კოლეგიის შემადგენლობა:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

ვახტანგ გვარამია – წევრი;

ქეთევან ერემაძე - წევრი;

ბესარიონ ზოიძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

სხდომის მდივანი: ლილი სხირტლაძე.

საქმის დასახელება: „საქართველოს სახალხო დამცველი, საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაური და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”.

დავის საგანი: საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მეორე წინადადებასთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელის - საქართველოს სახალხო დამცველის წარმომადგენლები გიორგი მშვენიერაძე, ვახტანგ მენაბდე და თამარ ჭარბაძე; მოსარჩელე ელგუჯა საბაურის წარმომადგენლები რუსუდან მჭედლიშვილი და არჩილ ჩოფიკაშვილი; მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები _ ბათარ ჩანქსელიანი და ლევან კასრაძე; სპეციალისტი _ თინათინ წერეთლის სახელმწიფოსა და სამართლის ინსტიტუტის სამეცნიერო საბჭოს თავმჯდომარე, პროფესორი ოთარ გამყრელიძე.

I

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 30 მაისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №428) მიმართა საქართველოს სახალხო დამცველმა. 2008 წლის 13 თებერვალს კი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №447) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაურმა, ხოლო 2008 წლის 24 ივლისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №459) - რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანიამ.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ განმწესრიგებელი სხდომის 2007 წლის 29 ოქტომბრის საოქმო ჩანაწერის საფუძველზე არსებითად განსახილველად მიიღო საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელი (№428). 2008 წლის 24 აპრილის საოქმო ჩანაწერით, არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული აგრეთვე საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაურის კონსტიტუციური სარჩელი (№447) და დავის საგნის იდენტურობის გამო, საკონსტიტუციო სასამართლოში ერთობლივად არსებითად განხილვის მიზნით, ერთ საქმედ გაერთიანდა 428-ე ნომრით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელთან. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ 2008 წლის 5 ნოემბრის საოქმო ჩანაწერით არსებითად განსახილველად მიიღო რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანიას კონსტიტუციური სარჩელი და ერთ საქმედ გააერთიანა 428-ე და 447-ე ნომრებით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელებთან მათი ერთობლივად არსებითი განხილვის მიზნით.

3. 428-ე ნომრით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელში კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძვლად მითითებულია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ” ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ბ” ქვეპუნქტი და „სახალხო დამცველის შესახებ” სქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის „ი” ქვეპუნქტი. 447-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძვლად მითითებულია საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ” ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე” ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-10 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-16 მუხლი. 459-ე ნომრით რეგისტრირებულ კონსტიტუციურ სარჩელში კონსტიტუციური სარჩელის შემოტანის საფუძვლად მითითებულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-6 მუხლი, 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ” ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა” ქვეპუნქტი და მე-2 პუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი, მე-10 მუხლის პირველი პუნქტი და მე-16 მუხლი.

4. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის სადავო პირველი ნაწილი შემდეგი შინაარსისაა: „სისხლის სამართლის კანონს, რომელიც აუქმებს ქმედების დანაშაულებრიობას, ან ამსუბუქებს სასჯელს აქვს უკუძალა. სისხლის სამართლის კანონს, რომელიც აწესებს ქმედების დანაშაულებრიობას, ან ამკაცრებს სასჯელს უკუძალა არა აქვს.” სამივე მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებას, რომლის თანახმადაც, „კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს”.

5. 428-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელიდან ირკვევა, რომ საქართველოს სახალხო დამცველს მიმართა მოქალაქე მოგელი ტყებუჩავამ, რომელმაც მართლსაწინააღმდეგო ქმედება ჩაიდინა 2000 წლის 5 მაისს. იმ დროს მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსის თანახმად, მის მიერ ჩადენილი ქმედებისთვის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის ხანდაზმულობის ვადად დადგენილი იყო 5 წელი. მოგელი ტყებუჩავას ბრალი წაუყენეს 2006 წლის 20 იანვარს, რადგან იმ დროს მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსი იგივე დანაშაულისთვის ადგენდა 6 წლიან ხანდაზმულობის ვადას და ბრალის წაყენების მომენტისთვის დანაშაულის ჩადენიდან გასული იყო 5 წელი, 7 თვე და 15 დღე. მოსარჩელის აზრით, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადება უშვებს კანონებისთვის უკუძალის მინიჭებას მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ კანონი ამსუბუქებს ან აუქმებს პასუხისმგებლობას. სადავო ნორმის ფორმულირება მოსარჩელისთვის იმას ნიშნავს, რომ, თუ სისხლის სამართლის კანონი არ აწესებს ქმედების დანაშაულებრიობას ან არ ამკაცრებს სასჯელს, შესაძლებელია უკუძალის მატარებელი იყოს. შესაბამისად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა ავიწროებს მოქალაქის კონსტიტუციურ უფლებას, იმაზე მეტად, ვიდრე ეს კონსტიტუციითაა დასაშვები.

6. 447-ე ნომრით რეგისტრირებული კონსტიტუციური სარჩელიდან ირკვევა, რომ მოსარჩელეს ყაზბეგის რაიონული სასამართლოს 2006 წლის 19 ივნისის გამამტყუნებელი განაჩენით, 2004 წლის 19 სექტემბერს მომხდარი სისხლის სამართლის კოდექსის 143-ე მუხლის მე-2 ნაწილის „ა” ქვეპუნქტით გათვალისწინებული დანაშაულისათვის სასჯელად დაენიშნა 3 წლით თავისუფლების აღკვეთა. დანაშაულის ჩადენის დროისთვის მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსის 63-ე-64-ე მუხლების თანახმად აღნიშნული სასჯელი მოსარჩელეს ჩაეთვალა პირობით. 2006 წლის 11 სექტემბრის განაჩენით, სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატამ დაადგინა, რომ უნდა ყოფილიყო გამოყენებული სისხლის სამართლის კოდექსის 63-64-ე მუხლების ის რედაქცია, რომელიც მართლსაწინააღმდეგო ქმედების ჩადენის შემდეგ იქნა მიღებული და შესაბამისად, მოსარჩელეს პირობითი მსჯავრის ნაცვლად, შეეფარდა თავისუფლების აღკვეთა სამი წლის ვადით. მოსარჩელის მოსაზრებით, ამით სასამართლომ აღნიშნულ ნორმებს მიანიჭა უკუძალა, რისი საფუძველიც მისცა სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის ამჟამად მოქმედმა რედაქციამ.

7. 549-ე კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანიას ბრალი ედება 1992 წლის 10 ივნისს მომხდარ ყაჩაღურ თავდასხმაში. საქმეზე წინასწარი გამოძიება დაიწყო 2004 წლის 29 მარტს. დანაშაულის ჩადენის მომენტში მოქმედი 1960 წლის სისხლის სამართლის კოდექსი მოსარჩელის მიმართ ბრალად შერაცხული ქმედებისთვის ადგენდა სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემის 10 წლიან ხანდაზმულობის ვადას, ხოლო გამოძიების დაწყების მომენტში მოქმედი სისხლის სამართლის კოდექსით, იმავე დანაშაულისთვის ხანდაზმულობის ვადად განისაზღვრა 25 წელი. მოსარჩელის აზრით, მის მიმართ რომ გამოეყენებინათ დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენის დროს მოქმედი კანონი, 10 წლიანი ვადის გასვლის შემდეგ ვერ მოხდებოდა მისი მიცემა სისხლის სამართლის პასუხისგებაში, ანუ ძველი კანონით დადგენილი იყო უფრო მსუბუქი პასუხისმგებლობა. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მოთხოვნათა შესაბამისად კი, უნდა ყოფილიყო გამოყენებული ის კანონი, რომელიც ამსუბუქებს პასუხისმგებლობას. კონსტიტუციური მოთხოვნის საწინააღმდეგოდ, სადავო ნორმა არ იძლევა იმის საშუალებას, რომ სასამართლომ მოსარჩელის მიმართ გამოიყენოს დანაშაულის ჩადენის დროს არსებული ხანდაზმულობის ვადები და გაათავისუფლოს ის პასუხისმგებლობისგან. სადავო ნორმა უზრუნველყოფს მხოლოდ იმას, რომ ქმედების ჩადენის შემდეგ დანაშაულებრიობის დაწესებისას და სასჯელის გამკაცრებისას არ მიენიჭება კანონს უკუძალა. ყველა სხვა შემთხვევაში კი, მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმის საფუძველზე კანონს აქვს უკუძალა, მიუხედავად იმ გარემოებისა, ის სხვაგვარად აუმჯობესებს თუ აუარესებს დამნაშავის მდგომარეობას.

8. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის არსებითი განხილვის სხდომები გაიმართა 2009 წლის 26, 27 თებერვალს და 6 მარტს. ვილერ წოწორიამ, რომელსაც სურდა დაეცვა მოსარჩელე ზვიად მანიას ინტერესები, არსებითი განხილვის სხდომაზე ვერ წარმოადგინა ძალაში მყოფი მინდობილობა და შესაბამისად, ვერ განახორციელა მხარის უფლებამოსილებები საკონსტიტუციო სასამართლოს წინაშე.

9. საქართველოს სახალხო დამცველის წარმომადგენელმა გიორგი მშვენიერაძემ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველ წინადადებაზე დაყრდნობით განაცხადა, რომ აღნიშნული ნორმით დაცულ სფეროს განეკუთვნება მხოლოდ ის კანონები, რომლითაც განისაზღვრება ქმედების სამართალდარღვევითი ხასიათი და მათ გამო პასუხისმგებლობა. აქ იგულისხმება მატერიალური და არა პროცესუალური კანონმდებლობა, თუმცა გადამწყვეტია ის ფაქტი, ადგენს თუ არა ნორმა შინაარსობრივად რაიმე ქმედების მართლწინააღმდეგობას და მათ გამო პასუხისმგებლობას. აღნიშნულ სფეროში კონსტიტუცია უშვებს მხოლოდ ორ გამონაკლისს: თუ კანონი ამსუბუქებს ან აუქმებს პასუხისმგებლობას, მას მიენიჭება უკუძალა. ყველა სხვა შემთხვევაში, კონსტიტუციამ აკრძალა კანონისთვის უკუძალის მინიჭება, თუნდაც ახალი კანონი საერთოდ არ ცვლიდეს პირის სამართლებრივ მდგომარეობას. მოსამართლის კითხვის პასუხად, გ. მშვენიერაძემ განაცხადა, რომ „პასუხისმგებლობის გაუქმებაში” იგულისხმება არა ზოგადად ქმდების დასჯადობის გაუქმება, არამედ კონკრეტული პირის მიმართ პასუხისმგებლობის გაუქმებაც.

ისევე როგორც სხვა მოსარჩელეებმა, სახალხო დამცველის წარმომადგენელმა ყურადღება გაამახვილა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტში გამოყენებულ ტერმინ „პასუხისმგებლობაზე“, რომელიც მისი აზრით, არის უფრო ფართო, ვიდრე სასჯელის ცნება და მოიცავს პასუხისმგებლობისგან განთავისუფლების სხვა საკითხებსაც. მოსარჩელის წარმომადგენელმა მიუთითა, რომ თავად სისხლის სამართლის კოდექსი განასხვავებს პასუხისმგებლობას და სასჯელს, და მათგან განთავისუფლების განსხვავებულ საფუძვლებს ითვალისწინებს.

აღნიშნულზე დაყრდნობით, სახალხო დამცველის წარმომადგენელმა განმარტა, რომ საქართველოს კონსტიტუცია, ადამიანის უფლებათა სხვა საერთაშორისო აქტებისგან (ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპის კონვენცია, სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა საერთაშორისო პაქტი) განსხვავებით, არეგულირებს არა მხოლოდ ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესებისას და სასჯელის გამკაცრებისას კანონისთვის უკუძალის მინიჭების, არამედ აგრეთვე პირის მდგომარეობის სხვაგვარად გაუარესების საკითხსაც. სადავო ნორმა ღიად ტოვებს სისხლის სამართლის კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საკითხს, როდესაც კანონი არ ეხება ქმედების დანაშაულებრიობას ან დასჯადობას, მაგრამ სხვაგვარად აუარესებს პირის მდგომარეობას. ვინაიდან სადავო ნორმა იყენებს ორ საფუძველს „დანაშაულებრიობას“ და „სასჯელს“, რჩება გარკვეული სივრცე, რომელზეც უკუძალის აკრძალვა არ ვრცელდება. სწორედ იმის გამო, რომ ნორმა ტოვებს ამ შუალედს, მოსარჩელის აზრით, ის არის ბუნდოვანი, რაც წამოჭრის ნორმის განმარტების საკითხს. მოსარჩელის წარმომადგენლის აზრით, უკუძალის საკითხის გადასაწყვეტად სააპელაციო სასამართლოს შეეძლო გამოეყენებინა პირდაპირ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი და „ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონი. თუმცაღა ფაქტია, რომ საერთო სასამართლოებში დამკვიდრებულია არასწორი პრაქტიკა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მოთხოვნებიდან გამომდინარე, მას მიაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რამდენად არის დამკვიდრებული ერთგვაროვანი პრაქტიკა სადავო ნორმასთან დაკავშირებით და თუ ეს პრაქტიკა უფლებაშემლახავია, გააუქმოს სადავო ნორმა.

რაც შეეხება საკითხს, ხვდება თუ არა სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან განთვისუფლების ხანდაზმულობის ვადა 42-ე მუხლის მე-5 პუქნტში გამოყენებული „პასუხისმგებლობის“ ცნების ქვეშ, გ. მშვენიერაძემ განაცხადა, რომ პასუხისმგებლობა მოიცავს თავის თავში ხანდაზმულობის ვადასაც, რადგან ხანდაზმულობის ვადა ზოგადად აუმჯობესებს პირის მდგომარეობას. შესაბამისად, ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემთხვევაში პასუხისმგებლობის დაკისრება არ უნდა მოხდეს. ხანდაზმულობის ვადის გაზრდაც, კანონისთვის უკუძალის მინიჭების გზით, პირდაპირ ეწინააღმდეება კონსტიტუციას. ამასთან, მოსარჩელის წარმომადგენელმა ვ. მენაბდემ განაცხადა, რომ სამართლებრივი თვალსაზრისით, მნიშვნელობა არ აქვს ახალი კანონით უკვე ამოწურული ხანდაზმულობის ვადის აღდგენა ხდება, თუ ხანდაზმულობის ვადა მაშინ იზრდება, როცა ძველი კანონით დადგენილი ვადა ჯერ კიდევ არ არის გასული.

სადავო ნორმის ნამდვილ აზრზე მსჯელობისას, მოსარჩელემ მიუთითა სადავო ნორმაში განხორციელებულ ცვლილებაზე. მისი აზრით, სადავო ნორმიდან სიტყვების ამოღებით „ან სხვაგვარად აუარესებს დამნაშავის მდგომარეობას“ „სახელწიფომ ხაზი გაუსვა რომ უკუქმედითი ძალა ექნებოდა ყველა აქტს, თუ ის არ დააწესებდა ქმედების დანაშაულებრიობას ან არ დაამძიმებდა სასჯელს“.

სახალხო დამცველის წარმომადგენელმა შეამცირა სასარჩელო მოთხოვნა სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველ წინადადებასთან მიმართებით. ერთი მხრივ მან განაცხადა, რომ მოცემულ დავაში არ იდგა საკითხი შემცირებული ხანდაზმულობის ვადების დამდგენ კანონს უნდა მინიჭებოდა თუ არა უკუძალა, იმისთვის რომ შემოწმებულიყო მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების კონსტიტუციურობა. ამასთან დასკვნით სიტყვაში მან აღნიშნა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი, ზოგადად, კრძალავს დაცულ სფეროში კანონისთვის უკუძალის მინიჭებას, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც კანონი აუქმებს ან ამსუბუქებს პასუხისმგებლობას. თუმცა ამ შემთხვევაშიც, კონსტიტუცია მხოლოდ უკუძალის მინიჭების შესაძლებლობას იძლევა, და იმპერატიულად არ მოითხოვს, რომ შემამსუბუქებელ ან გამაუქმებელ კანონებს მიენიჭოთ უკუძალა. ეს კანონმდებლის გადასაწყვეტია.

10. მოსარჩელე ელგუჯა საბაურის წარმომადგენელმა ა. ჩოფიკაშვილმა დამატებით ყურადღება გაამახვილა სააპელაციო სასამართლოს მოტივაციაზე, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლი ეხება მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილის ნორმებს. ვინაიდან 63-ე მუხლი, რომელშიც მოცემულია პირობით მსჯავრთან დაკავშირებული რეგულირება, კერძო ნაწილში არ იყო, მას მიენიჭა უკუძალა. ა. ჩოფიკაშვილის აზრით, ამგვარი განმარტების საშუალებას, რაც უკვე დამკვიდრებული პრაქტიკაა, იძლევა სადავო ნორმის დღეს მოქმედი რედაქცია. ა. ჩოფიკაშვილის მტკიცებით, სასჯელის სახეები განსაზღვრულია სისხლის სამართლის კოდექსის მე-40 მუხლით და პირობითი მსაჯავრი მათ არ განეკუთვნება. კონკრეტული დანაშაულისთვის გამოსაყენებელი სასჯელები კი დგინდება სისხლის სამართლის კერძო ნაწილით. ამის გამო, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმის აპელირება „სასჯელზე“ სააპელაციო სასამართლოს საფუძველს აძლევდა, რომ მე-3 მუხლი მხოლოდ კერძო ნაწილის ნორმების მიმართ გამოეყენებინა და ახალი კანონით პირობითი მსჯავრის დანიშვნის კრიტერიუმების გამკაცრების შემთხვევაში, მიენიჭებინა მისთვის უკუძალა. დასკვნით სიტყვაში ელგუჯა საბაურის წარმომადგენელმა გაიმეორა, რომ სადავო ნორმა მხოლოდ სასჯელის დაწესების ან დამძიმების შემთხვევაში კრძალავს კანონის უკუძალას, რაც, მოსარჩელის აზრით, ნიშნავს, რომ სხვა შემთხვევაში, სისხლის სამართლის კანონს ენიჭება უკუძალა.

ელგუჯა საბაურის წარმომადგენელის მტკიცებით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული „პასუხისმგებლობის“ ცნება, სადავო ნორმისაგან განსხვავებით, მოიცავს პირობით მსჯავრს. შესაბამისად, კონსტიტუციით დადგენილ ფართო უფლებას, პირი დაცული იყოს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისთვის უკუძალის მინიჭებისგან, სადავო ნორმა ავიწროებს, რის გამოც ის ხარვეზიანია და წინააღმდეგობაში მოდის კონსტიტუციასთან. ა. ჩოფიკაშვილმა განაცხადა, რომ კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება თავად ის, რაც წერია სადავო ნორმაში, მისი ნამდვილი აზრის და გამოყენების პრაქტიკის გათვალისწინებით.

იმ მტკიცების პასუხად, რომ ნორმა კონსტიტუციურია, თუმცა სამოსამართლო პრაქტიკაა არასწორი, ელგუჯა საბაურის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის ეს არ არის გასათვალისწინებელი გარემოება, ვინაიდან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, გაითვალისწინოს სადავო ნორმის გამოყენების პრაქტიკა, ანუ განსახილველ შემთხვევაში ის, თუ როგორ განიმარტება ნორმა საერთო სასამართლოების მიერ. მოსარჩელის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ „ამ ნორმის არაკონსტიტუციურობისთვის მარტო ისიც კი კმარა, რომ მისი მეშვეობით არასწორი სამოსამართლო პრაქტიკა დაინერგა“.

11. მოპასუხის წარმომადგენელთა განცხადებით, იმისთვის, რომ სამართლებრივმა ნორმამ იქონიოს უკუძალა ამა თუ იმ სამართლებრივი ურთიერთობის მიმართ, საჭიროა ეს სამართლებრივი ურთიერთობა რეალურად არსებობდეს. უკუძალის აღნიშნულ განმარტებაზე დაყრდნობით, მოპასუხე მიუთითებს, რომ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლების ხანდაზმულობის ვადის შესახებ კანონი არეგულირებს ერთადერთ სამართლებრივ ურთიერთობას, რასაც პირის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლება ეწოდება. პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება ხდება ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვის შედეგად. როდესაც ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვამდე კანონით ხდება ამ ვადის გაზრდა, ძველი ნორმით დარეგულირებული ურთიერთობა საერთოდ არ არის სახეზე და შესაბამისად, აქ კანონის უკუძალას საერთოდ არ აქვს ადგილი. მოპასუხის წარმომადგენლები ამ შემთხვევას განასხვავებენ სიტუაციისგან, როდესაც ხდება უკვე ამოწურული ხანდაზმულობის ვადის აღდგენა. ამ შემთხვევაში, მათი აზრით, ადგილი აქვს უკუძალას და მისი აღდგენა იქნებოდა როგორც კონსტიტუციის, ისე სადავო ნორმის დარღვევა. თუმცა ამგვარ შემთხვევას არ ჰქონდა ადგილი არც სახალხო დამცველის მიერ მოყვანილი მოგელი ტყებუჩავას და არც ზვიად მანიას შემთხვევაში. შესაბამისად, მე-3 მუხლის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნა ხანდაზმულობის ვადის გაზრდის შემთხვევასთან მიმართებით, მოპასუხეს უსაფუძვლოდ მიაჩნია.

მოპასუხის წარმომადგენელმა ლ. კასრაძემ განაცხადა, რომ ამოწურული ხანდაზმულობის ვადის აღდგენა არ წარმოადგენს სადავო ნორმით გათვალისწინებულ დანაშაულებრიობის დაწესებას ან სასჯელის გამკაცრებას, მაგრამ მაინც ხვდება სადავო ნორმაში. ეს უკანასკნელი იმგვარად უნდა იქნეს გამოყენებული საერთო სასამართლოების მიერ, ნორმის მიზნიდან, სისხლის სამართალწარმოების ზოგადი პრინციპებიდან, კონსტიტუციასთან და საერთაშორისო სამართალთან მისი შესაბამისობიდან გამომდინარე, რომ გავრცელდეს ზოგადად პასუხისმგებლობაზე და მოიცვას ის ურთიერთობებიც, რაც „კლასიკური გაგებით“ დანაშაულებრიობის და სასჯელის მიღმა რჩება. განსაკუთრებით, ყურადღება იქნა გამახვილებული ზოგად პრინციპზე, რომ მოსამართლემ კანონის და შინაგანი რწმენის საფუძველზე, მინიმალური პასუხისმგებლობა უნდა მიუზღოს პირს და სადავო ნორმა ამ პრინციპის გამოყენებით უნდა განმარტოს.

რაც შეეხება პირობით მსჯავრს, მოპასუხე მხარის მიერ წარმოდგენილი დაკვნითი სიტყვის თანახმად, ის ხვდება სადავო ნორმის ტერმინ “სასჯელში”, რამდენადაც გამოიყენება გამამტყუნებელი განაჩენის საფუძველზე, იწვევს ნასამართლობას და გულისხმობს მთელ რიგ შეზღუდვებს. ელგუჯა საბაურის წარმომადგენლის არგუმენტის პასუხად, მოპასუხის წარმომადგენელმა მიუთითა, რომ ძირითადი და დამატებითი სასჯელები, პირობითი სასჯელის მსგავსად, აგრეთვე არ არის სასჯელთა ჩამონათვალში (მე-40, 82-ე და 107³ მუხლებში), მაგრამ ისინი მაინც წარმოადგენენ სასჯელებს. პირობითი მსჯავრის პირობების გამკაცრების შემთხვევაში ადგილი აქვს „სასჯელის გამკაცრებას“ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მიზნებისთვის. შესაბამისად, სააპელაციო სასამართლოს ისე უნდა გამოეყენებინა კანონი, როგორც ეს პირველი ინსტანციის სასამართლომ გააკეთა, რადგან სადავო ნორმა სხვაგვარად მოქმედების საშუალებას არ იძლეოდა.

იმასთან დაკავშირებით, „დანაშაულებრიობა“ და „სასჯელი“ თუ გულისხმობს იმასაც, კონკრეტული პირის მიმართ რა ჩაითვლება „დანაშაულებრივ“ და „დასჯად“ ქმედებებად, მოპასუხის წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ მთლიანად სისხლის სამართალი, არის in personam, ad hominem სამართალი. აქედან გამომდინარე, სადავო ნორმის ტერმინი „დანაშაულებრიობა“ უნდა განიმარტოს ისე, რომ მოიცვას არა მხოლოდ კოდექსის კერძო ნაწილში მოცემული დანაშაულის ნიშნების არსებობა-არარსებობა ზოგადად, არამედ კონკრეტული სამართალდამრღვევი პირის შემთხვევაში მის მიმართ გამოსაყენებელი ყველა სისხლისსამართლებრივი რეგულირება, მიუხედავად იმისა, ის კერძო ნაწილში იქნება მოცემული, თუ ზოგად ნაწილში. ასევე ფართოდ უნდა განიმარტოს, მოპასუხის აზრით, სადავო ნორმის მეორე ტერმინი „სასჯელი“. ამგვარი განმარტების შემთხვევაში, სადავო ნორმა სრულად მოიცავს კონსტიტუციური ტერმინის „პასუხისმგებლობის“ არსს.

მოპასუხე მხარემ ყურადღება გაამახვილა იმ ფაქტზე, რომ „პასუხისმგებლობა“ ფართო ტერმინია და სასჯელის გარდა სხვა საკითხებიც შეიძლება განხილული იქნეს მის ქვეშ, მაგალითად, ნასამართლობა. ლ. კასრაძის აზრით, მნიშნველოვანია ის გარემოება, რომ სადავო ნორმა ამომწურავად არ განსაზღვრავს უკუძალის აკრძალვის შემთხვევებს, ანუ არ გამორიცხავს სხვა შემთხვევების მიმართ უკუძალის აკრძალვას. თუნდაც ამ ნორმის ვიწრო ინტერპრეტაცია მოახდინოს სასამართლომ, ეს არ შეუშლის მას ხელს კანონის უკუქცევითი ძალის საკითხის გადაწყვეტისას ისარგებლოს უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებით.

მოპასუხე მხარემ, მოსარჩელეთა მსჯელობა შეაფასა როგორც აპელირება არასწორ სასამართლო პრაქტიკაზე. დასკვნით სიტყვაში მათ განმარტეს, რომ საერთო სასამართლოების მიერ სადავო ნორმის არასწორად აღქმა და არასწორი სასამართლო პრაქტიკა არ შეიძლება ნორმის არაკონტიტუციურად ცნობის საფუძველი იყოს. საკონსტიტუციო სასამართლომ ნორმატიული აქტის შემოწმებისას უნდა მიიღოს მხედველობაში ნორმის გამოყენების პრაქტიკა, მაგრამ არ უნდა დაეყრდნოს მას შეფასების გარეშე, ანუ მან უნდა გაარკვიოს რამდენად სწორია ეს პრაქტიკა.

საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციასთან დაკავშირებით, მოპასუხის დასკვნით სიტყვაში აღინიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო აფასებს იმის კონსტიტუციურობას, რაც ნორმაში წერია. ის, რაც იქ არ წერია და რაც, მოსარჩელეების განცხადებით, ნორმას აკლია, კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით შეფასებადი არ არის. ყოველივე ზემოაღნიშნულის საფუძველზე, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა სრულ შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტთან.

12. სპეციალისტის, ოთარ გამყრელიძის მოსაზრებით, სადავო ნორმა უფრო ვიწრო შინაარსის მატარებელია, ვიდრე კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადება.

მისი აზრით, კონსტიტუციაში მოცემული ტერმინი „პასუხისმგებლობა“ ფართო ცნებაა და მოიცავს როგორც ქმედების დანაშაულებრიობას, ისე სასჯელს და ასევე სხვა ღონისძიებებსაც, რომლებიც დამნაშავის სამართლებრივ მდგომარეობას ცვლიან. კონსტიტუციაში არსებული სიტყვები „ამსუბუქებს ან აუქმებს პასუხისმგებლობას“, გულისხმობს არა მარტო ქმედების დანაშაულებრიობის გაუქმებას ან სასჯელის შემსუბუქებას, არამედ პასუხისმგებლობის გაუქმების სხვა შემთხვევებსაც. იგი მოიცავს ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მარეგულირებელ ნორმებსაც და შესაბამისად, თუკი ხდება აღნიშნული ინსტიტუტების მარეგულირებელი ისეთი კანონის მიღება, რომელიც ამძიმებს დამნაშავის მდგომარეობას, მას არ უნდა მიენიჭოს უკუძალა.

სპეციალისტის აზრით, სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველმა ნაწილმა კანონის უკუძალის აკრძალვის კონსტიტუციაში მოცემული პრინციპი დაავიწროვა, რადგან აპელირება მოახდინა მხოლოდ „ქმედების დანაშაულებრიობასა“ და „სასჯელზე“. იგი თვლის, რომ აღნიშნულ ტერმინებში არ მოიაზრება ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის განმსაზღვრელი კანონები. დანაშაულის ხანდაზმულობის ვადები არ უკავშირდება „ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესებას“. ასევე არ შეიძლება პირობითი მსჯავრის ინსტიტუტი დავუკავშიროთ „სასჯელს“, ვინაიდან სასჯელი არის დანაშაულებრივი ქმედების წინააღმდეგ მიმართული ინსტიტუტი, ხოლო პირობითი მსჯავრის ობიექტია უშუალოდ პიროვნება.

სპეციალისტს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმის ამგვარმა ფორმულირებამ გამოიწვია სასამართლო პრაქტიკის იმგვარად დამკვიდრება, როგორც ეს კონსტიტუციურ სარჩელებშია აღწერილი. იგი თვლის, რომ სადავო ნორმა, პირდაპირი მნიშნველობით, არ უტოვებს სამართალშემფარდებელს ნორმის სხვაგვარად განმარტების შესაძლებლობას. მისი აზრით, მოსამართლეს სადავო ნორმის სიტყვასიტყვითი გამოყენებისკენ უბიძგებს აგრეთვე ის გარემობა, რომ მასში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად მოხდა სიტყვების „ან სხვაგვარად აუმჯობესებს დამნაშავის მდგომარეობას“ ამოღება.

აღნიშნულ გარემოებებზე დაყრდნობით, სპეციალისტმა დაასკვნა, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებას.

II

1. იმის გამოსარკვევად, კონსტიტუციურია თუ არა სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი, პირველ რიგში უნდა გაირკვეს, თუ რა სიკეთის დაცვის გარანტიებს იძლევა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის არა მარტო მე-2 წინადადება, რომელთან მიმართებითაც ითხოვენ მოსარჩელეები სადავო ნორმების შეფასებას, არამედ მისი პირველი წინადადებაც. კერძოდ, კონსტიტუციის ამ პუნქტში ნათქვამია: „არავინ არ აგებს პასუხს იმ ქმედობისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ ის არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს“.

კონსტიტუციის მოცემულ პუნქტში განმტკიცებულია სამართლის ისეთი ფუნდამენტური პრინციპი, როგორიცაა კანონიერების პრინციპი (nullum crimen sine lege). ამ პრინციპის გამოვლინებაა კანონის უკუძალის აკრძალვა, რაც კანონთა დროში მოქმედების ერთ-ერთი განმსაზღვრელი გარემოებაა. კონსტიტუციის დასახელებული პუნქტი, ერთი მხრივ, ადგენს, რომ კანონს არა აქვს უკუძალა, მეორე მხრივ კი, განსაზღვრავს იმ გამონაკლის შემთხვევებს, როცა მას შეიძლება მიეცეს უკუძალა. კერძოდ, კონსტიტუციის აღნიშნული პუნქტის პირველი წინადადებიდან ჩანს, რომ პირს არ შეიძლება დაეკისროს პასუხისმგებლობა იმ ქმედებისათვის, რომელიც სამართალდარღვევად გამოცხადდება მას შემდეგ, როცა პირმა ჩაიდინა იგი. ამდენად, კონსტიტუციის თანახმად, თავისთავად, ქმედების შიშველი ფაქტი კი არაა პასუხისმგებლობის კუთხით შეფასების ობიექტი, არამედ ქმედება, რომელიც ნორმატიულადაა მიჩნეული სამართალდარღვევად. ამით კონსტიტუცია იცავს მოქალაქეს სამართლის ნეგატიური ზემოქმედებისაგან. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადება უზრუნველყოფს პირის შესაძლებლობას წინასწარ დადგენილი, საჯაროდ ხელმისაწვდომი და არაინდივიდუალიზებული სამართლებრივი წესების შესაბამისად, შეძლოს იმის განჭვრეტა თუ რა ქმედებები წარმოადგენს სამართალდარღვევებს და საკუთარი ქცევის შესაბამისად წარმართვა, რაც უმნიშვნელოვანესი გარანტიაა თვითნებური დევნისა და ბრალდების წინააღმდეგ.

უკუძალის აკრძალვა ზღუდავს კანონმდებლის თავისუფლებას, შემოიღოს ისეთი კანონი, რომელიც ადამიანს პასუხისმგებლობას დააკისრებდა იმ ქმედებისათვის, რაც მისი ჩადენის მომენტში არ იყო დასჯადი. ამით კონსტიტუცია აღიარებს, რომ აღნიშნული პრინციპი ატარებს აბსოლუტურ ხასიათს და მისი დარღვევა დაუშვებელია. ამ პრინციპის დაუცველობის შემთხვევაში საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდებოდა არა მარტო ცალკეული ადამიანის კონსტიტუციური უფლებები, არამედ ღირებულებათა წესრიგი, სამართლებრივი უსაფრთხოება, რომელიც თავად წარმოადგენს კონსტიტუციურ უფლებათა არსებობის (დაცვის) საძირკველს. ღირებულებათა ნორმატიული წესრიგი ცალკეული მოქალაქის ქცევათა დეტერმინაციის საშუალებაა. ასეთი წესრიგის პირობებში ადამიანებს აქვთ გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ სახელმწიფო იმოქმედებს სამართლით დადგენილ ფარგლებში და მის მიერ ჩადენილ მოქმედებას შეაფასებს არსებული ნორმატიული სინამდვილის პირობებში.

2. ის ფაქტი, რომ კანონის უკუძალის აკრძალვა სამართალდამრღვევის საყოველთაოდ აღიარებული გარანტიაა, ჩანს საერთაშორისო სამართლებრივი აქტებიდანაც. ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტი ადამიანს იცავს იმ ქმედებებისათვის პასუხისმგებლობისგან „რომლებიც ჩადენის დროს არ შეადგენდა დანაშაულს ნაციონალური კანონის ან საერთაშორისო სამართლის მიხედვით. არ შეიძლება აგრეთვე უფრო მძიმე სასჯელის დადება, ვიდრე ის, რომელიც შეიძლებოდა გამოყენებული ყოფილიყო იმ დროს, როცა ჩადენილი იქნა დანაშაული.“ იგივე პრინციპს შეიცავს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო პაქტის მე-15 მუხლი და ადამიანის უფლებებისა და ფუნდამენტური თავისუფლებების დაცვის ევროპის კონვენციის მე-7 მუხლი. ყველა შემთხვევაში საერთაშორისო სამართლებრივი აქტებით უკუძალის აკრძალვის გარანტია ეხება დანაშაულთან დაკავშირებულ სამართლებრივ შედეგებს, რასაც ცალსახად და არაორაზროვნად აფიქსირებენ ისინი. თუმცა, თუ როგორი იქნება აღნიშნული აქტების მოქმედების ფარგლები, ეს დამოკიდებულია იმაზე, როგორ იქნება ისინი განმარტებული. საქართველოს კონსტიტუცია უკუძალის აკრძალვის ფარგლებს ფართოდ მოიაზრებს და მას უკავშირებს საერთოდ სამართლებრივ პასუხისმგებლობას.

3. ამდენად, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის აღნიშნული წინადადებები ორგანულ ერთიანობას ქმნიან და უზრუნველყოფენ, რომ სამართალდარღვევა, რომელიც პასუხისმგებლობის საფუძველია და თავად პასუხისმგებლობა ამ სამართალდარღვევის გამო, როგორც სახელმწიფოს მიერ გატარებული იძულებითი ღონისძიებების ერთობლიობა, იქნება იმგვარი, როგორც ამას განსაზღვრავდა სამართალდარღვევის ჩადენის მომენტში მოქმედი კანონმდებლობა. ამ აბსოლუტური კონსტიტუციური მოთხოვნიდან არსებობს მხოლოდ ერთი გამონაკლისი – 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის დაცვის სფეროში კანონმდებელს შეუძლია მიანიჭოს კანონს უკუძალა, თუ ის გააუქმებს სამართალდარღვევის ჩადენის დროს მოქმედი კანონით გათვალისწინებულ პასუხისმგებლობას ან შეამსუბუქებს მას. ამ უკანასკნელი დანაწესით კონსტიტუცია გამოხატავს მოქალაქის უფლებებისადმი ჰუმანურ დამოკიდებულებას და ამ გზით ახდენს მათი მხრიდან პოზიტიური ქმედებების სტიმულირებას. ახალი ნორმატიული სინამდვილე იკავებს ძველის ადგილს და შესაბამისად, აძლიერებს სამართალდამრღვევის უფლებების დაცვის გარანტიებს.

4. სადავო ნორმების შესაფასებლად აუცილებელია გაირკვეს იმ სამართლებრივ კატეგორიათა შინაარსი, რომლებთან დაკავშირებითაც შემოიღო კონსტიტუციამ უკუძალის აკრძალვის წესი. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადებიდან ჩანს, რომ საქმე ეხება ქმედებას, რომელიც შეიძლება შეფასდეს სამართალდარღვევის კუთხით. კონსტიტუცია ზოგადად საუბრობს სამართალდარღვევაზე და უნდა ვიფიქროთ, რომ მასში არ მოიაზრება მარტო სისხლისსამართლებრივი დელიქტები. რაც შეეხება აღნიშნული პუნქტის მე-2 წინადადებას, კანონის უკუძალის აკრძალვა - დაშვება პასუხისმგებლობის კატეგორიასთანაა დაკავშირებული. პასუხისმგებლობა იქაა, სადაც სახეზეა სამართალდარღვევა, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის ინსტიტუციურ ერთიანობას და შესაბამისად, მათი შეფასებისას ლოგიკურ ურთიერთგანპირობებულობას. ამდენად, უკუძალის აკრძალვის გარანტიები მოცემულია კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის როგორც პირველ, ისე მე-2 წინადადებაში. კანონის უკუძალის აკრძალვის პრინციპი კონსტიტუციის ამ პუნქტის შინაარსიდან გამომდინარე, გულისხმობს იურიდიული პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი კანონისათვის უკუძალის აკრძალვა.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, კანონი მაშინ არის კონსტიტუციის შეუსაბამო, თუ მას მინიჭებული აქვს უკუქცევითი ძალა და ამავე დროს, ის აწესებს ან ამკაცრებს პირის პასუხისმგებლობას. შესაბამისად, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხის გადასაწყვეტად, პასუხი უნდა გაეცეს შემდეგ კითხვებზე: 1. იძლევა თუ არა სადავო ნორმა კანონის უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას; 2. იწვევს თუ არა პასუხისმგებლობის დაწესებას ან გამკაცრებას ხანდაზმულობის ვადის მომწესრიგებელი ან პირობითი მსჯავრის გამომრიცხველი ნორმების უკუძალით გავრცელება; სადავო ნორმა კონსტიტუციის შეუსაბამოდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ჩაითვალოს, თუ ორივე კითხვაზე დადებითი პასუხი იქნება გაცემული.

5. ტერმინი „პასუხისმგებლობა“ უნდა განიმარტოს ფართოდ და მასში უნდა ვიგულისხმოთ ნებისმიერი იურიდიული პასუხისმგებლობა. რაც შეეხება პასუხისმგებლობის გაუქმებას, აქ, პირველ რიგში, იგულისხმება ამა თუ იმ მართლსაწინააღმდეგო ქმედების სამართალდარღვევათა კატალოგიდან ამორიცხვა. შესაბამისად, ქმედებისათვის პასუხისმგებლობის დაწესება იქნება ამ ქმედების სამართალდარღვევად გამოცხადება. პასუხისმგებლობა, ასეთი შეფასების პირობებში უქმდება ან დგინდება როგორც ნორმატიული კატეგორია. ამასთან ერთად, პასუხისმგებლობის გაუქმებას ან დაწესებას კონკრეტულ პირთან მიმართებით შეიძლება ადგილი ჰქონდეს მაშინაც, როცა იგი არსებობას განაგრძობს, როგორც ნორმატიული სინამდვილე. ეს მაშინაა შესაძლებელი, როცა ქმედების დასჯადობა საერთოდ არ გაუქმებულა, მაგრამ გაუქმებულია კონკრეტული ქმედების დასჯადობა კონკრეტული სუბიქტის მიმართ. ამ შემთხვევაში პასუხისმგებლობის გაუქმება ან დაწესება უნდა შეფასდეს 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის ფარგლებში. კონსტიტუციის ეს ნორმა იძლევა გარანტიებს იმ შემთხვევაშიც, როცა ხდება პასუხისმგებლობის დამძიმება.

ამდენად, პასუხისმგებლობა, როგორც სამართლის ობიექტური კატეგორია და ნორმატიული სინამდვილე, დაკავშირებულია ქმედებასთან საზოგადოდ. ხოლო პასუხისმგებლობა, როგორც კონკრეტული პირის პასუხისმგებლობა, როგორც სუბიექტური კატეგორია, იმავდროულად დაკავშირებულია კონკრეტულ ქმედებასთან. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტში იგულისხმება ორივე შემთხვევა.

6. უკუძალის აკრძალვით კონსტიტუცია იძლევა იმის გარანტიას, რომ სამართლის სუბიექტები დაცული იქნენ კანონთა მოქმედების შედეგად გამოწვეული უარყოფითი შედეგებისაგან. ვინაიდან, ნებისმიერი კანონი საზოგადოების ცხოვრების უშუალო პროდუქტია, არ არის გამორიცხული, რომ ახალი კანონი წინასთან შედარებით აუარესებდეს სუბიექტის მდგომარეობას. სწორედ აქ გაჩნდება მთავარი კითხვა იმასთან დაკავშირებით, მისაღებია თუ არა კანონთა უკუძალის აკრძალვის აბსოლუტური ხასიათი. საჭიროა ერთმანეთისგან განვასხვავოთ კანონთა ნამდვილი უკუძალა და კანონთა არანამდვილი უკუძალა. მოცემული კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, შემოვიფარგლებით აღნიშნული საკითხის გარკვევით მხოლოდ სამართალდარღვევით გამოწვეული პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელ ნორმებთან მიმართებით. ნამდვილი უკუძალა გულისხმობს კანონის მოქმედების გავრცელებას იმ ურთიერთობებზე, რომლებიც წარმოიშვა და განხორციელდა ახალი კანონის ამოქმედებამდე და იწვევს წარსულში მომხდარი სამართლებრივი ურთიერთობების შედეგების შეცვლას. კანონის ასეთი უკუძალა, ესაა კლასიკური, ინსტიტუციური ხასიათის უკუძალა, რაც, როგორც წესი, აკრძალულია და დაშვებულია გამონაკლისი სახით, როცა ახალი კანონი უკეთეს პირობებში აყენებს უფლების სუბიექტს. კანონის არანამდვილი უკუძალა ნიშნავს კანონის მოქმედების გავრცელებას იმ ურთიერთობებზე, რომლებიც წარმოიშობიან ახალი კანონის მიღებამდე, მაგრამ არსებობას აგრძელებენ მისი მოქმედების პერიოდშიც. კანონის არანამდვილი უკუძალა არ იწვევს ახალი კანონის ამოქმედებამდე წარმოშობილი და დასრულებული სამართლებრივი შედეგების შეცვლას. როგორც ეროვნული, ისე ევროპული სასამართლოების პრეცედენტები მეტყველებენ, რომ უკუძალის აკრძალვას არ შეიძლება ჰქონდეს საყოველთაობის პრეტენზია. საკმარისია დავუშვათ ამის შესაძლებლობა, რომ ადამიანთა უფლებების დროში უწყვეტობასა და სტაბილურობას სერიოზული საფრთხე შეექმნება.

7. როცა კონსტიტუციურ გარანტიებზეა საუბარი, აქ იგულისხმება სამართლის სუბიექტების დაცვა კანონთა ნადვილი უკუძალისაგან. კანონს არა აქვს ნამდვილი უკუძალა. ეს კი თავის მხრივ ნიშნავს იმას, რომ კანონს არა აქვს უკუძალა უფლების გაუარესების აზრით. როცა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი მიგვანიშნებს იმაზე, რომ პიროვნების სასარგებლოდ შეიძლება მიეცეს კანონს უკუძალა, აქედან გამომდინარე, უნდა ვივარაუდოთ, რომ კონსტიტუციის დასახელებულ ნორმაში საუბარია პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელი კანონის ნამდვილი უკუძალის აკრძალვის შესახებ. „სამართლებრივი სახელმწიფოსათვის უცხოა კანონის ნამდვილი უკუძალის გამოყენება. მოსაზრება იმის შესახებ, რომ ახალი კანონი არ მოქმედებს ძველი კანონის საფუძველზე წარმოშობილ ურთიერთობებზე, რომლებიც არ დასრულებულა და კვლავ გრძელდება, არ ვრცელდება საჯარო სამართლის სფეროზე“ (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს დიდი პალატის 2007წლის 21 ივნისის №ბს-21-21 (კ-07) გადაწყვეტილება). არანამდვილი უკუძალა კანონთა დროში მოქმედების ბუნებრივი და აუცილებელი ფორმაა. აქ არ დგას საკითხი იმის შესახებ, კანონს მიეცეს თუ არა უკუძალა იმის მიხედვით, სუბიექტის მდგომარეობა უმჯობესდება თუ უარესდება. ორივე შემთხევევაში შეიძლება მიეცეს მას უკუძალა. ასეთი უკუძალა სინამდვილეში არცაა უკუძალა და მხოლოდ იმისი აღიარებაა, რომ ის ურთიერთობანი, რომლებიც ადრე წარმოიშვნენ მთლიანად ექცევიან ახალი კანონის ზემოქმედების ქვეშ.

უფლების არსებობა-ფუნქციონირება ხშირ შემთხვევაში საჭიროებს ახალი ნორმატიული სინამდვილისადმი მის შეგუებას იმის მიუხედავად, რა გავლენას ახდენს კანონი ამ უფლების შინაარსზე. ეს, ცხადია არ ნიშნავს იმას, რომ გამორიცხულია განგრძობად ურთიერთობებზე ძველი კანონის მოქმედება. ის, თუ რომელი კანონი გავრცელდება მათზე, ეს კანონმდებლის გადასაწყვეტია. ყოველი კონკრეტული ურთიერთობის სპეციფიკიდან გამომდინარე წყვეტს კანონმდებელი ამ საკითხს.

8. რადგანაც კანონის უკუძალა გულისხმობს წარსულში მომხდარი სამართლებრივი ურთიერთობების შედეგების შეცვლას, პირველ რიგში, უნდა განისაზღვროს, რომელი კანონია გამოსაყენებელი კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობების შედეგების დასადგენად და მხოლოდ ამის შემდეგ შეიძლება გაირკვეს მოხდა თუ არა გვიან მიღებული კანონით ამ შედეგების შეცვლა. სამართლებრივი ურთიერთობის სხვადასხვა ელემენტი შეიძლება ხორციელდებოდეს არა დროის ერთ განსაზღვრულ მომენტში, არამედ სხვადასხვა დროს. კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობის გათვალისწინებით თავისთავად იმის გარკვევა, თუ რომელი კანონია გამოსაყენებელი და როდის აქვს ადგილი ურთიერთობის სამართლებრივი შედეგების შეცვლას ანუ უკუძალას, შესაძლებელია არ იყოს ერთმნიშვნელოვანი. შესაბამისად, სამართლებრივ სივრცეში არა მარტო ის საკითხია პრობლემური თუ როდის შეიძლება ჰქონდეს და როდის არის აკრძალული კანონისთვის უკუძალის მინიჭება, არამედ რთულია იმის გარკვევაც, როდის გვაქვს საქმე კანონის უკუძალასთან.

9. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი არ უტოვებს კანონმდებელს თავისუფლებას იმის გადაწყვეტისას, თუ როდის აქვს ან არ აქვს სამართალდარღვევებისა და მათ გამო პასუხისმგებლობის დამდგენ კანონებს უკუძალა. მე-5 პუნქტის პირველი წინადადება ერთმნიშვნელოვნად ადგენს, რომ ათვლის წერტილი გამოსაყენებელი კანონის დასადგენად არის ქმედების განხორციელების დრო. შესაბამისად, იმის გადაწყვეტისას, პირის მიერ განხორციელებული ქმედება არის თუ არა სამართალდარღვევა და დადებითი პასუხის შემთხვევაში რა პასუხისმგებლობა უნდა დაეკისროს პირს მისთვის, კანონმდებელს გააჩნია სრულიად გარკვეული კონსტიტუციური დირექტივა, რომ გამოსაყენებელ კანონად უნდა ჩაითვალოს ქმედების ჩადენის დროს მოქმედი კანონი. რომელიმე სხვა უფრო გვიან მიღებული (გამოცემული) კანონის გამოყენება სამართალდარღვევებისა და პასუხისმგებლობის განსაზღვრისთვის ჩაითვლება უკუძალის მინიჭებად და კონსტიტუციის დარღვევადაც, თუ პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ ან გამაუქმებელ კანონთან არ გვაქვს საქმე.

10. ვინაიდან არანამდვილმა უკუძალამ შეიძლება გამოიწვიოს სუბიექტის უფლებრივი მდგომარეობის შეცვლა, როგორც პოზიტიური, ისე ნეგატიური მიმართულებით, სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, მკვეთრად გამიჯნოს ერთმანეთისაგან კანონის ნამდვილი და არანამდვილი უკუძალა, რათა არ მოხდეს მათი ერთმანეთში აღრევა. საკმარისია ნამდვილი უკუძალა იქნეს გამოყენებული იქ, სადაც არაა მისი ადგილი, ყოველი ახალი კანონიდან, მის ძალაში შესვლამდე წარმოშობილი ურთიერთობების მიმართ გამოსაყენებელი იქნება მხოლოდ ის ნაწილი, რომელიც აუმჯობესებს სუბიექტის მდგომარეობას და ამდენად, კანონი ნაწილობრივ იქნება სავალდებულო სუბიექტისათვის. თუკი სამართალშემფარდებელი საპირისპიროდ მოიქცევა და არანამდვილ უკუძალას მიმართავს იქ, სადაც ნამდვილი უკუძალის ადგილია, საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდება უკუძალის აკრძალვით დაცული სიკეთე და ახალი კანონები თავისი შედეგებით ყოველგვარი წინაღობის გარეშე გავრცელდება, როგორც წარსულზე, ისე მომავალზე, არანამდვილი უკუძალა შთანთქავს ნამდვილ უკუძალას და ადამიანები კონსტიტუციური დაცვის მიღმა დარჩებიან.

11. არანამდვილი უკუძალის შემთხვევაშიც კანონთა თვისობრივი ტრანსფორმაცია ისე უნდა მოხდეს, რომ პიროვნების უფლებრივი მდგომარეობის გაუარესება განსაკუთრებული და გარდაუვალი აუცილებლობით იყოს ნაკარნახევი, რათა ამან არ გამოიწვიოს კანონისაგან მისი სუბიექტების გაუცხოება. უფლების ნებისმიერი შეზღუდვა პიროვნებამ შეიძლება მტკივნეულად აღიქვას, მაგრამ როცა სახეზეა ამისი ნორმატიული აუცილებლობის შეგნება, იმისი შეგნება, რომ კანონმდებლის ადგილზე რომ ყოფილიყო, თვითონაც ისე მოიქცეოდა, როგორც მოიქცა კანონმდებელი, ამ გაუცხოებას საფუძველი გამოეცლებოდა. ამიტომაცაა, რომ კანონებისადმი სანდოობა მათი კონსტიტუციურობის პრეზუმფციის მნიშვნელოვანი საფუძველია.

12. მკვეთრად უნდა გაიმიჯნოს კანონის დასაშვები და აუცილებელი მოქმედების ფარგლები. კანონმდებლის დისკრეცია, მისი ნების მოქმედების ფარგლები, კონსტიტუციითაა შეზღუდული. ამაზე მეტყველებს „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის 47-ე…მუხლიც, რომლის თანახმად, კანონმდებელს შეუძლია, მიანიჭოს ნორმატიულ აქტს უკუძალა, მაგრამ მისი უფლებამოსილება შეზღუდულია კონსტიტუციით. საფრთხე რომ არ შეექმნას კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებებს, აღნიშნულ კანონში ხაზგასმითაა გამოყოფილი ის შემთხვევები, რასაც კანონმდებელი ვერ შეცვლის თავისი ნორმატიული ნებით. კერძოდ, „ნორმატიულ აქტს, რომელიც ადგენს ან ამძიმებს პასუხისმგებლობას უკუძალა არა აქვს“. ამ დებულების უარმყოფელ ნორმას კანონმდებელი ვერ მიიღებს. კანონმდებელი ასევე შებოჭილია ამავე მუხლის იმ კონსტიტუციური დებულებით, რომ, თუ სამართალდარღვევის ჩადენის შემდეგ კანონით გაუქმდა ან შემსუბუქდა პასუხისმგებლობა ასეთი სამართალდარღვევის ჩადენისათვის, მოქმედებს ახალი კანონით დადგენილი ნორმა.

13. ვინაიდან სისხლის სამართალი, კონსტიტუციის ენაზე რომ ვთქვათ, პასუხისმგებლობის სამართალია, იგი ადეკვატურად უნდა ასახავდეს კონსტიტუციის იმ დებულებას, რომ კანონს არა აქვს უკუძალა, თუ არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას. კერძოდ, სისხლის სამართალმა უნდა ასახოს, ჯერ ერთი, ის ფაქტი, თუ როდის არა აქვთ პასუხისმგებლობის მომწესრიგებელ ნორმებს უკუძალა და მეორეც, ის შემთხვევები, როდესაც აქედან გამონაკლისი სახით, მათ ექნება უკუძალა. უკუძალის აკრძალვის გარანტიაში კი იგულისხმება პასუხისმგებლობის უარყოფითი შედეგებისაგან თავდაცვის გარანტია, რაც სისხლის სამართალმა კონსტიტუციის ადეკვატურად უნდა გადმოსცეს. ვინაიდან ძირითადი უფლებები ესაა მოქალაქეთა, თავდაცვითი უფლებები სახელმწიფოს წინააღმდეგ, კანონმდებელი ვალდებულია ნორმატიულად განსაზღვროს უკუძალის აკრძალვით დაცული სიკეთე. გასათვალისწინებელია, რომ, როგორც კონსტიტუციის, ისე სისხლის სამართლის კოდექსის სწორად განმარტებისათვის აუცილებელია ყველა იმ ნორმის ერთიანობაში ანალიზი, რომლებიც კანონთა დროში მოქმედების საკითხს აწესრიგებენ. ასევე მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ნებისმიერი დარგი კონსტიტუციით გათვალისწინებულ სამართლებრივ სიკეთეებს გადმოსცემს მისთვის დამახასიათებელი კატეგორიებით. მათთვის წაყენებული მთავარი მოთხოვნა ის არის, რომ ისინი, ყველა შემთხვევაში სწორად და სრულყოფილად გადმოსცემდნენ კონსტიტუციით გათვალისწინებული ნორმების შინაარს.

14. კანონის უკუძალის აკრძალვა, როგორც ზემოთ ითქვა, კანონიერების პრინციპის ერთ-ერთი გამოვლინებაა. ეს პრინციპი განმტკიცებულია სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლის პირველ ნაწილში, რომელიც ამბობს, რომ „ქმედების დანაშაულებრიობა და დასჯადობა განისაზღვრება სისხლის სამართლის კანონით, რომელიც მოქმედებდა მისი ჩადენის დროს“. ეს დებულება, როგორც წესი, გამორიცხავს დანაშაულის ჩადენის შემდეგ მიღებელი კანონის გავრცელებას მის ჩადენამდე არსებულ ურთიერთობებზე. ეს გარემოება მიგვანიშნებს იმაზე, რომ დანაშაული შეფასებითი კატეგორიაა. კერძოდ, ნორმატიული შეფასებით იწყება მისი, როგორც დანაშაულისა და დასჯადი ქმედების არსებობა (სიცოცხლე). როცა ესა თუ ის კონკრეტული ქმედება არ იყო ნორმატიული შეფასების საგანი მისი ჩადენის დროს, ის ასეთად ვერ იქცევა იმის გამო, რომ მსგავსი ქმედებანი მომავალში გახდა ამ შეფასების ობიექტი. სისხლის სამართლის კოდექსის აღნიშნული ნორმის შეფასებისას, გასათვალისწინებელია ის გარემოებაც, რომ ზოგიერთი ქვეყნის კონსტიტუცია მსგავსი ნორმით ამომწურავად გადმოსცემს კანონის უკუძალის აკრძალვას.

15. კანონთა დროში მოქმედების ზოგად ნორმასთან ერთად, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი შეიცავს კანონის უკუძალის მომწესრიგებელ დებულებას, რაც სასარჩელო მოთხოვნის თანახმად, არაკონსტიტუციურად უნდა ჩაითვალოს. დასახელებული ნორმა ერთ შემთხვევაში გადმოსცემს იმ სინამდვილეს, როცა კანონს ეძლევა უკუძალა, კერძოდ: „სისხლის სამართლის კანონს, რომელიც აუქმებს ქმედების დანაშაულებრიობას ან ამსუბუქებს სასჯელს, აქვს უკუძალა“. მეორე შემთხვევაში გადმოცემულია ის, თუ როდის არ უნდა მიეცეს კანონს უკუძალა, კერძოდ: „სისხლის სამართლის კანონს, რომელიც აწესებს ქმედების დანაშაულებრიობას ან ამკაცრებს სასჯელს, უკუძალა არ აქვს“.

აქვე უნდა ითქვას, რომ არ უნდა ჩაითვალოს სწორად მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ მოსარჩელეთა მოთხოვნაზე პასუხს იძლევა „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონი და არა სისხლის სამართლის კოდექსის სადავო ნორმები. სწორედ ეს უკანასკნელი განსაზღვრავს სისხლის სამართლის კანონის უკუძალას. მიუხედავად ამისა, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონი სადავო ნორმის განმარტებისას მხედველობაშია მისაღები.

16. აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელეთა ერთი ნაწილი მოითხოვს სადავო ნორმის მთლიანად არაკონსტიტუციურად ცნობას, ხოლო მეორე ნაწილი თვლის, რომ მათი უფლების შელახვას იწვევს მარტოოდენ სადავო ნორმის მეორე წინადადება. ორივე შემთხევევაში მოსარჩელეებს აქვთ მოთხოვნის მოტივაციის საერთო მიდგომები. მათი აზრით, სადავო ნორმა ვერ ასახავს სრულყოფილად კონსტიტუციით გათვალისწინებულ სტანდარტებს იმის გამო, რომ ავიწროებს პასუხისმგებლობის ცნებას. კერძოდ, უკუძალის აკრძალვის პრინციპს უკავშირებს მხოლოდ სასჯელსა და ქმედების დანაშაულებრიობას, რის გამოც პირობით მსჯავრთან და ხანდაზმულობის უკუძალასთან დაკავშირებული გარანტიები მის გარეთ რჩება, რაც სამართალშემფარდებელს ხელფეხს უხსნის პიროვნების მდგომარეობის დამამძიმებელ ნორმებს მისცეს უკუძალა, რასაც ადასტურებს სამართალგამოყენებითი პრაქტიკაც. განსაკუთრებულ კრიტიკას მოსარჩელეთა მხრიდან იწვევს სადავო ნორმის მეორე წინადადება, იმის გამო, რომ იგი ითვალისწინებს უკუძალის აკრძალვის ორ შემთხვევას, როცა სასჯელი მძიმდება ან ქმედება ცხადდება დანაშაულებრივად. მათი აზრით, უკუძალის აკრძალვის გარანტიების მხოლოდ ამ შემთხვევებით შემოფარგვლა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის იმ დებულებას, რომ, თუ კანონი არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, მას უკუძალა არა აქვს. სადავო დებულებით უკუძალის აკრძალვის საყოველთაო გარანტიებზე უარია ნათქვამი. მოსარჩელეთა ერთი ნაწილის აზრით, თუკი არაკონსტიტუციურად გამოცხადდებოდა სადავო ნორმის მეორე წინადადება, პრობლემა მოგვარდებოდა იმით, რომ სისხლის სამართლის კანონს, პირველი წინადადებით გათვალისწინებული შემთხვევების გარდა, აღარ მიეცემოდა უკუძალა.

17. სადავო ნორმების შეფასებისას მნიშვნელოვანია იმისი გამორკვევა, როგორია მისი განმარტების ფარგლები. სამართლის ნებისმიერი ნორმა ექვემდებარება განმარტებას. იმის გამო, რომ სამართლის ნორმა შეიძლება იძლეოდეს სხვადასხვა განმარტების შესაძლებლობას და ხელს უწყობდეს განსხვავებული პრეცედენტების არსებობას, არ ნიშნავს იმას, რომ ეს ნორმა არაკონსტიტუციურია. სწორედ განსხვავებული განმარტება ხდება საფუძველი, საბოლოოდ ნორმის სწორი განმარტების მისაგნებად. პოზიტიური სამართლის პირობებშიც არსებობს საკმარისი მექანიზმები იმის დასადგენად, თუ რომელი პრეცედენტი ჩაითვალოს ნორმის სწორ განმარტებად და რომელი არა. ცხადია, ყველაზე სწორი იქნება კონსტიტუციის შესატყვისი განმარტება. სადავო ნორმის ისეთ განმარტებას, როგორც ეს ზემოთ იყო აღნიშნული, იძლევა კონსტიტუციის დასახელებული ნორმა. სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, კონსტიტუციის შესაბამისად განმარტოს ნორმა, თუკი ეს შესაძლებელია მოცემული ნორმის ფარგლებში. ნორმის ფარგლები კი, არ არის იმ მუხლის იდენტური, რომელშიც გადმოცემულია მისი დისპოზიცია. ნებისმიერი ნორმა მთლიანი ნორმატიული აქტის ორგანული ნაწილია და ამ ფონზე უნდა მოხდეს მისი წაკითხვა. საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა: „... სადავო ნორმა არ უნდა იქნეს განხილული სხვა, მასთან კავშირში მყოფი ნორმებისაგან იზოლირებულად, რადგანაც ამგვარმა მიდგომამ საკონსტიტუციო სასამართლო შეიძლება მიიყვანოს მცდარ დასკვნებამდე... თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს“ (2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“).

გასათვალისწინებელია ევროპული სასამართლოს აზრი, რომ სისხლის სამართლის ნორმის სასამართლო განმარტების აუცილებლობა გამოწვეულია იმით, რომ ,,ყოველთვის იარსებებს გაუგებარი მომენტებისა და შეცვლილ გარემოებებთან ადაპტაციის აუცილებლობა (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 1995 წლის 22 ნოემბრის გადაწყვეტილებები საქმეებზე „ს.რ. გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“, პუნქტი 34 და „ს.ვ. გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ“, პუნქტი 36).

18. სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, გამოიყენოს განმარტების ის მეთოდი, რომელიც ყველაზე ნათლად და ობიექტურად ხსნის როგორც ნორმის არსს, ისე მისი მოქმედების ფარგლებს. სამართალშემფარდებელმა უნდა შეძლოს იმ ნების სწორი შემეცნება, რომელიც ქმნის კანონის სულს. უნდა გაირკვეს, როგორც კანონში ჩადებული ნება კანონმდებლისა, ისე თავად კანონის ნება, რომელიც მისი გამოყენების პროცესში ყალიბდება და ვლინდება. კანონი არაა კანონმდებლის ნებით დეტერმინირებული, ერთხელ და სამუდამოდ მოცემული უცვლელი ფასეულობა. კანონს უნდა შევხედოთ როგორც ცოცხალ ორგანიზმს, რომლის ნებაც სხვადასხვა ცხოვრებისეული შემთხვევების მოწესრიგების პროცესში ვლინდება და იხვეწება. ამიტომაც სადავო ნორმების შეფასებისას უნდა გაირკვეს არა მარტო ის აზრი, რომელიც კანონმდებელს ჰქონდა, არამედ ის აზრიც, რისი პრეტენზიაც შეიძლება ჰქონდეს თვითონ სადავო ნორმას.

კანონის განმარტების აღნიშნული მეთოდოლოგიის სისწორეზე მეტყველებს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც, რომლის თანახმად, „ნორმის განმარტებისას უნდა გაირკვეს როგორც კანონმდებლის ნება, ისე თავად კანონის ნება. ცალკეულ შემთხვევაში, კანონმდებელმა შესაძლოა, საკმარისი სიზუსტით, სიცხადით და ადეკვატური კონკრეტულობით ვერ გამოხატოს საკუთარი ნება. შესაბამისად, ამა თუ იმ ნორმის ტექსტი პრაქტიკულად დაშორდება კანონმდებლის რეალურ შეხედულებებსა და სურვილებს მის შინაარსთან დაკავშირებით, ანუ კანონის ნება დაშორდება კანონმდებლის ნებას. ასეთ დროს, სამართალშემფარდებელი აუცილებლად უნდა გაერკვიოს გამოსაყენებელი ნორმის ნამდვილ არსში, ჩასწვდეს კანონმდებლის კონკრეტულ მიზანს, მაგრამ ამაში მას თავად ნორმა უნდა დაეხმაროს. სამართალშემფარდებელი, პირველ რიგში, ნორმის ტექსტს ეყრდნობა. თუ ნორმის ტექსტიდან, მასში პრაქტიკულად ასახული არსიდან შეუძლებელია კანონმდებლის ნების ზუსტად გარკვევა, ბუნებრივია, სამართალშემფარდებლისათვის გადამწყვეტი იქნება კანონის ნება“ (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

ნებისმიერ შემთხვევაში, კანონში ჩადებული ნება ამ კანონის თვისებას უნდა შეადგენდეს და მისი განმარტების გზით წარმოჩენილი აზრი ამ კანონის შინაარსიდან უნდა გამომდინარეობდეს. განმარტების გზით არ შეიძლება კანონს მიეწეროს ის აზრი, რომელიც მან მხოლოდ საკანონმდებლო ცვლილების შემდეგ შეიძლება შეიძინოს. სამართალშემფარდებელი არ შეიძლება გასცდეს იმ სადემარკაციო ხაზს, რომლის გადალახვის შემთხვევაში, იგი ინტერპრეტატორიდან კანონმდებლად იქცევა. იმავდროულად, სამართალშემფარდებელი არ უნდა აღმოჩნდეს კანონის ვიწროდ განმარტების ტყვეობაში, რაც სერიოზულად დააბრკოლებს კანონის ნამდვილი შინაარსის გამორკვევას და საფრთხეს შეუქმნის კანონის სიცოცხლისუნარიანობას. კერძოდ, კანონი გაუცხოვდება იმ სინამდვილისაგან, რომლის მოსაწესრიგებლადაც შეიქმნა იგი. კანონით მოწესრიგებული ურთიერთობის მრავალფეროვნება და მათი მუდმივი დინამიკურობა ავალდებულებს კანონგამომყენებელს, კანონიდან გამომდინარე ნების ფარგლებში ეგზისტენციალური შეფასება მისცეს მოვლენებს და მოახდინოს სამართლისა და ფაქტის ერთმანეთზე მორგება და მათი მშვიდობიანი თანაარსებობა. სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, ყველა შემთხვევაში, დაიცვას ნორმის მოქმედების ფარგლები და არ გასცდეს კონსტიტუციის შესატყვის განმარტებას. კონსტიტუციის შესატყვისი განმარტების საკითხი მაშინ დგება, როცა კანონი აშკარად სხვადასხვა განმარტების შესაძლებლობებს შეიცავს და, სულ მცირე, ერთ-ერთი იქიდან კონსტიტუციური მნიშვნელობის საწინააღმდეგოდ განიმარტება.

კონსტიტუციას უნდა შეესაბამებოდეს არა მარტო თავად ნორმატიული აქტები, არამედ მათი განმარტებანიც. როდესაც ნორმატიული აქტიდან მხოლოდ კონსტიტუციის საწინააღმდეგო განმარტება იკითხება, ასეთ შემთხვევაში შეფასების საგანი ხდება თავად ნორმატიული აქტი და იგი უნდა ჩაითვალოს არაკონსტიტუციურად. ხოლო იმ შემთხვევაში, როცა ნორმატიული აქტიდან იმავდროულად კონსტიტუციის შესატყვისი განმარტებაც იკითხება, ამ დროს შეფასების საგანი ხდება ნორმის განმარტების შემთხვევები. მისი ორგვარი განმარტების შესაძლებლობა ნორმას საეჭვოობის თვისებას სძენს. საეჭვოობისას კი მოქმედებს ნორმის კონსტიტუციურობის პრეზუმფცია და შესაბამისად, იგი უნდა განიმარტოს კონსტიტუციის შესატყვისად.

სადავო ნორმის განმარტებისას გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ სამართალში არსებული განმარტების მეთოდებით განიმარტება ყველა ნორმატიული აქტი, მათ შორის კონსტიტუცია. როცა დასაშვებია კონსტიტუციური ნორმა, რომელიც უკუძალის აკრძალვის გარანტიას ეხება, განიმარტოს ფართოდ, ანალოგიურად უნდა განიმარტოს სამართლის დარგობრივი ნორმები. როცა კონსტიტუციით შესაძლებელია პასუხისმგებლობის გაუქმება-დადგენა განიმარტოს ქმედების არსებობის, როგორც ობიექტური, ისე სუბიექტური მდგომარეობა, რატომ არ შეიძლება სისხლის სამართლის სადავო ნორმაში მოცემული გამოთქმა „ქმედების დანაშაულებრიობის“ გაუქმება_დაწესება, გავიგოთ ქმედების ყოფიერების მსგავსი გამოვლინება.

19. როცა ვლაპარაკობთ სისხლის სამართლის კანონის ფართო განმარტებაზე, ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ იგი წინააღმდეგობაში მოდის კანონთა განსაზღვრულობის პრინციპთან. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ როგორი განსაზღვრულიც არ უნდა იყოს კანონი, იგი არ შეიძლება იყოს იმაზე უფრო ზუსტი, რაც საგანთა ნამდვილი ბუნებიდან გამომდინარეობს. მართალია, კანონი უნდა იყოს ცხადი, განჭვრეტადი, შემეცნებადი, რათა მან სავალდებულობის თვისება შეიძინოს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ნებისმიერი კანონის შინაარსის ამოცნობა მისი მხოლოდ ემპირიული ხედვითაა შესაძლებელი. კანონი შეიძლება ჩაითვალოს განუსაზღვრელად, როცა განმარტების ყველა მეთოდი მოსინჯულია, მაგრამ მაინც გაურკვეველია მისი ნამდვილი შინაარსი, ანდა არსი გასაგებია, მაგრამ გაუგებარია მისი მოქმედების ფარგლები. ნორმატიული აქტების შეფასებისას სასამართლო ვალდებულია, გაითვალისწინოს მათი ნამდვილი შინაარსი და არა მარტო ამ აქტების სიტყვასიტყვითი მნიშნველობა. კანონთა ნამდვილ შინაარსს კი ქმნის მათი არა მარტო პირდაპირი მნიშნვნელობა, არამედ არაპირდაპირიც, მთავარია, რომ უკანასკნელი მნიშვნელობით გამოყენების შესაძლებლობას იძლეოდეს ნორმატიული აქტი. როცა სისხლის სამართალს ეხება საქმე, მართალია, იქ მოქმედებს კანონთა განსაზღვრულობის განსაკუთრებით მაღალი სტანდარტები, მაგრამ ეს არ იწვევს სისხლის სამართლებრივი ნორმების ფართო განმარტებისაგან გაუცხოებას, როცა საქმე ეხება დამნაშავის სასარგებლოდ ინტერპრეტაციის საკითხს.

ნორმის ფართო განმარტება, როცა ამის საშუალებას იძლევა ნორმასა და ფაქტს შორის არსებული ურთიერთობა, არ იწვევს სამართლებრივი ცნებებისა და კატეგორიების ერთმანეთში აღრევას. როცა კანონის მიზნებიდან გამომდინარე, ნორმატიულად შეიძლება ამა თუ იმ ცნებას მიეცეს ფართო მნიშვნელობა, რატომ არ შეიძლება მან ასეთივე ხასიათი შეიძინოს სასამართლოს მიერ გონივრული, ფართო განმარტების გზით.

20. რაც შეეხება სასამართლო პრაქტიკას, რაზედაც ხშირად მიუთითებენ მოსარჩელეები, მართალია, ნორმატიული აქტის შეფასებისას საკონსტიტუციო სასამართლო ითვალისწინებს არსებულ პრეცედენტებს, მაგრამ ნორმის კონსტიტუციურობა თავად ნორმის შინაარსიდან უნდა გამომდინარეობდეს და არა მხოლოდ მისი სამართალგამოყენებითი პრაქტიკიდან. „უნდა აღინიშნოს, რომ ნორმის არაერთგვაროვანი წაკითხვის ალბათობა ყოველთვის ვერ გამოდგება მისი არაკონსტიტუციურობის მტკიცებისათვის. ნორმის თუნდაც რამდენიმე ვერსიით წაკითხვის შესაძლებლობა, მეტიც, მის საფუძველზე კონსტიტუციის საწინააღმდეგო პრაქტიკის არსებობა ერთმნიშვნელოვნად არ მიუთითებს ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე, ისევე როგორც ბუნდოვანი ნორმის საფუძველზე სწორი პრაქტიკის არსებობა ყოველთვის ვერ გამოდგება ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცების ამომწურავ არგუმენტად“ (2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

21. იმისათვის, რომ გაირკვეს რამდენად სწორია მოსარჩელეთა პოზიცია, საჭიროა ნორმათა განმარტების ზემოთ მოტანილი მეთოდოლოგიის საფუძველზე აიხსნას სადავო ნორმაში მოცემული ისეთი კატეგორიების, როგორიცაა სასჯელი და ქმედების დანაშაულებრიობა, ბუნება. კერძოდ, საჭიროა დადგინდეს მათი მიმართება პასუხისმგებლობის სისხლისსამართლებრივ კატეგორიასთან სისხლისსამართლებრივი წესრიგის ერთიან ორგანიზმში. უნდა ითქვას, რომ სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა არ არსებობს ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის გარეშე. სწორედ ქმედების დანაშაულებრიობასა და დასჯადობაში ვლინდება მთელი სისხლის სამართლის არსება და ყველა სისხლისსამართლებრივი ღონისძიება, რა სახელითაც არ უნდა იყოს მოხსენიებული, მასთან არიან დაკავშირებული და მისგან გამომდინარეობენ. თუ ვიტყვით, რომ სისხლის სამართალი ეს არის ქმედების დანაშაულებრიობისა და დასჯადობის სამართალი, იგივე წარმატებით შეიძლება ითქვას, რომ ეს არის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის სამართალი. აღნიშნულ კატეგორიათა ურთიერთგანპირობებულობაზე მიგვანიშნებს ამავე კოდექსის პირველი მუხლის პირველივე ნაწილი, რომელიც აყალიბებს სისხლისსამართლებრივი მოწესრიგების საგანს. მართალია, „დანაშაულებრიობისა“ და „დასჯადობის“ ცნებები არ არიან ერთმანეთის იდენტური, მაგრამ ისინი მიზეზშედეგობრივი, ლოგიკური აუცილებლობით არიან ერთმანეთთან დაკავშირებული. არ არსებობს დასჯადობა დანაშაულებრიობის გარეშე. ყველა დასჯადი ქმედება დანაშაულებრივი ქმედებაა.

