პლენუმის შემადგენლობა:

ზაზა თავაძე- სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი - წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი კვერენჩხილაძე - წევრი;

მაია კოპალეიშვილი - წევრი;

მერაბ ტურავა - წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში - წევრი;

ლალი ფაფიაშვილი - წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი - წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე – ლალი ლაზარაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „საერთო სასამართლოების შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტისა და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე - ლალი ლაზარაშვილი; მოპასუხე მხარის საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - თამარ მესხია და ქრისტინე კუპრავა.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 16 აპრილს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №642) მომართა საქართველოს მოქალაქე ლალი ლაზარაშვილმა. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად გადმოეცა 2015 წლის 17 აპრილს. 2015 წლის 19 მაისის №2/4/642 საოქმო ჩანაწერით №642 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტისა და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიის მიერ საქმის არსებითი განხილვის სხდომა, ზეპირი მოსმენით, გაიმართა 2015 წლის 24 ნოემბერს და 22 დეკემბერს.

2. 2016 წლის 3 ივნისის „„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის (№5161-რს; 03/06/2016, ვებგვერდი, 04/06/2016) საფუძველზე, შეიცვალა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი და აღნიშნული ნორმის ამჟამად მოქმედი რედაქციის შესაბამისად, ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხს განიხილავს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი. ვინაიდან ამ კონკრეტულ შემთხვევაში დავის საგანს წარმოადგენს „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ნორმების კონსტიტუციურობა, საქმის განხილვა და გადაწყვეტა წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის კომპეტენციას და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 43-ე მუხლის მე-7, მე-8 და მე-10 პუნქტების საფუძველზე, საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 18 ნოემბრის №2-3/3/642 განჩინებით, კონსტიტუციური სარჩელი №642 („საქართველოს მოქალაქე ლალი ლაზარაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“) განსახილველად გადაეცა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ საქმის არსებითი განხილვის სხდომა გაიმართა 2016 წლის 14 დეკემბერს.

3. N642 კონსტიტუციურ სარჩელში საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა” ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

4. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლისათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის საფუძვლებსა და კომპენსაციის ოდენობას, კერძოდ, „უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეს უფლებამოსილების ვადის ამოწურვისას ან საპენსიო ასაკის მიღწევისას ენიშნება სახელმწიფო კომპენსაცია 1200 ლარის ოდენობით“. ამავე კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტი უკავშირდება უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა გარკვეული კატეგორიის სახელმწიფო კომპენსაციას და ადგენს, რომ „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეს, რომელსაც უფლებამოსილება შეუწყდა პირადი განცხადების საფუძველზე 2005 წლის პირველი იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე და დაენიშნა სახელმწიფო კომპენსაცია ხელფასის სრული ოდენობით, იმ ვადით, რა ვადითაც მას უნდა განეხორციელებინა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილება, უნარჩუნდება ეს კომპენსაცია ხელფასის სრული ოდენობით, უზენაესი სასამართლოს მოქმედი მოსამართლის შრომის ანაზღაურების ყოველთვიური ცვლილების შესაბამისად. აღნიშნული უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდეგ კომპენსაცია გაიანგარიშება ამ კანონის 70-ე მუხლის პირველ პუნქტთან შესაბამისობაში მოსაყვანად”.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის თანახმად, „ყველა ადამიანი დაბადებით თავისუფალია და კანონის წინაშე თანასწორია განურჩევლად რასისა, კანის ფერისა, ენისა, სქესისა, რელიგიისა, პოლიტიკური და სხვა შეხედულებებისა, ეროვნული, ეთნიკური და სოციალური კუთვნილებისა, წარმოშობისა, ქონებრივი და წოდებრივი მდგომარეობისა, საცხოვრებელი ადგილისა”.

6. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელე წარმოადგენს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ყოფილ მოსამართლეს, რომელიც საქართველოს პარლამენტის 2005 წლის 25 მარტის დადგენილების თანახმად, თანამდებობაზე არჩეულ იქნა 10 წლის ვადით. მას უფლებამოსილება შეუწყდა საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2010 წლის 12 ნოემბრის გადაწყვეტილებით, პირადი განცხადების საფუძველზე. მოსარჩელის განმარტებით, მან 2014 წლის 23 დეკემბერს სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის მოთხოვნით, განცხადებით მიმართა საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და საოციალური დაცვის სამინისტროს სსიპ „სოციალური მომსახურების სააგენტოს“, თუმცა სააგენტოს 2015 წლის 20 იანვრის წერილით მას უარი ეთქვა მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე, რადგან არ წარმოადგენდა სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის მოთხოვნაზე უფლებამოსილ სუბიექტს.

7. მოსარჩელისათვის პრობლემურია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის საფუძვლები, ვინაიდან სადავო ნორმების თანახმად, მხოლოდ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების ვადის გასვლის ან საპენსიო ასაკის მიღწევის გამო უფლებამოსილების შეწყვეტა წარმოადგენს მისი დანიშვნის საფუძველს. ამასთან, პირადი განცხადების საფუძველზე უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობის დატოვებისას, მხოლოდ იმ მოსამართლეებს გააჩნიათ დასახელებული უფლება, ვისაც უფლებამოსილება პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდა 2005 წლის პირველი იანვრიდან 2006 წლის პირველ იანვრამდე. შესაბამისად, სადავო ნორმები დისკრიმინაციული ხასიათისაა ყველა იმ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის მიმართ, რომლებმაც აღნიშნული პერიოდის გარდა ნებისმიერ სხვა დროს დატოვეს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობა პირადი განცხადების საფუძველზე.

8. მოსარჩელის განმარტებით, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ის მოსამართლეები, რომლებსაც უფლებამოსილება შეუწყდათ უფლებამოსილების ვადის გასვლის, საპენსიო ასაკის მიღწევის ან პირადი განცხადების საფუძველზე, წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ სუბიექტებს, მათ აერთიანებთ ყოფილი მოსამართლის სტატუსი და თანაბრად უნდა სარგებლობდნენ სახელმწიფოს მიერ მოსამართლისათვის გარანტირებული და უზრუნველყოფილი შესაბამისი შესაძლებლობებით. თუმცა სადავო ნორმა იწვევს მათ დიფერენცირებას და პირადი განცხადების საფუძველზე უფლებამოსილების შეწყვეტისას არ ანიჭებს მის მდგომარეობაში მყოფ პირებს სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებას. ამგვარად, განსახილველ საქმეში სწორედ დასახელებული კატეგორიის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეები წარმოადგენენ შესადარებელ ჯგუფებს.

9. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შეუსაბამოა წესი, რომელიც სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის საფუძვლად განსაზღვრავს მხოლოდ უფლებამოსილების ვადის ამოწურვას ან საპენსიო ასაკის მიღწევას და აღნიშნული სოციალური გარანტიის გარეშე ტოვებს უზენაესი სასამართლოს იმ მოსამართლეს, რომელსაც უფლებამოსილება შეუწყდა პირადი განცხადების საფუძველზე.

10. კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით სადავო ნორმები უნდა შეფასდეს ე.წ. „მკაცრი შეფასების ტესტის” საფუძველზე, რადგან აღნიშნულ ნორმათა საფუძველზე დადგენილი დიფერენციაცია მაღალი ინტენსივობისაა. მოსამართლეთა იმ ჯგუფს, რომელთაც საკუთარი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ უფლებამოსილება, სრულად ერთმევათ შესაძლებლობა, ისარგებლონ სახელმწიფოს მიერ დაწესებული კომპენსაციით.

11. მოსარჩელის აღნიშვნით, სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის საკითხის რეგულირებისას, კანონმდებელი არ ითვალისწინებს პირადი განცხადების საფუძველზე უფლებამოსილების შეწყვეტის დროისათვის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის ნამსახურობის ვადას. ნამსახურობის ვადის არარელევანტურობა კი ზრდის დიფერენციაციის გაუმართლებლობის ხარისხს.

12. მოსარჩელე განმარტავს სახელმწიფო კომპენსაციის ლეგიტიმურ მიზნებს და აღნიშნავს, რომ ის იცავს მოსამართლის მაღალ სტატუსს, ასევე სასამართლო ხელისუფლებას როგორც ხელისუფლების ერთ-ერთ შტოს, უზრუნველყოფს მოსამართლის დამოუკიდებლობას და ემსახურება ხარისხიანი მართლმსაჯულების განხორციელებას. სადავო ნორმით დადგენილია კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობა უფლებამოსილების ობიექტური გარემოებების გამო შეწყვეტისას, თუმცა შეიძლება არსებობდეს სხვა მართლზომიერი გარემოებაც, რაც აიძულებს მოსამართლეს, შეიწყვიტოს უფლებამოსილება პირადი განცხადების საფუძველზე, მაგალითად, ჯანმრთელობის მდგომარეობის გამო. კომპენსაციის დანიშვნისათვის გადამწყვეტია მოსამართლის მაღალი სტატუსის დაკავება, ხოლო სადავო ნორმებით დაწესებული დიფერენცირება მოკლებულია ყოველგვარ გონივრულ და ობიექტურ საფუძველს, შესაბამისად, არ არსებობს ის ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, რომელიც გაამართლებდა სადავო ნორმით დადგენილ დიფერენციაციას.

13. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ დაწესებული შეზღუდვა არ წარმოადგენს გამოსადეგ, აუცილებელ და თანაზომიერ საშუალებას. მოსამართლეთა ერთი ჯგუფის გამორიცხვა სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლების მქონე პირთა წრიდან ვერ უზრუნველყოფს, მოსამართლისათვის ცხოვრებისა და საქმიანობის ღირსეული პირობების შექმნის გზით, სასამართლოს დამოუკიდებლობის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. ამდენად, არ არსებობს შესაბამისობა მისაღწევ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის, კერძოდ, თავად საჯარო ინტერესის მოთხოვნას წარმოადგენს, მეტ-ნაკლებად თანასწორად იყვნენ დაცული მოსამართლეები, როგორც მოსამართლეობის ვადის განმავლობაში, ისე მისი შეწყვეტის შემდეგაც.

14. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმების საფუძველზე, გაუმართლებელი დიფერენცირება ხდება აგრეთვე საქართველოს უზენაესი სასამართლოსა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეთა შორის, რამდენადაც მათი სამართლებრივი სტატუსი და სოციალური გარანტიები ყველა სხვა შემთხვევაში თანაბარია, ხოლო განსხვავებულად მოწესრიგებულია მხოლოდ მოსამართლეთა მიერ კომპენსაციის მიღების წესი. მართალია, საერთო სასამართლოების საქმიანობას მთლიანად არეგულირებს „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი, თუმცა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა სოციალური დაცვის გარანტიები განსხვავებულია ქვედა ინსტანციების მოსამართლეთა გარანტიებისაგან და საკუთარი შინაარსით უთანაბრდება საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეთა სოციალური დაცვის გარანტიებს. შესაბამისად, არსებობს უფლების ნაკლებად მზღუდავი საშუალება, კერძოდ, კანონმდებელს შეეძლო, დაეწესებინა მინიმალური ნამსახურობის ვადა, ისევე, როგორც ეს განსაზღვრულია „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა სოციალური დაცვის გარანტიების შესახებ“ საქართველოს კანონით საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებისათვის.

15. მოსარჩელემ საქმის არსებითად განხილვის სხდომაზე დააზუსტა ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც არაკონსტიტუციურად მიაჩნია და მოითხოვა იმ წესის დისკრიმინაციულად ცნობა, რომლის საფუძველზეც, მას და მის მდგომარეობაში მყოფ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს ერთმევათ შესაძლებლობა, მიიღონ სახელმწიფო კომპენსაცია.

16. მოსარჩელე მხარე საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად მიუთითებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკასა და საერთაშორისო სამართლის შესაბამის აქტებზე.

17. მოპასუხე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმის მიზანია მათი დამსახურების საჯარო აღიარება მოსამართლის მიერ ქვეყნისთვის გაწეული სამსახურის გამო, ასევე დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობისა და, ზოგადად, სასამართლო სისტემისთვის გარანტიების უზრუნველყოფა, რომელიც კონსტიტუციითაა გარანტირებული.

18. მოპასუხე მხარემ განაცხადა, რომ სახელმწიფოს დისკრეციას განეკუთვნება მოსამართლეებისათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დაწესება და, შესაბამისად, პირადი განცხადების საფუძველზე გათავისუფლების შემთხვევაში მოსამართლეთა ამორიცხვა კომპენსაციების მიმღებ პირთა კეტეგორიიდან. სახელმწიფოს აქვს ფართო მიხედულება, რომელიც ეკონომიკური პოლიტიკის გატარებისას უკავშირდება საფრთხის ქვეშ მყოფი უფლებების დაბალანსებას, როდესაც სახელმწიფომ უნდა გაითვალისწინოს საზოგადოების ყველა ფენის ინტერესები. სახელმწიფოს გააჩნია დისკრეცია და არა ვალდებულება კონკრეტული სახის კომპენსაციის მინიჭებასთან დაკავშირებით. ერთადერთი ვალდებულება, რომელიც კონსტიტუციიდან მომდინარეობს, არის კანონმდებლობით გათვალისწინებული კომპენსაციის არადისკრიმინაციული ხასიათი.

19. მოპასუხე მხარის მითითებით, კომპენსაციის გაცემა დაკავშირებულია უზენაესი სასამართლოს მოსამართლისათვის უფლებამოსილების შეწყვეტის ობიექტურ საფუძვლებთან. ამგვარ საფუძვლებს წარმოადგენს უფლებამოსილების ვადის ამოწურვა და საპენსიო ასაკის მიღწევა. იმავდროულად, საპენსიო ასაკი არის უნივერსალური მაჩვენებელი, რა დროსაც ნებისმიერი პროფესიის ადამიანს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, შესაბამისი გარანტიების არსებობით დატოვოს თანამდებობა და გავიდეს დამსახურებულ პენსიაზე. როგორც საერთო სასამართლოების, ისე საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებს აერთიანებს აღნიშნული უნივერსალური მაჩვენებელი და ამით გამოირჩევა საპენსიო ასაკის მიღწევა პირადი განცხადების საფუძველზე თანამდებობის დატოვებისგან. შესაბამისად, კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მიზნებისათვის, უზენაესი სასამართლოს ის მოსამართლეები, რომლებსაც ამოეწურათ უფლებამოსილების ვადა ან მიაღწიეს საპენსიო ასაკს, არ წარმოადგენენ შედარებად კატეგორიას იმ პირებთან მიმართებით, რომელთაც სრულყოფილად არ შეასრულეს მათზე დაკისრებული მოვალეობები და, საკუთარი სურვილით, ვადაზე ადრე დატოვეს მოსამართლის მანდატი.

20. მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ„საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტით არ მომხდარა ახალი რეგულაციის დადგენა, არამედ მოხდა მხოლოდ იმ სამართლებრივი ურთიერთობის გაგრძელება, რომელიც მოწესრიგებული იყო ძალადაკარგული „უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონით. სწორედ ამ უკანასკნელი ორგანული კანონის საფუძველზე, გამონაკლისის სახით, მიენიჭათ სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლება უზენაესი სასამართლოს იმ მოსამართლეებს, რომელთაც 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პირადი განცხადების საფუძველზე დატოვეს მოსამართლის თანამდებობა.

21. მოპასუხის პოზიციით, უზენაესი სასამართლოს ის მოსამართლეები, რომელთაც 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ უფლებამოსილება და მოსამართლეები, რომელთაც უფლებამოსილება ნებისმიერ სხვა დროს შეუწყდათ ასევე პირადი განცხადების საფუძველზე, წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს, თუმცა რთულია გამოიკვეთოს მათ მიმართ დიფერენცირებული მიდგომის საფუძვლად არსებული ლეგიტიმური მიზანი.

22. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 14¹ მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, №642 კონსტიტუციურ სარჩელზე საქართველოს სახალხო დამცველმა წარმოადგინა სასამართლოს მეგობრის წერილობითი მოსაზრება.

23. სახალხო დამცველის განცხადებით, მოსამართლის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის ერთ-ერთ განუყოფელ კომპონენტს წარმოადგენს მისი მატერიალური კეთილდღეობა. აღნიშნული გამორიცხავს მოსამართლეთა ერთი ნაწილისათვის პრივილეგიის, მატერიალური სარგებლის მინიჭების გზით მეორე ნაწილის თვითმიზნურ დიფერენციაციას.

24. სასამართლოს მეგობარი ყურადღებას ამახვილებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებისათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის წესზე და უთითებს, რომ, რამდენადაც საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეს შეუძლია მიიღოს კომპენსაცია თანამდებობაზე გამწესებიდან 3 წლის შემდეგ, პირადი განცხადების საფუძველზე უფლებამოსილების შეწყვეტის შემთხვევაში, ხოლო მსგავსი უფლებით ვერ სარგებლობს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლე, ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი.

25. სახალხო დამცველი კონსტიტუციის მე-14 მუხლის მიზნებისთვის თანასწორ სუბიექტებად განიხილავს ერთი მხრივ იმ მოსამართლეებს, რომლებსაც უფლებამოსილება შეუწყდათ საკუთარი განცხადების საფუძველზე, ხოლო მეორე მხრივ იმ მოსამართლეებს, რომლებსაც უფლებამოსილება შეუწყდათ უფლებამოსილების 10 წლიანი ვადის გასვლის ან საპენსიო ასაკის მიღწევის გამო, აგრეთვე იმ მოსამართლეებს, რომლებმაც პირადი განცხადების საფუძველზე 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე დატოვეს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობა.

26. წერილობით მოსაზრებაში მითითებულია, რომ მსგავსი სახის დიფერენცირება არახელსაყრელ სამართლებრივ რეჟიმში აქცევს იდენტური სტატუსის მქონე მოსამართლეებს, რასაც არ გააჩნია გონივრული და ობიექტური საფუძველი. არსებული დიფერენცირება მკვეთრად აცილებს მოსამართლეებს სოციალური უზრუნველყოფის სფეროში მონაწილეობის თანაბარი შესაძლებლობისაგან.

27. სასამართლოს მეგობრის აზრით, აუცილებელია მოსამართლეთათვის მეტ-ნაკლებად თანაბარი სოციალური გარანტიების არსებობა. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაირღვევა კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული თანასწორობის უფლება, ხოლო სამართლებრივი ნორმა გახდება უფლების გაუმართლებლად შეზღუდვის საფუძველი.

28. შესაბამისად, საქართველოს სახალხო დამცველი მიიჩნევს, რომ №642 კონსტიტუციური სარჩელი უნდა დაკმაყოფილდეს და სადავო ნორმები არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. №642 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტისა და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ დასახელებული ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლს.

2. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო კომპენსაცია 1200 ლარის ოდენობით ენიშნება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს იმ მოსამართლეებს, რომელთაც უფლებამოსილება შეუწყდათ უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის ან საპენსიო ასაკის მიღწევის გამო. ამავე კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს, რომ „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეს, რომელსაც უფლებამოსილება შეუწყდა პირადი განცხადების საფუძველზე 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე და დაენიშნა სახელმწიფო კომპენსაცია ხელფასის სრული ოდენობით იმ ვადით, რა ვადითაც მას უნდა განეხორციელებინა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილება, უნარჩუნდება ეს კომპენსაცია ხელფასის სრული ოდენობით, უზენაესი სასამართლოს მოქმედი მოსამართლის შრომის ანაზღაურების ყოველთვიური ცვლილების შესაბამისად“. უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდგომ კი კომპენსაციის ოდენობა გაიანგარიშება „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისობაში მოსაყვანად. აღნიშნული ნორმა წარმოადგენს „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს 1999 წლის 12 მაისის ორგანული კანონის (ძალადაკარგულად გამოცხადდა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს 2009 წლის 4 დეკემბრის №2257-სსმI ორგანული კანონით) მე-40 მუხლის მე-7 პუნქტის საფუძველზე უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებისათვის დანიშნული კომპენსაციის შენარჩუნების საფუძველს. დასახელებული ნორმის საფუძველზე, დარჩენილი უფლებამოსილების ვადით ხელფასის სრული ოდენობით კომპენსაცია დაენიშნათ უზენაესი სასამართლოს იმ მოსამართლეებს, რომელთაც 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ უფლებამოსილება.

3. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმები ქმნის სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის საფუძველს უზენაესი სასამართლოს იმ მოსამართლეებისათვის, რომელთაც ამოეწურათ უფლებამოსილების ვადა, მიაღწიეს საპენსიო ასაკს ან/და 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პირადი განცხადებით შეუწყდათ უფლებამოსილება. მოსარჩელე მხარის არგუმენტაციით, დასახელებული ნორმებით დგინდება დისკრიმინაციული დიფერენცირება, ვინაიდან სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლება სრულად ერთმევათ მოსამართლეებს, რომელთაც პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილება 2005 წლისგან განსხვავებულ დროს.

4. მოსარჩელე ასევე აღნიშნავს, რომ ის კანონის საფუძველზე არის დისკრიმინაციულ მდგომარეობაში ჩაყენებული საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებით, რომელთა შემთხვევაშიც საკმარისია მოსამართლის თანამდებობაზე 3 წლის განმავლობაში უფლებამოსილების განხორციელება შესაბამისი კომპენსაციის მისაღებად. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის სადავო ნორმებით ცხადად განისაზღვრება მათი მოქმედების არეალი და რეგულირების ადრესატები. ისინი შეეხება მხოლოდ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს და არ არეგულირებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებისათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის საკითხს. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის წესი განისაზღვრება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა სოციალური დაცვის გარანტიების შესახებ“ საქართველოს კანონით, რომელიც განსახილველი დავის ფარგლებში მოსარჩელეს სადავოდ არ გაუხდია. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ იმსჯელებს, არის თუ არა საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრისათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნის წესი დისკრიმინაციული უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებთან მიმართებით.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დადგენილი კანონის წინაშე ყველას თანასწორობის უფლება მოითხოვს, რომ „ანალოგიურ, მსგავს, საგნობრივად თანასწორ გარემოებებში მყოფ პირებს სახელმწიფო მოეპყროს ერთნაირად“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე “მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-2; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/477 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-68; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5). აღნიშნულიდან გამომდინარე, ხსენებული უფლება იზღუდება, როდესაც სადავო ნორმა დიფერენცირებას ადგენს არსებითად თანასწორ პირებს შორის. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ნორმის დისკრიმინაციული ხასიათი ვერ შეფასდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

6. განსახილველ საქმეში მოსარჩელე მიუთითებს, რომ სადავო ნორმების საფუძველზე დიფერენცირება რამდენიმე შესადარებელ ჯგუფს შორის ხორციელდება: (ა) ერთი მხრივ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეები, რომელთაც სამოსამართლო უფლებამოსილება შეუწყდათ საპენსიო ასაკის მიღწევის ან უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის გამო და, მეორე მხრივ, უზენაესი სასამართლოს ის მოსამართლეები, რომელთაც სამოსამართლო უფლებამოსილება პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ; (ბ) ერთი მხრივ, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეები, რომელთაც პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ უფლებამოსილება 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში და, მეორე მხრივ, უზენაესი სასამართლოს ის მოსამართლეები, რომელთაც ნებისმიერ სხვა დროს შეუწყდათ უფლებამოსილება პირადი განცხადების საფუძველზე. შესაბამისად, სწორედ დასახელებული კატეგორიის უზენაესი სასამართლოს ყოფილი მოსამართლეების არსებითად თანასწორობის დადგენა არის აუცილებელი, რათა მათ მიმართ ადგილი ჰქონდეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით აკრძალულ დიფერენცირებულ მიდგომას.

7. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, პირთა არსებითად თანასწორობის საკითხი „უნდა შეფასდეს არა ზოგადად, არამედ კონკრეტულ სამართალურთიერთობასთან კავშირში. დისკრიმინაციულ მოპყრობაზე მსჯელობა შესაძლებელია მხოლოდ მაშინ, თუ პირები კონკრეტულ სამართლებრივ ურთიერთობასთან დაკავშირებით შეიძლება განხილულ იქნენ როგორც არსებითად თანასწორი სუბიექტები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 4 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/1/536 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ლევან ასათიანი, ირაკლი ვაჭარაძე, ლევან ბერიანიძე, ბექა ბუჩაშვილი და გოჩა გაბოძე საქართველოს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-19).

8. განსახილველ შემთხვევაში უნდა დადგინდეს სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების მიზნებისათვის რამდენად წარმოადგენენ პირადი განცხადების საფუძველზე უფლებამოსილებაშეწყვეტილი უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეები სხვა ყოფილი მოსამართლეების არსებითად თანასწორ სუბიექტებს. სახელმწიფო კომპენსაცია, თავისი არსით, წარმოადგენს მნიშვნელოვან გარანტიას მოსამართლის დამოუკიდებლობისათვის, რათა მან მიუკერძოებლად, კონსტიტუციით განსაზღვრულ ფარგლებში განახორციელოს საქმიანობა. სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობისა და ჯეროვანი განხორციელებისათვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ ინსტიტუციური, არამედ ფინანსური გარანტიები, რომლებიც უზრუნველყოფს მოსამართლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის ღირსეული პირობების შექმნას როგორც უფლებამოსილების განხორციელების პერიოდში, აგრეთვე, მოსამართლის უფლებამოსილების თავისებურებების გათვალისწინებით, უფლებამოსილების ამოწურვის შემდეგაც. ამდენად, სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების მიზანი, ინტერესი წარმოდგება პირის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლედ ყოფნის ფაქტიდან გამომდინარე. უზენაესი სასამართლოს წევრის დამოუკიდებლობის უაღრესად მაღალი ინტერესი არსებობს მის მიერ უფლებამოსილების განხორციელების ნებისმიერ პერიოდში. ამდენად, სამოსამართლო უფლებამოსილების ნაადრევად დასრულების შემთხვევაშიც, სახეზეა ის მიზნები, რომელსაც სახელმწიფო კომპენსაციის ინსტიტუტი ემსახურება. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ ხედავს გარემოებას, რომლის გამოც შეიძლება სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების მიზნებთან მიმართებით, პირადი განცხადების საფუძველზე, მოსამართლის უფლებამოსილების შეწყვეტის ფაქტი ან/და თარიღი გამორიცხავდეს სხვა ყოფილ მოსამართლეებთან მათ არსებითად თანასწორებად მიჩნევას. შესაბამისად, განსახილველ საქმეში გამოყოფილი შესადარებელი ჯგუფები წარმოადგენენ არსებითად თანასწორ პირებს.

9. გამომდინარე იქიდან, რომ სადავო ნორმების თანახმად, უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის, საპენსიო ასაკის მიღწევისა და 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში საკუთარი სურვილით უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების შეწყვეტისას უზენაესი სასამართლოს ყოფილი მოსამართლეები სარგებლობენ სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებით, ხოლო ამავე უფლებით სარგებლობას მოკლებული არიან მოსამართლეები, რომელთაც ნებისმიერ სხვა პერიოდში პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ მოსამართლის უფლებამოსილება, სახეზეა სადავო ნორმებით დადგენილი არსებითად თანასწორ პირთა შორის დიფერენცირებული მოპყრობა.

10. არსებითად თანასწორ პირებს შორის სადავო ნორმიდან მომდინარე დიფერენცირების დადგენასთან ერთად, მნიშვნელოვანია თავად მოსარჩელე მხარის მოთხოვნის სწორად იდენტიფიცირება, რათა სასამართლომ შეამოწმოს მისი საფუძვლიანობა. მოსარჩელემ საქმის არსებითი განხილვის განმავლობაში არაერთხელ და არაორაზროვნად განმარტა, რომ მის მოთხოვნას არ წარმოადგენს უზენაესი სასამართლოს იმ მოსამართლეებისათვის უკვე დანიშნული სახელმწიფო კომპენსაციის გაუქმება, რომელთაც 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ მოსამართლის უფლებამოსილება. მოსარჩელემ მოთხოვნა შემდეგნაირად დააზუსტა: „ვითხოვ ,,საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტის და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობას, თუმცა ვაზუსტებ, რომ ვითხოვ არა მთლიანად, იმგვარად, რომ ამ ნორმით გათვალისწინებულ მოსამართლეებსაც წაერთვათ კომპენსაციის უფლება, არამედ იმგვარად, რომ კომპენსაციის აღნიშნული უფლება გავრცელდეს ჩემზეც და მე გავუთანაბრდე მათ“.

11. ამგვარად, მოსარჩელე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლის საფუძველზე, ითხოვს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად გამოცხადებას იმგვარად, რომ მოსამართლეებს, რომელთაც პირადი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ უფლებამოსილება, დაენიშნოთ ხსენებული სახელმწიფო კომპენსაცია. მოსარჩელე ითხოვს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების შედეგად, სადავო ნორმები მოდიფიცირდეს იმგვარად, რომ გაიზარდოს კომპენსაციის მიმღებ სუბიექტთა წრე და მასში მოექცნენ პირადი განცხადების საფუძველზე უფლებამოსილებაშეწყვეტილი უზენაესი სასამართლოს ყოფილი წევრები. შედეგად, მოსარჩელე მხარე ითხოვს სადავო ნორმების იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომელიც „გამორიცხავს ამ ნორმის მოქმედების სფეროდან იმ მოსამართლეებს, რომლებიც პირადი განცხადების საფუძველზე გადადგნენ“.

12. ამდენად, მნიშვნელოვანია განიმარტოს მოსარჩლის მიერ ხსენებული სასარჩელო მოთხოვნის დაზუსტების შედეგი და მისი გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შესაფასებელ მოცემულობაზე. №642 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე სადავო ნორმების საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვდა სრულად. შესაბამისად, ამ ფორმით მოხდა მისი არსებითად განსახილველად მიღება. მოსარჩელის მხრიდან ზემოაღნიშნული სასარჩელო მოთხოვნის დაზუსტება მოხდა მხოლოდ საქმის არსებითად განხილვის ზეპირ სხდომაზე. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, „მოსარჩელეს უფლება აქვს შეამციროს მოთხოვნის მოცულობა, უარი თქვას სასარჩელო მოთხოვნაზე“. აღნიშნული ნორმა ადგენს მოსარჩლის უფლებას, გადაწყვეტილების გამოცხადებამდე, ნებისმიერ დროს, შეამციროს ან უარი თქვას მის მოთხოვნაზე. მოსარჩლის მიერ გარკვეულ მოთხოვნაზე უარის თქმა, თავისთავად, ნიშნავს, რომ ამ მომენტიდან ის აღარ წარმოადგენს დავის საგნის ნაწილს. ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლება არა აქვს იმსჯელოს მთლიანად კანონის ან სხვა ნორმატიული აქტის კონსტიტუციასთან შესაბამისობაზე, თუ მოსარჩელე ან წარდგინების ავტორი ითხოვს კანონის ან სხვა ნორმატიული აქტის მხოლოდ რომელიმე ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის კომპეტენცია მკაცრად შეზღუდულია მოსარჩელის მოთხოვნით. იმ პირობებში, როდესაც მოსარჩელე არაორაზროვნად მიუთითებს, რომ მას არ სურს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა იმ ფორმით, რომ უზენაესი სასამართლოს ყოფილ წევრებს წაერთვათ სახელმწიფო კომპენსაცია, საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, შეაფასოს სადავო ნორმების იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობა, რომელიც უზენაესი სასამართლოს რიგი მოსამართლეებისათვის კომპენსაციის მიცემის/გაგრძელების უფლებამოსილებას ადგენს.

13. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე იმსჯელოს მხოლოდ იმ კონტექსტში, რომელიც მოსარჩელის მიერ არის მოთხოვნილი. ამიტომ, უპირველეს ყოვლისა, სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად არის შესაძლებელი სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა ისე, რომ მოხდეს არა მხოლოდ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს წევრების უფლებრივი მდგომარეობის მოსარჩელის უფლებრივ მდგომარეობასთან გათანაბრება, არამედ მკაცრად დადგინდეს ყველასთვის კომპენსაციის მიცემის ვალდებულება. შესაბამისად, აუცილებელია, საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის კონსტიტუციითა და შესაბამისი კანონმდებლობით მინიჭებული მანდატის, მისი კომპეტენციის გაანალიზება. მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს მანდატისა და კომპეტენციის დადასტურების შემდგომ იქნება შესაძლებელი საქმის გარემოებებზე მსჯელობა და სასარჩელო მოთხოვნის შეფასება.

14. საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით“. კონსტიტუციის ამ დებულების „დანიშნულებას არ წარმოადგენს ხელისუფლების მხოლოდ ფორმალური დაყოფა სხვადასხვა შტოებად, არამედ მისი მიზანია, აღნიშნულ შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების რეალური და ქმედითი კონსტიტუციურსამართლებრივი მექანიზმების უზრუნველყოფა, რაც გამოხატულია კიდეც კონსტიტუციის შესაბამის თავებში მოცემული რეგულირებებით, რომლებიც განსაზღვრავს ხელისუფლების თითოეული შტოს კომპეტენციას და მის ურთიერთმიმართებას სხვა შტოებთან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7). თითოეული სახელმწიფო ორგანოს კომპეტენციის ჩარჩოს სწორედ კონსტიტუცია ქმნის.

15. იმავდროულად, ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციური პრინციპი „როგორც წესი, გულისხმობს ხელისუფლების დანაწილებას საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებებად, რაც თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირების ქვაკუთხედს წარმოადგენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).

16. ამასთან, საქართველოს კონსტიტუცია განსაზღვრავს, რომ, ერთი მხრივ, საქართველოს პარლამენტი წარმოადგენს ქვეყნის უმაღლეს საკანონმდებლო ორგანოს (საქართველოს კონსტიტუციის 48-ე მუხლი), ხოლო, მეორე მხრივ, ქვეყნის სხვა ორგანოთა კომპეტენციას მიეკუთვნება ცალკეული, ნორმატიული შინაარსის მქონე სამართლებრივი აქტების გამოცემის უფლებამოსილება. ასე მაგალითად, კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველი პუნქტი გაწერს საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილებებს და მისი „ლ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრავს, რომ პრეზიდენტი „კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებამოსილებების განსახორციელებლად გამოსცემს დეკრეტს, ბრძანებულებას, განკარგულებას, აგრეთვე, როგორც საქართველოს სამხედრო ძალების უმაღლესი მთავარსარდალი, – ბრძანებას“. იმავდროულად, კონსტიტუციის 78-ე მუხლის მე-5 პუნქტი განსაზღვრავს საქართველოს მთავრობის უფლებამოსილებას კონსტიტუციისა და სხვა საკანონმდებლო აქტების საფუძველზე და მათ შესასრულებლად მიიღოს დადგენილებები და განკარგულებები. ანალოგიურად, აღმასრულებელი ხელისუფლების ფარგლებში, კონსტიტუციის 81² მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „მინისტრი კანონის, პრეზიდენტის ნორმატიული აქტის ან მთავრობის დადგენილების საფუძველზე და მათ შესასრულებლად გამოსცემს ბრძანებას“.

17. საკონსტიტუციო სასამართლოს როლი, ფუნქცია და მისთვის მინიჭებული კომპეტენცია უნდა განისაზღვროს საქართველოს კონსტიტუციით ჩამოყალიბებულ სივრცეში. ამასთან, „ნებისმიერი რეგულირება, რომელიც ხელისუფლების რომელიმე შტოს კომპეტენციას და საქმიანობას ეხება, უნდა შემოწმდეს არა მხოლოდ ხელისუფლების ამა თუ იმ ორგანოს კომპეტენციის დამდგენ კონსტიტუციურ დებულებასთან, არამედ მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ხელისუფლების დანაწილების ფუნდამენტური პრინციპი და ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების კონსტიტუციური მექანიზმი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-8).

18. საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს ქვეყანაში სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების ფორმებს და ადგენს, რომ ის ხორციელდება „საკონსტიტუციო კონტროლის, მართლმსაჯულების და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით“. ამასთან, 83-ე მუხლის პირველი პუნქტი სწორედ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსაზღვრავს საკონსტიტუციო კონტროლის განმახორციელებელ სასამართლო ორგანოდ. მის ძირითად უფლებამოსილებებს თავად კონსტიტუცია გაწერს (საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტი). საკონსტიტუციო სასამართლო, „თავისი ფუნქციური დატვირთვიდან გამომდინარე, ზოგადად, ორ მიზანს ემსახურება – ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში ფუნქციონირების უზრუნველყოფას (ხელშეწყობას) და ადამიანის უფლებების დაცვას ხელისუფლების მხრიდან არათანაზომიერი ჩარევისაგან (უფლების დარღვევისაგან)“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება N1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-18).

19. საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს, რომ „...არაკონსტიტუციურად ცნობილი ნორმატიული აქტი ან მისი ნაწილი კარგავს იურიდიულ ძალას საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილების გამოქვეყნების მომენტიდან“. აღნიშნული დებულება საკონსტიტუციო სასამართლოს ფუნქციად არა მხოლოდ კონკრეტული ნორმატიული აქტების დეკლარაციულად კონსტიტუციასთან შეუსაბამობის დადგენას გულისხმობს, არამეს მას ანიჭებს ქმედით მექანიზმს, უზრუნველყოს კონსტიტუციის უზენაესობის დაცვა ქვეყანაში. აღნიშნული სწორედ კონსტიტუციის საწინააღმდეგო რეგულაციებისთვის იურიდიული ძალის დაკარგვაში, გაუქმებაში გამოიხატება. მისთვის „სარჩელით ან წარდგინებით მიმართვა, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ქმედითობის, ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში ფუნქციონირების მიღწევის (უზრუნველყოფის) მცდელობაა ... ამ პროცესის შედეგად არსებული ნორმების ძალადაკარგულად ცნობა და ახალი ნორმების მიღების მოტივირება (სტიმულირება) კონსტიტუციის უპირობოდ დაცვის უზრუნველყოფას ემსახურება და ზუსტად იმის დემონსტრირებაა, რომ ხელისუფლების არც ერთი შტო არ არის უფლებამოსილი, დაადგინოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული წესრიგის საწინააღმდეგო წესები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

20. იმავდროულად, საქართველოს კონსტიტუცია, საკონსტიტუციო სასამართლოს, ზემოთ განხილული მაგალითებისგან განსხვავებით, არ ანიჭებს ნორმატიული შინაარსის აქტების გამოცემის, რეგულაციების დადგენის უფლებამოსილებას. მისი ფუნქცია არსებული საკანონმდებლო სივრცის კონსტიტუციურობის უზრუნველყოფაში პოვებს ასახვას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი არსით „ასრულებს ნეგატიური კანონმდებლის ფუნქციას, გავლენას ახდენს ნორმაშემოქმედებით საქმიანობაზე – სარჩელის დაკმაყოფილების შემთხვევაში, კონკრეტული ურთიერთობის მომწესრიგებელი ნორმა (ნორმები) კარგავს იურიდიულ ძალას, მეტიც, კანონმდებელმა, ხშირ შემთხვევაში, უნდა მიიღოს ახალი, კონსტიტუციის შესაბამისი ნორმები, თუმცა ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო ქვეყანაში ახალი წესრიგის დადგენას (შექმნას) კი არ ემსახურება, არამედ უზრუნველყოფს კონსტიტუციის უზენაესობას და ქმედითობას, ხელს უწყობს მის შესრულებას როგორც სახელმწიფოს, ისე ხალხის მიერ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; II-18). საკონსტიტუციო სასამართლოს გააჩნია მხოლოდ კანონმდებლობაში არსებული არაკონსტიტუციური რეგულაციების, წესებისთვის იურიდიული ძალის გაუქმებისა და მათთვის ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დარღვევის რესურსის გაუქმების უფლებამოსილება. საკონსტიტუციო სასამართლოს მანდატს სცდება უფლებამოსილება, ძალადაკარგული სამართლებრივი ნორმების ნაცვლად კანონმდებლობაში დაადგინოს განსხვავებული, თუნდაც კონსტიტუციური წესები.

21. საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის ნეგატიური კანონმდებლის ფუნქციის მინიჭება არ გულისხმობს მხოლოდ ცალკეულ ნორმატიულ აქტებში ახალი რეგულაციების პირდაპირი სახით ჩაწერის აკრძალვას. აზრს მოკლებული იქნებოდა საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის პოზიტიური თვალსაზრისით საკანონმდებლო ფუნქციის მინიჭების აკრძალვა იმ პირობებში, როდესაც საკუთარი, შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოებისთვის სავალდებულო ძალის მქონე სამართლებრივი აქტით დაადგენდა არა ფორმალურად, არამედ შინაარსობრივად ახალ სამართლებრივ წესრიგს. წესრიგს, რომელიც არ ყოფილა საკანონმდებლო ორგანოს ან კონსტიტუციით განსაზღვრული, შესაბამისი უფლებამოსილების მქონე ორგანოს სამართალშემოქმედების შედეგი. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გააჩნია მხოლოდ კანონმდებლობაში არსებული საქართველოს კონსტიტუციასთან შეუსაბამო ნორმატიული აქტების/მისი ნაწილების სამართლებრივი ძალის გაუქმების უფლებამოსილება.

22. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, მხოლოდ გააუქმოს სადავო ნორმა მთლიანად ან/და მისი რომელიმე ნაწილი/ნორმატიული შინაარსი, თუმცა მას არ შეუძლია დაადგინოს ახალი წესრიგი, გააფართოოს სადავო ნორმის მოქმედება და ა.შ. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება შეიძლება გამოიხატოს მხოლოდ სადავო ნორმის რომელიმე ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობაში, მის გაუქმებაში.

23. მოსარჩელე ითხოვს სადავო ნორმის იმ შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რომელიც მისთვის კომპენსაციის მიცემას გამორიცხავს. თუმცა მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმა განსაზღვრავს, რომ გარკვეული კატეგორიის უზენაესი სასამართლოს წევრებს გააჩნიათ სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლება. იგი საერთოდ არ მიუთითებს ვინმეს მიმართ ამ კომპენსაციის გაცემის აკრძალვაზე. სადავო ნორმას არ გააჩნია რაიმე შინაარსი, რომელიც შეიძლება მივიჩნიოთ მოსარჩელისათვის კომპენსაციის მიღების უფლების წართმევად. შესაბამისად, სადავო ნორმის არც ერთი ნაწილის/ნორმატიული შინაარსის გაუქმება მოსარჩელისათვის კომპენსაციის დანიშვნას არ გამოიწვევს.

24. მოსარჩელის მოთხოვნა მიმართულია არა სადავო ნორმის რომელიმე ნორმატიული შინაარსის გაუქმებისაკენ, არამედ ახალი ნორმატიული შინაარსის შექმნისკენ. მოსარჩელე, რეალურად, პრობლემურად საერთოდ არ მიიჩნევს სადავო ნორმის საფუძველზე კომპენსაციის გაცემას, არამედ ითხოვს, რომ სადავო ნორმის შინაარსი გაფართოვდეს და იგივე წესი გამოყენებულ იქნეს მის მიმართაც. აღნიშნული მოთხოვნა შინაარსობრივად კანონმდებლობაში პოზიტიური ჩანაწერის გაკეთების იდენტურია, რაც კანონშემოქმედებითი პროცესის ნაწილია და არა ნეგატიური კანონმდებლის კომპეტენციის ფარგლებში გადასაწყვეტი საკითხი. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, დააკმაყოფილოს მოსარჩელის მოთხოვნა და მიანიჭოს მას შესაბამისი სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლება.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ” ქვეპუნქტისა და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე” ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა” ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-4, მე-7, მე-8, მე-11 და მე-13 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო
ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელი №642 (საქართველოს მოქალაქე ლალი ლაზარაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილებას დაერთოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის ლალი ფაფიაშვილის განსხვავებული აზრი და საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების - მაია კოპალეიშვილისა და გიორგი კვერენჩხილაძის თანმხვედრი აზრები.

5. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

6. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

პლენუმის შემადგენლობა:

ზაზა თავაძე

ირინე იმერლიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

მაია კოპალეიშვილი

მერაბ ტურავა

თეიმურაზ ტუღუში

ლალი ფაფიაშვილი

თამაზ ცაბუტაშვილი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
მაია კოპალეიშვილის
თანმხვედრი აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 10 ნოემბრის N3/6/642 გადაწყვეტილებაზე

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ თანმხვედრ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 10 ნოემბრის N3/6/642 გადაწყვეტილებაზე.

2. №642 კონსტიტუციურ სარჩელზე საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით სადავოდ არის გამხდარი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ორი ნორმა - 70-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 77-ე მუხლის პირველი პუქტი. მიმაჩნია, რომ, თავდაპირველად, საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა გადაეწყვიტა სადავო 77-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი რეგულაცია რამდენად მიესადაგებოდა მოსარჩელის მიერ წარმოდგენილ ფაქტობრივ გარემოებებს, შესაძლებელია თუ არა, მოსარჩელე მოიაზრებოდეს ნორმით განსაზღვრული სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილედ. მხოლოდ ამის შემდგომ შეიქმნებოდა სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასების სამართლებრივი საფუძველი.

3. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეს, რომელსაც უფლებამოსილება შეუწყდა პირადი განცხადების საფუძველზე 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე და დაენიშნა სახელმწიფო კომპენსაცია ხელფასის სრული ოდენობით, იმ ვადით, რა ვადითაც მას უნდა განეხორციელებინა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილება, უნარჩუნდება ეს კომპენსაცია ხელფასის სრული ოდენობით, უზენაესი სასამართლოს მოქმედი მოსამართლის შრომის ანაზღაურების ყოველთვიური ცვლილების შესაბამისად“. უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდგომ კი კომპენსაციის ოდენობა გაიანგარიშება „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტის შესაბამისობაში მოსაყვანად.

4. მოსარჩელე მხარისთვის დისკრიმინაციულია სადავო ნორმით განსაზღვრული კონკრეტული 1 წლიანი ვადა (2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდი). ის აღნიშნავს, რომ მითითებული სადავო ჩანაწერი გამორიცხავს კომპენსაციის მიღების შესაძლებლობას მისთვის, რომელსაც პირადი განცხადების საფუძველზე 2006 წლის 1 იანვრის შემდგომ შეუწყდა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილება. წარმოდგენილი სასარჩელო მოთხოვნის გასაანალიზებლად აუცილებელია, მიმოხილულ იქნეს აგრეთვე „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ძალაში შესვლამდე მოქმედი „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი და მისი რელევანტური წესები.

5. სადავო სამართლებრივი ნორმის ისტორიულ კონტექსტში ინტერპრეტაცია გააადვილებს ნორმის რეალური შინაარსისა და იმ სუბიექტების ფარგლების დადგენას, რომელზეც სადავო ნორმა ვრცელდება, ხელს შეუწყობს იმ ისტორიული ვითარების წარმოდგენას, რომელიც თავის დროზე კანონმა მოაწესრიგა. ამავდროულად, შეფასებადია ნორმის ლეგიტიმური მიზანი. თუმცა, ბუნებრივია, ეს არ გამორიცხავს იმ გარემოებას, სასამართლომ შეაფასოს, თუ რამდენად შეესაბამება კონსტიტუციას ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ნორმის გამოცემის დროს კანონმდებლის ნებას წარმოადგენდა.

6. ამასთან, ნორმის ნორმატიული შინაარსის ინტერპრეტაციას აქვს ზღვარი, რომელიც, იმავდროულად, მის ჩარჩოს/საზღვარს ქმნის. ამ ზღვარის გადალახვას მივყავართ არა ნორმის რეალური ნორმატიული შინაარსის ინტერპრეტაციამდე, არამედ ნორმის განვრცობამდე, ასევე, ნორმის ინტერპრეტაციამ შესაძლოა აჩვენოს ნორმის შესწორების ან კანონის ხარვეზის შევსების საჭიროება. აღნიშნული უკვე ნორმაშემოქმედის პრეროგატივა და, სამართლებრივი უსაფრთხოების თვალსაზრისით, მისი ვალდებულებაცაა. სასამართლოს მიერ კანონმდებლის გადაწყვეტილებების განვრცობა/შესწორება/ხარვეზის შევსება მართლმსაჯულებას ჩააბამს ყოველდღიურ დისკუსიებში, მაშინ როდესაც სასამართლო უნდა გაუფრთხილდეს მის ნეიტრალურ ავტორიტეტს.

7. „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში 2005 წლის 23 ივნისს განხორციელებული ცვლილებების შესაბამისად, მისი 36-ე მუხლით დადგინდა, რომ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეს, უფლებამოსილების ვადის ამოწურვისას, პენსიაზე გასვლისას ან უფლებამოსილების პირადი სურვილით ვადაზე ადრე შეწყვეტისას ენიშნებოდა სამისდღეშიო პენსია ხელფასის სრული ოდენობით. იმავე ცვლილებით, დასახელებული ორგანული კანონის მე-40 მუხლის მე-7 პუნქტით დადგინდა, რომ პირადი სურვილით უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტისას ხსენებული სამისდღეშიო პენსია მოსამართლის ხელფასის სრული ოდენობით მიემართებოდა მოსამართლეებს, რომლებსაც უფლებამოსილება შეუწყდათ 2005 წლის 1 იანვრიდან 2005 წლის 31 დეკემბრამდე პერიოდში.

8. დასახელებულ ნორმებში, კიდევ ერთხელ, შევიდა ცვლილება 2005 წლის 23 დეკემბრის ორგანული კანონით „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის თაობაზე“, რომელიც თავად „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ძალაში ყოფნის მომენტამდე წარმოადგენდა მოქმედ რეგულაციას. ამ ცვლილებების თანახმად, 36-ე მუხლი ჩამოყალიბდა იმგვარად, რომ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთათვის სახელმწიფო კომპენსაციად დადგინდა ფიქსირებული 1200 ლარი, შემდეგი ორი საფუძვლით, უფლებამოსილების შეწყვეტის შემთხვევაში: უფლებამოსილების ვადის ამოწურვა და საპენსიო ასაკის მიღწევა. ამასთან, მე-40 მუხლის მე-7 პუნქტით განისაზღვრა, რომ პირადი განცხადების საფუძველზე მოსამართლის უფლებამოსილების ვადაზე ადრე შეწყვეტისას მხოლოდ ის პირები ისარგებლებდნენ უფლებამოსილების დარჩენილი ვადის განმავლობაში მოქმედი მოსამართლის ხელფასის სრული ოდენობით, ხოლო უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდგომ 1200 ლარის ოდენობით სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებით, რომელთაც უფლებამოსილება 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში შეუწყდათ.

9. როგორც დასახელებული ნორმების ანალიზით დგინდება, „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის ორივე ცვლილების შემთხვევაში კანონმდებელი მე-40 მუხლით გამოყოფდა კონკრეტულ მოსამართლეებს, რომელთაც განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმს უწესებდა. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ დასახელებული ორივე ცვლილების შედეგად ჩამოყალიბებული „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-40 მუხლის მე-7 პუნქტი უშუალოდ ადგენდა უფლებას შესაბამისი მოსამართლეებისთვის, მიეღოთ სახელმწიფო კომპენსაცია, ესარგებლათ ამ სარგებლით. ამ შემთხვევაში თავად ნორმა ქმნიდა შესაბამისი ფულადი სარგებლის მიღების საფუძველს.

10. „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-40 მუხლის მე-7 პუნქტი მკაფიოდ განსაზღვრავდა ნორმით მოწესრიგებული ურთიერთობის მონაწილეებს, ნორმის მოქმედების ადრესატებს, კერძოდ, მოსამართლეებს, რომელთაც 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში საკუთარი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილება. აშკარაა კანონმდებლის ნება, მხოლოდ ამ ვადის ფარგლებში მოქცეული პირებისთვის გაეთვალისწინებინა სახელმწიფო კომპენსაცია. კანონმდებლის დასახელებული ნება უცვლელი იყო მითითებულ ნორმაში განხორციელებული ყველა ცვლილების კვალდაკვალ და კანონმდებელს არც ერთ ეტაპზე არ შეუცვლია ნორმის ნორმატიული შინაარსი იმგვარად, რომ გაეთვალისწინებინა ის მოსამართლეები, რომლებიც, მართალია, საკუთარი განცხადების საფუძველზე გათავისუფლდნენ დაკავებული თანამდებობებიდან, მაგრამ მათი გათავისუფლების პერიოდი არ ექცეოდა ნორმით განსაზღვრულ სადავო ვადაში.

11. როგორც ვხედავთ, მითითებულ ნორმას აქვს თავისი ლეგიტიმური მიზანი, კომპენსაცია გაიცეს მხოლოდ იმ მოსამართლეებზე, რომლებიც საკუთარი განცხადების საფუძველზე გათავისუფლდნენ მოსამართლის თანამდებობიდან 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში. შესაბამისად, დასახელებულმა საკანონმდებლო ნორმამ მკაცრი დროითი სივრცე შექმნა, რომლის ფარგლებში მოქცეული საკუთარი განცხადების საფუძველზე გათავისუფლებული მოსამართლეები მიიღებდნენ კომპენსაციას.

12. წარსულში მოქმედი ნორმების ანალიზის ფონზე საინტერესოა უშუალოდ განსახილველ საქმეში სადავოდ გამხდარი ნორმა, რომელიც იმეორებს იგივე დროის პერიოდს იმავე სუბიექტების მიმართ. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ წინა პუნქტებში დასახელებული წესებისაგან ის განსხვავდება როგორც საკუთარი ფორმულირებით, ისე მასში გადმოცემული ნორმატიული შინაარსით. კერძოდ, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტი ითვალისწინებს არა სახელმწიფო კომპენსაციაზე უფლების წარმოშობას, არამედ წარსულში უკვე არსებული და წარსულშივე პრაქტიკულად რეალიზებული უფლების მომავალში გაგრძელების ლეგიტიმაციას. მისი შინაარსი ეხება კონკრეტულ, 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში უფლებამოსილებაშეწყვეტილ უზენაესი სასამართლოს ყოფილ მოსამართლეებს, რომელთაც „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის საფუძველზე უკვე დაენიშნათ სახელმწიფო კომპენსაცია და მათთვის ითვალისწინებს ამ კომპენსაციის მიღების გაგრძელებას. მისით მოწესრიგებულ საკითხთა ფარგლებს სცდება რომელიმე სხვა სუბიექტისთვის სახელმწიფო კომპენსაციაზე უფლების წარმოშობა, ის წარმოადგენს წარსულში არსებული საკანონმდებლო მოწესრიგების დროში გამახანგრძლივებელ რეგულაციას.

13. მნიშვნელოვანია, რომ დღეს მოქმედი სადავო ნორმა ფორმალურად წარმოადგენს მოქმედ სამართალს, ნორმას, თუმცა მას გააჩნია კანონმდებლის მიერ მისთვის მინიჭებული ვიწროდ მიზანმიმართული მოქმედების არეალი. კერძოდ, ის არ ადგენს რაიმე ახალ წესრიგს, არ ადგენს კონკრეტულ უფლებას, არამედ კანონმდებლის მიერ მკაცრად განსაზღვრულ პირთა წრის მიმართ ითვალისწინებს წარსულში წარმოშობილი უფლებების დროში გაგრძელების ნორმატიულ საფუძველს. სადავო ნორმით ჩამოყალიბებულ სამართლებრივ სივრცეში ვერ მოექცევა მოსარჩელე და მის მდგომარეობაში მყოფი ვერც ერთი პირი. ეს უკანასკნელნი არ წარმოადგენენ სადავო ნორმის ადრესატებს.

14. მოსარჩელის მიერ სადავოდ გამხდარი პრობლემა მიმართულია მისი როგორც უზენაესი სასამართლოს ყოფილი მოსამართლის სოციალური დაცვის გარანტიების საკითხისადმი. ბუნებრივია, მოთხოვნას - სახელმწიფომ გამოიჩინოს ძალისხმევა და შეიმუშაოს სოციალური პოლიტიკა ისეთი უმნიშვნელოვანესი თანამდებობის პირების მიმართ, როგორსაც მოსარჩელე, როგორც უზენაესი სასამართლოს ყოფილი მოსამართლე წარმოადგენს, გააჩნია ლეგიტიმური საფუძველი, თუმცა ისიც უნდა აღინიშნოს, რომ მოსარჩელის მიერ მითითებული პრობლემა არ გამომდინარეობს უშუალოდ სადავო ნორმიდან. ეს ნორმა არ წარმოადგენს მოსარჩელისათვის რაიმე დაბრკოლებას, გააჩნდეს სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლება, ვინაიდან სადავო ნორმა სრულიად არ ეხება მას და არის ნეიტრალური შინაარსის მოსარჩელისა და მოსარჩელის მდგომარეობაში მყოფი ყველა სხვა პირის მიმართ.

15. სადავო ნორმა მოქმედებს და ამოწურავს საკუთარი მოქმედების რესურსს მკაცრად განსაზღვრული ნორმით მოწესრიგებული ურთიერთობის ადრესატების მიმართ. ნორმას სხვა პირთა წრის მიმართ მოქმედების რესურსი და სხვა პირთა წრეზე გავრცელების შესაძლებლობა/ნორმატიული შინაარსი არ გააჩნია. სადავო ნორმა მიეკუთვნება იმ ნორმათა კატეგორიას, რომელიც თავის თავს ამოწურავს კონკრეტული კატეგორიის პირთა წრის მიმართ და ამ პირთა წრეში მოსარჩელის მსგავსი პირები ვერ იქნებიან გათვალისწინებული.

16. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიმაჩნია, რომ მოსარჩელის მოთხოვნა არ მიემართება სადავო ნორმის შინაარსს. ამ თვალსაზრისით, ლოგიკურია ვიფიქროთ, რომ თავიდანვე არ არსებობდა სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საფუძველი.

მაია კოპალეიშვილი

საქართველოს საკონსტიტუციო
სასამართლოს წევრი

10.11.2017წ.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის
გიორგი კვერენჩხილაძის
თანმხვედრი აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 10 ნოემბრის N3/6/642 გადაწყვეტილებაზე

1. გამოვხატავ რა კოლეგებისადმი - საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ თანმხვედრ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 10 ნოემბრის N3/6/642 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

2. №642 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 70-ე მუხლის პირველი პუნქტისა და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

3. წინამდებარე თანმხვედრი აზრი ეთმობა იმის დასაბუთებას, რომ №642 კონსტიტუციურ სარჩელზე მიღებული გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში უნდა ასახულიყო მსჯელობა სადავო ნორმებიდან მომდინარე შესადარებელ პირთა შორის არსებული დიფერენცირებული მოპყრობის ბუნების, მისი სამართლებრივი შეფასების თაობაზე.

4. უპირველესად, უნდა აღინიშნოს, რომ ვიზიარებ №642 კონსტიტუციურ სარჩელზე მიღებულ გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებულ საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებას საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციასთან დაკავშირებით, ასევე, ვეთანხმები სადავო ნორმების შეფასების იმ ნაწილს, რომლითაც სასამართლომ გამოყო შესადარებელი ჯგუფები და აღნიშნა, რომ სადავო ნორმა არსებითად თანასწორი პირების მიმართ ითვალისწინებს განსხვავებულ მოპყრობას. შესაბამისად, სახეზე არის დიფერენცირება.

5. ზოგადად, საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის უცნობი არ არის ნორმატიული შინაარსის გამოყოფით მოსარჩელეთა სასარჩელო მოთხოვნის შეფასება და სწორედ მის ფარგლებში შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღება. თავად სასარჩელო მოთხოვნას საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი კანონმდებლობა მნიშვნელოვან სამართლებრივ შედეგებს უკავშირებს ამ სამართალწარმოების ფარგლებში. ამგვარ შედეგს წარმოადგენს თუნდაც სასარჩელო მოთხოვნაზე უარის თქმა, რაც საქმეზე წარმოების შეწყვეტის უპირობო საფუძველია, მიუხედავად იმისა, სამართალწარმოების რომელ ეტაპზეა საქმის განხილვა („საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტი). აგრეთვე, მოსარჩელის უფლებას წარმოადგენს სასარჩელო მოთხოვნის შემცირება.

6. სწორედ შემცირებულ სასარჩელო მოთხოვნას წარმოადგენს საბოლოოდ №642 კონსტიტუციურ სარჩელში გასაჩივრებული ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდის გარდა ნებისმიერ სხვა დროს, პირადი განცხადების საფუძველზე საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების შეწყვეტის შემთხვევაში, გამორიცხავს სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების უფლებას. სასარჩელო მოთხოვნის ამ ფარგლებში იმსჯელა სასამართლომ და დაადგინა, რომ იგი არ არის უფლებამოსილი დააკმაყოფილოს მოსარჩელის მოთხოვნა.

7. მიმაჩნია, რომ მნიშვნელოვანია ის გარემოება, თუ რა ეტაპზე შეამცირა მოსარჩელემ საკუთარი სასარჩელო მოთხოვნა. კერძოდ, როგორც გადაწყვეტილებაშიც არის აღნიშნული, მოსარჩელემ საკუთარი მოთხოვნა საქმის საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ არსებითად განხილვის ეტაპზე დააზუსტა. ამასთან, სასამართლომ მოისმინა ორივე მხარის მიერ წარმოთქმული არგუმენტაცია სადავო ნორმებთან დაკავშირებით. სასამართლომ სრულად გამოიკვლია არა მხოლოდ დაზუსტებულ სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებით, არამედ, სადავო ნორმების კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შესაბამისობის გამოსარკვევად ყველა მნიშვნელოვანი გარემოება.

8. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 32-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში უნდა აღინიშნოს, მათ შორის, სასამართლოს მიერ დადგენილი გარემოებები. მაშინ, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს დასრულებული აქვს კონკრეტული საქმის არსებითად განხილვის ეტაპი, სრულყოფილად აქვს გამოკვლეული განსახილველი საკითხი, მიზანშეწონილია, მისი მხრიდან მოხდეს უკვე გამორკვეული გარემოებებისთვის შესაბამისი სამართლებრივი კვალიფიკაციის მინიჭება. იმ პირობებში, როდესაც სასამართლოს გადაწყვეტილება მოიცავს არსებითად თანასწორ პირთა შორის სადავო ნორმებით დადგენილი დიფერენცირების არსებობის დასაბუთებას, მნიშვნელოვანია სასამართლომ აგრეთვე გასცეს პასუხი თავად ამ დიფერენცირებული მიდგომის სამართლებრივი ბუნების შეფასებას. გარდა ამისა, საყურადღებოა, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შესაბამისობის თაობაზე მოპასუხე მხარემ ცნო სასარჩელო მოთხოვნა. მან ვერ დაასახელა ის ლეგიტიმური საჯარო მიზანი, რომელიც გაამართლებდა სადავო ნორმით დადგენილ დიფერენცირებულ მოპყრობას.

9. მიმაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს, სადავო ნორმებით დადგენილი დიფერენცირებული მიდგომის არსებობის დადასტურების შემდგომ, აგრეთვე უნდა აღენიშნა და ემსჯელა თავად ამ დიფერენცირების დისკრიმინაციულობასთან დაკავშირებით. განსაკუთრებით იმ ვითარებაში და იმგვარი ნორმის შეფასებისას, რომლის მიერ დადგენილ კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმურ მიზანს თავად მოპასუხე მხარეც ვერ ასახელებს. ამდენად, N642 კონსტიტუციურ სარჩელზე მიღებული გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან მომდინარე დიფერენცირებული მიდგომის არსებობის დადასტურების შემდეგ, უნდა ასახულიყო შესაბამისი მსჯელობა დიფერენცირების ბუნების და სამართლებრივი შეფასების თაობაზე.

10. საქმის არსებითად განხილვის სხდომაზე მოპასუხე მხარის - საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ ნორმის ლოგიკური განმარტების პირობებში გაურკვეველია მის საფუძვლად არსებული საჯარო ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც არსებითად თანასწორ პირთა შორის ამგვარ დიფერენცირებას გაამართლებდა. შესაბამისად, მოპასუხე მხარემ სასარჩელო მოთხოვნის ამ ნაწილში ცნო კონსტიტუციური სარჩელი.

11. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-5 პუნქტის თანახმად, მოპასუხე უფლებამოსილია სამართალწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე ცნოს სარჩელი მთლიანად ან ნაწილობრივ, თუმცა ეს გარემოება არ იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას. ამასთან, მოსარჩელეს არ უთქვამს უარი სასარჩელო მოთხოვნაზე, შესაბამისად, განსახილველ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მარეგულირებელი კანონმდებლობა ითვალისწინებს საქმის წარმოების გაგრძელებას.

12. საქმის განხილვის ეტაპზე არ ყოფილა წარმოდგენილი ის ლოგიკური, რაციონალური მიზანი, რომელიც შესაძლოა საფუძვლად დადებოდა სადავო ნორმით დადგენილ დიფერენცირებას. ამასთან, საქმისა და რელევანტური კანონმდებლობის სრულყოფილი გამოკვლევის შედეგად, არ გამოვლინდა არც ერთი იმგვარი გარემოება, რომელიც ლოგიკურად და რაციონალურად ახსნიდა, თუ რა ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას ემსახურება სადავო ნორმით დადგენილი დიფერენცირება. ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში კი ნებისმიერი სახის შეზღუდვა წარმოადგენს გაუმართლებელ და თვითმიზნურ შეზღუდვას, რომელიც, იმავდროულად, არაკონსტიტუციურია. „ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში, ადამიანის უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა თვითნებურ ხასიათს ატარებს და უფლების შეზღუდვა საფუძველშივე გაუმართლებელი, არაკონსტიტუციურია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 12 სექტემბრის №2/3/540 გადაწყვეტილება საქმეზე „რუსეთის მოქალაქეები - ოგანეს დარბინიანი, რუდოლფ დარბინიანი, სუსანნა ჟამკოციანი და სომხეთის მოქალაქეები - მილენა ბარსეღიანი და ლენა ბარსეღიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-24).

13. შედეგად, მივიჩნევ, რომ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული რეგულირება ერთმანეთისგან განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმს ადგენს და ითვალისწინებს დიფერენცირებულ მიდგომას არსებითად თანასწორი პირების მიმართ. ამასთან, კანონმდებლის მხრიდან დიფერენცირებულ მიდგომას არ გააჩნია ის საჯარო ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც გაამართლებდა არსებითად თანასწორი პირების ამგვარ განსხვავებას, რის გამოც სადავო რეგულაცია თვითმიზნურად ზღუდავს არსებითად თანასწორი პირების კანონის წინაშე თანასწორობის კონსტიტუციურ უფლებას. ამდენად, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტი წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შეუსაბამო რეგულაციას, რის თაობაზეც შესაბამისი მსჯელობა უნდა ყოფილიყო ასახული გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი

გიორგი კვერენჩხილაძე

10 ნოემბერი, 2017 წელი.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის - ლალი ფაფიაშვილის განსხვავებული აზრი

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 10 ნოემბრის N3/6/642 გადაწყვეტილებაზე

1. გამოვხატავ რა კოლეგებისადმი - საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლისა და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2017 წლის 10 ნოემბრის N3/6/642 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

2. N642 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარის ერთ-ერთ სასარჩელო მოთხოვნას წარმოადგენს „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობის შემოწმება საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით. სადავო ნორმა ადგენს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს იმ ყოფილი მოსამართლეებისთვის, რომლებსაც სამოსამართლეო უფლებამოსილება საკუთარი განცხადების საფუძველზე შეუწყდათ 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე პერიოდში, დანიშნული სახელმწიფო კომპენსაციის გაგრძელებას.

3. სადავო ნორმას წარმოადგენს „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტი. სწორედ ამ ფარგლებით იქნა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სადავო ნორმა მიღებული არსებითად განსახილველად 2015 წლის 19 მაისის N2/4/642 საოქმო ჩანაწერით. როგორც N642 კონსტიტუციურ სარჩელში, ისე თავად საქმის განხილვის განმავლობაში, მოსარჩელე აპელირებდა, რომ დასახელებული სადავო ნორმა ითვალისწინებდა დისკრიმინაციულ მიდგომას არსებითად თანასწორი პირების მიმართ და ეწინააღმდეგებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დაცულ კონსტიტუციურ უფლებას.

4. საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას შეზღუდულია მოსარჩელის მოთხოვნით. ამიტომ, მნიშვნელოვანია თავად მოსარჩელის მოთხოვნის სწორად იდენტიფიცირება. მოსარჩელე ითხოვდა იმ წესის დისკრიმინაციულად ცნობა, რომლის საფუძველზეც, მას და მის მდგომარეობაში მყოფ უზენაესი სასამართლოს ყოფილ მოსამართლეებს არ აქვთ შესაძლებლობა მიიღონ სახელმწიფო კომპენსაცია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ სარჩელის არსებითად განხილვის სხდომაზე მოსარჩელემ აღნიშნა, რომ არ ითხოვდა იმ მოსამართლეებისთვის კომპენსაციის გაუქმებას ვისაც სადავო ნორმის საფუძველზე უკვე დანიშნული ჰქონდა კომპენსაცია,

5. მოსარჩელე მხარის განცხადებები, საკუთარი სასარჩელო მოთხოვნის გასამყარებლად ჩამოყალიბებული მსჯელობა, მოსაზრებები a priori არ უნდა იქნეს აღქმული მოთხოვნის შემცირებად. სასარჩელო მოთხოვნის შემცირება არის მოსარჩელის მიერ მკაფიოდ გამოთქმული პოზიცია, რომ მას აღარ გააჩნია სამართლებრივი დავის ინტერესი სადავო ნორმის კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის მიმართ, ან სარჩელში მითითებულ საქართველოს კონსტიტუციის რომელიმე კონკრეტულ მუხლთან მიმართებით. მოსარჩელე სამართალწარმოების ყველა ეტაპზე აღნიშნავდა, რომ სადავო ნორმა არღვევდა კანონის წინაშე თანასწორობის მის კონსტიტუციურ უფლებას; როგორც განმწესრიგებელი სხდომის, ასევე საქმის არსებითად განხილვის ეტაპებზე, მოსარჩელე სადავო ნორმას მიიჩნევდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შეუსაბამოდ და არ შეუცვლია შესადარებელ ჯგუფთა კატეგორია; ყველა ეტაპზე ასაჩივრებდა სადავო ნორმის ერთ კონკრეტულ ნორმატიულ შინაარსს საქართველოს კონსტიტუციის ერთიდაიგივე მუხლთან/ ერთიდაიგივე უფლებასთან მიმართებით. მოსარჩელის სურვილი - სახელმწიფო კომპენსაციით მოსარგებლე მის კოლეგებს შეუნარჩუნდეთ კომპენსაცია წარმოადგენდა კოლეგებისადმი კოლეგიალურობის გამოვლინებას და ის არ უნდა ყოფილიყო აღქმული როგორც სასარჩელო მოთხოვნის შემცირება.

6. სასამართლომ სრულად გამოიკვლია არა მხოლოდ დაზუსტებულ სასარჩელო მოთხოვნასთან მიმართებით, არამედ, კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან სადავო ნორმის სრული მოცულობით შესაბამისობის გამოსარკვევად მნიშვნელოვანი ყველა გარემოება და სწორედ აღნიშნულის საფუძველზე მივიდა დასკვნამდე, რომ სადავო რეგულირებით დადგენილი დიფერენცირება თვითმიზნური ხასიათის მატარებელია. შესაბამისად, სასამართლო არ იყო მოკლებული შესაძლებლობას სასარჩელო მოთხოვნის „დაზუსტების“ მიუხედავად შეეფასებინა სადავო რეგულირების კონსტიტუციურობა. ამიტომ მოსარჩელის მიერ სასარჩელო მოთხოვნის შემცირებაზე აპელირება არ ამართლებს სასამართლოს მიერ თავისივე გადაწყვეტილებით თვითმიზნურად მიჩნეული დიფერენცირების კონსტიტუციურობის შეფასების გარეშე დატოვებას.

7. უდავოა, რომ სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით, და სასამართლოს არ აქვს პოზიტიური კანონმდებლის საქმიანობაში ჩარევის ანდა შეთავსების უფლება. თუმცა, როგორც არაერთ გადაწყვეტილებაში უკვე აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლო ემსახურება „ადამიანის უფლებების დაცვას ხელისუფლების მხრიდან „არათანაზომიერი ჩარევისაგან (უფლების დარღვევისაგან)“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება N1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-18). „სადავო ნორმების ძალადაკარგულად ცნობა ... კონსტიტუციის უპირობოდ დაცვის უზრუნველყოფას ემსახურება და ზუსტად იმის დემონსტრირებაა, რომ ხელისუფლების არც ერთი შტო არ არის უფლებამოსილი, დაადგინოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული წესრიგის საწინააღმდეგო წესები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11).

8. ვიზიარებ კოლეგების პოზიციას, რომ „საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, მხოლოდ გააუქმოს სადავო ნორმა მთლიანად ან/და მისი რომელიმე ნაწილი/ნორმატიული შინაარსი“( II-22) და „.. საკონსტიტუციო სასამართლოს მანდატს სცდება უფლებამოსილება, ძალადაკარგული სამართლებრივი ნორმების ნაცვლად კანონმდებლობაში დაადგინოს განსხვავებული, თუნდაც კონსტიტუციური წესები“ (II-20). უდაოა, რომ სასამართლოს არ გააჩნია პოზიტიური კანონმდებლის უფლებამოსილების შეთავსების უფლება, თუმცა აღნიშნული არ ათავისუფლებს სასამართლოს სადავო ნორმის კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის თუ სადავო ნორმის ნაწილის არაკონსტიტუციურად ცნობის ვალდებულებისგან. ვერ გავიზიარებ ასევე გადაწყვეტილებაში გატარებულ ხაზს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო უპირობოდ მოკლებულია შინაარსობრივად ახალი სამართლებრივი წესრიგის დადგენის უფლებას (იხ. II-21, 22). სასამართლოს მიერ სადავო რეგულირების არაკონსტიტუციურად ცნობა, როგორც წესი, იწვევს ახალი სამართლებრივი წესრიგის დადგენას (მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 16 სექტემბრის №3/2/646 გადაწყვეტილება „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის № 2/4/532,533 გადაწყვეტილება „ საქართველოს მოქალაქეები -ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ ).

9. მოსარჩელის „...მოთხოვნა შინაარსობრივად კანონმდებლობაში პოზიტიური ჩანაწერის გაკეთების იდენტურია, რაც კანონშემოქმედებითი პროცესის ნაწილია და არა ნეგატიური კანონმდებლის კომპეტენციის ფარგლებში გადასაწყვეტი საკითხი” (II-24). ვფიქრობ ერთობ სადავოა სასამართლოს მანდატის მსგავსი ინტერპრეტაცია იმ შემთხვევაში, როდესაც თავად სასამართლო იმავე გადაწყვეტილებით ადგენს სადავო ნორმით არსებითად თანასწორ პირთა გაუმართლებელ და თვითმიზნურ დიფერენცირებას, რასაც მოპასუხის წარმომადგენელიც ეთანხმება და ვერ უთითებს დიფერენცირების რამდენადმე გონივრულ საფუძველსაც კი, ვერ ასახელებს იმ ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს, რომელიც გაამართლებდა სადავო ნორმით დადგენილ დიფერენცირებულ მოპყრობას; საქმის არსებითად განხილვის სხდომაზე აღნიშნავს, რომ ნორმის ლოგიკური განმარტების პირობებში გაურკვეველია მის საფუძვლად არსებული საჯარო ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც არსებითად თანასწორ პირთა შორის ამგვარ დიფერენცირებას გაამართლებდა; ცნობს სასარჩელო მოთხოვნას „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან შესაბამისობის ნაწილში. ლეგიტიმური მიზნის არ არსებობისას უფლების ნებისმიერი შეზღუდვა კი, სასამართლოს დამკვირებული პრაქტიკის თანახმად, არის თვითმიზნური და შესაბამისად, არაკონსტიტუციური.

