თქვენ არ ეცნობით კონსტიტუციური სარჩელის/წარდგინების სრულ ვერსიას. სრული ვერსიის სანახავად, გთხოვთ, ვერტიკალური მენიუდან ჩამოტვირთოთ მიმაგრებული დოკუმენტი

1. სადავო ნორმატიული აქტ(ებ)ი

ა. „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონი

2. სასარჩელო მოთხოვნა

3. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივი საფუძვლები

საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის სამართლებრივი საფუძველია

- საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი,

- საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი

- საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი,

- საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი,

- საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

უფლებამოსილი პირი

1. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის „ბ“ პუნქტის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელის წარმოებაში მისაღებად იგი შეტანილი უნდა იყოს უფლებამოსილი პირის მიერ.

2. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი ადგენს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოში ნორმატიული აქტის ან მისი ცალკეული ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელის შეტანის უფლება აქვთ „საქართველოს მოქალაქეებს, სხვა ფიზიკურ პირებს და იურიდიულ პირებს, თუ მათ მიაჩნიათ, რომ დარღვეულია ან შესაძლებელია უშუალოდ დაირღვეს საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებული მათი უფლებანი და თავისუფლებანი“.

3. აღნიშნული ნორმა „ერთი მხრივ, აღჭურავს ნებისმიერ ფიზიკურ თუ იურიდიულ პირს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის უფლებით, თუმცა, მეორე მხრივ, გამორიცხავს სასამართლოსათვის მიმართვის პროცესში ”actio popularis” შესაძლებლობას.

4. მოსარჩელე უფლებამოსილია, იდავოს ნორმატიული აქტების საფუძველზე უშუალოდ მისი უფლებების დარღვევებთან ან შესაძლო დარღვევასთან დაკავშირებით“[1].

5. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კანონმდებლობა საკონსტიტუციო სასამართლოს აღჭურავს უფლებამოსილებით, წარმოებაში მიიღოს სარჩელი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუკი სადავო საკანონმდებლო აქტი, ანდა კონკრეტული ნორმა ზღუდავს უშუალოდ მოსარჩელის კონსტიტუციურ უფლებებს.

შესაბამისად, „იმისათვის, რომ მოსარჩელემ სადავოდ გახადოს ესა თუ ის ნორმა, საჭიროა მან ნათლად და არაორაზროვნად წარმოაჩინოს, რომ იგი უკვე წარმოადგენდა ან სამომავლოდ, დიდი ალბათობით, იქნება სადავო ნორმით განსაზღვრული სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი (სადავო ნორმატიული აქტის მის მიმართ რეალურად მოქმედების ფაქტი), რამაც შემდგომ შეიძლება გამოიწვიოს მისი კონსტიტუციური უფლებების სავარაუდო დარღვევის შესაძლებლობა ... იგი არ არის უფლებამოსილი, სასამართლოს მიმართოს სხვისი უფლებების დასაცავად მათი მხრიდან შესაბამისი უფლებამოსილების მინიჭების გარეშე“[2].

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 29 დეკემბრის N2/4/507 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – გიორგი თარგამაძე, გიორგი ლეკიშვილი, ინგა გრიგოლია და ჯაბა სამუშია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-3;

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 24 ოქტომბრის №1/2-527 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიორგი წაქაძე, ილია წულუკიძე და ვახტანგ ლორია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7

4. განმარტებები სადავო ნორმ(ებ)ის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით

ჩემს მიერ წარმოდგენილი საკონსტიტუციო სარჩელი „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის თანახმად:

ა) სრულად შეესაბამება ამ კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს (შედგენილია კანონით დადგენილი წესითა პირობებით

ბ) შეტანილია უფლებამოსილი პირის ან ორგანოს (სუბიექტის) მიერ -„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი; 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი; 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი; მე-10 მუხლის პირველი პუნქტი; მე-16 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძელზე უფლება გვაქვს მივმართოთ საკონსტიტუციო სასამართლოს

გ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი არის საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადი- საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის თანახმად

დ) სარჩელში მითითებული სადავო საკითხი არ გადაწყვეტილა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ,

დავის არსი:

შპს „თორაძე და პარტნიორები“ (ს/კ 404524298) წარმოადგენს საადვოკატო საქმიანობის განმახორციელებლ ფირმას (დანართი N1). მან 2017 წლის 11 სექტემბერს გააფორმა საკონსულტაციო ფირმასთან შპს „ექსესერვისი“, ს/კ 406170913 მომსახურების ხელშეკრულება, რომლის საგანს წარმოადგენს იურიდიული დასკვნის მომზადება (დანართი 2).

აღნიშნული ხელშეკრულების შეუსრულებლობის შემთხვევაში შპს „ექსესერვისი“ იღებს ვალდებულებას ზიანის სახით გადაუხადოს შპს „თორაძე და პარტნიორებს“ 50.000 ლარი. აღნიშნული ვალდებულების უზრუნველსაყოფად შპს „თორაძე პარტნიორების“ სასარგებლოდ 2017 წლის 10 ოქტომბერს იპოთეკით დაიტვირთა ფიზიკური პირის ნელი დავითაშვილის საკუთრებაში არსებული უძრავი ქონება (საკადასტრო კოდი: 01.14.11.008.002.01.047) (დანართი N 4). იპოთეკით დატვითვის მომენტისათვის შპს „თორაძე და პარტნიორები“ წარმოადგენს მე-2 რიგის იპოთეკარს (დანართი N 3). პირველი რიგის იპოთეკარი არის სს „თიბისი ბანკი“.

2017 წლის 21 ნოემბერს ნელი დავითაშვილის საკუთრებაში არსებულ იპოთეკის საგანს (უძრავ ქონებას) დაედო საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა (დანართი 5 და 6).

იმ შემთხვევაში თუ შპს ექსესერვისი არ შეასრულებს საადვოკატო ფირმა „თორაძე და პარტნიორები“-ს მიმართ ნაკისრ ვადებულებას და გადაწყვეტს მისი მოთხოვნის დასაკმაყოფილებლად მის სასარგებლოდ დატვირთული იპოთეკის საგნის რეალიზაციას, მოქმედი კანონმდებლობით (სადავო ნორმის საფუძველზე) რეალიზაციის შემდგომ იპოთეკის ქონებას გადაყვება საგადასახადო გირავნობა იპოთეკა.

შესაბამისად საადვოკატო ფირმა „თორაძე და პარტნიორები“ სამომავლოდ, დიდი ალბათობით, იქნება სადავო ნორმით განსაზღვრული სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი, რადგან ადგილი აქვს მის მიმართ სადავო ნორმატიული აქტის რეალურად მოქმედების ფაქტის, რამაც შემდგომ შეიძლება გამოიწვიოს მისი კონსტიტუციური უფლებების სავარაუდო დარღვევის შესაძლებლობა.

5. მოთხოვნის არსი და დასაბუთება

არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი „სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ“ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მეორე წინადადებაში შემდეგი ჩანაწერი: „(გარდა საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლებისა)“

სარჩევი

A. სადავო (შემზღუდავი) ნორმის შინაარსის განსაზღვრა. 8

B. იპოთეკის უფლება, როგორც საკუთრების უფლების ინგრედიენტი (შემადგენელი ნაწილი). 9

C. კოლიზია, საკუთრების უფლების შეზღუდვა. 12

D. კოლიზიის ფორმა: საკუთრების ჩამორთმევა თუ შეზღუდვა. 13

ექსპროპრიაცია. 13

საკუთრების უფლების შინაარსისა და ფარგლების (ზღვრების) განსაზღვრება. 16

უფლების ხელყოფის სხვა ტიპები. 16

მოსარჩელეს პოზიცია: 17

E. საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრების დასაშვები (კონსტიტუციური) ზღვრები. 17

აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება. 19

მოსარჩელეს პოზიციის დაფიქსირება: 21

F. კოლიზიის მართლწინააღმდეგობა. 21

G. შედეგი: პოზიციის შეჯამება. 24

შემზღუდავი ნორმის ლეგიტიმური მიზნობრიობა, გამოსადეგობა და საზოგადოებრივი საჭიროება. 24

შეზღუდვის არაპროპორციულობა - არათანაზომიერება. 24

ა) ნორმით დეკლარირებული საკუთრების უფლების შეზღუდვა არ არის პროპორციული, 25

ბ) სადავო ნორმით არ არის განპირობებული აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება. 25

გ) სადავო ნორმით მოსარჩელეს არ აქვს თავისი საკუთრების დანიშნულებისამებრ გამოყენების შესაძლებლობა, 26

დ) სადავო ნორმა თავისი სამართლებრივი შედეგებით დისბლანსურია. 26

ე) სადავო ნორმით განპირობებული სამართლებრივი შედეგები არაპროგნოზირებადია. 26

ვ) სადავო ნორმის საფუძველზე მოსარჩელემ უნდა იხადოს სხვისი ვალები. 27

ზ) სადავო ნორმა ფაქტობრივად წარმოშობს ირიბი გადასახადის სისტემას. 27

თ) სადავო ნორმა წარმოშობს მოსარჩელეს განსაკუთრებულ მსხვერპლს. 27

ი) განსხვავებული შემზღუდველი ინტენსივობა სხვადასხვა შემთხვევებში. 28

კ) სადავო ნორმის მსგავსი გამოყენებადი სამართლებრივი პრაქტიკა ანალოგიის ფორმითაც კი არ არსებობს. 28

ლ) სადავო ნორმით სახელმწიფო ცალმხრივად პრივილეგირებული სუბიექტია ქონებრივ უფლებებში. 28

შედეგი. 29

„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი დასაბუთებული უნდა იყოს

სარჩელი დასაბუთებულია და სადავო ნორმა არ შეესაბამება კონსტიტუციით გარანტირებულ წესრიგს და არათავსებადად მოდის მასთან წინააღმდეგობაში, თუ მისგან შინაარსობრივად მომდინარე დანაწესი ფაქტობრივად და უშუალოდ ზღუდავს კონსტიტუციით გარანტირებულ სიკეთეს და აღნიშნული კოლიზია სცდება მისთვის კონსტიტუციით დასაშვებ ფარგლებს (ზღვრებს) და არაპროპორციულად ზღუდავს მოსარჩელეს კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს.

სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადება, მასში არსებული საგამონაკლისო დათქმით - სიტყვებით „გარდა საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლებისა“ არათავსებად (არაპროპორციულ) და დაუშვებელ კოლიზიაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი ნაწილით გარანტირებული სამოქალაქო სუბიექტების, კონკრეტულად კი მოსარჩელეს (ფიზიკური და იურიდიული პირის, რომლებიც არ არიან საქართველოში რეგისტრირებული კომერციული ბანკი, მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია, სადაზღვევო ორგანიზაცია, საერთაშორისო ან „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად განსაზღვრული განვითარებული ქვეყნების საფინანსო ინსტიტუტები) საკუთრების უფლებასთან, სცდება საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის დასაშვები შეზღუდვის ფარგლებს (ზღვრებს) და არაპროპორციულად ზღუდავს მოსარჩელეს საკუთრების უფლებას და თავის მხრივ არამართლზომიერად ანიჭებს სახელმწიფოს საკუთრების უფლებას დაუშვებელ პრივილეგიას.

A. სადავო (შემზღუდავი) ნორმის შინაარსის განსაზღვრა

1. უპირველესად, უნდა გაირკვეს და დადგინდეს სადავო ნორმის შინაარსი, რათა მოხდეს საკუთრების უფლების შეზღუდვის ფაქტისა და ფარგლების იდენტიფიცირება და ასეთის არსებობის შემთხვევაში შეფასდეს შეზღუდვის პროპორციულობა.

2. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „სადავო ნორმის შინაარსის განსაზღვრისას საკონსტიტუციო სასამართლო, სხვადასხვა ფაქტორებთან ერთად, მხედველობაში იღებს მისი გამოყენების პრაქტიკას. საერთო სასამართლოები, თავისი კომპეტენციის ფარგლებში, იღებენ საბოლოო გადაწყვეტილებას კანონის ნორმატიულ შინაარსთან, მის პრაქტიკულ გამოყენებასთან და, შესაბამისად, მის აღსრულებასთან დაკავშირებით. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საერთო სასამართლოების მიერ გაკეთებულ განმარტებას აქვს დიდი მნიშვნელობა კანონის რეალური შინაარსის განსაზღვრისას. საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც წესი, იღებს და იხილავს საკანონმდებლო ნორმას სწორედ იმ ნორმატიული შინაარსით, რომლითაც იგი საერთო სასამართლომ გამოიყენა“[1].

3. სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილი ერთობლიობაში ადგენს: თუ იძულებით აღსრულებას ახორციელებს კრედიტორი, რომლის მოთხოვნაც არ არის უზრუნველყოფილი, საკუთრების გადასვლის მიუხედავად, ქონებაზე საჯარო რეესტრში რეგისტრირებული უფლებები უცვლელი რჩება. თუ იძულებით აღსრულებას ახორციელებს იპოთეკარი /მოგირავნე, საკუთრების გადასვლის შედეგად უქმდება ყველა სანივთო უფლება (გარდა საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლებისა), რომლებიც ქონებაზე რეგისტრირებულია იძულებითი აღსრულების განმახორციელებელი კრედიტორის იპოთეკის შემდეგ. თუ იძულებითი აღსრულების განმახორციელებელი იპოთეკარები არიან საქართველოში რეგისტრირებული კომერციული ბანკი, მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია, სადაზღვევო ორგანიზაცია, საერთაშორისო ან „კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის „ე“ ქვეპუნქტის შესაბამისად განსაზღვრული განვითარებული ქვეყნების საფინანსო ინსტიტუტები, საკუთრების გადასვლის შედეგად უქმდება ქონებაზე ასეთი კრედიტორის იპოთეკის შემდეგ რეგისტრირებული საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლებაც. ქონებაზე ადრე რეგისტრირებული უფლებები (მათ შორის, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლება) ყველა შემთხვევაში უცვლელი რჩება.

4. საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა თავის მხრივ წარმოადგენს საჯარო სუბიექტის, ა.შ. შემოსავლების სამსახურის ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ სამართლებრივ აქტს.

5. სამოქალაქო სამართლებრივი იპოთეკა/გირავნობა როგორც წესი (გარდა კანონისმიერი იპოთეკა გირავნობისა) წარმოადგენს გარიგებას ორ მხარეს შორის, რომელიც ექვემდებარება საჯარო რეესტრში რეგისტრაციას, და რეგისტრაციის მიხედვით ენიჭება რიგითობა. ანუ თუ იგი განხორციელდა სანივთო-სამართლებრივად „სუფთა“ ქონებაზე მას ენიჭება პირველი რიგის იპოთეკის სტატუსი.

6. აღნიშნული სტატუსის შეცვლა იპოთეკარის (პოზიტიური უფლების მქონე პირი) მიმართ შესაძლებელია მხოლოდ მისი თანხმობის (გარიგების) საფუძველზე.

7. საქართველოს სანივთო სამართალი არ იცნობს ასეთ შესაძლებლობას, მათ შორის აღნაგობის უფლების შემთხვევაშიც კი, რომ იპოთეკარის ნების საწინააღმდეგოდ განხორციელდებოდეს მისი რეგისტრირებული იპოთეკის უფლების რიგითობის გაუარესება. (შესაძლებელია მისი ნების გარეშე აღნიშნული უფლების რიგითობის გაუმჯობესება მხოლოდ).

8. სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილი (ნორმის საგამონაკლისო) რედაქციით კანონმდებელი ცხადყოფს, რომ სამოქალაქო სამართლებრივი იპოთეკის ან/და გირავნობის ხელშეკრულების მოსარგებლე მხარე, კერძოდ იპოთეკარი ან/და მოგირავნე, რომლის სასარგებლოდ მისი მოთხოვნის (პოზიტიური აქტივის) უზრუნველსაყოფად განხორციელდა უძრავ ან/და მოძრავ, ან/და უფლებებზე (ქონებაზე) უზრუნველყოფის (იპოთეკის ან/და გირავნობის) რეგისტრაცია, და რომელ ქონებაზეც რეგისტრაციის მომენტისათვის საჯარო რეესტრში არ არსებობდა რაიმე სახის სანივთო სამართლებრივი უფლებების (მათ შორის საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის) რეგისტრირებული ჩანაწერი, რაც ასეთ შემთხვევაში ანიჭებს მას (იპოთეკარს/დამგირავებელს) აღნიშნულ ქონებაზე პირველი რიგის იპოთეკარის /მოგირავნის უფლებას (ეს კი თავის მხრივ მატერიალური აქტივია იპთეკარისათვის /დამგირავებლისათვის), აღნიშნულის შემდგომ ნებისმიერ დროს საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის წარმოშობა (რაც ასევე რეგისტრირდება საჯარო რეესტრში) სადავო ნორმის საფუძველზე იწვევს ხსენებული იპოთეკარის/მოგრიავნეს სამოქალაქო სამართლებრივი აქტივის (სამოქალაქო იპოთეკის/გირავნობის უფლების) რანგირების შემცირებას, რადგან სადავო ნორმის შესაბამისად საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა სამოქალაქო იპოთეკის/გირავნობის უფლების მქონე პირის მიერ აღნიშნული უფლების გამოყენების (ანუ ქონების რეალიზაციის) შემთხვევაში რეალიზაციის შემდგომ გადაყვება ქონებას.

9. შესაბამისად, სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილიდან შინაარსობრივად (გრამატიკულად) ერთობლიობაში განიმარტება, რომ თუ იძულებით აღსრულებას ახორციელებს იპოთეკარი/მოგირავნე, რომელიც არ არის საფინანსო ინსტიტუტი, საკუთრების გადასვლის შედეგად არ უქმდება საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლება.

B. იპოთეკის უფლება, როგორც საკუთრების უფლების ინგრადიენტი (შემადგენელი ნაწილი).

1. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი ნაწილის თანახმად საკუთრება და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და ხელშეუვალია. დაუშვებელია საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლების გაუქმება.

2. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების და მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა“[2]. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი, ერთი მხრივ, წარმოადგენს კერძო საკუთრების ინსტიტუტის კონსტიტუციურ სამართლებრივ გარანტიას, ხოლო, მეორე მხრივ, განამტკიცებს ძირითად უფლებას. საკუთრების ძირითადი უფლების დაცვა წარმოადგენს პიროვნების თავისუფალი განვითარების მნიშვნელოვან წინაპირობას.

3. განვლილ წლებში აღნიშნულ უფლებასთან მიმართებაში ძალზედ ფართო სასამართლო პრაქტიკა ჩამოუყალიბდა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, რომელმაც ამ მხრივ ათეულობით საქმე განიხილა და რომელიც თავის გადაწყვეტილებებში კონკრეტულად განმარტავს და განავრცობს კონსტიტუციის 21ე მუხლით აღიარებულ საკუთრების უფლების შინაარსს. „საქართველოს კონსტიტუციისა და საერთაშორისო სამართლის საყოველთაოდ აღიარებული პრინციპებიდან და ნორმებიდან გამომდინარე, საკუთრების უფლება წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებაა, საყოველთაოდ აღიარებული ძირითადი უფლება, დემოკრატიული საზოგადოების, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფოს ქვაკუთხედია. საკუთრება ადამიანის ყოფიერების არსებითი საფუძველია[3]. შესაბამისად, ის არის არა მხოლოდ მესაკუთრეებს შორის ეკონომიკური კონკურენციის, არამედ ასევე დემოკრატიული სახელმწიფოს და საზოგადოებრივი წყობილების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წინაპირობა.

4. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას[4]

5. ამავე დროს, საკუთრების უფლება წარმოადგენს თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოების განვითარების საყრდენს, რომელსაც ეფუძნება ეკონომიკური თავისუფლება და სტაბილური სამოქალაქო ბრუნვა. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძო სამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას“[5].

6. საკუთრების შეძენის უფლება გულისხმობს პიროვნების შესაძლებლობას, გახდეს მესაკუთრე. ადამიანის მისწრაფება საკუთრების მოპოვებისკენ, მისთვის დამახასიათებელ ნორმალურ სოციალურ ქცევას წარმოადგენს. მისი ეს სწრაფვა პიროვნული თავისუფლების ერთგვარი გამოვლინებაა. საკუთრების შეძენის კონსტიტუციური უფლება ადგენს სახელმწიფოს ნეგატიურ ვალდებულებას, ხელი არ შეუშალოს ადამიანს, შექნას მისი საკუთრება და ამის საფუძველზე უზრუნველყოს საკუთარი კეთილდღეობა. ეს უფლება თავისთავად ვერ იქნება პირის მიერ სახელმწიფოსაგან გარკვეული მატერიალური სიკეთეების მოთხოვნის საფუძველი. უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივისცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას. საკუთრების შეძენის შესაძლებლობა ემსახურება საკუთრების ძირითადი უფლების რეალიზებას. შესაბამისად, კანონმდებლობა უნდა უზრუნველყოფდეს საკუთრების შეძენას და მისი გამოყენების, საკუთრებით სარგებლობის შესაძლებლობას. ამ კუთხით გაზიარებულ უნდა იქნეს სასამართლოს მეგობრის (თავისუფალი უნივერსიტეტი) მოსაზრება, რომლის თანახმად, თუ საკუთრების შეძენის სამართლებრივ გზებზე ადამიანებს ხელი არ მიუწვდებათ, ეს საკუთრების უფლების შემდგომ დაცვას გარკვეულწილად აზრს დაუკარგავს. შესაბამისად, საკუთრების შეძენის სამართლებრივი მექანიზმების არარსებობა გამოიწვევდა საკუთრების ფლობის, სარგებლობისა და განკარგვის ელემენტებისაგან შემდგარი საკუთრების სამოქალაქო კონცეფციის „დაცარიელებას“, სუბსტანციის დაკარგვას და ილუზორულს გახდიდა ასევე საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გარანტიას. საკუთრების შეძენის კონსტიტუციური გარანტია იცავს საკუთრების მართლზომიერად შეძენის შესაძლებლობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი, რომელიც საკუთრების უფლების რეგლამენტაციას ახდენს, იცავს კანონიერ საკუთრებას, რომლის კანონიერებასაც საფუძველშივე განსაზღვრავს მისი მართლზომიერად შეძენის ფაქტი. საკუთრების შეძენის კონსტიტუციური გარანტია თავის თავში მოიაზრებს სახელმწიფოს უფლებამოსილებას, საკანონმდებლო რეგულირებას დაუქვემდებაროს საკუთრების შეძენის წესი, რომელიც, თავის მხრივ, მატერიალური შინაარსით, კონსტიტუციის შესაბამისი უნდა იყოს[6].

7. ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის დამატებითი ოქმი №1, მუხლი 1-ელის თანახმად (საკუთრების დაცვა): ყოველ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს აქვს თავისი საკუთრებით შეუფერხებელი სარგებლობის უფლება. მხოლოდ საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის შეიძლება ჩამოერთვას ვინმეს თავისი საკუთრება კანონითა და საერთაშორისო სამართლის ზოგადი პრინციპებით გათვალისწინებულ პირობებში. ამასთან, წინარე დებულებები არანაირად არ აკნინებს სახელმწიფოს უფლებას, გამოიყენოს ისეთი კანონები, რომელთაც ის აუცილებლად მიიჩნევს საერთო ინტერესების შესაბამისად საკუთრებით სარგებლობის კონტროლისათვის, ან გადასახადებისა თუ მოსაკრებლის ან ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად. საკუთრების უფლება ადამიანის უფლებათა სამართლის ერთერთი ყველაზე ძველი და ფუნდამენტური უფლებაა, რომელიც გულისხმობს ადამიანის შესაძლებლობას საკუთარი ნების შესაბამისად და სხვათა ინტერესების შეულახავად ფლობდეს, სარგებლობდეს და განკარგავდეს თავის ქონებას.

8. საკუთრების უფლება მნიშვნელოვან ადამიანურ ღირებულებას წარმოადგენს. თუმცა იმისათვის, რომ პირმა ისარგებლოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დადგენილი გარანტიებით, საჭიროა იგი წარმოადგენდეს ამ უფლების სუბიექტს. ძირითადი უფლებების დამახასიათებელი უმთავრესი ნიშანი არის მათი ორმაგი ფუნქცია, ორმაგი დატვირთვა. კერძოდ, ერთი მხრივ, ისინი წარმოადგენენ სუბიექტურ უფლებებს, ხოლო მეორე მხრივ, ქმნიან ღირებულებათა კონსტიტუციურ წესრიგს. რაც შეეხება საკუთრების უფლების სუბიექტს, უნდა აღინიშნოს, რომ ამ უფლებით თანაბრად სარგებლობენ, როგორც ფიზიკური, ასევე იურიდიული პირები.

9. საკუთრების ანუ ქონების ცნება სასამარლოს მიერ ფართოდაა განმარტებული. ის მოიცავს ეკონომიკური ინტერესების ფართო წრეს. მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის დაცვით სარგებლობს: მოძრავი ან უძრავი ქონება, ქონებრივი ან არაქონებრივი კაპიტალი, როგორიცაა აქცია ან პატენტი, საარბიტრაჟო გადაწყვეტილება, პენსიის მიღების უფლება, მესაკუთრის უფლება ქირის მიღებაზე, სამეწარმეო საქმიანობასთან დაკავშირებული ეკონომიკური ინტერესები, გარკვეული პროფესიით მუშაობის უფლება, გარკვეული გარემოებების დადგომის კანონიერი მოლოდინი, სასარჩელო მოთხოვნა და სხვა შემთხვევები, რომლებმაც ინდივიდის პირად ქონებრივ ინტერესებზე შეიძლება პირდაპირი გავლენა მოახდინონ. Tre Traktörer Aktiebolag საქმეში სასამართლომ აღნიშნა, რომ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის პირველი ოქმის პირველი მუხლის მიხედვით, ქონების სცენას აქვს ავტონომიური მნიშვნელობა, რომელიც უდავოდ არ იყო შეზღუდული მხოლოდ ფიზიკური ნივთების მფლობელობით. სხვა გარკვეული უფლებები და ინტერესები, რაც შეეხება ნივთებს, შეიძლება, ასევე ჩაითვალოს საკუთრების უფლებად და შესაბამისად, ქონებად საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მიზნებისათვის. შესაბამისად, პირის უფლება მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უთანაბრდება საკუთრების უფლებას და მისი შეზღუდვა სახელმწიფოს მხრიდან ჩარევით უნდა განვიხილოთ, როგორც საკუთრების უფლების ხელყოფა.

10. კონსტიტუციის 21-ე მუხლი „პირველ რიგში გულისხმობს საკუთრების უფლების ყველასათვის თანაბრად აღიარებასა და უზრუნველყოფას, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რა სახით ვლინდება საკუთრების უფლება - ფიზიკურ ნივთებზე უშუალოდ საკუთრების უფლებით, თუ მოთხოვნის უფლებაზე საკუთრებით“[7]. აღნიშნულიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით შეფასებადია ნებისმიერი რეგულირება, რომელიც სამოქალაქო-სამართლებრივი მოთხოვნის უფლებით სარგებლობასთან, რეალიზებასთან დაკავშირებით ადგენს გარკვეულ შეზღუდვას.

მოსარჩელეს პოზიცია:

11. სადაოდ ქცეული ნორმიდან ამომავალი საკუთრების უფლების პოზიცია (იპოთეკის უფლება) თავისი შინაარსითა და განმარტებით უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დეკლარირებულ საკუთრების უფლებას.

12. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი არაორაზროვნად მიუთითებს, რომ საკუთრების შეძენა, მისი განკარგვა და მემკვიდრეობით მიღება, კონსტიტუციით გარანტირებულ უფლებას წარმოადგენს. მოსარჩელე მიუთითებს, რომ სადავოდ ქცეული ნორმატიული აქტიდან მოსარჩელეს „იპოთეკა“ = „იპოთეკის უფლება“ = „მოთხოვნის უზრუნველყოფის საშუალება“ წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გარანტირებულ საკუთრების უფლებას.

13. იპოთეკა არის „კვაზი-საკუთრება“, „თითქმის-საკუთრება“ რომელსაც აკლია მინუსად ერთი მოქმედება. მიუხედავად პირობითობისა და აქცესორული ბუნებისა, იგი მისი მოქმედების პერიოდში არის ქონება (საკუთრება).

14. ასევე ევროპის ქვეყნების სასამართლო პრაქტიკაც უდავოდ ეყრდნობა აღნიშნულ პოზიციას. კერძოდ, კონსტიტუციით დაცულ სიკეთეს განეკუთვნება არა მხოლოდ საკუთრება არამედ მასთან დაკავშირებული უფლებებიც, მათ შორის იპოთეკარის უფლება იპოთეკის ხელშეკრულებიდან[8].

C. კოლიზია, საკუთრების უფლების შეზღუდვა

1. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმით ხდება მის საკუთრების უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა, რადგან მეწარმე სუბიექტს არ გააჩნია არავითარი სამართლებრივი მექანიზმი, დაიცვას საკუთრება მისი ნების საწინააღმდეგოდ განკარგვის შემთხვევაში. სუბიექტის საკუთრების უფლების შეზღუდვას საჯარო აქტით აქვს ადგილი, როცა აღნიშნული აქტი, კონკრეტულ შემთხვევაში კი საკანონმდებლო ნორმა (სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმა) ზღუდავს საკუთრების გამოყენების ან/და განკარგვის შესაძლებლობას, მათ შრის შესაძლებლობის მოლოდინს, აწესებს სანქციებს ან/და ამცირებს ქონების საბაზრო ღირებულებას.

2. ,,საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძველს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა უცხოა ტოტალიტარული სახელმწიფოსათვის, ხოლო დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსათვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის, კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო მეორე მხრივ მესაკუთრისათვის, როგორც სუბიექტისათვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა. სწორედ ამ მიზანს ემსახურება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის შესაბამისადაც, საკუთრების უფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილია. ეს გულისხმობს არა მხოლოდ მესაკუთრისათვის უფლების დაცვის სამართლებრივი შესაძლებლობების მინიჭებას, არამედ საკუთრების დაცვას ისეთი ხელყოფისაგან, რომელიც არ თავსდება ამავე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტით დადგენილ ფარგლებში. აქედან გამომდინარე, 21-ე მუხლის მე-2 ან მე-3 პუნქტის დამრღვევი ნორმა, რომელიც არ შეესაბამება საკუთრების უფლების შეზღუდვისადმი ან საკუთრების ჩამორთმევისადმი წაყენებულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტს, იმავდროულად წინააღმდეგობაში მოვა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთანაც[9].

3. ხანდაზმულობის სამართლებრივი ინსტიტუტის მიმართ საკონსტიტუციო სასამართლო მაგალითისათვის განმარტავს, რომ უფლების განხორციელებასთან დაკავშირებით გარკვეული ბარიერების დაწესება, მათ შორის რეალიზების ვადის განსაზღვრა მის შეზღუდვას წარმოადგენს. სამოქალაქო სამართლებრივი მოთხოვნის უფლების რეალიზების შესაძლებლობის დროში შემოფარგვლით მცირდება საკუთრებით სარგებლობის ფარგლები სახელმწიფოს მიერ დადგენილი წესების საფუძველზე[10].

4. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, საინტერესოა ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის 1950 წლის 4 ნოემბრის კონვენციის და ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიდგომა. დასახელებული კონვენციის პირველი დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი აღიარებს რა ყოველი ფიზიკური და იურიდიული პირის უფლებას საკუთრებით შეუფერხებელ სარგებლობაზე, იმავდროულად, ითვალისწინებს საკუთრებაზე კონტროლის დაწესების შესაძლებლობასაც. კერძოდ: «...წინარე დებულებები არანაირად არ აკნინებს სახელმწიფოს უფლებას, გამოიყენოს ისეთი კანონები, რომელთაც ის აუცილებლად მიიჩნევს საერთო ინტერესების შესაბამისად საკუთრებით სარგებლობის კონტროლისათვის, ან გადასახადებისა თუ მოსაკრებლის ან ჯარიმების გადახდის უზრუნველსაყოფად». ევროპული სასამართლოც, თავის გადაწყვეტილებებში ითვალისწინებს რა თითოეული სახელმწიფოს ასეთ შესაძლებლობას, მიიჩნევს, რომ კანონმდებელი ფართო მიხედულების ზღვრით უნდა სარგებლობდეს ქვეყანაში არსებული პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სხვა პრობლემებიდან გამომდინარე, პატივს სცემს კანონმდებლის იმ გადაწყვეტილებას, რომელიც საერთო ინტერესით არის განპირობებული და აშკარა, გონივრულ საფუძველს არ არის მოკლებული («ჯეიმსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ», 1994 წლის 28 სექტემბრის გადაწყვეტილება).

მოსარჩელეს პოზიცია:

5. სადავო ნორმის შინაარსი (თუ იძულებით აღსრულებას ახორციელებს იპოთეკარი /მოგირავნე, საკუთრების გადასვლის შედეგად უქმდება ყველა სანივთო უფლება (გარდა საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის უფლებისა), რომლებიც ქონებაზე რეგისტრირებულია იძულებითი აღსრულების განმახორციელებელი კრედიტორის იპოთეკის შემდეგ) ადგენს, რომ საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა იკავებს რიგითობით პირველ ადგილს, მიუხედავად იმისა რომ მოსარჩელეს იპოთეკის წარმოშობა (რეგისტრაცია) წინ უსწრებს საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკას.

6. მოსარჩელეს იპოთეკა წარმოადგენს მისი მოთხოვნის უზრუნველყოფის ღონისძიებას, რომელსაც იგი პირობითად მის მიმართ ვალდებულების შეუსრულებლობის შემთხვევაში გამოიყენებს, იპოთეკით დატვირთული უძრავი ქონების რეალიზაციის ხარჯზე. კერძოდ იპოთეკის საგნის რეალიზაციის შედეგად ამონაგებით თანხით მოხდება მისი ფულადი მოთხოვნის დაკმაყოფილება.

7. იპოთეკით დატვირთული უძრავი ქონების რეალიზაციის სამართლებრივი შედეგის ერთ-ერთ ფაქტორია მისი (უძრავი ქონების) საბაზრო ღირებულება. რაც მეტია უძრავი ქონების ღირებულება მის მეტია მისი მეტი ღირებულებით რეალიზაციის შესაძლებლობა. უძრავი ქონების ღირებულების განმსაზღვრელი მრავალი ფაქტორი არსებობს. ამასთან იპოთეკა აღნიშნულ უძრავ ქონებაზე წარმოადგენს მისი ღირებულების შემამცირებელ (პირობით) სამართლებრივ გარემოებას. კერძოდ, იპოთეკით დატვირთული უძრავი ქონების ღირებულება მცირდება როგორც მინიმუმ იმ ოდენობით, რა მოთხოვნის ოდენობასაც (დამატებული სარგებელი, საურავები, საკომისიოები და სხვა) უზრუნველყოფს თავად ეს იპოთეკა.

8. იმ შემთხვევაში, თუ საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა გადაყვება მის წინ რეგისტრირებული იპოთეკარის (მოსარჩელეს) რეალიზაციის შემთხვევაში უძრავ ქონებას, აღნიშნული სამართლებრივად იწვევს მისი ღირებულების შემცირებას, როგორც წესი საგადასახადო გირავნობით/იპოთეკით უზრუნველყოფილი საგადასახადო მოთხოვნის (დამატებული საგადასახადო საურავები) ოდენობით. რაც წარმოადგენს უძრავი ქონების აქტივის ღირებულების შემცირებას. ეს კი თავის მხრივ იწვევს იპოთეკარის (მოსარჩელეს) ქონებრივი აქტივის მოსალოდნელი რეალიზაციის შემთხვევაში მეტი ღირებულებით გაყიდვის მოლოდინის (ger. Anwartschaft) შემცირებას.

9. აღსანიშნავია ისიც, რომ იპოთეკარი (მოსარჩელე) არანაირი ფორმით, მათ შორის არც ხელშეკრულებაში, არ გამოხატავს თანხმობას მისი აქტივის შესაძლოდ მსგავსი ფორმით შეზღუდვის შესახებ. მეტიც, ნებისმიერი მსგავსი საკუთრების პოზიციის გაუარესება სავალდებულოდ მოითხოვს მის თანხმობას. თავად საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა თავის სამართლებრივი ბუნებით, როგორც ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, არ მოიცავს რაიმე ფორმით კოორდინაციის შესაძლებლობას სახვა სუბიექტებთან. იგი ტიპიურად სუბორდინირებული ბუნებით, ცალმხრივად აწესებს სამართლებრივ შედეგებს.

10. მოსარჩელეს ქონებრივი (იპოთეკით) უფლების ასეთი შემცირება უდავოდ წარმოადგენს მისი საკუთრების უფლების პირობითად ფინალურ შეზღუდვას. შესაბამისად, სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმა კოლიზიაში მოდის მოსარჩელეს საკუთრების უფლებასთან და ზღუდავს მას;

D. კოლიზიის ფორმა: საკუთრების ჩამორთმევა თუ შეზღუდვა

1. იმ შეთხვევაში როცა ნორმატიული აქტის საფუძველზე ადგილი აქვს სუბიექტის საკუთრების კონსტიტუციური უფლების გრადიენტის ჩარევაში, უნდა დადგინდეს თავად კოლიზიის ფორმა. ანუ აქვს ადგილი საკუთრების უფლების ჩამორთმევას ექსპროპრიაციის გზით, აქვს ადგილი საკუთრების უფლების შინაარსისა და ზღვრების განსაზღვრებას (ger. Inhalts und Schrankenbestimmung) თუ ადგილი აქვს სხვა ინტენსიური სახის ჩარევას კონსტიტუციურ უფლებებში.

ექსპროპრიაცია

2. ექსპროპრიაციისათვის, გარდა ფორმალური კანონმდებლობისა, თავად ფინალური -შედეგობრივი ელემენტი არის მნიშვნელოვანი. მხოლოდ ფორმალურ კანონმდებლობაზე, ა.შ. საქართველოს კანონი აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ, დაყრდნობა და იმის ვარაუდი, რომ, თუ ფორმალურად ნორმატიული აქტი აღნიშნული სპეციალური კანონის ფორმალურ ელემენტებს არ მოიცავს, მაშინ ქმედება ვერ ჩაითვლება ექსპროპრიაციად, აცდენილია სამართლიანობას. შესაბამისად, უნდა იქნას გამოკვლეული საკუთრების უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა და მისი ფინალური-შედეგობრივი ელემენტი.

3. საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების“ კონცეფცია და განაცხადა, რომ: კანონმდებლის ნება ამა თუ იმ გარემოების „აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად მიჩნევის შესახებ საკმარისად მკაფიოდ უნდა იყოს, რათა გამოირიცხოს სამართალშემფარდებლის მიერ მისი არასწორი ინტერპრეტაცია და თვითნებობის ალბათობა, რისი კანონზომიერი შედეგიც იქნება უფლების დარღვევა. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლომ ერთმანეთისაგან გამიჯნა, „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების განსაზღვრისას კანონმდებლის უფლებამოსილების ფარგლები საკუთრების უფლების შეზღუდვისა და საკუთრების ჩამორთმევის დაშვებისათვის და განაცხადა, რომ საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებლის მიერ აუცილებელია საზოგადოებრივი საჭიროების განსაზღვრის დიაპაზონი გაცილებით ფართოა. ამ დროს კანონმდებლის მიერ, პირველ რიგში, მხედველობაში მიიღება საკუთრების მიერ შესასრულებელი ფუნქცია[11].

4. ევროპის ქვეყნების (გერმანიის) სასამართლო პრაქტიკა ადგენს, რომ ექსპროპრიაცია მიმართულია საკუთრების პოზიციის სრულ და ფინალურ გაუქმებაზე, მისი ფუნდამენტური ელემენტების (როგორც არის განკარგვის და ფლობის უფლება) საფუძვლიან გარდაქმნაზე სხვა (როგორც წესი საჯარო) სუბიექტის სასარგებლოდ. ამასთან, თავად საკუთრების ელემენტი უნდა დარჩეს უცვლელი და იგი საჯარო სუბიექტის მფლობელობასა და განკარგულებაში უნდა გადავიდეს.

5. ნიშანდობლივია, რომ ფორმალურად ერთი და იგივე შედეგი – ქონების ჩამორთმევა ყოველთვის არ წარმოადგენს ჩამორთმევას საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით. ამ დროს გასათვალისწინებელია უფლებაში ჩარევის მიზანი, შინაარსი, ფორმა. ზოგჯერ, საკუთრების ჩამორთმევა უფლების შეზღუდვის შედეგი შეიძლება იყოს. არასწორი იქნება ასეთი შემთხვევების ცალსახად არაკონსტიტუციურად მიჩნევა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით მხოლოდ იმის გამო, რომ ჩამორთმევა ხდება კომპენსაციის გარეშე. ამ თვალსაზრისით, ყურადღებას გავამახვილებთ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების ძირითად განმასხვავებელ ნიშნებზე: ა) საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული ჩამორთმევა მოიცავს ექსპროპრიაციის შემთხვევებს. «როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს, ასევე სხვადასხვა სახელმწიფოების საკონსტიტუციო სასამართლოებისა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი... მეტყველებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ საკუთრების ჩამორთმევის ინსტიტუტს მკვეთრად გამოხატული ფორმალური ნიშნები ახასიათებს. ამ ცნებაში ვერ თავსდება ნებისმიერი შემთხვევა, რაც პირის მიერ, მისი ნების საწინააღმდეგოდ საკუთრების დაკარგვას გულისხმობს. საკუთრების ჩამორთმევაში იგულისხმება ექსპროპრიაცია, რომლის პირობები და წესი დადგენილია საქართველოს კანონით «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ»

6. ექსპროპრიაციად ჩაითვლება მხოლოდ ისეთი ჩამორთმევა, რომელიც ფორმითა და შინაარსით სრულად დააკმაყოფილებს «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ» საქართველოს კანონის მოთხოვნებს. გარდა ამისა, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტი ასევე მოიცავს «საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის გადაუდებელი აუცილებლობისას საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ» საქართველოს კანონით გათვალისწინებულ ჩამორთმევის სხვა შემთხვევებს, რომლებიც თავისი შინაარსით და ჩამორთმევის ფორმით, პროცედურით განსხვავდება ექსპროპრიაციის შემთხვევებისგან.

7. გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს იმ გარემოებას, რომ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების შემთხვევები, რომელთა არსებობისას გამართლებულია საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით საკუთრების ჩამორთმევა, კონკრეტულად და ამომწურავად არის განსაზღვრული ზემოდასახელებულ კანონებში. არც ერთი სხვა შემთხვევა არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს ისეთ აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად, როდესაც დასაშვებია საკუთრების ჩამორთმევა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მნიშვნელობით.

8. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით საკუთრების ჩამორთმევისას, კანონმდებელი კონკრეტული აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობის შემთხვევაში, პირის საკუთრების მიმართ მოქმედებს ინდივიდუალურად, მიზანმიმართულად, ანუ განსაზღვრული საჯარო ინტერესის მიღწევა ხდება კონკრეტული პირის (პირების) საკუთრების ჩამორთმევის ხარჯზე. ამასთან, ეს ღონისძიება ერთჯერად ხასიათს ატარებს. მაშინ როდესაც საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ფარგლებში კანონმდებელი აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისას ადგენს საკუთრებით სარგებლობის ზოგად ფარგლებს, მესაკუთრეთა გარკვეულ ვალდებულებებს და საკუთრების ასეთი პირობებით შეზღუდვა ვრცელდება პირთა წრეზე მანამ, სანამ კონკრეტული გარემოება ან მიზანი, რომელიც საზოგადოებრივ საჭიროებად არის მიჩნეული არ მიიღწევა, არ ამოიწურება მისი ასეთად მიჩნევის აუცილებლობა.

9. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტი გამორიცხავს კანონის მოთხოვნათა დაცვით და სათანადო კომპენსაციით ჩამორთმეული ქონების უკან მოთხოვნის უფლებას, რადგან მესაკუთრე კარგავს არა მარტო კონკრეტულ ქონებას, არამედ უფლებასაც ამ ქონებაზე. მაშინ როდესაც საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ფარგლებში საკუთრების უფლების შეზღუდვისას, რომელიც ქონების ჩამორთმევით სრულდება, მესაკუთრე ყოველთვის არ კარგავს უფლებას კონკრეტულ საკუთრებაზე, მას შესაძლოა ჰქონდეს ქონების ან სათანადო ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება.

10. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული ჩამორთმევისას აუცილებელი პირობაა შესაბამისი ანაზღაურება. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტში არ არის პირდაპირი მითითება საკუთრების შეზღუდვისთვის სავალდებულო კომპენსაციის თაობაზე. თუმცა ასეთი შესაძლებლობა არ გამოირიცხება გამონაკლის შემთხვევებში, როდესაც, მართალია, საზოგადოებრივი საჭიროების გამო, მესაკუთრის შეზღუდვა გამართლებულია, მაგრამ ეს შეზღუდვა ზომაზე მეტად იწვევს პირის საკუთრების უფლებაში ჩარევას. ასეთ დროს შეზღუდვის გაწონასწორების მიზნით, სახელმწიფოსთვის ფულადი ვალდებულების დაკისრება ემსახურება კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის თანაზომიერი დამოკიდებულების უზრუნველყოფას.

11. მაშასადამე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელს ევალება იზრუნოს და დეტალურად განსაზღვროს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული გაწონასწორებისთვის საჭირო პირობები, მათ შორის შესაძლოა იყოს ფულადი კომპენსაციაც. ზოგიერთ შემთხვევაში სწორედ ფულადმა კომპენსაციამ შეიძლება წარმატებით დააბალანსოს კერძო და საჯარო ინტერესები, რათა კანონმდებელს არ მოუხდეს არჩევანის გაკეთება საზოგადოებრივ საჭიროებასა და მესაკუთრის ინტერესს შორის.

12. მიზანშეწონილია, მსჯელობა წარვმართოთ საკუთრებაში ჩარევის სიმძიმის მიხედვით. თავდაპირველად დასადგენია, არის თუ არა სადავო ნორმით გათვალისწინებული ურთიერთობა `საკუთრების ჩამორთმევა’ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტის გაგებით. მხოლოდ ამის შემდეგ იქნება შესაძლებელი იმის გარკვევა, თუ რამდენად აკმაყოფილებს ის კონსტიტუციით საკუთრების ჩამორთმევისადმი წაყენებულ მეტად მკაცრ ფორმალურ-სამართლებრივ და მატერიალურ-სამართლებრივ მოთხოვნებს. როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს, ასევე სხვადასხვა სახელმწიფოების საკონსტიტუციო სასამართლოებისა და საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი, ასევე სასამართლოს სხდომაზე სპეციალისტის მიერ წარმოდგენილი დასკვნა მეტყველებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული საკუთრების ჩამორთმევის ინსტიტუტს მკვეთრად გამოხატული ფორმალური ნიშნები ახასიათებს. ამ ცნებაში ვერ თავსდება ნებისმიერი შემთხვევა, რაც პირის მიერ, მისი ნების საწინააღმდეგოდ საკუთრების დაკარგვას გულისხმობს. საკუთრების ჩამორთმევაში იგულისხმება ექსპროპრიაცია, რომლის პირობები და წესი დადგენილია საქართველოს კანონით `აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ~. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო 2003 წლის 1 აპრილის #2/155 გადაწყვეტილებაში მიუთითებს: `მხედველობაშია მისაღები ის, რომ საკუთრების უფლების ჩამორთმევის წესი ვრცელდება იმ შემთხვევებზე, როდესაც ამას ადგილი აქვს საამისოდ უფლებამოსილი სუბიექტების (სახელმწიფო ორგანოების) მხრიდან საჯარო ამოცანების შესასრულებლად... არ შეიძლება საკუთრების ჩამორთმევად განვიხილოთ ის შემთხვევა, როდესაც ქონების უკან დაბრუნებას სახელშეკრულებო ურთიერთობა განაპირობებს~. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით განსაკუთრებული დატვირთვა ენიჭება საკუთრების ქონებრივ კომპონენტს. საკუთრების ჩამორთმევის ურთიერთობისათვის მახასიათებელია, რომ სახელმწიფო არა მხოლოდ ადგენს საკუთრების ჩამორთმევის სამართლებრივ რეჟიმს, არამედ პირდაპირ ან ირიბად მონაწილეობს ჩამორთმევის კონკრეტულ პროცესში[12]

13. საკუთრების ჩამორთმევისას ურთიერთობები მესაკუთრესა და ხელისუფლებას შორის თავისი არსით საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობებია, .... საკუთრების ჩამორთმევის განხორციელება შესაძლებელია მხოლოდ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებიდან ან გადაუდებელი აუცილებლობიდან გამომდინარე, საჯარო მიზნების მისაღწევად.

14. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული ჩამორთმევისას აუცილებელი პირობაა შესაბამისი ანაზღაურება. მე-2 პუნქტში არ არის პირდაპირი მითითება საკუთრების შეზღუდვისთვის სავალდებულო კომპენსაციის თაობაზე. თუმცა, ასეთი შესაძლებლობა არ გამოირიცხება გამონაკლის შემთხვევებში, როდესაც მართალია, საზოგადოებრივი საჭიროების გამო, მესაკუთრის შეზღუდვა გამართლებულია, მაგრამ ეს შეზღუდვა ზომაზე მეტად იწვევს პირის საკუთრების უფლებაში ჩარევას. ასეთ დროს შეზღუდვის გაწონასწორების მიზნით, სახელმწიფოსთვის ფულადი ვალდებულების დაკისრება ემსახურება კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის თანაზომიერი დამოკიდებულების უზრუნველყოფას. მაშასადამე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელს ევალება იზრუნოს და დეტალურად განსაზღვროს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრული გაწონასწორებისთვის საჭირო პირობები, მათ შორის შესაძლოა იყოს ფულადი კომპენსაციაც. ზოგიერთ შემთხვევაში სწორედ ფულადმა კომპენსაციამ შეიძლება წარმატებით დააბალანსოს კერძო და საჯარო ინტერესები, რათა კანონმდებელს არ მოუხდეს არჩევანის გაკეთება საზოგადოებრივ საჭიროებასა და მესაკუთრის ინტერესს შორის.

საკუთრების უფლების შინაარსისა და ფარგლების (ზღვრების) განსაზღვრება

15. იმ შემთხვევაში თუ ნორმატიული აქტი არ არის გამიზნული ფინალურად საკუთრების პოზიციის განადგურებაზე არამედ აწესრიგებს მისი გამოყენების ფარგლებს, მაშინ ადგილი აქვს საკუთრების უფლების შინაარსისა და ზღვრების განსაზღვრებას კანონის საფუძველზე. ამ დროს საკუთრება, როგორც ასეთი, ფორმალურად ხელუხლებელი რჩება, იზღუდება მისი გამოყენების ან/და განკარგვის შესაძლებლობები, ისე რომ ბოლომდე არ ისპობა მისი ძირითადი კონსტრუქციული ელემენტები.

16. მაშასადამე, საკუთრების უფლების შეზღუდვის დასაბუთების ფორმალურ-იურიდიულ საფუძველს წარმოადგენს: ა) აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების შემთხვევების კანონით გათვალისწინება; ბ) შეზღუდვის წესის კანონით დადგენა. ეს პუნქტი კანონმდებელს აძლევს საკუთრების უფლების შინაარსის განსაზღვრის უფლებამოსილებას, მაგრამ მხოლოდ იმ პირობით, რომ კანონმდებლის ნება კონსტიტუციური მოთხოვნის ადეკვატური იქნება. სწორედ აქ იჩენს თავს შეზღუდვის მატერიალური კრიტერიუმი, რომელიც კანონმდებელს ავალდებულებს კერძო და საჯარო ინტერესების გონივრულ დაბალანსებას.

17. მნიშვნელოვანია სწორად იქნეს გაგებული 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიზანმიმართულება. სწორედ ამ პუნქტის საფუძველზეა უფლებამოსილი სახელმწიფო საკუთრების სოციალური ბუნებიდან გამომდინარე, დაადგინოს საკუთრების შინაარსი და ფარგლები. `შეზღუდვა~ უნდა გავიგოთ, როგორც საკანონმდებლო ჩარჩოების დადგენა სახელმწიფოს მიერ.

უფლების ხელყოფის სხვა ტიპები

18. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე სახელმწიფო უფლებამოსილია, განსაზღვროს საკუთრების შინაარსი და ფარგლები, დაადგინოს საკუთრების რეგულირების საკანონმდებლო ჩარჩოები[13]. კონსტიტუციის ამავე მუხლის მე-3 პუნქტში გათვალისწინებულია საკუთრების უფლებაზე ზემოქმედების განსხვავებული ფორმა, როდესაც სახელმწიფო პირდაპირ ან ირიბად მონაწილეობს საკუთრების ჩამორთმევის კონკრეტულ პროცესში აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის; აქ იგულისხმება ექსპროპრიაცია და არა პირის მიერ მისი ნების საწინააღმდეგოდ საკუთრების დაკარგვის ყველა შემთხვევა.

19. საკონსტიტუციო სასამართლოს ჩამოყალიბებული პრაქტიკის თანახმად, კონსტიტუციის 21-ე მუხლი მე-2 ან მე-3 პუნქტის დარღვევის შემთხვევაში დაირღვევა კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტიც. თუმცა პირველი პუნქტი აგრეთვე მოიცავს უფლების ხელყოფის სხვა ტიპებს, რომლებიც შეიძლება ზუსტად არ მიესადაგებოდეს საკუთრების შეზღუდვას ან ჩამორთმევას კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტების გაგებით[14].

20. ირიბი-ექსპროპრიაცია (Enteignender Eingriff): გერმანიის სასამართლო პრაქტიკაში საკუთრების უფლების არაპირდაპირი შეზღუდვის საკითხზე ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი გადაწყვეტილება, რომელსაც დღემდე პრეცედენტული ძალა გააჩნია, არის გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს 15.07.1981 წლის გადაწყვეტილება (Nassauskiesungsbeschluss BVerfGE 58, 300). კონფისკაციის ღონისძიების მართლზომიერებასთან დაკავშირებული დავისას უფლებამოსილი ადმინისტრაციული სასამართლო ვალდებულია, აღნიშნული ღონისძიებების მართლზომიერება შეამოწმოს სრული მოცულობით. ეს მოიცავს იმის დადგენას, ითვალისწინებს თუ არა კანონი, რომლის საფუძველზეც ხორციელდება ზემოთ აღნიშნული ღონისძიება, ნორმებს გასაცემი კომპენსაციის ფორმასა და მოცულობასთან დაკავშირებით. კონფისკაციის ანაზღაურების ოდენობასთან დაკავშირებული დავის შემთხვევაში საერთო სასამართლოებს ევალებათ შეამოწმონ, გაიცა თუ არა კონკრეტულ ვითარებაში პირზე ( არსებული) კანონის ნორმებით გათვალისწინებული კომპენსაცია (იხ: BVerfGE 46, 268 [285] ). იმ შემთხვევაში, თუ პირი მის წინააღმდეგ განხორციელებულ ღონისძიებას არ აღიქვამს კონფისკაციად, მაგრამ შეზღუდვა არსებითად ინტენსიურია, მას მხოლოდ მაშინ შეუძლია კომპენსაციის სასარჩელო გზით მოთხოვნა, როდესაც არსებობს შესაბამისი კანონისმიერი მოთხოვნის საფუძველი. თუ ასეთი საფუძველი მოცემული არ არის, მაშინ პირმა უნდა მიმართოს შესაბამის განსჯად სასამართლოს ამგვარი ხელყოფის აქტის გაუქმების მოთხოვნით. თუ კანონი არ შეიცავს მატერიალური კომპენსაციის რეგულაციას, მაშინ დაუშვებელია მის საფუძველზე ექსპროპრიაციის წარმოება, ხოლო მის საფუძველზე განხორციელებული ადმინისტრაციულ ქმედება – საკუთრების უფლების შეზღუდვა, რასაც არაპირდაპირი (ირიბი) შედეგით ქონების ჩამორთმევა მოჰყვა, არ შეესაბამება კანონმდებლობას და კონსტიტუციას.

21. ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამრთლოს მიერ ჩამოყალიბებულ პრეცედენტულ პრაქტიკაც ანალოგიურ მიდგომას ანვითარებს. ქართული კანონმდებლობით, საკუთრების უფლების შეზღუდვისათვის დადგენილი სამართლებრივი პროცედურა ემთხვევა შეზღუდვისთვის დადგენილი სამართლებრივ დადგენილ ევროპული სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებულ მიდგომას. კერძოდ, იმისათვის, რომ მოხდეს უფლების შეზღუდვა ან ჩამორთმევა, აუცილებელია ჩარევა გათვალისწინებული იყოს ევროპული კანონმდებლობით, ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს, იყოს პროპორციული მისაღწევად კანონიერი მიზნისა და განხორციელდეს მხოლოდ სამართლიანი კომპენსაციის საფუძველზე.

22. მიუხედავად არსებული სამართლებრივი გარანტიებისა, ხშირია შემთხვევა, როდესაც საკუთრების უფლება ირღვევა გარკვეული კერძო თუ ადმინისტრაციული სამართლებრივი ურთიერთობებისას. დარღვევა სათავეს იღებს საკანონმდებლო ხარვეზებიდან. ნებისმიერ შემთხვევაში, როდესაც ხდება საკუთრების უფლების შეზღუდვა აუცილებელია დადგინდეს შენარჩუნებულია თუ არა სამართლიანი ბალანსი საზოგადოების საერთო ინტერესებსა და პირად ფუნდამენტურ უფლებას შორის.

მოსარჩელეს პოზიცია:

სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმით განპირობებული მოსარჩელეს საკუთრების უფლების შეზღუდვა თავისი ფორმით არ წარმოადგენს ექსპროპრიაციას არამედ საკუთრების უფლების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრებას.

E. საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრების დასაშვები (კონსტიტუციური) ზღვრები

1. საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური და შეუზღუდავი უფლება. საკუთრებას დიდი სოციალური დატვირთვა აქვს. მესაკუთრე საზოგადოების ნაწილია და არა მხოლოდ უფლებამოსილია მიიღოს გარკვეული სიკეთეები საზოგადოებისაგან, არამედ ვალდებულიცაა, რომ თავისი საკუთრება საზოგადოებრივი კეთილდღეობისათვის გამოიყენოს. მესაკუთრემ უნდა გაითავისოს, რომ არა მხოლოდ მას აქვს ინტერესები, არამედ ის იმყოფება სხვა ინტერესთა გარემოცვაში[15].

2. თანამედროვე სახელმწიფოს სტაბილურობის ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პირობას წარმოადგენს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის პრიორიტეტების სწორად და სამართლიანად განსაზღვრა, ხელისუფლებისა და ადამიანის ურთიერთობის გონივრულად დაბალანსებული სისტემის შექმნა. ეს, პირველ რიგში, გამოხატულებას ჰპოვებს ყოველი კონკრეტული უფლების შინაარსისა და ფარგლების ადეკვატურ საკანონმდებლო განსაზღვრაში“[16]. შესაბამისად, სამართლიანი სასამართლოს უფლება შესაძლოა შეიზღუდოს დემოკრატიულ სახელმწიფოში აუცილებელი და კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური საჯარო მიზნების მისაღწევად. ამასთანავე, აღნიშნულ უფლებაში ჩარევა უნდა განხორციელდეს კანონის ნათლად ფორმულირებული წესის საფუძველზე, დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მიღწევისთვის აუცილებელი და პროპორციული/თანაზომიერი საშუალებით.

3. საქართველოს კონსტიტუცია საკუთრებას გარკვეულ სოციალურ ფუნქციებს ანიჭებს. საკუთრების უფლების განხორციელებამ არ უნდა დაარღვიოს სხვათა უფლებები და თავისუფლებები, ხოლო საკუთრებით სარგებლობა იმავდროულად უნდა ემსახურებოდეს საერთო კეთილდღეობას. თუ ეს მოთხოვნები არ სრულდება ან არსებობს კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სათანადო გარემოებანი, მაშინ საქართველოს კონსტიტუცია არ გამორიცხავს საკუთრების უფლების შეზღუდვას თანახმად საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და საკუთრების ჩამორთმევას შესაბამისად საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-3 პუნქტისა“[17]. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკუთრების უფლება არ წარმოადგენს აბსოლუტურ უფლებას და ცალკეულ შემთხვევებში შესაძლებელია საჯარო ინტერესისთვის უპირატესობის მინიჭება, ასეთ დროს მესაკუთრემ უნდა ითმინოს მის საკუთრებაში სახელმწიფოს ჩარევა, ეს მისი საკუთრების კონსტიტუციური უფლების თანმდევი კონსტიტუციური ვალდებულებაა. თუმცა საკუთრების უფლებაში ნებისმიერი ჩარევა დასაშვებია მხოლოდ კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით გათვალისწინებულ ფარგლებში, რომლებითაც განისაზღვრება ჩარევის 2 სახე: საკუთრების უფლების შეზღუდვა და საკუთრების ჩამორთმევა.

4. ფორმალური ზღვრები: საკუთრების უფლება არ არის აბსოლუტური უფლება 21-ე მუხლი უარყოფს იმგვარ საკუთრებით წესრიგს, რომელშიც კერძო ინტერესი საჯარო ინტერესთა მიმართ უპირობო, აბსოლუტური უპირატესობით სარგებლობს. დემოკრატიული ქვეყნების სამართალი საკუთრებას და მესაკუთრეს იზოლირებულად არ განიხილავს, არამედ – მხოლოდ განსაზღვრული მართლწესრიგის პირობებში. ის მართლწესრიგებიც კი, რომლებიც საკუთრების თავისუფლებისა და შეუზღუდველობის იდეით დამკვიდრდნენ ისტორიაში, არ იცნობენ აბსოლუტურად შეუზღუდავ საკუთრებას. ასეთია თვით რომის სამართალიც. საკუთრებას სოციალურ სახელმწიფოში, მესაკუთრის კერძო ინტერესების დაკმაყოფილების პარალელურად, აქვს სოციალური ფუნქცია. სამართალი ვერ იქნება გულგრილი საკუთრების სოციალური დატვირთვისადმი, რადგან სწორედ აქ მჟღავნდება საკუთრების მიერ შესასრულებელი ამოცანა, მისი ადგილი, როლი და მნიშვნელობა. ამიტომ, სოციალური და სამართლებრივი სახელმწიფო ერთნაირად მოითხოვს როგორც კერძო საკუთრების თავისუფლებას, ისე მისი შეზღუდვის აუცილებლობას საჯარო მიზნებისთვის. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლიც ითვალისწინებს საჯარო მიზნებისთვის საკუთრებაში ჩარევის შესაძლებლობას, კერძოდ კი, საკუთრების უფლების შეზღუდვას და საკუთრების ჩამორთმევას.

5. იმანენტური ზღვრები: საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ საქმეზე – საქართველოს მოქალაქე ანზორ თევზაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, სასამართლომ დაადგინა, რომ საკუთრების გარანტია გულისხმობს, არა მხოლოდ სახელმწიფოს მხრიდან უარყოფითი ზემოქმედებებისგან თავდაცვას, არამედ მისი მხრიდან პოზიტიური მოქმედებების განხორციელებას. როგორც სასამართლოს განმარტებიდან ჩანს, სახელმწიფო მხოლოდ ხელყოფისგან/შეზღუდვისგან დაცვა არ ევალება, არამედ ის ვალდებულია, რომ ხელი შეუწყოს საკუთრების უფლების თავისუფალ განკარგვას. საკუთრებითი წესრიგის სფეროში კერძო და საჯარო ინტერესები კონსტიტუციამ იმგვარად დააბალანსა, რომ ინტერესთა კონფლიქტის ცალკეულ შემთხვევაში შესაძლებელია საჯარო ინტერესისთვის უპირატესობის მინიჭება და, უკიდურეს შემთხვევაში, მესაკუთრემ საკუთრების უფლებაში ჩარევა უნდა ითმინოს. თუმცა, ხაზგასასმელია, რომ კონსტიტუციამ ამ კონფლიქტის გადაწყვეტა კანონმდებელს კი არ მიანდო, არამედ თავად გადაწყვიტა 21-ე მუხლის მე-2 და მე-3 პუნქტებით, რომელთა თანახმად, საკუთრებაში სახელმწიფოს ჩარევა შეზღუდვის ან ჩამორთმევის სახით შეიძლება მხოლოდ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისას.

6. საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრისას კანონმდებელმა ორიენტირად უნდა აიღოს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება, რომელიც წარმოადგენს არა მარტო მესაკუთრის მიმართ შეზღუდვის დაწესების საფუძველს, არამედ, ასევე ამ შეზღუდვების ზღვარს.

7. დაუშვებელია უფრო მკაცრი შეზღუდვების დაწესება, ვიდრე ამას კონკრეტული საზოგადოებრივი საჭიროება მოითხოვს. კანონმდებელმა ორივე მოთხოვნა უნდა დააბალანსოს თანაზომიერების პრინციპის გამოყენებით.

8. ცალმხრივი პრივილეგირება არ შეესაბამება კერძო საკუთრების იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ გაგებას, რომელიც მისი სოციალური ფუნქციით დატვირთვას ითვალისწინებს. იმავდროულად, დაწესებული შეზღუდვების კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით გამართლებისათვის მნიშვნელოვანია ის, თუ რამდენად საჭიროა კონკრეტული რეგულირების სფეროში მათი შემოღება და რამდენად ადეკვატურ ზომას წარმოადგენენ ისინი. ამდენად, ინდივიდის საკუთრებაში ჩარევა გონივრულ შესაბამისობაში უნდა იყოს საზოგადოების მიერ მისაღებ სარგებელთან.

9. კონსტიტუციის 21-ე მუხლი, უშვებს საკუთრების უფლების შეზღუდვის შემთხვევებს, რაც გულისხმობს ამ უფლების შეზღუდვას აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების და გადაუდებელი საჭიროების შემთხვევაში საკუთრების ჩამორთმევას, „სამართლიანი ანაზღაურების“ საფუძველზე. თუმცა, საინტერესოა, რამდენად შეესაბამება ეს უკანასკნელი საკუთრების უფლების ხელშეუვალობის პრინციპს? ანუ „ჩამორთმევა“ განსხვავებული ტერმინია „შეზღუდვისაგან“. ამასთან დაკავშირებით, მოიპოვება ერთი საინტერესო პრეცედენტი ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლო პრაქტიკაში, კერძოდ კი – სპორონგისა და ლორონტის საქმეზე მიტევებულ გადაწყვეტილებაში აღინიშნა : „… კერძო საკუთრების შეზღუდვამ მესაკუთრეებს თავისუფლების განსაზღვრული დონე უნდა დაუტოვოს, სხვაგვარად, ის შეზღუდვა საკუთრების ჩამორთმევის ტოლფასი ხდება. იმავეს ამბობს ამერიკის კონსტიტუციის მე-5 შესწორება, სადაც ნათქვამია, რომ „შეზღუდვამ საკუთრება არ უნდა მოსპოს“.

10. საკონსტიტუციო სასამართლო მიუთითებს: ..სახელმწიფო ვალდებულია საზოგადოებრივი ინტერესებით საკუთრების შეზღუდვის ყველაზე სწორი და ეფექტიანი გზა გამონახოს, რაც მძიმე ტვირთად არ დააწვება სამეურნეო ბრუნვის მხოლოდ ერთ მონაწილეს. მიუღებელია ერთი ასეთი მონაწილის საკუთრების გარანტიაზე უარის თქმა, ბრუნვის მეორე მონაწილის საკუთრების სასარგებლოდ...~. ეკონომიკური ეფექტურობის მოტივით შემოღებული წესი არ შეიძლება ცალმხრივ ტვირთად დააწვეს ერთ-ერთ მხარეს, წინააღმდეგ შემთხვევაში გარდა სამართლებრივი პრობლემებისა, წარმოიშვება საბაზრო დეზორგანიზაციის, მიწოდებისა და მოთხოვნის დისბალანსის საშიშროება[18].

აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება

11. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად: «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის დასაშვებია პირველ პუნქტში აღნიშნულ უფლებათა შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით».

12. საკუთრების უფლებაში ჩარევის კონსტიტუციურობის შეფასებისთვის აუცილებელია შემდეგი საკითხების გაანალიზება: რა არის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით გათვალისწინებული «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება», ვინ არის უფლებამოსილი, განსაზღვროს, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, რა უნდა ჩაითვალოს ასეთ საჭიროებად და რა კრიტერიუმებით უნდა იხელმძღვანელოს მან ამ დროს.

13. იმას, არის თუ არა კანონმდებლის მოსაზრება «აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებასთან» დაკავშირებით მართებული და კონსტიტუციასთან შესაბამისი, საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს[19]. ამავდროულად, აუცილებლად გასათვალისწინებელია თავად საკუთრების უფლების ობიექტის არსი, მისი შესაძლო სოციალური დატვირთვა, რაც მნიშვნელოვანწილად განსაზღვრავს მასთან დაკავშირებული კონკრეტული გარემოების «აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად» მიჩნევის საკითხს.

14. საქართველოს კონსტიტუცია არ იძლევა ტერმინ „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის“ დეფინიციას. აღნიშნული ცნების ქვეშ შეიძლება მოექცეს სოციალური, ეკონომიკური თუ სხვა ფაქტორებით განპირობებული სხვადასხვა საჯარო ინტერესი. ეს არის აბსტრაქტული სამართლებრივი ტერმინი, რომელიც კონკრეტულ შინაარსს იძენს სხვადასხვა დროსა და ისტორიულ ვითარებაში, ცვალებადია განსხვავებული და დინამიური სოციალური, ეკონომიკური თუ პოლიტიკური მოთხოვნილებების ადეკვატურად.

15. „მოქმედება აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის არ ნიშნავს, რომ ის არის მიმართული საზოგადოებისათვის გარკვეული და გარდაუვალი უარყოფითი შედეგების თავიდან ასაცილებლად. კანონმდებელი „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის“ შეიძლება მოქმედებდეს, როდესაც მას ამოძრავებს საზოგადოებისათვის ან მისი ნაწილისათვის დადებითი შედეგების მომტანი მიზნები. ამასთანავე, არ არის აუცილებელი, რომ კანონმდებელმა კონკრეტულად მიუთითოს ნორმაში, თუ რა „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის“ იღებს მას.

16. „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების“ არსებობა შეიძლება გაირკვეს ნორმის ანალიზის, მისი განმარტების შედეგად“[20]. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „აუცილებელი საზოგადოებრივისაჭიროების“ ქვეშ, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, შეიძლება მოაზრებულ იქნეს საჯარო ინტერესები, რომლის დაცვასაც სადავო ნორმა ემსახურება

17. პირი, რომელიც იყენებს ნორმას, თვითონ კი არ ადგენს «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების» არსებობას, არამედ მიიჩნევს, რომ ამ კონკრეტულ შემთხვევაში არსებობს კანონმდებლის მიერ მოაზრებული «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება»[21]. იმავდროულად, კანონმდებლის ნება ამა თუ იმ გარემოების «აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად» მიჩნევის შესახებ, საკმარისად მკაფიო უნდა იყოს, რათა გამოირიცხოს სამართალშემფარდებლის მიერ მისი არასწორი ინტერპრეტაცია და თვითნებობის ალბათობა, რისი კანონზომიერი შედეგიც იქნება უფლების დარღვევა.

18. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების კონკრეტული რეგლამენტაციის უფლებამოსილება გააჩნია მხოლოდ კანონმდებელს. სწორედ მისი გადასაწყვეტია, თუ რა ღონისძიებების გატარებაა აუცილებელი საზოგადოების ინტერესებიდან გამომდინარე. ის შესაბამის დასკვნებს აკეთებს ეკონომიკური, სოციალურ-პოლიტიკური შეხედულებებისა და მიზნების საფუძველზე[22].

19. ამასთან, კანონმდებელი არ არის აბსოლუტურად თავისუფალი ამ ცნებისთვის კონკრეტული შინაარსის მიცემისას. ეს ასე რომ ყოფილიყო, შესაძლებელი გახდებოდა, ნებისმიერი გარემოებისთვის აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების დარქმევა და მისთვის საკუთრების უფლების შეზღუდვის საჭიროდ მიჩნევა. ანუ ამა თუ იმ გარემოების აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად კანონში მოხსენიება არ არის საკმარისი საკუთრების შეზღუდვის გამართლებისა და კონსტიტუციურობის მტკიცებისთვის.

20. განსხვავებულია «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების» განსაზღვრისას კანონმდებლის უფლებამოსილების ფარგლები საკუთრების უფლების შეზღუდვისა და საკუთრების ჩამორთმევის დაშვებისთვის. საკუთრების ჩამორთმევისას კი აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების შემთხვევები ამომწურავად არის განსაზღვრული «აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ» საქართველოს კანონის მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტით და «საზოგადოებრივი საჭიროებისთვის გადაუდებელი აუცილებლობისას საკუთრების ჩამორთმევის წესის შესახებ» საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლით.

21. შესაბამისად საქ. კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 ნაწილით დადგენილი საკუთრების უფლების შემზღუდავი ადმინისტრაციულ აქტი როგორც წესი არ ექვემდებარება კომპენსაციას. თუმცა არსებობს ასევე გამონაკლისებიც. ეს ის შემთხვევებია, როცა საჯარო სუბიექტის მხრიდან საკუთრების უფლების შეზღუდვა, რომელიც მისი დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებში ხორციელდება, მოჭარბებული საზოგადოებრივი საჭიროებიდან გამომდინარე იმდენად ინტენსიურია, რომ სცილდება საზოგადოებრივ-სოციალურ ადეკვატურობის ზღვარს და არღვევს მიზანშეწონილობის (თანაზომიერების) პრინციპს. ასეთ შემთხვევაში კონსტიტუციით უზრუნველყოფილი კანონიერების პრინციპის ბალანსის დასაცავად უნდა დაწესდეს საკუთრების უფლების შეზღუდვისათვის კომპენსაცია. საფუძველი ასეთი ანაზღაურებისათვის არის ის უკიდურესი მატერიალურ-ქონებრივი დანაკარგი ე.წ. “განსაკუთრებული მსხვერპლი", რომელიც ადრესატმა საზოგადოებრიობისათვის იძულების წესით გაიღო.

22. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება არ არის მყარი და ყველა საზოგადოებაზე უნივერსალურად მორგებული ცნება. ის ცვალებადია დროსა და სივრცეში პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სოციალური მოცემულობების გათვალისწინებით. აქედან გამომდინარე, ის რაც ერთ საზოგადოებაში შეიძლება ჩაითვალოს აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად, შეიძლება სხვა საზოგადოებაში ასეთად არ იქნეს მიჩნეული. გარდა ამისა, ის, რაც მოცემული მომენტისათვის გაგებულია როგორც აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება, შესაძლოა მომავალში ასეთად აღარ ჩაითვალოს ან პირიქით – დღეისათვის არსებულმა მიზანმა, რომელსაც ვერ მივანიჭებთ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების ხარისხს მომავალში მიიღოს ასეთი დატვირთვა. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების განსაზღვრისას დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რა არის საკუთრების უფლების ობიექტი, როგორია მისი ბუნება და სოციალური დატვირთვა. ამ თვალსაზრისით, ის გარემოებები, რომლებიც წარმოადგენენ აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებას საკუთრების ერთი ობიექტის მიმართ, ასეთ საჭიროებას შეიძლება არ წარმოადგინონ სხვა ობიექტის მიმართ.

მოსარჩელეს პოზიციის დაფიქსირება:

23. შეზღუდვა უნდა იქნეს გაგებული პოზიტიური შინაარსით. თუ შეზღუდვა ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით განვმარტავთ, მაშინ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტი მხოლოდ საკუთრების უფლებაში ნეგატიური ჩარევისაგან დამცავ და სახელმწიფოს შემზღუდველ ნორმად იქცევა. ამ შემთხვევაში, ძალიან მნიშვნელოვანია სწორად იქნეს გაგებული საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიზანმიმართულება. სწორედ ამ პუნქტის საფუძველზეა უფლებამოსილი სახელმწიფო, საკუთრების სოციალური ბუნებიდან გამომდინარე, დაადგინოს საკუთრების შინაარსი და ფარგლები.

24. შეზღუდვა უნდა გავიგოთ, როგორც საკანონმდებლო ჩარჩოების დადგენა სახელმწიფოს მიერ. სხვა შემთხვევაში, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის რეგულირების სფეროდან გავიდოდა ურთიერთობების მთელი კომპლექსი, რომელთა მიმართაც ვერ მოხდება შეზღუდვის მისადაგება მისი პირდაპირი მნიშვნელობით. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შემთხვევაში, საკუთრების ჩამორთმევისაგან განსხვავებით, სახელმწიფო ადგენს სამართლებრივ რეჟიმს, მაგრამ არ არის აუცილებელი, რომ პირდაპირ ან ირიბად მონაწილეობა მიიღოს კონკრეტულ ურთიერთობაში.

25. საკუთრების უფლების შეზღუდვის გამართლებისათვის მოპასუხე მხარე (საქართველოს პარლამენტი) ვალდებულია დაასაბუთოს, რომ სახეზეა საზოგადოებრივი საჭიროება, რომლის მიღწევასაც ემსახურება სადავო ნორმა.

26. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, „საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2... პუნქტის დამრღვევი ნორმა, რომელიც არ შეესაბამება საკუთრების უფლების შეზღუდვისადმი...წაყენებულ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ სტანდარტს, იმავდროულად წინააღმდეგობაში მოვა ამავე მუხლის პირველ პუნქტთანაც“[23]

F. კოლიზიის მართლწინააღმდეგობა

1. მოსარჩელეს ქონებრივი (იპოთეკით) უფლების შემცირება (აღწერილი სარჩელის C თავში) უდავოდ წარმოადგენს მისი საკუთრების უფლების შეზღუდვას. ანუ სადავო ნორმა (სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმა) კოლიზიაში მოდის მოსარჩელეს საკუთრების უფლებასთან და ზღუდავს მას; დასადგენია აღნიშნული კოლიზია შესაბამისობაშია სარჩელის E თავში მოყვანილ კონსტიტუციურ ზღვრებთან, თუ სცდება მათ და შესაბამისად წარმოადგენს კონსტიტუციით მართლსაწინააღმდეგო და არათანაზომიერ შეზღუდვას, რითაც ნორმატიული აქტი არაკონსტიტუციურ აქტად იქცევა.

2. საკუთრების უფლებაში საჯარო აქტით ჩარევა (შეზღუდვა) არაკონსტიტუციურია, თუ იგი არ შეესაბამება კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მოთხოვნებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის „მოთხოვნას წარმოადგენს შეზღუდვის პროცესში საკუთრების უფლების არსის შენარჩუნება: კანონმდებლის მიერ საკუთრების უფლების შეზღუდვისას არ უნდა დაირღვეს საკუთრების უფლების არსი. საკუთრების უფლება, რომელიც კანონმდებლის მიერ განსაზღვრებად უფლებას წარმოადგენს, კანონმდებლის მიერ საკუთრების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრის შედეგად არ უნდა გადაიქცეს უფლებად, რომელიც უმეტესწილად სწორედ საკანონმდებლო რეგულირებაზე იქნება დამოკიდებული. საბოლოო ჯამში, თავიდან უნდა იქნეს აცილებული დაცული სფეროს ძირითადი არსის გამოფიტვა“[24].

3. საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტერესის შემადგენელი კომპონენტები თითოეულ შემთხვევაში ნათლად და მკაფიოდ უნდა ჩამოაყალიბოს. მხოლოდ ამგვარი მიდგომის შედეგად, არის შესაძლებელი ჩარევის თანაზომიერობის დაცვა. დაუშვებელია უფლების უფრო მეტად შეზღუდვა, ვიდრე ამას თითოეულ, ცალკე აღებულ შემთხვევაში მოითხოვს საჯარო ინტერესი.

4. თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“[25].

5. საკონსტიტუციო სასამართლო განმარტავს, ის ფაქტი, რომ შეზღუდვის შედეგად ფორმალურად მესაკუთრეს რჩება საკუთრების შინაარსისათვის დამახასიათებელი ელემენტები, სრულიადაც არ ნიშნავს იმას, რომ საკუთრებაში ჩარევა გამართლებულია. უფლების შინაარსის შეზღუდვის ფარგლებზეა დამოკიდებული ამ უფლების არსის შენარჩუნება, ვინაიდან სწორედ შინაარსია არსის განმსაზღვრელი გარემოება. საკუთრების შინაარსის შეზღუდვის ნებისმიერ შემთხვევაში საკუთრება უნდა დარჩეს საკუთრებად და მან უნდა შეძლოს ამ შეზღუდვით გამოწვეული ტვირთის ტარება ქონების ფლობას აზრი დაეკარგება, თუკი სუბიექტის ქონებრივი უფლებები შინაარსგამოცლილი გახდება, საკუთრების შინაარსი მაშინაა გარანტირებული, როცა მესაკუთრეს შეუძლია საკუთრებაში მოაზრებული უფლებამოსილებების სრულყოფილად განხორციელება საკუთრების ობიექტის ფუნქციით დეტერმინებული ნების მიხედვით. აქედან გამომდინარე, კანონმდებელი ვალდებულია, მესაკუთრეს მისცეს თავისი საკუთრების დანიშნულებისამებრ გამოყენების შესაძლებლობა, რაც პირველ რიგში გულისხმობს საკუთრების ობიექტებთან თავად მესაკუთრის პირად ურთიერთობას. სწორედ ეს არის საკუთრების, როგორც სანივთო უფლების პოზიტიური შინაარსის გამოვლინება. კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვას მაშინ აქვს გამართლება, როდესაც ლეგიტიმური მიზანი ისე მიიღწევა, რომ არ მოხდება შეზღუდვას დაქვემდებარებული სიკეთისა და მისი მატარებელი სუბიექტის ერთმანეთისაგან გაუცხოება. შეზღუდვა გულისხმობს ინტერესთა სამართლიან დაბალანსებას და არა ისეთ შემთხვევას, როცა ერთი ინტერესის ადგილს მეორე იკავებს[26].

6. მიუხედავად იმისა, რომ სადავო ნორმას გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი, ეს თავისთავად არ არის საკმარისი სადავო ნორმის კონსტიტუციასთან შესაბამისობის დასადგენად. ამისათვის აუცილებელია არსებობდეს ლოგიკური კავშირი საკანონმდებლო რეგულირებასა და მისაღწევ მიზანს შორის. ამასთანავე, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა უნდა იყოს პროპორციული და არსებობდეს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულ უფლებასა და საპირწონე ინტერესს შორის.

7. თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნების დასაკმაყოფილებლად აუცილებელია, სადავო ნორმა წარმოადგენდეს უფლების შეზღუდვის ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ საშუალებას და დაცული იყოს სამართლიანი ბალანსი შეზღუდულსა და დაცულ ინტერესებს შორის. ამავე დროს, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ფარგლებში „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების“ შინაარსი უფრო ფართოდ უნდა იქნეს გაგებული, საკუთრების სოციალური ბუნებიდან გამომდინარე. თუ არ მოხდება 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი „აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების“ შედარებით ფართო და თავისუფალი ინტერპრეტაცია, მაშინ კერძო სამართლებრივი ურთიერთობების მარეგულირებელი სამართლებრივი ნორმები მიიღებენ სიხისტის ისეთ მაღალ ხარისხს, რაც აქვს საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობების მარეგულირებელ ნორმებს. ამ სფეროში კანონმდებელი გაცილებით უფრო თავისუფალია, ვიდრე საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობების რეგულირების სფეროში. თუმცა, ეს არ ნიშნავს კანონმდებლის სრულ თავისუფლებას და ამოვარდნას კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ჩარჩოებიდან.

8. კანონმდებლის მიერ გამოხატული პოზიცია უნდა იყოს დაბალანსებული, მკაფიო, გარკვეული და არ უნდა იძლეოდეს თვითნებობისა და ნორმის ბოროტად, არამიზნობრივად გამოყენების შესაძლებლობას“[27].

9. ტერმინ „აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებასთან“ ერთად, კერძოსამართლებრივი ურთიერთობების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის შეფასებისას შედარებით ფართო და თავისუფალია პროპორციულობის მოთხოვნებიც. კერძოსამართლებრივი სიხისტის თავიდან ასაცილებლად და გონივრული ბალანსის დასადგენად აუცილებელია, კანონმდებელს მიეცეს უფრო მაღალი შეფასების ზღვარი, ვიდრე ეს საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობების ფარგლებში დადგენილი საკუთრების უფლების შეზღუდვისას ხდება[28].

10. „კონსტიტუციური უფლებების, მათ შორის საკუთრების უფლების შეზღუდვის შეფასების საზომი თანაზომიერების პრინციპია. აღნიშნული პრინციპი წარმოადგენს ადამიანის უფლების შეზღუდვისას კანონმდებლის შებოჭვის მექანიზმს და, შესაბამისად, კონსტიტუციური კონტროლის ელემენტს. თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე“[29]. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მოცემულ შემთხვევაში სასამართლომ უნდა შეამოწმოს რა წარმოადგენს სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შეზღუდვას, მის ლეგიტიმურ მიზანს და რამდენად წარმოადგენს ის მიზნის მიღწევის პროპორციულ საშუალებას.

11. «თანაზომიერების პრინციპი ... უზრუნველყოფს თავისუფლებისა და მისი შეზღუდვის ერთგვარ გაწონასწორებულ, თანაზომიერ დამოკიდებულებას და კრძალავს ადამიანის უფლებების იმაზე მეტად შეზღუდვას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში. თანაზომიერების პრინციპი ადამიანის უფლებათა შეზღუდვის მართლზომიერების შეფასების კონსტიტუციური კრიტერიუმია. ზუსტად ამიტომ მას კონსტიტუციური კონტროლისთვის არსებითი მნიშვნელობა აქვს»[30]

12. თანაზომიერების შეფასებისას გადამწყვეტია მიზანსა და საშუალებას შორის პროპორციულობის საკითხის გარკვევა. ზუსტად ეს უზრუნველყოფს გონივრულ ბალანსს კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის, როდესაც არც ერთი მათგანის დაცვა არ ხდება მეორის არაპროპორციულად შეზღუდვის ხარჯზე.

13. როდესაც საჯარო ინტერესის მიღწევა ხდება კერძო ინტერესში ინტენსიური ჩარევით, კერძო და საჯარო ინტერესებს შორის გონივრული ბალანსის შესანარჩუნებლად, განსაკუთრებით აუცილებლია კონკრეტული უფლების სრულფასოვანი დაცვის ყველა აუცილებელი საკანონმდებლო ბერკეტის შექმნა. სადავო ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან შესაბამისობის მიუხედავად, კანონმდებელი არ თავისუფლდება ვალდებულებისგან, უზრუნველყოს კანონმდებლობის სრულყოფა შესაბამისი კონსტიტუციური და სამართლებრივი პრინციპების გათვალისწინებით. ამასთან, კონკრეტული საჯარო მიზნების ეტაპობრივად მიღწევის პარალელურად, კანონმდებელი უნდა ზრუნავდეს ალტერნატიული მექანიზმების შემოღებაზე, რაც შესაძლებელს გახდის იმავე მიზნის მიღწევას ადამიანის უფლებათა უფრო უმნიშვნელო შეზღუდვის ხარჯზე.

14. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ პუნქტთან დაკავშირებით განაცხადა, რომ „კონსტიტუციის აღნიშნული ნორმა პირველ რიგში გულისხმობს საკუთრების უფლების ყველასათვის თანაბრად აღიარებასა და უზრუნველყოფას, იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რა სახით ვლინდება საკუთრების უფლება ... კონსტიტუციით აღიარებული და უზრუნველყოფილი საკუთრება გულისხმობს ყველასათვის ერთიანი და თანასწორი საკუთრების უფლების დამკვიდრებას. საქართველო პოსტსაბჭოური ქვეყნებიდან ერთ-ერთი პირველი სახელმწიფოა, რომელმაც უარი თქვა საკუთრების ფორმებზე და, შესაბამისად, პრივილეგიური მესაკუთრის ინსტიტუტზე. ასეთ მესაკუთრეს საბჭოთა სინამდვილეში წარმოადგენდა სახელმწიფო. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლში ჩადებული საკუთრების იდეა სახელმწიფოს, როგორც მესაკუთრეს, უფლებრივად ათანაბრებს სხვა მესაკუთრეებთან. ამის შესაბამისად ჩამოყალიბდა ქართული სამოქალაქო კანონმდებლობა”[31].

15. საკუთრების უფლებასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლომ მნიშვნელოვან განმარტებათა მთელი რიგი წარმოადგინა, კერძოდ, სასამართლომ განაცხადა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლი ერთდროულად არის კერძო საკუთრების ინსტიტუტისა და ადამიანის ძირითადი უფლებების გარანტია. კერძო საკუთრების ინსტიტუტის ხელშეუხებლობის უზრუნველყოფით ის მიმართულია კანონმდებლისადმი და ავალდებულებს მას, შექმნას ნორმათა ისეთი სისტემა, რომელიც ეჭვქვეშ არ დააყენებს ამ ინსტიტუტის არსებობას[32]. დამატებით სასამართლომ აღნიშნა, რომ საკუთრების, როგორც ძირითადი უფლებები, გარანტიაა, პირველ რიგში ნიშნავს თითოეული მესაკუთრის უფლებას თავი დაიცვას სახელმწიფოს გაუმართლებელი ჩარევისაგან. მაგრამ საკუთრების გარანტირებულობა მხოლოდ სახელმწიფოს წინაშე დაცვის უფლებით არ ამოიწურება, ის, პირველ რიგში ნიშნავს კანონმდებლობაში საკუთრების შინაარსის კონსტიტუციის შესაბამის რეგლამენტირებას. როგორც კი დავუშვებთ, რომ ამა თუ იმ სფეროში სახელმწიფო პოლიტიკის გასატარებლად შესაძლებელია საკუთრების უფლებაში ისეთი ჩარევა, რომელიც განსხვავდება აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის საკუთრების უფლებაში ჩარევის ფარგლებისაგან, კანონზომიერად გაიზრდება ცდუნება სახელმწიფოს უფლებამოსილების ბოროტად, არასწორად გამოყენებისა, შესაძლებელი გახდება საკუთრების უფლების შეზღუდვის საჭიროების ფარგლების გაფართოება, რისი შედეგის იქნება საკუთრების უფლებაში გაუმართლებელი ჩარევა, უფლების დარღვევა[33].

G. შედეგი: პოზიციის შეჯამება

სადავო ნორმა სცდება საზოგადოებრივი საჭიროების მიზნებისათვის საკუთრების უფლების შეზღუდვის დასაშვებ ფარგლებს და არღვევს თანაზომიერების პრინციპს შემდეგი დასაბუთებული გარემოებების გამო:

შემზღუდავი ნორმის ლეგიტიმური მიზნობრიობა, გამოსადეგობა და საზოგადოებრივი საჭიროება

სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმით დეკლარირებული საკუთრების უფლების შეზღუდვის ლეგიტიმური მიზანი არის სახელმწიფო ან/და ადგილობრივი (მაგ. ქონების) გადასახადების გადახდის უზრუნველყოფის მექანიზმის გაძლიერება. ნორმა ემსახურება იმ მიზანს, რომ უფრო ეფექტური იყოს გადასახადების გადახდის აღსრულება (კოლექტორობა), რაც ჯამში სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის ინტერესებს ემსახურება.

საჯარო აქტი არის გამოსადეგი, თუ ის შესაძლებელს ხდის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. უდავოა, რომ სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმით დეკლარირებული საკუთრების უფლების შეზღუდვა გამოსადეგია, რადგან იგი ამ გზით (ნაწილობრივ მაგრამ მაინც) აღწევს სასურველ შედეგს და არ წარმოადგენს საზოგადოებისათვის რაიმე აშკარად უცხო და მიუღებელ ელემენტს.

გამოსადეგი საჯარო აქტი არის აუცილებელი, თუ ვერ იქნება გამოყენებული სხვა საშუალება, რომელიც ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისას უფრო ნაკლებ ზიანს მიაყენებდა როგორც ღონისძიების ადრესატს, ისე სხვა პირს. სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმით დეკლარირებული საკუთრების უფლების შეზღუდვის ნაწილში შესაძლებელია ჩაითვალოს როგორც ბოლო საშუალება (ultima ratio). მართალი შეგვიძლია ამ ეტაპზე ვივარაუდოთ ასევე სხვა ჰიპოთეტური (იმაგინერული) საშუალება, რომელიც ალტერნატიულად შეცვლის აღნიშნულს, თუმცა ეს გადაგვიყვანს საგადსახადოს ვალდებულების აღსრულების ინსტრუმენტების ეფექტურობის პოლემიკაში და არსებითად აგვაცდენს სადაო თემატიკას.

შეზღუდვის არაპროპორციულობა - არათანაზომიერება

თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნაა, რომ „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე.

რამდენად წარმოადგენს სადავო ნორმით გათვალისწინებულ შეზღუდვა მიზნის მიღწევის პროპორციულ საშუალებას, სწორედ ეს არის აღნიშნული საკონსტიტუციო სარჩელის არსებითი საკითხი, აღნიშნულს ასევე ასაბუთებს სხვა გარემოებებიც, რომლებიც არსებითად წინააღმდეგობრივია და არასამართლიანი.

ა) ნორმით დეკლარირებული საკუთრების უფლების შეზღუდვა არ არის პროპორციული,

გამოწვეული სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმით, რადგან კანონით დაცული სამართლებრივი სიკეთისათვის (მოსარჩელეს იპოთეკის უფლება) მიყენებული ზიანი არსებითად აღემატება იმ სიკეთეს (სახელმწიფო გადასახადები), რომლის დასაცავადაც ის განხორციელდა.

ორ კონსტიტუციურ სიკეთეს შორის კოლიზიისას მათი შეწონვა ხდება პრაქტიკული კონკორდანცის (ger. praktischen Konkordanz) და პროპორციულობის (თანაზომიერების) პრინციპის გამოყენებით.

სადააო ნორმით დაცული სამართლებრივი სიკეთე კონკრეტულ შემთხვევაში გახლავთ სახელმწიფო ბიუჯეტი - სხვა (კოლექტიური) სუბიექტების კონსტიტუციური უფლებების უზრუნველყოფა - და ამით ფართო საზოგადოებრივი ინტერესი, რომელიც მიმართული სახელმწიფოს და სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობისაკენ. ეს არის ერთ-ერთ ფუძემდებლური და უდავოდ არსებითი და მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური სიკეთე და იგი უდავოდ უნდა იქნას დაცული და შენარჩუნებული, თუმცა რა ყველაფრის ხარჯზე.

მეორე მხივ სასწორზე დევს შეზღუდული სამართლებრივი სიკეთე - მოსარჩელეს ქონება (იპოთეკის უფლება). იგი კონსტიტუციური სიმძიმით (მნიშვნელობით) მართლაც ჩამოუვარდება დიდ სახელმწიფო ინტერესს და რიგ შემთხვევაში სოციალური და სოლიდარული დატვირთვის ფონზე კანონშესაბამის შეზღუდვებსაც კი ექვემდებარება, თუმცა არა ყველა შესაძლოს.

შესაბამისად საჭიროა ამ ადგილზე განვსაზღვროთ მისი (საკუთრების უფლების) შეზღუდვის შედეგად წარმოქმნილი ნეგატივები და ისინი შევადაროთ შეზღუდვის შედეგად წარმოქმნილ პოზიტივს (სახელმწიფო ბიუჯეტი). ოღონდ შედარება არ უნდა მოხდეს მხოლოდ დაინტერესებულ სუბიექტთა სიმრავლით, მათი საჭიროებით, მათი ფინანსური ან სხვა მსგავსი მნიშვნელობით, სახელმწიფო „ინტერესების“ მოტივაციით და სხვა. შედარება უნდა მოხდეს სუბიექტების ე.წ. კონსტიტუციური ბირთვის (არსის) შეწონვით. აქ კი შესაძლოა ერთი სუბიექტის კონსტიტუციურმა ბირთვა აშკარად გადაწონის მილიონობით სუბიექტების ბირთვთა ჯამი (ისე როგორც ეს ხდება ადამიანის ღირსების უფლების შეწონვისას).

სადავო ნორმა ახდენს საკუთრების უფლების აღნიშნული კონსტიტუციური ბირთვის გამოფიტვას, რაც ყოვლად დაუშვებელია რაგინდ საზოგადოებრივი ინტერების ხარჯზე.

სადავო ნორმა არ წარმოადგენს საზოგადოებრივი ინტერესებით საკუთრების შეზღუდვის ყველაზე სწორი და ეფექტიანი გზა თავის არაპროპორციული დამოკიდებულების გამო. იგი მძიმე ტვირთად აწვება სამეურნეო ბრუნვის მხოლოდ ერთ მონაწილეს (იპოთეკარს). ეს კი მიუღებელია, რომ ერთი ასეთი მონაწილის საკუთრების გარანტიაზე უარის თქმა განპირობებული იყოს ბრუნვის მეორე მონაწილის (თუნდაც დიდი საზოგადოებრივი ინტერესის) სასარგებლოდ. ეკონომიკური ეფექტურობის მოტივით შემოღებული ასეთი წესი ცალმხრივ ტვირთად აწვება ერთერთ მხარეს, რაც დაუშვებელია, რადგანაც აღნიშნულით გარდა აშკარა სამართლებრივი პრობლემებისა, წარმოიშვება საბაზრო დეზორგანიზაციის და უსამართლო დისბალანსის საშიშროება.

ის ფაქტი, რომ სადოა ნორმით განპირობებული შეზღუდვის შედეგად ფორმალურად მოსარჩელეს რჩება საკუთრების შინაარსისათვის დამახასიათებელი ელემენტები, არ ნიშნავს იმას, რომ საკუთრებაში ჩარევა გაწონასწორებულია. საკუთრების შინაარსის შეზღუდვის კონკრეტულ შემთხვევაში მოსარჩელეს საკუთრება არ რჩება „საკუთრება“-და და მას სრულად ეკარგება აზრი. მოსარჩელეს ქონებრივი უფლებები შინაარსგამოცლილი ხდება, კარგავს კონსტიტუციურ გარანტიებს და მას არ შეუძლია საკუთრებაში მოაზრებული უფლებამოსილებების სრულყოფილად განხორციელება, მით უფრო საკუთრების ობიექტის ფუნქციით დეტერმინირებული ნების მიხედვით.

ბ) სადავო ნორმით არ არის განპირობებული აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება.

აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება არ არის მყარი და ყველა საზოგადოებაზე უნივერსალურად მორგებული ცნება. ის ცვალებადია დროსა და სივრცეში პოლიტიკური, ეკონომიკური თუ სოციალური მოცემულობების გათვალისწინებით. აქედან გამომდინარე, ის რაც ერთ საზოგადოებაში შეიძლება ჩაითვალოს აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებად, შეიძლება სხვა საზოგადოებაში ასეთად არ იქნეს მიჩნეული. გარდა ამისა, ის, რაც მოცემული მომენტისათვის გაგებულია როგორც აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება, შესაძლოა მომავალში ასეთად აღარ ჩაითვალოს ან პირიქით – დღეისათვის არსებულმა მიზანმა, რომელსაც ვერ მივანიჭებთ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების ხარისხს მომავალში მიიღოს ასეთი დატვირთვა. აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების განსაზღვრისას დიდი მნიშვნელობა აქვს იმას, თუ რა არის საკუთრების უფლების ობიექტი, როგორია მისი ბუნება და სოციალური დატვირთვა. ამ თვალსაზრისით, ის გარემოებები, რომლებიც წარმოადგენენ აუცილებელ საზოგადოებრივ საჭიროებას საკუთრების ერთი ობიექტის მიმართ, ასეთ საჭიროებას შეიძლება არ წარმოადგინონ სხვა ობიექტის მიმართ.

თუმცა სადავო ნორმა მისი შექმნის დღიდან მწვავე კოლიზიაში მოდის იპოთეკარის (რომელიც არ არის საფინანსო ინსტიტუტი) საკუთრების უფლებასთან. არ არის არგუმენტი, რომელიც 2009 წელს აძლევდა კანონმდებელს საზოგადოებრივი საჭიროების უფრო მეტ არგუმენტაციას, ვიდრე დღეს. თუმცა ეს ვერ გახდება არგუმენტი, რომ 8 წლის პრაქტიკაბელური ნორმატიული აქტი, რომელმაც ჯერ „ქვეყანა არ დაანგრია“ პერპეტიურებულად დავტოვოთ.

გ) სადავო ნორმით მოსარჩელეს არ აქვს თავისი საკუთრების დანიშნულებისამებრ გამოყენების შესაძლებლობა,

რაც პირველ რიგში გულისხმობს საკუთრების ობიექტებთან თავად მესაკუთრის პირად ურთიერთობას. ეს კი არის საკუთრების როგორც სანივთო უფლების პოზიტიური შინაარსის გამოვლინების დაკნინება. კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვას მაშინ არ აქვს არანაირი გამართლება, როდესაც ლეგიტიმური მიზანი ისე მიიღწევა, რომ აშკარად ადგილი აქვს შეზღუდვას დაქვემდებარებული სიკეთისა (იპოთეკის უფლება) და მისი მატარებელი სუბიექტის (მოსარჩელეს) ერთმანეთისაგან დაშორიშორებას. აქ უფრო თვალსაჩინოა, რომ ერთი ინტერესის ადგილს სრულად უსამართლოდ და არათანაზომიერად მეორე იკავებს.

დ) სადავო ნორმა თავისი სამართლებრივი შედეგებით დისბლანსურია.

იგი არ წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის თანაზომიერ საშუალებას, რადგან არ ადგენს სამართლიან ბალანსს. აღნიშნული დასაბუთებადია შემდეგი არგუმენტით:

აა) იმ შემთხვევაში, როდესაც სახეზე არ არის საგადასახადო დავალიანება, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა - სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის ინტერესი არ არსებობს.

ბბ) მეორე მხრივ, როდესაც სახეზეა საგადასახადო დავალიანება, მაგრამ არ არსებობს (საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა ქვემდებარე) ქონება, მართალია არსებობს ლეგიტიმური მიზანი და აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება (დავალიანების დაფარვა), თუმცა მოქმედი კანონმდებლობით არ არსებობს ultima ratio საშუალება, რომელიც უზრუნველყოფს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.

გგ) მსგავს შემთხვევაში, როდესაც სახეზეა საგადასახადო დავალიანება და ასევე არსებობს (საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა ქვემდებარე) ქონება, მაგრამ იპოთეკარი არის საფინანსო ინსტიტუტი, კვლავ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი და აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება (დავალიანების დაფარვა), თუმცა მოქმედი კანონმდებლობა კვლავ აღიარებს, რომ არ არსებობს ultima ratio საშუალება, რომელიც უზრუნველყოფს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას. დდ) და ბოლოს, როდესაც სახეზეა საგადასახადო დავალიანება, და ასევე არსებობს (საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა ქვემდებარე) ქონება, მაგრამ იპოთეკარი არ არის საფინანსო ინსტიტუტი, კვლავ უდავოდ არსებობს ლეგიტიმური მიზანი და აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროება (დავალიანების დაფარვა), თუმცა მოქმედი კანონმდებლობა ამჯერად აღიარებს, რომ არსებობს რაღაც ultima ratio საშუალება (იპოთეკარის უფლების შეზღუდვა) და აღნიშნული უზრუნველყოფს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევას.

ამ კაზუისტიკის დისბალანსი იმაში გამოიხატება, რომ არანაირი სამართლებრივი სხვაობა არ არსებობს ბბ), გგ) და დდ) შემთხვევებს შორის, თუმცა შედეგობრივი სხვაობა სახეზეა.

ე) სადავო ნორმით განპირობებული სამართლებრივი შედეგები არაპროგნოზირებადია.

არ არისგანსაზღვრული რაიმე ფაქტორი, რომლის საფუძველზე კეთილსინდისიერი იპოთეკარი (რომელიც არ არის საფინანსო ინსტიტუტი) რაიმე სახის პროგნოზს გაუწევდა მისი მოთხოვნის უზრუნველსაყოფად გამოყენებულ იპოთეკის საგანს ან/და თუნდაც წარმოშობილი საგადასახადო მოთხოვნის ოდენობას. აღნიშნული არ არის მისი კონტროლის ძალაუფლების ქვეშ. შესაბამისად საკითხი ემსგავსება ტიპიური გამართლების (ბედის) ფაქტორებზე დაყრდნობას, რასაც სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის ნაწილში არსებითი უარყოფითი წვლილი შეაქვს. ხოლო თავად საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა უთანაბრდება დაუძლეველ ძალას (ფორს მაჟორს) რომელსაც მხარეები უაპელაციოდ უნდა შეეგუონ. სადავო ნორმის შედეგად ასევე არსებითად ირღვევა ასევე საჯარო რეესტრში რეგისტრირებული ჩანაწერის სისწორისა და უტყუარობის პრეზუმფცია, როდესაც უცაბედად კონკრეტული რიგითობის მქონე იპოთეკარი ჩამორიგითდება.

ვ) სადავო ნორმის საფუძველზე მოსარჩელემ უნდა იხადოს სხვისი ვალები.

განპირობებული სამართლებრივი შედეგი დეკლარირებს, რომ იპოთეკარი (მოსარჩელე) ხდება აქტიური მონაწილე სხვა სუბიექტის საგადასახადო ვალდებულების შესრულების ნაწილში, როგოც სოლიდარული მოვალე. ასეთი შედეგი აშკარად არათანაზომიერია. სუბიექტი რომელიც არ არის არანაირ კაუზალურ კავშირში სხვა სუბიექტის მხრიდან შესასრულებელ ვალდებულებასთან, არანაირი ბრალი არ მიუძღვის ვალდებულების წარმოქმნაში, არ არის თავის მხრიდან თუნდაც რაიმე სახის მოქმედი აქტიური საგადასახადოსა და გადასახადის გადამხდელს შორის, ანუ არის სრულიად ნეიტრალური სუბიექტი აღწერილ სცენაში, უცებ ხდება სოლიდარულად პასუხისმგებელი თავისი ქონების ნაწილით. არანაირი სამართლებრივი საფუძველი არ არსებობს, რომ მოსარჩელემ თავს ნების საწინააღმდეგოდ იხადოს საკუთარი ქონების ხარჯზე სხვისი საგადასახადო ვალდებულება. საკუთრების უფლების შეზღუდვა საზოგადოებრივი ინტერესებისათვის დასაშვები მისი როგორც სოციალურად და სოლიდარულად ვალდებული სუბიექტის მხრიდან. კონკრეტულ შემთხვევაში სადავო ნორმა ადგენს, რომ საგადასახადო ვალდებულება უნდა შესრულდეს მოსარჩელეს ხარჯზე, მაშინ რიცა მას ამის არანაირი ვალდებულება არ გააჩნია. თუ სამართლიანი და თანაზომიერია ასეთი მიდგომა, რომ მოსარჩელემ უნდა „გადაიხადოს“ სხვისი საგადასახადო ვალდებულება, მაშინ აღნიშნული უნდა ვრცელდებოდეს მსგავსი მექანიზმით ასევ სხვა სუბიექტებზეც სხვა შემთხვევაშიც.

ზ) სადავო ნორმა ფაქტობრივად წარმოშობს ირიბი გადასახადის სისტემას.

მისი შინაარსობრივი კონსტალაცია ისე არის მორგებული არასაფინანსო სუბიექტებზე, მათ შორის მოსარჩელეზე, რომ მის ხარჯზე ხდება საგადასახადო ვალდებულების შესრულება. შესაბამისად, მოსარჩელე, რომელიც არ არის ვალდებული იხადოს სხვის გადასახადი, გამოდის თავად როგორც გადასახადის გადამხდელი (საგადასახადო აგენტი), რაც თავის მხრივ ნიშნავს, რომ მასზე ხდება საგადასახადო ვალდებულების ადმინისტრირება არასაგადასახადო (სააღსრულებო) კანონმდებლობით. ეს კი ცალსახად ირიბი გადასახადის შემოღებას ნიშნავს, რომელიც არ არის დეკლარირებული საგადასახადო კანონმდებლობით.

თ) სადავო ნორმა წარმოშობს მოსარჩელეს განსაკუთრებულ მსხვერპლს.

სამართალში განსაკუთრებული მსხვერპლის ინსტიტუტი შემოვიდა ისეთი ქონებრივად დაუბალანსებელი სამართლებრივი აქტებისათვის, როცა სახელმწიფო პირდაპირი წესით ზღუდავს სუბიექტის საკუთრების უფლებას, და ამასთან ეს შეზღუდვა იმდენად ინტენსიურია, იმდენად ასოციალურია და იმდენად არაპროპორციულია, რომ იწვევს შეზღუდვის ადრესატის სახელმწიფო ინტერესებისათვის „მსხვერპლად“ გაიგივებას. აღნიშნული სამართლებრივი ინსტიტუტი ფართოდ არის გავრცელებული გერმანულ სასამართლო პრაქტიკაში, ე.წ. „Sonderopfer“, რომელიც შემუშავდა ექსპროპრიაციასთან გათანაბრებული ინტენსივობის მქონე საკუთრების უფლების შეზღუდვების დასაბალანსებლად, საქართველოს კანონმდებლობა საბედნიეროდ კოდიფიცირებულ ფორმატში იცნობს ასეთი კონკრეტულად შემზღუდავი საჯარო აქტებისათვის ქონებრივი დისბალანსის პროპორციულ აღდგენას, ეს გახლავს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 209-ე მუხლი, რომელიც შეეხება კანონშესაბამის სამართლებრივ აქტების შემთხვევაში კომპენსაციის (ზიანის ანაზღაურება ამ შემთხვევაში არ არის სწორი ტერმინოლოგია) შესაძლებლობას. ამასთან იგი როგოც წესი გამოიყენება ისეთი ინდივიდუალური ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების შედეგების დასაბალანსებლად, რომლებიც როგორც წესი კონკრეტულ შემთხვევებში და ისიც გადაუდებელი აუცილებლობით არიან განპირობებულნი. ის რომ ასეთი სახის ზეინტენსიური ქონებრივი უფლებების შეზღუდვა, რაც განსაკუთრებულ მსხვერპლს წარმოშობს, ნორმატიული აქტით იყოს დეკლარირებული (რასაც სადავო ნორმის შემთხვევაში აქვს ადგილი), და ისიც არა სპეციალური შემთხვევებისათვის, არამედ განზოგადებულს ჩვეულებრივი ყოფადობისათვის, უდავოდ ხდის ამ ნორმატიულ აქტს არაპროპორციული შეზღუდვის მატარებელს, რაც მის კონსტიტუციასთან შეუსაბამობას იწვევს. გერმანიის კანონმდებელი ასეთ დროს იყენებს ე.წ. მაკომპენისრებელ შემზღუდავ ნორმას (ger. ausgleichspflichtige Inhalts- und Schrankenbestimmung). ანუ, იმ შემთხვევაში თუ ნორმატიული აქტით ხდება საკუთრების უფლების შეზღუდვა, რომელიც არსებითად სცდება სოციალურად დასაშვებ ზღვრებს და იწვევს ნეიტრალური ადრესატის განსაკუთრებულ მსხვერპლს, იმისათვის რომ არ მოხდეს ნორმის კონსტიტუციასთან კანონშეუსაბამო კოლიზია, იქვე აბსტრაქტულად ადგენს კომპენსაციის შესაძლებლობას და ფარგლებს (ger. “salvatorische Entschädigungsregelung“)[34]. ასეთი სახის საკანონმდებლო ტექნიკით ხდება სახელმწიფო ინტერესების დაკმაყოფილება სხვა სუბიექტების ქონებრივ შეზღუდვის თუმცა ამავდროულად მათი სამართლიანი კომპენსაციის ხარჯზე, ისე როგორც დეკლარირებს ჩვენი ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 209-ე მუხლი ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტების შემთხვევაში.

მოსარჩელე, როგორც მოყვანილ ეპიზოდში გადასახადების ადმინისტრირების ნაწილში არაბრალეული და ნეიტრალური სუბიექტი, რომლის ქონება მცირდება სახელმწიფოს ინტერესებისათვის, წარმოადგენს განსაკუთრებულ მსხვერპლს ყოველგვარი კომპენსაციის გარეშე, ცალსახად ადასტურებს სადავო ნორმის შედეგობრივ არათანაზომიერებას

ი) განსხვავებული შემზღუდველი ინტენსივობა სხვადასხვა შემთხვევებში.

სადავო ნორმით დეკლარირებული შეზღუდვა არ არის პროპორციული თავისი აბსტრაქციზმის გამო, რადგან იგი ერთი და იგივე შემთხვევაში სხვადასხვა ინტენსივობით მოქმედებს საკუთრების (რეგისტრირებული იპოთეკის) უფლებაზე. ყველაფერი დამოკიდებულია საგადასახადო ორგანოების ნებაზე და სხვა სუბიექტის (გადასახადის გადამხდელის) ქმედებებზე, რაც შედეგობრივად ნონსენსია: ერთი და იგივე იპოთეკარის შემთხვევაში სხვადასხვა ქონებაზე სხვადასხვა ფინალია - ერთზე ხდება შეზღუდვა და სხვა შემთხვევაში არა, ხოლო სხვადასხვა იპოთეკარის შემთხვევაში, ასე მაგ. მიკროსაფინანსო ორგანიზაცია 200 ათასი ლარი ბრუნვით და საწარმო „გიგანტი“ 200 მილ. ლარი ბრუნვით ერთსა და იმავე ქონებაზე კვლავ განსხვავებული შედეგია - ერთის (მიკროსაფინანსოს) ქონებრივი უფლებები ხელშეუხებელია, ხოლო მეორის უგულებელყოფილია.

რადიკალურად განსხვავებული შედეგია, როცა გადასახადის დავალიანების მქონე პირი მის საკუთრებაში არსებულ უძრავ ქონებას (რასაც შემდგომ საგადასახადო გირავნობა/იპოთეკა დაედება) არა იპოთეკით დატვირთავს, არამედ სამოქალაქო სამართლებრივ გარიგებით გაასხვისებს (გაყიდის, გააჩუქებს და სხვა). ასეთ შემთხვევაში საგადასახადო ორგანოები მოკლებულია შესაძლებლობას საგადასახოს მოთხოვნის უზრუნველყოფის ღონისძიება გამოიყენონ აწ უკვე გასხვისებულ ქონებაზე, თუმცა მსგავსი მიდგომის შემთხვევაში, აღნიშნული „თითქოს და“ უნდა გავრცელდეს post factum ასევე გასხვისებულ აქტივზე, რაც თვალსაჩინოდ არაკონსტიტუციურობას ჰბადებს თვით სამართლის არასპეციალისტებიც.

კ) სადავო ნორმის მსგავსი გამოყენებადი სამართლებრივი პრაქტიკა ანალოგიის ფორმითაც კი არ არსებობს.

მასთან მიახლოებით მიმსგავსებული ინსტიტუტია აღნაგობა სამოქალაქო კოდექსის 237-ე მუხლის შესაბამისად, თუმცა რეგისტრირებული იპოთეკის შემთხვევაში სამოქალაქო კოდექსის 294-ე მუხლის მე-5 ნაწილის თანახმად საჭირო ხდება იპოთეკარის თანხმობა. საგადსახადო გირავნობა/იპოთეკა კი ყოველგვარი იპოთეკარის თანხმობის გარეშე იკავებს მის წინ რიგს.

ლ) სადავო ნორმით სახელმწიფო ცალმხრივად პრივილეგირებული სუბიექტია ქონებრივ უფლებებში.

სახელმწიფოს „ურიგოდ“ ერგება უფრო მეტი ქონებრივი უფლება ვიდრე მოსარჩელეს და მის მსგავსად სხვა არასაფინანსო ინტიტუტებისაგან განსხვავებულ სუბიექტებს. ეს კი როგორც მინიმუმ საბჭოთა სოციალისტური დიქტატურის ელემენტების შემცველი შედეგია, როცა საკუთრება წარმოადგენდა სახელმწიფოს პრიორიტეტულ, პრივილეგირებულ და ექსკლუზიურად მის ელემენტს. ასეთი რამ რა თქმა უნდა არცერთი ფორმით არ გამოიხატება არც საქართველოს კონსტიტუციაში და არც სხვა ნორმატიულ აქტებში. საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილია ყველასთვის ერთიანი და თანასწორი საკუთრების უფლება. ძველი საბჭოთა რეჟიმისგან განსხვავებით ამჟამინდელ ქართულ საკანონმდებლო სივრცეში აღარ არსებობს საკუთრების ფორმები და სახელმწიფოს სახით, პრივილეგირებული მესაკუთრის ინსტიტუტი. ამ დრის კი კონსტიტუციით ყველასათვის თანაბრად აღიარებულია და უზრუნველყოფილია იმისგან დამოუკიდებლად, თუ რა სახით ვლინდება საკუთრების უფლება. კონსტიტუციით აღიარებული და უზრუნველყოფილი საკუთრება გულისხმობს ყველასათვის ერთიანი და თანასწორი საკუთრების უფლების დამკვიდრებას. საქართველო პოსტსაბჭოური ქვეყნებიდან ერთ-ერთი პირველი სახელმწიფოა, რომელმაც უარი თქვა საკუთრების ფორმებზე და, შესაბამისად, პრივილეგიური მესაკუთრის ინსტიტუტზე. ასეთ მესაკუთრეს საბჭოთა სინამდვილეში წარმოადგენდა სახელმწიფო. საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლში ჩადებული საკუთრების იდეა სახელმწიფოს, როგორც მესაკუთრეს, უფლებრივად ათანაბრებს სხვა მესაკუთრეებთან. ამის შესაბამისად ჩამოყალიბდა ქართული სამოქალაქო კანონმდებლობა.

შედეგი

ყოველივე ზემოაღნიშნულის საფუძველზე სადავო ნორმა, სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ საქართველოს კანონის 75-ე მუხლის მე-4 ნაწილის მეორე წინადადების საგამონაკლისო დათქმა, კანონსაწინააღმდეგო კოლიზიაში მოდის საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველ ნაწილთან და შესაბამისად უნდა ჩაითვალოს ძალადაკარგულად საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწვეტილების გამოტანის დღიდან.

[1] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 4 მარტის N1/2/552 გადაწყვეტილება საქმეზე: „სს „ლიბერთი ბანკი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-16

[2] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32

[3] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 1997 წლის 21 ივლისის N 1/51 გადაწყვეტილება

[4] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5

[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის N3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33

[6] №3/1/512, 2012 წლის 26 ივნისი

[7] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 28 ივლისის №1/14/184,228 გადაწყვეტილება საქმეზე: „„სააქციო საზოგადოებები – „საქგაზი“ და „ანაჯგუფი“ (ყოფილი „თბილგაზოაპარატი“) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2

[8] იხ. დაწვრილებით გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწვეტულებები: BVerfGE 112, 93 (103); 115, 97 (111); BVerfG NJW 89, 1271, ასევე იხ. BverfG NJW 2006, 1191, 1192; BVerfGE 95, 267, 300; BVerfGE 83, 201, 209

[9] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება N2/1-370, 382,390,402,405

[10] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 21 ივლისის №2/2/656 გადაწყვეტილება

[11] საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება # 1/2/384ა

[12] N2/1-370,382,390,402,405 ქ. თბილისი, 2007 წლის 18 მაისი

[13] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის №2/1-370, 382,390,402,405 გადაწყვეტილება საქმეზე „ საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II - 11

[14] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-71).

[15] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება 2/1-370,382,390,402, 405 ქ.თბილისი, 2007 წლის 18 მაისი).

[16] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის N1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-5

[17] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება №1/51

[18] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/2-370, 382, 390, 402, 405 გადაწყვეტილება.

[19] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/2-370, 382, 390, 402, 405 გადაწყვეტილება.

[20] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება №2/1-370,382,390,402,405 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“,II-15

[21] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370, 382, 390, 402, 405 გადაწყვეტილება)

[22] საქართველოს უზენაესი სასამართლოს 19 მარტი, 2013 წელის გადაწვეტილება №ბს-658-644(კ-12)

[23] (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).

[24] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-57

[25] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოდ 2012 წლის 26 ივნისის #3/1/512 გადაწყვეტილება „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ,“, II-60

[26] საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება # 1/2/384ა

[27] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის N2/1-370,382,390,402,405 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-15

[28] №2/2/656, 2017 წლის 21 ივლისი

[29] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-60

[30] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2006 წლის 15 დეკემბრის გადაწყვეტილება N1/3/393,397).

[31] (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2005 წლის 28 ივლისის გადაწყვეტილება # 1/4/184, 228 საქმეზე „სააქციო საზოგადოებები - „საქგაზი“ და „ანაჯგუფი“ (ყოფილი „თბილგაზოაპარატი“) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, 2

[32] საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველი კოლეგიის 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება # 1/2/384ა

[33] საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის გადაწყვეტილება N1/2/384,

[34] BVerfG, 02.03.1999 - 1 BvL 7/91, 06.09.2005 - 1 BvR 1161/03; BVerfGE 94, 5; BGHZ 126, 381

6. კონსტიტუციური სარჩელით/წარდგინებით დაყენებული შუამდგომლობები

შუამდგომლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე: არა

შუამდგომლობა პერსონალური მონაცემების დაფარვაზე: არა

შუამდგომლობა მოწმის/ექსპერტის/სპეციალისტის მოწვევაზე: არა

შუამდგომლობა/მოთხოვნა საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის თაობაზე: არა

კანონმდებლობით გათვალისწინებული სხვა სახის შუამდგომლობა: არა