თქვენ არ ეცნობით სასამართლოს მეგობრის სააპლიკაციო ფორმის სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. საქმე/საქმეები რომლებთან დაკავშირებითაც სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრებაა შემოტანილი

ა. ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

2. სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება

შინაარსი:

შესავალი

საკონსტიტუციო სასამართლოს 28.02.2022წ. საოქმო ჩანაწერით (საქმე N1/1/1673) შექმნილი ფაქტობრივი და სამართლებრივი სინამდვილე და კონსტიტუციური მართლმსაჯულების ეფექტურად განხორციელების საფრთხე

1.1. არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის იურიდიული ძალის დაკარგვის შესახებ

სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის შეუფერხებელი განხორციელების, მათ შორის, სამსახურიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლებისგან დაცვის კონსტიტუციური გარანტიები

2.1. სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობრივი სტატუსის დაცვის კონსტიტუციური გარანტიები

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებასთან

3.1. საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადება

3.1.1. საჯარო თანამდებობა. საჯარო სამსახური

3.2. სადავო ნორმა - მოთხოვნის პერსპექტიულობის განსაზღვრა/სადავო ნორმის იდენტიფიცირება

თანაზომიერების პრინციპი

4.1. ლეგიტიმური მიზანი

4.1.1. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზანი

4.1.2. ლონდა თოლორაიას მიერ დასახელებული ლეგიტიმური ინტერესი

4.2. გამოსადეგობა

4.3. აუცილებლობა

4.4. პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

5. მესამე პირთა ინტერესები

დასკვნა - კიდევ ერთხელ გადაწყვეტილების აღსრულების საკითხისათვის

შესავალი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე “ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, საქმე N1/1/167, 2022 წლის 28 თებერვალს მიიღო საოქმო ჩანაწერი[1] (შემდგომში, საოქმო ჩანაწერი). საოქმო ჩანაწერის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელი N1673 (ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) არსებითად განსახილველად მიღებულია სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის 55² მუხლის მე-2 და მე-5 პუნქტების და „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის[2] 27¹ მუხლის პირველი, მე-2, მე-3, მე-4, მე-5, მე-6, მე-7 პუნქტების და 28¹ მუხლის მე-2 და მე-5 პუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით. სახელმწიფო ინსპექტორს ლონდა თოლორაიას უფლებამოსილება შეუწყდა 2022 წლის 1 მარტს, როცა სადავო ნორმები შევიდა ძალაში/ამოქმედდა.

დასახელებულ საქმეზე „სასამართლოს მეგობრის“ მოსაზრების მიზანია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წარმოუდგინოს დასაბუთება იმის შესახებ, რომ ლონდა თოლორაიას თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეწყვეტის შინაარსის მქონე სადავო ნორმა არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, 2022 წლის 28 თებერვლის საოქმო ჩანაწერში, საქმე N1/1/1673, მიუთითა, რომ სადავო ნორმებს მიმართება აქვთ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის შეუფერხებელი განხორციელების, მათ შორის, სამსახურიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლებისგან დაცვის გარანტიებთან (იხ. დასახელებული საოქმო ჩანაწერის სამოტივაციო ნაწილი, პ.11). აღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება ამ ფარგლებში იქნება წარმოდგენილი.

საკონსტიტუციო სასამართლოს 28.02.2022წ. საოქმო ჩანაწერით (საქმე N1/1/1673) შექმნილი ფაქტობრივი და სამართლებრივი სინამდვილე და კონსტიტუციური მართლმსაჯულების ეფექტიანად განხორციელების საფრთხე

დასაწყისისთვის უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ არ შეაჩერა სადავო ნორმების მოქმედება, რითაც სათანადოდ ვერ შეაფასა სადავო ნორმებში მითითებული თარიღის დადგომით გამოწვეული სინამდვილე. კერძოდ, 2022 წლის 1 მარტიდან გაუქმდა რა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა, ამავე თარიღიდან ამოქმედდა ორი ახლად შექმნილი სამსახური - სპეციალური საგამოძიებო სამსახური და პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახური. პარლამენტის მიერ არჩეული იქნა ორივე სამსახურის უფროსები, სამსახურებში დაინიშნა/გადანაწილდა თანამშრომლები, განხორციელდა სხვა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ღონისძიებები. აღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო დგას მის მიერვე შექმნილი სირთულის წინაშე, რამდენად ქმედითი იქნება კონსტიტუციური კონტროლი, მაშინ როცა პარლამენტის ჩარევა კანონონმდებლობაში აშკარად არაკონსტიტუციურია. ცნობს თუ არა საკონსტიტუციო სასამართლო არაკონსტიტუციურად იმ სადავო სამართლენრივ ნორმებს, რომელთა საფუძველზე ორი ახალი სამსახური შეიქმნა/ფუნქციონირებს და მათი უფროსები უკვე აირჩიეს და ახორციელებენ თანამდებობრივ უფლებამოსილებას.

ყურადღებას იქცევს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობა, რომელიც მან საოქმო ჩანაწერის სამოტივაციო ნაწილის 30-ე-32-ე პუნქტებში განავითარა. სასამართლო საოქმო ჩანაწერში არასწორად აპირისპირებს ლეგიტიმურ ინტერესებს. კერძოდ, სასამართლომ საოქმო ჩანაწერის სამოტივაციო ნაწილის 32-ე პუნქტში აღნიშნა: „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, საქმის არსებითი განხილვის დასრულებამდე პერიოდში, რომელი ნორმის მოქმედებაში დატოვება უფრო მეტი საფრთხის შემცველია ‒ ნორმისა, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ ინდივიდუალურ უფლებას ზღუდავს, თუ იმ ნორმისა, რომელიც უშვებს ინტერესთა იმგვარი კონფლიქტის შემცველი ინსტიტუციის საქმიანობას, რომელიც გამოძიების დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის ინტერესებს, და, მასთან ერთად, სხვა პირთა უფლებების დაცულობას აყენებს ეჭვის ქვეშ. საკონსტიტუციო სასამართლო იმ აზრისაა, რომ „გამოუსწორებელი ზიანის“ არარსებობის გათვალისწინებით, prima facie არ იკვეთება საფრთხის ქვეშ მყოფი ინდივიდუალური უფლების დამაჯერებელი პრიორიტეტი ინტერესთა კონფლიქტის აღმოფხვრის საჯარო ინტერესზე, რაც, კანონის კონსტიტუციურობის პრეზუმფციის პირობებში, ცალსახად გაამართლებდა სადავო ნორმების მოქმედების შეჩერებას საქმის არსებითი განხილვის დასრულებამდე ...“. ფაქტობრივად, სასამართლომ წინასწარ გამორიცხა სარჩელის დაკმაყოფილების პერსპექტივა. ის ყურადღებას ამახვილებს რა შეპირისპირებულ/კონფლიქტში მყოფ ინტერესებზე, არასწორ ინტერპრეტაციას უკეთებს შექმნილ ფაქტობრივ ვითარებას და მოსარჩელის რეალურ მიზანს. ერთი მხრივ, სასამართლო საოქმო ჩანაწერში აღნიშნავს, რომ მოსარჩელე სადავოდ არ ხდის პარლამენტის უფლებამოსილებას - გაყოს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურად და სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურად, მეორეს მხრივ, კი აპელირებს სამსახურებად გაყოფის მომეტებულ ლეგიტიმურ ინტერესზე, მოსარჩელის ინდივიდუალურ ინტერესთან მიმართებით. სასამართლოს არ სურს გაითვალისწინოს, რომ მოსარჩელის მთავარი ინტერესია, კანონმდებელმა მისცეს კონსტიტუციით გარანტირებული შესაძლებლობა და ახლა უკვე სასამართლომ შეუწყოს ხელი, რომ ლონდა თოლორაიამ შეძლოს მისი 6 წლიანი თანამდებობრივი უფლებამოსილების დარჩენილ ვადაში - 2025 წლის 3 ივლისამდე დასრულება.

აღნიშნულის განხორციელება კანონმდებელს შეეძლო გაეკეთებინა ზემოთ დასახელებული ორი სამსახურის ჩამოყალიბების პირობებში იმ გზით, რომ ლონდა თოლორაიასთვის მიეცა შესაძლებლობა შეესრულებინა ერთ-ერთი ახლად შექმნილი სამსახურის ხელმძღვანელის უფლებამოსილება დარჩენილ ვადაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური კონტროლი იმ შემთხვევაში იქნებოდა ეფექტიანი, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის შეჩერებით ხელს შეუწყობდა პარლამენტის კონსტიტუციის შესაბამისად მოქმედებას. ამასთან, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო ორი სამსახურის ჩამოყალიბებას მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესად მიიჩნევს, ეს არ გამორიცხავს იმავდროულად ლონდა თოლორაიას მომეტებული ინდივიდუალური ინტერესის გათვალისწინების აუცილებლობას როგორც პარლამენტის, ასევე საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან. საჭირო არ იყო ყველა სადავო ნორმის შეჩერება, საკმარისი იქნებოდა იმ ნორმის შეჩერება, რომელიც ლონდა თოლორაიას თანამდებობიდან გათავისუფლებას ითვალისწინებს. კერძოდ, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის შემდეგი დებულება: „2022 წლის 1 მარტიდან გაუქმდეს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა. 2022 წლის 1 მარტიდან თანამდებობიდან გათავისუფლდნენ სახელმწიფო ინსპექტორი...“. მითითებული ნორმის შეჩერების შემთხვევაში კი, პარლამენტს შესაძლებლობა ჰქონდა კანონში შესაბამისი ცვლილების გზით, უზუნველეყო ლონდა თოლარაიასთვის უფლებამოსილების დარჩენილ ვადაში დასრულება.