10. ვეთანხმები მოპასუხე მხარეს, რომ სახელმწიფოს დისკრეციას განეკუთვნება მოსამართლეებისათვის სახელმწიფო კომპენსაციის დაწესება და, შესაბამისად, პირადი განცხადების საფუძველზე გათავისუფლების შემთხვევაში მოსამართლეთა ამორიცხვა კომპენსაციების მიმღებ პირთა კატეგორიიდან. სახელმწიფოს აქვს ფართო მიხედულება, რომელიც ეკონომიკური პოლიტიკის გატარებისას უკავშირდება საფრთხის ქვეშ მყოფი უფლებების დაბალანსებას, როდესაც სახელმწიფომ უნდა გაითვალისწინოს საზოგადოების ყველა ფენის ინტერესები. სახელმწიფოს გააჩნია დისკრეცია და არა ვალდებულება კონკრეტული სახის კომპენსაციის მინიჭებასთან დაკავშირებით .

11. მიუხედავად იმისა რომ სოციალური უზრუნველყოფისა და სოციალური დახმარება-შემწეობების, კომპენსაციების დანიშვნა-არ დანიშვნის, მათი მიღების წინაპირობების და მოცულობის განსაზღვრის საკითხში საკანონმდებლო ორგანოს გააჩნია ფართო დისკრეცია მათ შორის ქვეყანაში არსებული სოციალურ-ეკონომიკური მდგომარეობის, სახელმწიფო ბიუჯეტის ამოწურვადობის და რიგი სხვა გარემოებების გათვალისწინებით, აღნიშნული არ ანიჭებს სახელმწიფო ორგანოებს დისკრიმინაციული მიდგომის უფლებას.

12. კანონმდებლის დისკრეციაა გასაცემლის და კომპენსაციის შემოღება-არ შემოღება, მათ შორის პირადი განცხადების საფუძველზე გათავისუფლებული მოსამართლეებისთვის კომპენსაციის მინიჭება ან არ მინიჭება, კომპენსაციის მინიჭების წინაპირობების, მოცულობის, ხანგრძლივობის, კომპენსაციაზე უარის თქმის საფუძვლების განსაზღვრა და ა.შ., მაგრამ მხოლოდ სათანადო ლეგიტიმური მიზნის საფუძველზე და არა თვითმიზნურად. სრულად ვიზიარებ მოპასუხე მხარის წარმომადგენლის პოზიციას, რომ მოცემული დავის ფარგლებში ვალდებულება, რომელიც კონსტიტუციიდან მომდინარეობს, არის კანონმდებლობით გათვალისწინებული კომპენსაციის არადისკრიმინაციული ხასიათი. სწორედ ამიტომ, კომპენსაციებსა და გასაცემლებთან დაკავშირებით ფართო დისკრეციასთან ერთად სახელმწიფოს ეკრძალება თანაბარ მდგომარეობაში მყოფი პირების მიმართ დისკრიმინაციული რეგულირების დაწესება.

13. შესაბამისად, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით დგინდება, რომ სადავო ნორმები იწვევს არსებითად თანასწორ პირთა შორის დიფერენცირებას, სასამართლო ვალდებულია შეაფასოს დიფერენცირებული მიდგომის სამართლებრივი ბუნება და სადავო რეგულირების კონსტიტუციურობა.

14. მოპასუხე მხარის განმარტებით, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებისათვის კომპენსაციაზე უფლების მინიჭების მიზანია მათი დამსახურების საჯარო აღიარება მოსამართლის მიერ ქვეყნისთვის გაწეული სამსახურის გამო, ასევე დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობისა და, ზოგადად, სასამართლო სისტემისთვის გარანტიების უზრუნველყოფა, რომელიც კონსტიტუციითაა გარანტირებული (I-17). თუმცა აღნიშნული ერთობ სადაოა, ვინაიდან დამატებითი რეგულირების არ არსებობის პირობებში სადავო ნორმა ქმნის იმ მოსამართლისთვისაც კომპენსაციის დანიშნვის შესაძლებლობას, ვისაც აქვს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლედ მუშაობის მხოლოდ რამოდენიმე თვიანი გამოცდილება და მონაწილეობა არ აქვს მიღებული არც ერთი საქმის განხილვაში (საქართველოს უზენაეს სასამართლოში საქმეთა განხილვისათვის კანონმდებლობით დადგენილი ვადების ხანგრძლივობის გათვალისწინებით). და პირიქით, იმ მოსამართლეებს, რომლებსაც გააჩნია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლედ მუშაობის მრავალწლიანი გამოცდილება კომპენსაციაზე უფლება არ გააჩნიათ მხოლოდ იმის გამო, რომ მათ განცხადება გათავისუფლებაზე დაწერეს 2006 წლის 1 იანვრის შემდეგ.

15. გაუგებარია რატომ მიიჩნია საკანონმდებლო ორგანომ საჭიროდ სადავო ნორმით გათვალისწინებულ მოსამართლეთა „დამსახურების“ საჯაროდ აღიარება, მათი დამოუკიდებლობისა და მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფა თუნდაც მათ არ ჰქონდეთ გამოტანილი არც ერთი სასამართლოს გადაწყვეტილება/განაჩენი/განჩინება და რატომ არ არსებობს იმ მოსამართლეთა დამოუკიდებლობის/მიუკერძოებლობის უზრუნველყოფის საჭიროება, ვინც მრავალწლიანი თავდაუზოგავი საქმიანობის შემდეგ საკუთარი განცხადების საფუძველზე გათავისუფლდა დაკავებული თანამდებობიდან 2006 წლის 1 იანვრის შემდეგ.

16. არსებითად თანასწორ პირთა შორის დიფერენცირების მიზნებისათვის დროითი ზღვარის შემოღება a priori არ გულისხმობს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით გათვალისწინებული უფლების ხელყოფას. ცალკეულ შემთხვევებში ის შესაძლებელია გამართლებული და საჭიროც იყო, როდესაც ემსახურება ლეგიტიმურ საჯარო მიზანს, არის თანაზომიერი და აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლით დადგენილ წინაპირობებს. მაგრამ იმ პირობებში, როდესაც სადავო ნორმა კომპენსაციაზე უფლებას ბლაკეტურად უკავშირებს მოსამართლის მიერ გათავისუფლების შესახებ განცხადების დაწერის თარიღს, არ არსებობს სადავო ნორმით განსაზღვრული დროის მონაკვეთის გონივრულობის დასაბუთება და ვერ დგინდება სადავო ნორმის ლეგიტიმური მიზანი, სადავო ნორმით გათვალისწინებული დროითი ზღვარი არაკონსტიტუციურია გაუმართლებელი და თვითმიზნური დიფერენცირების გამო.

17. საკონსტიტუციო სასამართლო სადავო ნორმით დადგენილი არსებითად თანასწორ პირთა მიმართ დიფერენცირებული მოპყრობის საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით შეფასებისას იყენებს ორი სახის ტესტს, კერძოდ მკაცრი შეფასებისა და რაციონალური დიფერენციაციის თუმცა, მიუხედავად იმისა, თუ რომელი ტესტის გამოყენებით მოხდება დიფერენცირებული მიდგომის შეფასება,აუცილებელია საჯარო ლეგიტიმური მიზნის არსებობა, რომელიც ამგვარ მოპყრობას და კანონის წინაშე თანასწორობის საყოველთაო უფლებაში ჩარევას გაამართლებდა. „დისკრიმინაციას ექნება ადგილი, თუ დიფერენციაციის მიზეზები აუხსნელია, მოკლებულია გონივრულ საფუძველს. მაშასადამე, დისკრიმინაცია არის მხოლოდ თვითმიზნური, გაუმართლებელი დიფერენციაცია, სამართლის დაუსაბუთებელი გამოყენება კონკრეტულ პირთა წრისადმი განსხვავებული მიდგომით. შესაბამისად, თანასწორობის უფლება კრძალავს არა დიფერენცირებულ მოპყრობას ზოგადად, არამედ მხოლოდ თვითმიზნურ და გაუმართლებელ განსხვავებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 27 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/1/493 საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანებები: „ახალი მემარჯვენეები“ და „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3; საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება №1/1/539 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბესიკ ადამია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 6 აგვისტოს გადაწტვეტილება №1/4/535 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ავთანდილ კახნიაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

18. N642 კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განხილვის ეტაპზე, მოპასუხე მხარემ ვერ დაასახელა ლეგიტიმური მიზანი, რომლის მიღწევასაც შესაძლოა ემსახურებოდეს სადავო ნორმა. მეტიც, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა საქმის არსებითად განხილვის სხდომაზე „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის ნაწილში ცნო კონსტიტუციური სარჩელი. გადაწყვეტილების ძირითად ტექსტში სასამართლომ აღნიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს „ფუნქცია არსებული საკანონმდებლო სივრცის კონსტიტუციურობის უზრუნველყოფაში პოვებს ასახვას“ (გადაწყვეტილების მე-20 პარაგრაფი). ვფიქრობ, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო, მხარის მიერ წარმოდგენილი არგუმენტაციიდან გამომდინარე ცხადად ხედავს სადავო ნორმის დისკრიმინაციულ ხასიათს, რასაც კიდევ უფრო ამყარებს თავად მოპასუხე მხარის - საქართველოს პარლამენტის ერთგვარი აღიარება ნორმის არაკონსტიტუციურ შინაარსთან დაკავშირებით, კანონმდებელი ვერ ასახელებს ლეგიტიმურ მიზანს, რომელიც შეიძლებოდა ჰქონოდა არსებითად თანასწორი პირების დიფერენცირებას, საკონსტიტუციო სასამართლო არ თავისუფლდება ვალდებულებისაგან, შეაფასოს ნორმა და დაადგინოს მისი დისკრიმინაციული ხასიათი სწორედ იქედან გამომდინარე, რომ მის ფუნქციას არაკონსტიტუციური რეგულაციების გაუქმება წარმოადგენს.

19. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, მივიჩნევ, რომ ღირებული ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც არსებითად თანასწორ პირთა შორის „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილ დიფერენცირებას გაამართლებდა, ამ უკანასკნელს არ გააჩნია. ლეგიტიმური მიზნის არარსებობის პირობებში კი ნებისმიერი შეზღუდვა ატარებს თვითმიზნურ და დაუსაბუთებელ ხასიათს. შესაბამისად, მივიჩნევ, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, განსახილველ საქმეში, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „ 2005 წლის 1 იანვრიდან 2006 წლის 1 იანვრამდე“ უნდა ეცნო არაკონსტიტუციურად საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 მუხლთან მიმართებით.

საქართველოს საკონსტიტუციო
სასამართლოს წევრი

ლალი ფაფიაშვილი

10 ნოემბერი, 2017 წელი.