საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეების - თეიმურაზ ტუღუშის, ირინე იმერლიშვილის, გიორგი კვერენჩხილაძის და თამაზ ცაბუტაშვილის განსხვავებული აზრი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით

1. გამოვხატავთ პატივისცემას ჩვენი კოლეგებისადმი, თუმცა არ ვიზიარებთ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის N3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებაში გამოხატულ მათ პოზიციას და გამოვთქვამთ ჩვენს მოსაზრებას გადასაწყვეტ საკითხთან დაკავშირებით. საქმეზე მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით დაცულ საჯარო თანამდებობის დაკავებისა და საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებებს.

2. უპირველს ყოვლისა, აღვნიშნავთ, რომ ჩვენმა კოლეგებმა არასწორად განმარტეს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული გარანტიები პირის მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობის დაკავებასთან მიმართებით. გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლოს მოქმედი პრაქტიკის საწინააღმდეგოდ უგულებელყოფილია სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვის ფარგლები, საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული სახელმწიფო თანამდებობის პირების ანგარიშვალდებულების პრინციპები და კონსტიტუციაში განხორციელებული იმ ცვლილების მიზნები, რომლის ფარგლებშიც მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში საქართველოს პრეზიდენტის მონაწილეობა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოთი ჩანაცვლდა. ხსენებული ფაქტორების გაუთვალისწინებლობით ჩვენი კოლეგები მივიდნენ დასკვნამდე, რომ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება დასაბუთებას არ საჭიროებს, რის მცდარობასაც ნათლად წარმოვაჩენთ ჩვენი მოსაზრებით.

3. ამავე დროს, ჩვენმა კოლეგებმა ასევე არასწორად შეაფასეს საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნები მოსამართლეთა შერჩევის პროცესთან მიმართებით. არ იქნა გათვალისწინებული პროცესისადმი საზოგადოების ნდობის მნიშვნელობა, უგულებელყოფილია სამოქალაქო საზოგადოებისა თუ საერთაშორის ორგანიზაციების შეფასებები, რომლებიც ნათლად წარმოაჩენს, რომ სადავო ნორმით დადგენილი პროცედურის ხარვეზები არა მხოლოდ თეორიულად არსებობს, არამედ ასევე მძიმედ გამოვლინდა პრაქტიკაში, რამაც პროცესისადმი ფართო უნდობლობა განაპირობა.

4. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ჩვენი მოსაზრების მკაფიოდ წარმოსაჩენად, უპირველს ყოვლისა, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოქმედი პრაქტიკის შესაბამისად, სისტემურად განვმარტავთ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სფეროს ფარგლებს და მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევის პროცესში გადაწყვეტილების მიღების კონსტიტუციურ პრინციპებს. ასევე, წარმოვაჩენთ არსებული შერჩევის მოდელის კონსტიტუციის 25-ე მუხლთან წინააღმდეგობას. მოსაზრების მეორე ნაწილი კი დაეთმობა მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში სამართლიანი სასამართლოს უფლებით დადგენილი მოთხოვნების იდენტიფიცირებას და ამ მოთხოვნებთან მიმართებით სადავო ნორმებით დადგენილი წესის შესაბამისობის საკითხს.

1. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით

საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული სფერო

5. საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით დაცულია საქართველოს მოქალაქის მიერ საჯარო თანამდებობის დაკავებისა და მის ფარგლებში საქმიანობის განხორციელების უფლება. „საჯარო სამსახურში საქმიანობის უფლება, თავისი არსით შრომითი ურთიერთობების სპეციფიკური გამოხატულებაა, რომელიც უზრუნველყოფს საქართველოს მოქალაქის შესაძლებლობას, უშუალოდ, სხვადასხვა ფორმითა თუ გამოვლინებით, მიიღოს მონაწილეობა სახელმწიფო მმართველობის პროცესში” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 30 სექტემბრის №1/4/614,616 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - გიგა ბარათაშვილი და კარინე შახპარონიანი საქართველოს თავდაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“, II-2).

6. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების დაცვით საქართველოს კონსტიტუცია ესწრაფვის, ერთი მხრივ, უზრუნველყოს მოქალაქეთა თანაბარი დაშვება სახელმწიფო სამსახურში გონივრული და კონსტიტუციური მოთხოვნების შესაბამისად, ხოლო, მეორე მხრივ, დაიცვას სახელმწიფო მოსამსახურე მის საქმიანობაში გაუმართლებელი ჩარევისგან, რათა მან შეძლოს კონსტიტუციითა და კანონით მასზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვნად შესრულება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-7). აქედან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით განმტკიცებულია საჯარო თანამდებობის პირის ინტერესების დაცვის გარანტიები, ერთი მხრივ, შრომითი უფლებების დაცვის, ხოლო, მეორე მხრივ, საჯარო ფუნქციების სათანადოდ წარმართვის უზრუნველყოფის მიზნით.

7. კონსტიტუციის დასახელებული დებულების ერთ-ერთი ცენტრალური ასპექტია საჯარო თანამდებობაზე მოქალაქეთა წვდომის უფლება - მათი რეალური შესაძლებლობა, რომ თანაბარ და სამართლიან პირობებში დაიკავონ ესა თუ ის თანამდებობა. „კონსტიტუციური დემოკრატიისთვის და, ზოგადად, ადამიანის უფლებების დაცვაზე ორიენტირებული სახელმწიფოსთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, არსებობდეს მოქალაქეთა თანაბარი და რეალური წვდომა სახელმწიფო თანამდებობების დაკავებაზე, იმისათვის რომ სახალხო სუვერენიტეტის იდეას პრაქტიკული განხორციელების შესაძლებლობა მიეცეს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-10).

8. ამასთანავე, საჯარო თანამდებობები თავისი არსით, ბუნებითა და ფუნქციებით შეიძლება განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან და სხვადასხვა იყოს ამ თანამდებობების დაკავების, ფუნქციების განხორციელების კონსტიტუციური სტანდარტები. „სახელმწიფო თანამდებობების თავისებურებების გათვალისწინებით უფლების დაცვის სხვადასხვა მასშტაბების და სტანდარტების გამო, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს, ერთი მხრივ, თანამდებობები, რომელთა დაკავება სრულად პოლიტიკური პროცესის ნაწილს წარმოადგენს (მაგალითად, მთავრობის წევრების შერჩევა) და, მეორე მხრივ, თანამდებობები, რომლებზეც შერჩევა მხოლოდ პროფესიულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით ხდება და მათი არჩევისას უფლებამოსილი ორგანო არ ხელმძღვანელობს კონკრეტული პირის შერჩევის პოლიტიკური მიზანშეწონილობით.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17). იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმე ეხება პროფესიული კრიტერიუმებით თანამდებობის დაკავებას, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი თავის თავში შესაძლოა მოიაზრებდეს თანამდებობის საუკეთესო კანდიდატის მიერ დაკავების უფლებასაც. ამგვარი ლოგიკის საყრდენი, ერთი მხრივ, არის პირის ინდივიდუალური უფლება - საკუთარი უნარების, ცოდნისა და გამოცდილების საფუძველზე სამართლიანად დაიკავოს თანამდებობა, თუ იგი სხვა კანდიდატებზე მეტად აკმაყოფილებს შერჩევის კრიტერიუმებს. ხოლო, მეორე მხრივ, რამდენადაც სახელმწიფო თანამდებობის დაკავება, თავისთავად, გულისხმობს საჯარო ფუნქციის განხორციელებას, კარგი მმართველობის პრინციპიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის მკაფიო მოთხოვნაა, რომ თანამდებობაზე აირჩეს/დაინიშნოს არსებულთა შორის ყველაზე კომპეტენტური კანდიდატი და სწორედ მან განახორციელოს მმართველობითი უფლებამოსილება.

9. ასევე, უნდა აღინიშნოს, რომ არ არსებობს უნივერსალურად აღიარებული პრინციპი, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე პირის განწესების წესთან მიმართებით. ზოგიერთ სახელმწიფოში მოსამართლეთა დანიშვნა სრულად პოლიტიკური პროცესის ფარგლებში ხდება, ზოგან კი ისინი აპოლიტიკური ორგანოს მიერ შეირჩევიან პროფესიული ნიშნით შეფასების შედეგად. ასევე გვხვდება მოდელები, რომლის ფარგლებშიც მოსამართლეთა შერჩევაში მონაწილეობს როგორც აპოლიტიკური, ასევე პოლიტიკური ორგანოები. ამდენად, მოსამართლეთა დანიშვნის სხვადასხვა დემოკრატიული მოდელი შეიძლება არსებობდეს. საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცული გარანტიების იდენტიფიცირებისას უმთავრესია იმის განსაზღვრა, თუ შერჩევის რომელ მოდელს ამკვიდრებს საქართველოს კონსტიტუცია. იგი უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა დანიშვნას უქვემდებარებს სრულად პოლიტიკურ მიზანშეწონილობაზე დაფუძნებულ გადაწყვეტილებებს, თუ ასევე ითვალისწინებს კონსტიტუციით განსაზღვრული კრიტერიუმების საფუძველზე პირთა თანამდებობაზე შესაბამისობის სამართლებრივ შეფასებას. ამდენად, დავის სწორად გადასაწყვეტად მნიშვნელოვანია, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი განიმარტოს სისტემურად, საქართველოს კონსტიტუციით უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის განწესების წესის დამდგენი ნორმების კონტექსტში, რათა შესაძლებელი გახდეს ძირითადი უფლებების დამდგენი და ინსტიტუციური კონსტიტუციური დებულებების საერთო სულისკვეთების აღქმა (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 16 ნოემბრის №2/5/658 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17).

უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების განწესების წესი/გადაწყვეტილების დასაბუთებულობა

10. საქართველოს კონსტიტუციის 61-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებით, ირჩევს საქართველოს პარლამენტი. ამდენად, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის შერჩევაში მონაწილეობს უმაღლესი ლეგიტიმაციის მქონე პოლიტიკური ორგანო, საქართველოს პარლამენტი და საერთო სასამართლოების სისტემის ორგანო − საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. შესაბამისად, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა განწესებისას საქართველოს კონსტიტუციამ შექმნა დაბალანსებული მოდელი, რომელიც მოიაზრებს პირის როგორც აპოლიტიკური, სასამართლო სისტემის ორგანოს, ასევე პოლიტიკური ორგანოს მიერ შეფასებასა და მხარდაჭერას.

11. ამავე დროს, კონსტიტუცია თავადვე განსაზღვრავს მოსამართლის საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს (განათლება, ასაკი, სამუშაო გამოცდილება) და შერჩევის კრიტერიუმებს, კეთილსინდისიერებასა და კვალიფიციურობას. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუცია საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოსა და საქართველოს პარლამენტს ავალდებულებს, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევისას იხელმძღვანელონ ხსენებული კრიტერიუმებით.

12. მოსამართლეთა კეთილსინდისიერებისა და კვალიფიციურობის კრიტერიუმზე დაყრდნობით შერჩევის ვალდებულება ასევე გაზიარებულია ჩვენი კოლეგების მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის N3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებით. თუმცა ამავე გადაწყვეტილებით, ჩვენმა კოლეგებმა მიიჩნიეს, რომ კონსტიტუციით განსაზღვრული სავალდებულო კრიტერიუმების არსებობის მიუხედავად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება დასაბუთებას არ საჭიროებს. ხსენებულ დასკვნამდე ჩვენი კოლეგები მივიდნენ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს - როგორც სასამართლოს სისტემის ორგანოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების კონსტიტუციური პრინციპების არასწორად შეფასების შედეგად. მათი მსჯელობა უმთავრესად დაეფუძნა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს განსაკუთრებულ კონსტიტუციურ სტატუსსა და მისი წევრების დამოუკიდებლობის გარანტიებს, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს 4 წევრის აზრით, საკმარისი საფუძველია დასკვნისთვის, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება, დასაბუთების გარეშეც სწორი იქნება. შესაბამისად, ჩვენმა კოლეგებმა მიიჩნიეს, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყევტილება დასაბუთებას და შემდგომ სასამართლოს მიერ მისი კანონიერების შემოწმებას, უბრალოდ, არ საჭიროებს.

13. არ არსებობს პირდაპირი კორელაცია კონსტიტუციური ორგანოს ან მისი წევრების დამოუკიდებლობის მაღალ გარანტიებსა და მისი გადაწყვეტილების მიღების წესს, გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნას შორის. მაგალითად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო და მისი წევრები იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებზე უფრო მაღალი დამოუკიდებლობის გარანტიებით სარგებლობენ. თუმცა, ბუნებრივია, ეს სასამართლოს დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებების მიღების ლეგიტიმაციას არ აძლევს. რაც უფრო დიდია ამა თუ იმ ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების გავლენა ადამიანის უფლებებსა და ქვეყნის სამართლებრივ სისტემაზე, მით უფრო იზრდება მისი გადაწყვეტილების დასაბუთების მნიშვნელობა.

14. გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნა უკავშირდება თავად მისაღები გადაწყვეტილების ბუნებას და გადაწყვეტილების მიმღები პირების ანგარიშვალდებულებას. ხალხის მიერ მინიჭებული უფლებამოსილების განხორციელებისას ხელისუფლების ხალხისადმი ანგარიშვალდებულება დემოკრატიული სახელმწიფოს განუყოფელი ნაწილია. მართვის განხორციელება სათანადო ანგარიშვალდებულების გარეშე ხელისუფლების მითვისებას უთანაბრდება, რასაც კონსტიტუცია არაორაზროვნად კრძალავს.

15. საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 მუხლი განამტკიცებს დემოკრატიის პრინციპს და მიუთითებს, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი, რომელიც ძალაუფლებას ახორციელებს თავისი წარმომადგენლების ან უშუალო დემოკრატიის ფორმების მეშვეობით. ამავე დროს, კონსტიტუციის მე-4 მუხლი მიუთითებს სამართლებრივ სახელმწიფოში მართვის უმთავრეს პრინციპზე, „სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება კონსტიტუციითა და კანონით დადგენილ ფარგლებში“. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-3 და მე-4 მუხლებით განმტკიცებული დემოკრატიის და სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპები მოითხოვს ხელისუფლების განხორციელებას მხოლოდ ხალხის მიერ მინიჭებული ძალაუფლების საფუძველზე და მის ფარგლებში.

16. ამავე დროს, საქართველოს კონსტიტუცია ახდენს ხელისუფლების დანაწილებას სხვადასხვა ორგანოებს შორის. ხელისუფლებას, ერთი მხრივ, ახორციელებენ პოლიტიკური პროცესის ფარგლებში ფორმირებული ორგანოები, მაგალითად, ხალხის მიერ პირდაპირ არჩეული პარლამენტი ან/და პარლამეტის მიერ პოლიტიკური პროცესის ფარგლებში ფორმირებული მთავრობა. პოლიტიკური ორგანოს თანამდებობის პირები სარგებლობენ ხალხის მიერ მინიჭებული დროებითი ლეგიტიმაციით. მათი საქმიანობის შეფასებასაც უმთავრესად ხალხი ახდენს პერიოდული არჩევნების შედეგად. „პოლიტიკური თანამდებობის პირებისთვის პოლიტიკური მიზანშეწონილობის ფარგლებში განხორციელებული კონკრეტული ქმედებების, ამა თუ იმ პოლიტიკის გატარებისთვის შეუძლებელია არსებობდეს სამართლებრივი პასუხისმგებლობა, რომელიც მათ მიერ მიღებული გადაწყვეტილების მიზანშეწონილობას შეამოწმებდა. ამგვარი მიზანშეწონილობის საკითხი შესაძლოა მხოლოდ პოლიტიკური პასუხისმგებლობის საგანს წარმოადგენდეს. ამასთან, პოლიტიკური სუბიექტის პასუხისმგებლობა პირდაპირ თუ ირიბად უკავშირდება ხალხის წინაშე მის პასუხისმგებლობას და არა ამ თანამდებობის პირის თუ რომელიმე სხვა ორგანოს წინაშე პასუხისმგებლობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 17 ოქტომბრის №3/5/626 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ოლეგ ლაცაბიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-22).