აღნიშნული დასკვნის გაკეთებისას გასათვალისწინებელია ის ფაქტიც, რომ გერმანიის კონსტიტუციის 103-ე პარაგრაფის მე-2 აბზაცში საუბარია მხოლოდ ქმედების დასჯადობაზე და მასში მოიაზრება სასჯელიც და თვით ქმედების დანაშაულად ჩათვლაც. ამიტომაცაა რომ, როცა კონსტიტუცია საუბრობს პასუხისმგებლობასთან დაკავშირებით უკუძალის გარანტიებზე, აქ მოიაზრება სასჯელიც და დანაშაულებრიობაც მათი ყოფიერების ფორმებში.

22. არ არსებობს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა დანაშაულის გარეშე, ვინაიდან სისხლის სამართლის კოდექსის მე-7 მუხლის მიხედვით, დანაშაულია ამ პასუხისმგებლობის საფუძველი. ქმედების დანაშაულებრიობა გულისხმობს ქმედების შეფასებას სისხლის სამართლებრივ დელიქტად, დანაშაულად. დანაშაულად კი ითვლება გარკვეული თვისობრიობის მქონე ქმედება, კერძოდ, სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება. თვითონ პასუხისმგებლობა კი შინაარსობრივად (სუბსტანციურად) არსებითად ვლინდება სასჯელში. სასჯელია პასუხისმგებლობის ყოფიერების ფორმა. მართალია, სისხლის სამართლის კოდექსის მე-4 კარი ერთმანეთისაგან მიჯნავს სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან და სასჯელისაგან გათავისუფლების შემთხვევებს, მაგრამ ეს არ ნიშნავს იმას, რომ პრინციპულად ერთმანეთისაგან განსხვავებულ მოვლენებთან გვაქვს საქმე. კანონმდებელი აღნიშნულ შემთხვევებში ერთმანეთისაგან მიჯნავს პასუხისმგებლობის გამოვლინების სხვადასხვა მდგომარეობას. როცა საუბარია პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებაზე, აქ კანონმდებელს მხედველობაში აქვს ის შემთხვევები, როცა გაუმართლებელია პასუხისმგებლობის დაკისრება, როცა პასუხისმგებლობა აღარ ვლინდება კონკრეტულ სასჯელში. ამდენად, პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება სავარაუდო სასჯელის გამოყენებაზე უარის თქმაა. ხოლო იმ შემთხვევაში, როცა სახეზეა სასჯელი, აქ პასუხისმგებლობა შესაძლებლობა კი არაა, არამედ სინამდვილის ფაქტია, ესაა კონკრეტული სანქციის რეალიზაცია. რადგანაც, პასუხისმგებლობა აქ კონკრეტულ სანქციაში ვლინდება, კანონმდებელმა მიზანშეწონილად ჩათვალა ამ სანქციისაგან (სასჯელისაგან) გათავისუფლებაზე გაემახვილებინა ყურადღება. ამდენად, ერთ შემთხვევაში დანაშაულებრივი ქმედების გამო პასუხისმგებლობა მოცემულია როგორც შესაძლებლობა, მეორე შემთხვევაში კი, როგორც რეალური ფაქტი. ამიტომაც აღნიშნული შემთხვევები ასახავენ შესაძლებლობისა და სინამდვილის მდგომარეობებს.

23. სადავო ნორმების მიხედვით, ერთ შემთხვევაში დგინდება ქმედების დანაშაულებრიობა, სხვა დროს კი უქმდება იგი. ეს ნიშნავს იმას, რომ ერთ შემთხვევაში ქმედებისათვის დგინდება პასუხისმგებლობა, სხვა დროს კი უქმდება. მოსარჩელეთა აზრით, ხანდაზმულობის ვითარებაში ქმედება კვლავაც დასჯადად (დანაშაულებრივად) რჩება, მაგრამ ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო, პირი პასუხისმგებლობისაგან თავისუფლდება. ცხადია, თუკი სადავო ნორმაში მოვიაზრებთ ქმედების დანაშაულებრიობის მხოლოდ ნორმატიულ ფარგლებს (შეფასებას), სწორი იქნება მოსარჩელეთა პოზიცია. მიუხედავად იმისა, რომ პირი პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლდა, მის მიერ ჩადენილი ქმედება, როგორც ობიექტური, ნორმატიული სინამდვილის ფაქტი, არსებობს და დანაშაულთა სისტემის ნაწილად რჩება. მაგრამ, თუკი ამ მოვლენას შევხედავთ, ისე, როგორც ზემოთ ითქვა პასუხისმგებლობასთან მიმართებით კონსტიტუციის, 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის განმარტებისას, პირის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება გულისხმობს იმას, რომ უარი ითქვა ქმედების შეფასებაზე და ამდენად, ამ ქმედებამ კონკრეტულ ვითარებაში კონკრეტულ პირთან დაკავშირებით დაკარგა დანაშაულებრივი ხასიათი. სისხლის სამართლებრივი დევნის გაგრძელებაზე უარის თქმა და პირის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება იმის მანიშნებელია, რომ კონკრეტული ქმედება აღარაა სისხლისსამართლებრივი შეფასების ობიექტი და ამ აზრით, არაპირდაპირი, ფართო გაგებით, აღარ არის იგი დანაშაულებრივი. აქედან გამომდინარე, საკანონმდებლო დებულება „აუქმებს დანაშაულებრიობას“ უნდა განიმარტოს ფართოდ, არა მარტო მისი პირდაპირი გაგებით, არამედ არაპირდაპირი აზრითაც. ამ შეფასების გაკეთებისას გასათვალისწინებელია, რომ კანონი ისეთი ქმნილებაა, რომელიც ცხოვრობს თავის გარემომცველ გარემოში. ეს გარემო კი არის არა მარტო უშუალო საკანონმდებლო კონტექსტი, ნორმის ბირთვი, არამედ ის სამართლებრივი გარსიც (ქსოვილი), რომელიც მას აკრავს და მოიაზრება ამ გარემოში. ამდენად, გასათვალისწინებელია, რომ ნორმის განმარტების ფარგლები არ ამოიწურება ამ ნორმის პოზიტიური სამართლის ფარგლებში კონსტატაციით, აუცილებელია მხედველობაში იქნეს მიღებული ნორმის არაპოზიტიური ყოფიერება. კანონის ტექსტის ჰერმენევტიკული ასპექტით წაკითხვის მთავარი დანიშნულებაც ამაში მდგომარეობს. სხვაგვარად სამართალი იდენტური აღმოჩნდება პოზიტიური სამართლისა.

24. სადავო ნორმების შეფასებისას მხედველობაშია მისაღები ხანდაზმულობის ინსტიტუციური ბუნება. ზოგი ქვეყანა მას მიიჩნევს მატერიალურ-სამართლებრივ ინსტიტუტად და ყველა შემთხვევაში გამორიცხავს რეტროაქტიულად გამოყენებას. ზოგი კი მას თვლის პროცესუალურ სამართლებრივ ინსტიტუტად, რომლის რექტროაქტიულობა ეჭვს არ იწვევს. „შერეული“ სისტემის თანახმად ხანდაზმულობის გაგრძელება შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ის ჯერ არ ამოწურულა. ქართულ სამართალში შერეული სისტემის ნიშნები დასტურდება. ხანდაზმულობის ვადებში ხორციელდება პირის სისხლის სამართლებრივი დევნა. ახალი კანონის რეტროაქტიულობა იკრძალება, მაშინ როცა ამოწურულია ძველი კანონით დადგენილი ხანდაზმულობის ვადები.

ხანდაზმულობის ვადის გაზრდის შემთხვევაში კანონისათვის უკუძალის მიცემა იწვევს იმ სამართლებრივი რეალობის რეანიმაციას, რაზედაც ხანდაზმულობის ძველი ვადის გასვლით ითქვა უარი, რაც შეფასების სივრციდან ამორიცხა კანონმდებელმა. ასეთ შემთხვევაში პირს უჩნდება კანონიერი მოლოდინი იმისა, რომ მის მიმართ რეპრესიული ზომები აღარ იქნება გამოყენებული. მაშასადამე, ქმედება, რომელსაც კონკრეტულ ვითარებაში დაკარგული ჰქონდა დანაშაულებრივი ხასიათი, კვლავ იძენს ასეთ ხასიათს. ამიტომაც ეს შემთხვევა ფართო განმარტებით, გულისხმობს იმას, რომ კანონმდებელმა კონკრეტული პირის ხანდაზმული ქმედება შეფასებაუნარიანად ჩათვალა, როგორც დანაშაულებრივი ქმედება. ეს სხვა არაფერია, თუ არა, არაპირდაპირი, ფართო გაგებით, ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესება. ის, რაც ნორმატიულად იყო დანაშაულებრივი, კონკრეტული პირის მიმართაც დანაშაულებრივად ცხადდება. ამდენად, სადავო ნორმის მეორე წინადადებაში არსებულ გამოთქმაში „აწესებს ქმედების დანაშაულებრიობას“, ფართო განმარტებით შეიძლება მოვიაზროთ ახალი ხანდაზმულობის ვადის გავრცელება იმ ურთიერთობაზე, რომლის მიმართაც გასული იყო ძველი კანონით დადგენილი ხანდაზმულობის ვადა.

25. როცა კანონმდებელი ისე ზრდის ხანდაზმულობის ვადებს, როდესაც ჯერ არ ამოწურულა ძველი კანონით დადგენილი ხანდაზმულობა, ეს შემთხვევა არ შეიძლება მივიჩნიოთ კონსტიტუციის დარღვევად. იგი არ მოდის წინააღმდეგობაში კანონის უკუძალის აკრძალვის კონსტიტუციურ პრინციპთან და შესაბამისად, არც სადავო ნორმით გათვალისწინებული აკრძალვის ფარგლებში არ მოიაზრება. მართალია, ამ შემთხვევაშიც პირის უფლებრივი სფერო განიცდის გარკვეულ უარყოფით ზემოქმედებას იმით, რომ მის მიმართ ხანგრძლივდება სისხლისსამართლებრივი დევნა, მაგრამ ეს ნორმატიული სინამდვილე მართლდება სამართლებრივი უსაფრთხოების ინტერესებით. კანონმდებელი ამით ხაზს უსვამს იმ გარემოებას, რომ პირის სისხლისსამართლებრივი დევნისათვის არ არის საკმარისი ძველი კანონით დადგენილი ვადები. ვინაიდან სამართლიანი მართლმსაჯულება მოითხოვს ხანდაზმულობის განსაზღვრულ ვადებს, შეუძლებელია პირის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლება მარტოოდენ იმ საფუძვლით, რომ ძველი კანონით სხვა ვადა იყო დადგენილი. ვიდრე არ დასრულებულა ხანდაზმულობის ვადა, მანამ სისხლისსამართლებრივი დევნის სუბიექტს არ წარმოეშობა პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების მატერიალური უფლება. პირს ვერ ექნება იმისი კანონიერი მოლოდინი, რომ სახელმწიფო არ ან ვერ განახორციელებს სისხლისსამართლებრივ დევნას ხანდაზმულობის ვადის ფარგლებში. ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვამდე, პირს ვერ ექნება ლეგიტიმური მოლოდინი, რომ ის გათავისუფლდება პასუხისმგებლობისგან. ვადის ამოწურვამდე, ხანდაზმულობის გაგრძელება არ ხელყოფს პირის შესაძლებლობას წინასწარ განჭვრიტოს მისი ქმედების სამართლებრივი შედეგი. ქმედების სამართლებრივი შედეგების პროგნოზირების მხრივ, მდგომარეობა ხანდაზმულობის გაგრძელებამდე და გაგრძელების შემდეგ იდენტურია. შესაბამისად, ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვამდე, მისი გაგრძელება ვერ შელახავს პირის ლეგიტიმურ მოლოდინებს. ხანდაზმულობის ვადის გასვლამდე, როგორც არ უნდა შეიცვალოს მისი ხანგრძლივობა, ეს არ შეიძლება ჩაითვალოს ამ ვადის წყვეტად. ყველა შემთხვევაში იგი განიხილება როგორც ერთიანი ვადა. საკმარისია დავუშვათ ხანდაზმულობის ვადის გაორება, რომ აზრი დაეკარგება ძველი კანონით დადგენილ შემცირებულ ვადებში პირის დევნას, ვინაიდან იგი არ იქნება საკმარისი იმ მიზნის მისაღწევად, რა მიზნითაც დადგინდა აღნიშნული ვადები და ამ ლოგიკით მისი დაუყონებლივ გათავისუფლება უნდა მოხდეს. როცა კანონმდებელი ადგენს, რომ სისხლის სამართლებრივი დევნის განხორციელება შესაძლებელია განსაზღვრულ ვადებში, შეუძლებელია მისი განხორციელება სხვა ვადებში. როცა შეუძლებელია დევნის საფუძვლებისა და ინტერესების გაორება, შეუძლებელია ამ დევნის განხორციელების ვადის გაორება. არ შეიძლება ერთი და იგივე დანაშაულისათვის არსებობდეს სხვადასხვა ხანდაზმულობის ვადა. ამასთან ერთად, არ არის გამორიცხული თავად ხანდაზმულობა წარმოადგენდეს პირის უფლებას, როცა კანონმდებელი აშკარად სცილდება მისი განსაზღვრის პრინციპებს და ამით სისხლისსამართლებრივი დევნის „უკვდავებას“ უწყობს ხელს. ვადის არაგონივრული, უსაფუძვლო გაგრძელება იმით კი არ უნდა აღმოიფხვრას, რომ მას არ მიეცეს უკუძალა, არამედ იმით, რომ კანონმდებელმა იმოქმედოს კონსტიტუციური პასუხისმგებლობით და სწორად განსაზღვროს ეს ვადები. როცა კანონმდებელი არღვევს ამ ვალდებულებას, მაშინ შეფასების ობიექტი ხდება თავად ხანდაზმულობის ვადა. პირის ხელშეუვალი უფლებაა ის, რომ მის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა მიმდინარეობდეს გონივრულ ვადებში. ვინაიდან სისხლის სამართლებრივი დევნა გულისხმობს იმ მოქმედებების განხორციელებას, რაც აუცილებელია პირის მიმართ სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კანონებით გათვალისწინებული ღონისძიებების გამოყენების უზრუნველსაყოფად, კანონმდებელს უნდა ჰქონდეს უფლება, საამისოდ გამოიყენოს იმდენი ვადა, რამდენიც გონივრულად აუცილებელია. აღნიშნულის მტკიცებისას გასათვალისწინებელია ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს პრეცედენტი, რომლის თანახმადაც, ხანდაზმულობის ვადის გაგრძლება არ წარმოადგენს კონვენციის მე-7 მუხლის დარღვევას (ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 2000 წლის 22 ივნისის გადაწყვეტილება საქმეზე „ცოემე და სხვები ბელგიის წინააღმდეგ“, პუნქტები 149-151).

ანგარიშგასაწევია ის გარემოება, რომ სისხლის სამართლის საგარანტიო ფუნქცია არ უნდა გასცდეს სისხლის სამართლის მოქმედების სივრცეს და ამ გარანტიის იმ ფარგლებს, რაც აუცილებელია პირის უფლების დაცვისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების მშვიდობიანი, გაწონასწორებული თანაარსებობისათვის. სისხლის სამართალი პირის უფლების დასაცავად იძლევა იმდენ გარანტიას, რამდენიც აუცილებელი და შესაძლებელია.

26. ხანდაზმულობა სისხლის სამართლის კოდექსის 71-ე მუხლის თანახმად, იწვევს პირის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებას. ამ ინსტიტუტის არსებობა, ერთი მხრივ, იმის აღიარებაა, რომ ობიექტური მართლმსაჯულების განხორციელება და სამართლიანი სასამართლოს ჩატარება გარკვეული ვადის გასვლის შემდეგ არაპრაქტიკულია, ვინაიდან საამისოდ აუცილებელ გარემოებებთან ერთად იკარგება მტკიცებულებები და მოწმეების ჩვენებები აღარ არის მყარი. მისი მიზანია იმისი სამართლებრივი უზრუნველყოფა, რომ სასამართლო არ იყოს ვალდებული გამოიტანოს გადაწყვეტილება იმ მტკიცებულებებზე დაყრდნობით, რომლებიც ვადის გასვლის გამო ითვლებიან არასრულყოფილად. ამით კანონმდებელი უარს ამბობს საეჭვო მართლმსაჯულებაზე, პირის სასარგებლოდ წყვეტს საკითხს და ათავისუფლებს მას პასუხისმგებლობისაგან. მას შედეგად მოსდევს პირის უფლება, არ იქნეს მიცემული სისხლის სამართლებრივ პასუხისმგებლობაში ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო. ეს კი იმისი აღიარებაა, რომ დანაშაულებრივმა ქმედებამ დაკარგა შეფასებისუნარიანობის ის თვისება, რაც აუცილებელი იქნებოდა პირზე პასუხისმგებლობის დასაკისრებლად და მეორეც, სისხლისსამართლებრივი ქმედება, რომელიც დანაშაულად კვალიფიცირდება არა როგორც ფაქტობრივი სინამდვილის, არამედ როგორც იურიდიული სინამდვილის ფაქტი, კარგავს თავის თვისობრიობას კონკრეტული პირის მიმართ. თუ არა ეს გარემოებანი, ისე ხანდაზმულობის გამო პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებას აზრი დაეკარგებოდა. სადაც სისხლისსამართლებრივი დევნის განხორციელების ვალდებულება ქარწყლდება, არ შეიძლება ამ შემთხვევაში სუბიექტის სამართლებრივ მდგომარეობაში მომხდარი ცვლილება არ ჩაითვალოს მის უფლებად. ასეთ შემთხვევაში ნამდვილი უკუძალის გავრცელება პასუხისმგებლობისაგან უკვე გათავისუფლებულ პირზე იწვევს კანონის განჭვრეტადობის და სანდოობის უგულებელყოფას და რაც უფრო მნიშვნელოვანია, ასეთი კანონი კითხვის ქვეშ აყენებს კანონის შესაბამისად დამდგარ შედეგს – სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლებული პირი გასამართლდეს და დაისაჯოს.

27. ხანდაზმულობა, რომ აქარწყლებს ქმედების დასჯადობას, ამაზე მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ ვადის გასვლის შემდეგ როგორი უტყუარი მტკიცებულებანიც არ უნდა გამოვლინდეს, ეს ვეღარ გახდება სისხლის სამართლებრივი დევნის განახლების საფუძველი. კანონმდებელი ასეთი მიდგომით პირს იცავს ნეგატიური პასუხისმგებლობის მოლოდინის უარყოფითი შედეგებისაგან, ვინაიდან პირი სისხლისსამართლებრივი დევნის პროცესშიც განიცდის გარკვეულ უფლებრივ შეზღუდვებს. ხანდაზმულობის გონივრული დროით განსაზღვრულობას ამძაფრებს ის ფაქტიც, რომ ვიდრე სასამართლო არ ცნობს პირს დამნაშავედ, მანამდე, იგი უდანაშაულოდ ითვლება. ამდენად, არა მარტო სისხლის სამართლებრივი დევნის ინტერესები, არამედ უდანაშაულობის პრეზუმფციაც განაპირობებს ხანდაზმულობის ვადების ხასიათს.

28. აღნიშნული შეფასების საფუძვლიანობას უნდა ამაგრებდეს საქმის განხილვის პროცესში მოპოვებული მასალები. კერძოდ, ვენეციის კომისიიდან გამოგზავნილ დასკვნაში აღნიშნული პრობლემისადმი სხვადასხვა მიდგომებზეა საუბარი. კერძოდ აღნიშნულია, რომ ხანდაზმულობის ვადის გასვლა არა მარტო აუქმებს დანაშაულის დასჯადობას და ქმედების სისხლის სამართლებრივ დევნას, არამედ აუქმებს ასევე ქმედების დანაშაულებრიობას ex nunc. როდესაც გასულია ხანდაზმულობის ვადა დამნაშავის დასჯა აღარ არის საჭირო, იგულისხმება, რომ დროის გასვლის შემდეგ ქმედების დანაშაულებრიობა უქმდება. ამიტომაც მისი რეტროაქტიულად გამოყენება არღვევს კანონიერების პრინციპს. გასათვალისწინებელია უნგრეთის საკონსტიტუციო სასამართლოს №11/1992 გადაწყვეტილება. სასამართლომ აღნიშნა, რომ, რადგანაც კანონი აღადგენს ხანდაზმულობის ვადას, ის დასჯადად აცხადებს ქმედებას, რომელიც აღარ იყო დასჯადი მოქმედი სამართლებრივი სისტემის მიხედვით, რითაც ცალსახად ირღვევა კანონის რეტროაქტიულობის აკრძალვის პრინციპი.

აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს ერთ-ერთი პრეცედენტის (სტოგნერი კალიფორნიის წინააღმდეგ, 123 S. Ct. 2446 (2003)) თანახმად, კალიფორნიის კანონი, რომელიც ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შედეგ აახლებდა სისხლის სამართლებრივ დევნას, ჩაითვალა აშშ-ს კონსტიტუციის პირველი მუხლის მე-9 პარაგრაფის დარღვევად, რომელიც კრძალავდა ex post facto კანონმდებლობის მიღებას. სასამართლომ აღნიშნა, რომ რადგანაც ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო პირს აღარ ეკისრებოდა პასუხისმგებლობა, ხოლო ახალი კანონით მოხდა მისი დაკისრება, ეს ვითარება ტოლფასია იმ სიტუაციისა, როდესაც კონკრეტული ქმედება არ არის დასჯადი, ხოლო ახალი კანონით იგივე ქმედება ხდება დასჯადი.

29. სადავო ნორმის ფართო განმარტების სასარგებლოდ უნდა მეტყველებდეს ის ფაქტიც, რომ კანონმდებელი არსად პირდაპირ არ ამბობს, რომ ხანდაზმულობის გაზრდილ ვადებს უნდა მიეცეს უკუძალა. ასეთი ჩანაწერის შემთხვევაში ცალსახა იქნებოდა კანონმდებლის აზრი და აშკარა იქნებოდა მისი არაკონსტიტუციურობა. თუკი სადავო ნორმას ვიწროდ, მისი პირდაპირი მნიშვნელობით გავიგებთ, როგორც ამას ადგილი აქვს ტრადიციულ სიტყვათხმარებაში, ცხადია, აღნიშნულ ტერმინებში შეუძლებელი იქნებოდა იმ აზრის გადმოცემა, რაზედაც ზემოთ გვქონდა საუბარი. ვინაიდან კანონმდებელი პირდაპირ არ ლაპარაკობს უკუძალის აკრძალვის სხვა შემთხვევებზე, მათი გამორიცხვა მხოლოდ მაშინ იქნებოდა ლეგიტიმური, თუკი ნორმა არ მოგვცემდა ფართო განმარტების შესაძლებლობას. როცა კანონში არ არსებობს პირის საზიანო ჩანაწერი, ამ ჩანაწერის არარსებობა არ ნიშნავს არსებული ნორმის პირის საზიანოდ განმარტებას.

როცა ლაპარაკია ფართო განმარტების შესახებ, ამის საფუძველია არა მარტო უკუძალის აკრძალვის გარანტიაზე მითითება, არამედ ის ფაქტი, რომ სისხლის სამართალში ნებისმიერი განმარტება პირის სასარგებლოდ უნდა გადაწყდეს და არა მის საზიანოდ, რაც მოცემულ საქმეზე მოწვეულმა სპეციალისტმაც დაადასტურა. ეს აქსიომატური დებულება სისხლის სამართლის მთელი ორგანიზმის თვისებაა და მისი საგარანტიო ფუნქციის გამოვლინება. უფრო მეტიც, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსიც ამავე პოზიციაზეა. ეს გარემოება მიგვანიშნებს იმაზე, რომ სისხლის სამართლის ნორმაში ჩადებული ნების განმარტებისას, არ უნდა აღმოვჩნდეთ ტერმინთა ტრადიციული მნიშვნელობის ტყვეობაში და მთელი სამართლის საერთო სულისკვეთების აზრით უნდა შეფასდეს ნორმატიული ნება. როგორც ითქვა, გერმანიის კონსტიტუციის 103-ე პარაგრაფის მე-2 აბზაცი დასჯადობის კატეგორიით ახასიათებს უკუძალის აკრძალვის გარანტიებს და მასში გულისხმობს სასჯელისა და ქმედების დანაშაულებრიობის მომწესრიგებელი კანონის უკუძალას. თუნდაც, რომ სადავო ნორმის მე-2 წინადადებაში მოიაზრებოდეს მოსარჩელეთა მიერ დასახელებული მარტო ორი შემთხვევა თავისი პირდაპირი, სიტყვასიტყვით მნიშვნელობით და არა ხანდაზმულობის უკუძალის აკრძალვა, ეს მაინც არ ნიშნავს იმას, რომ სხვა შემთხვევაში, როცა პირის მდგომარეობა მძიმდება, კანონის უკუძალა დაშვებულია. პიროვნების უფლებრივი მდგომარეობის დამძიმება კანონით პირდაპირ უნდა იყოს გათვალისწინებული, რაც კანონის განსაზღვრულობის ერთ-ერთი ძირითადი მოთხოვნაცაა.

30. სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის ერთ-ერთ მთავარ არგუმენტად მოსარჩელეები ასახელებენ მის ადრე მოქმედ რედაქციას, რომელიც მათი აზრით, სრულყოფილად ითვალისწინებდა უკუძალის აკრძალვის გარანტიას. კერძოდ, ძველი რედაქციით, დღეს მოქმედი შემთხვევების გარდა, უკუძალა ეძლეოდა ისეთ კანონს, რომელიც „სხვაგვარად აუმჯობესებდა დამნაშავის მდგომარეობას,“ ხოლო კანონს, რომელიც „სხვაგვარად აუარესებდა დამნაშავის მდგომარეობას“ უკუძალა არ ჰქონდა. მოპასუხე მხარის მიერ სასამართლოს პროცესზე წარმოდგენილ განმარტებით ბარათში „საქართველოს ზოგიერთ საკანონმდებლო აქტში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ საქართველოს კანონის პროექტის თაობაზე“, რომელიც შეეხება მათ შორის სადავო ნორმიდან დასახელებული სიტყვების ამოღებას, ნათქვამია, რომ ეს ცვლილებები „მთლიანობაში არ ცვლის კოდექსის კონცეფციას“. ამ ცვლილებების კონკრეტული მოტივაცია მასში არ არის მოცემული. სასამართლო პროცესზე მხარეებმა ვერ წარმოადგინეს მტკიცებულებები იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორი იყო აღნიშნული ნორმის სამართალგამოყენებითი პრაქტიკა. საქმის მასალებიდან ჩანს, რომ კანონის უკუძალის მომწესრიგებელი მსგავსი ნორმები დასტურდება მხოლოდ ზოგიერთ პოსტსაბჭოურ ქვეყანაში.

გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ, როცა საუბარია სისხლის სამართალში უკუძალის აკრძალვის გარანტიებზე, ყველა შემთხვევაში, ამ თვისების მატარებელია სასჯელი და დანაშაულებრიობა.

31. მოსარჩელე ელგუჯა საბაური სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას მოითხოვს იმაზე მითითებითაც, რომ იგი არ იძლევა კანონის უკუძალის აკრძალვის შესაძლებლობას პირობით მსჯავრთან დაკავშირებით. პირობითი მსჯავრი, მართალია, არ წარმოადგენს სასჯელის სახეს, მაგრამ იგი ყოველთვის სასჯელთან არის დაკავშირებული. კანონში მოცემული დებულება „ამსუბუქებს“ ან „ამძიმებს“ სასჯელს, არ უნდა გავიგოთ მხოლოდ სასჯელის კატეგორიების სახეცვლილება შემსუბუქებისა და დამძიმების კუთხით. სასჯელი, ამ შემთხვევაში, არ უნდა გავიგოთ როგორც სანქციის მხოლოდ რაოდენობრივი მახასიათებელი. მნიშვნელოვანია მისი თვისობრივი მდგომარეობა, რაც ვლინდება არა მარტო კონკრეტული კატეგორიის სანქციაში, არამედ ამ სანქციის არსებობის (რეალიზაციის) ფორმაში. ვინაიდან ნებისმიერი სანქციის მიზანი პირზე გარკვეული ზემოქმედებით ხორციელდება, არ იქნებოდა სწორი კანონის უკუძალის აკრძალვის გარანტიების შეფასებისას ამ ფაქტორების მნიშვნელობა გამოგვერიცხა. ცალკეული სასამართლო პრეცედენტები მეტყველებენ იმას, რომ სასჯელის სიმსუბუქე ან სიმძიმე (სიმკაცრე), როგორც მისი არსების განმსაზღვრელი ნიშან-თვისებანი, პრაქტიკულად, შეიძლება ვლინდებოდეს მთელი იმ დროის განმავლობაში, ვიდრე მას შეუძლია გავლენა მოახდინოს სუბიექტის უფლებრივ მდგომარეობაზე.

გასათვალისწინებელია ევროპული სასამართლოს დამოკიდებულება ,,სასჯელის“ ცნებასთან დაკავშირებით. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ეს ცნება ატარებს დამოუკიდებელ ხასიათს და მისი შეფასებისას არ უნდა შემოვიფარგლოთ ცნების გარეგნული ნიშნებით.

პირობით მსჯავრთან დაკავშირებული მოთხოვნის სასარგებლოდ მეტყველებს აშშ-ის სასამართლო პრაქტიკა ე.წ. „მოგებული დროის“ კრედიტების სისტემის შესახებ, როცა კანონმა შეამცირა იმ დღეების რაოდენობა, რომლებიც პატიმარს ეთვლებოდა დამატებით, რამაც გამოიწვია მისი პატიმრობის ვადის ორი წლით გახანგრძლივება (ვივერი გრემის წინააღმდეგ, 450 U.S. 24 (1981))). ვინაიდან აღნიშნული კანონი მნიშვნელოვნად ცვლიდა დანაშაულის ჩადენის შედეგებს, იზღუდებოდა ადრე გათავისუფლების შესაძლებლობა, სასჯელი დანაშაულისათვის უფრო მძიმე გახდა და ამით დაირღვა კანონის უკუძალის აკრძალვის პრინციპი.

32. როცა ამა თუ იმ სასჯელის გვერდით განსაზღვრულია პირობითი მსჯავრი, შეცდომა იქნებოდა არ დაგვენახა მისი გავლენა ამ სასჯელის ყოფიერებაზე. კერძოდ, პირობითი მსჯავრის არსებობა იძლევა იმის გარანტიას, რომ შეიძლება არ მოხდეს სასჯელის გამოყენება მისთვის დამახასიათებელი ტრადიციული ფორმით. როცა პიროვნებას სასჯელის მოხდის ნაცვლად პირობითი მსჯავრი ეკისრება, ეს, არაპირდაპირი გაგებით სასჯელის შემსუბუქებაზე უფრო მეტი შეღავათის მაჩვენებელია. კანონმდებელი ამ ნორმატიული დანაწესით დანაშაულის სუბიექტს აძლევს შესაძლებლობას, თავიდან აიცდინოს სასჯელი. ამიტომაც სასჯელის არაპირდაპირ გამკაცრებად უნდა ჩაითვალოს დანაშაულებრივი ქმედებისათვის პირობითი მსჯავრის გაუქმება მისი ჩადენის შემდეგ, მიუხედავად იმისა, რომ იგი არ არის გათვალისწინებული სასჯელთა სისტემაში. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ პირობითი მსჯავრი არაპირდაპირ სასჯელთა სისტემის სივრცეშია. ის აქცესორული ხასიათისაა, ვინაიდან არ არსებობს პირობითი მსჯავრი სასჯელის გარეშე და ამ აზრით სასჯელის ერთგვარი თანამგზავრია. მისი დამოუკიდებელი შეფასება არ ხდება და ამიტომაც ვამბობთ, რომ გავლენას ახდენს სასჯელზე.

როცა პიროვნებას სასჯელის დაკისრებისას ესპობა ამ სასჯელის შემსუბუქების ის შესაძლებლობები, რაც მას ჰქონდა დანაშაულის ჩადენის დროს, ეს უნდა ჩაითვალოს სასჯელის გამკაცრებად, მიუხედავად იმისა, რომ ცალკე, განყენებულად აღებული, სასჯელი, როგორც ნორმატიული მოცემულობა, შეიძლება იგივე დარჩეს. სასჯელის გამკაცრების ასეთი ინტერპრეტაცია კიდევ ერთხელ მეტყველებს იმაზე, რომ არ შეიძლება სამართლებრივი მოვლენების ბუნების განსაზღვრისას, კერძოდ, მათი განმარტებისას, არ გავითვალისწინოთ მისი არსებობისა და ყოფიერების გარემო. სხვაგვარი შეფასებისას სამართლებრივი მოვლენების ფორმით შემოსაზღვრული შინაარსი გაცილებით ვიწრო იქნებოდა, ვიდრე მათი მოქმედების სივრცეში დანახული შინაარსი. საკმარისია გაჩნდეს იმისი პრეტენზია, რომ ყოველი მსგავსი მოვლენა, აუცილებლად უნდა მოექცეს შესაბამის ნორმატიულ ფორმაში, რომ ეს იქნებოდა ფორმალური მიდგომა და მსგავსი მოვლენების ორგანული კავშირის ეჭვქვეშ დაყენება.

33. მცდარად უნდა ჩაითვალოს ის აზრი, რომ სადავო ნორმები, რომლებიც უკუძალის აკრძალვის პრინციპს ეხება, არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სისხლის სამართლის ზოგადი ნაწილით მოწესრიგებული ურთიერთობების მიმართ და შესაბამისად, აღნიშნული გარანტიები არ უნდა გავრცელდეს პირობით მსჯავრზე. მართალია, კოდექსის ზოგადი ნაწილის მთავარი დანიშნულება კერძო ნაწილში გათვალისწინებული კონკრეტული დანაშაულებრივი ქმედებების კვალიფიკაციასა და სასჯელთა შეფარდებაში ვლინდება, მაგრამ ეს სრულიადაც არ ნიშნავს იმას, რომ ზოგადი ნაწილის ნორმები ერთიმეორეს არ განაპირობებენ. უკუძალის აკრძალვის გარანტია მთელი სისხლის სამართლისათვის როგორც ნორმათა ორგანული კავშირისათვის გათვალისწინებული გარანტიაა და არა მისი ერთი ნაწილისათვის. როცა საუბარია კანონის უკუძალაზე, აქ მოიაზრება სისხლის სამართლის ნორმათა მთელი სხეული.

ყოველივე ზემოთ აღნიშნული მეტყველებს იმაზე, რომ სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კოსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებას. იგი საჭიროებს კონსტიტუციის შესატყვის განმარტებას.

III

ხელმძღვანელობს რა საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტითა და მე-2 პუნქტით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით, 25-ე მუხლის მე-3 პუნქტით, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით, 43-ე მუხლის მე-2, მე-4, მე-7, მე-8 პუნქტებით, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 32-ე და 33-ე მუხლებით,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით და საქართველოს მოქალაქე ელგუჯა საბაურის და რუსეთის ფედერაციის მოქალაქე ზვიად მანიას კონსტიტუციური სარჩელები საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის კონსტიტუციურობის თაობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებასთან მიმართებით;

2. ეს გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე მისი საჯაროდ გამოცხადების მომენტიდან;

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება;

4. ამ გადაწყვეტილების პირი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს;

5. გადაწყვეტილება „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეში“ გამოქვეყნდეს 15 დღის ვადაში.

კოლეგიის წევრები:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ვახტანგ გვარამია

ქეთევან ერემაძე

ბესარიონ ზოიძე

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის,
კონსტანტინე ვარძელაშვილის
განსხვავებული აზრი

გადაწყვეტილების მოტივაციის ნაწილთან დაკავშირებით
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428, 447, 459 გადაწყვეტილებაზე

გამოვხატავ ჩემი კოლეგებისადმი – საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას და, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე–7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428, 447, 459 გადაწყვეტილების მოტივაციის ნაწილთან დაკავშირებით.

უდავოდ სწორია დანაშაულებრიობის და დასჯადობის მჭიდრო კავშირის დანახვა. ასევე გასაზიარებელია მოსაზრება, რომ დანაშაულებრიობა არ არსებობს დასჯადობისგან განცალკევებით და პირიქით. მაგრამ, ამავე დროს, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ ცნებების ზოგადი განმარტება შესაძლოა არ შეესაბამებოდეს იმ შინაარს, რომელიც თავად სისხლის სამართლის კოდექსით არის შემოთავაზებული. შესაბამისად, სამართალშემფარდებლის მიერ „დანაშაულებრიობის“ ამგვარი განმარტება გონივრული წაკითხვის ზღვარზე გადის. კანონში გამოყენებული ტერმინის ინტერპრეტირების რესურსი ამოწურულია, თუ არსებობს კანონმდებლის მკაფიო, ცალსახა და არაორაზროვანი ნება ტერმინის შინაარსთან დაკავშირებით.

მიმაჩნია, რომ ქვემოთ მოყვანილი არგუმენტები ქმნიან საკმარის საფუძველს ნორმის კონსტიტუციასთნ შესაბამისობის დასადგენად.

მოცემული კონსტიტუციური დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, რამდენად განაპირობებს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი პასუხიმგებლობის მომწესრიგებელი ნორმების უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობას. სადავო ნორმა კონსტიტუციის შეუსაბამოდ მხოლოდ იმ შემთხვევაში შეიძლება ჩაითვალოს, თუ მივიჩნევთ, რომ აღნიშნულ ნორმაში სამართალშემფარდებელი აშკარად ამოიკითხავს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონის უკუძალით გავრცელების საფუძველს.

კანონის რეტროაქტიულობის აკრძალვის პრინციპი ინსტრუმენტური გარანტიაა, რომელიც იცავს პირის უფლებებსა და ლეგიტიმურ მოლოდინებს. უკუძალის აკრძალვის კონსტიტუციური პრინციპის დარღვევას ადგილი ვერ ექნება, თუ თავად კანონი არ ადგენს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი ნორმების რეტროაქტიულად გამოყენების საფუძველს.

მოცემულ შემთხვევაში, სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლი სამართალშემფარდებელს ერთმნიშვნელოვან მითითებას აძლევს იმასთან დაკავშირებით, რომ უკუძალის მინიჭება დაუშვებელია დანაშაულებრიობის და დასჯადობის განმსაზღვრელი ნორმებისათვის, რაც მათ შორის გულისხმობს ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ მისი რეტროაქტიულად გავრცელების აკრძალვას. ამასთან ერთად, სადავო ნორმა უკუძალას ანიჭებს დანაშაულის გამაუქმებელ და სასჯელის შემამსუბუქებელ ნორმებს და ასევე აკონკრეტებს დანაშაულებრიობის დამდგენი და სასჯელის გამამკაცრებელი ნორმებისთვის უკუძალის მინიჭების დაუშვებლობას. სხვა ნორმებისთვის უკუძალის შესაძლებლობას სისხლის სამართლის კოდექსი არ ითვალისწინებს.

უნდა აღინიშნოს, რომ პრინციპი, რომლის თანახმად, რაც არ არის აკრძალული – დაშვებულია, მოქმედებს მხოლოდ კერძოსამართლებრივ ურთიერთობებში. აღნიშნული პრინციპის გამოყენება დაუშვებელია სახელმწიფოს მხრიდან რეპრესიული ქმედებების განხორციელებისას, სახელმწიფო მკაცრად არის შეზღუდული კანონით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილებით. შესაბამისად, მოსარჩელეთა მიერ დასახელებული არგუმენტი, რომ სადავო ნორმაში სამართალშემფარდებელმა შეიძლება არ ამოიკითხოს ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ მისი რეტროაქტიულად გავრცელების აკრძალვა, არ იძლევა იმის საფუძველს, რომ სისხლის სამართლის კანონის ამ ნორმას უკუძალა მიენიჭოს.

სისხლის სამართალი ზოგადად ითვალისწინებს უფლებების შემზღუდველი, იძულებითი, რეპრესიული ღონისძიებების დაწესებას ბრალეული და მართლსაწინააღმდეგო ქმედებების საპასუხოდ. სწორედ ამიტომ, დაუშვებელია პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი ნორმების გამოყენება მაშინ, როდესაც ეს პირდაპირ არ არის გათვალისწინებული კანონმდებლობით. სისხლის სამართალში, ნებისმიერი საკითხი უნდა გადაწყდეს ბრალდებულის სასარგებლოდ, თუ კანონი ცალსახად და მკაფიოდ არ მიუთითებს საპირისპიროზე.

ამასთან ერთად უნდა აღინიშნოს, რომ „ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონის 47-ე მუხლი იმპერატიულად აცხადებს, რომ საკანონმდებლო ნორმას შეიძლება მიეცეს უკუქცევითი ძალა, თუ ეს პირდაპირ არის გათვალისწინებული კანონით. „ნორმატიული აქტების შესახებ” საქართველოს კანონი ადგენს ნორმების გამოყენების ზოგად წესს, მათ შორის, კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საკითხებს. სწორედ ამიტომ, ამ კანონით დამკვიდრებულ პრინციპებს პრაქტიკული მნიშვნელობა აქვს იმ შემთხვევაში, როდესაც სისხლის სამართლის ნორმა არ იძლევა კონკრეტულ მითითებას ან ეჭვს იწვევს ნორმის გამოყენების წესი.

„ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონი არარელევანტურია იმ შემთხვევაში, როდესაც თავად სისხლის სამართლის კანონით საკითხი ამომწურავად არის მოწესრიგებული. მოცემულ შემთხვევაში, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ კანონის 47-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, რომელიც უკუქცევით ძალას მხოლოდ პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელი კანონისთვის ითვალისწინებს, სამართალშემფარდებელს არაორაზროვან დამატებით მითითებებს აძლევს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში აღნიშნა: „... სადავო ნორმა არ უნდა იქნეს განხილული სხვა, მასთან კავშირში მყოფი ნორმებისაგან იზოლირებულად, რადგანაც ამგვარმა მიდგომამ საკონსტიტუციო სასამართლო შეიძლება მიიყვანოს მცდარ დასკვნებამდე... თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს (2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2/389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტის და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“).

სწორედ ამიტომ, საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის ნორმების გონივრული წაკითხვა, „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონში განმტკიცებული კონსტიტუციური გარანტიების გათვალისწინებით, არ იძლევა სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ წაკითხვის საფუძველს.

დაბოლოს, ეჭვს არც ის გარემოება უნდა იწვევდეს, რომ სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, იხელმძღვანელოს კონსტიტუციური ნორმით, როდესაც კანონი არ იძლევა მკაფიო მითითებას მის წინაშე მდგომი საკითხის გადასაწყვეტად.

კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უშუალოდ მოქმედი ძალა და კონსტიტუციის უზენაესობის პრინციპი ავალდებულებს მოსამართლეს, მის წინაშე მდგომი ნებისმიერი საკითხი კონსტიტუციის შესაბამისად გადაწყვიტოს.

სამართალშემფარდებელი კანონის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის პირველად შეფასებას აკეთებს, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური წარდგინებით მიმართავს. ასეთ შემთხვევაში მოსამართლე მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტი, რომელიც მან უნდა გამოიყენოს, შესაძლოა კონსტიტუციასთან შეუსაბამო იყოს. მეორე მხრივ, როდესაც წინააღმდეგობა არ არის კონსტიტუციის და საკანონმდებლო ნორმებს შორის, მაგრამ კანონი არ იძლევა მკაფიო მითითებას ან ღიად ტოვებს ამა თუ იმ საკითხს, მოსამართლე უნდა ხელმძღვანელობდეს კონსტიტუციით, თუ აღნიშნული საქმის გადასაწყვეტად საჭირო კონკრეტული მითითებები საქართველოს კონსტიტუციაშია მოცემული.

კანონი კონსტიტუციასთან შეუსაბამოა, თუ კონკრეტული საკითხის რეგულირებასთან დაკავშირებით, სადავო ნორმის მოთხოვნა არ არის თანაარსებადი

კონსტიტუციის მოთხოვნასთან. მაგრამ, როდესაც წინააღმდეგობა არ არის კონსტიტუციის და საკანონმდებლო ნორმებს შორის, სამართალშემფარდებელს შეუძლია, კონკრეტული საკითხის მარეგულირებელი ნორმები თავად კონსტიტუციაში ამოიკითხოს. ასეთ შემთხვევაში არ არსებობს სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამოდ გამოცხადების საფუძველი.

მნიშვნელოვანი და გასაზიარებელი არის სასამართლო გადაწყვეტილებაში მოყვანილი მსჯელობა იმასთან დაკავშირებით, რომ „...კონსტიტუციას უნდა შეესაბამებოდეს არა მარტო თავად ნორმატიული აქტები, არამედ მათი განმარტებანიც... სამართალშემფარდებელი ვალდებულია, კონსტიტუციის შესაბამისად განმარტოს ნორმა, თუკი ეს შესაძლებელია მოცემული ნორმის ფარგლებში“.

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი,
პირველი კოლეგიის თავმჯდომარე

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს
წევრის ქეთევან ერემაძის
განსხვავებული აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428, 447, 459 გადაწყვეტილებაზე

გამოვხატავ ჩემი კოლეგებისადმი – საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას, და, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428, 447, 459 გადაწყვეტილებაზე.

1.წინამდებარე განსხვავებული აზრი ეთმობა იმის დასაბუთებას, რომ არსებობს გონივრული საფუძველი სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის არაერთგვაროვანი, მათ შორის, კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსით განმარტებისთვის. მართალია, არ გამოვრიცხავ ნორმის ისეთი წაკითხვის შესაძლებლობას, როგორც ეს მოცემულია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში, თუმცა მიმაჩნია, რომ ეს არის მისი განმარტების ერთ-ერთი და არა ერთადერთი სწორი გზა. ნორმა სამართალშემფარდებლის მიერ მისი მხოლოდ ასეთი განმარტების და გამოყენების ვალდებულებას ნამდვილად ვერ წარმოშობს. ამაზე, პირველ რიგში, თავად ნორმის ტექსტი არ მიუთითებს ერთმნიშვნელოვნად, მეტიც, მის სრულყოფილ განმარტებას საწინააღმდეგო დასკვნებამდე მივყავართ.

2. როდესაც ნორმა სხვადასხვაგვარი (მათ შორის, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი, ისე მისი საწინააღმდეგო შინაარსით) განმარტების შესაძლებლობას იძლევა, სამართალშემფარდებელმა შესაძლოა მიაგნოს მისი განმარტების ყველა ან რომელიმე გზას. თუ ის ერთდროულად ხედავს ნორმის კონსტიტუციის შესაბამისი და მისი საწინააღმდეგო შინაარსით წაკითხვის შესაძლებლობას, ბუნებრივია, რომ ნორმა უნდა განმარტოს კონსტიტუციის შესაბამისად. თუმცა ნორმის ბუნდოვანება ზუსტად იმაში გამოიხატება, რომ ის იძლევა გონივრულ საფუძველს სხვადასხვა მოსამართლემ ის სხვადასხვა ვერსიით წაიკითხოს. რა თქმა უნდა, თუ სამართალშემფარდებელი ნორმის გამოყენებისას მიიჩნევს, რომ მისი კონსტიტუციურობა საეჭვოა, მან უნდა იხელმძღვანელოს უშუალოდ კონსტიტუციით, მაგრამ ეს გარემოება ნორმის კონსტიტუციურობის პრობლემას ვერ მოხსნის.

უდავოა, რომ სამართალშემფარდებელს აქვს კონსტიტუციის შესაბამისად მოქმედების ვალდებულება, რომლის დარღვევაც იწვევს შესაბამის შედეგებს, მაგრამ ასეთი ვალდებულების არსებობა ვერ აბათილებს ნორმის არაკონსტიტუციურობას და ვერ ამართლებს არაკონსტიტუციური ნორმების ძალაში დატოვებას. ნორმის კონსტიტუციურობის საეჭვოობისას, უშუალოდ კონსტიტუციის გამოყენება საკმარისი გარანტია რომ იყოს, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციური კონტროლის ფუნქცია აზრს დაკარგავდა.

3.საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია და ვალდებულიც, კონკრეტული ნორმა (როგორც კონსტიტუციის, ისე სადავო ნორმა) შეძლებისდაგვარად ფართოდ განმარტოს ადამიანის უფლებების სასარგებლოდ. ის, ბუნებრივია, არ არის შებოჭილი ნორმის სიტყვასიტყვითი წაკითხვით. მაგრამ, იმავდროულად, ნორმის განმარტების დიაპაზონი მასშივე მოაზრებული შინაარსით შემოიფარგლება. საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის შეუზღუდავი, ის ნორმას ვერ მისცემს იმ შინაარსს, რომელიც მასში არ არის ჩადებული, ვერ განმარტავს ცალსახად და ერთმნიშვნელოვნად ისე, როგორც მას სწორად მიაჩნია, თუკი თავად ნორმა ამის შესაძლებლობას არ იძლევა. ნორმის განმარტება გულისხმობს კანონმდებლის მიერ გამოვლენილი ნების და კანონის ნების ფარგლებში მისი შინაარსის სრულად გაგებას. მხოლოდ ასეა შესაძლებელი ნორმის შემდგომი შეფასება.

მართალია, საკონსტიტუციო სასამართლოს, ერთი მხრივ, ევალება ადამიანის უფლებების სასარგებლოდ ნორმის მაქსიმალურად ფართო განმარტება, მეორე მხრივ, ნორმის კონსტიტუციურობის პრეზუმფციის დაცვა იმ უკიდურეს ვითარებამდე, როდესაც მისი კონსტიტუციურობის მტკიცება შეუძლებელი ხდება, მაგრამ ეს არ აძლევს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებას, საეჭვო და ბუნდოვანი ნორმები ერთმნიშვნელოვნად განმარტოს კონსტიტუციის შესაბამისი შინაარსით, თუკი თავად ნორმა ასეთი რესურსის მატარებელი არ არის. სასამართლოს ვალდებულებაა, ნორმის კონსტიტუციურობის გარკვევა და არა არაკონსტიტუციური ნორმებისთვის განმარტების მეშვეობით კონსტიტუციური შინაარსის მინიჭება.

იმავდროულად, ნორმის არაერთგვაროვანი განმარტების შესაძლებლობა ვერ გამოდგება ნორმის არაკონსტიტუციურობის მტკიცებისთვის საკმარის არგუმენტად. „ნორმის ბუნდოვანება მისი არაკონსტიტუციურობის ზღვარზე არ გადის მანამ, სანამ მისი გონივრული განმარტება იურიდიული მეთოდოლოგიით შესაძლებელია ისე, რომ საკმარისი დამაჯერებლობით ცხადი და თვალსაჩინო გახდეს ამ ნორმით მოწესრიგებული ურთიერთობების ნამდვილი არსი“ (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

თუ ბუნდოვანი ნორმა იძლევა გონივრულ საფუძველს მისი კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსით წაკითხვისთვის, ის განჭვრეტადობის მოთხოვნებს ვერ პასუხობს და არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი. ასეთ დროს ვერც სამართალშემფარდებლის ვალდებულება - ნორმა განმარტოს კონსტიტუციის შესაბამისად და ვერც მხოლოდ კონსტიტუციის შესაბამისი პრაქტიკის არსებობა ვერ უზრუნველყოფს ნორმის კონსტიტუციურობას.

4. ზოგადად, კანონმდებელი ვალდებულია, მიიღოს მკაფიო, არაორაზროვანი, განჭვრეტადი კანონმდებლობა (ნორმები), რომელიც პასუხობს კანონის განსაზღვრულობის მოთხოვნას. ეს გარემოება ერთ-ერთი გადამწყვეტი კრიტერიუმია ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას. კანონმდებლის ასეთი ვალდებულება სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპიდან მომდინარეობს.

„კანონად“ შეიძლება ჩაითვალოს საკანონმდებლო საქმიანობის მხოლოდ ის პროდუქტი, რომელიც პასუხობს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს. ეს უკანასკნელი კი გულისხმობს კანონის შესაბამისობას სამართლის უზენაესობისა და სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპებთან. ამ პრინციპების რეალური დაცვისთვის პრაქტიკული და გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს კანონის ხელმისაწვდომობასა და განჭვრეტადობას. კანონის ხარისხი მოითხოვს, რომ საკანონმდებლო რეგულაცია იყოს იმდენად მკაფიო, რომ პირმა, რომლის უფლებაში ჩარევაც ხდება, შეძლოს სამართლებრივი მდგომარეობის ადეკვატურად შეცნობა და საკუთარი ქმედების შესაბამისად წარმართვა» (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

რაც უფრო ინტენსიურია ჩარევა ადამიანის უფლებებში, მით უფრო მკაცრია მოთხოვნები კანონმდებლის მიმართ. ამ დროს კანონმდებელს აკისრია ვალდებულება, საჯარო ხელისუფლება უზრუნველყოს სახელმძღვანელო მიმართულებებით, რომლებიც განჭვრეტადს ხდიან მის მიერ კონკრეტული გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას, მართლზომიერებას, აუცილებლობას თუ გარდაუვალობას, იმავდროულად, მოქალაქეს უქმნიან წარმოდგენას, თუ რა ზომები იქნება მის მიმართ გატარებული.

კანონის განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოიცავს იმ აუცილებელ პირობასაც, რომ უფლების შეზღუდვაზე უფლებამოსილი პირების დასაშვები მოქმედების ფარგლები იყოს კონკრეტული, გასაგები, მკაფიო. „კანონისადმი ასეთი მოთხოვნა აუცილებელია უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილი პირის (ორგანოს) შეზღუდვის და შემდგომი კონტროლის უზრუნველყოფისთვის, რადგან ამ თანამდებობის პირებს კონკრეტული საჯარო ინტერესის მიღწევა სამართლებრივი სახელმწიფოსგან აქვთ დაკისრებული. სამართლის უზენაესობის პრინციპთან შესაბამისობისათვის კანონი უნდა უზრუნველყოფდეს უფლების ეფექტური დაცვის შესაძლებლობას ხელისუფლების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან. ეს, პირველ რიგში, გულისხმობს, რომ თავად კანონით დეტალურად, სიცხადის საკმარისი ხარისხით განისაზღვროს საჯარო ხელისუფლების უფლებამოსილება ამ სფეროში. შესაბამისად, კანონი არ უნდა იძლეოდეს შესაძლებლობას, რომ სასამართლო თუ აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ დამოუკიდებლად დაადგინოს საკუთარ ქმედებათა დიაპაზონი. თუ უფლებაში ჩარევაზე უფლებამოსილ პირს ზუსტად და კონკრეტულად არ ეცოდინება თავისი შესაძლო მოქმედების ფარგლები, ერთი მხრივ, უნებლიედ გაიზრდება რისკი უფლებაში არასწორი, გადამეტებული ჩარევისა, ხოლო, მეორე მხრივ, ცდუნებაც უფლების შეგნებულად ბოროტად გამოყენებისა, რისი კანონზომიერი შედეგიც არის უფლების დარღვევა“ (2007 წლის 26 დეკემბრის გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

თუმცა კანონის სიზუსტესაც აქვს საზღვრები. ერთი მხრივ, ის ვერ გაითვალისწინებს აბსოლუტურად ყველა შესაძლებლობას. მეორე მხრივ, მიუხედავად იმისა, რომ კანონის ზედმიწევნითი სიცხადე სასურველია, ამას შეუძლია გამოიწვიოს გადაჭარბებული სიხისტე, მაშინ როდესაც კანონი საკმარისად მოქნილიც უნდა იყოს, რათა ახერხებდეს ცვლადი კონტექსტისადმი მორგებას. შესაბამისად, გარდაუვალია, რომ არაერთ კანონში შეიძლება შეგვხვდეს მეტ-ნაკლებად ბუნდოვანი ტერმინები, ნორმები. ასეთ დროს მათი განმარტება და გამოყენება პრაქტიკის საკითხია. მართლმსაჯულების როლი სწორედ ეჭვების ინტერპრეტაციით გაფანტვაშია. ამიტომ კანონის შინაარსის სრულად და ადეკვატურად განმარტების პროცესში სასამართლო პრაქტიკის როლი მართლაც ძალზე მნიშვნელოვანია. თუმცა სასამართლოს ასეთი როლი მთავრდება იქ, სადაც ნორმის ნამდვილი აზრის განჭვრეტა შეუძლებელი ხდება. გარდა ამისა, მოსამართლის მიერ კანონის განმარტების ფარგლები უსაზღვრო ვერ იქნება. სასამართლოს დანიშნულება არის ნორმის სრულად განმარტება და არა ნორმისთვის მასში გაუთვალისწინებელი, არარსებული შინაარსის მინიჭება. ნორმის განმარტებისა და გამოყენებისას სამართალშემფარდებელს ევალება, იხელმძღვანელოს მასში პრაქტიკულად ასახული, გათვალისწინებული და არა გასათვალისწინებელი სინამდვილით. ამიტომ, რამდენად სწორად შეიძლება განვითარდეს პრაქტიკა, ეს მაინც ნორმის საკმარისი ხარისხით სიცხადეზეა დამოკიდებული.

ამასთან, ნორმის განჭვრეტადობის სასამართლო პრაქტიკის მეშვეობით შეფასებისას, თავად ეს პრაქტიკაც განჭვრეტადი და ხელმისაწვდომი უნდა იყოს. ამის საშუალებას კი, პირველ რიგში, ისევ ნორმა უნდა იძლეოდეს.

მაშასადამე, ნორმის განმარტებისას მისი გამოყენების პრაქტიკის უგულებელყოფა არ შეიძლება, მაგრამ სამართალშემფარდებლისთვის მისი განმარტების შესაძლებლობებისთვის გასაღები მაინც ნორმაში დევს.

5. იმის გასარკვევად, აკმაყოფილებს თუ არა საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი ხელმისაწვდომობისა და განჭვრეტადობის მოთხოვნებს იმ ხარისხით, რომ მისი კონსტიტუციურობა ეჭვს არ იწვევდეს, აუცილებელია ნორმის სრულყოფილი განმარტება. ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს მოტივაცია სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცებასთან დაკავშირებით ეყრდნობა ტერმინების „სასჯელი“, „დანაშაულებრიობა“, „დასჯადობა“ ფართო განმარტებას, პირველ რიგში, ყურადღებას გავამახვილებთ ამ ტერმინების განმარტების შესაძლო ფარგლებზე. გავაანალიზებთ, რამდენად ამოწურავენ და სრულყოფილად არეგუ ლირებენ ისინი კონსტიტუციით გათვალისწინებული სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის შინაარსს და შესაბამისად, რამდენად ცალსახა შეიძლება იყოს მათი ერთმნიშვნელოვნად ფართო განმარტების ვალდებულება.

6. კანონში გათვალისწინებულ ტერმინს თუ ცნებას კონკრეტული დატვირთვა და დამოუკიდებელი მნიშვნელობა აქვს. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, კანონის განჭვრეტადობა და ხელმისაწვდომობა მოითხოვს კანონის შეძლებისდაგვარად ზედმიწევნით სიზუსტეს და სიცხადეს. ამ მოთხოვნის ფარგლებში დაუშვებელია ერთსა და იმავე კანონში იდენტური ურთიერთობების თუ ინსტიტუტების მოწესრიგებისთვის განსხვავებული ტერმინები და ცნებები გამოიყენებოდეს ან პირიქით, განსხვავებული შინაარსის ურთიერთობები და ინსტიტუტები ერთი ტერმინით ან ცნებით მოიხსენიებოდეს. შესაძლოა, სხვადასხვა ტერმინებით ან ცნებებით მოაზრებული ურთიერთობები თუ ინსტიტუტები შინაარსობრივად მოიცავდნენ ან ავსებდნენ ერთმანეთს, მაგრამ, ნებისმიერ შემთხვევაში, მათ შორის განსხვავების არარსებობისას, განსხვავებული სახელწოდებების შემოღებას, უბრალოდ, აზრი არა აქვს.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ძალზე საფრთხილოა სხვადასხვა ტერმინების და ცნებების იდენტურობის მტკიცება. თუკი დავუშვებთ ასეთ შესაძლებლობას, ეს ხელს შეუწყობს ერთგვარი ტერმინოლოგიური ქაოსის დამკვიდრებას, რაც დააბნევს როგორც პირებს, რომელთა მიმართაც უნდა მოხდეს ასეთი ნორმების გამოყენება, ისე სამართალშემფარდებელს, შექმნის საფუძველს განსხვავებული სამართალგამოყენებისთვის. ასეთ დროს კი შეცდომის დაშვების რისკი ყოველთვის არსებობს.

გარდა ამისა, ტერმინების და ცნებების ერთმანეთთან გაიგივება გულისხმობს რა მათ მიერ მოწესრიგებული ურთიერთობების და ინსტიტუტების აბსოლუტურად გაიგივებას, ამის დაშვება კანონზომიერად გამოიწვევს თავად ინსტიტუტების შინაარსის რღვევას, ეჭვქვეშ დააყენებს ცნებების ტრადიციული მნიშვნელობის სანდოობას. ყოველივე ეს შექმნის კიდევ უფრო მეტ პრობლემას კანონის განჭვრეტადობასთან დაკაშირებით.

7. ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებას იმასთან დაკავშირებით, რომ, პრინციპში, მთელი სისხლის სამართალი ვლინდება ქმედების დანაშაულებრიობასა და დასჯადობაში და ყველა სისხლისსამართლებრივი ღონისძიება მათთან არის დაკავშირებული ან მათგან გამომდინარეობს. თუმცა ეს არც ერთ შემთხვევაში არ ნიშნავს, რომ ტერმინი „სასჯელი“ უტოლდება „პასუხისმგებლობას“, „დასჯადობა“ - „სასჯელს“, „დანაშაულებრიობა“ და „დასჯადობა“ ერთმანეთის იდენტური ცნებებია.

8. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსის პირველი მუხლის პირველი ნაწილის და მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველია დანაშაული, ხოლო სასჯელი არის პასუხისმგებლობის ფორმა. მართალია, საბოლოო ჯამში, სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა სასჯელში ვლინდება, მაგრამ, იმავდროულად, ის მოიცავს რიგ ღონისძიებებს, რომლებიც სახელმწიფომ შეიძლება გაატაროს პასუხისგებაში მიცემული პირის მიმართ. „საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსი ადგენს სისხლის-სამართლებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველს, განსაზღვრავს, თუ რომელი ქმედებაა დანაშაულებრივი, და აწესებს შესაბამის სასჯელს ან სხვა სახის სისხლის-სამართლებრივ ღონისძიებას“ (სსკ-ის პირველი მუხლის პირველი ნაწილი). ეს ნორმა მიუთითებს, რომ პასუხისმგებლობის გამოხატვის ფორმა მხოლოდ სასჯელი არ არის.

სისხლისსამრთლებრივი პასუხისმგებლობისა და სასჯელის არაიდენტურობაზე არაერთგზის მიუთითებს კანონმდებელი სისხლის სამართლისა და სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსებში. ჩვენ მხოლოდ რამდენიმე ასეთ ნორმას მოვიყვანთ.

სისხლის სამართლის კოდექსი ცალ-ცალკე განსაზღვრავს პასუხისმგებლობისა და სასჯელისაგან გათავისულების საფუძვლებს, რაც უკვე ფორმალურადაც მიუთითებს მათ არაიდენტურობაზე. მართალია, ფაქტობრივად პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისას, პირი სასჯელისგანაც თავისუფლდება, მაგრამ ყურადსაღებია შემდეგი განმასხვავებელი თავისებურებები :

სისხლისამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან განთავისუფლება ხდება შემდეგი გარემოებების არსებობისას: ქმედითი მონანიების, დაზარალებულთან შერიგების, ვითარების შეცვლის, საგამოძიებო ორგანოებთან თანამშრომლობის და ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო (სსკ-ს 68-71-ე მუხლები). ყველა ამ საფუძვლის არსებობისას პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების პროცესი დროში წინ უსწრებს პირისთვის სასჯელის დაკისრებას (ამ დროს სასჯელის დაკისრების საკითხის გარკვევა აღარც ხდება). იგივეზე მიუთითებს საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 28-ე მუხლი, რომელიც განსაზღვრავს სისხლისსამართლებრივი დევნისა და წინასწარი გამოძიების შეწყვეტის საფუძვლებს. ასეთ შემთხვევებშიც პირი თავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან ისე, რომ სასჯელი არც დაკისრებია.

ამ თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია, რომ სსსკ ითვალისწინებს უკანონოდ და დაუსაბუთებლად ბრალდებულის რეაბილიტაციის საფუძვლებს (მუხ.219). მიუხედავად იმისა, რომ პირს სასჯელი არ დაკისრებია და შესაბამისად, არც მოუხდია, სახელმწიფოს მიერ მის წინააღმდეგ გატარებული რიგი ღონისძიებები (მაგალითად, წინასწარი პატიმრობა), პასუხისმგებლობის ფარგლებში გატარებული ღონისძიებებია, რომელთა უკანონობისა თუ დაუსაბუთებლობის შემთხვევაში დგება პირის უფლებებში აღდგენის ვალდებულება.

პირს შესაძლებელია დაეკისროს პასუხისმგებლობა სასჯელის მოუხდელად, მის მიმართ შეიძლება გამოიტანონ გამამტყუნებელი განაჩენი სასჯელის დანიშვნითა და მისი მოხდისაგან განთავისუფლებით; სასჯელის დაუნიშნავად (სსსკ-ის 503-ე მუხლი), მას შესაძლოა დაეკისროს პირობითი მსჯავრი, დაუდგინდეს გარკვეული გამოსაცდელი ვადა.

სასჯელისაგან განთავისუფლების შემთხვევები მოცემულია სსკ-ის 72-ე _ 76-ე მუხლებში. აქ კანონმდებელი თვლის, რომ სახეზეა დანაშაულებრივი ქმედება, არ არსებობს პასუხისმგებლობისგან განთავისუფლების საფუძვლები, შესაბამისად, პირს ეკისრება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობა და სასჯელი. თუმცა დასახელებული მუხლებით გათვალისწინებული გარემოებების არსებობისას, პირმა შესაძლოა ეს სასჯელი მოიხადოს უფრო მსუბუქი ფორმით ან საერთოდ განთავისუფლდეს მისი მოხდისგან. ე.ი. ასეთ შემთხვევებში, მიუხედავად იმისა, რომ პირმა შეიძლება სასჯელი არ მოიხადოს, კანონმდებელი მიიჩნევს, რომ ის არ თავისუფლდება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისაგან, რადგან თვითონ სასაჯელის დაკისრების ფაქტს მიიჩნევს პასუხისმგებლობის ფორმად.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არსებობს კანონმდებლის არაორაზროვანი ნება სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისა და სასჯელის არაიდენტურობის თაობაზე.

9. ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებას საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული ტერმინის „პასუხისმგებლობა“ განმარტებასთან დაკავშირებით იმ ნაწილში, რომ ის მოიცავს ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის საკითხებს, რის გამოც, ამ ინსტიტუტების მომწესრიგებელი ნორმების დროში მოქმედების საკითხი დაცულია კონსტიტუციით. კერძოდ კი, 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადების თანახმად, ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის დამამძიმებელ კანონებს უკუძალა არა აქვთ.

თუმცა, იმავდროულად, ვერ გავიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსაზრებას იმის თაობაზე, რომ ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვისას, მისი გაზრდის გამო, პირის პასუხისგებაში მიცემით ხდება ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესება, ხოლო პირობითი მსჯავრის დამძიმებით - სასჯელის გამკაცრება, რის გამოც, ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელი ნორმები ექცევა სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილით დაცულ სფეროში ისე, როგორც ეს გათვალისწინებულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტში მოცემული ტერმინის – „პასუხისმგებლობა“ მეშვეობით.

10. სსკ-ის მე-7 მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად, დანაშაული არის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო და ბრალეული ქმედება. ქმედების დანაშაულებრიობა კი გულისხმობს ქმედების თვისებას, იყოს დანაშაული, ანუ ხასიათდებოდეს დასახელებული სამი კომპონენტის ერთობლიობით. მაშასადამე, ქმედების დანაშაულებრივად მიჩნევისთვის აუცილებელია როგორც შესაბამისი ნორმატიული საფუძველი, ანუ ის კანონით უნდა იყოს მიჩნეული დანაშაულად, ასევე ქმედების მართლწინააღმდეგობა და ბრალეულობა. თუ რომელიმე ეს კომპონენტი არ არის, ქმედება არ არის დანაშაულებრივი.

დანაშაულის მხოლოდ ამ სამი კომპონენტით განპირობებულობა გამორიცხავს ქმედების დანაშაულებრივად მიჩნევის დროის ფაქტორზე დამოკიდებულებას. ბრალი და ქმედების მართლწინააღმდეგობა არ მოიცავს ვადის ელემენტს, არ არის რაიმენაირად დაკავშირებული დროსთან. შესაბამისად, ქმედების დანაშაულებრიობა ვერ იქნება დამოკიდებული ხანდაზმულობის ვადებზე. ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო პირის პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლებისას, ქმედება რჩება დანაშაულებრივად - ხანდაზმულობის ვადის გასვლა ვერ აბათილებს ქმედების სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად მიჩნევას, ისევე, როგორც კონკრეტული პირის ქმედების მართლწინააღმდეგობასა და ბრალეულობას, უბრალოდ გარკვეულ ვადაში ვერ ხერხდება ამის დადასტურება. ამ დროს დანაშაულის ჩადენის და არჩადენის ფაქტები ერთნაირად საეჭვოა, ამიტომ პირის მიერ დანაშაულის ჩადენა კი არ გამოირიცხება, არამედ ამის ზუსტად დადგენის შეუძლებლობის გამო, ის თავისუფლდება პასუხისმგებლობისგან და მის მიერ სავარაუდოდ ჩადენილი ქმედება აღარ არის დასჯადი.

ყურადსაღებია ასევე, რომ სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში საუბარია «დანაშაულებრიობის დაწესებაზე». ტერმინი „დაწესება“ ნიშნავს წესის შემოღებას. წესის შემოღება თავად „წესის“ შინაარსიდან გამომდინარე, არ ხდება კონკრეტული პირის მიმართ, ის ვრცელდება პირთა წრეზე. შესაბამისად, ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესება ნიშნავს გარკვეული ქმედების დანაშაულად მიჩნევის წესის შემოღებას, ანუ გულისხმობს მხოლოდ ქმედების სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად მიჩნევას და არც ერთ შემთხვევაში კონკრეტული პირის დამნაშავედ ცნობას. შეუძლებელია პირს დაუწესო დანაშაული, პირის მიმართ ხდება უკვე დაწესებული დანაშაულებრივი ქმედების ჩადენის ფაქტის გარკვევა (დადასტურება ან უარყოფა).

ვინაიდან «დანაშაულებრიობის დაწესება» გულისხმობს ქმედების დანაშაულად მიჩნევის მხოლოდ ნორმატიულ მოწესრიგებას, ის ვერ იქნება დაკავშირებული ხანდაზმულობის ვადების ცვლილებებთან. ხანდაზმულობის ვადების გაზრდის შედეგად პირის პასუხისგებაში მიცემით ხდება არა დანაშაულებრიობის დაწესება, არამედ უკვე დაწესებული დანაშაულებრივი ქმედებისთვის პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნის გახანგრძლივება.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა ხანდაზმულობის ვადებთან დაკავშირებით არ მოიცავს კონსტიტუციის მსგავს რეგულირებას.

11. სსკ-ის ცალკეული მუხლების (მე-40, 41-ე, 82-ე და 107³ მუხლების) ანალიზი მიუთითებს, რომ სისხლის სამართლის კოდექსისთვის სასჯელი არის სასჯელის სხვადასხვა კონკრეტული სახეების აღმნიშნვნელი ზოგადი სიტყვა. რაც შეეხება პირობით მსჯავრს, ის არ არის მოქცეული სასჯელთა სისტემაში, წესრიგდება ცალკე თავით. პირობითი მსჯავრი სისხლის სამართლის ერთ-ერთი ინსტიტუტია. კანონი ცალკე განსაზღვრავს მისი დანიშვნის წესსა და პირობებს.

პირობითი მსჯავრი თავისი ბუნებით წარმოადგენს გარკვეულ შეღავათს, სასჯელის შეცვლას გარკვეული პირობით. თუ სასამართლო ჩათვლის, რომ პირის გამოსწორება შესაძლებელია მის მიმართ დანიშნული კონკრეტული სასჯელის სახის გამოყენების გარეშე, სასჯელს ჩაუთვლის პირობითად (ანუ პირი რეალურად არ იხდის სასჯელს).

პირობითი მსჯავრი წარმოადგენს არა სასჯელის სახეს და ზომას, არამედ მისი მოხდის ფორმას, სისხლისსამართლებრივ ღონისძიებას, რომელიც კონკრეტული პირის მიმართ შეიძლება იქნეს გამოყენებული. ამაზე მიუთითებს არა მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის, არამედ საპროცესო კოდექსის არაერთი მუხლიც. მაგალითად, სსსკ-ის 508-ე მულის მე-2 ნაწილში პირობითი მსჯავრი სასჯლის სახესა და ზომასთან ერთად დამოუკიდებლად მოიხსენიება.

მაშასადამე, სისხლის სამართლის კოდექსით, პირობითი მსჯავრი არ არის მიჩნეული სასჯელად. შესაბამისად, ის, რაც კანონისთვის არ არის სასჯელი, არც სამართალშემფარდებლის მიერ შეიძლება ჩაითვალოს ასეთად.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა პირობით მსჯავრთან დაკავშირებით არ მოიცავს კონსტიტუციის მსგავს რეგულირებას.

12.წარმოდგენილი ანალიზი ქმნის გონივრულ საფუძველს, სამართალშემფარდებელმა სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი არ განმარტოს ისე ფართოდ, როგორც ეს მოცემულია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში. სადავო ნორმის წაკითხვის ასეთი გზა კი მიუთითებს მისი შინაარსის არაიდენტურობაზე საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებასთან. თუმცა სადავო და კონსტიტუციის ნორმების არაიდენტურობა, თავისთავად, ნორმის არაკონსტიტუციურობას არ ნიშნავს. ასეთი წაკითხვის პირობებში, ნორმის კონსტიტუციურობის გარკვევისთვის აუცილებელია მისი შემდგომი განმარტება.

13. სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის სისტემური განმარტებისთვის დასაშვებ დიაპაზონს თავად კონსტიტუცია განსაზღვრავს.

საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადება კანონმდებელს უდგენს არა მარტო შინაარსობრივ მოთხოვნებს (როდის შეიძლება მიენიჭოს კანონს უკუძალა და როდის არის ეს აკრძალული), არამედ ადგენს ფორმალურ მოთხოვნასაც. კერძოდ, კონსტიტუციის მიხედვით, კანონს უკუძალა შეიძლება მიენიჭოს, თუ ის (ანუ თავად ეს კანონი) ამსუბუქებს ან აუქმებს პასუხისმგებლობას. ე.ი. კანონისთვის უკუძალის მინიჭების შესაძლებლობები თავად ამ კანონით უნდა იყოს მოწესრიგებული. შესაბამისად, კონსტიტუციის ფორმალური მოთხოვნაა, რომ სისხლის სამართლის კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საკითხი თავად სისხლის სამართლის კანონით გადაწყდეს.

ნიშანდობლივია, რომ სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება აწესრიგებს სისხლის სამართლის კანონისთვის არა უკუძალის მინიჭების საკითხებს, არამედ აკონკრეტებს უკუძალის აკრძალვის შემთხვევებს. შესაბამისად, მოპასუხეს მიაჩნია, რომ ვინაიდან კონსტიტუციის მოთხოვნაა, სისხლის სამართლის კოდექსმა მხოლოდ უკუძალის მინიჭების (და არა აკრძალვის) საკითხები მოაწესრიგოს თავად, სისხლის სამართლის კოდექსის უკუძალის აკრძალვის ფარგლები შესაძლოა გაირკვეს არა მხოლოდ ამ კანონით. ამიტომ მოცემულ შემთხვევაში, შესაფასებელია მოპასუხის მოსაზრება იმის თაობაზე, რომ სადავო ნორმაში არსებული ხარვეზის შევსება შესაძლებელია «ნორმატიული აქტების შესახებ» საქართველოს კანონის 47-ე მუხლით, რაც უზრუნველყოფს ხანდაზმულობის ვადების გაზრდის თუ პირობითი მსჯავრის დამძიმების შესახებ კანონისთვის, როგორც პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისთვის უკუძალის მინიჭების აკრძალვას.

ასეთი მოსაზრება უსაფუძვლოა შემდეგ გარემოებათა გამო:

ა)მართალია, კონსტიტუციის პირდაპირი მოთხოვნაა, სისხლის სამართლის კოდექსით იყოს გათვალისწინებული მისი უკუძალით გამოყენების შესაძლებლობები, მაგრამ ეს, ბუნებრივია, ნიშნავს, რომ აქვე იქნება (და უნდა იყოს) პასუხი ამავე კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლებზეც. ვინაიდან კანონის დროში მოქმედების სხვა მოცემულობა არ არსებობს, კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საკითხის მოწესრიგება იმავდროულად ნიშნავს კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლების დადგენასაც (კორექტირებას). შეუძლებელია კანონისთვის უკუძალის მინიჭების შემთხვევების განსაზღვრა მოხდეს უკუძალის აკრძალვის წრის შეცვლის გარეშე – ეს პროცესები თანმხვედრია. მაშასადამე, კონსტიტუციის დასახელებული ფორმალური მოთხოვნა, თავისთავად, გულისხმობს იმას, რომ სისხლის სამართლის კოდექსისთვის უკუძალის როგორც მინიჭების, ისე აქედან გამომდინარე - აკრძალვის შესაძლებლობა და შემთხვევები სისხლის სამართლის კოდექსში უნდა იყოს მოცემული. შესაბამისად, სისხლის სამართლის კოდექსს უკუძალა მიენიჭება ან არ მიენიჭება მხოლოდ იმ ფარგლებში, როგორც ამას თავად სისხლის სამართლის კოდექსი განსაზღვრავს.

ბ)სისხლის სამართლის კოდექსში ისედაც არის მოცემული მისი დროში მოქმედების ორივე რეგულაცია. ამასთან, ნიშანდობლივია, რომ მე-2 მუხლის და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების მიხედვით (ამ ნორმების ანალიზი შემდგომ პუნქტებშია მოცემული), უკუძალის აკრძალვის ფარგლები «ნორმატიული აქტების შესახებ» საქართველოს კანონის 47-ე მუხლის იდენტურია, რის გამოც, ნორმატიული აქტების შესახებ კანონის გამოყენების შესაძლებლობის საკითხი საერთოდ კარგავს აქტუალობას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმის სისტემური ანალიზი უნდა მოხდეს მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის შესაბამისი ნორმების ფარგლებში.

14. საქართველოს სისხლის სამართლის კოდექსში კანონის უკუძალის აკრძალვის პრეზუმფცია მოცემულია მე-2 მუხლში, ხოლო კანონისთვის უკუძალის დაშვების საგამონაკლისო შემთხვევები მე-3 მუხლში.

მნიშვნელოვანია მე-2 მუხლით დაცული სფეროს გარკვევა, მოცემულ შემთხვევაში კი იმის დადგენა, სისხლის სამართლის კანონის დროში მოქმედების ზოგადი წესი ვრცელდება თუ არა ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელ ნორმებზე.

ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას მე-2 მუხლის განმარტებასთან დაკავშირებით, მაგრამ იმის გათვალისწინებით, რომ არის გონივრული საფუძველი „დანაშაულებრიობა“ და „დასჯადობა“ განიმარტოს ისე, როგორც ეს მოცემულია წინამდებარე განსხვავებულ აზრში.

15. არასწორი იქნებოდა ტერმინის «დასჯადობა» გათანაბრება «დანაშაულებრიობასთან» ან «სასჯელთან».

ბუნებრივია, რომ სისხლის სამართლის კოდექსით დანაშაულად მიჩნეული ნებისმიერი ქმედება დასჯადია და პირიქით, ქმედება, რომელიც სსკ-ით არ არის მიჩნეული დანაშაულად, დასჯადი ვერ იქნება. მართალია, „დასჯადობა“ არის დანაშაულებრიობასთან ასოცირებული, მასთან დაკავშირებული ტერმინი, მაგრამ არა მისი იდენტური. ეს ასე რომ იყოს, მაშინ მის არსებობას აზრი დაეკარგებოდა.

იმავდროულად, ტერმინი «დასჯადობა» მხოლოდ ქმედების დასჯადობის დადასტურებას კი არ ნიშნავს, არამედ გულისხმობს ზოგადად საკითხის დაყენებას ქმედების დასჯადად მიჩნევა-არმიჩნევის თაობაზე, ასევე ამ საკითხის ნებისმიერი გზით გადაწყვეტას.

ქმედება დასჯადია, როდესაც: ა) ის ზოგადად დანაშაულებრივია ანუ სისხლის სამართლის კოდექსით მიჩნეულია დანაშაულად; ბ)სს კოდექსით გათვალისწინებული ქმედება ჩადენილია კონკრეტული პირის მიერ (ამ პირის ქმედებაა დასჯადი).

ქმედება არ არის დასჯადი, როდესაც: ა) ის სისხლის სამართლის კოდექსით არ არის მიჩნეული დანაშაულად; ბ)როდესაც სახეზეა დანაშაულებრიობის გამომრიცხველი გარემოებები. მაგალითად, ბრალის გამომრიცხველი გარემოებების (შეურაცხაობა ასაკის ან ფსიქიკური დაავადების გამო) არსებობისას პირს სსკ-ით გათვალისწინებული მართლსაწინააღმდეგო ქმედება არ შეერაცხება ბრალად და არ შეეფარდება სასჯელი; გ)როდესაც სახეზეა პასუხისმგებლობის გამომრიცხველი გარემოებები. მაგალითად, ქმედება ხანდაზმულობის ვადის გასვლის გამო აღარ არის დასჯადი.

გარდა ამისა, „დასჯადობა“, ტერმინის შინაარსიდან გამომდინარე, არ არის „სასჯელის“ იდენტური. ის, მართალია, მოიცავს კონკრეტული ქმედებისთვის სისხლის სამართლის კოდექსით გათვალისწინებული სასჯელის კონკრეტული სახის დაკისრებას, ისევე, როგორც სასჯელის შემსუბუქების და გამკაცრების საკითხებს, მაგრამ არ შემოიფარგლება ამ შინაარსით.

დასჯადობა ერთგვარად კრებითი სახელწოდებაა, რომელიც მოიცავს როგორც ქმედების ზოგადად დასჯადად მიჩნევა-არმიჩნევის, ისე კონკრეტული ქმედების გამო, სასჯელის მოხდასთან დაკავშირებული საკითხების გარკვევას, კერძოდ: ა)განხორციელდება თუ არა პირის მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა; ბ)რა სასჯელი დაეკისრება (სასჯელის სახე); გ)როგორ (რა ფორმით) მოიხდის ის სასჯელს და სხვა.

მაშასადამე, ტერმინი „დასჯადობა“ მოიცავს ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის გამოყენებასთან დაკავშირებული საკითხების გარკვევასაც.

აქედან გამომდინარე, სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლით დადგენილი წესი, ზუსტად ტერმინის „დასჯადობა“ მეშვეობით, მოიცავს არა მხოლოდ დანაშაულებრიობის და სასჯელის მომწესრიგებელ ნორმებს, არამედ ვრცელდება სხვა საკითხებზეც, მათ შორის, ხანდაზმულობის ვადებსა და პირობით მსჯავრზეც. კერძოდ, ამ ინსტიტუტებთან დაკავშირებით, მე-2 მუხლი ადგენს, რომ ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელი ნორმების გამოყენებისას, მოქმედებს უკუძალის აკრძალვის პრეზუმფცია, ანუ სამართალშემფარდებელმა უნდა გამოიყენოს დანაშაულის ჩადენის დროს მოქმედი კანონი.

16. სსკ მე-3 მუხლი, როგორც ეს სახელწოდებიდანაც გამომდინარეობს – „სისხლის სამართლის კანონის უკუძალა“, ეთმობა კანონის უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესიდან (მე-2 მუხლი) კანონისთვის უკუძალის მინიჭების საგამონაკლისო შემთხვევების განსაზღვრას. ამ მუხლში, პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების გამოკლებით, კანონმდებელმა კონსტიტუციით მინიჭებული დისკრეციის ფარგლებში, განსაზღვრა პასუხისმგებლობის შემამსუბუქებელ სისხლის სამართლის რომელ კანონს უნდა მიენიჭოს უკუძალა.

17. მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველ წინადადებაში კანონმდებელი ადგენს ორ შემთხვევას, როდესაც სს კანონს უნდა ჰქონდეს უკუძალა. ეს შემთხვევებია: თუ კანონი აუქმებს ქმედების დანაშაულებრიობას ან ამსუბუქებს სასჯელს. ე.ი. სისხლის სამართლის კანონს, მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების მიხედვით, მხოლოდ ასეთ შემთხვევებში აქვს უკუძალა. სსკ-ის მე-2 მუხლისა და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადების ერთობლივად წაკითხვის შედეგად, დასახელებული ორი შემთხვევის გარდა, სს კანონს (მათ შორის, ხანდაზმულობის ვადების გაზრდის და პირობითი მსჯავრის დამძიმების შესახებ კანონებს) უკუძალა არა აქვს (ბუნებრივია, აქ არ ვეხებით უკუძალის დაშვების სხვა შემთხვევებს, რომლებიც გათვალისწინებულია მე-3 მუხლის დანარჩენი ნაწილებით).

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ პირველი წინადადების მთავარი დანიშნულება არის უკუძალის მინიჭების საგამონაკლისო წესების დადგენა, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ამ ნორმაში არის ორი წესი – როდის აქვს კანონს უკუძალა და როდის – არა. ზოგადად, კანონის დროში მოქმედებასთან დაკავშირებით, სხვა გადაწყვეტა არც არსებობს – ნორმას ან ენიჭება მის ძალაში შესვლამდე არსებული ურთიერთობების რეგულირების უნარი ან არა.

რადგან კანონის უკუძალასთან დაკავშირებით ორი არჩევანია, კანონმდებელს ჰქონდა შესაძლებლობა, განესაზღვრა მხოლოდ ის შემთხვევები, როდესაც სისხლის სამართლის კანონს ენიჭება უკუძალა, როგორც გამონაკლისი უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესიდან, რითაც ავტომატურად დანარჩენი შემთხვევების მიმართ გავრცელდებოდა კანონის უკუძალის აკრძალვა. ზუსტად ასეთია კანონმდებლისადმი კონსტიტუციის მოთხოვნაც. მას უნდა დაედგინა მხოლოდ ის შემთხვევები, როდესაც კანონს შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა. ამ შემთხვევაში სსკ-ში გვექნებოდა გამჭვირვალე რეგულირება ამავე კანონის უკუძალის მინიჭება-არმინიჭების საკითხის გადასაწყვეტად.

აქედან გამომდინარე, ლოგიკურია, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ურთიერთობებისათვის პირველი წინადადება საკმარისად ჩათვლილიყო კანონის დროში მოქმედების საკითხის გადასაწყვეტად, რადგან პასუხი გაცემულია ორივე კითხვაზე – როდის უნდა ჰქონდეს კანონს უკუძალა და როდის არა.

18. ამ ნორმატიულ წესრიგს არღვევს მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება. აქ კანონმდებელი აკონკრეტებს ორ შემთხვევას, როდესაც კანონს არ შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა, კერძოდ: თუ კანონი აწესებს ქმედების დანაშაულებრიობას ან ამკაცრებს სასჯელს. მაშასადამე, ეს ნორმა პირდაპირ მიუთითებს არა უკუძალის დაშვების შესაძლებლობებზე, როგორც ამას მე-3 მუხლის სახელწოდება მოითხოვს, არამედ უკუძალის აკრძალვის შემთხვევებზე. ამასთან, მას კანონის უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესისთვის შემოაქვს უკუძალის აკრძალვის სპეციალური, კონკრეტული შემთხვევები. ნორმის ასეთი ფორმულირება, ბუნებრივია, ავტომატურად არ იძლევა იმის ერთმნიშვნელოვნად მტკიცების შესაძლებლობას, რომ ამ ორი შემთხვევის გარდა, კანონს უკუძალა აქვს. თუმცა ნორმის სისტემური ანალიზი ამას არა თუ გამორიცხავს, არამედ პირიქით, ზუსტად ასეთი განმარტებისთვის იძლევა გონივრულ საფუძველს.

19. მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში მოცემულ შემთხვევებში კანონისთვის უკუძალის აკრძალვა ისედაც არის გათვალისწინებული სისხლის სამართლის კოდექსის მე-2 მუხლით და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადებით, იმ სხვაობით, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში აკრძალვის წრე დავიწროებულია. ის ეხება მხოლოდ ქმედების დანაშაულებრიობის დაწესებას და სასჯელის გამკაცრებას. შესაბამისად, პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი სხვა კანონებისთვის, მათ შორის ხანდაზმულობის ვადის გაზრდის თუ პირობითი მსჯავრის გამკაცრების თაობაზე კანონებისთვის უკუძალის აკრძალვას ის არ მოიცავს.

ერთი შეხედვით, თავისთავად, ის რაც ამ წინადადებაში წერია, კონსტიტუციას არ ეწინააღმდეგება, რადგან კონსტიტუციაც კრძალავს სასჯელის დამამძიმებელი და დანაშაულებრიობის დამდგენი კანონისთვის უკუძალის მინიჭებას. თითქოს პრობლემა არც ის უნდა იყოს, რომ სადავო ნორმა არასრულად არეგულირებს კონსტიტუციით დაცული კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლებს, რადგან, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისთვის უკუძალის აკრძალვას (მათ შორის, ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის დამამძიმებელი კანონებისთვის) მოიცავს სსკ მე-2 მუხლი და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება. შესაბამისად, ამ საკითხების მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში სრულად გამეორების აუცილებლობის გარეშეც, კონსტიტუციით დაცული სფეროს ადეკვატური რეგულაცია სისხლის სამართლის კოდექსით ისედაც გათვალისწინებულია.

მაგრამ ასეთ ფონზე აბსოლუტურად გაუგებარი ხდება მეორე წინადადების შემოღების მოტივაცია. თუ ის ახალს არაფერს ამბობს და მხოლოდ ნაწილობრივ იმეორებს იმას, რაც ისედაც მოწესრიგებულია სისხლის სამართლის კოდექსით, მაშინ მისი არსებობა აზრს მოკლებული ხდება. ასეთ შემთხვევაში, გამოდის, რომ უკუძალის მინიჭება-არმინიჭების საკითხის გადაწყვეტისას სამართალშემფარდებელი მისი ფარგლებით შებოჭილი არ არის. ეს ვითარება გვაფიქრებინებს, რომ ამ ნორმის ერთადერთი დანიშნულება ზუსტად იმაშია, რომ ის ავიწროებს სისხლის სამართლის კანონის უკუძალის აკრძალვის სფეროს. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მის არსებობას, მით უფრო წესიდან გამონაკლისების დამდგენ ნორმაში, არანაირი დატვირთვა არა აქვს.

20. როდესაც ზოგადი წესიდან გამონაკლისების დადგენა ხდება, მათზე ზოგადი წესის გავრცელებისთვის ადგილი აღარ რჩება. თუ გამონაკლის ურთიერთობებზე მოხდება ზოგადი წესის გავრცელება, ეს გამონაკლისი აღარ იქნება. ამიტომ ლოგიკურია, რომ, როდესაც კანონმდებელს შემოაქვს გამონაკლისები, ეს, იმავდროულად, ნიშნავს მის მიერ იმ ნების გამოხატვასაც, რომ ზოგადმა წესმა ამ შემთხვევებზე აღარ უნდა იმოქმედოს, გამონაკლისების ფარგლებში ზოგადი წესი ძალას კარგავს.

აქედან გამომდინარე, შეიძლება ვთქვათ, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში დადგენილია ორი წესი – პირველი ადგენს რომელ შემთხვევებში არა აქვს კანონს უკუძალა, ხოლო მეორე, მუხლის სახელწოდების, მიზანმიმართულების და დანიშნულებიდან გამომდინარე, გულისხმობს, რომ ყველა დანარჩენ შემთხვევაში კანონს უკუძალა აქვს. მაშასადამე, უკუძალის აკრძალვის სპეციალური შემთხვევების დაკონკრეტებით გამოირიცხება დანარჩენ შემთხვევებზე უკუძალის აკრძალვა. ანუ სსკ-ის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების მიღმა დარჩენილი ნორმები მე-2 წინადადების წყალობით უკუძალის აკრძალვის დაცვის გარეშე რჩებიან.

ამის საწინააღმდეგო არგუმენტად ვერ გამოდგება აპელირება კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნაზე, რომ კანონში უნდა იყოს მითითებული ისეთი შემთხვევები, როდესაც მას შეიძლება ჰქონდეს (და არა ეკრძალება) უკუძალა. მხოლოდ ის გარემოება, რომ კონსტიტუციის ეს ფორმალური მოთხოვნა შესრულებული არ არის და მასში პირდაპირ არ წერია, რომ ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელ დამამძიმებელ კანონს შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა, არ იძლევა იმის მტკიცების საშუალებას, რომ არ არსებობს კანონმდებლის ნება ასეთი კანონისთვის უკუძალის მინიჭების თაობაზე.

21. აუცილებლად გასათვალისწინებელია შემდეგი გარემოებაც: მიუხედავად იმისა, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტი ადგენს ორ წესს – როდის შეიძლება კანონს ჰქონდეს უკუძალა და როდის არა, ძირითადი სათქმელი მაინც არის კანონის უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესის ხაზგასმა. ასეთ ფონზე უფრო საგულისხმო ხდება სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადების განსაკუთრებული დატვირთვა. როდესაც სისხლის სამართლის კოდექსში უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესის არსებობის პარალელურად, საგანგებოდ ხდება უკუძალის აკრძალვის სპეციალური ნორმის დამატებით შემოღება, თვალსაჩინო ხდება კანონმდებლის ნება ამის აუცილებლობასა და სპეციალურ მოტივაციასთან დაკავშირებით.

მაშასადამე, ზუსტად ის ფაქტი, რომ უკუძალის აკრძალვა დაუკავშირდა ორ კონკრეტულ შემთხვევას, იძლევა შესაძლებლობას, ნორმა გონივრულად განიმარტოს როგორც კანონმდებლის ნების გამოხატულება, უარი ეთქვა სისხლის სამართლის სფეროში უკუძალის აკრძალვის კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებზე. ყოველ შემთხვევაში, სამართალშემფარდებელს მე-3 მუხლის კონსტრუქცია, დანიშნულება, სახელწოდება აძლევს საკმარის საფუძველს ასეთი განმარტებისათვის. ამის შედეგი არის ის, რომ ხანდაზმულობის ვადების გაზრდისა და პირობითი მსჯავრის დამძიმების შესახებ კანონებს შეიძლება მიენიჭოს უკუძალა. ნორმის ასეთი წაკითხვა კი ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

22. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მკაფიო ხდება სადავო ნორმით გამოწვეული პრობლემები. კერძოდ: მე-3 მუხლის პირველი ნაწილი, როგორც დამოუკიდებლად, ისე მე-2 მუხლთან ერთად, იძლევა ურთიერთსაწინააღმდეგო, ურთიერთგამომრიცხავი დასკვნების გაკეთების შესაძლებლობას. მე-2 მუხლში და მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველ წინადადებაში კანონმდებელი კრძალავს ხანდაზმულობის ვადებისა და პირობითი მსჯავრის დამამძიმებელი კანონისთვის უკუძალის მინიჭებას, ხოლო მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებაში, ავიწროებს რა უკუძალის აკრძალვის წრეს, გამორიცხავს ამავე შემთხვევებში უკუძალის აკრძალვას. ზუსტად ის გარემოება, რომ მეორე წინადადება ზოგადი წესის მხოლოდ ორი კონკრეტული შემთხვევის რეგულირებას ახდენს, აჩენს წინააღმდეგობას, როგორც მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის შიგნით, ისე მე-2 მუხლთან მიმართებითაც.

ასეთ ფონზე, შეიძლება ითქვას, არ არსებობს კანონმდებლის ცალსახა ნება სისხლის სამართლის კანონის უკუძალის აკრძალვის ფარგლებთან დაკავშირებით. სამართალშემფარდებელს არა აქვს ერთმნიშვნელოვანი მითითება, როგორ უნდა მოიქცეს. თუ სამართალშემფარდებელი მიიჩნევს, რომ მეორე წინადადება მხოლოდ იმეორებს მე-2 მუხლს და მას დამოუკიდებელი მნიშვნელობა არა აქვს, მაშინ პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი არც ერთი კანონი არ უნდა გამოიყენოს უკუძალით. ხოლო თუ მიიჩნევს, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებას დამოუკიდებელი და სპეციალური დატვირთვა აქვს (ასეთი ლოგიკის საფუძვლიანობა ზემოთ დავასაბუთეთ), მაშინ, როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სამართალშემფარდებელს აქვს შესაძლებლობა, ნორმა კონსტიტუციის საწინააღმდეგო ვერსიით წაიკითხოს, გამოიყენოს და მისი ასეთი განმარტება კანონის (სისხლის სამართლის კოდექსი) შესაბამისი იქნება.

23. ნიშანდობლივია, რომ მხარეთა წარმომადგენლებსაც (როგორც მოსარჩელეს, ისე მოპასუხეს) არა აქვთ ცალსახა პოზიცია ნორმის განმარტებასთან დაკავშირებით. თითოეულმა მათგანმა სასამართლო სხდომაზე არაერთი განსხვავებული, მეტიც, ურთიერთსაწინააღმდეგო მოსაზრება გამოთქვა. კერძოდ: მოსარჩელეთა წარმომადგენლები გამორიცხავენ ნორმის ფართოდ განმარტების შესაძლებლობას (მასში პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი ყველა კანონის მოაზრებას). ამასთან, მათ არა აქვთ მყარი არგუმენტები იმასთან დაკავშირებით, ნორმა ცალსახად ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, თუ ის იძლევა არაერთგვაროვანი წაკითხვის შესაძლებლობას და მისი ბუნდოვანების გამოა არაკონსტიტუციური. ისინი, ერთი მხრივ, ნორმის გამოყენების პრაქტიკაზე დაყრდნობით, ასაბუთებენ რომ ის გამორიცხავს პასუხისმგებლობის დამამძიმებელი კანონისთვის (გარდა სასჯელის გამკაცრებისა და დანაშაულებრიობის დადგენისა) უკუძალის აკრძალვას, რის გამოც, ნორმა არაკონსტუტუციურია. თუმცა, მეორე მხრივ, ნორმის არაკონსტიტუციურობის მიზეზად ასახელებენ მის ბუნდოვანებას, რაც მათი აზრით, შემდეგში გამოიხატება : ა) ნორმა ხარვეზიანია, ის კონსტიტუციით დაცულ სფეროს სრულად არ არეგულირებს და სამართალშემფარდებელს აძლევს საკუთარი შეხედულებისამებრ გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. ბ) მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის ორივე წინადადება ურთიერთწინააღმდეგობრივია. პირველი წინადადების მიხედვით, პასუხისმგებლობის დამამძიმემებელ კანონს არ უნდა მიეცეს უკუძალა, მეორე წინადადების მიხედვით კი, მას შეიძლება ჰქონდეს უკუძალა. ასეთი წინააღმდეგობა, მათი აზრით, აბნევს სამართალშემფარდებელს.

მოპასუხეთა წარმომადგენლები ნორმას ფართოდ განმარტავენ, მიიჩნევენ, რომ ის არ ეხება მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილს და სრულად მოიცავს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადებით დაცულ სფეროს. თუმცა მათ არ უმტკიცებიათ, რომ ნორმა მხოლოდ ასე უნდა განიმარტოს. მეტიც, თავდაპირველად ისინი აღნიშნავდნენ, რომ კონსტიტუციაში მოცემული ტერმინი «პასუხისმგებლობა» ფართოა, ის მოიცავს სასჯელს და სასჯელი თავისი შინაარსით ვერ გაუტოლდება პასუხისმგებლობას. დასკვნით სიტყვაშიც ისინი არ გამორიცხავენ ნორმის ვიწროდ განმარტების შესაძლებლობას, თუმცა, მათი აზრით, ის, რაც ნორმაში წერია, კონსტიტუციას არ ეწინააღმდეგება და სამართალშემფარდებელმა კანონის ხარვეზი უნდა შეავსოს კონსტიტუციით და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით.

მიგვაჩნია, რომ მხარეთა არამყარი პოზიცია, არათანმიმდევრული არგუმენტაცია კიდევ უფრო თვალსაჩინოს ხდის ნორმის პრობლემატურობას მის განჭვრეტადობასთან დაკავშირებით.

24. როგორც უკვე აღვნიშნეთ, ნორმის განჭვრეტადობის შეფასებისთვის მნიშვნელოვანია მისი გამოყენების პრაქტიკის გაანალიზება.

ნიშანდობლივია, რომ საქმეში წარმოდგენილი სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის გამოყენების პრაქტიკა ასევე მიუთითებს მისი არაერთგვაროვნად წაკითხვის შესაძლებლობაზე.

აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ნორმის საფუძველზე კონსტიტუციის საწინააღმდეგო პრაქტიკის არსებობა, ერთმნიშვნელოვნად არ გულისხმობს ნორმის არაკონსტიტუციურობას, ისევე, როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი პრაქტიკის განვითარება ყოველთვის ვერ გამოდგება ნორმის კონსტიტუციურობის მტკიცების ამომწურავ არგუმენტად.

კონსტიტუციური დავის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა შეაფასოს, ნორმის განსაზღვრულობა არის იმ ხარისხის, რომ მისი გამოყენების საფუძველზე, ცალსახად გამოირიცხოს კონსტიტუციური უფლების დარღვევის თუნდაც ერთეული შემთხვევა. ბუნებრივია, აქ არ იგულისხმება, კანონის დარღვევის შედეგად, უფლებაში გადამეტებული ჩარევის შემთხვევები. ამ საკითხებზე მსჯელობა სცილდება საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილების ფარგლებს. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს შემდეგ გარემოებას: როგორი პრაქტიკის შესაძლებლობას იძლევა ნორმა მისი გონივრული წაკითხვისას, იწვევს თუ არა ის კონსტიტუციური უფლების დარღვევის საფრთხეს.

25. მოსარჩელე ელგუჯა საბაურის საქმეზე ყაზბეგის რაიონულმა სასამართლომ 2006 წლის 19 ივნისის განაჩენში აღნიშნა: „... მიმაჩნია, რომ დავით ღუდუშაურის ბრალდება შედგენილი სსკ-ის 143 მუხლის II ნაწილის „ა“ პუნქტით სწორად აქვს შედგენილი და იგი ცნობილ უნდა იქნეს დამნაშავედ მოცემული კვალიფიკაციით, საქმის მსველელობისას შეიცვალა ზ/ხსენებული მუხლის კვალიფიკაცია დამძიმების მიმართებით, ამდენად სსკ-ს მე-3 მუხლის თანახმად გამოყენებული უნდა იქნეს ძველი კანონი ...“.

მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ კანონს (როგორც სანქციის, ისე პირობითი მსჯავრის გამკაცრების თაობაზე კანონს) უკუძალა არ მიანიჭა, რთულია იმის მტკიცება, რომ მან კვალიფიკაციის დამძიმებაში იგულისხმა როგორც კონკრეტული მუხლით გათვალისწინებული სანქციის გამკაცრება, ისე პირობითი მსჯავრის გამოყენების პირობების დამძიმებაც. გადაწყვეტილებაში არაფერია ნათქვამი უშუალოდ პირობით მსჯავრთან დაკავშირებით მე-3 მუხლის გამოყენებაზე, არ არის შესაბამისი მოტივაცია. თუმცა, თუ დავუშვებთ, რომ სასამართლომ პირობითი მსჯავრის მიმართაც მე-3 მუხლზე დაყრდნობით გამოიყენა მსუბუქი კანონი (მოქმედ კანონს უკუძალა არ მიანიჭა), შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ მე-3 მუხლში მოცემული ტერმინი «სასჯელი» ფართოდ განმარტა და მასში არა მხოლოდ კონკრეტული სასჯელის სახეები ან სანქციის გამკაცრება-შემსუბუქება იგულისხმა, არამედ პირობითი მსჯავრიც.

ნიშანდობლივია, რომ სააპელაციო სასამართლომ სრულად გაიზიარა პროკურატურის სააპელაციო საჩივარში მოყვანილი არგუმენტი და განაცხადა, რომ ყაზბეგის რაიონულ სასამართლოს პირობითი მსჯავრის გამოყენების უფლება არ ქონდა: „უსაფუძვლოა მოსამართლის მსჯელობა სსკ 63-64-ე მუხლებისთვის უკუძალის მინიჭების შესახებ, რადგან აღნიშნული ნორმები არიან ზოგადი ხასიათის, სსკ მე-3-ე მუხლი კი ეხება სისხლის სამართლის კერძო ნაწილის ნორმებს, რომლებიც ამსუბუქებენ ან ამკაცრებენ სასჯელს“ (თბილისის სააპელაციო სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმეთა პალატის 2006 წლის 11 სექტემბრის განაჩენი).

უზენაესმა სასამართლომ აღნიშნულ საქმეზე მიიღო დაუშვებლად ცნობის გადაწყვეტილება. მის განჩინებაში ვკითხულობთ: «რაც შეეხება მსჯავრდებულთათვის დანიშნულ სასჯელს, იგი სამართლიანია და საკასაციო პალატა ამ ნაწილშიც იზიარებს სააპელაციო სასამართლოს მოსაზრებებსა და დასკვნებს» (საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 2007 წლის 14 იანვრის განჩინება №1013აპ). თავისთავად, საქმის დაუშვებლად ცნობის ფაქტით, უზენაესმა სასამართლომ მოახდინა იმის დეკლარირება, რომ სააპელაციო სასამართლოს პოზიცია, მათ შორის პირობითი მსჯავრის გამოყენების შესაძლებლობებთან დაკავშირებით, საკასაციო ინსტანციის მიერ დამკვიდრებულ პრაქტიკას შეესაბამებოდა.

მაშასადამე, სააპელაციო და უზენაეს სასამართლოებს მიაჩნიათ, რომ მე-3 მუხლით დაცულ სფეროს წარმოადგენს მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილი და შესაბამისად, პირობითი მსჯავრის მომწესრიგებელი ნორმები რჩება ამ მუხლით რეგულირების ფარგლებს გარეთ. ანუ სასამართლოები გამორიცხავენ სადავო ნორმის ფართოდ განმარტებას. როგორც ჩანს, ისინი ამ დროს არც მე-2 მუხლის გამოყენებას მიიჩნევენ შესაძლებლად, რადგან ასეთ შემთხვევაში გამოიყენებდნენ არა პასუხისმგებლობის დამამძიმებელ ახალ კანონს, არამედ დანაშაულის ჩადენის დროს მოქმედ მსუბუქ კანონს, რაც მათ არ გაუკეთებიათ. ამ გადაწყვეტილებების მართლზომიერების მტკიცებისთვის შესაძლოა გამოდგეს შემდეგი ლოგიკა: ის გარემოება, რომ პირობით მსჯავრზე მე-3 მუხლში პირდაპირი პასუხი არ არის, არ ნიშნავს იმას, რომ მე-3 მუხლი ამ საკითხზე გავლენას არ ახდენს. ვინაიდან მე-3 მუხლის პირველ ნაწილში, როგორც ზოგადი წესიდან გამონაკლისების დამდგენ ნორმაში, კანონმდებელი მხოლოდ დანაშაულებრიობის დაწესებით და სასჯელის გამკაცრებით შემოფარგლავს უკუძალის აკრძალვას, ეს განაპირობებს იმას, რომ დანარჩენი სფერო ასეთი პირობით დაცული არ არის და მასზე შესაძლებელია უკუძალის გავრცელება.

რამდენად ასეთი ან სხვგვარი იყო სასამართლოს მოტივაცია, ამის ერთმნიშვნელოვნად მტკიცება რთულია, მით უფრო, რომ თავად გადაწყვეტილებებში ამის თაობაზე არაფერია ნათქვამი. შეგვიძლია მხოლოდ სადავო ნორმით მოცემული შესაძლებლობების ფარგლებში გამოვთქვათ ვარაუდები.

მოგელი ტყებუჩავას საქმეში, როგორც რაიონულმა, ისე სააპელაციო სასამართლომ ხანდაზმულობის ვადის გაზრდის თაობაზე კანონს მიანიჭეს უკუძალა ისე, რომ არ დაყრდნობიან სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლს და საერთოდ არც უმსჯელიათ ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელ კანონზე სისხლის სამართლის კოდექსის მე-3 მუხლის გავრცელების შესაძლებლობაზე.

მოცემულ შემთხვევაშიც გაუგებარია სასამართლოების მოტივაცია. თუ მათ ჩათვალეს, რომ ეს საკითხი არ შედის მე-3 მუხლით დაცულ სფეროში, მაშინ უნდა გამოეყენებინათ მე-2 მუხლით დადგენილი უკუძალის აკრძალვის ზოგადი წესი. მაგრამ მათ ეს არ გაუკეთებიათ, გამოიყენეს ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელი ახალი და არა დანაშაულის ჩადენის დროს მოქმედი ნორმა.

მიუხედავად იმისა, რომ საქმის მასალებში არ არის კონკრეტული გადაწყვეტილებები ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შემდგომ ამავე ვადების გაზრდის მომწესრიგებელ ნორმებზე კანონის დროში მოქმედების წესის გამოყენებაზე (მოცემული საქმე ეხება ხანდაზმულობის ვადის ამოწურვამდე ამ ვადის გაზრდის თაობაზე კანონის უკუძალით გამოყენებას), ზემოდასახელებული გადაწყვეტილებების მიხედვით, შეიძლება დავასკვნათ, რომ საერთოდ, ხანდაზმულობის ვადებთან დაკავშირებით, სააპელაციო და საკასაციო ინსტანციების დამოკიდებულება ისეთივე იქნება, როგორიც აქვთ პირობით მსჯავრზე. გადაწყვეტილებებში არის ზოგადი მიდგომა იმასთან დაკავშირებით, რომ მე-3 მუხლის გამოყენება შესაძლებელია მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილთან მიმართებით, რაც ნიშნავს იმას, რომ მე-3 მუხლი ვერ გავრცელდება ზოგადი ნაწილის ვერც ერთ, მათ შორის, ვერც ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელ ნორმებზე.

26. სასამართლო პრაქტიკასთან დაკავშირებით საინტერესოა მხარეთა მოსაზრებები. მოსარჩელეებს მიაჩნიათ, რომ სააპელაციო და უზენაესი სასამართლოების გადაწყვეტილებები, მართალია, კონსტიტუციას ეწინააღმდეგება, მაგრამ სრულ შესაბამისობაშია სადავო ნორმასთან. კანონი მათ ასეთი გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას აძლევდა. სხვა საკითხია, რომ სასამართლოს ამ დროს კონსტიტუციით უნდა ეხელმძღვანელა. ასე მაგალითად, საბაურის წარმომადგენელს მიაჩნია, რომ პირველი ინსტანციის გადაწყვეტილება კონსტიტუციის შესაბამისია მხოლოდ იმიტომ, რომ სასამართლო უშუალოდ კონსტიტუციას დაეყრდნო. ხოლო მოპასუხე მხარის წარმომადგენლებს სასამართლოს ასეთი პრაქტიკის დამკვიდრების მიზეზად არ მიაჩნიათ სადავო ნორმა, ისინი თავად პრაქტიკის კანონიერებას მიიჩნევენ საეჭვოდ, რადგან, მათი აზრით, სადავო ნორმა ფართოდ უნდა განმარტებულიყო.

27. პრაქტიკის ანალიზი მიუთითებს სადავო ნორმის გამოყენების შემდეგ პრობლემებზე:

1) არ არის ცალსახა პოზიცია ნორმის განმარტების ფარგლებთან დაკავშირებით: მართალია, არსებობს სადავო ნორმის სისხლის სამართლის კოდექსის ზოგად ნაწილზე გავრცელების პრეცედენტი (საბაურის საქმეზე პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილება), თუმცა, სააპელაციო და უზენაესი სასამართლოები არაორაზროვნად განმარტავენ, რომ მე-3 მუხლით დაცული სფერო არის მხოლოდ სისხლის სამართლის კოდექსის კერძო ნაწილი, რაც გულისხმობს იმას, რომ ისინი გამორიცხავენ ნორმის ფართოდ განმარტების შესაძლებლობას. დამაფიქრებელია, რომ ასეთია საკასაციო ინსტანციის პოზიცია. ეს ნიშნავს მომავალში პრაქტიკის ზუსტად ასე განვითარების გარდუვალობას. ნიშანდობლივია, რომ უზენაესი სასამართლოს ეს პრაქტიკა ეხება ზოგად საკითხს. საქმე გვაქვს ზოგადი წესის გამოყენების, მისი განმარტების ფარგლების თაობაზე საერთო მიდგომის ჩამოყალიბებასთან, რაც განაპირობებს ნორმის ერთგვაროვან გამოყენებას ყველა ანალოგიურ შემთხვევაში.

2) არსებული პრაქტიკა მიუთითებს აგრეთვე გაურკვევლობაზე იმასთან დაკავშირებით, რა შემთხვევებში არ უნდა მიეცეს სისხლის სამართლის კანონს უკუძალა - მე-2 მუხლით თუ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადებით დადგენილ ფარგლებში.

3) სადავო ნორმის გამოყენებისას, სამართალშემფარდებელმა გადაწყვეტილება უშუალოდ კონსტიტუციაზე დაყრდნობით თუ არ მიიღო, მას უწევს არჩევანის გაკეთება სადავო ნორმის აზრს მოკლებულ დებულებად გამოცხადებასა და იმ კანონისათვის უკუძალის მინიჭებას შორის, რომლისთვისაც უკუძალის მინიჭება აკრძალულია კონსტიტუციით.

მიგვაჩნია, რომ ისეთი საკანონმდებლო რეგულაცია, რომელიც სამართალგამოყენებისას იწვევს უფლების დარღვევის რისკს, ეწინააღმდეგება კანონის სიზუსტისა და გამჭვირვალობის მოთხოვნას.

28. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, შეიძლება შემდეგი დასკვნების გამოტანა :

სადავო ნორმა იძლევა მისი არაერთგვაროვნად განმარტების შესაძლებლობას. მისი წაკითხვის თითოეული ვერსია გონივრულია და არსებობის უფლება აქვს. ამასთან, არც ერთი ვერსია არ არის ცალსახად მავალებელი სამართალშემფარდებლისთვის, რომ ნორმა ზუსტად და მხოლოდ ასე განმარტოს (გამოიყენოს). შესაბამისად, კანონმდებელი მკაფიოდ არ უდგენს, არ აძლევს საკმარისად ცხად და ზუსტ მითითებებს სამართალშემფარდებელს, როგორ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი, რითაც აძლევს გადაწყვეტილების საკუთარი შეხედულებისამებრ მიღების შესაძლებლობას.

ნიშანდობლივია, რომ არც იმ შემთხვევასთან გვაქვს საქმე, როდესაც ნორმის არასათანადო სიზუსტე შეიძლება შეივსოს სასამართლო პრაქტიკაში მისი გონივრული განმარტების გზით, რითაც ნორმა საბოლოოდ კანონის ხარისხის მოთხოვნებს დააკმაყოფილებდა. მოცემულ შემთხვევაში, არ არის განჭვრეტადობის საკმარისი დონე არამკაფიო ნორმის სასამართლო პრაქტიკის მეშვეობით ერთგვაროვანი სრულყოფილი განმარტებისთვის. არსებული სასამართლო პრაქტიკა ნორმის ხელმისაწვდომობის საეჭვოობის პრობლემას არა თუ ხსნის, არამედ პირიქით, კიდევ უფრო თვალსაჩინოს ხდის მას.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, ნორმა ვერ აკმაყოფილებს განჭვრეტადობისა და ხელმისაწვდომობის მოთხოვნებს. იურიდიული მეთოდოლოგიით გონივრული განმარტების შედეგად, მისი წაკითხვის ერთი ვერსია ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

30.წინამდებარე არგუმენტაციიდან გამოიკვეთა, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პრობლემატურობას განაპირობებს მე-2 წინადადება. ამ წინადადების გარეშე, მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის პირველი წინადადება საკმარისია კანონის დროში მოქმედების საკითხების (როგორც უკუძალის აკრძალვის, ისე – უკუძალის მინიჭების საკითხების) საქართველოს კონტიტუციის 42-ე მუხლის მე-5 პუნქტის მე-2 წინადადების შესაბამისად მოწესრიგებისთვის.

ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ მე-3 მუხლის პირველი ნაწილის მე-2 წინადადება ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

საქართველოს საკონსტიტუციო
სასამართლოს წევრი

ქეთევან ერემაძე

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს
წევრის ვახტანგ გვარამიას
განსხვავებული აზრი

გადაწყვეტილების მოტივაციასთან დაკავშირებით
საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428,447,459 გადაწყვეტილებაზე

გამოვხატავ ჩემი კოლეგებისადმი _ საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის წევრებისადმი პატივისცემას და, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428,447,459 გადაწყვეტილების 25-ე პუნქტში გამოთქმულ მოსაზრებებზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 13 მაისის №1/1/428,447,459 გადაწყვეტილების 25-ე პუნქტში, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ, „როცა კანონმდებელი ისე ზრდის ხანდაზმულობის ვადებს, როდესაც ჯერ არ ამოწურულა ძველი კანონით დადგენილი ხანდაზმულობა, ეს შემთხვევა არ შეიძლება მივიჩნიოთ კონსტიტუციის დარღვევად, უკუძალის კონსტიტუციურ პრინციპთან დაპირისპირებად ...“.

როგორც საქმის განხილვაში მონაწილე მოსამართლეს, მიმაჩნია, რომ პირის საზიანოდ ხანდაზმულობის ვადების მომწესრიგებელი კანონისათვის უკუძალის მიცემა დაუშვებლად უნდა ჩაითვალოს იმ შემთხვევაშიც, როცა ჯერ კიდევ არ ამოწურულა ძველი კანონით დადგენილი ხანდაზმულობის ვადა. საკმარისია დავუშვათ ახალი ვადის რეტროაქტიული მოქმედება, რომ დაზიანდება არა მარტო კონკრეტული პირის უფლებები, არამედ სამართლებრივი უსაფრთხოებაც. კერძოდ, ამას შეიძლება შედეგად მოჰყვეს პირის სისხლის სამართლებრივი „დევნის უკვდავება“. თუკი მოვახდენდით მართლმსაჯულების ინტერესების იდეალიზაციას, კანონმდებელს მაშინაც ექნებოდა უფლება, კანონისათვის მიეცა უკუძალა, როცა გასულია ძველი კანონით გათვალისწინებული ხანდაზმულობის ვადა. განსხვავება ხანდაზმულობის გამოვლინების აღნიშნულ შემთხვევას შორის მხოლოდ ის არის, რომ ერთ შემთხევაში პირს უკვე მოპოვებული აქვს მატერიალური უფლება და, ამდენად, საქმე ეხება უკვე არსებულ უფლებას. მეორე შემთხვევაში კი, ამ უფლების მოპოვების გარანტიას ძველი კანონი იძლევა და, ამდენად, სახეზეა სამომავლო უფლება. კანონმდებელი ვალდებულია, გარანტირებული გახადოს არა მარტო ამჟამინდელი, არამედ სამომავლო უფლებებიც. არ შეიძლება განსხვავებულად მივუდგეთ უფლების არსებობისა და გამოვლინების ამ შემთხვევებს. შეუძლებელია, ერთ შემთხვევაში კანონმდებელს ბოჭავდეს გარკვეული ინტერესები და იგივე ინტერესებით არ იბოჭებოდეს იგი მეორე შემთხვევაში. ყველა სამართლადამრღვევის მიმართ გამოყენებული უნდა იქნეს ხანდაზმულობის ის ვადა, რომელიც მისი ჩადენის დროს მოქმედებდა. გაზრდილი ხანდაზმულობის ვადისათვის რეტროაქტიული უკუძალის დაშვება, როცა ჯერ არ გასულა ხანდაზმულობის ძველი ვადა, ამძიმებს პირის მდგომარეობას. თუკი მის მიმართ იმოქმედებდა დანაშაულის ჩადენის დროს არსებული ხანდაზმულობის ვადა, მაშინ პირის სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან გათავისუფლება უფრო ადრე იქნებოდა შესაძლებელი, ვიდრე ამას ითვალისწინებს ხანდაზმულობის ახალი ვადა. ამით ახალი კანონი, ძველი ხანდაზმულობის ვადაში გაუქმებად ქმედებას, ხანდაზმულობის ვადის გაგრძელებით, კვლავ დასჯადად აცხადებს. ეს მდგომარეობა კი სადავო ნორმის ფართო და სისტემური განმარტებით, დაუშვებელია, ვინაიდან ხანდაზმულობა მატერიალურ სამართლებრივ ინსტიტუტს წარმოადგენს და მისი რეტროაქტიულად გამოყენება არღვევს კანონიერების პრინციპს.

კანონის რეტროაქტიულობა არ შეიძლება გამართლდეს სისხლის სამართლებრივი დევნის ინტერესებით, კერძოდ იმით, რომ დანაშაული, მისი ჩადენის დროის მიუხედავად, საამისოდ მოითხოვს ერთიან ვადებს. ასეთი მიდგომის შემთხვევაში აზრს დაკარგავდა სისხლის სამართლის საგარანტიო ფუნქცია და საერთოდ უსაფუძვლო აღმოჩნდებოდა რეტროაქტიულობის აკრძალვის ყველა შემთხვევა, ვინაიდან მათ უარსაყოფად კანონმდებელს შეიძლება დაესახელებინა გარკვეული ინტერესები.

როცა გამართლებულია უკუძალის აკრძალვის გარანტიის საფუძველზე ერთი კატეგორიის დანაშაულთა შემთხვევაში მათი ჩადენის დროის გათვალისწინებით სხვადასხვა პირებისათვის დადგეს განსხვავებული შედეგები და ეს არ მოდის წინააღმდეგობაში ობიექტური მართლმსაჯულების ინტერესებთან, მაშინ რატომ უნდა იყოს ამ ინტერესებთან გაუცხოებული კანონის უკუძალის აკრძალვის პრინციპი სისხლისსამართლებრივი დევნის შემთხვევაში. კანონმდებლის მცდელობა, ყველა დამნაშავე ჩააყენოს სისხლისსამართლებრივი დევნის ერთიანი დროის ზემოქმედების ქვეშ, მაინც მიუღწევადი იქნება, ვინაიდან ობიექტურად შეუძლებელია იგი გავრცელდეს ყველა შემთხვევაზე. კანონმდებელი დროით შებოჭილია და მას ეს დრო ავალდებულებს, როცა საქმე ეხება პირის სასარგებლოდ კანონის გამოყენებას. არ შეიძლება ანგარიში არ გაეწიოს იმ გარემოებას, რომ ნებისმიერი კანონი გარკვეული დროის პროდუქტია და შესაბამისად, ამის გათვალისწინებით მოქმედებს მისი აუცილებლობისა და სავალდებულობის პრეზუმფცია. როცა კანონმდებელი ამბობს, რომ გარკვეული ვადის შემდეგ იგი შეწყვეტს სისხლის სამართლებრივ დევნას, ამით იგი პირის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების უფლებას ადგენს ამ კონკრეტული ვადის ფარგლებში. შეუძლებელია ხანდაზმულობის ვადის გასვლის შედეგი იყოს დაცვაუნარიანი სიკეთე, წარმოადგენდეს იგი პირის უფლებას და თავად ვადა აბსოლუტურად გამორიცხული იყოს მისი სამართლებრივად ანგარიშგასაწევი ინტერესების სფეროდან. აღნიშნულის სასარგებლოდ მეტყველებს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 28-ე მუხლის მე-6 პუნქტიც, რომელიც ითვალისწინებს სისხლის სამართლებრივი დევნის შეწყვეტის დაუშვებლობასა და მისი გაგრძელების შესაძლებლობას ბრალდებულის ნების საფუძველზე. განაჩენის ხასიათის მიუხედავად, პირი თავისუფლდება პასუხისმგებლობისაგან. ეს ფაქტიც მიგვანიშნებს იმაზე, რომ უფლების არსებობა ვადის თვისებაა. ეს რომ ასე არ იყოს, მაშინ გამამტყუნებელი განაჩენის დადგენის შემთხვევაში, პირი არ უნდა თავისუფლდებოდეს პასუხისმგებლობისაგან. ხანდაზმულობის ვადის რეტროაქტიულად გამოყენებით, შეიძლება გზა გაეხსნას სისხლის სამართლებრივი დევნის უზომოდ გახანგრძლივებას. აღსანიშნავია, რომ ხანდაზმულობის რეტროაქტიულობის აკრძალვას ადასტურებენ მოპასუხის წარმომადგენლებიც. მათი აზრით, სადავო ნორმის გონივრული წაკითხვისას, კერძოდ, სისხლის სამართლის ზოგადი პრინციპების, კონსტიტუციაში მოცემული დებულების გათვალისწინებით განმარტებისას მე-3-ე მუხლის პირველი ნაწილი მოიცავს უკუძალის აკრძალვის ყველა დანარჩენ შემთხვევებს, რაც ამ ნორმის სიტყვასიტყვითი წაკითხვიდან არ ჩანს. მოპასუხის წარმომადგენელთა აზრით, სადავო ნორმის დღეს მოქმედი რედაქცია, მსგავსი წაკითხვის, განმარტების პირობებში არ განსხვავდება მისი ადრე მოქმედი რედაქციისაგან.

საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

ვახტანგ გვარამია