საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის კონსტანტინე ვარძელაშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის N1/1/428,447,459 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

გამოვხატავ ჩემი კოლეგებისადმი – საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას და, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428, 447, 459 გადაწყვეტილების მოტივაციის ნაწილთან დაკავშირებით.

უდავოდ სწორია დანაშაულებრიობის და დასჯადობის მჭიდრო კავშირის დანახვა. ასევე გასაზიარებელია მოსაზრება, რომ დანაშაულებრიობა არ არსებობს დასჯადობისგან განცალკევებით და პირიქით. მაგრამ, ამავე დროს, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ცნებების ზოგადი განმარტება შესაძლოა არ შეესაბამებოდეს იმ შინაარს, რომელიც თავად სისხლის სამართლის კოდექსით არის შემოთავაზებული. შესაბამისად, სამართალშემფარდებლის მიერ „დანაშაულებრიობის“ ამგვარი განმარტება გონივრული წაკითხვის ზღვარზე გადის. კანონში გამოყენებული ტერმინის ინტერპრეტირების რესურსი ამოწურულია, თუ არსებობს კანონმდებლის მკაფიო, ცალსახა და არაორაზროვანი ნება ტერმინის შინაარსთან დაკავშირებით.

მიმაჩნია, რომ ქვემოთ მოყვანილი არგუმენტები ქმნიან საკმარის საფუძველს ნორმის კონსტიტუციასთნ შესაბამისობის დასადგენად.

მოცემული კონსტიტუციური დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რამდენად განაპირობებს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი პასუხიმგებლობის მომწესრიგებელი ნორმების უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას. სადავო ნორმა კონსტიტუციის შეუსაბამოდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ჩაითვალოს, თუ მივიჩნევთ, რომ აღნიშნულ ნორმაში სამართალშემფარდებელი აშკარად ამოიკითხავს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონის უკუძალით გავრცელების საფუძველს.

კანონის რეტროაქტიულობის აკრძალვის პრინციპი ინსტრუმენტური გარანტიაა, რომელიც იცავს პირის უფლებებსა და ლეგიტიმურ მოლოდინებს. უკუძალის აკრძალვის კონსტიტუციური პრინციპის დარღვევას ადგილი ვერ ექნება, თუ თავად კანონი არ ადგენს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი ნორმების რეტროაქტიულად გამოყენების საფუძველს.

მოცემულ შემთხვევაში, სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლი სამართალშემფარდებელს ერთმნიშვნელოვან მითითებას აძლევს იმასთან დაკავშირებით, რომ უკუძალის მინიჭება დაუშვებელია დანაშაულებრიობის და დასჯადობის განმსაზღვრელი ნორმებისათვის, რაც მათ შორის გულისხმობს ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ მისი რეტროაქტიულად გავრცელების აკრძალვას. ამასთან ერთად, სადავო ნორმა უკუძალას ანიჭებს დანაშაულის გამაუქმებელ და სასჯელის შემამსუბუქებელ ნორმებს და ასევე აკონკრეტებს დანაშაულებრიობის დამდგენი და სასჯელის გამამკაცრებელი ნორმებისთვის უკუძალის მინიჭების დაუშვებლობას. სხვა ნორმებისთვის უკუძალის შესაძლებლობას სისხლის სამართლის კოდექსი არ ითვალისწინებს.

უნდა აღინიშნოს, რომ პრინციპი, რომლის თანახმად, რაც არ არის აკრძალული – დაშვებულია, მოქმედებს მხოლოდ კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში. აღნიშნული პრინციპის გამოყენება დაუშვებელია სახელმწიფოს მხრიდან რეპრესიული ქმედებების განხორციელებისას, სახელმწიფო მკაცრად არის შეზღუდული კანონით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილებით. შესაბამისად, მოსარჩელეთა მიერ დასახელებული არგუმენტი, რომ სადავო ნორმაში სამართალშემფარდებელმა შეიძლება არ ამოიკითხოს ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ მისი რეტროაქტიულად გავრცელების აკრძალვა, არ იძლევა იმის საფუძველს, რომ სისხლის სამართლის კანონის ამ ნორმას უკუძალა მიენიჭოს.

სისხლის სამართალი ზოგადად ითვალისწინებს უფლებების შემზღუდველი, იძულებითი, რეპრესიული ღონისძიებების დაწესებას ბრალეული და მართლსაწინააღმდეგო ქმედებების საპასუხოდ. სწორედ ამიტომ, დაუშვებელია პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი ნორმების გამოყენება მაშინ, როდესაც ეს პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული კანონმდებლობით. სისხლის სამართალში, ნებისმიერი საკითხი უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ, თუ კანონი ცალსახად და მკაფიოდ არ მიუთითებს საპირისპიროზე.

ამასთან ერთად უნდა აღინიშნოს, რომ „ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონის 47-ე მუხლი იმპერატიულად აცხადებს, რომ საკანონმდებლო ნორმას შეიძლება მიეცეს უკუქცევითი ძალა, თუ ეს პირდაპირ არის გათვალისწინებული კანონით. „ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონი ადგენს ნორმების გამოყენების ზოგად წესს, მათ შორის, კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საკითხებს. სწორედ ამიტომ, ამ კანონით დამკვიდრებულ პრინციპებს პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს იმ შემთხვევაში, როდესაც სისხლის სამართლის ნორმა არ იძლევა კონკრეტულ მითითებას ან ეჭვს იწვევს ნორმის გამოყენების წესი.

„ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონი არარელევანტურია იმ შემთხვევაში, როდესაც თავად სისხლის სამართლის კანონით საკითხი ამომწურავად არის მოწესრიგებული. მოცემულ შემთხვევაში, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონის 47-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელიც უკუქცევით ძალას მხოლოდ პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი კანონისთვის ითვალისწინებს, სამართალშემფარდებელს არაორაზროვან დამატებით მითითებებს აძლევს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა: „... სადავო ნორმა არ უნდა იქნეს განხილული სხვა, მასთან კავშირში მყოფი ნორმებისაგან იზოლირებულად, რადგანაც ამგვარმა მიდგომამ საკონსტიტუციო სასამართლო შეიძლება მიიყვანოს მცდარ დასკვნებამდე... თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს (2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“).

სწორედ ამიტომ, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის ნორმების გონივრული წაკითხვა, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონში განმტკიცებული კონსტიტუციური გარანტიების გათვალისწინებით, არ იძლევა სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ წაკითხვის საფუძველს.

დაბოლოს, ეჭვს არც ის გარემოება უნდა იწვევდეს, რომ სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, იხელმძღვანელოს კონსტიტუციური ნორმით, როდესაც კანონი არ იძლევა მკაფიო მითითებას მის წინაშე მდგომი საკითხის გადასაწყვეტად.

კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უშუალოდ მოქმედი ძალა და კონსტიტუციის უზენაესობის პრინციპი ავალდებულებს მოსამართლეს, მის წინაშე მდგომი ნებისმიერი საკითხი კონსტიტუციის შესაბამისად გადაწყვიტოს.

სამართალშემფარდებელი კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის პირველად შეფასებას აკეთებს, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინებით მიმართავს. ასეთ შემთხვევაში მოსამართლე მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტი, რომელიც მან უნდა გამოიყენოს, შესაძლოა კონსტიტუციასთან შეუსაბამო იყოს. მეორე მხრივ, როდესაც წინააღმდეგობა არ არის კონსტიტუციის და საკანონმდებლო ნორმებს შორის, მაგრამ კანონი არ იძლევა მკაფიო მითითებას ან ღიად ტოვებს ამა თუ იმ საკითხს, მოსამართლე უნდა ხელმძღვანელობდეს კონსტიტუციით, თუ აღნიშნული საქმის გადასაწყვეტად საჭირო კონკრეტული მითითებები საქართველოს კონსტიტუციაშია მოცემული.

კანონი კონსტიტუციასთან შეუსაბამოა, თუ კონკრეტული საკითხის რეგულირებასთან დაკავშირებით, სადავო ნორმის მოთხოვნა არ არის თანაარსებადი

კონსტიტუციის მოთხოვნასთან. მაგრამ, როდესაც წინააღმდეგობა არ არის კონსტიტუციის და საკანონმდებლო ნორმებს შორის, სამართალშემფარდებელს შეუძლია, კონკრეტული საკითხის მარეგულირებელი ნორმები თავად კონსტიტუციაში ამოიკითხოს. ასეთ შემთხვევაში არ არსებობს სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ გამოცხადების საფუძველი.

მნიშვნელოვანი და გასაზიარებელი არის სასამართლო გადაწყვეტილებაში მოყვანილი მსჯელობა იმასთან დაკავშირებით, რომ „...კონსტიტუციას უნდა შეესაბამებოდეს არა მარტო თავად ნორმატიული აქტები, არამედ მათი განმარტებანიც... სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, კონსტიტუციის შესაბამისად განმარტოს ნორმა, თუკი ეს შესაძლებელია მოცემული ნორმის ფარგლებში“.

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი,