თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა.საქართველოს კანონი საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ

ბ.საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის N322 დადგენილება იზოლაციისა და კარანტინის წესების დამტკიცების შესახებ

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მეოთხე პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, ,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის ,,ე” ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტი, 31-ე და 31¹ მუხლები.

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ა) სარჩელი ფორმით და შინაარსით შეესაბამება „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის მოთხოვნებს;

ბ) სარჩელი შეტანილია უფლებამოსილი პირის მიერ:

,,საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა” ქვეპუნქტის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ საქართველოს მოქალაქეებს თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი.

სადავო ნორმებით ირღვევა და შესაძლოა უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მოსარჩელის უფლებანი და თავისუფლებანი. კერძოდ:

„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ კანონის“ 45³ მუხლის პირველი პუნქტის პირველი და მ-2 წინადადებების მიხედვით, იზოლაციის ან/და კარანტინის წესს ადგენს საქართველოს მთავრობა ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული სამინისტრო. ამ წესით შეიძლება განისაზღვროს შესაბამისი საკარანტინო ღონისძიებებიც.

საკარანტინო ღონისძიებების საკმაოდ ფართო განმარტება მოცემულია ამავე მუხლის მე-2 პუნქტში. მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, საკარანტინო ღონისძიებებს წარმოადგენს: ამ კანონით ან/და ამ კანონის შესაბამისად მიღებული/გამოცემული ნორმატიული აქტით განსაზღვრული ღონისძიებები, რომლებიც დროებით გამოიყენება პანდემიის ან/და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისთვის განსაკუთრებით საშიში ეპიდემიის დროს მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით და შეიძლება გულისხმობდეს საქართველოს სხვა ნორმატიული აქტებით დადგენილისგან განსხვავებულ მოწესრიგებას, მათ შორის, შესაბამისი შეზღუდვების დროებით დაწესებას, საჯარო დაწესებულებების, აღმასრულებელ ხელისუფლებაში შემავალი სხვა დაწესებულებების, საჯარო სამართლის იურიდიული პირების, სხვა იურიდიული პირების საქმიანობასთან/ადმინისტრირებასთან, საჯარო სერვისების მიწოდებასთან, პირთა მიმოსვლასთან, საკუთრებასთან, შრომასთან, პროფესიულ ან ეკონომიკურ საქმიანობასთან, უკანონო მიგრაციასთან/საერთაშორისო დაცვასთან ან/და სოციალური ღონისძიებების ჩატარების მიზნით პირთა თავშეყრასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, აღნიშნული ნორმების ანალიზი ცხადყოფს, რომ მთავრობას ან მის მიერ განსაზღვრულ სამინისტროს აქვთ უფლება პირთა მიმოსვლისა და შრომის თავისუფლებაზე დააწესოს საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისა შესახებ კანონისა და განსხვავებული ნორმატიული აქტებით დადგენილი მოწესრიგებისგან განსხვავებული წესები, შეზღუდოს დასახელებული უფლებები.

შესაბამისად, საკარანტინო ღონისძიებების ფარგლებში საქართველოს მოქალაქეებს მთავრობისა ან მინისტრის ნორმატიული აქტით შეიძლება შეეზღუდოთ საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები: მიმოსვლის თავისუფლება, საკუთრების უფლება, შრომის თავისუფლება, შეკრების თავისუფლება (იმ შემთხვევაში, თუკი სოციალური ღონისძიებების ჩატარების მიზნით პირთა თავშეყრის მიზანი სოლიდარობის ან პროტესტის გამოხატვაა).

სარჩელის დავის საგანია მთავრობის და სხვა აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულების უფლებამოსილება ნორმატიული აქტით შეზღუდოს ადამიანის ძირითადი უფლებები, რომლის შეზღუდვაც მხოლოდ კანონით ან საგანგებო მდგომარეობის დროს პრეზიდენტის დეკრეტით არის შესაძლებელი.

საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის N322 დადგენილებით დამტკიცებული „იზოლაციისა და კარანტინის წესებით“ საქართველოს მთავრობა ზღუდავს კონსტიტუციურ უფლებებს, დადგენილებით განსაზღვრულია საკარანტინო ღონისძიებები, რომოლის თანახმადაც, ჩერდება საერთაშორისო სამგზავრო საჰაერო, სახმელეთო და საზღვაო მიმოსვლა, პირდაპირი საერთაშორისო რეგულარული რეისები.

მოსარჩელეები არიან საქართველოს მოქალაქეები, რომლებსაც, ერთ მხრივ, მთავრობის დადგენილებით უკვე ეზღუდებათ სადავო ნორმებით კონსტიტუციით გარანტირებული უფლებები (მაგ.: მიმოსვლის თავისუფლება, შეკრების თავისუფლება), ხოლო მეორე მხრივ, „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის პირველი პუნქტი საქართველოს მთავრობას ანიჭებს უფლებამოსილებას, პანდემიის ან/და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობისთვის განსაკუთრებით საშიში ეპიდემიის დროს მოსახლეობის ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით შემოიღოს მათი უფლებების შემზღუდველი წესები. კერძოდ, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის გათვალისწინებით, მთავრობა აღიჭურვა უფლებამოსილებით, დაადგინოს წესები პირთა მიმოსვლასთან, საკუთრებასთან, შრომასთან, პროფესიულ ან ეკონომიკურ საქმიანობასთან, უკანონო მიგრაციასთან/საერთაშორისო დაცვასთან ან/და სოციალური ღონისძიებების ჩატარების მიზნით პირთა თავშეყრასთან დაკავშირებით. შესაბამისად, სადავო კანონით მთავრობამ, შესაძლებელია, განჭვრეტად მომავალში მიიღოს სხვა რეგულირებები, რომლებიც შეზღუდავს მოსარჩელეთა მიმოსვლის, შეკრების, შრომის და საკუთრების უფლებები. ამრიგად, სადავო კანონის მიღებით საქართველოს პარლამენტმა მთავრობა აღჭურვა მოსარჩელეთა უფლებების შეზღუდვის უფლებამოსილებით, რითაც შეიზღუდა მოსარჩელეთა უფლებები და შეიქმნა მათი განჭვრეტად მომავალში შეზღუდვის სამართლებრივი შესაძლებლობა.

მაგალითად, ეპიდემიოლოგიური მდგომარეობის გათვალისწინებით, შესაძლოა, მთავრობამ კვლავ დააწესოს კომენდანტის საათი და მოსარჩელეებს შეეზღუდოთ მიმოსვლის თავისუფლება. ამასთან, ვინაიდან მსოფლიოში კორონა ვირუსის პანდემია ჯერ კიდევ არ განიცდის რეგრესს, ნებისმიერ დროს არსებობს საქართველოში ეპოდომოლოგიური მდგომარეობის გართულების რისკი, შესაბამისად კომენდანტის საათის დაწესების ხელახალი შესაძლებლობა. ამდენად, მოსარჩელეს სადავო ნორმებით, ერთი მხრივ, უკვე ერღვევა მიმოსვლის და შეკრების თავისუფლების უფლება და ამასთან, ეპიდემიოლოგიური სიტუაციის გაუარესების შესაბამისად არსებობს რეალური საფრთხე მას უფრო მაღალი ინტენსივობით შეეზღუდოს რიგი კონსტიტუციური უფლებები.

მოსარჩელეები არიან პირები, რომლებსაც შრომითი ხელშეკრულება აკავშირებთ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, პროფესიული მოვალეობის შესრულებისას მათ ხშირად უწევთ საქართველოს სხვადასხვა რეგიონში გადაადგილება როგორც საკუთარი ავტომობილით ის საზოგადოებრივი ტრანსპორტით. საკარანტინო ღონისძიებების შემთხვევაში მთავრობის მიერ გამოცემული ან შესაძლოა უშუალოდ დაირღვეს მათი მიმოსვლის, შრომითი და პროფესიული საქმიანობის უფლება, შეკრების თავისუფლება და საკუთრების და უფლება. გასაჩივრებული ნორმები საქართველოს მთავრობას აძლევენ უფლებამოსილებას, ეპიდემიოლოგიური ვითარების გაუარესების აღმოფხვრის მიზნით გაამკაცროს ზომები, რაც შესაძლოა გულისხმობდეს კომენდანტის საათის დაწესებას ან რომელიმე ქალაქის სრულად ჩაკეტვას, რა შემთხვევაშიც კიდევ უფრო გაიზრდება უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა. ასევე შესაძლებელია, მთავრობის აქტით შეიზღუდოს მათი რომელიმე შრომითი უფლება.

აღნიშნულის გათვალისწინებით, მოსარჩელეები წარმოადგენენ უფლებამოსილ სუბიექტს იდავონ კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ გამხდარ საკითხებთან მიმართებით.

გ)სარჩელში მითითებული საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი;

დ) სარჩელში მითითებული საკითხი არ არის გადაწყვეტილი საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ;

ე) სარჩელში მითითებული საკითხი რეგულირდება კონსტიტუციის მე-14, მე-19, 21-ე და 26-ე მუხლებით

ვ) კანონით არ არის დადგენილი სასარჩელო ხანდაზმულობის ვადა აღნიშნული ტიპის დავისათვის და შესაბამისად, არც მისი არასაპატიო მიზეზით გაშვების საკითხი დგება დღის წესრიგში;

ზ) სარჩელში სადავოდ არის ქცეული როგორც საკანონმდებლო აქტი, ასევე მის საფუძველზე გამოცემული კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

წინამდებარე კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის პირველი პუნქტი და საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის N322 დადგენილებით დამტკიცებული „იზოლაციისა და კარანტინის წესების“ ცალკეული დებულებები.

„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო რეგულირება არ აკმაყოფილებს საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ უფლების შეზღუდვის ფორმალურ კანონიერებას. ადამიანის ძირითად უფლებათა შეზღუდვა ხდება არა კანონის, არამედ მთავრობის ან მინისტრის ნორმატიული აქტის საფუძველზე. საქართველოს პარლამენტი იმ მასშტაბით ახდენს საკანონდებლო ფუნქციის დელეგირებას მთავრობაზე, რომ ფაქტიურად იხსნის ყოველგვარ პასუხისმგებლობას და არ მიუღია გადაწყვეტილება კანონის შეზღუდვასთან დაკავშირებულ პრინციპულ საკითხებზე. საქართველოს პარლამენტმა სადავო ნორმების საფუძველზე მთავრობისთვის უფლებამოსილების გადაცემით დაარღვია დელეგირების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი პრინციპები რის გამოც ისინი ვერ აკმაყოფილებენ უფლების შეზღუდვის ფორმალურ კანონიერებას. დელეგირებული უფლებამოსილების საფუძველზე აღმასრულებელ ხელისუფლებას ეძლევა შესაძლებლობა საკარანტინო ღონისძიებებით ფაქტურად საგანგებო მდგომარეობის მსგავსი შეზღუდვები დაუწესოს საქართველოში მყოფ პირებს.

„საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, იზოლაციის ან/და კარანტინის წესს ადგენს საქართველოს მთავრობა ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული სამინისტრო. „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 45³ მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის მიხედვით, მთავრობას ან მის მიერ განსაზღვრულ სამინისტროს 2020 წლის 15 ივლისამდე ეძლევათ იმგვარი საკარანტინო ღონისძიების განხორციელების უფლებამოსილება, რაც ზღუდავს შრომის და მიმოსვლის თავისუფლებას, შრომის და საკუთრების უფლებას. მთავრობის ან მინისტრის აქტით შეიძლება დადგინდეს „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ“ კანონისაგან ან სხვა ნორმატიული აქტისაგან განსხვავებული წესები, რითაც შეიზღუდება ზემოთ ჩამოთვლილი უფლებები.

საქართველოს მთავრობის 2020 წლის 23 მაისის N322 დადგენილების სადავო დებულებებით მთავრობა შესაბამისი კონსტიტუციურსამართლებრივი უფლებამოსილების გარეშე ზღუდავს მოსარჩელეთა იმგვარ უფლებებს, რომელთა შეზღუდვაც კანონით არის დასაშვები.

უფლებამოსილების დელეგირება

სადავო ნორმებით საქართველოს პარლამენტი უფლებამოსილების დელეგირებას ახდენს საქართველოს მთავრობაზე და ანიჭებს მას უფლებამოსილებას საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით პანდემიის ან/და საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის ჯანმრთელობისათვის განსაკუთრების საშიში ეპიდემიის დროს დაადგინოს კარანტინის ან იზოლაციის წესები და განსაზღვროს საკარანტინო ღონისძიებები. აღნიშნული ღონისძიებები რასაკვირველია არ მოიცავს კონსტიტუციით დადგენილი ადამიანის უფლებების დაცვისათვის დამატებითი გარანტიების შექმნას და პირდაპირ ადამიანის უფლებების შეზღუდვისკენაა მიმართული. შესაბამისად, საქართველოს პარლამენტმა მთავრობაზე მოახდინა უფლებათა შეზღუდვის საკითხის, კანონის ნაცვლად, ნორმატიული აქტით გადაწყვეტის დელეგირება. შეზღუდვა ეხება ისეთ ფუნდამენტურ უფლებებს, როგორიცაა შრომის, საკუთრების, თავისუფალი გადაადგილების, პროფესიული და ეკონომიკური საქმიანობის უფლებები და შეკრების თავისუფლება. აღსანიშნავია, რომ დელეგირებული უფლებამოსილების საფუძველზე საქართველოს მთავრობას შეუძლია კიდევ დაადგინოს საკანონმდებლო აქტებით დადგენილი წესებისაგან განსხვავებული წესები. ამგვარად, სადავო ნორმები არა მხოლოდ კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტით უშვებს ადამიანის ძირითადი უფლების შეზღუდვას, არამედ მთავრობას ენიჭებს უფლებას, იმგვარი შემზღუდველი წესები დაადგინოს, რომელიც განსხვავდება/ეწინააღმდეგება კანონდებლის ნებას და კანონით დადგენილ წესებს.

რამდენად ჰქონდა პარლამენტს უფლებამოსილება მთავრობაზე მოეხდინა ადამიანის ძირითად უფლებათა შეზღუდვის დელეგირება?

საქართველოს კონსტიტუციის მე-4 მუხლის (სამართლებრივი სახელმწიფო) თანახმად, “სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით”.

სახელისუფლებო შტოებს შორის უფლებამოსილების გამიჯვნა ფუნდამენტური მნიშვნელობისაა დემოკრატიული სახელმწიფოსთვის, რადგან ხელისუფლებათა დანაწილება იდეა პრაქტიკაში სწორედ უფლებამოსილებათა გამიჯვნით ხორციელდება. სწორედ ამიტომ, ქვეყნის უზენაესი კანონით არის განსაზღვრული ხელისუფლებათა სხვადასხვა შტოს უფლებამოსილების ფარგლები.

საპარლამენტო რესპუბლიკისთვის პარლამენტის უფლებამოსილებათა ფართო წრე და მისი განხორცილების საკანონდებლო გარანტიები უმნიშვნელოვანესია. საქართელოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის თანახმად, საქართველოს პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც ახორციელებს საკანონდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს, კონსტიტუციით დადგენილი ფარგლებში კონტროლს უწერს მთავრობის საქმიანობას და ახორციელებს სხვა უფლებამოსილებებს.

შემთხვევითი არაა, რომ საკანონდებლო ხელისუფლების განხორციელება პარლამენტის უფლებამოსილებებს შორის პირველი წერია, რადგან ამ უფლებამოსილების განხორციელება ასევე მნიშვნელოვანია პარლამენტის მიერ საშინაო და საგარეო პოლიტიკის განსაზღვრისა და მთავრობის საქმიანობაზე კონტროლისათვის.

პარლამენტისთვის მყარი საკანონდებლო გარანტიების მინიჭების აუცილებლობის, ჯერ კიდევ ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ჩამოყალიბების ეტაპზე გაესვა ხაზი. შარლ ლუი მონტესკიე თავის ნაშრომში „კანონთა გონი“ წერს “კანონები, რომელთა შედეგს კანონმდებელი კარგად ვერ განჭვრეტს, მისივე ზრახვებს ეწინააღმდეგება”. (შარლ ლუი მონტესკიე „კანონთა გონი“ გამომცემელი: მშვიდობის, დემოკრატიისა და განვითარების კავკასიური ინსტიტუტი, რედაქტორი: რ.ფეიქრიშვილი, 656)

ძლიერი პარლამენტის არსებობა განსაკუთრებული გამოწვევაა ახალგაზრდა დემოკრატიის ქვეყნებისათვის. მთავრობაზე უფლებამოსილების დელეგირებაც ამ მიმართულებით განსაკუთრებულ რისკებს შეიცავს. “თუ აღმასრულებელი ხელისუფლება პარლამენტის გადაწყვეტილებებს პარტიული ბატონობისა და პარტიული დისციპლინის მეშვეობით აკონტროლებს, ადვილად შეუძლია ისეთი გადაწყვეტილებს მიღება აიძულოს მას, რომლებიც მოქმედების სრულ თავისუფლებას მიანიჭებს, ზოგჯერ იმდენად რომ იგი, თავისი გადაწყვეტილებისათვის ფორმალურ პასუხისმგებლობასაც კი მოიხსნის” (შაიო ა., “ხელისუფლების თვითშეზღუდვა“ კონსტიტუციონალიზმის შესავალი, გამომცემლობა: “სეზანი”, 2003, 224)

დემოკრატიული ქვეყნისა და კონსტიტუციური წესრიგისათვის განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია საკანონდებლო აქტი, რომლითაც ადამიანის ძირითადი კონსტიტუციური უფლებამოსილებები იზღუდება საზოგადოების, ოპოზიციური სპექტრის მონაწილეობით და დისკუსიის შედეგად მიიღებოდეს, რადგან კანონის მაღალი ლეგიტიმაციისათვის მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ აქტის მიმღები სუბიექტი, არამედ მიღების პროცესიც. პროცესიც. უფლების შეზღუდვა უნდა მოხდეს კანონის შესაბამისად, ისეთი იურიდიული დოკუმენტით, რომელიც მიღებულია მაღალი ლეგიტიმაციითა და საზოგადოების ფართო ჩართულობით. ამ შემთხვევაში, კანონქვემდებარე ნორმატიული აქტი ასეთ დოკუმენტს ვერ წარმოადგენს. საკანონმდებლო პროცესის გარეშე, ხალხს საჯაროდ მოსმენის უფლება ერთმევა, ხოლო პარლამენტში წარმოდგენილ უმცირესობას თავიანთი ამომრჩევლის ინტერესის დაცვა, რაც მნიშვნელოვნად აზიანებს სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპს.

კანონის მიღების პროცესის მნიშვნელობისათვის მაგალითად გამოდგება კანონპროექტის დაჩქარებული წესით მიღება, რომელიც მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში არის შესაძლებელი. ამასთან დაკავშირებით, ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ბიუროს მიერ მომზადებულ ანგარიშში მითითებულია, რომ: „დაჩქარებული პროცედურის ვადა ერთი კვირაა, რაც მნიშვნელოვან ზეწოლას ახდენს ყველა მასში მონაწილე მხარეზე: მთავრობაზე, საპარლამენტო კომიტეტებზე, დაინტერესებულ მხარეებზე, პარლამენტის ცალკეულ წევრებსა და აპარატის თანამშრომლებზე….ასევე ნაკლებ სავარაუდოა მოხერხდეს კონსულტაციების ჩატარება დაინტერესებულ ორგანიზაციებთან ასეთ შემთხვევებში“ (მოლი კ., დრინოჩი თ., „საკანონმდებლო პროცესის შეფასება საქართველოში“ ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ბიურო, 2015, 28)

საკანონმდებლო ორგანოს მიერ საკუთარი ფუნქციის დელეგირება ამ შემთხვევაში გამოსავალი უფრო იყო პასუხისმგებლობის მოხსნისთვის, ვიდრე ოპერატიულად მოქმედების აუცილებლობა. აღსანიშნავია, რომ გასაჩივრებული ნორმები 2020 წლის 15 ივლისამდე მოქმედებს. შესაბამისად, აქ საუბარი არ არის იმ შემთხვევაზე, ეპიდემიის იმ სახესა და შეზღუდვის ღონისძიებების სახეობაზე რისი წინასწარი გათვლაც შეუძლებებლი იქნებოდა. მთავრობამ შეზღუდვების დაწესების შესახებ ნორმატიული აქტი, კანონის მიღებიდან მეორე დღეს გამოსცა. თავისუფლად იყო შესაძლებელი პარლამენტს ემსჯელა აღნიშნული შეზღუდვების შესახებ და კანონში არა მხოლოდ მთავრობაზე უფლებამოსილების დელეგირების ფართო ჩარჩო განესაზღვრა, არამედ უფლების შეზღუდვის კონკრეტული სახეები. ასევე აღსანიშნავია, რომ საგანგებო მდგომარეობის დროს ყველაზე მეტ კითხვებს, როგორც ოპოზიციის, ასევე საზოგადოების მხრიდან შემზღუდველი ღონისძიებების სახე და პროპორციულობა აჩენდა, რაც კიდევ ერთხელ მიანიშნებს თუ რამდენად მნიშვნელოვანია შეზღუდვის დაწესება გამჭვირვალე პროცესით, დისკუსიის ფონზე პარლამენტის მიერ, სადაც ოპოზიციასაც ექნება საშუალება წარმოადგინოს და დაიცვას საკუთარი ამომრცევლის ინტერესები.

“საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ” კანონის გასაჩივრებული ნორმები საკმარისი სიცხადით არ განსაზღვრავს შესაბამისი კონსტიტუციური უფლებების (მიმოსვლის თავისუფლება, შეკრების თავისუფლება, შრომის უფლება, საკუთრების უფლება) შინაარსს და ფარგლებს, აგრეთვე არ შეიცავს ამ უფლებების შეზღუდვასთან დაკავშირებულ პრინციპულ საკითხებზე გადაწყვეტებს, შეზღუდვის სახეებს. შესაბამისად, შეიძლება ვთქვათ, რომ ამ ნორმებით პარლამენტმა ამდაგვარი ფართო დისკრეციით უფლებამოსილების დელეგრებისას ფაქტობრივად უარი თქვა თავისი საკონსტიტუციო უფლებამოსილების განხორციელებაზე და გადაწყვეტილების მიღება ისეთ საკითხებთან მიმართებით, რომლებიც ფუნდამენტურ გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე მთავრობას მიანდო.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო პრაქტიკა

კონსტიტუციური უფლების კანონით შეზღუდვასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის მიხედვით, კონსტიტუციური უფლების კანონით შეზღუდვის მოთხოვნა არ გამორიცხავს პარლამენტის შესაძლებლობას, საკითხის მოწესრიგების დელეგირება მოხდინოს სხვა ორგანოებზე (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 20 ივლისის №3/3/763 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, გიორგი ბარამიძე და სხვები, სულ 42 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-78).

ამასთან, უფლების კანონის საფუძველზე შეზღუდვის მოთხოვნა არ გულისხმობს კანონის მხოლოდ ფორმალურად მიღებას და პარლამენტის ფორმალურ მონაწილეობას საკითხის მოწესრიგების პროცესში. მნიშვნელოვანია, უფლებაშემზღუდველი კანონი როგორც ფორმალური, ისე - მატერიალური თვალსაზრისით შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს.

„მხოლოდ საქართველოს პარლამენტია აღჭურვილი კონსტიტუციური მანდატით, მიიღოს გადაწყვეტილებები ისეთ საკითხებთან მიმართებით, რომლებიც ფუნდამენტურ გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე. …. ამრიგად, საქართველოს პარლამენტი ვალდებულია, საკითხის მოწესრიგების დელეგირება მოახდინოს იმგვარად, რომ მიიღოს გადაწყვეტილებები ყველა პრინციპულ საკითხზე, რომელიც გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე, ხოლო სხვა ორგანოებს გადაანდოს ისეთი ტექნიკური და პროცედურული საკითხების მოწესრიგება, რომლებიც საჭიროებს ცვლად გარემოებებზე მორგებას (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ”, II-30-34).

გასაჩივრებული ნორმების შემთხვევაში, პარლამენტს არ მიუღია გადაწყვეტილება ისეთ პრინციპულ საკითხეზე, როგორიცაა უფლების შეზღუდვის სახე და ინტენსივობა. კანონში მხოლოდ უფლების შეზღუდვის სამწვეროვანი ტესტია მოცემული, რაც არ გულისხმობს პრინციპულ საკითხზე გადაწყვეტილების მიღებას, ვინაიდან იმ შემთხვევაშიც, თუკი ეს ტესტი არ იქნებოდა ჩაწერილი, უფლების შეზღუდვა მხოლოდ ამ სტანდარტით შეიძლება განხორციელდეს. და პირიქით, თუკი მხოლოდ შეზღუდვის მიზნის განსაზღვრა და სამწვეროვანი ტესტის კანონში გაწერა აქცევს უფლების შეზღუდვის დელეგირებას კონსტიტუციურად, პარლამენტს ამ გზით ნებისმიერი უფლების შეზღუდვის დელეგირება შეიძლება განახორციელოს და ფაქტობრივად, უარი თქვას საკუთარი კონსტიტუციური უფლებამოსილების განხორციელებაზე. ასევე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, “პარლამენტის მიერ უფლებამოსილების დელეგირებამ შეიძლება კონსტიტუციის დარღვევა გამოიწვიოს იმ შემთხვევებში, როდესაც დადგინდება, რომ გარკვეული უფლებამოსილების დელეგირებით თავისი კონსტიტუციური უფლებამოსილების განხორციელებაზე უარს ამბობს, ან/და ახდენს მისი უფლებამოსილების ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი ნაწილის დელეგირებას ( საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება #3/3763; 2007.16)

“საზოგადოებრივი ჯანდაცვის შესახებ” კანონით განსაზღვრული უფლებამოსილების დელეგირება არ გულისხმობს ტექნიკური და პროცედურული საკითხების მოწესრიგებას და არ არის შესაბამისობაში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილ პრაქტიკასთან. ამ შემთხვევაში, არც ცვლად გარემოებებზე მორგება გამოდგება არგუმენტად, რადგან გასაჩივრებული ნორმები 2020 წლის 15 ივლისამდე მოქმედებს და ადგილი არ აქვს იმ შემთხვევას, როდესაც ეპიდემიის გამო შეზღუდვის ღონისძიებების სახის წინასწარი გათვლაც შეუძლებებლი იქნებოდა, მითუმეტეს, რომ მთავრობამ კანონის მიღებიდან მეორე დღეს გამოსცა უფლების შემზღუდველი ნორმატიული აქტი.

საკანონდებლო კომპეტენციის არმქონე ორგანოს მიერ უპირობო და აბსოლუტური თავისუფლების მინიჭება დაადგინოს ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის სახე და მასშტაბი პრინციპულად არასწორია. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ამ საკითხზეც აქვს ნამსჯელი „ამასთანავე, ბუნებრივია, სამართლებრივი მოწესრიგების კანონმდებლის მიერ დელეგირება არ გულისხმობს დელეგირებული უფლებამოსილების მქონე ორგანოსთვის უპირობო თავისუფლების მინიჭებას. კონსტიტუციის ძირითადი იდეა ადამიანის უფლებების დაცვაა და, შესაბამისად, შეუძლებელია, იგი ორგანოს ანიჭებდეს უპირობო ან/და აბსოლუტურ თავისუფლებას იმ ურთიერთობების დარეგულირების პროცესში, რომლებიც ეხება კონსტიტუციით განმტკიცებულ უმთავრეს ღირებულებებს – ადამიანის ძირითად უფლებებს [...] ((იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ”, II-30-34).

აღსანიშნავია, რომ „დელეგირებული უფლებამოსილების მქონე ორგანოს აქვს კონსტიტუციური ვალდებულება, არაგონივრულად, არაპროპორციულად არ შეზღუდოს ესა თუ ის უფლება. თუმცა, იმის მიუხედავად, რომ არსებობს შესაძლებლობა, შემოწმდეს მიღებული თითოეული გადაწყვეტილების კონსტიტუციურობა მატერიალურ-სამართლებრივი თვალსაზრისით, საფუძველშივე, პრინციპულად არასწორია ამგვარი მნიშვნელობის საკითხზე გადაწყვეტილებას იღებდეს სათანადო საკანონმდებლო კომპეტენციის არმქონე ორგანო (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ”, II-39). აღნიშნულის გათვალისწინებით, მართალია, სადავო კანონმა განსაზღვრა გარკვეული სტანდარტები, რომლის საფუძველზედაც, შესაძლებელია უზრუნველყოფილი იყოს მთავრობის მიერ მატიალურად კონსტიტუციის შესაბამისი რეგულირების შემოღება, თუმცა ამ სტანდარტების განსაზღვრა რეგულირებას კონსტიტუციურად ვერ აქცევს. ამ შემთხვევაში, რეგულირების არაკონსტიტუციურობა განპირობებულია არა იმ ფაქტით, რომ, შესაძლებელია, საქართველოს მთავრობამ შინაარსობრივად არაკონსტიტუციურ რეგულირება შეიმუშავოს, არამედ - იმით, რომ აღნიშნულ საკითხზე პრინციპული გადაწყვეტების შემუშავება საქართველოს პარლამენტის ისეთი უფლებამოსილებაა, რომლის სხვა ორგანოზე გადანდობის კონსტიტუციური გამართლება, ლეგიტიმაცია არ არსებობს.

მაგალითად, საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ“ საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოხატვის შინაარსობრივი რეგულირების კომისიისთვის დელეგირება არაკონსტიტუციურად მიიჩნია არა იმიტომ, რომ კომისია შინაარსობრივად არაკონსტიტუციურ რეგულირებას შემოიღებდა, არამედ - იმიტომ, რომ ამ სფეროში გადაწყვეტილება მხოლოდ პარლამენტმა უნდა მიიღოს, სათანადო საზოგადობრივ-პოლიტიკური პროცესების გზით და ნებისმიერი სხვა სახელმწიფო ორგანოს, მათ შორის, კომისიის მიერ შემოთავაზებული სტანდარტები თავისთავად არაავტორიტეტულია (mutatis mutandis საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ”, II-41). ანალოგიურად, მიმოსვლის, შრომის, საკუთრების და შეკრების კონსტიტუციურ უფლებების შეზღუდვის პრინციპულ, შინაარსობრივ საკითხებთან დაკავშირებით მთავრობის მიერ შემოთავაზებული სტანდარტები თავისთავად არაავტორიტეტულია და ამ სფეროში საქართველოს პარლამენტს თავად მოეთხოვება რეგულირება.

ასევე აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო პარლამენტის მიერ უფლებამოსილებათა დელეგირებისას ასევე ყურადღებას ამახვილებს თუ რამდენად საზოგადოებრივად და პოლიტიკურად მაღალი ინტერესის საგანია საკითხი, რომელსაც ეხება დელეგირებული უფლებამოსილება. : 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილებაში „შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და „სს წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ, რომელიც შეეხებოდა საქონლის მარკირებას, სასამართლომ აღნიშნა “ამავე დროს, არ იკვეთება, რომ მარკირების პროცესი იმგვარ საკითხს წარმოდგენს, რომლის თითოეული ასპექტის განსაზღვრა მაღალი პოლიტიკური და საზოგადოებრივი ინტერესის საგანია და მისი მოწესრიგების უფლებამოსილების სხვა ორგანოსათვის გადაცემა შეიძლება ჩაითვალოს პარლამენტის ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი უფლებამოსილების დელეგირებად”. შეუძლებელია იმის თქმა, რომ კონსტიტუციით დაცული ძირითადი უფლებების შეზღუდვა არ მიეკუთვნება მაღალი საზოგადოებრივი და პოლიტიკური მნიშვნელობის საკითხს.

აღსანიშნავია, რომ გასაჩივრებული ნორმების საფუძველზე არა მხოლოდ მთავრობას კოლეგიურად, არამედ მთავრობის მიერ განსაზღვრულ ცალკეულ სამინისტროებს აქვთ უფლება დაადგინოს კარანტინისა და იზოლაციის წესი, რაც კიდევ უფრო მეტად ზრდის იმ რისკებს, რაც ხასზგასმულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში „სს „ტელენეტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“. კერძოდ, „... ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში საქმიანობის განხორციელებისას ყოველთვის არსებობს შეცდომის დაშვების, ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების, თვითნებური, მიკერძოებული მოქმედების მეტი რისკი. ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენება და მისთვის პასუხისმგებლობის განსაზღვრა გაცილებით მეტ სირთულესთანაა დაკავშირებული, როდესაც ის საქმიანობას ახორციელებს მოქმედების თავისუფლების პირობებში. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ადმინისტრაციულ დისკრეციას, მის პოზიტიურ ასპექტებთან ერთად, ყოველთვის თან ახლავს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების მომეტებული რისკი და აუცილებელია, ადმინისტრაციული ორგანოსთვის დისკრეციის დელეგირება ხდებოდეს მკაცრად განსაზღვრული კრიტერიუმების, პირობების შესაბამისად, რაც მინიჭებულ უფლებამოსილებას მოაქცევს სამართლებრივ ჩარჩოში და უზრუნველყოფს სამართლიანი ბალანსის დაცვას დისკრეციის მიზნებსა და მისი ბოროტად გამოყენების რისკს შორის. ამასთან, განჭვრეტადს გახდის დისკრეციის განხორციელების საფუძველს და წინაპირობებს ნებისმიერი ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილებას დაქვემდებარებული პირისათვის“.

გარდა ამისა, სადავო კანონით შრომის უფლების შეზღუდვის რეგულირების დელეგირება ვერ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის კიდევ ერთ ფორმალურ მოთხოვნას. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადების თანახმად, უფლება შრომის უსაფრთხო პირობებზე და სხვა შრომითი უფლებები დაცულია ორგანული კანონით. სადავო კანონით მთავრობას ეძლევა უფლებამოსილება მიიღოს იზოლაციის და კარანტინის წესები, რაც მათ შორის, მოიცავს შეზღუდვების დაწესებას შრომასთან დაკავშირებით. ამგვარი რეგულირების დელეგირებაც კი კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადებით ორგანული კანონით უნდა მოხდეს, ვინაიდან უკავშირდება შრომითი უფლებების დაცვას.

2. საკარანტინო ღონისძიებების გათანაბრება საგანგებო მდგომარეობასთან

გასაჩივრებული ნორმების შინაარსიდან გამომდინარე, “საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ” კანონი ფაქტიურად საგანგებო მდგომარეობის ნორმალიზაციას ახდენს და უფლებების შეზღუდვის უკონტროლი ძალაუფლებას ანიჭებს აღმასრულებელ ხელისუფლებას.

პანდემია და ეპიდემია მოითხოვს სწრაფ გადაწყვეტილებებს და სწრაფ რეაგირებას, თუმცა სახელმწიფოს ეფექტიანი მართვის მიზანი არ უნდა მოიცავდეს მხოლოდ აღმასრულებელი შტოს ძალაუფლების გაძლიერებას. განსაკუთრებით აღსანიშნავია, რომ საპარლამენტი რესპუბლიკაში ქვეყნისათვის კრიტიკულ სიტუაციაში პარლამენტის როლის იგნორირება საფრთხეს უქმნის ქვეყნის დემოკრატიულ, სწორ და კონსტიტუციით დადგენილი წესრიგის შესაბამისად განვითარებას. ნებისმიერ კრიტიკულ ვითარებაში, მათ შორის პანდემიის ეპიდემიისა და საგანგებო მდგომარეობის დროს თანაბრად არსებობს როგორც მყისიერი ქმედებების განხორციელების საჭიროება, ისე ამ პროცესებზე კონსტროლის აუცილებლობა, უფლებათა შეზღუდვის არაპროპორციულობის მომეტებული რისკის გამო.

საგანგებო მდგომარეობის დროს, სწორედ უფლებების არაპროპორციულად შეზღუდვის მომეტებული რისკის გამო, საქართველოს კონსტიტუცია, მართალია, ითვალისწინებს პრეზიდენტისა და მთავრობის ჩართულობით დეკრეტის მიღებისა და შეზღუდვების დაწესების შესაძლებლობას, თუმცა ამ პროცესზე კონტროლს ახორციელებს და საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს პარლამენტი. საქართველოს პარლამენტი ამტკიცებს პრეზიდენტის ყველა დეკრეტს, რომლითაც ჩერდება ან იზღუდება ადამიანის უფლებები. ასეთ შემთხვევებში ოპერატიული მოქმედებისთვის პრეზიდენტს მინიჭებული აქვს საგანგებო უფლებამოსილება, შეზღუდოს ეს უფლებები დეკრეტით, თუმცა, დეკრეტს post factum სჭირდება დემოკრატიული ლეგიტიმაცია - დამტკიცება პარლამენტის მიერ.

აღსანიშნავია, რომ სადავო კანონით მთავრობაზე მიმოსვლის, საკუთრების, შეკრების და შრომის უფლებების ამგვარი დელეგირება ვერ გამართლდება მთავრობის ოპერატიული მოქმედების საჭიროებითაც. პანდემიის, მასობრივი არეულობის და სხვა საგანგებო სიტუაციებით გამოწვეული საჭიროებებისთვის კონსტიტუცია ითვალისწინებს ოპერატიულად მოქმედების შესაძლებლობას იმგვარად, რომ - ერთი მხრივ, აღმასრულებელ ხელისუფლებას ჰქონდეს ოპერატიული მოქმედების საშუალება და მეორე მხრივ, პარლამენტის გარეშე არ იქნეს მიღებული უფლების შეზღუდვისათვის მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები. შესაბამისად, თუ არის ისეთი საკითხი, რასაც მთავრობა და პარლამენტი წინასწარ ვერ განჭვრეტენ და გარკვეული გარემოებების არსებობისას შეიძლება წარმოიშვას, კონსტიტუციის მიხედვით ამ პროცესში პრეზიდენტი უნდა ჩაერთოს, პრემიერ-მინისტრის წარდგინებით სწრაფად იმოქმედოს, შემოიღოს შეზღუდვები, რომლებიც მიღებისთანავე ამოქმედდება და შემდგომში გაივლის პარლამენტის მიერ კონტროლს. ამგვარად, უზრუნველყოფილი იქნება აღმასრულებელი ხელისუფლებისთვის ოპერატიული მოქმედების შესაძლებლობაც და უფლების შეზღუდვისთვის მნიშვნელოვან საკითხებზე გაადაწყვეტილებას პარლამენტი მიიღებს.

ამის საპირისპიროდ, პრეზიდენტისა და პარლამენტის მიერ უფლების შეზღუდვის ფარგლების დადგენის უფლებამოსილების სრულად მთავრობაზე დელეგირება არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის ლოგიკასა და ხელისუფლების შტოებს შორის არსებული კონტროლის მექანიზმებს. მითუმეტეს რისკის შემცველია ამგვარი უფლებამოსილების დელეგირება არა საგანგებო მდგომარეობის დროს და საკარანტინო ღონისძიებების გათანაბრება საგანგებო მდგომარეობასთან.

გასაჩივრებული ნორმებით, ადამიანის ის უფლებები, რომელიც საგანგებო მდგომარეობის დროს პრეზიდენტის და პარლამენტის გადაწყვეტილებით შეიძლება შეიზღუდოს, საკარანტინო ღონისძიებების სახით მხოლოდ მთავრობის ნორმატიული აქტით იზღუდება. კანონში არა ერთი კონკრეტული უფლების კონკრეტული სახის შეზღუდვის დელეგირებაზეა საუბარი, არამედ რამდენიმე ძირითადი უფლების (გადაადგილების, შეკრების, შრომის, ეკონომიკური და პროფესიული საქმიანობის) შეზღუდვის წესებსა და პირობებს მთავრობა დაადგენს. ფაქტიურად პრეზიდენტის მიერ გამოცემული და პარლამენტის მიერ დამტკიცებული დეკრეტის ჩანაცვლება მოხდა მთავრობის ნორმატიული აქტით და საკარანტინო ღონისძიებები საგანგებო მდგომარეობასთან გათანაბრდა. ამის თვალსაჩინო მაგალითად გამოდგება თუკი ერთმანეთს შევადარებთ იმ შეზღუდვებს რაც დაწესებული იყო პრეზიდენტის დეკრეტის საფუძველზე და საგანგებო მდგომარეობის გაუქმების შემდეგ მთავრობის ნორმატიული აქტით დელეგირებული უფლებამოსილების საფუძველზე.

არათუ ორდინალურ მდგომარეობაში, არამედ საგანგებო მდგომარეობის დროსაც კი არ იცვლება საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლებების ფუნდამენტურ საკითხებთან დაკავშირებით საქართველოს პარლამენტის მიერ პრინციპული გადაწყვეტილებების მიღების მოთხოვნა.

საერთაშორისო სტანდარტები საგანგებო მდგომარეობის დროს ადამიანის უფლებათა დაცვის შესახებ

ხალხის წარმომადგენლობითი ორგანოს როლზე საგანგებო ვითარებაში და ადამიანის უფლების არაპროპორციური შეზღუდვის რისკებზე საუბარია არაერთი ავტორიტეტული საერთაშორისო ორგანიზაციის დასკვნებსა და ანგარიშებში. აღსანიშნავია, რომ საგანგებო სიტუაციის გარეშე, საკარანტინო ღონისძიებების ფარგლებში უფლებათა შეზღუდვისათვის კიდევ უფრო მაღალი სტანდარტები უნდა იყოს გათვალისწინებული.

საგანგებო მდგომარეობის შესახებ ანგარიშებისა და მოსაზრებების დოკუმენტში, საგანგებო ვითარების კონტექსტში სტანდარტებთან დაკავშირებით ვენეციის კომისია უთითებს, რომ “de facto” საგანგებო მდგომარეობა თავიდან უნდა იყოს აცილებული და საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადება ოფიციალურად უნდა მოხდეს. იმ შემთხვევაში, როდესაც მთვარობის ნორმატიული აქტით დაწესებული შეზღუდვები პირთა განუსაზღვრელი წრისადმი ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების შეზღუდვას ეხება, სახეზე სწორედ “de facto” საგანგებო მდგომარეობაა.

საქართველოს კონსტიტუციის მსგავსად, საერთაშორისო პაქტი სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ (პაქტი) და ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენცია (კონვენცია) ითვალისწინებს საგანგებო მდგომარეობის დროს პაქტითა და კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებებიდან გადახვევის (დეროგაციის) მექანიზმს.

უნდა აღინიშნოს, რომ ყველა სახის ექსტრემალური სიტუაცია საგანგებო მდგომარეობას არ უთანაბრდება. ეს უკანასკნელი ისეთი გარემოებების ერთობლიობაა, როდესაც ერის არსებობისათვის საშიში მდგომარეობა ექსტრაორდინალურ ჩარევას მოითხოვს.

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (ევროპული სასამართლო) პრეცედენტული სამართლით ერის არსებობისათვის საშიში მდგომარეობად მიჩნეულია ისეთი განსაკუთრებული რეალური ანდა გარდაუვალი კრიზისული სიტუაცია, რომელიც გავლენას ახდენს მთელ მოსახლეობაზე და საფრთხეს უქმნის საზოგადოების ნორმალურ ცხოვრებას.

ევროპულმა სასამართლომ განმარტა, რომ ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს გააჩნიათ ფართო დისკრეცია იმის განსასაზღვრად თუ რა გარემოებების არსებობისას ექმნება ერის სიცოცხლეს საფრთხე და რა ზომების მიღებით შეიძლება ამ მდგომარეობის აღმოფხვრა. თუმცა მათი უფლებამოსილება არ არის უსაზღვრო. ხელშემკვრელი სახელმწიფოს შეფასების თავისუფლება (margin of appreciation) ექვემდებარება ევროპული სასამართლოს ზედამხედველობას, რა დროსაც სასამართლო ამოწმებს რამდენად გასცდა სახელმწიფო იმ ფარგლებს, რომელიც კრიზისის სამართავად უკიდურესად აუცილებელი იყო.ამ საკითხის შეფასებისას, სასამართლო მხედველობაში იღებს იმ უფლებების არსს, რომლებიც დეროგაციის გზით შეიზღუდა, საგანგებო მდგომარეობის პირობებსა და ხანგრძლივობას. ევროპული სასამართლო აგრეთვე აფასებს, რამდენად საკმარისი იყო ორდინალური კანონმდებლობა არსებულ გამოწვევებთან გასამკლავებლად, საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადება და დაწესებული შეზღუდვები იყო თუ არა კანონიერი და მიზნის მიღწევის პროპორციული საშუალება, უზრუნველყოფილი იქნა იყო თუ არა საგანგებო მდგომარეობის გადახედვის შესაძლებლობა და ეფექტიანი სასამართლო კონტროლი.

გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის ადამიანის უფლებათა დაცვის უმაღლესი კომისარიატი და ევროპული კომისია დემოკრატიისთვის კანონის მეშვეობით (ვენეციის კომისია) განსაზღვრავს ძირითად პრინციპებს, რომელიც დაცული უნდა იყოს საგანგებო მდგომარეობის გამოცხადებისა და მოქმედების დროს. მათ შორის აღსანიშნავია, დროებითი მოქმედების, გამოცხადების და შეტყობინების, პროპორციულობის, კანონიერების და აბსოლუტური უფლებების ხელშეუვალობის პრინციპები. მნიშვნელოვანია, რომ პროცესები მიმდინარეობდეს საპარლამენტო კონტროლის ფონზე და სასამართლო ჰქონდეს შესაძლებლობა შეაფასოს უფლებების შეზღუდვების კანონიერება და მიზანშეწონილობა.

ანგარიშებში ასევე ხაზგასმულია, რომ შესაძლებელია, საგანგებო მდგომარეობა ხელისუფლების მიერ ბოროტად იქნეს გამოყენებული ხელისუფლებაში დარჩენის მიზნით ოპოზიციის გაჩუმებისა და ადამიანის უფლებების გაუმართლებელი შეზღუდვის გზით.

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: კი

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა