საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის ქეთევან ერემაძის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის N1/1/428,447,459 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

გამოვხატავ ჩემი კოლეგებისადმი – საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, და, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428, 447, 459 გადაწყვეტილებაზე.

1.წინამდებარე განსხვავებული აზრი ეთმობა იმის დასაბუთებას, რომ არსებობს გონივრული საფუძველი სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის არაერთგვაროვანი, მათ შორის, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსით განმარტებისთვის. მართალია, არ გამოვრიცხავ ნორმის ისეთი წაკითხვის შესაძლებლობას, როგორც ეს მოცემულია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში, თუმცა მიმაჩნია, რომ ეს არის მისი განმარტების ერთ-ერთი და არა ერთადერთი სწორი გზა. ნორმა სამართალშემფარდებლის მიერ მისი მხოლოდ ასეთი განმარტების და გამოყენების ვალდებულებას ნამდვილად ვერ წარმოშობს. ამაზე, პირველ რიგში, თავად ნორმის ტექსტი არ მიუთითებს ერთმნიშვნელოვნად, მეტიც, მის სრულყოფილ განმარტებას საწინააღმდეგო დასკვნებამდე მივყავართ.

2. როდესაც ნორმა სხვადასხვაგვარი (მათ შორის, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი, ისე მისი საწინააღმდეგო შინაარსით) განმარტების შესაძლებლობას იძლევა, სამართალშემფარდებელმა შესაძლოა მიაგნოს მისი განმარტების ყველა ან რომელიმე გზას. თუ ის ერთდროულად ხედავს ნორმის კონსტიტუციის შესაბამისი და მისი საწინააღმდეგო შინაარსით წაკითხვის შესაძლებლობას, ბუნებრივია, რომ ნორმა უნდა განმარტოს კონსტიტუციის შესაბამისად. თუმცა ნორმის ბუნდოვანება ზუსტად იმაში გამოიხატება, რომ ის იძლევა გონივრულ საფუძველს სხვადასხვა მოსამართლემ ის სხვადასხვა ვერსიით წაიკითხოს. რა თქმა უნდა, თუ სამართალშემფარდებელი ნორმის გამოყენებისას მიიჩნევს, რომ მისი კონსტიტუციურობა საეჭვოა, მან უნდა იხელმძღვანელოს უშუალოდ კონსტიტუციით, მაგრამ ეს გარემოება ნორმის კონსტიტუციურობის პრობლემას ვერ მოხსნის.

უდავოა, რომ სამართალშემფარდებელს აქვს კონსტიტუციის შესაბამისად მოქმედების ვალდებულება, რომლის დარღვევაც იწვევს შესაბამის შედეგებს, მაგრამ ასეთი ვალდებულების არსებობა ვერ აბათილებს ნორმის არაკონსტიტუციურობას და ვერ ამართლებს არაკონსტიტუციური ნორმების ძალაში დატოვებას. ნორმის კონსტიტუციურობის საეჭვოობისას, უშუალოდ კონსტიტუციის გამოყენება საკმარისი გარანტია რომ იყოს, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციური კონტროლის ფუნქცია აზრს დაკარგავდა.

3.საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია და ვალდებულიც, კონკრეტული ნორმა (როგორც კონსტიტუციის, ისე სადავო ნორმა) შეძლებისდაგვარად ფართოდ განმარტოს ადამიანის უფლებების სასარგებლოდ. ის, ბუნებრივია, არ არის შებოჭილი ნორმის სიტყვასიტყვითი წაკითხვით. მაგრამ, იმავდროულად, ნორმის განმარტების დიაპაზონი მასშივე მოაზრებული შინაარსით შემოიფარგლება. საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის შეუზღუდავი, ის ნორმას ვერ მისცემს იმ შინაარსს, რომელიც მასში არ არის ჩადებული, ვერ განმარტავს ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად ისე, როგორც მას სწორად მიაჩნია, თუკი თავად ნორმა ამის შესაძლებლობას არ იძლევა. ნორმის განმარტება გულისხმობს კანონმდებლის მიერ გამოვლენილი ნების და კანონის ნების ფარგლებში მისი შინაარსის სრულად გაგებას. მხოლოდ ასეა შესაძლებელი ნორმის შემდგომი შეფასება.

მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლოს, ერთი მხრივ, ევალება ადამიანის უფლებების სასარგებლოდ ნორმის მაქსიმალურად ფართო განმარტება, მეორე მხრივ, ნორმის კონსტიტუციურობის პრეზუმფციის დაცვა იმ უკიდურეს ვითარებამდე, როდესაც მისი კონსტიტუციურობის მტკიცება შეუძლებელი ხდება, მაგრამ ეს არ აძლევს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებას, საეჭვო და ბუნდოვანი ნორმები ერთმნიშვნელოვნად განმარტოს კონსტიტუციის შესაბამისი შინაარსით, თუკი თავად ნორმა ასეთი რესურსის მატარებელი არ არის. სასამართლოს ვალდებულებაა, ნორმის კონსტიტუციურობის გარკვევა და არა არაკონსტიტუციური ნორმებისთვის განმარტების მეშვეობით კონსტიტუციური შინაარსის მინიჭება.

იმავდროულად, ნორმის არაერთგვაროვანი განმარტების შესაძლებლობა ვერ გამოდგება ნორმის არაკონსტიტუციურობის მტკიცებისთვის საკმარის არგუმენტად. „ნორმის ბუნდოვანება მისი არაკონსტიტუციურობის ზღვარზე არ გადის მანამ, სანამ მისი გონივრული განმარტება იურიდიული მეთოდოლოგიით შესაძლებელია ისე, რომ საკმარისი დამაჯერებლობით ცხადი და თვალსაჩინო გახდეს ამ ნორმით მოწესრიგებული ურთიერთობების ნამდვილი არსი“ (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

თუ ბუნდოვანი ნორმა იძლევა გონივრულ საფუძველს მისი კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსით წაკითხვისთვის, ის განჭვრეტადობის მოთხოვნებს ვერ პასუხობს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი. ასეთ დროს ვერც სამართალშემფარდებლის ვალდებულება - ნორმა განმარტოს კონსტიტუციის შესაბამისად და ვერც მხოლოდ კონსტიტუციის შესაბამისი პრაქტიკის არსებობა ვერ უზრუნველყოფს ნორმის კონსტიტუციურობას.

4. ზოგადად, კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს.

„კანონად“ შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა» (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

რაც უფრო ინტენსიურია ჩარევა ადამიანის უფლებებში, მით უფრო მკაცრია მოთხოვნები კანონმდებლის მიმართ. ამ დროს კანონმდებელს აკისრია ვალდებულება, საჯარო ხელისუფლება უზრუნველყოს სახელმძღვანელო მიმართულებებით, რომლებიც განჭვრეტადს ხდიან მის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, მართლზომიერებას, აუცილებლობას თუ გარდაუვალობას, იმავდროულად, მოქალაქეს უქმნიან წარმოდგენას, თუ რა ზომები იქნება მის მიმართ გატარებული.

კანონის განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმ აუცილებელ პირობასაც, რომ უფლების შეზღუდვაზე უფლებამოსილი პირების დასაშვები მოქმედების ფარგლები იყოს კონკრეტული, გასაგები, მკაფიო. „კანონისადმი ასეთი მოთხოვნა აუცილებელია უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილი პირის (ორგანოს) შეზღუდვის და შემდგომი კონტროლის უზრუნველყოფისთვის, რადგან ამ თანამდებობის პირებს კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევა სამართლებრივი სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. სამართლის უზენაესობის პრინციპთან შესაბამისობისათვის კანონი უნდა უზრუნველყოფდეს უფლების ეფექტური დაცვის შესაძლებლობას ხელისუფლების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან. ეს, პირველ რიგში, გულისხმობს, რომ თავად კანონით დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით განისაზღვროს საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილება ამ სფეროში. შესაბამისად, კანონი არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, რომ სასამართლო თუ აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ დამოუკიდებლად დაადგინოს საკუთარ ქმედებათა დიაპაზონი. თუ უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილ პირს ზუსტად და კონკრეტულად არ ეცოდინება თავისი შესაძლო მოქმედების ფარგლები, ერთი მხრივ, უნებლიედ გაიზრდება რისკი უფლებაში არასწორი, გადამეტებული ჩარევისა, ხოლო, მეორე მხრივ, ცდუნებაც უფლების შეგნებულად ბოროტად გამოყენებისა, რისი კანონზომიერი შედეგიც არის უფლების დარღვევა“ (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

