-15 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების ეფექტურ განხორციელებასთან.

ცვლილებათა კანონის მე-17 პუნქტი, ძირითადი კანონის V თავით გათვალისწინებულ საგამოძიებო კომპეტენციას სრულად გადასცემს სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს. ამგვარად, ინსპექტორის თანამდებობის შენარჩუნების შემთხვევაში, მას 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით გათვალისწინებული ამ ცვლილებით, ეცლება საქმიანობის განხორციელების საკანონმდებლო საფუძველი. ეს პრობლემურია, თვითონ სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფლებამოსილებების კონსტიტუციური ლეგიტიმურობის თვალსაზრისითაც, რაც ასევე უარყოფითად აისახება იმ პირთა უფლებების დაცვაზე, რომლის მთავარი ფუნქციაც ამ მექანიზმს ეკისრება.

ამიტომ, მიგვაჩნია, რომ ცვლილების კანონის დასახელებული ნორმა და მის საფუძველზე ჩამოყალიბებული ძირითადი კანონის V თავის ახალი შინაარსი ზღუდავს, როგორც საქართველოს კონსტიტუციის როგორც 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ უფლებას, ისე უარყოფითად აისახება მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებების დაცვის ეფექტურობაზე.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი მუხლის 21-ე პუნქტი და ამ პუნქტით გათვალისწინებული ცვლილება ადგენს ძირითადი კანონის 29-ე მუხლის ახალ რედაქციას, რომლის თანახმად, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ქვემდებარე დანაშაულთა საქმეებზე საგამოძიებო უფლებამოსილების განმახორციელებელ ორგანოდ 2022 წლის 1 მარტიდან განისაზღვროს სპეციალური საგამოძიებო სამსახური.“

ვთვლით, რომ ეს ცვლილებაც იგივე ლოგიკით ზღუდავს და უარყოფითად აისახება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებით გათვალისწინებულ მოთხოვნებს.

მხედველობაშია მისაღები, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის მე-2 მუხლი, რომლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, ეს კანონი, გარდა ამ კანონის პირველი მუხლის პირველი−მე-6, მე-8, მე-9, მე-11, მე-13, მე-15−მე-18 და 21-ე პუნქტებისა, ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე. ხოლო, მე-2 პუნქტის თანახმად, ჩვენს მიერ ამ ქვეთავში გასაჩივრებული ნორმები უნდა ამოქმედდეს 2022 წლის 1 მარტიდან. ამგვარად, აღნიშნული ნორმები ადგენენ 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით გათვალისწინებული ცვლილებების ამოქმედების თარიღს.

როგორც უკვე ითქვა, ცვლილებებისა და დამატებების შესახებ კანონში მოცემული რეგულირებები სამართლებრივ სივრცეში, მათ შორის, არაკონსტიტუციურ ცვლილებებს, იწვევს კანონის ძალაში შესვლის მომენტიდან, რა დროიდანაც იგი განიხილება ძირითადი კანონის შემადგენელ ნაწილად.^[45] ვინაიდან, ჩვენთვის პრობლემურია, მათ შორის, ცვლილებათა კანონის შესაბამისი ნორმები, სწორედ იმ თვალსაზრისით, რომ მათი ამოქმედება გამოიწვევს გამოუსწორებელი არაკონსტიტუციური შედეგის დადგომას, რომლიც გაუმართლებელ ზიანს მიაყენებს მთლიანად, როგორც ამ დამოუკიდებლ ინსტიტუტს, ისე, მის განსახორციელებელ, უმნიშვნელოვანეს საჯარო ფუნქციას, აუცილებლად მიგვაჩნია, ასევე გავასაჩივროთ ცვლილებათა კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი და მოვითხოვოთ მისი მოქმედების შეჩერება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის საბოლოო გადაწყვეტამდე.

ამასთან ერთად, მხედველობაშია მისაღები ისიც, რომ მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი, გარკვეულწილად, შეიძლება ტექნიკურ, ერთჯერადი მოწესრიგების ეფექტის მქონე ნორმად განვიხილოთ. ასე, მაგალითად, ერთ-ერთ საქმეში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა, რომლის მიხედვით, „... სადავო ნორმების ანალიზი ცხადყოფს, რომ ნორმებს ახასიათებს ერთჯერადი მოწესრიგების ეფექტი და ისინი ადგენენ განსაზღვრულ ვადაში შესასრულებელ კონკრეტულ ვალდებულებას... მოცემულ ნორმებს არ გააჩნია განგრძობადი ხასიათი, მათი მოქმედება უკავშირდება კონკრეტულ ვადას და ამ ვადის გასვლის შემდეგ ისინი არ წარმოშობენ პირის უფლების შეზღუდვის რისკებს. ამდენად, კონსტიტუციური სარჩელის რეგისტრაციის მომენტში ... აღნიშნული ნორმების შინაარსი უკვე რეალიზებული იყო და ისინი ვერ შეფასდება მოსარჩელეთა უფლების შესაძლო დარღვევის წყაროდ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისთვის.“^[46] ამრიგად, საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნული სადავო ნორმები არსებითად განსახილველად არ მიიღო არა იმიტომ, რომ მათ ე.წ. „ერჯერადი მოწესრიგების ეფექტი“ გააჩნდათ, არამედ, იმიტომ, რომ მათი შინაარსი უკვე რეალიზებული იყო და ისინი ვერ შეფასდებოდნენ მოსარჩელეთა უფლებების დარღვევის შესაძლო წყაროდ. ჩვენს შემთხვევაში, გასაჩივრებული ნორმის შინაარსის რეალიზაცია უდნა განხორციელდეს 2022 წლის 1 მარტს, მანამდე კი, ნორმა განაგრძობს დამოუკიდებელ არსებობას.

სადავო ნორმის შესაძლო ტექნიკურ შინაარსთან დაკავშირებით, შეიძლება აღინიშნოს, შემდეგი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განაცხადებით, „ნორმის ნორმატიული ხასიათი ვლინდება ადამიანთა ქცევის სავალდებულო რეგულირებაში და განსაზღვრავს ამ ქცევათა მოქმედების ფარგლებს. შესაბამისად, სამართლებრივი დებულება მაშინ არის ნორმატიული ხასიათის მატარებელი, თუ იგი ადგენს ქცევის სავალდებულო წესს, რომელიც კონკრეტული პირის ან პირთა წრის მიმართ ადგენს აკრძალვებს ან, პირიქით, ნებას რთავს გარკვეულ ქმედებებთან დაკავშირებით. სამართლებრივი ნორმის სავალდებულო ხასიათი ემსახურება სწორედ ამ ფუნქციების განხორციელებას და მიზნად ისახავს ახალი სამართლებრივი წესრიგის დადგენას მისი მეშვეობით.“^[47] აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს დროებით წესს, კერძოდ, ისეთი ახალი სამართლებრივი წესრიგის დადგენის თარიღს, რომელიც წინააღმდეგობაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის დასახელებულ მუხლებთან მიმართებით, ვითხოვთ „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების შესაბამისი ნორმების და მათი ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას.

„პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში განხორციელებული ცვლილებები

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონით რადიკალური ცვლილებები განიცადა „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონმაც. კერძოდ, 2022 წლის 1 მარტიდან ყალიბდება ახალი ინსტიტუტი - პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახური და სამსახურის უფროსი, რომელიც, თავის მხრივ, განახორციელებს სახელმწიფო ინსპექტორის დღეს არსებულ უფლებამოსილებებს ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებზე და პერსონალურ მონაცემთა დაცვაზე კონტროლის სფეროში.

მხედველობაშია მისაღები, რომ ამ კანონში განხორციელებული ცვლილებები, ზუსტად იგივენაირადაა სტრუქტურირებული, როგორც წინა კანონის შემთხვევაში იყო. შესაბამისად, ტექსტის ეკონომიურობის თვალსაზრისით დეტალურად აღარ დავასაბუთებთ ნორმების მიმართებას საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

შესაბამისად, კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 და მე-15 მუხლთან მიმართებით, არაკონსტიტუციურად მიგვაჩნია:

1. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 40³ მუხლი, 40⁵ მუხლი, 40⁶ მუხლი, 40⁷ მუხლი და 55² მუხლი.

2. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტები, მე-2-მე-8 პუნქტები, მე-9 პუნქტით გათვალისწინებული ის ცვლილებები, რომლებიც უნდა ამოქმედდნენ 2022 წლის 1 მარტიდან, ასევე მე-10-მე-11 პუნქტები.

3. „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი.

სხვა საკანონმდებლო აქტებში განხორციელებული ცვლილებები

2021 წლის 30 დეკემბერს მიღებული კანონპროექტთა პაკეტით, ცვლილებები და დამატებები განხორციელდა, ზემოთ განხილული კანონების გარდა, კიდევ 29 საკანონმდებლო აქტში. იგივე მსჯელობის საფუძველზე, რაც წინა თავებში იქნა განვითარებული, ამ აქტებიდან სადავოდ ვხდით:

„საქართველოს კანონში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით;

„საქართველოს კანონში საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საჯარო სამართლის იურიდიული პირის − საქართველოს ოპერატიულ-ტექნიკური სააგენტოს შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს კანონი „საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი „არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„არასრულწლოვანთა მართლმსაჯულების კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ და მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი „პატიმრობის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„პატიმრობის კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„პოლიციის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საქართველოს სახელმწიფო უსაფრთხოების სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტებთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„ელექტრონული კომუნიკაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი „საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“

„საქართველოს საგადასახადო კოდექსში ცვლილების შეტანის შესახებ“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„მიკროსაფინანსო ორგანიზაციების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების – საკრედიტო კავშირების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„არასაბანკო სადეპოზიტო დაწესებულებების – საკრედიტო კავშირების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„საგადახდო სისტემისა და საგადახდო მომსახურების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„ფასიანი ქაღალდების ბაზრის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონი

„სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

„პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის ორგანული კანონი

„პროკურატურის შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2021 წლის 30 დეკემბრის ორგანული კანონის პირველი და მე-2 მუხლების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტში 2021 წლის 30 დეკემბერს შეტანილი ცვლილებები

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტში 2021 წლის 30 დეკემბერს განხორციელებული ცვლილებების პირველი მუხლის და მე-3 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით.

V. არაკონსტიტუციურობის დასაბუთება

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს საკანონმდებლო აქტის მიღების/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ წესებთან

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო ამ კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“, „ბ“, „დ“, „ე“, „ვ“, „ ლ“ და „ მ“ ქვეპუნქტებითა და მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში ნორმატიული აქტის კონსტიტუციურობის დადგენისას: ა) ამოწმებს საქართველოს კონსტიტუციასთან მისი შინაარსის შესაბამისობას; ბ) არკვევს, დაცულია თუ არა საქართველოს საკანონმდებლო აქტისა და საქართველოს პარლამენტის დადგენილების მიღების/გამოცემის, ხელმოწერის, გამოქვეყნებისა და ამოქმედების საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი წესები.

საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს, კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში კონტროლს უწევს მთავრობის საქმიანობას და ახორციელებს სხვა უფლებამოსილებებს.

კონსტიტუციის 45-ე მუხლი კი, აწესრიგებს კანონშემოქმედებით საქმიანობას და შესაბამისი გადაწყვეტილებების მიღების წესს. აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს დამსწრეთა უმრავლესობა, მაგრამ არანაკლებ პარლამენტის სრული შემადგენლობის ერთი მესამედისა, თუ კონსტიტუციით არ არის განსაზღვრული კანონის მიღების სხვა წესი. ორგანული კანონი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, თუ კონსტიტუციით არ არის განსაზღვრული ორგანული კანონის მიღების სხვა წესი.

უპირველეს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუცია დეტალურად არ აწესრიგებს კანონის მიღების წესებს, მათ შორის, კანონპროექტის დაჩქარებული წესით ან/და ალტერნატიული კანონპროექტის განხილვის საკითხებს, იგი მხოლოდ ზოგადად მიუთითებს კანონის მისაღებად საჭირო ხმათა რაოდენობაზე. თუმცა, კონსტიტუციის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, პარლამენტის მუშაობის წესი განისაზღვრება პარლამენტის რეგლამენტით, რომელსაც პარლამენტის წევრის, კომიტეტის ან საპარლამენტო ფრაქციის ინიციატივის საფუძველზე სრული შემადგენლობის უმრავლესობით იღებს პარლამენტი. რეგლამენტს აქვს კანონის ძალა და მას ხელს აწერს და აქვეყნებს პარლამენტის თავმჯდომარე. ამგვარად, საპარლამენტო მუშაობის, მათ შორის, კანონშემოქმედებითი საქმიანობის წესს, კონსტიტუციის საფუძველზე, სწორედ პარლამენტის რეგლამენტი განსაზღვრავს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, „კანონშემოქმედებითი კომპეტენციის საქართველოს პარლამენტის მიერ განხორციელება ემსახურება სახალხო სუვერენიტეტის რეალიზებას და წარმოადგენს საშუალებას, რომ უფლებაში ჩარევის სტანდარტები დადგინდეს ხალხის მიერ არჩეული უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოს გადაწყვეტილებით. ... ამასთან, საკითხის პარლამენტის მიერ კანონმდებლობით მოწესრიგებისას აქტის მიღება ხდება გამჭვირვალე პროცედურების საფუძველზე, რაც უზრუნველყოფს პროცედურული დემოკრატიის რეალიზებას და ამცირებს უფლებაში დაუსაბუთებლად ჩარევის რისკებს, კერძოდ, როგორც შემადგენლობით, ასევე მუშაობის მეთოდით, პარლამენტი წარმოადგენს ინსტიტუტს, სადაც ნაკლებია გადაწყვეტილების თვითნებურად მიღების შესაძლებლობა. საქართველოს პარლამენტში საკითხის გადაწყვეტის პროცესში მონაწილეობენ სხვადასხვა პოლიტიკური ჯგუფის წევრები და წარმოდგენილია საზოგადოების მრავალფეროვანი შეხედულებები. ამასთან, საქართველოს პარლამენტის მიერ საკითხის გადაწყვეტა ხდება საჯარო სხდომაზე, რაც საშუალებას აძლევს ამომრჩეველს, გაზარდოს საკუთარი წარმომადგენლების ანგარიშვალდებულების ხარისხი. იმისათვის, რათა სამართალმა ეფექტიანად შეასრულოს თავისუფლების დაცვის ფუნქცია, აუცილებელია, მისი წარმოშობა/განვითარება ხდებოდეს გადაწყვეტილებების მიღების დემოკრატიული პროცედურით.“^[48] ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, კანონის მიღების თაობაზე გადაწყვეტილება, საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, დემოკრატიული პროცედურით უნდა მოხდეს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით, „საქართველოს პარლამენტი არის ის კონსტიტუციური ორგანო, რომელიც საკითხს წყვეტს გამჭვირვალე საკანონმდებლო პროცესის საფუძველზე, პოლიტიკური დებატების შედეგად, რაც საფუძველშივე ქმნის დამატებით ფილტრს უფლებაში გაუმართლებლად ჩარევის რისკების შესამცირებლად. დემოკრატიული ლეგიტიმაცია მიიღწევა სწორედ კომპლექსური საპარლამენტო პროცედურებით, გამჭვირვალე გადაწყვეტილების მიღების გზით, ინტერესთა დაბალანსების, პოლიტიკური უმრავლესობისა და უმცირესობების თანამონაწილეობის საფუძველზე. მსგავსი წესით აქტის მიღება შესაძლებლობას აძლევს ყველა დაინტერესებულ მხარეს მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური ნების ფორმირებაში, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უმრავლესობის თვითნებური ქმედება. ცხადია, ამგვარი პროცედურა არ უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის სრულფასოვან პრევენციას, თუმცა, უდავოდ, მნიშვნელოვნად ამცირებს ძალაუფლების თვითნებურად გამოყენების შესაძლებლობას, უზრუნველყოფს მიღებული აქტის მიმართ მეტ ლეგიტიმაციას და სანდოობას“.^[49]

უნდა ითქვას, რომ ზემოაღნიშნული კანონპროექტთა პაკეტი შემუშავდა სრულიად ფარულად, 2018 წლის რეფორმისგან განსხვავებით, რომლითაც ჩამოყალიბდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და ინსპექტორის თანამდებობა, ამ უკანასკნელი რეორგანიზაციის განხორციელებაში არ იყვნენ ჩართულნი, არც თვითონ სახელმწიფო ინსპექტორი, არც სახალხო დამცველი (რომელიც თავის მხრივ, წარმოადგენს ინსპექტორის კანდიდატურის შერჩევის კომისიის ერთ-ერთ წევრს), არც შესაბამისი საერთაშორისო თუ ადგილობრივი ექსპერტები და სამოქალაქო საზოგადოება. უფრო მეტიც, კანონპროექტის ინიცირების თაობაზე ინფორმაცია, ამ პირებისთვის და, რაც ყველაზე უფრო შემაშფოთებელია, სახელმწიფო ინსპექტორისთვის, მხოლოდ შემთხვევით, მედიის საშუალებით გახდა ცნობილი.

თუ მხედველობაში მივიღებთ, 2018 წელს განხორციელებულ რეფორმაში სამოქალაქო საზოგადოებრივ და საერთაშორისო თუ ადგილობრივი ექსპერტების ფართო ჩართულობას, ისევე, როგორც ინსპექტორის კანდიდატურის შერჩევას საკმაოდ წარმომადგენლობითი კომისიის მიერ და პარლამენტის მიერ მისთვის მინიჭებულ მაღალ ლეგიტიმაციას, 2021 წლის დეკემბრის ცვლილებებით გათვალისწინებული რეორგანიზაცია, ერთმნიშვნელოვნად არაჯეროვან საკანონმდებლო პრაქტიკად უნდა შეფასდეს. ეს არაჯეროვნება ეწინააღმდეგება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ მატერიალურ სამართლებრივ სტანდარტს, რომელიც განმარტავს პარლამენტის საკანონმდებლო უფლებამოსილებას. პარლამენტის მიერ 2021 წლის 30 დეკემბერს მიღებული ცვლილებათა პაკეტი იქნა მიღებული გაუმჭვირვალე პროცედურებით, მის შემუშავებაში არ იყვნენ ჩართულნი თავად ის უწყება ვისი რეორგანიზაციაც ხდებოდა და არც ის ორგანიზაციები, ვის მიერ გაჟღერებული „რეკომენდაციის შესრულებად“ მომზადდა პროექტი. პარლამენტში განხილვა წარიმართა 3 დღის განმავლობაში, რაც ამცირებს თვითნებობის გამორიცხვის შანსებს, რაც საკანონმდებლო პროცესის აუცილებელი შემადგენელი ნაწილია. საკითხის დაჩქარებულად განხილვამ შეუძლებელი გახადა კანონპროექტის დეტალური განხილვა, მასზე მსჯელობა და დემოკრატიული ანგარიშვალდებულება გაართულა. დამატებით აღნიშვნის ღირსია ის, რომ საპარლამენტო უმცირესობას არ მიეცა შესაძლებლობა ესარგებლა ალტერნატიული კანონპროექტის წარდგენის შესაძლებლობით (რაზეც დეტალური მსჯელობა წარმოდგენილი იქნება ქვემოთ). ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს პარლამენტის მიერ საკანონმდებლო ცვლილებების მიღება განხორციელდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი მატერიალურ სამართლებრივი მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ, რომლებიც განმარტავენ პარლამენტის საკანონმდებლო უფლებამოსილებას.

განსაკუთრებით საყურადღებოა, სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტის გაუქმების საკითხზე, ოპოზიციის მიერ წარდგენილი ალტერნატიული კანონპროექტის განხილვის საკითხის „ჩაგდების“ კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეფასება. პარლამენტის რეგლამენტის 117-ე მუხლის მიხედვით, პლენარულ სხდომაზე კანონპროექტის დაჩქარებული წესით განხილვა და კენჭისყრა ხდება კანონპროექტის განხილვისა და კენჭისყრისათვის რეგლამენტით დადგენილი წესით. შესაბამისად, დაჩქარებული წესით განხილულ კანონპროექტთან დაკავშირებით, უფლებამოსილ სუბიექტთა მიერ წარმოდგენილი ალტერნატიული კანონპროექტის განხილვის საკითხი რეგლამენტის 108-ე მუხლის შესაბამისად უნდა მოწესრიგდეს.

პარლამენტის რეგლამენტის 108-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „პარლამენტის ბიუროს მიერ კანონპროექტის განხილვის პროცედურის დაწყების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებიდან კანონპროექტის პირველი მოსმენით საკომიტეტო განხილვამდე რეგლამენტით განსაზღვრული საკანონმდებლო ინიციატივის უფლების მქონე სუბიექტმა შეიძლება საკანონმდებლო ინიციატივის წესით წარადგინოს ალტერნატიული კანონპროექტი. ალტერნატიული კანონპროექტი წარედგინება პარლამენტის ბიუროს, რომელიც მას განსახილველად გადასცემს ძირითადი კანონპროექტის განმხილველ წამყვან კომიტეტს. ალტერნატიული კანონპროექტი წამყვანი კომიტეტის სხდომაზე განიხილება ძირითად კანონპროექტთან ერთად.“ ამდენად, პარლამენტის ბიურომ, წარდგენილი ალტერნატიულ კანონპროექტი უნდა გადასცეს ძირითადი კანონპროექტის განმხილველ წამყვან კომიტეტს.

მიუხედავად ამისა, პარლამენტის ბიუროს სხდომა, რომელზეც ოპოზიციურმა ფრაქციამ ალტერნატიული კანონპროექტი^[50] წარადგინა, ჩაიშალა. მიზეზი კვორუმის არარსებობა იყო. აღნიშნულ საკითხზე განმარტება გააკეთა მმართველი ფრაქციის თავმჯდომარემ. მისი თქმით, მათ ეს შეგნებულად გააკეთეს და ეს იყო პოლიტიკური სვლა ოპონენტების საპასუხოდ. კერძოდ, როგორც მან აღნიშნა: „შეიძლება ითქვას, შეგნებულადაც, ბიუროს სხდომა ჩავარდა კვორუმის არარსებობის გამო. საზოგადოებას ვერ მოვატყუებთ, რომ ვცადეთ და ბიურო ვერ ჩავატარეთ, პირიქით, ჩვენი მხრიდან ასეთი მცდელობა არ ყოფილა. რამდენიმე დეპუტატი ინსტიტუტის პატივისცემის ნიშნად გამოვცხადდით, მაგრამ ბიურო შეგნებულად არ ჩატარდა.“^[51] გარდა ამისა, ბიუროს სხდომის წამყვანმა, ასევე განაცხადა, რომ „საკითხი, როგორც ალტერნატიული წინადადება და ინიციატივა, პროცედურის მიხედვით, დარეგისტრირებული ვერ იქნება. როდესაც აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით პოლიტიკური დემარში მოხდა, საფუძველი იყო ის, რომ ალტერნატიული პროექტის წარმოდგენა ჭეშმარიტების დადგენას არ ემსახურება და ხელს შეუშლიდა პროცესს“.^[52]

აღსანიშნავია, რომ ალტერნატიული კანონპროექტის მიმართ ერთადერთ ფორმალურ მოთხოვნას თავად პარლამენტის რეგლამენტის 108-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს, კერძოდ, „ალტერნატიული კანონპროექტი არსებითად უნდა განსხვავდებოდეს ძირითადი კანონპროექტისაგან“. ნიშანდობლივია, რომ განსახილველ შემთხვევაში, ამ ტიპის შეუთავსებლობას ადგილი არ ჰქონია.

აქვე, მხედველობაშია მისაღები, რომ რეგლამენტის 25-ე მუხლი მე-4 პუნქტის მიხედვით, პარლამენტის ბიუროს სხდომა უფლებამოსილია, თუ მას ესწრება პარლამენტის ბიუროს სიითი შემადგენლობის ნახევარზე მეტი. პარლამენტის ბიურო გადაწყვეტილებას იღებს სხდომაზე დამსწრე ბიუროს წევრთა ხმების უმრავლესობით, მაგრამ არანაკლებ სხდომის გახსნისათვის (უფლებამოსილების დადგენისათვის) განსაზღვრული კვორუმის ნახევრისა. ამასთან, მე-6 პუნქტი ადგენს პარლამენტის ბიუროს სხდომაზე ბიუროს წევრის დასწრების სავალდებულო წესს. ასევე, განსაზღვრავს, რომ საპატიო მიზეზით პარლამენტის ბიუროს სხდომაზე დაუსწრებლობის შემთხვევაში კომიტეტის თავმჯდომარე, ხმის უფლებით შეიძლება შეცვალოს მისმა მოადგილემ, ხოლო ფრაქციის თავმჯდომარე კი, მისმა მოადგილემ ან ფრაქციის წევრმა უფლებამონაცვლეობის დამადასტურებელი დოკუმენტის წარდგენის შემთხვევაში. განსახილველ შემთხვევაში, რეგლამენტით გათვალისწინებული ეს მოთხოვნა შეგნებულად არ შესრულოდა, რაზეც თავად საპარლამენტო უმრავლესობის წევრთა ზემოთ მოყვანილი განცხადებებიც მეტყველებს.

ამგვარი პრაქტიკა მოწმობს, რომ საქართველოს პარლამენტი ნებისმიერ დროს შეიძლება აღმოჩნდეს ისეთი რეალობის წინაშე, როდესაც უმრავლესობა უბრალოდ „ტექნიკურად ჩააგდებს“ პარლამენტის წევრთა მიერ წარმოდგენილი ალტერნატიული კანონპროექტის განხილვას, რაც შინაარსს გამოაცლის და აზრს დაუკარგავს დემოკრატიული საპარლამენტო ცხოვრებისთვის საჭირო ამ უმნიშვნელოვანეს მექანიზმს.

მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ 2021 წლის 30 დეკემბერს მიღებული კანონპროექტთა პაკეტით, ძირითადი ცვლილებები განხორციელდა „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში და, ფაქტიურად, ჩამოყალიბდა ორი ახალი, დამოუკიდებელი სახელმწიფო ინსტიტუტი. ანუ, არ იქნა მიღებული დამოუკიდებელი საკანონმდებლო აქტი - კანონი, რომელიც, მაგალითად, მოაწესრიგებდა ახლადშექმნილი სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის საქმიანობას. ამასთან ერთად, ცვლილებათა კანონპროექტი დაჩქარებული წესით იქნა მიღებული იმგვარად, რომ კანონპროექტის ინიცირების თაობაზე, სახელმწიფო ინსპექტორმა მხოლოდ მედიასაშუალებით შეიტყო.

საქართველოს პარლამენტის რეგლამენტის 117 მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისად, „კანონპროექტი დაჩქარებული წესით განიხილება იმ შემთხვევაში, თუ იგი ითვალისწინებს მხოლოდ კანონში ცვლილების შეტანას.“ საგულისხმოა, რომ ცვლილებების საფუძველზე კანონს ეცვლება, მათ შორის, სათაურიც - ანუ, ფაქტიურად, ახალი, აქამდე არარსებული კანონი ჩნდება სამართლებრივ სივრცეში, რომლითაც, კანონმდებლობით გათვალისწინებული ვადის ამოწურვამდე, იზღუდება სახელმწიფოს წარმომადგენელთა დანაშაულებრივი ქმედებებისგან ადამიანის დაცვის უმთავრესი და დამოუკიდებლობის განსაკუთრებული გარანტიებით აღჭურვილი, პარლამენტის მიერ განსაზღვრული ვადით არჩეული ინსტიტუტის მიერ საჯარო ფუნქციის განხორციელების უფლება. მიუხედავად ამისა და ინიცირებული კანონპროექტისადმი სამოქალაქო საზოგადოების დიდ წილად უარყოფითი დამოკიდებულებისა, ასეთი მნიშვნელოვანი საკითხის მიღება მაინც დაჩქარებულად მოხდა, თან იმ პირობებში, როდესაც უმრავლესობამ ტექნიკურად, მაშასადამე, უბრალოდ „ჩააგდო“ ალტერნატიული პროექტის განხილვის შესაძლებლობაც კი.

ამგვარი არაჯეროვანი კანონშემოქმედებითი პრაქტიკა წინააღმდეგობაში მოდის, როგორც პარლამენტის რეგლამენტის სულისკვეთებასთან, ისე საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციასთან, რომლის მიხედვით, საკანონმდებლო აქტის „დემოკრატიული ლეგიტიმაცია მიიღწევა სწორედ კომპლექსური საპარლამენტო პროცედურებით, გამჭვირვალე გადაწყვეტილების მიღების გზით, ინტერესთა დაბალანსების, პოლიტიკური უმრავლესობისა და უმცირესობების თანამონაწილეობის საფუძველზე. მსგავსი წესით აქტის მიღება შესაძლებლობას აძლევს ყველა დაინტერესებულ მხარეს მონაწილეობა მიიღონ პოლიტიკური ნების ფორმირებაში, რათა თავიდან იქნეს აცილებული უმრავლესობის თვითნებური ქმედება. ცხადია, ამგვარი პროცედურა არ უზრუნველყოფს კონსტიტუციური უფლებების დარღვევის სრულფასოვან პრევენციას, თუმცა, უდავოდ, მნიშვნელოვნად ამცირებს ძალაუფლების თვითნებურად გამოყენების შესაძლებლობას, უზრუნველყოფს მიღებული აქტის მიმართ მეტ ლეგიტიმაციას და სანდოობას“.^[53]

მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ „დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები ... ავალდებულებენ ხელისუფლებას, შეიზღუდოს კონსტიტუციური წყობით, რაც გულისხმობს იმას, რომ ხელისუფლების არც ერთ შტოს არა აქვს უფლება, იმოქმედოს მხოლოდ მიზანშეწონილობის, პოლიტიკური აუცილებლობის ან სხვა მოტივაციის საფუძველზე. ხელისუფლება უნდა ეყრდნობოდეს კონსტიტუციას, კანონს და მთლიანად სამართალს. მხოლოდ ასე იქმნება სამართლიანი მართლწესრიგი, რომლის გარეშეც ვერ შედგება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფო“.^[54]

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გასაჩივრებული საკანონმდებლო ცვლილებების მიღება განხორციელდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი სტანდარტების საწინააღმდეგოდ. გარდა ამისა, ვინაიდან, საკანონმდებლო ცვლილებები უკავშირდება მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის საკითხს, მისი ასეთი ფორმით მიღება, შეიძლება შეფასდეს, როგორც უმრავლესობის მიერ ამ უფლებათა თვითნებური შეზღუდვა, რაც წინააღმდეგობაში მოდის, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან.

2. სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან

უპირველეს ყოვლისა, უნდა ითქვას, რომ ჩვენს მიერ გასაჩივრებული „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტი, 2022 წლის 1 მარტს, ახდენს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობის გაუქმებას და მისი უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას. რაც შეეხება დანარჩენ სადავო ნორმებს, რომელთა ნაწილი უკვე ამოქმედებულია, ხოლო, მნიშვნელოვანი ნაწილი კი, 2022 წლის 1 მარტს ამოქმედდება, ისინი ახდენენ, ინსპექტორის უმნიშვნელოვანესი საჯარო ფუნქციის შეუფერხებელი განხორციელებისათვის საკანონმდებლო საფუძვლის გაუქმებას.

როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ აღნიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი არ გულისხმობს მხოლოდ თანამდებობაზე არჩევის ან დანიშვნის უფლებას, არამედ, იგი თანაბრად იცავს თანამდებობრივი უფლებამოსილების, მაშასადამე, საჯარო მნიშვნელობის ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების უფლებას.^[55] აქედან გამომდინარე, ზემოაღნიშნულ სადავო ნორმებს უშუალო მიმართება გააჩნია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს აქვს უფლება დაიკავოს ნებისმიერი საჯარო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. საჯარო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით.“ კონსტიტუციის ეს ნორმები განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს როგორც არჩევითი, ასევე დანიშვნითი თანამდებობა და ადგენს სახელმწიფო სამსახურის განხორციელების კონსტიტუციურ საფუძვლებს. ამასთან, კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება მოიცავს არა მხოლოდ კონკრეტული თანამდებობის დაკავების, არამედ ამ თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისა და თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან დაცვის გარანტიებს. ამდენად, კონსტიტუციის 29-ე მუხლი სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია.^[56]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით ,„სახელმწიფო თანამდებობა“ არის კონსტიტუციური ტერმინი, რომელიც უნდა განიმარტოს მისი ბუნებისა და კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დატვირთვის გათვალისწინებით“.^[57]

სახელმწიფო თანამდებობის პირები ახორციელებენ და ხელს უწყობენ საჯარო ხასიათის საქმიანობას. ისინი საჯარო მმართველობის განხორციელების პროცესში, საკუთარი კომპეტენციის ფარგლებში ამზადებენ, იღებენ გადაწყვეტილებებს ან/და ზედამხედველობას უწევენ მათ აღსრულებას და, ამგვარად, ემსახურებიან საჯარო ინტერესებს. საჯარო მიზნების განხორციელებაზე ორიენტირებული, საჯარო ფუნქციის განმახორციელებელი პირები, საჯარო ფუნქციის ეფექტურად და სრულყოფილად განხორციელებისთვის აუცილებელია სარგებლობდნენ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით გათვალისწინებული კონსტიტუციური გარანტიებით.^[58]

სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვით, საქართველოს კონსტიტუცია ესწრაფვის, ერთი მხრივ, უზრუნველყოს მოქალაქეთა თანაბარი დაშვება სახელმწიფო სამსახურში გონივრული და კონსტიტუციური მოთხოვნების შესაბამისად, ხოლო, მეორე მხრივ, დაიცვას სახელმწიფო მოსამსახურე მის საქმიანობაში გაუმართლებელი, მით უფრო, თვითნებური ჩარევისგან, რათა მან შეძლოს კონსტიტუციითა და კანონით მასზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვნად შესრულება.^[59]

ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის სტატუსს განაპირობებს შესაბამისი საქმიანობის ბუნება, მისი არსი. კერძოდ, მნიშვნელოვანია, დადგინდეს მოცემული თანამდებობა განეკუთვნება საკანონმდებლო, აღმასრულებელ, სასამართლო ხელისუფლებას, წარმოადგენს სხვა კონსტიტუციურ ორგანოს, თუ არ გააჩნია პირდაპირ განსაზღვრული კონსტიტუციური სტატუსი. სახელმწიფო თანამდებობების სტატუსის განსაზღვრისას მხედველობაშია მისაღები ასევე განსახორციელებელი ფუნქციების ხასიათი. ბუნებრივია, განსხვავებულია სხვადასხვა სტატუსის მქონე სახელმწიფო თანამდებობის პირთა მიმართ წარდგენილი საკვალიფიკაციო მოთხოვნები და მათ საქმიანობაში ჩაურევლობის კონსტიტუციური გარანტიები.^[60]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ ბოლოდროინდელ გადაწყვეტილებაში მნიშვნელოვანი განმარტება გააკეთა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული უფლების განმარტების საკითხთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ ამ მუხლის მიზანია არა მხოლოდ შრომითი უფლებების დაცვა, არამედ, ის ფუნქციური დატვირთვა, რომელიც კონკრეტულ თანამდებობის პირს აქვს: „შრომითი უფლებების დაცვის მიღმა, რიგ თანამდებობებთან მიმართებით კონსტიტუცია ქმნის სპეციალურ გარანტიებს. მაგალითად, საქართველოს პარლამენტის წევრის თანამდებობიდან გათავისუფლება ხდება მხოლოდ საქართველოს კონსტიტუციის 39-ე მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილი საფუძვლებით. რიგ თანამდებობის პირებთან მიმართებით თანამდებობიდან გათავისუფლებისათვის დადგენილია იმპიჩმენტის პროცედურა და ა.შ. ამ შემთხვევაში წინა ხაზზე გამოდის თანამდებობის პირთა ფუნქციური დატვირთვა და მათი მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. კონსტიტუცია უშვებს, რომ მათ შეიძლება მოუწიოთ ისეთი გადაწყვეტილებების მიღება, რომლებიც არასასურველია სხვადასხვა დაინტერესებული პირებისათვის. შესაბამისად, მათ მიერ უფლებამოსილების სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფა მოითხოვს ნებისმიერი დაინტერესებული მხარისაგან დაცვის სპეციალურ გარანტიებს. პირობითად, პარლამენტის წევრი მისთვის კონსტიტუციით განსაზღვრულ საკანონმდებლო და მაკონტროლებელ ფუნქციებს ახორციელებს ხალხის მიერ მინიჭებული მანდატის ფარგლებში. ამ ფუნქციათა დაუბრკოლებლად განხორციელება დემოკრატიის უპირობო მოთხოვნაა, რათა საფრთხე არ შეექმნას მმართველობის ღირებულებით სისტემას. შესაბამისად, ამ ტიპის თანამდებობებთან მიმართებით დადგენილი რეგულაციების კონსტიტუციურობის შეფასებისას აქცენტი როგორც წესი იმაზეა გადატანილი, თუ რა გავლენას ახდენს შეზღუდვა პირის მიერ მისი თანამდებობრივი უფლებამოსილებების განხორციელებაზე .... რა თქმა უნდა, რიგ თანამდებობებთან მიმართებით, შეიძლება არსებობდეს როგორც თანამდებობის პირის შრომითი უფლებების დაცვის, ისე მისი უფლებამოსილების სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფის მომეტებული კონსტიტუციური ინტერესი. ზოგიერთი თანამდებობის პირების მიერ საქმიანობის განხორციელება, ერთი მხრივ, უკავშირდება მნიშვნელოვან პროფესიულ ცოდნასა და გამოცდილებას, მეორე მხრივ კი, მათი საქმიანობის განხორციელება გულისხმობს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებების მიღებას, რომლის ეფექტურად განხორციელებისათვის მათ ესაჭიროებათ საქმიანობაში ჩაურევლობის გარანტიები. მაგალითად, მოსამართლის საქმიანობა, ერთი მხრივ, უკავშირდება კვალიფიკაციას, გამოცდილებას, პროფესიულ ცოდნას, მეორე მხრივ კი, საჭიროებს საქმიანობაში ჩაურევლობის მყარ გარანტიებს. ამდენად, სხვადასხვა საჯარო თანამდებობასთან მიმართებით შესაძლოა, მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს თანამდებობის პირის უფლებათა დაცვის გარანტიები. თუმცა, თითოეულ შემთხვევაში მისი თანამდებობიდან დაუსაბუთებლად გათავისუფლების მოთხოვნა უკავშირდება პირის შრომითი უფლების დაცვას ან/და საქმიანობის სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფას.“^[61]

სწორედ ამიტომ, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ უფლებაში ჩარევის შესაფასებლად, მნიშვნელოვანია, განისაზღვროს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი სტატუსი, მისი საქმიანობის სფეროს, სპეციფიკისა და დანიშნულების გათვალისწინებით, დადგინდეს თუ რამდენად ინტენსიურად იცავს მას საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი.

ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტის შექმნის მიზანს წარმოადგენდა, საქართველოს მიერ ნაკისრი არასათანადო მოპყრობასთან ბრძოლის მიზნით ეფექტიანი რეფორმების გატარების საერთაშორისო ვალდებულებების სათანადოდ შესრულების, სხვადასხვა საერთაშორისო სამთავრობოთაშორისი ორგანიზაციისა თუ დამოუკიდებელი ექსპერტების, აგრეთვე საქართველოს შიდა კანონმდებლობით დამტკიცებული ადამიანის უფლებათა დაცვასთან დაკავშირებული სამოქმედო გეგმებით გათვალისწინებული ვალდებულებების აღსრულებისათვის საჭირო საკანონმდებლო ბაზის შემუშავება და ერთიანი, დამოუკიდებელი ინსტიტუციის შექმნა, რომელიც სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაულის მიუკერძოებელ და ეფექტურ გამოძიებას, აგრეთვე პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერებისა და ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებთან დაკავშირებული საქმიანობის კონტროლს უზრუნველყოფს.

სახელმწიფო ინსპექტორად შეიძლება არჩეული იქნეს, მხოლოდ, ნასამართლობის არმქონე საქართველოს მოქალაქე, რომელსაც გააჩნია უმაღლესი იურიდიული განათლება და მართლმსაჯულების ან სამართალდამცავი ორგანოების სისტემაში, ან ადამიანის უფლებათა დაცვის სფეროში მუშაობის არანაკლებ 5 წლის გამოცდილება. ასეთი პირი უნდა სარგებლობდეს მაღალი პროფესიული და მორალური რეპუტაციით.

სახელმწიფო ინსპექტორის შესარჩევ საკონკურსო კომისიას ქმნის საქართველოს პრემიერ-მინისტრი და მის შემადგენლობაში შედიან საქართველოს მთავრობის წარმომადგენელი, საქართველოს პარლამენტის ადამიანის უფლებათა დაცვისა და სამოქალაქო ინტეგრაციის კომიტეტის თავმჯდომარე, საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარე, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე, საქართველოს მთავარი პროკურორის პირველი მოადგილე ან მოადგილე, საქართველოს სახალხო დამცველი ან საქართველოს სახალხო დამცველის წარმომადგენელი, საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ იმ არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირის წევრთაგან დანიშნული, სათანადო გამოცდილების მქონე პირი, რომელსაც აქვს ადამიანის უფლებათა ან/და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სფეროში მუშაობის გამოცდილება. კომისია ხმათა უმრავლესობით შეარჩევს სახელმწიფო ინსპექტორის არანაკლებ 2 და არაუმეტეს 5 კანდიდატურას და წარუდგენს საქართველოს პრემიერ-მინისტრს, რომელიც 10 დღის ვადაში საქართველოს პარლამენტს წარუდგენს 2 კანდიდატურას სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე ასარჩევად. პარლამენტი საქართველოს პრემიერ-მინისტრის მიერ წარდგენილი სახელმწიფო ინსპექტორის კანდიდატურებიდან, სახელმწიფო ინსპექტორს ირჩევს 6 წლის ვადით. ამასთან ერთი და იგივე პირი სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე არ შეიძლება არჩეულ იქნეს ზედიზედ ორჯერ.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონით ასევე დადგენილია ინსპექტორის ხელშეუხებლობის გარანტიები, კერძოდ, სახელმწიფო ინსპექტორი სარგებლობს ხელშეუხებლობით. საქართველოს პარლამენტის თანხმობის გარეშე, დაუშვებელია მისი სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა, დაკავება ან დაპატიმრება, მისი ბინის, მანქანის, სამუშაო ადგილის ან პირადი ჩხრეკა ისეთ საქმესთან დაკავშირებით, რომელიც უკავშირდება მის სამსახურეობრივ საქმიანობას. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა, რაც დაუყოვნებლივ უნდა ეცნობოს საქართველოს პარლამენტს. თუ საქართველოს პარლამენტი არ მისცემს თანხმობას, დაკავებული ან დაპატიმრებული სახელმწიფო ინსპექტორი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლდეს. სახელმწიფო ინსპექტორის დაკავებაზე ან დაპატიმრებაზე საქართველოს პარლამენტის მიერ თანხმობის მიცემის შემთხვევაში მას საქართველოს პარლამენტის დადგენილებით შეუჩერდება უფლებამოსილება სისხლის სამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ დადგენილების გამოტანამდე ან სასამართლო განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლამდე.

კანონით ასევე დადგენილია სახელმწიფო ინსპექტორის დამოუკიდებლობის ისეთი გარანტიები, როგორებიცაა:

· თავისი უფლებამოსილების განხორციელებისას დამოუკიდებელია და არ ექვემდებარება არცერთ თანამდებობის პირს და ორგანოს. სახელმწიფო ინსპექტორზე და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მოხელეზე რაიმე ზემოქმედება ან სახელმწიფო ინსპექტორის საქმიანობაში ჩარევა აკრძალულია და კანონით ისჯება. სახელმწიფო ინსპექტორის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის მიზნით სახელმწიფო ვალდებულია შეუქმნას მას საქმიანობის სათანადო პირობები.

· სახელმწიფო ინსპექტორს უფლება აქვს, პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქციების განხორციელებასთან დაკავშირებით არ მისცეს ჩვე ნება იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც ინსპექტორს. ეს უფლება მას უფლებამოსილების შეწყვეტის შემდეგაც უნარჩუნდება.

· არავის აქვს უფლება სახელმწიფო ინსპექტორს მოთხოვოს ანგარიში კონკრეტულ სისხლის სამართლის საქმეზე გამოძიების შესახებ ან ისეთი ინფორმაცია, რომლის გაცემამ შეიძლება ხელი შეუშალოს გამოძიების მსვლელობას.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, მხედველობაშია მისაღები სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ფინანსური გარანტიები, რომელთა თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობა ფინანსდება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობისთვის საჭირო ასიგნებები განისაზღვრება საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის ცალკე კოდით. საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტში სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურისთვის განკუთვნილი მიმდინარე ხარჯების შემცირება წინა წლის საბიუჯეტო სახსრების ოდენობასთან შედარებით შეიძლება მხოლოდ სახელმწიფო ინსპექტორის წინასწარი თანხმობით.

განსაკუთრებით საგულისხმოა სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის მკაცრად განსაზღვრული პირობები, რომლებიც, თავის მხრივ, ასევე წარმოადგენს მისი დამოუკიდებლობის უზრუნველმყოფელ, უმნიშვნელოვანეს გარანტიებს. კერძოდ, „სახელმწიფოს ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორს უფლებამოსილება ვადამდე შეუწყდება, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ: ა) მან დაკარგა საქართველოს მოქალაქეობა; ბ) იგი ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო ზედიზედ 4 თვის განმავლობაში ვერ ახორციელებს სამსახურებრივ უფლებამოსილებას; გ) მის მიმართ კანონიერ ძალაში შევიდა სასამართლოს გამამტყუნებელი განაჩენი; დ) იგი სასამართლომ ცნო მხარდაჭერის მიმღებად (თუ სასამართლოს გადაწყვეტილებით სხვა რამ არ არის განსაზღვრული), აღიარა უგზო-უკვლოდ დაკარგულად ან გამოაცხადა გარდაცვლილად; ე) მან დაიკავა მის სტატუსთან შეუთავსებელი თანამდებობა ან ახორციელებს თანამდებობასთან შეუთავსებელ საქმიანობას; ვ) იგი ნებაყოფლობით გადადგა თანამდებობიდან; ზ) იგი გარდაიცვალა.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, შეგვიძლია დავასკვნათ, მიუხედავად იმისა, რომ სახელმწიფოს ინსპექტორის სამართლებრივი სტატუსი არ არის საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრული, უდავოა ამ ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი მნიშვნელობა, რაც განაპირობებს მისი ხელშეუხებლობისა და დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის იმგვარი პირობების შექმნას, რომლებითაც ომბუდს ინსტიტუტები სარგებლობენ.

მართალია, საქართველოს სახალხო დამცველის მსგავსად მისი სტატუსი არ არის განსაზღვრული უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციით, მაგრამ, ამ ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ მნიშვნელობაზე მეტყველებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასება, რომლის თანახმად, „სასამართლო ადასტურებს, რომ, სავარაუდოდ ჩადენილი არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე მყისიერი და ქმედითი ღონისძიებების განხორციელება უშუალოდ საგამოძიებო უფლებამოსილებით აღჭურვილი ორგანოების პირდაპირი კომპეტენცია და მოვალეობაა. შესაბამისად, მოპასუხის მიერ დასახელებული სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური მოიაზრება, უწინარესად, როგორც არასათანადო მოპყრობაზე post factum, რეპრესიული ღონისძიების გატარების ფარგლებში უფლებამოსილი ორგანო, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, სახელმწიფოსთვის დადგენილი ... ვალდებულების შესრულება - დროულად და ეფექტიანად გამოიძიოს არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო ფაქტები.“^[62] ამრიგად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციით, სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების სამართლებრივ საფუძველს, მათ შორის, სწორედ საქართველოს კონსტიტუცია, კერძოდ კი, მისი მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით სახელმწიფოსთვის დადგენილი პოზიტიური ვალდებულება ქმნის.

აღსანიშნავია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პოზიციაც, რომლის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის დონის ინსტიტუტები, თანამდებობის პირთა იმ კატეგორიას განეკუთვნება, რომელთა საქმიანობაში ჩაურევლობის, მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის აუცილებელი პირობა კანონით დადგენილი უფლებამოსილების ვადაა. აღნიშნულ კატეგორიას მიკუთვნებულ სახელმწიფო თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისათვის, აუცილებელია კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისი მომეტებული საჯარო ინტერესი არსებობდეს. მხოლოდ მათი საქმიანობის გაუმჯობესება, თავისთავად, ვერ ჩაითვლება საკმარის საფუძვლად ამ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისთვის. კანონმდებლის ამგვარი გადაწყვეტილება შეიძლება მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის დროს იყოს გამართლებული, მაშინ, როდესაც აღნიშნულ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა შესაბამისი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ, ეფექტურ და ერთადერთ, ანუ ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას წარმოადგენს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამან შეიძლება მიიღოს პერმანენტული, შეუქცევადი ხასიათი, რაც არა მხოლოდ პირთა თანამდებობაზე გარკვეული ვადით განწესებას დაუკარგავს აზრს, არამედ ეჭვქვეშ დააყენებს ამ ორგანოთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას.^[63] ნიშანდობლივია, რომ ეს შეფასება საკონსტიტუციო სასამართლომ ეროვნული მაუწყებლის სამეურვეო საბჭოს წევრთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის კონსტიტუციურობის განხილვის დროს გააკეთა.

ამდენად, შეიძლება ითქვას, რომ თავისი არსით, სახელმწიფო ინსპექტორი, როგორც საზოგადოების მიუკერძოებელი წარმომადგენელი, თანამდებობის პირთა იმ კატეგორიას განეკუთვნება, რომელთა საქმიანობაში ჩაურევლობის, მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის აუცილებელი პირობა კანონით დადგენილი უფლებამოსილების ვადაა. აღნიშნულ კატეგორიას მიკუთვნებულ სახელმწიფო თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისათვის კი, აუცილებელია კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისი მომეტებული საჯარო ინტერესი არსებობდეს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამან შეიძლება მიიღოს პერმანენტული, შეუქცევადი ხასიათი, რაც არა მხოლოდ პირთა თანამდებობაზე გარკვეული ვადით განწესებას დაუკარგავს აზრს, არამედ ეჭვქვეშ დააყენებს ამ ორგანოთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას.^[64]

შესაბამისად, სახელმწიფო ინსპექტორის საჯარო ფუნქციის კონსტიტუციური მნიშვნელობის, მისი სტატუსის და დაცვის გარანტიების გათვალისწინებით, როდესაც უფლებამოსილების ვადის ბოლომდე ამოწურვას განსაკუთრებული კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დატვირთვა გააჩნია, მისი უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა და საჯარო ფუნქციის განხორციელების უფლების შეზღუდვა, მკაცრი კონსტიტუციური სტანდარტების გამოყენებით უნდა შეფასდეს.^[65]

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განცხადებით, იგი ამა თუ იმ კონსტიტუციურ დებულებას ასევე განმარტავს, კონსტიტუციური პრინციპების გამოყენებით. „მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და, ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს”.^[66] განსახილველ საქმეში მიგვაჩნია, რომ კონსტიტუციის 25-ე მუხლის სტანდარტები ასევე უნდა განიმარტოს სამართლებრივი ნდობის კონსტიტუციურ პრინციპთან კავშირში.^[67]

განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი ვადით სახელმწიფო თანამდებობაზე განწესება მოქალაქეს უჩენს ლეგიტიმურ მოლოდინს, რომ იგი ამ თანამდებობაზე საქმიანობას განახორციელებს უფლებამოსილების ვადით. შესაბამისად, კანონით განსაზღვრული ვადის ფარგლებში საქმიანობის განხორციელების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის შემთხვევაში, იმგვარად, რომ გაუმართლებლად და დაუსაბუთებლად არ შეიზღუდოს სახელმწიფო თანამდებობის პირთა ლეგიტიმური მოლოდინები და არ შეირყეს მათი ნდობა არსებული კანონმდებლობის მიმართ.^[68]

საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ სახელმწიფო თანამდებობა, მისი სპეციფიკურობისა და მრავალფეროვნების გათვალისწინებით, წარმოადგენდეს სტაბილურ და დამოუკიდებელ სტრუქტურულ ერთეულს, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი იქნება კანონითა და კონსტიტუციით დაკისრებული ფუნქციების შეუფერხებელი განხორციელება. ამ თვალსაზრისით, განსახილველ საქმეზე უნდა დადგინდეს, არსებობს თუ არა იმგვარი ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, რომლის მისაღწევადაც გამართლებულია, ასეთი ლეგიტიმაციისა და სტატუსის მქონე, საზოგადოების მიუკერძოებელ წარმომადგენელს, რომელიც თავად განასახიერებს შესაბამის დამოუკიდებელ მაკონტროლებელ ინსტიტუტს, უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე შეეზღუდოს უმნიშვნელოვანესი საჯარო ფუნქციის განხორციელების უფლება. ამასთან ერთად, მნიშვნელოვანია ასევე გაირკვეს, რამდენად სამართლიანად განისაზღვრა ბალანსი მისი უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას და შესაბამის საჯარო ინტერესებს შორის.

უფლებამოსილების ვადამდე შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი

სადავო კანონის მიღების მიზნად, პროექტზე თანდართულ განმარტებითი ბარათის თანახმად, დასახელებულია ის გარემოება, რომ, მართალია, 2018 წელს რეფორმა განხორციელდა, მაგრამ აღნიშნული სფეროს ეფექტიანი ინსტიტუციური მოწესრიგების თვალსაზრისით გარკვეული საკითხები გადაუჭრელი დარჩა; კერძოდ, ამჟამად არსებული სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური ითავსებს და ახორციელებს სამ ძირითად ფუნქციას: ა) პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლი; ბ) ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლი; და გ) გარკვეულ სამოხელეო დანაშაულთა გამოძიება.

კანონპროექტის ავტორთა აზრით, ამ ფუნქციების ერთი და იმავე სამსახურის მიერ (ამ შემთხვევაში სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მიერ) შესრულება კი გულისხმობს, რომ ეს სამსახური უფლებამოსილია, ერთი მხრივ, გამოიძიოს გარკვეული დანაშაულები, ხოლო, მეორე მხრივ, გააკონტროლოს პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერება მაშინ, როცა დანაშაულის გამოძიება, ზოგადად, მჭიდროდ არის დაკავშირებული პერსონალურ მონაცემთა თავად გამომძიებლის მიერ დამუშავებასთან. ამ შემთხვევაში ადგილი აქვს ამ სამსახურის მიერ გამოძიებისა და გამოძიების პროცესში პერსონალური მონაცემების დამუშავების კანონიერების შემოწმების ფუნქციების აღრევას და იწვევს ინტერესთა კონფლიქტს. აქედან გამომდინარე, ინიციატორთა პოზიციით, საჭიროა, გაიმიჯნოს აღნიშნული ფუნქციები და ისინი ორი სხვადასხვა დამოუკიდებელი ორგანოს უფლებამოსილებათა ფარგლებში მოექცეს, რაც უკეთ უზრუნველყოფს ამ ფუნქციათა ჯეროვნად შესრულების შესაძლებლობას.^[69]

გარდა ამისა, განმარტებითი ბარათის თანახმად, მიზანშეწონილია, გაფართოვდეს საგამოძიებო სამსახურის განსჯადობა და მას ამჟამად გამოსაძიებელ დანაშაულების გარდა, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის სხვა შესაბამისი მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების გამოძიების უფლებამოსილებაც მიენიჭოს იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისი დანაშაულები მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის გარდა, ასევე პროკურორის გარდა, სხვა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მიერ არის ჩადენილი.

აღნიშნულიდან გამომდინარე, 2021 წლის დეკემბერში მიღებული კანონის მიზნად დასახელებულია, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის უფრო ეფექტიანი ინსტიტუციური მოწესრიგება გამოძიებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების დროს პერსონალური მონაცემების კანონიერად დამუშავების კონტროლის, აგრეთვე საგამოძიებო ქვემდებარეობის გაფართოების თვალსაზრისით.

შესაბამისად, განხორციელებული საკანონმდებლო ცვლილებებით სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური უქმდება და იქმნება სპეციალური საგამოძიებო სამსახური და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახური. სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს ენიჭება ზემოაღნიშნულ სამოხელეო დანაშაულთა გამოძიების ფუნქცია, ხოლო პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურს − პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლის ფუნქცია და ყველა ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლის ფუნქცია.

გარდა ამისა, ახლადშექმნილ საგამოძიებო სამსახურს ეზრდება საგამოძიებო ქვემდებარეობა და სახელმწიფო ინსპექტორის მიერ ამჟამად გამოსაძიებელი დანაშაულების გარდა, მას საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის სხვა შესაბამისი მუხლებით გათვალისწინებული დანაშაულების გამოძიების უფლებამოსილებაც ენიჭება იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისი დანაშაულები მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის გარდა, ასევე პროკურორის გარდა, სხვა სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის მიერ არის ჩადენილი.

ვინაიდან, ჩვენ სადავოდ არ ვხდით კანონმდებლის მიერ განსაზღვრულ ლეგიტიმურ მიზანთა შინაარსს, არ ვიმსჯელებთ მათ მიზანშეწონილობაზე. თუმცა, ვეცდებით, მკაცრი კონსტიტუციური სტანდარტებით შევაფასოთ, ამ მიზნების მიღწევის ერთადერთ და აუცილებელ გამოსადეგ საშუალებას თუ რამდენად წარმოადგენდა ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა.

გამოსადეგობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავად არ ნიშნავს, რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულია. შეზღუდვის თანაზომიერებისათვის ასევე აუცილებელია, დაკმაყოფილებული იყოს გამოსადეგობის მოთხოვნაც. თავის მხრივ, ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას, „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი ... ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის - რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას.“^[70]

ამ თვალსაზრისით, უპირველეს ყოვლისა, მხედველობაშია მისაღები, შესაბამის დანაშაულთა საგამოძიებო ქვემდებარეობის გაზრდა. კერძოდ, სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს, გარდა ინსპექტორის საგამოძიებო ქვემდებარეობისა, ასევე ემატება ისეთი დანაშაულები, როდესაც ისინი ჩადენილია სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ, როგორებიცაა, მკვლელობა სხვადასხვა გარემოებებში, ძალადობა, სექსუალური ძალადობა, იძულება, კენჭისყრის ფარულობის დარღვევა, პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის დარღვევა და სხვა.

თუ მხედველობაში მივიღებთ იმ გარემოებას, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის ერთ-ერთი მთავარი საჯარო ფუნქცია, სწორედ სამართალდამცავ ორგანოთა წარმომადგენლების მიერ ჩადენილი დანაშაულების გამოძიებაა; ასევე, თუ გავითვალისწინებთ, რომ, რეალურად, არ იცვლება სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის უფროსის, როგორც საკვალიფიკაციო მოთხოვნები, ისე, მისი არჩევის პროცედურა, რაც, მთლიანად ინსპექტორის იდენტურია, მხოლოდ ამ ლეგიტიმური მიზნის მისაღწევად, ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტა, ვერ ჩაითვლება გამოსადეგ საშუალებად. ვინაიდან, არ არსებობს არანაირი ლოგიკური კავშირი, საგამოძიებო ქვემდებარეობის გაზრდასა და მოქმედი ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას შორის. შესაბამისად, ცვლილებების მიზანი ამ მხრივ, ვერ აკმაყოფილებს გამოსადეგობის მოთხოვნებს.

რაც შეეხება რეორგანიზაციით გათვალისწინებულ მეორე ლეგიტიმურ მიზანს - საჯარო ფუნქციათა გამიჯვნას, გარკვეულ შემთხვევებში, ეს შეიძლება მართლაც იყოს შესაბამისი ინსტიტუტის ხელმძღვანელის უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველი. თუმცა, ამ მხრივ, მხედველობაშია მისაღები, 2018 წელს განხორციელებული რეფორმა, რომლის საფუძველზეც ჩამოყალიბდა სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტი. კერძოდ, ამ რეფორმის შედეგად, სწორედ ზემოაღნიშნული ორივე საჯარო ფუნქცია მოექცა ერთი ინსტიტუტის დაქვემდებარებაში, მაგრამ, ეს არ გამხდარა პარლამენტის მიერ კონკრეტული ვადით არჩეული პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამოსილების შეწყვეტის საფუძველი, მეტიც, მან უფლებამოსილების ვადის ბოლომდე გააგრძელა საქმიანობა, როგორც სახელმწიფო ინსპექტორმა. აქედან გამომდინარე, თუ ასეთი მნიშვნელობის რეფორმა, რომელმაც გააერთიანა ორი, ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელი მნიშვნელობის მქონე ფუნქცია და შექმნა ახალი დამოუკიდებელი ინსტიტუტი, არ გახდა პერსონალურ მონაცემთა ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის საფუძველი, ინსტიტუტის საპირისპირო რეორგანიზაცია, გაუგებარია რატომ წარმოშობს ამის უპირობო აუცილებლობას.

მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმატიული აქტი ვერ აკმაყოფილებს გამოსადეგობის მოთხოვნებს, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია, ასევე დამატებით გავაანალიზოთ ამგვარი მზღუდავი ღონისძიების კონსტიტუციური მიზანშეწონილობა, უშუალოდ პროპორციულობის თვალსაზრისით.

აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, თანაზომიერების პრინციპის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.“^[71]

როგორც უკვე ითქვა, ინსპექტორი, სახელმწიფო თანამდებობის პირთა იმ კატეგორიას განეკუთვნება, რომელთა საქმიანობაში ჩაურევლობის, მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის აუცილებელი პირობა კანონით დადგენილი უფლებამოსილების ვადაა. აღნიშნულ სახელმწიფო თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისათვის, აუცილებელია კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისი მომეტებული საჯარო ინტერესი არსებობდეს. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, მაგალითად, მოსამართლის საკვალიფიკაციო მოთხოვნების გაზრდა თავისთავად, ვერ ჩაითვლება საკმარის საფუძვლად ამ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტისთვის. კანონმდებლის ამგვარი გადაწყვეტილება შეიძლება მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის დროს იყოს გამართლებული, მაშინ, როდესაც აღნიშნულ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა შესაბამისი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ, ეფექტურ და ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას წარმოადგენს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამან შეიძლება მიიღოს პერმანენტული, შეუქცევადი ხასიათი, რაც არა მხოლოდ პირთა თანამდებობაზე გარკვეული ვადით განწესებას დაუკარგავს აზრს, არამედ ეჭვქვეშ დააყენებს ამ ორგანოთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას.^[72]

საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ზოგიერთი სახელმწიფო თანამდებობის არსის განმსაზღვრელი ელემენტი ხელისუფლების აღმასრულებელი ან/და საკანონმდებლო შტოსგან მისი დამოუკიდებლობის ხარისხია. მათი დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის ინტერესი კი შეიძლება მხოლოდ განსაკუთრებულ შემთხვევაში შეიზღუდოს საჯარო სამსახურის მართვის გაუმჯობესების ლეგიტიმური მიზნით. ასეთ განსაკუთრებულ შემთხვევას ექნება ადგილი, როდესაც მოქმედი ნორმები იმდენად ხარვეზიანია, რომ ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის მიზანს და დანიშნულებას ეწინააღმდეგება და მათი შეცვლა გადაუდებელ აუცილებლობას წარმოადგენს.^[73]

აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ახალი წესი არ იწვევს ისეთი სამსახურების ჩამოყალიბებას, რომელიც კომპეტენციების თვალსაზრისით, თვისობრივად განსხვავებული იქნებოდა მოქმედი სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურისაგან. სხვაობა, ძირითადად, მდგომარეობს იმაში, რომ ერთმანეთისაგან იმიჯნება სახელმწიფო ინსპექტორის ორი ფუნქცია. თუმცა, ახალი რეგულაციით, არ არის განსაზღვრული ისეთი განსხვავებული ფუნქციების მინიჭება, რომელიც შეუძლებელს გახდიდა გამიჯნულ ფუნქციათაგან, თუნდაც ერთის, მოქმედი ინსპექტორის მიერ ეფექტურ შესრულებას. ამდენად, მხოლოდ ფუნქციების გამიჯვნა, არ წარმოადგენს საკმარის მტკიცებულებას იმის დასადასტურებლად, რომ ინსპექტორი, რომელიც ისედაც ამ ფუნქციებს ასრულებდა, ახალ სამართლებრივ რეალობაში ვერ შეძლებს მათ განხორციელებას. აქვე, მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს, რომ სახელმწიფო ინსპექტორი, როგორც საქართველოს პარლამენტის მიერ კანონით დადგენილი ვადით არჩეული თანამდებობის პირი და საზოგადოების მიუკერძოებელი წარმომადგენლი, სამართალდამცველ ორგანოთა წარმომადგენლების მიერ ადამიანის ფიზიკური და მორალური ხელშეუხებლობის დანაშაულებრივი დარღვევის საკითხებს იხილავს.

ნიშანდობლივია, რომ 2021 წლის 30 დეკემბრის ცვლილებებით, სახელმწიფო ინსპექტორის იდენტური რჩება, ახლად შექმნილი სამსახურების უფროსთა საკვალიფიკაციო მოთხოვნები, მათი კანდიდატურის შერჩევის და თანამდებობაზე არჩევის წესი.

ასეთი ფორმით განხორციელებული რეორგანიზაციის მიზეზს, როგორც უკვე ითქვა, 2018 წელს გამოთქმული სავარაუდო საფრთხეები წარმოადგენენ, რომლებიც ინსპექტორის მიერ განსახორციელებელ ორ ფუნქციას შორის გარკვეულ ინტერესთა კონფლიქტს შეეხება. თუმცა, განხორციელებული ცვლილებების დასაბუთებაში არ არის მოყვანილი ამ საფრთხეების რეალურობის დამადასტურებელი ტენდენციები. ამგვარი მტკიცებულებები რომც ყოფილიყო წარმოდგენილი, კანონმდებელს შეეძლო, ინსპექტორის უფლებამოსილების უფრო ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიება გამოეყენებინა, რომელიც ვიწროდ მიმართული იქნებოდა უშუალოდ ამ სავარაუდო საფრთხეების აღმოფხვრისკენ, რომელთა შორის ყველაზე რადიკალურიც, ალბათ სახელმწიფო ინსპექტორის ინსტიტუტისთვის ერთ-ერთი ფუნქციის გამოყოფა უნდა ყოფილიყო, იმ დაშვებით რომ მოქმედი სახელმწიფო ინსპექტორი ერთ-ერთი ფუნქციის ხელმძღვანელობას გააგრძელებდა. ამ რეფორმის ყველაზე სწორი განხორციელება კი იქნებოდა ახალი კანონის ამოქმედება მოქმედი სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების დასრულების შემდეგ.

ამგვარად, განმარტებით ბართში მოყვანილი ვერცერთი ლეგიტიმური მიზანი ვერ ამართლებს კანონმდებლის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას, ვადაზე ადრე შეუწყვიტო უფლებამოსილება ინსპექტორს. არც იმ სავარაუდო საფრთხეების აღმოფხვრა ამართლებს კონსტიტუციური უფლების ასეთ რადიკალურ შეზღუდვას, ვინაიდან, არსებული კანონმდებლობა არ არის ისეთი ხარვეზიანი, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობის მიზანს და დანიშნულებას ეწინააღმდეგებოდეს და ამით, მისი განთავისუფლების გადაუდებელ აუცილებლობას ქმნიდეს.

ყოველივევე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ კანონმდებლის მიერ სადავო ნორმებით შერჩეული უფლების შემზღუდველი ღონისძიება ვერ აკმაყოფილებს გამოსადეგობისა და აუცილებლობის კონსტიტუციურ მოთხოვნებს და თანამდებობიდან აბსოლუტურად უმიზეზოდ ათავისუფლებს უმნიშვნელოვანესი ფუნქციის განმახორციელებელი ინსტიტუტის პარლამენტის მიერ არჩეულ ხელმძღვანელს. ეს კი, ჩვენი აზრით, წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის უხეშ და სერიოზულ დარღვევას, რაც სადავო ნორმატიული აქტის უპირობო არაკონსტიტუციურობას იწვევს.

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტთან და მე-15 მუხლთან მიმართებით

როგორც უკვე ითქვა, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი ასევე იცავს საჯარო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელების უფლებას. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ცვლილებების საფუძველზე კი, სახელმწიფო ინსპექტორს არაკონსტიტუციურად ეზღუდება ამ ფუნქციის განხორციელების კონსტიტუციური უფლება, რომელიც, თავის მხრივ, ნეგატიურად აისახება მისი უფლებამოსილებების ეფექტურობაზე.

საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტებით, იგი „... ადასტურებს, რომ, სავარაუდოდ ჩადენილი არასათანადო მოპყრობის ფაქტებზე მყისიერი და ქმედითი ღონისძიებების განხორციელება უშუალოდ საგამოძიებო უფლებამოსილებით აღჭურვილი ორგანოების პირდაპირი კომპეტენცია და მოვალეობაა. შესაბამისად, მოპასუხის მიერ დასახელებული სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური მოიაზრება, უწინარესად, როგორც არასათანადო მოპყრობაზე post factum, რეპრესიული ღონისძიების გატარების ფარგლებში უფლებამოსილი ორგანო, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს, კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე, სახელმწიფოსთვის დადგენილი ... ვალდებულების შესრულება - დროულად და ეფექტიანად გამოიძიოს არასათანადო მოპყრობის სავარაუდო ფაქტები.“^[74]

გარდა ზემოაღნიშნულისა, ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს არაერთ საქმეში აქვს დადგენილი სტანდარტები, რომლებიც განსაზღვრავენ არასათანადო მოპყრობის აკრძალვის გამოძიების უფლებების პროცედურულ ასპექტებს. ეს ვალდებულებები მომდინარეობს ღირსების უფლებიდან, რომელიც აბსოლუტურ ფორმებში კრძალავს არასათანადო მოპყრობას და ხაზს უსვამს მისი გამოძიების მნიშვნელობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტების შესაბამისად, ადამიანის უფლებათა ევროპულ სასამართლოს აქვს განმარტებული პროცედურული ვალდებულებების არაერთი დეტალი:

· დამოუკიდებლობა და მიუკერძოებლობა - ის პირები ვინც გამოძიებაში არიან ჩართულნი და გადაწყვეტილების მიმღებნი, არ შეიძლება იყვნენ იგივე სახელმწიფო ორგანოს წარმომადგენლები, რომელთა საქმიანობის გამოძიებაც ხდება. ეს ეხება ასევე იმ პირებს, რომლებიც ცალკეულ საგამოძიებო მოქმედებებში იღებენ მონაწილეობას^[75], სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტებსა^[76] და ზედამხედველ პროკურორებს^[77]. დამოუკიდებლობის შეფასებისას მხედველობაში მიიღება პრაქტიკული ასპექტი და არამხოლოდ იერარქიული ან ინსტიტუციური კავშირები.^[78] ის პირები, ვინც გამოძიებაზე არიან პასუხისმგებელნი, უნდა იყვნენ მიუკერძოებელნი.^[79] ისინი არ უნდა იყვნენ სავარაუდო დაზარალებულის წინააღმდეგ მიმართულ გამოძიებაში ჩართულნი.^[80]

· დროულობა - გამოძიება და შემდგომი სამართალწარმოებები უნდა წარიმართოს დროულად და გონივრულად სწრაფად. ამ შემთხვევაში ყურადღება ექცევა იმ ფაქტს, თუ რა ვადაში მოხდა რეაგირება, ასევე იმას, თუ რა პერიოდში მოხდება საჩივარზე რეაგირება, როდის იწყება გამოძიება და ჩატარდება გამოკითხვები.^[81] ასევე ყურადღება ექცევა იმას, თუ როდის ტარდება სამედიცინო შემოწმება და ექსპერტიზა.^[82]

· ზედმიწევნითობა - არასათანადო მოპყრობის გამოძიებისას უნდა გადაიდგას ყველა გონივრული ნაბიჯი სავარაუდო ფაქტის გამოსაძიებლად. სამართალდამცავებმა უნდა გააკეთონ ყველაფერი საჭირო მტკიცებულებების შესაგროვებლად, მათ შორის, აუცილებელია ჩატარდეს სავარაუდო დაზარალებულის გამოკითხვა, შეგროვდეს თვითმხილველთა ჩვენებები, საექსპერტო მტკიცებულებები და სადაც შესაძლებელია სამედიცინო ჩანაწერები, რომლებიც აღწერენ მდგომარეობას და ასევე დაზიანების მიზეზებს.^[83] როცა დაზარალებული აცხადებს, რომ მას შეუძლია დამნაშავის ამოცნობა, უნდა ჩატარდეს შესაბამისი საგამოძიებო მოქმედებები, მათ შორის, ამოცნობები.^[84] აუცილებელია ყველა იმ პირის ჩვენების მიღება, ვისაც შეიძლება ინციდენტის შესახებ ინფორმაცია ჰქონდა.^[85] ინფორმაცია ზედმიწევნით უნდა შეფასდეს და უნდა მოხდეს მისი ურთიერთშედარება, ასევე მტკიცებულებების სანდოობა უნდა შეფასდეს და უნდა დასტურდებოდეს რატომ მიენიჭა უპირატესობა ერთ ჩვენებას და არა მეორეს.^[86]

· კომპეტენტურობა - საგამოძიებო ორგანოებს უნდა ჰქონდეთ კომპეტენცია და შესაძლებლობა დაადგინონ ფაქტები და დასაჯონ შესაბამისი პასუხისმგებელი პირები.^[87] საგამოძიებო ორგანოებს უნდა შეეძლოთ სავარაუდო პასუხისმგებელი პირების უფლებამოსილების შეჩერების მოთხოვნა.^[88] ამ მიმართულებით სტამბოლის პროტოკოლი დამატებით მოითხოვს იმას, რომ გატარდეს გარკვეული ღონისძიებები სავარაუდო დაზარალებულის დასაცავად, მის დასარწმუნებლად, რომ პროცესში იყოს აქტიურად ჩართული.^[89]

· დაზარალებულის ჩართულობა პროცესში - არასათანადო მოპყრობის გამოძიება აუცილებლად საჭიროებს შესაბამისი დონის გამჭვირვალობას და საზოგადოებრივ ანგარიშვალდებულებას. ამ მიმართებით სავარაუდო დაზარალებულის პროცესში ჩართულობა საკმარისი გარანტიაა.^[90] ამ უკანასკნელს უნდა შეეძლოს პროცესში კონკრეტული ნაბიჯების გადადგმის მოთხოვნა და ასევე, იურიდიული დახმარების შესაძლებლობა უნდა არსებობდეს, რათა საგამოძიებო ორგანოთა მოქმედებების და უმოქმედობების გასაჩივრების შესაძლებლობა არსებობდეს.^[91] სავარაუდო დაზარალებულს უნდა ჰქონდეს საქმის მასალების გაცნობის შესაძლებლობა.^[92]

ზემოაღნიშნული ფუნქციების და ადამიანის უფლებების ვალდებულებების განხორციელებისას, როგორც უკვე ითქვა, სახელმწიფო ინსპექტორი წარმოადგენს საქართველოს პარლამენტის მიერ არჩეულ, საზოგადოების მიუკერძოებელ წარმომადგენელს, რომლის დამოუკიდებლობაც, მათ შორის, მისი უფლებამოსილების ვადის უწყვეტობით არის უზრუნველყოფილი. ზემოაღნიშნული ცვლილებები კი ქმნიან იმის პრეცედენტს, რომ ინსპექტორის ამა თუ იმ გადაწყვეტილებებით უკმაყოფილო ხელისუფლებამ, რეორგანიზაციის საბაბით, მარტივად მოახდინოს ზეგავლენა ამ მნიშვნელოვან ინსტიტუტზე, რომელიც ხელშეუხებლობისა და დამოუკიდებლობა განსაკუთრებულად საჭიროა ადამიანის უფლებების დასაცავად. ბუნებრივია, ეს უაღრესად ნეგატიურად აისახება მისი ფუნქციის ეფექტიან განხორციელებაზე და წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციის მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ ვალდებულებასთან.

ანალოგიურად შეგვიძლია შევაფასოთ, სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლით გათვალისწინებულ სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებებთან. როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, სახელმწიფო ინსპექტორის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს ფუნქცია წარმოადგენს ფარულ საგამოძიებო მოქმედებებზე და ადამიანის პერსონალურ მონაცემთა დაცვაზე კონტროლის განხორციელება. შესაბამისად, როდესაც ამ ფუნქციის მატარებელ მთავარ თანამდებობის პირს არ აქვს გარანტირებული კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული უფლებები და მისი მდგომარეობა მუდმივად დამოკიდებულია მმართველი უმრავლესობის ხედვების ცვლილებაზე, რისი პრეცედენტიც შეიქმნება გასაჩივრებული ცვლილებების ამოქმედების შემთხვევაში, ამ ფუნქციის განხორციელების ეფექტურობა აბსულუტურად ეჭვქვეშ დგება. აქედან გამოდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმები ასევე ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

[1] ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: < https://bit.ly/31gkB7Y > [ბოლოს ნანახია 08.04.2019]

[2] Thomas Hammarberg, Georgia in Transition - < https://bit.ly/2kz2fKy > [ბოლოს ნანახია 08.04.2019] 2013. გვ. 23

[3] ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: < https://bit.ly/2WuQ7k0 > [ბოლოს ნანახია 08.04.2019]

[4] ხელმისაწვდომია ვებ-გვერდზე: < https://bit.ly/2Ww2RGU > [ბოლოს ნანახია 08.04.2019]

[5] იხ.: https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/176876

[6] ამ პერიოდამდეც მათ შეეძლოთ გამოძიების თავად წარმოება, მაგრამ ამისთვის აუცილებელი იყო ყოველ ჯერზე ინდივიდუალური გადაწყვეტილების მიღება.

[7] გასათვალისწინებელია, რომ საქართველოს იუსტიციის მინისტრის 2019 წლის 13 მაისის N403 ბრძანებით, პენიტენციურ დაწესებულებებში განთავსებული ვიდეო კადრების შენახვის ვადა 30 დღემდე გახანგრძლივდა, თუმცა წესი ამოქმედდება ეტაპობრივად: 2019 წლის 1 ივლისიდან - 2021 წლის 1 იანვრამდე.

[8] იხ. 2019 წლის მაისში გამოქვეყნდა წამების პრევენციის ევროპული კომიტეტის (CPT) ანგარიში 2018 წლის სექტემბერში განხორციელებული ვიზიტის შედეგების შესახებ. პარ 13-15. <https://rm.coe.int/1680945eca> [ბოლოს ნანახია 19.01.2022]

[9] „არასათანადო მოპყრობის სისხლის სამართლის საქმეთა გამოძიების ეფექტიანობა“, საქართველოს სახალხო დამცველი, 2019, < https://ombudsman.ge/geo/spetsialuri-angarishebi/arasatanado-mopqrobis-siskhlis-samartlis-sakmeta-gamodziebis-efektianoba > [ბოლოს ნანახია 19.01.2022]

[10] იხ.: „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის პროექტის განმარტებითი ბარათი;

[11] იხ.: იქვე;

[12] იხ.: იქვე;

[13] იხ.: იქვე;

[14] „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი;

[15] იხ.: იქვე, მე-5 მუხლის მე-2-მე-7 პუნქტები;

[16] იხ.: იქვე, კანონის მე-7 მუხლი;

[17] იხ.: იქვე, კანონის მე-11 მუხლი;

[18] იხ.: იქვე, კანონის მე-10 მუხლის მე-4 პუნქტი;

[19]„ანგარიში ადამიანის უფლებათა სფეროში: განვლილი პერიოდი, გადადგმული ნაბიჯები და არსებული გამოწვევები - საქართველოს გარდამავალ პერიოდში“, გვ. 14. ხელმისაწვდომია: http://myrights.gov.ge/uploads/files/docs/8987288_38635_607369_Hammarbergreport-getm.pdf ;

[20] „OPINION OF THE COMMISSIONER FOR HUMAN RIGHTS CONCERNING INDEPENDENT AND EFFECTIVE DETERMINATION OF COMPLAINTS AGAINST THE POLICE“ - 12 March 2009 CommDH(2009)4, §35. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/opinion-of-the-commissioner-for-human-rights-thomas-hammarberg-concern/16806daa54 ;

[21] EFFECTIVE INVESTIGATION OF ILL-TREATMENT - Guidelines on European standards. გვ. 64. ხელმისაწვდომია: https://rm.coe.int/16806f11a3 ; ENT Guidelines on European standards

[22] „PRINCIPLES ON THE PROTECTION AND PROMOTION OF THE OMBUDSMAN INSTITUTION (“THE VENICE PRINCIPLES”)“ - EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) (CDL-AD(2019)005), §10. ხელმისაწვდომია: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2019)005-e ;

[23] COMPILATION OF VENICE COMMISSION OPINIONS CONCERNING THE OMBUDSMAN INSTITUTION - EUROPEAN COMMISSION FOR DEMOCRACY THROUGH LAW (VENICE COMMISSION) (CDL-PI(2016)001), §5.1. ხელმისაწვდომია: https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-PI(2016)001-e ;

[24] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 53;

[25] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/3/1441 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-17;

[26] იხ.: განმარტებითი ბარათის ტექსტი;

[27] იხ. განმარტებითი ბარათის „ა.ა.ა.“ ქვეპუნქტი;

[28] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“. II-28;

[29] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 53;

[30] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1,2;

[31] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/3/1441 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-17;

15 იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 53;

[32] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის (№1/1/625,640) გადაწყვეტილება.

[33] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1,2;

[34] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 12 ოქტომბრის №3/6/668 საოქმო ჩანაწერი, საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ზურაბ აბაშიძე, გიორგი ბარამიძე, დავით ბაქრაძე და სხვები, სულ 39 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10,11;

[35] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 12 ოქტომბრის №3/6/668 საოქმო ჩანაწერი, საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ზურაბ აბაშიძე, გიორგი ბარამიძე, დავით ბაქრაძე და სხვები, სულ 39 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10,11;

[36] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის №1/494 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-9,10;

[37] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1,2;

[38] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის (№1/1/625,640) გადაწყვეტილება;

[39] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის №1/494 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-7;

[40] იხ.: იქვე;

[41] იხ.: იქვე, II-9;

[42] იხ.: იქვე, II-8;

[43] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/3/1441 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“;

[44] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 4 ოქტომბრის №2/21/1305 განჩინება საქმეზე „კონსტანტინე ჩაჩანიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 24 ოქტომბრის №2/15/1423 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „ანი გაჩეჩილაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; ასევე, 2019 წლის 24 ოქტომბრის №2/11/1276 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „გიორგი ქებურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

[45] იხ.: იქვე;

[46] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 19 თებერვლის №1/1/569 საოქმო ჩანაწერი, საქმეზე: „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-7-8;

[47] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 დეკემბრის №1/494 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ვლადიმერ ვახანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-7;

[48] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 11 თებერვლის №1/1/1505,1515,1516,1529 გადაწყვეტილება, საქმეზე „პაატა დიასამიძე, გიორგი ჩიტიძე, ედუარდ მარიკაშვილი და ლიკა საჯაია საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“, II-35;

[49] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-28;

[50] https://parliament.ge/legislation/23364 ; https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/290333 ;

[51] https://1tv.ge/news/kvorumis-ararsebobis-gamo-parlamentis-biuros-skhdoma-chaishala/ ;

[52] https://www.interpressnews.ge/ka/article/690446-parlamentis-biurom-saxelmcipo-inspektoris-samsaxurtan-dakavshirebit-lelos-sakanonmdeblo-paketi-alternatiuli-proektis-saxit-ar-daaregistrira/ ;

[53] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“, II-28;

[54] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე _ ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II, 2;

[55] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1,2;

[56] იხ.: იქვე;

[57] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 19 თებერვლის №1/1/569 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25;

[58] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6;

[59] იხ.: იქვე, II-7;

[60] იხ.: იქვე, II-9;

[61] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე "თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II, 10-11.

[62] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/3/1441 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-17;

[63] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 53;

[64] იხ.: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II, 53;

[65] იხ. იქვე, II-30;

[66] საქართველოს საკოსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-16;

[67] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32;

[68] იხ.: იქვე, II-33;

[69] იხ.: განმარტებითი ბარათის ტექსტი;

[70] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48;

[71] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60;

[72] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-53;

[73] იხ.: იქვე, II-53;

[74] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 5 ივლისის №1/3/1441 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.“, II-17;

[75] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2006 წლის 26 იანვრის გადაწყვეტილება Mikheev v. Russia, პ 116 - შეეხებოდა იმ პირებს, რომლებიც მოწმის მოყვანის საპროცესო მოქმედებაში იყვნენ ჩართულნი.

[76] სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტი უნდა იყოს ფორმალურად და ფაქტობრივად დამოუკიდებელი - ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2009 წლის 8 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე Barabanshchikov v. Russia, პ 62.

[77] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2007 წლის 15 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე Ramsaha and Others v. Netherlands, პ 62-3.

[78] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2004 წლის 1 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Altun v. Turkey, პ 74.

[79] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2004 წლის 19 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე Toteva v. Bulgaria, პ 63.

[80] წამების პრევენციის ევროპული კომიტეტის ვიზიტი ალბანეთში, 2005 წლის 23 მაისიდან 3 ივნისამდე, CPT/Inf (2006) 24, პ 50.

[81] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2006 წლის 26 იანვრის გადაწყვეტილება Mikheev v. Russia, პ 109.

[82] იქვე. პ 113.

[83] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2004 წლის 3 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Bati and others v. Turkey, პ 134.

[84] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2000 წლის 6 აპრილის გადაწყვეტილება საქმეზე Labita v. Italy, პ 72.

[85] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2013 წლის 25 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე Grimalovs v. Latvia, პ 115.

[86] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2009 წლის 8 იანვრის გადაწყვეტილება საქმეზე Barabanshchikov v. Russia, პ 46.

[87] წამების პრევენციის ევროპული კომიტეტის საქმიანობის მე-14 ზოგადი ანგარიში, CPT/Inf (2004) 28, პ 34.

[88] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2005 წლის 13 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე Koutropoulos v. Greece, პ 54.

[89] პუნქტი 80.

[90] წამების პრევენციის ევროპული კომიტეტის საქმიანობის მე-14 ზოგადი ანგარიში, CPT/Inf (2004) 28, პ 36.

[91] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2006 წლის 23 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე Ognyanova and Choban v. Bulgaria, პ 115.

[92] ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2009 წლის 5 თებერვლის გადაწყვეტილება საქმეზე Khadisov and Tsechoyev v. Russia, პ 122.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: კი

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: კი