საოქმო ჩანაწერის სამოტივაციო ნაწილის 25-ე პუნქტში სასამართლო აღნიშნავს, რომ „გაუქმებული სამსახურის ბაზაზე შექმნილი ორი ახალი სამსახურის უფროსების თანამდებობებზე პირთა განწესება, ყველა შემთხვევაში, ანგარიშგასაწევი და მხედველობაში მისაღები გარემოება იქნება სასამართლოსთვის“. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ის ანგარიშს გაუწევს და გაითვალისწინებს სადავო ნორმებით დამდგარ ფაქტობრივ და სამართლებრივ რეალობას. ბუნებრივია, სასამართლომ თვითონვე შეუწყო ხელი/დაელოდა ამ რეალობის დადგომას, რადგან დროულად არ განიხილა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების შესახებ შუამდგომლობა და შემდეგ, მან არ შეაჩერა სადავო ნორმების მოქმედება. სასამართლომ ვერ დაინახა ის საფრთხე, რაც კონსტიტუციური კონტროლის ეფექტიან განხორციელებას შესაძლოა შეექმნას.

სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი, რამდენად კონსტიტუციურია 6 წლის ვადით არჩეული სახელმწიფო ინსპექტორის - ლონდა თოლორაიას ვადაზე ადრე თანამდებობიდან გათავისუფლება. ამასთან, სასამართლო ვერ აცდება მსჯელობას საკითხზე - მის მიერ გადაწყვეტილების ლონდა თოლორაიას სასარგებლოდ მიღებისა და სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შემთხვევაში, რამდენად აღსრულებადი იქნება მისი გადაწყვეტილება.

1.1. არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმის იურიდიული ძალის დაკარგვის შესახებ

საკონსტიტუციო სასამართლომ კანონმდებლობასთან შეუსაბამო მოლოდინები დაუსახა საკუთარ თავს. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლო საოქმო ჩანაწერში აღნიშნავს, რომ „იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავოდ გამხდარი ნორმები არაკონსტიტუციურია, ისინი სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობას შეზღუდავენ იმ მომენტიდან, როდესაც ფაქტობრივ და სამართლებრივ შედეგებს დააყენებენ, კონკრეტულად კი პირველი მარტიდან. შესაბამისად, მოსარჩელისთვის სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობის შეწყვეტა არაკონსტიტუციური იქნება ნორმების ძალაში შესვლის მომენტიდან ... არ არსებობს გარემოება, რომელიც, სადავო ნორმათა არაკონსტიტუციურად ცნობის პირობებში, სახელმწიფოს გაათავისუფლებდა უფლებაში მოსარჩელის ეფექტიანად აღდგენის ვალდებულებისაგან“ (საოქმო ჩანაწერი, II -23,24).

აღნიშნული განმარტება მოულოდნელია საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან. ერთის მხრივ, ბუნებრივია, ლონდა თოლორაიას უფლებამოსილება უნდა აღუდგეს 2022 წლის პირველი მარტიდან (ამისთვის საუკეთესო შესაძლებლობა იყო სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება), მეორე მხრივ, გასათვალისწინებელია საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის კანონმდებლობით მინიჭებული შესაძლებლობა არაკონსტიტუციური ნორმებისათვის იურიდიული ძალის დაკარგვის შესახებ.

საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, უკავშირდება ძალადაკარგული ნორმის დროში მოქმედების საკითხსაც. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ ჩვენი კანონმდებლობის თანახმად მოქმედებს ნორმის კონსტიტუციურობის პრეზუმფცია. ანუ, სადავო ნორმა კონსტიტუციურადაა მიჩნეული მანამ, სანამ საკონსტიტუციო სასამართლო არ ცნობს არაკონსტიტუციურად. რაც შეეხება არაკონსტიტუციურად ცნობილი აქტის ძალადაკარგულად ცნობის/იურიდიული ძალის დაკარგვის მომენტს, აქ გამონაკლის შემთხვევაში მოქმედებს მისი Ex Tunc (თავიდანვე) ძალადაკარგულად ცნობის შესაძლებლობა. მაგალითად, “საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის[3] მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ პუნქტით გათვალისწინებულ საკითხზე (დავა შესაბამისი ორგანოს უფლებამოსილების/კომპეტენციის შესახებ), სადავო ნორმატიული აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობა იწვევს კომპეტენციის დამრღვევი ნორმატიული აქტის ძალადაკარგულად ცნობას მისი ამოქმედების მომენტიდან (იხ. ორგანული კანონი, 23-ე მუხლის მე-2 პუნქტი). თუ აქტი ძალადაკარგულია ამოქმედების მომენტიდან, პრაქტიკაში ასეთი გადაწყვეტა იწვევს არაკონსტიტუციური აქტის მოქმედების შედეგად წარმოშობილი სამართლებრივი ურთიერთობების თავდაპირველ მდგომარეობაში აღდგენას ან აქტის მოქმედებით მიყენებული ზარალის ანაზღაურებას.

განსხვავებულია არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტის იურიდიული ძალის დაკარგვის მომენტი იმ შემთხვევაში, როცა საკონსტიტუციო სასამართლოს ნორმის არაკონსტიტუციურობის შესახებ გადაწყვეტილება გამოაქვს ფიზიკური პირის სარჩელის საფუძველზე კონსტიტუციის მეორე თავთან მიმართებით. საქმეში „ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, მოსარჩელე ითხოვს „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისი სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის დადგენას საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით გათვალისწინებულ უფლებასთან მიმართებით. „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის გათვალისწინებით, დასახელებულ საქმეზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნორმატიული აქტის ან მისი ნაწილის არაკონსტიტუციურობის დადასტურება იწვევს არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობას საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან (იხ. ორგანული კანონი, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტი). როგორც ვხედავთ, ამ შემთხვევაში ნორმატიული აქტი ძალადაკარგულია Ex Nunc (მომავალში), კონკრეტულად კი, ძალადაკარგულად ცნობის შესახებ გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან (ან მომავალში თარიღის მითითებით) და არა არაკონსტიტუციურად ცნობილი სადავო ნორმის ამოქმედების მომენტიდან.

საკონსტიტუციო სასამართლოს აქამდე არსებული პრაქტიკა, ფიზიკური პირების მიერ შეტანილ კონსტიტუციურ სარჩელებზე, კონსტიტუციის მეორე თავთან მიმართებით მიღებულ გადაწყვეტილებებში, არ ითვალისწინებს განსხვავებულ მოწესრიგებას. აღნიშნულის გათვალისწინებით, ბუნდოვანია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შექმნილი მოლოდინი და მოსარჩელისათვის ე.წ. დაპირების მიცემა. ამდენად, ეჭვს იწვევს რამდენად ეფექტიანი იქნება საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური კონტროლი საქმეზე „ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“.

ამავდროულად, ყურადღებას გავამახვილებთ სტრასბურგის სასამართლოს პრაქტიკაზე, რომლის თანახმად, „სასამართლო სისტემა დემოკრატიულ საზოგადოებაში ... რეგულირდება პარლამენტიდან გამომდინარე კანონით. ასევე, იმ ქვეყნებში, სადაც კანონები კოდიფიცირებულია, სასამართლო სისტემა არ შეიძლება დამოკიდებული იყოს სასამართლო ხელისუფლების დისკრეციაზე, თუმცა ეს არ ნიშნავს იმას, რომ სასამართლოებს არ გააჩნიათ გარკვეული თავისუფლება ეროვნული კანონმდებლობის ინტერპრეტაციის მიზნით“.[4] შესაბამისად, დასახელებულ საქმეზე, დავის საგნის სპეციფიურობის გათვალისწინებით, საინტერესოა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მის მიმართ მოქმედი პროცედურული ნორმების ინტერპრეტაცია.

იმისათვის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ ლონდა თოლორაიას საქმეზე დამატებითი საფრთხე არ შეუქმნას კონსტიტუციური კონტროლის ეფექტიანად განხორციელებას, მან საქმეზე „ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ რაც შეიძლება სწრაფად უნდა გამოიტანოს სამართლიანი გადაწყვეტილება სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შესახებ. ასეთ შემთხვევაში, საქართველოს პარლამენტი დადგება მისი ვალდებულების შესრულების წინაშე, რომ უზრუნველყოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება.

სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის შეუფერხებელი განხორციელების, მათ შორის, სამსახურიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლებისგან დაცვის კონსტიტუციური გარანტიები

ლონდა თოლორაიას კონსტიტუციური სარჩელის[5] თანახმად, მოსარჩელე სადავოდ არ ხდის პარლამენტის უფლებამოსილებას, გაყოს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურად და სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურად. მოსარჩელე სადავოდ ხდის ამგვარ გაყოფას მისი უფლებამოსილების ვადის განმავლობაში, 2025 წლის 3 ივლისამდე, ის მიიჩნევს, რომ მისთვის თანამდებობრივი უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაუქმებას და მის ბაზაზე ორი ახალი სამსახურის შექმნას უკავშირდება.

აღნიშნულთან დაკავშირებით უნდა ითქვას, რომ ამა თუ იმ სფეროს რეფორმირება, მისი ეფექტურობისა და ეფექტიანობის გაზრდა ხელისუფლების ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს და რეფორმების გატარების სფეროში სახელმწიფო ხელისუფლება ფართო დისკრეციით/სახელმწიფო მიხედულების ფართო ფარგლებით სარგებლობს. იმავდროულად, რეფორმა არ უნდა იყოს სპონტანურად მიღებული გადაწყვეტილება, არ უნდა ახდენდეს ადამიანის უფლებების არაპროპორციულ შეზღუდვას. ის უნდა იწვევდეს საზოგადოების ნდობას, რისთვისაც საჭიროა მას წინ უძღოდეს დაინტერესებული პირების ჩართულობა, განხილვები, არსებული პრობლემების შესწავლა, სავარაუდო საკანონმდებლო პროექტების გაზიარება და სხვა.

საქართველოს კონსტიტუციის[6] მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 წინადადების გათვალისწინებით, დისკრეციული უფლებამოსილების განხორციელებისას საქართველოს პარლამენტი/კანონმდებელი შეზღუდულია ადამიანის უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც მოქმედი სამართლით. „ეს ჩანაწერი ძირითად უფლებებს ანიჭებს ხელისუფლების მბოჭავ ძალას, იცავს ადამიანს სახელისუფლებო თვითნებობისაგან. ამგვარი მიდგომის არარსებობის შემთხვევაში, კონსტიტუციით გათვალისწინებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს მხოლოდ დეკლარაციული დატვირთვა ექნებოდა, ... ადამიანი მოკლებული იქნებოდა კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დაცვის საშუალებებს, ხოლო სახელმწიფოს კი თვითნებური მოქმედებისა და ძირითადი უფლებების იგნორირების უკიდეგანო შესაძლებლობები მიეცემოდა...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, II-5)[7]. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ კანონმდებელი ვალდებულია ქცევის წესის ჩამოყალიბებისას არ დაარღვიოს საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი პრინციპები, ღირებულებათა სისტემა, ადამიანის უფლებები.

საქართველოს პარლამენტმა უნდა გაითვალისწინოს, რომ უმრავლესობის ინტერესი ყოველთვის უპირატესი ვერ იქნება, ინტერესებს შორის წინააღმდეგობის არსებობისას მნიშვნელოვანია საჯარო და კერძო ინტერესებს შორის ბალანსის დაცვა. მოსარჩელის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. საქართველოს კონსტიტუციის 34-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვა უნდა შეესაბამებოდეს იმ ლეგიტიმური მიზნის მნიშვნელობას, რომლის მიღწევასაც იგი ემსახურება“.

საქმეში „ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ საქართველოს პარლამენტმა უგულვებელყო საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 წინადადებით გათვალისწინებული პრინციპი, გამოიჩინა თვითნებობა და მოახდინა მოსარჩელის კონსტიტუციით გარანტირებული უფლების დაცვის იგნორირება.

2.1. სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობრივი სტატუსის დაცვის კონსტიტუციური გარანტიები

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „რიგ თანამდებობებთან მიმართებით კონსტიტუცია ქმნის სპეციალურ გარანტიებს... ამ შემთხვევაში წინა ხაზზე გამოდის თანამდებობის პირთა ფუნქციური დატვირთვა და მათი მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში. კონსტიტუცია უშვებს, რომ მათ შეიძლება მოუწიოთ ისეთი გადაწყვეტილებების მიღება, რომლებიც არასასურველია სხვადასხვა დაინტერესებული პირებისათვის. შესაბამისად, მათ მიერ უფლებამოსილების სათანადოდ განხორციელების უზრუნველყოფა მოითხოვს ნებისმიერი დაინტერესებული მხარისაგან დაცვის სპეციალურ გარანტიებს ... ამ ფუნქციათა დაუბრკოლებლად განხორციელება დემოკრატიის უპირობო მოთხოვნაა, რათა საფრთხე არ შეექმნას მმართველობის ღირებულებით სისტემას. შესაბამისად, ამ ტიპის თანამდებობებთან მიმართებით დადგენილი რეგულაციების კონსტიტუციურობის შეფასებისას აქცენტი როგორც წესი იმაზეა გადატანილი, თუ რა გავლენას ახდენს შეზღუდვა პირის მიერ მისი თანამდებობრივი უფლებამოსილებების განხორციელებაზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე „თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10)[8].

სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობას არა აქვს კონსტიტუციურ-სამართლებრივი სტატუსი. მიუხედავად ამისა, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურისათვის მინიჭებული კომპეტენციის, სახელმწიფო ინსპექტორისათვის კანონმდებლობით მინიჭებული განსაკუთრებული საჯაროსამართლებრივი ფუნქციების გათვალისწინებით და მისი თანამდებობაზე გამწესების წესის მიხედვით, სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დაცვის თვალსაზრისით, უტოლდება საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ თანამდებობებს.

აღნიშნული წარმოშობს კანონმდებლის ვალდებულებას, დაიცვას ლონდა თოლორაიას არჩევით თანამდებობაზე ყოფნის 6 წლიანი ვადა და მისცეს მას დარჩენილი უფლებამოსილების ვადაში საქმიანობის გაგრძელების კონსტიტუციით გარანტირებული შესაძლებლობა.

საკითხის ასეთი გადაწყვეტა კანონმდებლისთვის უცხო არ არის. ამისი ნათელი დადასტურებაა „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის[9] 27-ე მუხლი, რომლის თანახმად, როდესაც გაუქმდა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის თანამდებობა, სახელმწიფო ინსპექტორი და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური ჩაითვალა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამონაცვლედ. პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის აპარატის თანამშრომლები გადაყვანილ იქნენ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურში. ხოლო სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ კანონის ამოქმედების დროისთვის თანამდებობაზე მყოფმა, საქართველოს პარლამენტის მიერ არჩეულმა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა შეიძინა სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილება პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე. ეს იყო საკითხის კონსტიტუციის შესაბამისი, სამართლიანი გადაწყვეტა. განსხვავებით ლონდა თოლორაიას თანამდებობიდან გათავისუფლების შემთხვევისა, რომელიც ასევე საქართველოს პარლამენტის მიერაა არჩეული.

როგორც ვხედავთ, საქართველოს პარლამენტმა ორ იდენტურ შემთხვევაში ერთმანეთისაგან განსხვავებული მოწესიგება დაადგინა, რაც საფუძვლიან ეჭვს აჩენს, რომ კანონმდებელმა ლონდა თოლორაიას საქმეში დაარღვია საკითხის გადაწყვეტის მიუკერძოებლობის პრინციპი, იხელმძღვანელა პარტიული შეუთავსებლობის პრინციპით და მისი მოქმედება გასცდა საკითხის სამართლიანი, კონსტიტუციის შესაბამისად გადაწყვეტის ფარგლებს. ამ მოსაზრებას კიდევ უფრო მეტად ამყარებს „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში შესული ცვლილებები, რომლებმაც მხოლოდ კანონის სახელწოდება შეცვალეს (დღეს ეწოდება „სპეციალური საგამოძიებო სამსახური“), სხვა მხრივ კი, მცირე გამონაკლისების გარდა, იმავე შინაარსის ნორმებს შეიცავს, რაც „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონშია.

დამოუკიდებელი ინსპექტორის სამსახური კანონის საფუძველზე იყო შექმნილი და მას კანონმდებელმა მნიშვნელოვანი საჯაროსამართლებრივი ფუნქციები მიანიჭა. ამასთან, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური წარმოადგენდა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამონაცვლეს. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-2 მუხლი მიუთითებდა, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური არის დამოუკიდებელი ორგანო. ის, როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფო ორგანო, არ შედიოდა საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლების შტოს შემადგენლობაში,

სახელმწიფო ინსპექტორი ასრულებდა დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ეფექტიანი ფუნქციონირებისათვის მნიშვნელოვან საჯაროსამართლებრივ ფუნქციებს, რომლებიც დღეს გადანაწილებულია სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ბაზაზე შექმნილ ორ ახალ დამოუკიდებელ სამსახურს შორის. მისი საქმიანობა ხორციელდებოდა სამი მიმართულებით: პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლი, ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლი (ამ ფუნქციის ფარგლებში, სამსახური უფლებამოსილი იყო შეეჩერებინა სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა), სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ჩადენილი დანაშაულის (მათ შორის, წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტების გამოძიების) მიუკერძოებელი და ეფექტიანი გამოძიება.

სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ჩადენილი დანაშაულის მიუკერძოებელი და ეფექტიანი გამოძიების ფუნქციის განხორციელების თვალსაზრისით, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური მიჩნეული იყო კვალიფიციურ და დამოუკიდებელ მექანიზმად, რომელიც მოქმედებდა სამართალდამცავი ორგანოებისაგან (პოლიციის, პროკურატურისგან) დამოუკიდებლად, როგორც საზოგადოების მიუკერძოებელი წარმომადგენელი.

განსაზღვრული ვადით არჩეული პირებისათვის დამოუკიდებლობის გარანტიების შექმნა მნიშვნელოვანია. სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, „დამოუკიდებლობა“ გულისხმობს აუცილებელ პიროვნულ და ინსტიტუციონალურ დამოუკიდებლობას, რომელიც საჭიროა მიუკერძოებელი გადაწყვეტილების მიღებისთვის და, შესაბამისად, ეს არის მიუკერძოებლობის წინაპირობა“.[10]

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-11 მუხლი განსაზღვრავდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის დამოუკიდებლობის იგივე გარანტიებს, რაც კონსტიტუციით გათვალისწინებულია არჩევითი თანამდებობის პირებისთვის (მაგალითად, სახალხო დამცველი, გენერალური აუდიტორი). დასახელებული მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური უფლებამოსილებების განხორციელებისას დამოუკიდებელია და არ ექვემდებარება არცერთ ორგანოს და თანამდებობის პირს. სახელმწიფო ინსპექტორზე, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის მოსამსახურესა და გამომძიებელზე რაიმე ზემოქმედება ან მათ საქმიანობაში უკანონო ჩარევა აკრძალულია და კანონით ისჯება. სახელმწიფო სამსახურის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის მიზნით სახელმწიფო ვალდებულია შეუქმნას მას საქმიანობის სათანადო პირობები. სახელმწიფო ინსპექტორს უფლება აქვს კანონით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებასთან დაკავშირებით არ მისცეს ჩვენება იმ ფაქტის გამო, რომელიც მას გაანდეს, როგორც სახელმწიფო ინსპექტორს. ეს უფლება სახელმწიფო ინსპექტორს უფლებამოსილების შეწყვეტის შემდეგაც უნარჩუნდება. სახელმწიფო ინსპექტორის ხელშეუხებლობის გარანტიების დაცვას უზრუნველყოფდა საქართველოს პარლამენტი. კერძოდ, საქართველოს პარლამენტის თანხმობის გარეშე დაუშვებელი იყო მისი სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემა, დაკავება ან დაპატიმრება, მისი ბინის, მანქანის, სამუშაო ადგილის ან პირადი ჩხრეკა ისეთ საქმესთან დაკავშირებით, რომელიც უკავშირდება მის სამსახურეობრივ საქმიანობას. გამონაკლისია დანაშაულზე წასწრების შემთხვევა, რაც დაუყოვნებლივ უნდა ცნობოდა საქართველოს პარლამენტს. თუ საქართველოს პარლამენტი არ მისცემდა თანხმობას, დაკავებული ან დაპატიმრებული სახელმწიფო ინსპექტორი დაუყოვნებლივ უნდა გათავისუფლებულიყო. სახელმწიფო ინსპექტორის დაკავებაზე ან დაპატიმრებაზე საქართველოს პარლამენტის მიერ თანხმობის მიცემის შემთხვევაში მას საქართველოს პარლამენტის დადგენილებით შეუჩერდებოდა უფლებამოსილება სისხლის სამართლებრივი დევნის შეწყვეტის შესახებ დადგენილების გამოტანამდე ან სასამართლო განაჩენის კანონიერ ძალაში შესვლამდე.

მოქმედი კანონმდებლობით გათვალისწინებული იყო ასევე ფინანსური გარანტიები. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობა ფინანსდებოდა საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საქმიანობისთვის საჭირო ასიგნებები განისაზღვრებოდა საქართველოს სახელმწიფო ბიუჯეტის ცალკე კოდით.

სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე მყოფი პირის მიმართ კონსტიტუციური დაცვის სტანდარტის გამოყენების აუცილებლობაზე ასევე მიუთითებს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე გამწესების წესი. „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის კანდიდატურა შეარჩია დამოუკიდებელმა კომისიამ, წარუდგინა პრემიერ-მინისტრს, ხოლო პრემიერ-მინისტრმა საქართველოს პარლამენტს. სახელმწიფო ინსპექტორი ლონდა თოლორაია აირჩია საქართველოს პარლამენტმა. ამავე ნორმის მე-7 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადა განისაზღვრა 6 წლით. სახელმწიფო ინსპექტორისათვის უფლებამოსილების ვადის შეწყვეტა მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში იყო გათვალისწინებული, რომელიც მითითებულია „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 მუხლში. დასახელებული ნორმა არ ითვალისწინებდა უფლებამოსილების შეწყვეტას რეორგანიზაციის ან სხვა მექანიკური ჩარევის, მაგალითად, გაყოფის გამო.

განსაზღვრული ვადით თანამდებობაზე გამწესებით, კანონმდებელი ამ თანამდებობის პირს აღჭურავს დამოუკიდებლობის გარანტიებით. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, ასეთი პირების თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეზღუდვა კონსტიტუციური გარანტიის ჭრილში უნდა შეფასდეს: „მიუხედავად იმისა, საქართველოს კონსტიტუციით პირდაპირ არის თუ არა განსაზღვრული პირის მიერ სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის განხორციელების კონკრეტული ვადა, უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის შემთხვევაში, კანონმდებელმა უნდა დაასაბუთოს ის საჯარო ინტერესი, რომელიც უფლების შეზღუდვის აუცილებლობას განაპირობებს. განსახილველ საქმეზე უფლებამოსილების ვადის შეზღუდვა ... დამოუკიდებლობის კონსტიტუციური გარანტიის ჭრილში უნდა შეფასდეს ... განსაკუთრებული სტატუსი და დაცვის გარანტიები ... დამოუკიდებლობის დაცვას ემსახურება... აქედან გამომდინარე, ... საქმიანობის განხორციელების უფლების შეზღუდვა, მკაცრი კონსტიტუციური სტანდარტების გამოყენებით შეფასდება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-29, 30)[11].

ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით, სამართლებრივ ნორმათა და ფაქტობრივ გარემოებათა ანალიზი საკმარის საფუძველს უქმნის ობიექტურ შემფასებელს, განსაზღვროს სახელმწიფო ინსპექტორისათვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტის სამართლებრივი შეფასების სტანდარტი. სახელმწიფო ინსპექტორისათვის კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილების განსაკუთრებული შინაარსი, მისი თანამდებობაზე გამწესების წესი და დემოკრატიულ საზოგადოებაში ამ თანამდებობის დანიშნულება, მიუთითებს, რომ სახელმწიფო ინსპექტორს დაცვის მაღალი კონსტიტუციური სტანდარტით უნდა ესარგებლა.

სადავო ნორმების შესაბამისობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადებასთან

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების მიზნით, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გააანალიზოს როგორც საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადების შინაარსი და ფარგლები, ისე სადავო ნორმის არსი. ასევე, წინამდებარე დავის ფარგლებში უნდა შეფასდეს სადავო ნორმებით დაცულია თუ არა თანაზომიერების ბალანსი დაპირისპირებულ ინტერესებს - საჯარო და ლონდა თოლორაიას ინდივიდუალურ/კერძო ინტერესს შორის. ამასთან, ადამიანის უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

3.1. საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადება

მოსარჩელე, საოქმო ჩანაწერის სარეზოლუციო ნაწილის გათვალისწინებით, რამდენიმე სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას ითხოვს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით.

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადების თანახმად, „საჯარო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით“.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, აღნიშნული დებულება მოიცავს „ამ თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისა და თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან დაცვის გარანტიებს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1). საქართველოს კონსტიტუცია ესწრაფვის „დაიცვას სახელმწიფო მოსამსახურე მის საქმიანობაში გაუმართლებელი ჩარევისგან, რათა მან შეძლოს კონსტიტუციითა და კანონით მასზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვნად შესრულება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-7).

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადება „გულისხმობს საჯარო სამსახურში დასაქმებული პირის თანამდებობასთან დაკავშირებულ კონსტიტუციურ გარანტიებს - არ იქნეს დაუსაბუთებლად გათავისუფლებული სამსახურიდან, იყოს დაცული ყოველგვარი გარე ჩარევისგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის 3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-19)[12]. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, კონსტიტუციის დასახელებული დებულება იცავს სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის განხორციელების უფლებას და „მოიცავს სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის შეუფერხებელი განხორციელების სხვადასხვა უფლებრივ კომპონენტს, მათ შორის, სამსახურიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლებისგან დაცვის გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-13, 14)[13].

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადების ფარგლებში, კანონი, რომელიც განსაზღვრავს საჯარო სამსახურის პირობებს, უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციურ სტანდარტებს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი „სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის N№2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18). საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, როგორც ფორმალურ-სამართლებრივი კუთხით, ისე მატერიალურ-სამართლებრივი შინაარსით. მოცემულ შემთხვევაში, კანონი, რომელიც უშვებს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეწყვეტას, ფორმალური და მატერიალური შინაარსით უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადების მოთხოვნებს.

3.1.1. საჯარო თანამდებობა. საჯარო სამსახური

ლონდა თოლორაიას საქმეზე, დავის საგანს წარმოადგენს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობიდან გათავისუფლების საკითხი. დავას არ იწვევს, მაგრამ დავიცავ ფორმალურ მოთხოვნას და პირველ რიგში, მოკლედ აღვნიშნავ, რამდენად წარმოადგენს სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა „საჯარო თანამდებობას“ და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური „საჯარო სამსახურს“ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის მიზნებისათვის. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ საჯარო სამსახური ესაა პროფესიული საქმიანობა სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოებში, სხვა საჯარო ფუნქციის განხორციელების მიზნით ჩამოყალიბებულ ინსტიტუციებში“ (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე „თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5). სახელმწიფო ინსპექტორი, როგორც უკვე აღინიშნა, ახორციელებს სპეციალური მნიშვნელობის ფუნქციებს. დასახელებული ფუნქციები, თავისი ხასიათით, საჯაროსამართლებრივი ბუნებისაა და, შესაბამისად, სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური წარმოადგენს საჯარო სამსახურს, ხოლო სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა საჯარო თანამდებობას საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის გაგებით.

3.2. სადავო ნორმა - მოთხოვნის პერსპექტიულობის განსაზღვრა/სადავო ნორმის იდენტიფიცირება

„სასამართლოს მეგობრის“ მოსაზრების მე-2 პარაგრაფში უკვე აღვნიშნე, რომ ამა თუ იმ სფეროს რეფორმირება, მისი ეფექტურობისა და ეფექტიანობის გაზრდა ხელისუფლების ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს და რეფორმების გატარების სფეროში სახელმწიფო ხელისუფლება ფართო დისკრეციით სარგებლობს. შესაბამისად, ორი დამოუკიდებელი სამსახურის ჩამოყალიბება სახელმწიფოს გამართლებული საჯარო ინტერესია.

ამდენად, გასათვალისწინებელია, რომ 2022 წლის პირველი მარტიდან სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა არის გაუქმებული. ჩამოყალიბდა ორი დამოუკიდებელი სამსახური. 2022 წლის 1 მარტიდან სახელმწიფო ინსპექტორი გათავისუფლებულია თანამდებობიდან. ამდენად, არსებული ფაქტობრივი და სამართლებრივი ვითარების გათვალისწინებით, მიმაჩნია, რომ სადავო ნორმა, რომლის არკონსტიტუციურად აღიარებაზე მოსარჩელის სასარჩელო მოთხოვნას პერსპექტივა ექნება, არის „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით. ამდენად, სასამართლოს მეგობრის მოსაზრება წარმოდგენილია მითითებული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების თაობაზე.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტი: „2022 წლის 1 მარტიდან გაუქმდეს სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური და სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა. 2022 წლის 1 მარტიდან თანამდებობიდან გათავისუფლდნენ სახელმწიფო ინსპექტორი ...“

დასახელებული სადავო ნორმის თანახმად, 2022 წლის 1 მარტიდან სახელმწიფო ინსპექტორს შეუწყდა თანამდებობრივი უფლებამოსილება. საქართველოს პარლამენტმა, მის მიერ დადგენილი პრაქტიკისაგან განსხვავებულად გადაწყვიტა უფლებამონაცვლეობის საკითხი და არ მისცა ლონდა თოლორაიას დარჩენილ ვადაში (2025 წლის 3 ივლისამდე) თანამდებობრივი უფლებამოსილების გაგრძელების შესაძლებლობა (იხ. „სასამართლოს მეგობრის“ მოსაზრების პ. 2.1.).

მითითებული სადავო ნორმა წარმოადგენს ლონდა თოლორაიას თანამდებობრივი უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის სამართლებრივ საფუძველს. მისი ამოქმედების შედეგად მოსარჩელემ ვერ შეძლო თავისი სამსახურებრივი საქმიანობის გაგრძლებება/განხორციელება. ამდენად, სადავო ნორმით ხდება ჩარევა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ მოსარჩელის უფლებაში და საჭიროა მისი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი შემოწმება.

4. თანაზომიერების პრინციპი

ადამიანის უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობის შეფასების პრინციპია თანაზომიერების პრინციპი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ამ პრინციპით ერთი მხრივ აფასებს სად გადის ხელისუფლების მხრიდან უფლებაში ჩარევის ზღვარი და მეორე მხრივ, თავადაც იბოჭავს თავს იმით, რომ ხელისუფლების მიერ უფლებაში ჩარევის სამართლიანობა, კონსტიტუციურობა ამ პრინციპის მეშვეობით შეაფასოს.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით: „სადავო ნორმა უნდა შეესაბამებოდეს თანაზომიერებისა და განსაზღვრულობის პრინციპებს, რომლებიც პირდაპირ კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან. სწორედ თანაზომიერების პრინციპი ადგენს მატერიალურ მასშტაბებს კანონმდებლისათვის ძირითადი უფლებების შეზღუდვისას. თუ ნორმა ამ პრინციპებს არ შეესაბამება, ის დაუშვებს თვითნებობის შესაძლებლობას. სახელმწიფოს თვითნებობა ადამიანის თავისუფლების სფეროში კი ავტომატურად ნიშნავს ადამიანის ღირსების, როგორც კონსტიტუციური წესრიგის უმაღლესი პრინციპის, სამართლებრივი სახელმწიფოსა და სხვა კონსტიტუციური პრინციპების დარღვევას და ადამიანის ... ძირითადი უფლების არაკონსტიტუციურ ხელყოფას” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-13)[14].

“თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე “დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-65)[15]. ამასთან, “რაც უფრო მეტად ერევა ხელისუფლება ადამიანის თავისუფლებაში, მით მაღალია მოთხოვნები ჩარევის გამართლებისათვის” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N№1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-19)[16].

4.1. ლეგიტიმური მიზანი

უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის, პირველ რიგში, უნდა გავაანალიზოთ დაპირისპირებული ინტერესები - როგორც სადავო ნორმით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზანი, ისე - მოსარჩელის მიერ დასახელებული საპირწონე ინტერესები, რომლის შეზღუდვაც ხდება სადავო რეგულაციით.

საკონსტიტუციო სასამართლომ დაპირისპირებულ კონსტიტუციურ ინტერესებს შორის თანაზომიერების ბალანსის დაცვის შესახებ შემდეგი მიუთითა: „...ღირებულებათა კონფლიქტის სირთულე ... იმაში მდგომარეობს, რომ ერთმანეთს უპირისპირდება კანონიერი ინტერესები... ამ დილემიდან გამოსავალი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ერთადერთია – სამართლიანი ბალანსის მიღწევა. მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია, წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-45)[17]. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ყოველთვის მიუთითებს, რომ სახელმწიფომ უნდა შეძლოს შეპირისპირებული ინტერესების - კერძო და საჯარო ინტერესების სამართლიანი დაბალანსება. დემოკრატიულობის ხარისხი სწორედ ამაში ვლინდება. დემოკრატიულ საზოგადოებაში არ შეიძლება საჯარო ინტერესების განხორციელება/მიღწევა გამართლდეს კერძო ინტერესის ხელყოფის ხარჯზე. “სამართლებრივ სახელმწიფოში კანონზომიერია იმის მოლოდინი, რომ კერძო და საჯარო ინტერესების ურთიერთმიმართება სამართლიანი იქნება” (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N№1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-19).

4.1.1. სადავო ნორმებით გათვალისწინებული ლეგიტიმური მიზანი

ამ პარაგრაფში წარმოდგენილი ლეგიტიმური მიზნები მიემართება საოქმო ჩანაწერის სარეზოლუციო ნაწილით განსაზღვრულ ყველა სადავო ნორმას, მათ შორის „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტს.

„სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს კანონის პროექტის განმარტებითი ბარათის[18] საფუძველზე შესაძლოა გამოვყოთ შემდეგი ლეგიტიმური მიზნები:

საჯარო ფუნქციების განხორციელებისას თავიდან იქნას აცილებული საჯარო ინტერესებს შორის კონფლიქტი. განმარტებით ბარათის პირველ გვერდზე მითითებულია, რომ ერთი და იგივე სახელმწიფო ორგანოს (სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის) მიერ ორი დამოუკიდებელი ფუნქციის შესრულება (გამოიძიოს გარკვეული დანაშაულები, ხოლო, მეორე მხრივ, გააკონტროლოს პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერება მაშინ, როცა დანაშაულის გამოძიება, ზოგადად, მჭიდროდ არის დაკავშირებული პერსონალურ მონაცემთა თავად გამომძიებლის მიერ დამუშავებასთან) იწვევს „ამ სამსახურის მიერ გამოძიებისა და გამოძიების პროცესში პერსონალური მონაცემების დამუშავების კანონიერების შემოწმების ფუნქციების აღრევას და ადგილი აქვს ინტერესთა კონფლიქტს. აქედან გამომდინარე, საჭიროა, გაიმიჯნოს აღნიშნული ფუნქციები და ისინი ორი სხვადასხვა დამოუკიდებელი ორგანოს უფლებამოსილებათა ფარგლებში მოექცეს, რაც უკეთ უზრუნველყოფს ამ ფუნქციათა ჯეროვნად შესრულების შესაძლებლობას“. პარლამენტი ლეგიტიმური ინტერესების გამართლებისთვის უთითებს არასამთავრობო ორგანიზაციათა კოალიციის განცხადებას.[19]

როგორც ვხედავთ, საკანონმდებლო ცვლილების განმარტებითი ბარათის თანახმად (იხ. განმარტებითი ბარათი, გვ.3), დასახელებული ლეგიტიმური ინტერესები შეიძლება გაერთიანდეს ერთი მთავარი ლეგიტიმური ინტერესის ირგვლივ - ესაა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის გაყოფა ორ დამოუკიდებელ სამსახურად, რადგან ორი დამოუკიდებელი სამსახურის შექმნა უფრო ეფექტიან ინსტიტუციურ მოწესრიგებას უზრუნველყოფს, ის ხელს შეუწყობს გამოძიებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელების დროს პერსონალური მონაცემების კანონიერად დამუშავების კონტროლს, აგრეთვე გაფართოვდება საგამოძიებო ქვემდებარობა.

დასახელებული ლეგიტიმური ინტერესი მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს წარმოადგენს, მაგრამ რამდენად არის ის ლონდა თოლორაიას მიერ დასახლებული კერძო/ინდივიდუალური ინტერესის საპირწონე, უნდა შეფასდეს პროპორციულობის ტესტით.

4.1.2. ლონდა თოლორაიას მიერ დასახელებული ლეგიტიმური ინტერესი

ლონდა თოლორაია კონსტიტუციურ სარჩელში ასახელებს მის კერძო/ინდივიდუალურ ლეგიტიმურ ინტერესს - სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობიდან ვადაზე ადრე გათავისუფლებისაგან დაცვის განსაკუთრებული დაცვის ინტერესი.

აღსანიშნავია, რომ დასახელებული ლეგიტიმური ინტერესის განსაკუთრებულობის შესაფასებლად საჭიროა გავითვალისწინოთ, რა მნიშვნელოვან ფუნქციებს ახორციელებდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური, როგორც დამოუკიდებელი ორგანო და როგორი იყო სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობაზე არჩევის წესი და თანამდებობრივი უფლებამოსილების განხორციელების ვადა.

როგორც უკვე აღინიშნა, მოქმედი კანონმდებლობით განსაზღვრული იყო სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის დამოუკიდებლობა აღმასრულებელი და საკანონმდებლო ხელისუფლებისაგან. ეს სამსახური, ახორციელებდა სამ მნიშვნელოვან ფუნქციას: პერსონალურ მონაცემთა დამუშავების კანონიერების კონტროლი, ფარული საგამოძიებო მოქმედებებისა და ელექტრონული კომუნიკაციის მაიდენტიფიცირებელ მონაცემთა ცენტრალურ ბანკში განხორციელებული აქტივობების კონტროლი (ამ ფუნქციის ფარგლებში, სამსახური უფლებამოსილი იყო შეეჩერებინა სატელეფონო კომუნიკაციის ფარული მიყურადება და ჩაწერა), სამართალდამცავი ორგანოს წარმომადგენლის, მოხელის ან მასთან გათანაბრებული პირის მიერ ჩადენილი დანაშაულის (მათ შორის, წამების, არაადამიანური და დამამცირებელი მოპყრობის ფაქტების გამოძიების) მიუკერძოებელი და ეფექტიანი გამოძიება. საჯაროსამართლებრივი ფუნქციების განხორციელების თანამედროვე სტანდარტების გათვალისწინებით, დასახელებულ ფუნქციათა განხორციელების უფლებამოსილება დამოუკიდებელი ორგანოების კომპეტენციას წარმოადგენს, რაც, ერთის მხრივ, მიუთითებს ამ ორგანოთა განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში და მეორეს მხრივ, ამ ორგანოთა მიმართ სანდოობის გაზრდას უწყობს ხელს.

სახელმწიფო ინსპექტორის დამოუკიდებლობაზე მიუთითებდა თანამდებობის დაკავების წესი და უფლებამოსილების განხორციელების პერიოდში კანონით დაწესებული მისი ხელშეუხებლობის გარანტიები. ლონდა თოლორაიამ სახელმწიფო ინსპექტორის თანამდებობა დაიკავა 2019 წელს 6 წლის ვადით (2025 წლის 3 ივლისამდე). სახელმწიფო ინსპექტორის შერჩევის პროცესში მაღალი იყო საზოგადოების ჩართულობა. ის შეარჩია სპეციალურად ამ მიზნებისთვის შექმნილმა კომისიამ. პარლამენტში გასაუბრების პროცესში მონაწილეობდნენ პოლიტიკური პარტიები, სახალხო დამცველის და არასამთავრობო ორგანიზაციების წარმომადგენლები. მოსარჩელეს კანონიერი მოლოდინი ჰქონდა, რომ 2025 წლის 3 ივლისამდე ის უზრუნველყოფდა მისი თანამდებობრივი უფლებამოსილების დამოუკიდებლად განხორციელებას, მას ჰქონდა ამ თანამდებობაზე 6 წლის ვადით ყოფნის კონსტიტუციით გამყარებული მოლოდინი. თუმცა, კონსტიტუციის საწინააღმდეგოდ დაირღვა მოსარჩელის ლეგიტიმური მოლოდინი და მას თანამდებობაზე არჩევიდან არასრული სამი წლის გასვლის შემდეგ შეუწყდა უფლებამოსილება.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი ვადით სახელმწიფო თანამდებობაზე განწესება მოქალაქეს უჩენს ლეგიტიმურ მოლოდინს, რომ იგი ამ თანამდებობაზე საქმიანობას განახორციელებს უფლებამოსილების ვადით - განსაზღვრული ვადით ან - უვადოდ. შესაბამისად, კანონით განსაზღვრული ვადის ფარგლებში საქმიანობის განხორციელების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის შემთხვევაში, იმგვარად, რომ გაუმართლებლად და დაუსაბუთებლად არ შეიზღუდოს სახელმწიფო თანამდებობის პირთა ლეგიტიმური მოლოდინები და არ შეირყეს მათი ნდობა არსებული კანონმდებლობის მიმართ. საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ სახელმწიფო თანამდებობა, მისი სპეციფიკურობისა და მრავალფეროვნების გათვალისწინებით, წარმოადგენდეს სტაბილურ და დამოუკიდებელ სტრუქტურულ ერთეულს, რომლის მეშვეობითაც შესაძლებელი იქნება კანონითა და კონსტიტუციით დაკისრებული ფუნქციების შეუფერხებელი განხორციელება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33-34).

ფართო საზოგადოებრივი მონაწილეობით, განსაზღვრული ვადით თანამდებობაზე გამწესებული პირისათვის, უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა იწვევს სახელმწიფო ინსტიტუტების მიმართ ნდობის დაქვეითებას, ადამიანის უფლებებში უხეშ ჩარევას. ამიტომ ეს უნდა ხდებოდეს მხოლოდ მკვეთრად გამოხატული და ძალიან მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნებისთვის.

როგორც ვხედავთ, დასახლებული საჯარო და კერძო/ინდივიდუალური ინტერესები მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ ინტერესებს წარმოადგენენ. ამდენად, განსახილველ საქმეზე უნდა დადგინდეს, რამდენადაა დაცული კონსტიტუციური ბალანსი სადავო ნორმებით გათვალისწინებულ ლეგიტიმურ საჯარო ინტერესს (რომლის მისაღწევადაც ლონდა თოლორაიას შეუწყდა საქმიანობის განხორციელების უფლება უფლებამოსილების ვადის ამოწურვამდე) და ლონდა თოლორაიას კერძო/ინდივიდუალურ ლეგიტიმურ ინტერესს შორის.

სტრასბურგის პრეცედენტული სამართლის თანახმად, საჯარო დაწესებულების ინსტიტუციური რეფორმირება, თუ ის ემსახურება ამ სამსახურების ფუნქციონირების ეფექტიანობის გაზრდას, შეიძლება მიჩნეული იქნეს ლეგიტიმურ მიზნად, მაგრამ საკანონმდებლო ხელისუფლებას არ შეუძლია გამოიყენოს საჯარო დაწესებულებების რეფორმირება იმისთვის, რომ გაამართლოს ასეთი ღონისძიება - გარკვეული ვადით არჩეული პირისათვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა[20]. ლონდა თოლორაია თანამდებობაზე არჩეული იყოს 6 წლის ვადით, არ არსებობდა მისი უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტის კანონმდებლობით გათვალისწინებული რომელიმე საფუძველი, შესაბამისად, მისი უფლებამოსილების ვადის შეწყვეტა არ შეიძლება ემსახურებოდეს კანონმდებლის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმური მიზნების მიღწევას.

4.2. გამოსადეგობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკით, მნიშვნელოვანი ლეგიტიმური მიზნის არსებობა თავისთავად არ ნიშნავს, რომ უფლებაში ჩარევა გამართლებულია. შეზღუდვის თანაზომიერებისათვის ასევე აუცილებელია, დაკმაყოფილებული იყოს გამოსადეგობის მოთხოვნაც. თავის მხრივ, ღონისძიების გამოსადეგობაზე მსჯელობისას „საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არსებობს ლოგიკური კავშირი საქართველოს პარლამენტის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანსა და სადავო ნორმებით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმას შორის – რამდენად იძლევა სადავო ნორმები დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-48)[21].

საქართველოს პარლამენტი განმარტებით ბარათში მიუთითებს, რომ სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის ნაცვლად ორი დამოუკიდებელი სამსახურის ჩამოყალიბებით მოხდება გამოძიებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელებისას პერსონალური მონაცემების კანონიერად დამუშავების კონტროლის უფრო ეფექტიანი ინსტიტუციური მოწესრიგება, აგრეთვე გაფართოვდება საგამოძიებო ქვემდებარობა.

სადავო ნორმებით ჩამოყალიბდა ორი დამოუკიდებელი სამსახური, მათ შორის გადანაწილდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის საჯაროსამართლებრივი ფუნქციები. უკვე აღვნიშნე, რომ სახელმწიფო ორგანოების/საჯარო დაწესებულებების ინსტიტუციური რეფორმა მათი გაძლიერების, ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით, სახელმწიფოს ფართო მიხედულების ფარგლებს განეკუთვნება, შესაბამისად, დასახელებული ღონისძიების განხორციელება სახელმწიფოს გამართლებულ ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს და ის ნამდვილად უზრუნველყოფს ახლად შექმნილი სამსახურების მიერ კანონმდებლობით მათთვის გათვალისწინებული საჯაროსამართლებრივი ფუნქციების ეფექტიან განხორციელებას.

ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ დასახელებული საჯარო ინტერესების/მიზნების ლეგიტიმურობის დასაბუთება არ გამოდგება „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტთან მიმართებით. დასახელებული სადავო ნორმის საფუძველზე ლონდა თოლორაიას შეუწყდა თანამდებობრივი უფლებამოსილება ვადაზე ადრე. განმარტებით ბარათში ცალკე არ არის მითითებული რა ლეგიტიმურ მიზნებს ემსახურება ლონდა თოლორაიას თანამდებობიდან ვადაზე ადრე გათავისუფლება, რატომ არ გამოიყენა პარლამენტმა მის მიერ დადგენილი საკანონმდებლო პრაქტიკა დარჩენილი უფლებამოსილების ვადაში საქმიანობის გაგრძელების შესაძლებლობის მიცემის შესახებ. კერძოდ, როგორც უკვე აღინიშნა, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27-ე მუხლის თანახმად, როდესაც გაუქმდა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის თანამდებობა, სახელმწიფო ინსპექტორი და სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახური ჩაითვალა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამონაცვლედ. სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ კანონის ამოქმედების დროისთვის თანამდებობაზე მყოფმა, საქართველოს პარლამენტის მიერ არჩეულმა პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორმა შეიძინა სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილება პერსონალურ მონაცემთა დაცვის ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე.

სადავო საკანონმდებლო მოწესრიგება ლონდა თოლორაიას მიმართ არ ითვალისწინებს დარჩენილ ვადაში უფლებამოსილების გაგრძელების შესაძლებლობას რომელიმე ახლად შექმნილი სამსახურის ხელმძღვანელად. შესაბამისად, სადავო ნორმა პარლამენტის საკანონმდებლო პრაქტიკისაგან განსხვავებულ წესს ადგენს.

უფლებამოსილების ვადის შეწყვეტა გამართლებული იქნებოდა, თუ ინსტიტუციური რეფორმირების მიზანი ფუნდამენტურად განსხვავებული ფუნქციების განხორციელება იქნებოდა. სტრასბურგის სასამართლომ ერთ-ერთ საქმეში აღნიშნა: „გასაჩივრებული ღონისძიების გასამართლებლად მთავრობის მიერ მოყვანილი მიზეზებიდან გამომდინარე, არ ჩანს, რომ .... ფუნქციებში ან ... ამოცანებში განხორციელებული ცვლილებები ისეთი ფუნდამენტური ხასიათისა იყო, რომ მათ შეეძლოთ ან უნდა გამოეწვია განმცხადებლის მანდატის ვადამდე შეწყვეტა ... გარდა ამისა, თუ განმცხადებელი მიიჩნეოდა კომპეტენტურად განახორციელოს ორივე ფუნქცია მისი არჩევის დროს, ის ფაქტი, რომ ერთ-ერთი მათგანი შემდგომ მოიხსნა, პრინციპში არ უნდა იმოქმედოს მის ვარგისიანობაზე, გააგრძელოს მეორე ფუნქციის განხორციელება ...რაც შეეხება ... ცვლილებებს, ისინი არ ჩანს ასეთი ფუნდამენტური ხასიათის“.[22]

ლონდა თოლორაიას პიროვნების, კომპეტენციის, კვალიფიკაციის მიმართ საქართველოს პარლამენტის, არასამთავრობო და საერთაშორისო ორგანიზაციების მხრიდან კითხვის ნიშანი არასდროს დასმულა, ის იმავე პროცედურით არის არჩეული თანამდებობაზე, როგორი წესითაც აირჩიეს ახლად შექმნილი სამსახურის უფროსები, სარგებლობს მაღალი პროფესიული და მორალური რეპუტაციით, ის კვალიფიციურად და მაღალი პროფესიონალიზმით ასრულებდა ყველა იმ საჯაროსამართლებრივ ფუნქციებს, რომლებიც თანამდებობრივად სახელმწიფო ინსპექტორს ევალებოდა და რომლებიც სადავო საკანონმდებლო ცვლილებებით გადანაწილდა ორ ახლად შექმნილ სამსახურს - პერსონალურ მონაცემთა დაცვის სამსახურს და სპეციალურ საგამოძიებო სამსახურს შორის. შესაბამისად, ლონდა თოლორაიას წარმატებით შეუძლია შეასრულოს რომელიმე ახლად შექმნილი სამსახურის ხელმძღვანელობა დარჩენილ უფლებამოსილების ვადაში.

ამდენად, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი მოწესრიგება არ წარმოადგენს პარლამენტის მიერ დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

4.3. აუცილებლობა

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პირის უფლების შემზღუდველი ნებისმიერი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ, ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას. შესაბამისად, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, სახელმწიფომ უნდა დაასაბუთოს, რომ არ არსებობს სხვა უფრო ნაკლებად მზღუდველი ღონისძიების გამოყენებით ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-44). „გამოსადეგობასთან ერთად შემზღუდველი ღონისძიება უნდა წარმოადგენდეს შეზღუდვის აუცილებელ (ყველაზე ნაკლებადმზღუდველ) საშუალებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-26)[23]. შესაბამისად, აუცილებლობის, როგორც თანაზომიერების ელემენტის მოთხოვნა დაკმაყოფილებულად მიიჩნევა, როდესაც არ არსებობს სხვა, კონსტიტუციური უფლების ნაკლებად მზღუდველი ღონისძიება, რომელიც იმავე ეფექტურობით იძლევა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას.

განსახილველ შემთხვევაში უნდა დადგინდეს, შეეძლო თუ არა საქართველოს პარლამენტს დამოუკიდებელი ორგანოს ინსტიტუციური რეფორმირების უზრუნველყოფა 6 წლის ვადით არჩეული ლონდა თოლორაიასთვის უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტის გარეშე.

საქართველოს პარლამენტი განმარტებით ბარათში მიუთითებს ორი დამოუკიდებელი სამსახურის ჩამოყალიბების მნიშვნელობაზე, ინსტიტუციური რეფორმირების აუცილებლობაზე, საჯაროსამართლებრივი ფუნქციების ეფექტურობის გაზრდის ინტერესზე. თუმცა, არ განმარტავს, რატომ არ შეეძლო ამ ინტერესების განხორციელება ლონდა თოლორაისთვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტის გარეშე. გასათვალისწინებელია, რომ ახლად ჩამოყალიბებულ ორი დამოუკიდებელი სამსახურებისთვის/სამსახურის უფროსებისათვის კანონმდებლობით მინიჭებული უფლებამოსილება თვისობრივად არ განსხვავდება იმ უფლებამოსილებებისგან, რომლებიც სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურს/სახელმწიფო ინსპექტორს ჰქონდა კანონმდებლობით მინიჭებული. ახლად შექმნილ სამსახურებს არ დამატებია ისეთი ახალი საჯაროსამართლებრივი ფუნქცია, რომელიც კავშირში არ არის იმ საქმიანობასთან, რომელსაც სახელმწიფო ინსპექტორი ასრულებდა. ახლად შექმნილ ორ დამოუკიდებელ სამსახურს შორის გადანაწილდა სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის/სახელმწიფო ინსპექტორის საჯაროსამართლებრივი ფუნქციები. ლონდა თოლორაიას დამოუკიდებლობის, კომპეტენციის, კვალიფიკაციისა და პროფესიონალიზმის მიმართ კითხვის ნიშნები არ ყოფილა. შესაბამისად, არ არსებობს არგუმენტი იმის სამტკიცებლად, რომ დარჩენილი უფლებამოსილების ვადაში ლონდა თოლორაია ვერ შეძლებდა რომელიმე ახლად შექმნილი სამსახურის სრულფასოვან ხელმძღვანელობას.

ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმით გათვალისწინებული რეგულირება/ლონდა თოლორაიას თანამდებობიდან გათავისუფლება არ არის უკიდურესი აუცილებლობით გამოწვეული ღონისძიება. საჯარო სამსახურის ინსტიტუციური მოწესრიგების ლეგიტიმური მიზანი, ორი დამოუკიდებელი სამსახურის ჩამოყალიბება არ გამორიცხავდა იმის შესაძლებლობას, რომ ლონდა თოლორაიას დარჩენილი უფლებამოსილების ვადაში გაეგრძელებინა რომელიმე ახლად შექმნილი სამსახურის ხელმძღვანელობა. საქართველოს პარლამენტს ყველა საკანონმდებლო ბერკეტი ჰქონდა იმის მოსაწესრიგებლად, რომ რომელიმე ახლად შექმნილი სამსახურის ხელმძღვანელის თანამდებობა ჩაეთვალა სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამონაცვლედ და დაედგინა შემდეგი საკანონმდებლო დათქმა: სადავო ნორმის ძალაში შესვლის მომენტისთვის (2022 წლის 1 მარტისთვის) თანამდებობაზე მყოფმა საქართველოს პარლამენტის მიერ არჩეულმა სახელმწიფო ინსპექტორმა შეიძინა ახლად შექმნილი რომელიმე კონკრეტული სამსახურის უფროსის უფლებამოსილება სახელმწიფო ინსპექტორის უფლებამოსილების ვადის გასვლამდე. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სახელმწიფო ინსპექტორისათვის - ლონდა თოლორაიასთვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა არ წარმოადგენს მიზნის მიღწევის უკიდურესად აუცილებელ საშუალებას. შესაბამისად, ლეგიტიმური მიზნების მიღწევა შეიძლებოდა სხვა ნაკლებად მზღუდავი ღონისძიების გამოყენებით.

სტრასბურგის სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, საჯარო ინსტიტუტების რეფორმირების დროს, აშკარად არსებობს გარკვეული ალტერნატიული ღონისძიებები, რომლებიც შეიძლება გატარდეს და რომლებიც პატივს სცემდნენ კონსტიტუციის ზოგად წესს”.[24]

4.4. პროპორციულობა ვიწრო გაგებით

იმისთვის, რომ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვა მიჩნეულ იქნეს საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისად, აუცილებლობის კომპონენტთან ერთად, იგი უნდა აკმაყოფილებდეს პროპორციულობას ვიწრო გაგებით. აღნიშნული კომპონენტის მოთხოვნაა, რომ „უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ და დაცულ ინტერესებს შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ „თანაზომიერების პრინციპი ასევე მოითხოვს, რომ დაცული იყოს პროპორციულობა ვიწრო გაგებით. აუცილებელია, უფლებაშემზღუდველი ღონისძიების შემუშავებისას სახელმწიფომ დაადგინოს სამართლიანი ბალანსი იმგვარად, რომ დაცული სიკეთე და მისი დაცვის ინტერესი აღემატებოდეს შეზღუდული უფლების დაცვის ინტერესს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-28)[25].

საჯარო სამსახურის, საჯარო ინსტიტუტების საუკეთესო ინტერესებით ნაკარნახევი რეფორმირება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს ინტერესებში შედის. ამავდროულად, უნდა აღინიშნოს, რომ საჯარო სამსახურში საქართველოს პარლამენტის მიერ გამჭვირვალე სამართლებრივი ნორმების და სამართლებრივი პროცესის საფუძველზე გარკვეული ვადით არჩული თანამდებობის პირის ვადაზე ადრე გათავისუფლებისათვის, საკმარის საფუძველს არ წარმოადგენს სახელმწიფო ინსტიტიტების რეფორმირება. აუცილებელია კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისი მომეტებული საჯარო ინტერესი არსებობდეს. საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს, რომ ამგვარი თანამდებობის პირების მიმართ უფლებამოსილების შეწყვეტა შეიძლება „მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის დროს იყოს გამართლებული, მაშინ, როდესაც აღნიშნულ თანამდებობის პირთა უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტა შესაბამისი ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის აუცილებელ, ეფექტურ და ნაკლებად მზღუდავ საშუალებას წარმოადგენს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ამან შეიძლება მიიღოს პერმანენტული, შეუქცევადი ხასიათი, რაც არა მხოლოდ პირთა თანამდებობაზე გარკვეული ვადით განწესებას დაუკარგავს აზრს, არამედ ეჭვქვეშ დააყენებს ამ ორგანოთა ინსტიტუციურ დამოუკიდებლობას“(საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-53).

როგორც ვხედავთ, საქართველოს პარლამენტს არ აქვს არცერთი არგუმენტი, რომელიმე განსაკუთრებული გარემოება, რომელიც სახელმწიფო ინსპექტორისათვის - ლონდა თოლორაიასთვის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შესაწყვეტად მომეტებულ, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესზე მიუთითებდა. მხოლოდ ის გარემოება, რომ ორი დამოუკიდებელი სამსახურის ჩამოყალიბება ხელს შეუწყობს უფრო ეფექტურ ინსტიტუციურ მოწესრიგებას გამოძიებისა და ფარული საგამოძიებო მოქმედებების განხორციელებისას პერსონალური მონაცემების კანონიერად დამუშავების კონტროლისა და საგამოძიებო ქვემდებარობის გაფართოების თვალსაზირისით, არ გამოდგება საკმარის არგუმენტად, რომელიც გაამართლებდა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული პირის - სახელმწიფო ინსპექტორის ლონდა თოლორაიას უფლების შეზღუდვას.

ამასთან, როგორც სტრასბურგის სასამართლო მიუთითებს უფლებამოსილების ნაადრევად შეწყვეტა უდავოდ იწვევს „მსუსხავ ეფექტს“ არა მხოლოდ მოსარჩელის მიმართ, არამედ სხვა საჯარო თანამდებობის პირების მიმართაც.[26] სადავო სამართლებრივმა ნორმებმა დათრგუნა ისინი, რადგან მათ არ აქვთ საჯარო თანამდებობრივი უფლებამოსილების ვადაში შეუფერხებლად განხორციელების სტაბილურობის განცდა.

ყოველივე ზემოთ აღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმა არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ ლონდა თოლორაიას მიერ სახელმწიფო სამსახურში საქმიანობის შეუფერხებელი განხორციელების, მათ შორის, სამსახურიდან დაუსაბუთებელი გათავისუფლებისგან დაცვის გარანტიებს, რადგან ის არ ადგენს გონივრულ ბალანსს მოსარჩელის უფლებებსა და საჯარო ინტერესებს შორის.

შესაბამისად, „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არ ითვალისწინებს 6 წლის ვადით საქართველოს პარლამენტის მიერ არჩეული სახელმწიფო ინსპექტორისათვის - ლონდა თოლორაიასთვის დარჩენილ ვადაში უფლებამოსილების გაგრძელებას რომელიმე ახლადშექმნილი დამოუკიდებლი ორგანოს ხელმძღვანელის თანამდებობაზე, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის მეორე წინადადების მოთხოვნებს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი.

5. მესამე პირთა ინტერესები

სადავო ნორმა - „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონის 27¹ მუხლის პირველი პუნქტი საერთოდ არ მიემართება მესამე პირებს. ამასთან, როგორც ზემოთ უკვე მივუთითე, სადავო ნორმა არსებითად არღვევს ლონდა თოლორაიას კონსტიტუციით განმტკიცებულ გარანტიებს. ზემოთ დასაბუთდა, რომ არ არსებობს რომელიმე მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესი, რომელიც გაამართლებდა სახელმწიფო ინსპექტორის - ლონდა თოლორაიას კანონით განსაზღვრული ვადის ფარგლებში საქმიანობის განხორციელების უფლების შეზღუდვას. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელის კერძო/ინდივიდუალური ინტერესის დაკმაყოფილებით, ფაქტობრივად სასამართლო ავალდებულებს პარლამენტს უზრუნველყოს სახელმწიფოს წინაშე მდგომი საჯაროსამართლებრივი ვალდებულების - მოსარჩელის მომეტებული ინტერესის დაცვა. სადავო ნორმის შეუჩერებლობით, სასამართლომ არა მხოლოდ თვით სასამართლო დააყენა რთული რეალობის წინაშე, არამედ საქართველოს პარლამენტიც სამართლებრივი პრობლემის წინაშე აღმოჩნდა.

დასკვნა - კიდევ ერთხელ გადაწყვეტილების აღსრულების საკითხისათვის

როგორც უკვე აღვნიშნე, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ლონდა თოლორაიას სასარგებლოდ საქმის დასრულების შემთხვევაში, სასამართლოს გადაწყვეტილების აღსრულება და შესაბამისად, კონსტიტუციური კონტროლის ეფექტიანობა დგას საფრთხის წინაშე, შესაბამისი ფაქტობრივი და სამართლებრივი ვითარების გათვალისწინებით. ამასთან, გასათვალისწინებელია, რომ საქართველოს პარლამენტი სარგებლობს ფართო დისკრეციით უზრუნველყოს ადამიანის დარღვეული უფლებებისა და თავისუფლებების აღდგენა.

გადაწყვეტილების აღსულების თემაზე საინტერესოა სტრასბურგის სასამართლოს პრაქტიკის პერეფრაზირება. სასამართლო აღნიშნავს, რომ გადაწყვეტილებათა აღსრულების კონტექსტში, გადაწყვეტილება, რომელშიც სასამართლო დაადგენს უფლების დარღვევას, აკისრებს მოპასუხე მხარეს სამართლებრივ ვალდებულებას, მოახდინოს დარღვევის შედეგების რეპარაცია (გამოსწორება) იმგვარად, რომ მაქსიმალურად აღადგინოს დარღვევის ჩადენამდე არსებული სამართლებრივი ვითარება. გასათვალისწინებელია ისიც, რომ ზოგჯერ ეროვნული კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს კონკრეტულ შემთხვევებთან მიმართებით დარღვეული შედეგების რეპარაციის შესაძლებლობას. ასეთ შემთხვევაში, მოქმედი კანონმდებლობა უნდა იძლეოდეს დაზარალებული პირისთვის ისეთი დაკმაყოფილების მიკუთვნების შესაძლებლობას, რომელსაც სასამართლო სათანადოდ მიიჩნევს. სამართლიანი რეპარაციის არარსებობის შემთხვევაში, რჩება სახელმწიფოს ვალდებულება მოახდინოს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფა სასამართლოს გადაწყვეტილების შესაბამისად.[27]

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს საოქმო ჩანაწერი საქმეზე “ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, საქმე N1/1/167, 2022 წლის 28 თებერვალი. https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13251&scroll

[2] 30/12/2021წ. შესული ცვლილებების თანახმად, დღეს ეწოდება „სპეციალური საგამოძიებო სამსახურის შესახებ“ საქართველოს კანონი, matsne.gov.ge/ka/document/view/5337579?publication=0&scroll=0

[3] საქართველოს ორგანული კანონი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“, 31/01/1996, matsne.gov.ge/document/view/32944?publication=29&scroll=0

[4] CASE OF Oleksandr Volkov v. Ukraine, no. 21722/11, § 150, ECHR 2013, https://hudoc.echr.coe.int/GEO?i=001-142028

[5] კონსტიტუციური სარჩელი „ლონდა თოლორაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, N1673, 28 იანვარი, 2022 წელი, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=13074&scroll

[6] საქართველოს კონსტიტუცია, 24/08/1995, matsne.gov.ge/ka/document/view/30346?publication=36&scroll=127.19999694824219

[7] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ”, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=301&scroll

[8] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 23 აპრილის №3/1/1298,1313 გადაწყვეტილება საქმეზე „თამაზ მეჭიაური საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=11176&scroll

[9] იხ. საქართველოს კანონი „სახელმწიფო ინსპექტორის სამსახურის შესაებ“, 21/07/2018, matsne.gov.ge/ka/document/view/4276790?publication=0&scroll=58.400001525878906

[10] CASE OF GRZĘDA V. POLAND, Application no. 43572/18, § 308, 15 March 2022. https://hudoc.echr.coe.int/GEO?i=001-216400

[11] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1081&scroll

[12] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის 3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1032&scroll

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1049&scroll

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 6 აპრილის №2/1/415 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს სახალო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=426&scroll

[15] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე “დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=484&scroll

[16] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N№1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=291&scroll

[17] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=450&scroll

[18] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/289992?fbclid=IwAR1QIETXdeDBqFXYyFCx8p4UqneE_M-arLQZSfKv660blKyBoFspjXEKcz8

[19] https://www.transparency.ge/ge/post/saxelmcipo-inspektoris-samsaxuris-shekmnastan-dakavshirebit-koaliciis-shepaseba

[20] CASE OF BAKA v. HUNGARY, Application no. 20261/12, § 155-156, 23 June 2016. https://hudoc.echr.coe.int/GEO?i=001-163113

[21] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 მაისის №3/3/600 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახა კუკავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=571&scroll

[22] CASE OF BAKA v. HUNGARY, Application no. 20261/12, § 150, 23 June 2016. https://hudoc.echr.coe.int/GEO?i=001-163113

[23] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/4/550 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ნოდარ დვალი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1005&scroll

[24] CASE OF GRZĘDA V. POLAND, Application no. 43572/18, §279, 15 March 2022. https://hudoc.echr.coe.int/GEO?i=001-216400

[25] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 14 დეკემბრის №3/1/752 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მწვანე ალტერნატივა“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. https://www.constcourt.ge/ka/judicial-acts?legal=1192&scroll

[26] CASE OF BAKA v. HUNGARY, Application no. 20261/12, § 173, 23 June 2016. https://hudoc.echr.coe.int/GEO?i=001-163113

[27] Oleksandr Volkov v. Ukraine, no. 21722/11, § 193-195, ECHR 2013, https://hudoc.echr.coe.int/GEO?i=001-142028