თუმცა კანონის სიზუსტესაც აქვს საზღვრები. ერთი მხრივ, ის ვერ გაითვალისწინებს აბსოლუტურად ყველა შესაძლებლობას. მეორე მხრივ, მიუხედავად იმისა, რომ კანონის ზედმიწევნითი სიცხადე სასურველია, ამას შეუძლია გამოიწვიოს გადაჭარბებული სიხისტე, მაშინ როდესაც კანონი საკმარისად მოქნილიც უნდა იყოს, რათა ახერხებდეს ცვლადი კონტექსტისადმი მორგებას. შესაბამისად, გარდაუვალია, რომ არაერთ კანონში შეიძლება შეგვხვდეს მეტ-ნაკლებად ბუნდოვანი ტერმინები, ნორმები. ასეთ დროს მათი განმარტება და გამოყენება პრაქტიკის საკითხია. მართლმსაჯულების როლი სწორედ ეჭვების ინტერპრეტაციით გაფანტვაშია. ამიტომ კანონის შინაარსის სრულად და ადეკვატურად განმარტების პროცესში სასამართლო პრაქტიკის როლი მართლაც ძალზე მნიშვნელოვანია. თუმცა სასამართლოს ასეთი როლი მთავრდება იქ, სადაც ნორმის ნამდვილი აზრის განჭვრეტა შეუძლებელი ხდება. გარდა ამისა, მოსამართლის მიერ კანონის განმარტების ფარგლები უსაზღვრო ვერ იქნება. სასამართლოს დანიშნულება არის ნორმის სრულად განმარტება და არა ნორმისთვის მასში გაუთვალისწინებელი, არარსებული შინაარსის მინიჭება. ნორმის განმარტებისა და გამოყენებისას სამართალშემფარდებელს ევალება, იხელმძღვანელოს მასში პრაქტიკულად ასახული, გათვალისწინებული და არა გასათვალისწინებელი სინამდვილით. ამიტომ, რამდენად სწორად შეიძლება განვითარდეს პრაქტიკა, ეს მაინც ნორმის საკმარისი ხარისხით სიცხადეზეა დამოკიდებული.

ამასთან, ნორმის განჭვრეტადობის სასამართლო პრაქტიკის მეშვეობით შეფასებისას, თავად ეს პრაქტიკაც განჭვრეტადი და ხელმისაწვდომი უნდა იყოს. ამის საშუალებას კი, პირველ რიგში, ისევ ნორმა უნდა იძლეოდეს.

მაშასადამე, ნორმის განმარტებისას მისი გამოყენების პრაქტიკის უგულებელყოფა არ შეიძლება, მაგრამ სამართალშემფარდებლისთვის მისი განმარტების შესაძლებლობებისთვის გასაღები მაინც ნორმაში დევს.

5. იმის გასარკვევად, აკმაყოფილებს თუ არა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი ხელმისაწვდომობისა და განჭვრეტადობის მოთხოვნებს იმ ხარისხით, რომ მისი კონსტიტუციურობა ეჭვს არ იწვევდეს, აუცილებელია ნორმის სრულყოფილი განმარტება. ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს მოტივაცია სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცებასთან დაკავშირებით ეყრდნობა ტერმინების „სასჯელი“, „დანაშაულებრიობა“, „დასჯადობა“ ფართო განმარტებას, პირველ რიგში, ყურადღებას გავამახვილებთ ამ ტერმინების განმარტების შესაძლო ფარგლებზე. გავაანალიზებთ, რამდენად ამოწურავენ და სრულყოფილად არეგულირებენ ისინი კონსტიტუციით გათვალისწინებული სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შინაარსს და შესაბამისად, რამდენად ცალსახა შეიძლება იყოს მათი ერთმნიშვნელოვნად ფართო განმარტების ვალდებულება.

6. კანონში გათვალისწინებულ ტერმინს თუ ცნებას კონკრეტული დატვირთვა და დამოუკიდებელი მნიშვნელობა აქვს. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კანონის განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოითხოვს კანონის შეძლებისდაგვარად ზედმიწევნით სიზუსტეს და სიცხადეს. ამ მოთხოვნის ფარგლებში დაუშვებელია ერთსა და იმავე კანონში იდენტური ურთიერთობების თუ ინსტიტუტების მოწესრიგებისთვის განსხვავებული ტერმინები და ცნებები გამოიყენებოდეს ან პირიქით, განსხვავებული შინაარსის ურთიერთობები და ინსტიტუტები ერთი ტერმინით ან ცნებით მოიხსენიებოდეს. შესაძლოა, სხვადასხვა ტერმინებით ან ცნებებით მოაზრებული ურთიერთობები თუ ინსტიტუტები შინაარსობრივად მოიცავდნენ ან ავსებდნენ ერთმანეთს, მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში, მათ შორის განსხვავების არარსებობისას, განსხვავებული სახელწოდებების შემოღებას, უბრალოდ, აზრი არა აქვს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ძალზე საფრთხილოა სხვადასხვა ტერმინების და ცნებების იდენტურობის მტკიცება. თუკი დავუშვებთ ასეთ შესაძლებლობას, ეს ხელს შეუწყობს ერთგვარი ტერმინოლოგიური ქაოსის დამკვიდრებას, რაც დააბნევს როგორც პირებს, რომელთა მიმართაც უნდა მოხდეს ასეთი ნორმების გამოყენება, ისე სამართალშემფარდებელს, შექმნის საფუძველს განსხვავებული სამართალგამოყენებისთვის. ასეთ დროს კი შეცდომის დაშვების რისკი ყოველთვის არსებობს.

გარდა ამისა, ტერმინების და ცნებების ერთმანეთთან გაიგივება გულისხმობს რა მათ მიერ მოწესრიგებული ურთიერთობების და ინსტიტუტების აბსოლუტურად გაიგივებას, ამის დაშვება კანონზომიერად გამოიწვევს თავად ინსტიტუტების შინაარსის რღვევას, ეჭვქვეშ დააყენებს ცნებების ტრადიციული მნიშვნელობის სანდოობას. ყოველივე ეს შექმნის კიდევ უფრო მეტ პრობლემას კანონის განჭვრეტადობასთან დაკაშირებით.

7. ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ, პრინციპში, მთელი სისხლის სამართალი ვლინდება ქმედების დანაშაულებრიობასა და დასჯადობაში და ყველა სისხლისსამართლებრივი ღონისძიება მათთან არის დაკავშირებული ან მათგან გამომდინარეობს. თუმცა ეს არც ერთ შემთხვევაში არ ნიშნავს, რომ ტერმინი „სასჯელი“ უტოლდება „პასუხისმგებლობას“, „დასჯადობა“ - „სასჯელს“, „დანაშაულებრიობა“ და „დასჯადობა“ ერთმანეთის იდენტური ცნებებია.

8. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის პირველი მუხლის პირველი ნაწილის და მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველია დანაშაული, ხოლო სასჯელი არის პასუხისმგებლობის ფორმა. მართალია, საბოლოო ჯამში, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა სასჯელში ვლინდება, მაგრამ, იმავდროულად, ის მოიცავს რიგ ღონისძიებებს, რომლებიც სახელმწიფომ შეიძლება გაატაროს პასუხისგებაში მიცემული პირის მიმართ. „საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი ადგენს სისხლის-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველს, განსაზღვრავს, თუ რომელი ქმედებაა დანაშაულებრივი, და აწესებს შესაბამის სასჯელს ან სხვა სახის სისხლის-სამართლებრივ ღონისძიებას“ (სსკ-ის პირველი მუხლის პირველი ნაწილი). ეს ნორმა მიუთითებს, რომ პასუხისმგებლობის გამოხატვის ფორმა მხოლოდ სასჯელი არ არის.

სისხლისსამრთლებრივი პასუხისმგებლობისა და სასჯელის არაიდენტურობაზე არაერთგზის მიუთითებს კანონმდებელი სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსებში. ჩვენ მხოლოდ რამდენიმე ასეთ ნორმას მოვიყვანთ.

სისხლის სამართლის კოდექსი ცალ-ცალკე განსაზღვრავს პასუხისმგებლობისა და სასჯელისაგან გათავისულების საფუძვლებს, რაც უკვე ფორმალურადაც მიუთითებს მათ არაიდენტურობაზე. მართალია, ფაქტობრივად პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისას, პირი სასჯელისგანაც თავისუფლდება, მაგრამ ყურადსაღებია შემდეგი განმასხვავებელი თავისებურებები :

სისხლისამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან განთავისუფლება ხდება შემდეგი გარემოებების არსებობისას: ქმედითი მონანიების, დაზარალებულთან შერიგების, ვითარების შეცვლის, საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის და ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო (სსკ-ს 68-71-ე მუხლები). ყველა ამ საფუძვლის არსებობისას პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების პროცესი დროში წინ უსწრებს პირისთვის სასჯელის დაკისრებას (ამ დროს სასჯელის დაკისრების საკითხის გარკვევა აღარც ხდება). იგივეზე მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 28-ე მუხლი, რომელიც განსაზღვრავს სისხლისსამართლებრივი დევნისა და წინასწარი გამოძიების შეწყვეტის საფუძვლებს. ასეთ შემთხვევებშიც პირი თავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან ისე, რომ სასჯელი არც დაკისრებია.

ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია, რომ სსსკ ითვალისწინებს უკანონოდ და დაუსაბუთებლად ბრალდებულის რეაბილიტაციის საფუძვლებს (მუხ.219). მიუხედავად იმისა, რომ პირს სასჯელი არ დაკისრებია და შესაბამისად, არც მოუხდია, სახელმწიფოს მიერ მის წინააღმდეგ გატარებული რიგი ღონისძიებები (მაგალითად, წინასწარი პატიმრობა), პასუხისმგებლობის ფარგლებში გატარებული ღონისძიებებია, რომელთა უკანონობისა თუ დაუსაბუთებლობის შემთხვევაში დგება პირის უფლებებში აღდგენის ვალდებულება.

პირს შესაძლებელია დაეკისროს პასუხისმგებლობა სასჯელის მოუხდელად, მის მიმართ შეიძლება გამოიტანონ გამამტყუნებელი განაჩენი სასჯელის დანიშვნითა და მისი მოხდისაგან განთავისუფლებით; სასჯელის დაუნიშნავად (სსსკ-ის 503-ე მუხლი), მას შესაძლოა დაეკისროს პირობითი მსჯავრი, დაუდგინდეს გარკვეული გამოსაცდელი ვადა.

სასჯელისაგან განთავისუფლების შემთხვევები მოცემულია სსკ-ის 72-ე _ 76-ე მუხლებში. აქ კანონმდებელი თვლის, რომ სახეზეა დანაშაულებრივი ქმედება, არ არსებობს პასუხისმგებლობისგან განთავისუფლების საფუძვლები, შესაბამისად, პირს ეკისრება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა და სასჯელი. თუმცა დასახელებული მუხლებით გათვალისწინებული გარემოებების არსებობისას, პირმა შესაძლოა ეს სასჯელი მოიხადოს უფრო მსუბუქი ფორმით ან საერთოდ განთავისუფლდეს მისი მოხდისგან. ე.ი. ასეთ შემთხვევებში, მიუხედავად იმისა, რომ პირმა შეიძლება სასჯელი არ მოიხადოს, კანონმდებელი მიიჩნევს, რომ ის არ თავისუფლდება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან, რადგან თვითონ სასაჯელის დაკისრების ფაქტს მიიჩნევს პასუხისმგებლობის ფორმად.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არსებობს კანონმდებლის არაორაზროვანი ნება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისა და სასჯელის არაიდენტურობის თაობაზე.

9. ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებას საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ტერმინის „პასუხისმგებლობა“ განმარტებასთან დაკავშირებით იმ ნაწილში, რომ ის მოიცავს ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის საკითხებს, რის გამოც, ამ ინსტიტუტების მომწესრიგებელი ნორმების დროში მოქმედების საკითხი დაცულია კონსტიტუციით. კერძოდ კი, 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადების თანახმად, ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის დამამძიმებელ კანონებს უკუძალა არა აქვთ.

თუმცა, იმავდროულად, ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვისას, მისი გაზრდის გამო, პირის პასუხისგებაში მიცემით ხდება ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესება, ხოლო პირობითი მსჯავრის დამძიმებით - სასჯელის გამკაცრება, რის გამოც, ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელი ნორმები ექცევა სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილით დაცულ სფეროში ისე, როგორც ეს გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტში მოცემული ტერმინის – „პასუხისმგებლობა“ მეშვეობით.

10. სსკ-ის მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, დანაშაული არის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება. ქმედების დანაშაულებრიობა კი გულისხმობს ქმედების თვისებას, იყოს დანაშაული, ანუ ხასიათდებოდეს დასახელებული სამი კომპონენტის ერთობლიობით. მაშასადამე, ქმედების დანაშაულებრივად მიჩნევისთვის აუცილებელია როგორც შესაბამისი ნორმატიული საფუძველი, ანუ ის კანონით უნდა იყოს მიჩნეული დანაშაულად, ასევე ქმედების მართლწინააღმდეგობა და ბრალეულობა. თუ რომელიმე ეს კომპონენტი არ არის, ქმედება არ არის დანაშაულებრივი.

დანაშაულის მხოლოდ ამ სამი კომპონენტით განპირობებულობა გამორიცხავს ქმედების დანაშაულებრივად მიჩნევის დროის ფაქტორზე დამოკიდებულებას. ბრალი და ქმედების მართლწინააღმდეგობა არ მოიცავს ვადის ელემენტს, არ არის რაიმენაირად დაკავშირებული დროსთან. შესაბამისად, ქმედების დანაშაულებრიობა ვერ იქნება დამოკიდებული ხანდაზმულობის ვადებზე. ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო პირის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისას, ქმედება რჩება დანაშაულებრივად - ხანდაზმულობის ვადის გასვლა ვერ აბათილებს ქმედების სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად მიჩნევას, ისევე, როგორც კონკრეტული პირის ქმედების მართლწინააღმდეგობასა და ბრალეულობას, უბრალოდ გარკვეულ ვადაში ვერ ხერხდება ამის დადასტურება. ამ დროს დანაშაულის ჩადენის და არჩადენის ფაქტები ერთნაირად საეჭვოა, ამიტომ პირის მიერ დანაშაულის ჩადენა კი არ გამოირიცხება, არამედ ამის ზუსტად დადგენის შეუძლებლობის გამო, ის თავისუფლდება პასუხისმგებლობისგან და მის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილი ქმედება აღარ არის დასჯადი.

ყურადსაღებია ასევე, რომ სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში საუბარია «დანაშაულებრიობის დაწესებაზე». ტერმინი „დაწესება“ ნიშნავს წესის შემოღებას. წესის შემოღება თავად „წესის“ შინაარსიდან გამომდინარე, არ ხდება კონკრეტული პირის მიმართ, ის ვრცელდება პირთა წრეზე. შესაბამისად, ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესება ნიშნავს გარკვეული ქმედების დანაშაულად მიჩნევის წესის შემოღებას, ანუ გულისხმობს მხოლოდ ქმედების სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად მიჩნევას და არც ერთ შემთხვევაში კონკრეტული პირის დამნაშავედ ცნობას. შეუძლებელია პირს დაუწესო დანაშაული, პირის მიმართ ხდება უკვე დაწესებული დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენის ფაქტის გარკვევა (დადასტურება ან უარყოფა).

ვინაიდან «დანაშაულებრიობის დაწესება» გულისხმობს ქმედების დანაშაულად მიჩნევის მხოლოდ ნორმატიულ მოწესრიგებას, ის ვერ იქნება დაკავშირებული ხანდაზმულობის ვადების ცვლილებებთან. ხანდაზმულობის ვადების გაზრდის შედეგად პირის პასუხისგებაში მიცემით ხდება არა დანაშაულებრიობის დაწესება, არამედ უკვე დაწესებული დანაშაულებრივი ქმედებისთვის პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის გახანგრძლივება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა ხანდაზმულობის ვადებთან დაკავშირებით არ მოიცავს კონსტიტუციის მსგავს რეგულირებას.

11. სსკ-ის ცალკეული მუხლების (მე-40, 41-ე, 82-ე და 107³ მუხლების) ანალიზი მიუთითებს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსისთვის სასჯელი არის სასჯელის სხვადასხვა კონკრეტული სახეების აღმნიშნვნელი ზოგადი სიტყვა. რაც შეეხება პირობით მსჯავრს, ის არ არის მოქცეული სასჯელთა სისტემაში, წესრიგდება ცალკე თავით. პირობითი მსჯავრი სისხლის სამართლის ერთ-ერთი ინსტიტუტია. კანონი ცალკე განსაზღვრავს მისი დანიშვნის წესსა და პირობებს.

პირობითი მსჯავრი თავისი ბუნებით წარმოადგენს გარკვეულ შეღავათს, სასჯელის შეცვლას გარკვეული პირობით. თუ სასამართლო ჩათვლის, რომ პირის გამოსწორება შესაძლებელია მის მიმართ დანიშნული კონკრეტული სასჯელის სახის გამოყენების გარეშე, სასჯელს ჩაუთვლის პირობითად (ანუ პირი რეალურად არ იხდის სასჯელს).

პირობითი მსჯავრი წარმოადგენს არა სასჯელის სახეს და ზომას, არამედ მისი მოხდის ფორმას, სისხლისსამართლებრივ ღონისძიებას, რომელიც კონკრეტული პირის მიმართ შეიძლება იქნეს გამოყენებული. ამაზე მიუთითებს არა მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის, არამედ საპროცესო კოდექსის არაერთი მუხლიც. მაგალითად, სსსკ-ის 508-ე მულის მე-2 ნაწილში პირობითი მსჯავრი სასჯლის სახესა და ზომასთან ერთად დამოუკიდებლად მოიხსენიება.

მაშასადამე, სისხლის სამართლის კოდექსით, პირობითი მსჯავრი არ არის მიჩნეული სასჯელად. შესაბამისად, ის, რაც კანონისთვის არ არის სასჯელი, არც სამართალშემფარდებლის მიერ შეიძლება ჩაითვალოს ასეთად.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა პირობით მსჯავრთან დაკავშირებით არ მოიცავს კონსტიტუციის მსგავს რეგულირებას.

12.წარმოდგენილი ანალიზი ქმნის გონივრულ საფუძველს, სამართალშემფარდებელმა სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი არ განმარტოს ისე ფართოდ, როგორც ეს მოცემულია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში. სადავო ნორმის წაკითხვის ასეთი გზა კი მიუთითებს მისი შინაარსის არაიდენტურობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებასთან. თუმცა სადავო და კონსტიტუციის ნორმების არაიდენტურობა, თავისთავად, ნორმის არაკონსტიტუციურობას არ ნიშნავს. ასეთი წაკითხვის პირობებში, ნორმის კონსტიტუციურობის გარკვევისთვის აუცილებელია მისი შემდგომი განმარტება.

13. სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის სისტემური განმარტებისთვის დასაშვებ დიაპაზონს თავად კონსტიტუცია განსაზღვრავს.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადება კანონმდებელს უდგენს არა მარტო შინაარსობრივ მოთხოვნებს (როდის შეიძლება მიენიჭოს კანონს უკუძალა და როდის არის ეს აკრძალული), არამედ ადგენს ფორმალურ მოთხოვნასაც. კერძოდ, კონსტიტუციის მიხედვით, კანონს უკუძალა შეიძლება მიენიჭოს, თუ ის (ანუ თავად ეს კანონი) ამსუბუქებს ან აუქმებს პასუხისმგებლობას. ე.ი. კანონისთვის უკუძალის მინიჭების შესაძლებლობები თავად ამ კანონით უნდა იყოს მოწესრიგებული. შესაბამისად, კონსტიტუციის ფორმალური მოთხოვნაა, რომ სისხლის სამართლის კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საკითხი თავად სისხლის სამართლის კანონით გადაწყდეს.

ნიშანდობლივია, რომ სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება აწესრიგებს სისხლის სამართლის კანონისთვის არა უკუძალის მინიჭების საკითხებს, არამედ აკონკრეტებს უკუძალის აკრძალვის შემთხვევებს. შესაბამისად, მოპასუხეს მიაჩნია, რომ ვინაიდან კონსტიტუციის მოთხოვნაა, სისხლის სამართლის კოდექსმა მხოლოდ უკუძალის მინიჭების (და არა აკრძალვის) საკითხები მოაწესრიგოს თავად, სისხლის სამართლის კოდექსის უკუძალის აკრძალვის ფარგლები შესაძლოა გაირკვეს არა მხოლოდ ამ კანონით. ამიტომ მოცემულ შემთხვევაში, შესაფასებელია მოპასუხის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ სადავო ნორმაში არსებული ხარვეზის შევსება შესაძლებელია «ნორმატიული აქტების შესახებ» საქართველოს კანონის 47-ე მუხლით, რაც უზრუნველყოფს ხანდაზმულობის ვადების გაზრდის თუ პირობითი მსჯავრის დამძიმების შესახებ კანონისთვის, როგორც პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისთვის უკუძალის მინიჭების აკრძალვას.

ასეთი მოსაზრება უსაფუძვლოა შემდეგ გარემოებათა გამო:

ა)მართალია, კონსტიტუციის პირდაპირი მოთხოვნაა, სისხლის სამართლის კოდექსით იყოს გათვალისწინებული მისი უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობები, მაგრამ ეს, ბუნებრივია, ნიშნავს, რომ აქვე იქნება (და უნდა იყოს) პასუხი ამავე კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლებზეც. ვინაიდან კანონის დროში მოქმედების სხვა მოცემულობა არ არსებობს, კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საკითხის მოწესრიგება იმავდროულად ნიშნავს კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლების დადგენასაც (კორექტირებას). შეუძლებელია კანონისთვის უკუძალის მინიჭების შემთხვევების განსაზღვრა მოხდეს უკუძალის აკრძალვის წრის შეცვლის გარეშე – ეს პროცესები თანმხვედრია. მაშასადამე, კონსტიტუციის დასახელებული ფორმალური მოთხოვნა, თავისთავად, გულისხმობს იმას, რომ სისხლის სამართლის კოდექსისთვის უკუძალის როგორც მინიჭების, ისე აქედან გამომდინარე - აკრძალვის შესაძლებლობა და შემთხვევები სისხლის სამართლის კოდექსში უნდა იყოს მოცემული. შესაბამისად, სისხლის სამართლის კოდექსს უკუძალა მიენიჭება ან არ მიენიჭება მხოლოდ იმ ფარგლებში, როგორც ამას თავად სისხლის სამართლის კოდექსი განსაზღვრავს.

ბ)სისხლის სამართლის კოდექსში ისედაც არის მოცემული მისი დროში მოქმედების ორივე რეგულაცია. ამასთან, ნიშანდობლივია, რომ მე-2 მუხლის და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების მიხედვით (ამ ნორმების ანალიზი შემდგომ პუნქტებშია მოცემული), უკუძალის აკრძალვის ფარგლები «ნორმატიული აქტების შესახებ» საქართველოს კანონის 47-ე მუხლის იდენტურია, რის გამოც, ნორმატიული აქტების შესახებ კანონის გამოყენების შესაძლებლობის საკითხი საერთოდ კარგავს აქტუალობას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმის სისტემური ანალიზი უნდა მოხდეს მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისი ნორმების ფარგლებში.

14. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში კანონის უკუძალის აკრძალვის პრეზუმფცია მოცემულია მე-2 მუხლში, ხოლო კანონისთვის უკუძალის დაშვების საგამონაკლისო შემთხვევები მე-3 მუხლში.

მნიშვნელოვანია მე-2 მუხლით დაცული სფეროს გარკვევა, მოცემულ შემთხვევაში კი იმის დადგენა, სისხლის სამართლის კანონის დროში მოქმედების ზოგადი წესი ვრცელდება თუ არა ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელ ნორმებზე.

ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას მე-2 მუხლის განმარტებასთან დაკავშირებით, მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ არის გონივრული საფუძველი „დანაშაულებრიობა“ და „დასჯადობა“ განიმარტოს ისე, როგორც ეს მოცემულია წინამდებარე განსხვავებულ აზრში.

15. არასწორი იქნებოდა ტერმინის «დასჯადობა» გათანაბრება «დანაშაულებრიობასთან» ან «სასჯელთან».

ბუნებრივია, რომ სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად მიჩნეული ნებისმიერი ქმედება დასჯადია და პირიქით, ქმედება, რომელიც სსკ-ით არ არის მიჩნეული დანაშაულად, დასჯადი ვერ იქნება. მართალია, „დასჯადობა“ არის დანაშაულებრიობასთან ასოცირებული, მასთან დაკავშირებული ტერმინი, მაგრამ არა მისი იდენტური. ეს ასე რომ იყოს, მაშინ მის არსებობას აზრი დაეკარგებოდა.

იმავდროულად, ტერმინი «დასჯადობა» მხოლოდ ქმედების დასჯადობის დადასტურებას კი არ ნიშნავს, არამედ გულისხმობს ზოგადად საკითხის დაყენებას ქმედების დასჯადად მიჩნევა-არმიჩნევის თაობაზე, ასევე ამ საკითხის ნებისმიერი გზით გადაწყვეტას.

ქმედება დასჯადია, როდესაც: ა) ის ზოგადად დანაშაულებრივია ანუ სისხლის სამართლის კოდექსით მიჩნეულია დანაშაულად; ბ)სს კოდექსით გათვალისწინებული ქმედება ჩადენილია კონკრეტული პირის მიერ (ამ პირის ქმედებაა დასჯადი).

ქმედება არ არის დასჯადი, როდესაც: ა) ის სისხლის სამართლის კოდექსით არ არის მიჩნეული დანაშაულად; ბ)როდესაც სახეზეა დანაშაულებრიობის გამომრიცხველი გარემოებები. მაგალითად, ბრალის გამომრიცხველი გარემოებების (შეურაცხაობა ასაკის ან ფსიქიკური დაავადების გამო) არსებობისას პირს სსკ-ით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო ქმედება არ შეერაცხება ბრალად და არ შეეფარდება სასჯელი; გ)როდესაც სახეზეა პასუხისმგებლობის გამომრიცხველი გარემოებები. მაგალითად, ქმედება ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო აღარ არის დასჯადი.

გარდა ამისა, „დასჯადობა“, ტერმინის შინაარსიდან გამომდინარე, არ არის „სასჯელის“ იდენტური. ის, მართალია, მოიცავს კონკრეტული ქმედებისთვის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული სასჯელის კონკრეტული სახის დაკისრებას, ისევე, როგორც სასჯელის შემსუბუქების და გამკაცრების საკითხებს, მაგრამ არ შემოიფარგლება ამ შინაარსით.

დასჯადობა ერთგვარად კრებითი სახელწოდებაა, რომელიც მოიცავს როგორც ქმედების ზოგადად დასჯადად მიჩნევა-არმიჩნევის, ისე კონკრეტული ქმედების გამო, სასჯელის მოხდასთან დაკავშირებული საკითხების გარკვევას, კერძოდ: ა)განხორციელდება თუ არა პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა; ბ)რა სასჯელი დაეკისრება (სასჯელის სახე); გ)როგორ (რა ფორმით) მოიხდის ის სასჯელს და სხვა.

მაშასადამე, ტერმინი „დასჯადობა“ მოიცავს ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის გამოყენებასთან დაკავშირებული საკითხების გარკვევასაც.

აქედან გამომდინარე, სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლით დადგენილი წესი, ზუსტად ტერმინის „დასჯადობა“ მეშვეობით, მოიცავს არა მხოლოდ დანაშაულებრიობის და სასჯელის მომწესრიგებელ ნორმებს, არამედ ვრცელდება სხვა საკითხებზეც, მათ შორის, ხანდაზმულობის ვადებსა და პირობით მსჯავრზეც. კერძოდ, ამ ინსტიტუტებთან დაკავშირებით, მე-2 მუხლი ადგენს, რომ ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელი ნორმების გამოყენებისას, მოქმედებს უკუძალის აკრძალვის პრეზუმფცია, ანუ სამართალშემფარდებელმა უნდა გამოიყენოს დანაშაულის ჩადენის დროს მოქმედი კანონი.

16. სსკ მე-3 მუხლი, როგორც ეს სახელწოდებიდანაც გამომდინარეობს – „სისხლის სამართლის კანონის უკუძალა“, ეთმობა კანონის უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესიდან (მე-2 მუხლი) კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საგამონაკლისო შემთხვევების განსაზღვრას. ამ მუხლში, პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების გამოკლებით, კანონმდებელმა კონსტიტუციით მინიჭებული დისკრეციის ფარგლებში, განსაზღვრა პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ სისხლის სამართლის რომელ კანონს უნდა მიენიჭოს უკუძალა.

17. მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველ წინადადებაში კანონმდებელი ადგენს ორ შემთხვევას, როდესაც სს კანონს უნდა ჰქონდეს უკუძალა. ეს შემთხვევებია: თუ კანონი აუქმებს ქმედების დანაშაულებრიობას ან ამსუბუქებს სასჯელს. ე.ი. სისხლის სამართლის კანონს, მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების მიხედვით, მხოლოდ ასეთ შემთხვევებში აქვს უკუძალა. სსკ-ის მე-2 მუხლისა და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების ერთობლივად წაკითხვის შედეგად, დასახელებული ორი შემთხვევის გარდა, სს კანონს (მათ შორის, ხანდაზმულობის ვადების გაზრდის და პირობითი მსჯავრის დამძიმების შესახებ კანონებს) უკუძალა არა აქვს (ბუნებრივია, აქ არ ვეხებით უკუძალის დაშვების სხვა შემთხვევებს, რომლებიც გათვალისწინებულია მე-3 მუხლის დანარჩენი ნაწილებით).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ პირველი წინადადების მთავარი დანიშნულება არის უკუძალის მინიჭების საგამონაკლისო წესების დადგენა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ ნორმაში არის ორი წესი – როდის აქვს კანონს უკუძალა და როდის – არა. ზოგადად, კანონის დროში მოქმედებასთან დაკავშირებით, სხვა გადაწყვეტა არც არსებობს – ნორმას ან ენიჭება მის ძალაში შესვლამდე არსებული ურთიერთობების რეგულირების უნარი ან არა.

რადგან კანონის უკუძალასთან დაკავშირებით ორი არჩევანია, კანონმდებელს ჰქონდა შესაძლებლობა, განესაზღვრა მხოლოდ ის შემთხვევები, როდესაც სისხლის სამართლის კანონს ენიჭება უკუძალა, როგორც გამონაკლისი უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესიდან, რითაც ავტომატურად დანარჩენი შემთხვევების მიმართ გავრცელდებოდა კანონის უკუძალის აკრძალვა. ზუსტად ასეთია კანონმდებლისადმი კონსტიტუციის მოთხოვნაც. მას უნდა დაედგინა მხოლოდ ის შემთხვევები, როდესაც კანონს შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა. ამ შემთხვევაში სსკ-ში გვექნებოდა გამჭვირვალე რეგულირება ამავე კანონის უკუძალის მინიჭება-არმინიჭების საკითხის გადასაწყვეტად.

აქედან გამომდინარე, ლოგიკურია, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ურთიერთობებისათვის პირველი წინადადება საკმარისად ჩათვლილიყო კანონის დროში მოქმედების საკითხის გადასაწყვეტად, რადგან პასუხი გაცემულია ორივე კითხვაზე – როდის უნდა ჰქონდეს კანონს უკუძალა და როდის არა.

18. ამ ნორმატიულ წესრიგს არღვევს მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება. აქ კანონმდებელი აკონკრეტებს ორ შემთხვევას, როდესაც კანონს არ შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა, კერძოდ: თუ კანონი აწესებს ქმედების დანაშაულებრიობას ან ამკაცრებს სასჯელს. მაშასადამე, ეს ნორმა პირდაპირ მიუთითებს არა უკუძალის დაშვების შესაძლებლობებზე, როგორც ამას მე-3 მუხლის სახელწოდება მოითხოვს, არამედ უკუძალის აკრძალვის შემთხვევებზე. ამასთან, მას კანონის უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესისთვის შემოაქვს უკუძალის აკრძალვის სპეციალური, კონკრეტული შემთხვევები. ნორმის ასეთი ფორმულირება, ბუნებრივია, ავტომატურად არ იძლევა იმის ერთმნიშვნელოვნად მტკიცების შესაძლებლობას, რომ ამ ორი შემთხვევის გარდა, კანონს უკუძალა აქვს. თუმცა ნორმის სისტემური ანალიზი ამას არა თუ გამორიცხავს, არამედ პირიქით, ზუსტად ასეთი განმარტებისთვის იძლევა გონივრულ საფუძველს.

19. მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში მოცემულ შემთხვევებში კანონისთვის უკუძალის აკრძალვა ისედაც არის გათვალისწინებული სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლით და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადებით, იმ სხვაობით, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში აკრძალვის წრე დავიწროებულია. ის ეხება მხოლოდ ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესებას და სასჯელის გამკაცრებას. შესაბამისად, პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი სხვა კანონებისთვის, მათ შორის ხანდაზმულობის ვადის გაზრდის თუ პირობითი მსჯავრის გამკაცრების თაობაზე კანონებისთვის უკუძალის აკრძალვას ის არ მოიცავს.

ერთი შეხედვით, თავისთავად, ის რაც ამ წინადადებაში წერია, კონსტიტუციას არ ეწინააღმდეგება, რადგან კონსტიტუციაც კრძალავს სასჯელის დამამძიმებელი და დანაშაულებრიობის დამდგენი კანონისთვის უკუძალის მინიჭებას. თითქოს პრობლემა არც ის უნდა იყოს, რომ სადავო ნორმა არასრულად არეგულირებს კონსტიტუციით დაცული კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლებს, რადგან, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისთვის უკუძალის აკრძალვას (მათ შორის, ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის დამამძიმებელი კანონებისთვის) მოიცავს სსკ მე-2 მუხლი და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება. შესაბამისად, ამ საკითხების მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში სრულად გამეორების აუცილებლობის გარეშეც, კონსტიტუციით დაცული სფეროს ადეკვატური რეგულაცია სისხლის სამართლის კოდექსით ისედაც გათვალისწინებულია.

მაგრამ ასეთ ფონზე აბსოლუტურად გაუგებარი ხდება მეორე წინადადების შემოღების მოტივაცია. თუ ის ახალს არაფერს ამბობს და მხოლოდ ნაწილობრივ იმეორებს იმას, რაც ისედაც მოწესრიგებულია სისხლის სამართლის კოდექსით, მაშინ მისი არსებობა აზრს მოკლებული ხდება. ასეთ შემთხვევაში, გამოდის, რომ უკუძალის მინიჭება-არმინიჭების საკითხის გადაწყვეტისას სამართალშემფარდებელი მისი ფარგლებით შებოჭილი არ არის. ეს ვითარება გვაფიქრებინებს, რომ ამ ნორმის ერთადერთი დანიშნულება ზუსტად იმაშია, რომ ის ავიწროებს სისხლის სამართლის კანონის უკუძალის აკრძალვის სფეროს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მის არსებობას, მით უფრო წესიდან გამონაკლისების დამდგენ ნორმაში, არანაირი დატვირთვა არა აქვს.

20. როდესაც ზოგადი წესიდან გამონაკლისების დადგენა ხდება, მათზე ზოგადი წესის გავრცელებისთვის ადგილი აღარ რჩება. თუ გამონაკლის ურთიერთობებზე მოხდება ზოგადი წესის გავრცელება, ეს გამონაკლისი აღარ იქნება. ამიტომ ლოგიკურია, რომ, როდესაც კანონმდებელს შემოაქვს გამონაკლისები, ეს, იმავდროულად, ნიშნავს მის მიერ იმ ნების გამოხატვასაც, რომ ზოგადმა წესმა ამ შემთხვევებზე აღარ უნდა იმოქმედოს, გამონაკლისების ფარგლებში ზოგადი წესი ძალას კარგავს.

აქედან გამომდინარე, შეიძლება ვთქვათ, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში დადგენილია ორი წესი – პირველი ადგენს რომელ შემთხვევებში არა აქვს კანონს უკუძალა, ხოლო მეორე, მუხლის სახელწოდების, მიზანმიმართულების და დანიშნულებიდან გამომდინარე, გულისხმობს, რომ ყველა დანარჩენ შემთხვევაში კანონს უკუძალა აქვს. მაშასადამე, უკუძალის აკრძალვის სპეციალური შემთხვევების დაკონკრეტებით გამოირიცხება დანარჩენ შემთხვევებზე უკუძალის აკრძალვა. ანუ სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების მიღმა დარჩენილი ნორმები მე-2 წინადადების წყალობით უკუძალის აკრძალვის დაცვის გარეშე რჩებიან.

ამის საწინააღმდეგო არგუმენტად ვერ გამოდგება აპელირება კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნაზე, რომ კანონში უნდა იყოს მითითებული ისეთი შემთხვევები, როდესაც მას შეიძლება ჰქონდეს (და არა ეკრძალება) უკუძალა. მხოლოდ ის გარემოება, რომ კონსტიტუციის ეს ფორმალური მოთხოვნა შესრულებული არ არის და მასში პირდაპირ არ წერია, რომ ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელ დამამძიმებელ კანონს შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა, არ იძლევა იმის მტკიცების საშუალებას, რომ არ არსებობს კანონმდებლის ნება ასეთი კანონისთვის უკუძალის მინიჭების თაობაზე.

21. აუცილებლად გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოებაც: მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი ადგენს ორ წესს – როდის შეიძლება კანონს ჰქონდეს უკუძალა და როდის არა, ძირითადი სათქმელი მაინც არის კანონის უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესის ხაზგასმა. ასეთ ფონზე უფრო საგულისხმო ხდება სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების განსაკუთრებული დატვირთვა. როდესაც სისხლის სამართლის კოდექსში უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესის არსებობის პარალელურად, საგანგებოდ ხდება უკუძალის აკრძალვის სპეციალური ნორმის დამატებით შემოღება, თვალსაჩინო ხდება კანონმდებლის ნება ამის აუცილებლობასა და სპეციალურ მოტივაციასთან დაკავშირებით.

მაშასადამე, ზუსტად ის ფაქტი, რომ უკუძალის აკრძალვა დაუკავშირდა ორ კონკრეტულ შემთხვევას, იძლევა შესაძლებლობას, ნორმა გონივრულად განიმარტოს როგორც კანონმდებლის ნების გამოხატულება, უარი ეთქვა სისხლის სამართლის სფეროში უკუძალის აკრძალვის კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებზე. ყოველ შემთხვევაში, სამართალშემფარდებელს მე-3 მუხლის კონსტრუქცია, დანიშნულება, სახელწოდება აძლევს საკმარის საფუძველს ასეთი განმარტებისათვის. ამის შედეგი არის ის, რომ ხანდაზმულობის ვადების გაზრდისა და პირობითი მსჯავრის დამძიმების შესახებ კანონებს შეიძლება მიენიჭოს უკუძალა. ნორმის ასეთი წაკითხვა კი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

22. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მკაფიო ხდება სადავო ნორმით გამოწვეული პრობლემები. კერძოდ: მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი, როგორც დამოუკიდებლად, ისე მე-2 მუხლთან ერთად, იძლევა ურთიერთსაწინააღმდეგო, ურთიერთგამომრიცხავი დასკვნების გაკეთების შესაძლებლობას. მე-2 მუხლში და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველ წინადადებაში კანონმდებელი კრძალავს ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის დამამძიმებელი კანონისთვის უკუძალის მინიჭებას, ხოლო მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში, ავიწროებს რა უკუძალის აკრძალვის წრეს, გამორიცხავს ამავე შემთხვევებში უკუძალის აკრძალვას. ზუსტად ის გარემოება, რომ მეორე წინადადება ზოგადი წესის მხოლოდ ორი კონკრეტული შემთხვევის რეგულირებას ახდენს, აჩენს წინააღმდეგობას, როგორც მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის შიგნით, ისე მე-2 მუხლთან მიმართებითაც.

ასეთ ფონზე, შეიძლება ითქვას, არ არსებობს კანონმდებლის ცალსახა ნება სისხლის სამართლის კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლებთან დაკავშირებით. სამართალშემფარდებელს არა აქვს ერთმნიშვნელოვანი მითითება, როგორ უნდა მოიქცეს. თუ სამართალშემფარდებელი მიიჩნევს, რომ მეორე წინადადება მხოლოდ იმეორებს მე-2 მუხლს და მას დამოუკიდებელი მნიშვნელობა არა აქვს, მაშინ პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი არც ერთი კანონი არ უნდა გამოიყენოს უკუძალით. ხოლო თუ მიიჩნევს, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებას დამოუკიდებელი და სპეციალური დატვირთვა აქვს (ასეთი ლოგიკის საფუძვლიანობა ზემოთ დავასაბუთეთ), მაშინ, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამართალშემფარდებელს აქვს შესაძლებლობა, ნორმა კონსტიტუციის საწინააღმდეგო ვერსიით წაიკითხოს, გამოიყენოს და მისი ასეთი განმარტება კანონის (სისხლის სამართლის კოდექსი) შესაბამისი იქნება.

23. ნიშანდობლივია, რომ მხარეთა წარმომადგენლებსაც (როგორც მოსარჩელეს, ისე მოპასუხეს) არა აქვთ ცალსახა პოზიცია ნორმის განმარტებასთან დაკავშირებით. თითოეულმა მათგანმა სასამართლო სხდომაზე არაერთი განსხვავებული, მეტიც, ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრება გამოთქვა. კერძოდ: მოსარჩელეთა წარმომადგენლები გამორიცხავენ ნორმის ფართოდ განმარტების შესაძლებლობას (მასში პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი ყველა კანონის მოაზრებას). ამასთან, მათ არა აქვთ მყარი არგუმენტები იმასთან დაკავშირებით, ნორმა ცალსახად ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, თუ ის იძლევა არაერთგვაროვანი წაკითხვის შესაძლებლობას და მისი ბუნდოვანების გამოა არაკონსტიტუციური. ისინი, ერთი მხრივ, ნორმის გამოყენების პრაქტიკაზე დაყრდნობით, ასაბუთებენ რომ ის გამორიცხავს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისთვის (გარდა სასჯელის გამკაცრებისა და დანაშაულებრიობის დადგენისა) უკუძალის აკრძალვას, რის გამოც, ნორმა არაკონსტუტუციურია. თუმცა, მეორე მხრივ, ნორმის არაკონსტიტუციურობის მიზეზად ასახელებენ მის ბუნდოვანებას, რაც მათი აზრით, შემდეგში გამოიხატება : ა) ნორმა ხარვეზიანია, ის კონსტიტუციით დაცულ სფეროს სრულად არ არეგულირებს და სამართალშემფარდებელს აძლევს საკუთარი შეხედულებისამებრ გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. ბ) მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის ორივე წინადადება ურთიერთწინააღმდეგობრივია. პირველი წინადადების მიხედვით, პასუხისმგებლობის დამამძიმემებელ კანონს არ უნდა მიეცეს უკუძალა, მეორე წინადადების მიხედვით კი, მას შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა. ასეთი წინააღმდეგობა, მათი აზრით, აბნევს სამართალშემფარდებელს.

მოპასუხეთა წარმომადგენლები ნორმას ფართოდ განმარტავენ, მიიჩნევენ, რომ ის არ ეხება მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილს და სრულად მოიცავს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ სფეროს. თუმცა მათ არ უმტკიცებიათ, რომ ნორმა მხოლოდ ასე უნდა განიმარტოს. მეტიც, თავდაპირველად ისინი აღნიშნავდნენ, რომ კონსტიტუციაში მოცემული ტერმინი «პასუხისმგებლობა» ფართოა, ის მოიცავს სასჯელს და სასჯელი თავისი შინაარსით ვერ გაუტოლდება პასუხისმგებლობას. დასკვნით სიტყვაშიც ისინი არ გამორიცხავენ ნორმის ვიწროდ განმარტების შესაძლებლობას, თუმცა, მათი აზრით, ის, რაც ნორმაში წერია, კონსტიტუციას არ ეწინააღმდეგება და სამართალშემფარდებელმა კანონის ხარვეზი უნდა შეავსოს კონსტიტუციით და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით.

მიგვაჩნია, რომ მხარეთა არამყარი პოზიცია, არათანმიმდევრული არგუმენტაცია კიდევ უფრო თვალსაჩინოს ხდის ნორმის პრობლემატურობას მის განჭვრეტადობასთან დაკავშირებით.

24. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ნორმის განჭვრეტადობის შეფასებისთვის მნიშვნელოვანია მისი გამოყენების პრაქტიკის გაანალიზება.

ნიშანდობლივია, რომ საქმეში წარმოდგენილი სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის გამოყენების პრაქტიკა ასევე მიუთითებს მისი არაერთგვაროვნად წაკითხვის შესაძლებლობაზე.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ნორმის საფუძველზე კონსტიტუციის საწინააღმდეგო პრაქტიკის არსებობა, ერთმნიშვნელოვნად არ გულისხმობს ნორმის არაკონსტიტუციურობას, ისევე, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი პრაქტიკის განვითარება ყოველთვის ვერ გამოდგება ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცების ამომწურავ არგუმენტად.

კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, ნორმის განსაზღვრულობა არის იმ ხარისხის, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა. ბუნებრივია, აქ არ იგულისხმება, კანონის დარღვევის შედეგად, უფლებაში გადამეტებული ჩარევის შემთხვევები. ამ საკითხებზე მსჯელობა სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შემდეგ გარემოებას: როგორი პრაქტიკის შესაძლებლობას იძლევა ნორმა მისი გონივრული წაკითხვისას, იწვევს თუ არა ის კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს.

25. მოსარჩელე ელგუჯა საბაურის საქმეზე ყაზბეგის რაიონულმა სასამართლომ 2006 წლის 19 ივნისის განაჩენში აღნიშნა: „... მიმაჩნია, რომ დავით ღუდუშაურის ბრალდება შედგენილი სსკ-ის 143 მუხლის II ნაწილის „ა“ პუნქტით სწორად აქვს შედგენილი და იგი ცნობილ უნდა იქნეს დამნაშავედ მოცემული კვალიფიკაციით, საქმის მსველელობისას შეიცვალა ზ/ხსენებული მუხლის კვალიფიკაცია დამძიმების მიმართებით, ამდენად სსკ-ს მე-3 მუხლის თანახმად გამოყენებული უნდა იქნეს ძველი კანონი ...“.

მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ კანონს (როგორც სანქციის, ისე პირობითი მსჯავრის გამკაცრების თაობაზე კანონს) უკუძალა არ მიანიჭა, რთულია იმის მტკიცება, რომ მან კვალიფიკაციის დამძიმებაში იგულისხმა როგორც კონკრეტული მუხლით გათვალისწინებული სანქციის გამკაცრება, ისე პირობითი მსჯავრის გამოყენების პირობების დამძიმებაც. გადაწყვეტილებაში არაფერია ნათქვამი უშუალოდ პირობით მსჯავრთან დაკავშირებით მე-3 მუხლის გამოყენებაზე, არ არის შესაბამისი მოტივაცია. თუმცა, თუ დავუშვებთ, რომ სასამართლომ პირობითი მსჯავრის მიმართაც მე-3 მუხლზე დაყრდნობით გამოიყენა მსუბუქი კანონი (მოქმედ კანონს უკუძალა არ მიანიჭა), შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მე-3 მუხლში მოცემული ტერმინი «სასჯელი» ფართოდ განმარტა და მასში არა მხოლოდ კონკრეტული სასჯელის სახეები ან სანქციის გამკაცრება-შემსუბუქება იგულისხმა, არამედ პირობითი მსჯავრიც.

ნიშანდობლივია, რომ სააპელაციო სასამართლომ სრულად გაიზიარა პროკურატურის სააპელაციო საჩივარში მოყვანილი არგუმენტი და განაცხადა, რომ ყაზბეგის რაიონულ სასამართლოს პირობითი მსჯავრის გამოყენების უფლება არ ქონდა: „უსაფუძვლოა მოსამართლის მსჯელობა სსკ 63-64-ე მუხლებისთვის უკუძალის მინიჭების შესახებ, რადგან აღნიშნული ნორმები არიან ზოგადი ხასიათის, სსკ მე-3-ე მუხლი კი ეხება სისხლის სამართლის კერძო ნაწილის ნორმებს, რომლებიც ამსუბუქებენ ან ამკაცრებენ სასჯელს“ (თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2006 წლის 11 სექტემბრის განაჩენი).

უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნულ საქმეზე მიიღო დაუშვებლად ცნობის გადაწყვეტილება. მის განჩინებაში ვკითხულობთ: «რაც შეეხება მსჯავრდებულთათვის დანიშნულ სასჯელს, იგი სამართლიანია და საკასაციო პალატა ამ ნაწილშიც იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებებსა და დასკვნებს» (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის 14 იანვრის განჩინება №1013აპ). თავისთავად, საქმის დაუშვებლად ცნობის ფაქტით, უზენაესმა სასამართლომ მოახდინა იმის დეკლარირება, რომ სააპელაციო სასამართლოს პოზიცია, მათ შორის პირობითი მსჯავრის გამოყენების შესაძლებლობებთან დაკავშირებით, საკასაციო ინსტანციის მიერ დამკვიდრებულ პრაქტიკას შეესაბამებოდა.

მაშასადამე, სააპელაციო და უზენაეს სასამართლოებს მიაჩნიათ, რომ მე-3 მუხლით დაცულ სფეროს წარმოადგენს მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილი და შესაბამისად, პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელი ნორმები რჩება ამ მუხლით რეგულირების ფარგლებს გარეთ. ანუ სასამართლოები გამორიცხავენ სადავო ნორმის ფართოდ განმარტებას. როგორც ჩანს, ისინი ამ დროს არც მე-2 მუხლის გამოყენებას მიიჩნევენ შესაძლებლად, რადგან ასეთ შემთხვევაში გამოიყენებდნენ არა პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ ახალ კანონს, არამედ დანაშაულის ჩადენის დროს მოქმედ მსუბუქ კანონს, რაც მათ არ გაუკეთებიათ. ამ გადაწყვეტილებების მართლზომიერების მტკიცებისთვის შესაძლოა გამოდგეს შემდეგი ლოგიკა: ის გარემოება, რომ პირობით მსჯავრზე მე-3 მუხლში პირდაპირი პასუხი არ არის, არ ნიშნავს იმას, რომ მე-3 მუხლი ამ საკითხზე გავლენას არ ახდენს. ვინაიდან მე-3 მუხლის პირველ ნაწილში, როგორც ზოგადი წესიდან გამონაკლისების დამდგენ ნორმაში, კანონმდებელი მხოლოდ დანაშაულებრიობის დაწესებით და სასჯელის გამკაცრებით შემოფარგლავს უკუძალის აკრძალვას, ეს განაპირობებს იმას, რომ დანარჩენი სფერო ასეთი პირობით დაცული არ არის და მასზე შესაძლებელია უკუძალის გავრცელება.

რამდენად ასეთი ან სხვგვარი იყო სასამართლოს მოტივაცია, ამის ერთმნიშვნელოვნად მტკიცება რთულია, მით უფრო, რომ თავად გადაწყვეტილებებში ამის თაობაზე არაფერია ნათქვამი. შეგვიძლია მხოლოდ სადავო ნორმით მოცემული შესაძლებლობების ფარგლებში გამოვთქვათ ვარაუდები.

მოგელი ტყებუჩავას საქმეში, როგორც რაიონულმა, ისე სააპელაციო სასამართლომ ხანდაზმულობის ვადის გაზრდის თაობაზე კანონს მიანიჭეს უკუძალა ისე, რომ არ დაყრდნობიან სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლს და საერთოდ არც უმსჯელიათ ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელ კანონზე სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის გავრცელების შესაძლებლობაზე.

მოცემულ შემთხვევაშიც გაუგებარია სასამართლოების მოტივაცია. თუ მათ ჩათვალეს, რომ ეს საკითხი არ შედის მე-3 მუხლით დაცულ სფეროში, მაშინ უნდა გამოეყენებინათ მე-2 მუხლით დადგენილი უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესი. მაგრამ მათ ეს არ გაუკეთებიათ, გამოიყენეს ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელი ახალი და არა დანაშაულის ჩადენის დროს მოქმედი ნორმა.

მიუხედავად იმისა, რომ საქმის მასალებში არ არის კონკრეტული გადაწყვეტილებები ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ ამავე ვადების გაზრდის მომწესრიგებელ ნორმებზე კანონის დროში მოქმედების წესის გამოყენებაზე (მოცემული საქმე ეხება ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვამდე ამ ვადის გაზრდის თაობაზე კანონის უკუძალით გამოყენებას), ზემოდასახელებული გადაწყვეტილებების მიხედვით, შეიძლება დავასკვნათ, რომ საერთოდ, ხანდაზმულობის ვადებთან დაკავშირებით, სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციების დამოკიდებულება ისეთივე იქნება, როგორიც აქვთ პირობით მსჯავრზე. გადაწყვეტილებებში არის ზოგადი მიდგომა იმასთან დაკავშირებით, რომ მე-3 მუხლის გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილთან მიმართებით, რაც ნიშნავს იმას, რომ მე-3 მუხლი ვერ გავრცელდება ზოგადი ნაწილის ვერც ერთ, მათ შორის, ვერც ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელ ნორმებზე.

26. სასამართლო პრაქტიკასთან დაკავშირებით საინტერესოა მხარეთა მოსაზრებები. მოსარჩელეებს მიაჩნიათ, რომ სააპელაციო და უზენაესი სასამართლოების გადაწყვეტილებები, მართალია, კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება, მაგრამ სრულ შესაბამისობაშია სადავო ნორმასთან. კანონი მათ ასეთი გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას აძლევდა. სხვა საკითხია, რომ სასამართლოს ამ დროს კონსტიტუციით უნდა ეხელმძღვანელა. ასე მაგალითად, საბაურის წარმომადგენელს მიაჩნია, რომ პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება კონსტიტუციის შესაბამისია მხოლოდ იმიტომ, რომ სასამართლო უშუალოდ კონსტიტუციას დაეყრდნო. ხოლო მოპასუხე მხარის წარმომადგენლებს სასამართლოს ასეთი პრაქტიკის დამკვიდრების მიზეზად არ მიაჩნიათ სადავო ნორმა, ისინი თავად პრაქტიკის კანონიერებას მიიჩნევენ საეჭვოდ, რადგან, მათი აზრით, სადავო ნორმა ფართოდ უნდა განმარტებულიყო.

27. პრაქტიკის ანალიზი მიუთითებს სადავო ნორმის გამოყენების შემდეგ პრობლემებზე:

1) არ არის ცალსახა პოზიცია ნორმის განმარტების ფარგლებთან დაკავშირებით: მართალია, არსებობს სადავო ნორმის სისხლის სამართლის კოდექსის ზოგად ნაწილზე გავრცელების პრეცედენტი (საბაურის საქმეზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება), თუმცა, სააპელაციო და უზენაესი სასამართლოები არაორაზროვნად განმარტავენ, რომ მე-3 მუხლით დაცული სფერო არის მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილი, რაც გულისხმობს იმას, რომ ისინი გამორიცხავენ ნორმის ფართოდ განმარტების შესაძლებლობას. დამაფიქრებელია, რომ ასეთია საკასაციო ინსტანციის პოზიცია. ეს ნიშნავს მომავალში პრაქტიკის ზუსტად ასე განვითარების გარდუვალობას. ნიშანდობლივია, რომ უზენაესი სასამართლოს ეს პრაქტიკა ეხება ზოგად საკითხს. საქმე გვაქვს ზოგადი წესის გამოყენების, მისი განმარტების ფარგლების თაობაზე საერთო მიდგომის ჩამოყალიბებასთან, რაც განაპირობებს ნორმის ერთგვაროვან გამოყენებას ყველა ანალოგიურ შემთხვევაში.

2) არსებული პრაქტიკა მიუთითებს აგრეთვე გაურკვევლობაზე იმასთან დაკავშირებით, რა შემთხვევებში არ უნდა მიეცეს სისხლის სამართლის კანონს უკუძალა - მე-2 მუხლით თუ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებით დადგენილ ფარგლებში.

3) სადავო ნორმის გამოყენებისას, სამართალშემფარდებელმა გადაწყვეტილება უშუალოდ კონსტიტუციაზე დაყრდნობით თუ არ მიიღო, მას უწევს არჩევანის გაკეთება სადავო ნორმის აზრს მოკლებულ დებულებად გამოცხადებასა და იმ კანონისათვის უკუძალის მინიჭებას შორის, რომლისთვისაც უკუძალის მინიჭება აკრძალულია კონსტიტუციით.

მიგვაჩნია, რომ ისეთი საკანონმდებლო რეგულაცია, რომელიც სამართალგამოყენებისას იწვევს უფლების დარღვევის რისკს, ეწინააღმდეგება კანონის სიზუსტისა და გამჭვირვალობის მოთხოვნას.

28. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება შემდეგი დასკვნების გამოტანა :

სადავო ნორმა იძლევა მისი არაერთგვაროვნად განმარტების შესაძლებლობას. მისი წაკითხვის თითოეული ვერსია გონივრულია და არსებობის უფლება აქვს. ამასთან, არც ერთი ვერსია არ არის ცალსახად მავალებელი სამართალშემფარდებლისთვის, რომ ნორმა ზუსტად და მხოლოდ ასე განმარტოს (გამოიყენოს). შესაბამისად, კანონმდებელი მკაფიოდ არ უდგენს, არ აძლევს საკმარისად ცხად და ზუსტ მითითებებს სამართალშემფარდებელს, როგორ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი, რითაც აძლევს გადაწყვეტილების საკუთარი შეხედულებისამებრ მიღების შესაძლებლობას.

ნიშანდობლივია, რომ არც იმ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე, როდესაც ნორმის არასათანადო სიზუსტე შეიძლება შეივსოს სასამართლო პრაქტიკაში მისი გონივრული განმარტების გზით, რითაც ნორმა საბოლოოდ კანონის ხარისხის მოთხოვნებს დააკმაყოფილებდა. მოცემულ შემთხვევაში, არ არის განჭვრეტადობის საკმარისი დონე არამკაფიო ნორმის სასამართლო პრაქტიკის მეშვეობით ერთგვაროვანი სრულყოფილი განმარტებისთვის. არსებული სასამართლო პრაქტიკა ნორმის ხელმისაწვდომობის საეჭვოობის პრობლემას არა თუ ხსნის, არამედ პირიქით, კიდევ უფრო თვალსაჩინოს ხდის მას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნორმა ვერ აკმაყოფილებს განჭვრეტადობისა და ხელმისაწვდომობის მოთხოვნებს. იურიდიული მეთოდოლოგიით გონივრული განმარტების შედეგად, მისი წაკითხვის ერთი ვერსია ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

30.წინამდებარე არგუმენტაციიდან გამოიკვეთა, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პრობლემატურობას განაპირობებს მე-2 წინადადება. ამ წინადადების გარეშე, მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება საკმარისია კანონის დროში მოქმედების საკითხების (როგორც უკუძალის აკრძალვის, ისე – უკუძალის მინიჭების საკითხების) საქართველოს კონტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადების შესაბამისად მოწესრიგებისთვის.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

ქეთევან ერემაძე