17. სწორედ საქართველოს პარლამენტის, როგოც უმაღლესი პოლიტიკური ორგანოს, ბუნების გამო ანიჭებს მას კონსტიტუცია უფლებამოსილებას, კონსტიტუციითვე დასაშვებ ფარგლებში, მიზანშეწონილობაზე დაყრდნობით მიიღოს მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილებები. საქართველოს კონსტიტუციის 36-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს პარლამენტი არის ქვეყნის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანო, რომელიც ახორციელებს საკანონმდებლო ხელისუფლებას, განსაზღვრავს ქვეყნის საშინაო და საგარეო პოლიტიკის ძირითად მიმართულებებს“. შესაბამისად, განსხვავებულია ამ ორგანოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესიც, იგი უკავშირდება აქტიურ პოლიტიკურ დებატებს, გადაწყვეტილების მიღების პროცესში მისი სისწორის აქტიურ განხილვას და არა უშუალოდ მიღებული გადაწყვეტილების სამართლებრივ დასაბუთებას. საქართველოს კონსტიტუცია კრძალავს კანონმდებლის მიერ ადამიანის უფლებების არაპროპორციულ შეზღუდვას, ასევე უდგენს უფლების დაცვისათვის სათანადო მექანიზმების შექმნის ვალდებულებას. თუმცა გარკვეული საკითხების კონსტიტუციის შესაბამისად მოწესრიგების ვალდებულებებს მიღმა საქართველოს პარლამენტის საქმიანობის მნიშვნელოვანი ნაწილი დაკავშირებულია პოლიტიკურ პროცესებთან. იგი პოლიტიკის განსაზღვრისას გადაწყვეტილებას იღებს ფართო მიხედულების ფარგლებში, თვითონ განსაზღვრავს, როგორ უნდა მოწესრიგდეს ესა თუ ის საკითხი და არ სჭირდება სამართლებრივი დასაბუთება, თუ რატომ გადაწყვიტა ამგვარად.

18. ბუნებრივია, ქვეყნის წარმატებული მართვა საჭიროებს არა მხოლოდ იმ მინიმალური სამართლებრივი რეგულირების შექმნას, რომელსაც კონსტიტუციური უფლებები ან/და სხვა კონსტიტუციური დებულებები მოითხოვს, არამედ ასევე აუცილებელია, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში პოლიტიკურმა ორგანოებმა განსაზღვრონ განვითარების საჭიროებები და მიიღონ შესაბამისი ზომები. სწორედ ამიტომ, საქართველოს პარლამენტი აღჭურვილია უფლებამოსილებით, განსაზღვროს პოლიტიკა სხვადასხვა მიმართულებით, რომლის სისწორესაც ამომრჩეველი შეაფასებს ყოველ მომდევნო არჩევნებზე. ასევე უდავოა, რომ მიზანშეწონილობაზე დაფუძნებული მნიშვნელოვანი სახელმწიფო გადაწყვეტილებების მიღების ლეგიტიმაციას საქართველოს კონსტიტუცია პარლამენტის წევრებს მათი უფლებამოსილების დროებითობის პირობით, იმ დაშვებით ანიჭებს, რომ პერიოდული არჩევნების მეშვეობით შეაფასებს ხალხი პოლიტიკის სისწორეს. მსგავსი უფლებამოსილების რომელიმე ისეთი სახელმწიფო ორგანოსათვის მინიჭება, რომლის სახელით გადაწყვეტილების მიმღებ თანამდებობის პირებს მუდმივი სტატუსი აქვთ ან/და მათ დანიშვნაზე ხალხის გავლენა მინიმალურია, განუზომლად გაზრდიდა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების რისკებს და მნიშვნელოვნად დააზიანებდა სახალხო სუვერენიტეტის იდეას.

19. საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრული სასამართლო ხელისუფლების მანდატი მნიშვნელოვნად განსხვავდება პოლიტიკური ხელისუფლებისაგან. სასამართლოები გადაწყვეტილებას იღებენ მხოლოდ სამართლის საფუძველზე. მოსამართლეს არ აქვს უფლებამოსილება, საკუთარი სურვილების, ფასეულობების შესაბამისად განსაზღვროს დავის სამართლებრივი შედეგები და გადაწყვეტილების მიღებისას დაეფუძნოს საკუთარ შეხედულებებს, იხელმძღვანელოს მიზანშეწონილობის კრიტერიუმით (mutatis mutandis, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს პარლამენტთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) და საქართველოს მოქალაქეები ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-111)

20. საქართველოს პარლამენტისაგან განსხვავებით, სასამართლო ხელისუფლებას ახასიათებს თანამდებობის პირების განწესების შედარებით მუდმივი ხასიათი. მაგალითად, საერთო სასამართლოს მოსამართლეები ინიშნებიან უვადოდ. ხსენებულ თანამდებობის პირებზე ხალხის უშუალო კონტროლი მინიმალურია, ხალხს არ გააჩნია პირდაპირი კონსტიტუციური ბერკეტები, არასასურველი გადაწყვეტილებების მიღების მოტივით გავლენა მოახდინოს მათ თანამდებობაზე ყოფნა/არყოფნაზე. შესაბამისად, სასამართლო ორგანოების მიერ გადაწყვეტილების მიზანშეწონილობის საფუძველზე მიღების შემთხვევაში ფაქტობრივად მივიღებთ უკონტროლო მმართველობას და რეჟიმს, რომლის ფარგლებშიც ხალხი არჩევანს კარგავს ქვეყნის განვითარების, მისი მომავლის განსაზღვრაზე.

21. ამდენად, იმისათვის, რომ ეჭვქვეშ არ დადგეს ხალხის მმართველობა, უმნიშვნელოვანესია მიზანშეწონილობაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილებები არ მიიღონ იმ სახელმწიფო ორგანოებმა, რომელთა ფორმირებაზე ხალხს დროის გონივრულ პერიოდში პირდაპირი, ეფექტური გავლენა არ აქვს. ამიტომ მნიშვნელოვანია, არსებობდეს აპოლიტიკური ორგანოების მიერ საკითხის სამართლის საფუძველზე გადაწყვეტის უზრუნველყოფის ეფექტური მექანიზმები. სწორედ საკითხის გადაწყვეტისას გაკეთებული სათანადო დასაბუთება გვევლინება გადაწყვეტილების სამართლის საფუძველზე მიღების უმთავრეს დასტურად. გადაწყვეტილების დასაბუთების გარეშე მიღების უფლებამოსილება ფაქტობრივად მის მიზანშეწონილობაზე, სურვილზე დაყრდნობით მიღებას უთანაბრდება. მსგავს შესაძლებლობას კი, როგორც უკვე აღინიშნა, კონსტიტუცია მხოლოდ პოლიტიკურ ხელისუფლებას ხალხის მიერ უშუალო კონტროლის განხორციელების პირობით ანიჭებს.

22. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო წარმოადგენს სასამართლო სისტემის ორგანოს, რომლის უმრავლესობა, 15-დან მინიმუმ 9 წევრი (უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის ჩათვლით) დაკომპლექტებულია მოსამართლეებისგან. ხსენებული ორგანო ანგარიშვალდებულია მოსამართლეთა კონფერენციის წინაშე, რომლის წევრთა უმრავლესობა თანამდებობაზე უვადოდ განწესებული პირია. ამდენად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს საქმიანობაზე ხალხის კონტროლის კონსტიტუციური მექანიზმები უაღრესად შეზღუდულია. შესაბამისად, დემოკრატიის პრინციპი მოითხოვს, რომ ხსენებულმა ორგანომ მნიშვნელოვანი სახელმწიფოებრივი გადაწყვეტილებები მიიღოს სამართლის საფუძველზე და არა მიზანშეწონილობაზე დაყრდნობით.

23. აგრეთვე აღსანიშნავია, რომ ისტორიულად, საქართველოს კონსტიტუცია საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების დანიშვნას პოლიტიკურ ორგანოებს მიანდობდა. ისინი აღნიშნულ თანამდებობაზე აირჩეოდნენ საქართველოს პარლამენტის მიერ საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით. ხსენებული მიდგომა შეიცვალა „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის პირველი მუხლის საფუძველზე. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციაში განხორციელებული ცვლილებების შედეგად, საქართველოს პარლამენტისათვის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების წარდგენის უფლებამოსილებამ საქართველოს პრეზიდენტისაგან საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს კომპეტენციაში გადაინაცვლა. აღნიშნული კონსტიტუციური კანონის განმარტებითი ბარათის თანახმად, მითითებული ცვლილებები ეფუძნება ვენეციის კომისიის 2010 წლის შესაბამის რეკომენდაციას.

24. ამ თვალსაზრისით, საყურადღებოა, რომ თავად „სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის შესახებ“ ვენეციის კომისიის 2010 წლის 16 მარტის CDL-AD(2010)004 მოხსენების III ნაწილის მე-2 და მე-3 თავები არაორაზროვნად განამტკიცებს პრინციპს, რომლის მიხედვითაც, მოსამართლეთა დანიშვნასა და პროფესიულ საქმიანობასთან დაკავშირებული ნებისმიერი გადაწყვეტილება უნდა ეფუძნებოდეს მოსამართლეობის კანდიდატების დამსახურებას, პროფესიული კვალიფიკაციისა თუ პიროვნული მახასიათებლების შეფასებას. აღნიშნული მიზნის უზრუნველყოფისათვის კი, ვენეციის კომისიის რეკომენდაციით, აუცილებელია, არსებობდეს სასამართლო სისტემის ფორმირების გამჭვირვალე პროცედურები და თანმიმდევრული პრაქტიკა. ვენეციის კომისიის პოზიციით, მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს მოსამართლეთა შერჩევის ერთიანი მოდელი, რომელიც ყველა სახელმწიფოში მსგავსი იქნება, აუცილებელია, შემუშავებულ იქნეს სასამართლო ხელისუფლების ფორმირების იმგვარი მექანიზმი, რომელიც, მოსამართლეთა დანიშვნის პროცესში, გამორიცხავს პოლიტიკური შეხედულებების დომინირებას კანდიდატთა დამსახურებაზე.

25. კერძოდ, ვენეციის კომისიის დასახელებული მოხსენების მიხედვით, ახალ დემოკრატიებში, რომლებშიც ძალაუფლების სამართლებრივი კულტურითა და ტრადიციებით ბოჭვის ნაკლები გამოცდილება არსებობს, აუცილებელია, შემუშავებულ იქნეს გამოხატული კონსტიტუციური გარანტიები ხელისუფლების აღმასრულებელი შტოს მიერ მოსამართლეთა დანიშვნის პროცესში პოლიტიკური ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების თავიდან ასაცილებლად. ვენეციის კომისიის განმარტებით, სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის უზრუნველყოფის სათანადო მექანიზმს ხელისუფლების პოლიტიკური შტოებისაგან დამოუკიდებელი მართლმსაჯულების საბჭოების ან ეკვივალენტური ორგანოების არსებობა წარმოადგენს, რომელთაც უნდა გააჩნდეთ გადამწყვეტი გავლენა მოსამართლეების დანიშვნასა და კარიერასთან დაკავშირებულ საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში. ამავდროულად, სასამართლო სისტემის დამოუკიდებლობის ლეგიტიმური მიზნის მიღწევისათვის საჭიროა, რომ ამგვარი მართლმსაჯულების საბჭოებს თავად ჰქონდეთ დამოუკიდებლობის კონსტიტუციური გარანტიები, მათი დაფუძნების, უფლებამოსილებებისა და ავტონომიის საკითხებთან დაკავშირებით.

26. ზემოაღნიშნული მოხსენების ანალიზი ცხადყოფს, რომ ვენეციის კომისიის რეკომენდაციას, საერთო სასამართლოების მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში, არა მხოლოდ მართლმსაჯულების დამოუკიდებელი საბჭოების ან ეკვივალენტური ორგანოების ჩართვა წარმოადგენდა, არამედ მიზნად ისახავდა აღნიშნული პროცესის დეპოლიტიზაციას, კანდიდატის დამსახურების, კომპეტენტურობისა და პიროვნული მახასიათებლების გათვალისწინებით შერჩევას, პოლიტიკურ თუ სხვაგვარ მიზანშეწონილობაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილების გამორიცხვას და სასამართლო სისტემის ფორმირების გამჭვირვალე პროცედურების შემუშავებას, რომლის ფარგლებშიც სათანადოდ იქნებოდა უზრუნველყოფილი სასამართლო ხელისუფლების დამოუკიდებლობა.

27. ამდენად, კონსტიტუციის მიღებისას კანონმდებლის ნება, აშკარად, მიმართული იყო უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების დანიშვნასთან დაკავშირებით პოლიტიკური ორგანოებისათვის დამახასიათებელი, მიზანშეწონილობაზე დაფუძნებული გადაწყვეტილების შემცირების და დასაბუთებაზე დაფუძნებული გამჭვირვალე სისტემის შექმნისკენ. ამ ფონზე ჩვენი კოლეგების მიერ განვითარებული მიდგომა ნიველირებას უკეთებს კონსტიტუციური კანონმდებლის მიზნებს. მათი მიდგომით შეიცვალა მხოლოდ გადაწყვეტილების მიმღები ორგანო და არა გადაწყვეტილების მიღების პრინციპი.

28. აღნიშნულის საპირისპიროდ, თავად კონსტიტუციის სულისკვეთებიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ პრეზიდენტის იუსტიციის უმაღლესი საბჭოთი ჩანაცვლების უმთავრესი მიზანი მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში აპოლიტიკური, კომპეტენტური ორგანოს მონაწილეობაა, რომელიც შეაფასებს კანდიდატთა კვალიფიკაციას და მიიღებს დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას. ლოგიკას მოკლებულია ხალხის მიერ პირდაპირ (ან სამომავლოდ არაპირდაპირ) არჩეული პრეზიდენტის იუსტიციის უმაღლესი საბჭოთი ჩანაცვლება, თუ ამ უკანასკნელს, გადაწყვეტილების მიზანშეწონილობაზე დაყრდნობით, დაუსაბუთებლად მიღების უფლებამოსილება ექნება.

29. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ ზემოთ ხსენებული გარემოებებისგან დამოუკიდებლად საქართველოს კონსტიტუციის იმგვარი ინტერპრეტაცია, რომლის თანახმადაც, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო არ არის ვალდებული, დაასაბუთოს გადაწყვეტილება, ცალსახად არასწორია. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უკვე დადგენილია, რომ „საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების დასაბუთება აუცილებელია საბჭოს წევრების მიერ უკანონო, თვითნებური ან/და მიკერძოებული გადაწყვეტილების მიღების პრევენციისათვის. პირის პროფესიული დანიშვნისას, როდესაც გადაწყვეტილება თანამდებობაზე განწესების შესახებ არ წარმოადგენს პოლიტიკური პროცესის შემადგენელ ნაწილს, გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არარსებობა ქმნის უფლებამოსილების არაჯეროვნად განხორციელების საფრთხეს, მოსამართლეობის კანდიდატს ართმევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტიანად სარგებლობის შესაძლებლობას, ართულებს და ცალკეულ შემთხვევებში შეუძლებელს ხდის მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერების შემოწმებას სასამართლოს მიერ. გადაწყვეტილების მიღების ფაქტობრივი წინაპირობის ცოდნის გარეშე კანდიდატისათვის რთულია შეარჩიოს სათანადო სტრატეგია საკუთარი უფლების დასაცავად. ამასთანავე, დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების არსებობის პირობებში, კანდიდატი მოკლებულია შესაძლებლობას, გამოასწოროს საკუთარი ხარვეზები, რადგან არ იცის, რის გამო ეთქვა უარი მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებაზე და რა უნდა მოიმოქმედოს შემდგომ კონკურსზე წარმატების მისაღწევად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-21). ამავე დროს, საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით „დაცული გარანტიების ერთ-ერთ გამოვლინებას სწორედ მოქალაქის მიერ კონკრეტული თანამდებობის დაკავების შესაძლებლობა და, ასევე, ამ თანამდებობაზე მისი თვითნებური არდანიშვნისგან დაცვა წარმოადგენს. ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობაზე არდანიშვნის თაობაზე თვითნებური, მიკერძოებული და არაზუსტი გადაწყვეტილებების თავიდან აცილების ერთ-ერთი ინსტრუმენტია ამ გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნა. დასაბუთებულობის მოთხოვნა ავალდებულებს გადაწყვეტილების მიმღებ სუბიექტს, დაასაბუთოს, თუ რატომ შეესაბამება ან არ შეესაბამება კონკრეტულ საკვალიფიკაციო კრიტერიუმს ესა თუ ის კანდიდატი. დასაბუთებულობის მოთხოვნით, იზრდება თანამდებობაზე განწესებაზე უფლებამოსილი სუბიექტების ანგარიშვალდებულება და თავად პროცესის გამჭვირვალობა. ამავე დროს, დასაბუთებულობის მოთხოვნის გარეშე უკიდურესად გართულებულია თვითნებური და არაზუსტი გადაწყვეტილებების გასაჩივრების შესაძლებლობა. იმ პირობებში, როდესაც უფლებამოსილ სუბიექტს არ ევალება გადაწყვეტილების დასაბუთება, რთულია მიღებული გადაწყვეტილების კანონმდებლობის მოთხოვნებთან შესაბამისობის შემოწმება და შესაძლო დარღვევებისა და გადაცდომების გამოსწორება, არსებობს უფლებამოსილების თვითნებურად გამოყენების საფრთხე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-20).

30. შესაბამისად, უდავოა, რომ გადაწყვეტილების დასაბუთება ზრდის შერჩევის პროცესის სანდოობას, უფრო ეფექტურს და სამართლიანს ხდის მას. ამავე დროს, აშკარაა, რომ კონსტიტუციური სტატუსიდან გამომდინარე, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს შესწევს უნარი, მიიღოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება. 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილებაში საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა დაადგინა ის მასშტაბი, რომლითაც უნდა იხელმძღვანელოს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ გადაწყვეტილების მიღებისას.

31. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ჩვენი კოლეგები 2020 წლის 30 ივლისის N3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებით მიუთითებენ, რომ საქართველოს კონსტიტუციამ დაადგინა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის დაუსაბუთებლად წარმართვის შესაძლებლობა, მაშინ, როდესაც დასაბუთებაზე დაფუძნებული პროცესი ბევრად უკეთესად უზრუნველყოფდა კვალიფიკაციისა და კეთილსინდისიერების ნიშნით მოსამართლეთა შერჩევის კონსტიტუციურ მიზნებს.

32. აღნიშნულის საპირისპიროდ, სავსებით ლოგიკური და კონსტიტუციონალიზმის პრინციპების შესაბამისია საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი ლოგიკა. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის მოქმედი რედაქცია ითვალისწინებს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების შერჩევის შერეულ მოდელს, რომელშიც გათვალისწინებულია მოსამართლეთა შერჩევის როგორც პროფესიული, ისე - პოლიტიკური ელემენტები. სწორედ ამას ემსახურებოდა კონსტიტუციაში შეტანილი ცვლილებები, რომ პოლიტიკური ორგანოს მიერ გადაწყვეტილების მიღება ხდებოდეს მხოლოდ პროფესიული ნიშნით შერჩეულ კანდიდატებთან მიმართებით.

33. მოქმედი კონსტიტუციით გათვალისწინებული მოდელის ფარგლებში მოსამართლეობის კანდიდატების შერჩევის თაობაზე პროფესიულ გადაწყვეტილებას იღებს საამისოდ შექმნილი ორგანო - იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. მოდელის ლოგიკური ახსნა მხოლოდ ის შეიძლება იყოს, რომ პროფესიულ გადაწყვეტილებას იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იღებს არა მიზენშეწონილობაზე დაყრდნობით, არამედ - კანდიდატების კვალიფიკაციისა და კეთილსინდისიერების სრულყოფილი, დასაბუთებული შეფასების გზით. ასეთი მეთოდით პროფესიული ნიშნით შერჩეული კანდიდატების უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ, საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს საქართველოს პარლამენტი. სწორედ პარლამენტი ავსებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებულ პროფესიულ გადაწყვეტილებას, მატებს მას პოლიტიკური და საზოგადოებრივი განხილვის კომპონენტს და ანიჭებს მაღალი ხარისხის დემოკრატიულ ლეგიტიმაციას. ასევე აღსანიშნავია, რომ ამ დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლო, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა არჩევისას, საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული საქართველოს პარლამენტის ბოჭვის ფარგლების განსაზღვრის საჭიროების წინაშე არ დგას. შესაბამისად, ხსენებულ საკითხზე მსჯელობის აუცილებლობა არ არსებობს.

34. საქართველოს კონსტიტუცია მიზანმიმართულია ადამიანის უფლებების დაცვის და დემოკრატიის განვითარების საუკეთესო მოდელის შექმნისკენ. შესაბამისად, მისი დებულებების იმგვარი განმარტება, რომელიც ხელოვნურად, ყოველგვარი კონსტიტუციური მიზნის გარეშე იწვევს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესის ლეგიტიმაციის, სანდოობის და თითოეული კვალიფიციური კანდიდატის თანაბარი ხელმისაწვდომობის შეფერხებას, მოკლებულია კონსტიტუციურ ლოგიკას, კონსტიტუციის მიზნისა და სულისკვეთების საწინააღმდეგოა. ამავე დროს, ჩვენი კოლეგების მიერ შემოთავაზებული განმარტების ფარგლებში იუსტიციის უმაღლესი საბჭო აღიჭურვება უკონტროლო ძალაუფლებით, რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის არსს, დემოკრატიის პრინციპსა და სახალხო სუვერენიტეტის იდეას.

35. ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ვერ გავიზიარებთ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის N3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებაში ჩვენი კოლეგების მიერ გამოთქმულ პოზიციას. მივიჩნევთ, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლი მოითხოვს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის ისეთი სისტემის შექმნას, რომლის ფარგლებშიც, ერთი მხრივ, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს ექნება საკმარისი ბერკეტები კანდიდატთა კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის შესაფასებლად, მეორე მხრივ კი, გამოირიცხება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების დაუსაბუთებლად, თვითმიზნურად მიღების შესაძლებლობა.

უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის არსებული მოდელის შეფასება - სადავო ნორმებით განსაზღვრული პირველი კენჭისყრა

36. გადაწყვეტილების დასაბუთება, უპირველესად, გულისხმობს შერჩევის პროცედურაში წარუმატებლად მონაწილე პირისთვის სათანადოდ განმარტებას, თუ რატომ მიანიჭა იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ უპირატესობა სხვა კანდიდატს/კანდიდატებს. სადავო ნორმებით განსაზღვრული უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად საქართველოს პარლამენტისთვის წარსადგენი კანდიდატების შერჩევის პროცესი რამდენიმე ეტაპს მოიცავს. კანდიდატები შერჩევის პროცესში მონაწილეობას წყვეტენ სხვადასხვა ეტაპზე ჩატარებული კენჭისყრის შედეგად. შესაბამისად, უნდა შეფასდეს, რამდენად ადგენს კანონმდებლობა კენჭისყრის დასრულების დროს მონაწილეთათვის შემდგომ ეტაპზე გადასვლაზე უარის თქმის მიზეზების სათანადოდ განმარტების ვალდებულებას.

37. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34¹ მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად, პირის კანდიდატად რეგისტრაციის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისა და საჩივრის განხილვის ვადების გასვლიდან 5 სამუშაო დღის ვადაში საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო, კანდიდატის შემდგომ ეტაპზე გადაყვანის თაობაზე, ატარებს ფარულ კენჭისყრას. საბჭოს თითოეული წევრი ბიულეტენში ფარულად ხაზავს არაუმეტეს იმ რაოდენობის კანდიდატს, რამდენი ვაკანსიაცაა გამოცხადებული. ჩატარებული კენჭისყრის საფუძველზე, შერჩევის შემდგომ ეტაპზე გადადის გამოცხადებულ ვაკანსიაზე 3-ჯერ ან 2,5-ჯერ მეტი საუკეთესო შედეგის მქონე კანდიდატი.

38. საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ პირის კანდიდატად რეგისტრაციისთვის საჭიროა, იგი აკმაყოფილებდეს მოსამართლის საკვალიფიკაციო მოთხოვნებს და სრულყოფილად ჰქონდეს წარდგენილი განცხადება და თანდართული დოკუმენტები. კანდიდატად რეგისტრაციისთვის წაყენებული საკვალიფიკაციო მოთხოვნები არ გამოირჩევა განსაკუთრებული სირთულით, ამავე დროს, დასაკავებელი თანამდებობის ავტორიტეტულობისა და მისდამი იურისტთა მუდმივი ინტერესის მხედველობაში მიღებით, მეტად სავარაუდოა, რომ ხსენებულ ვაკანსიაზე ყოველთვის იარსებებს განმცხადებელთა მნიშვნელოვანი რაოდენობა. მაგალითისათვის, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს 2019 წლის 7 ივნისის 1/108 გადაწყვეტილებით, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს წევრის 20 ვაკანსიაზე კანდიდატად დარეგისტრირდა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად საქართველოს პარლამენტისათვის წარსადგენ კანდიდატთა შერჩევის პროცედურაში მონაწილე 139 პირი, ხოლო, 2020 წლის 22 მაისის 1/38 გადაწყვეტილებით, 2 ვაკანსიაზე კანდიდატად დარეგისტრირდა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად საქართველოს პარლამენტისათვის წარსადგენ კანდიდატთა შერჩევის პროცედურაში მონაწილე 13 პირი.

39. ცალსახაა, რომ პირველი კენჭისყრის ეტაპზე, როგორც წესი, ყველაზე მეტ პირს ერთმევა შერჩევის პროცედურის შემდეგ ეტაპზე გადასვლის და შესაბამისად, უზენაესის სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატად საქართველოს პარლამენტისთვის წარდგენის შესაძლებლობა. ამდენად, ამ ეტაპზე უკვე არსებობენ შერჩევის ის მონაწილეები, რომელთა მიმართ მიღებული გადაწყვეტილებაც დასაბუთებას საჭიროებს.

40. როგორც უკვე აღინიშნა, დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების უზრუნველსაყოფად კანონმდებელმა, პირველ რიგში, უნდა შექმნას მექანიზმები, რომელიც იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს კანდიდატთა სათანადოდ შეფასების საშუალებას მისცემს. შესაბამისად, აღნიშნულ ეტაპზე მსჯელობისას ჩვენს კოლეგებს უნდა გაეანალიზებინათ, რამდენად აძლევს კანონმდებლობა საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს შესაძლებლობას, სათანადოდ შეაფასოს კანდიდატთა თანამდებობასთან შესაბამისობა.

41. უპირველს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ პროცედურის ამ ეტაპზე იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები ხელმძღვანელობენ საუკეთესო კანდიდატის შერჩევის პრინციპით, თითოეული მათგანი ხმას აძლევს იმდენ კანდიდატს, რამდენ ვაკანსიაზეც მიმდინარეობს შერჩევის პროცედურა. შერჩევის პროცედურაში მონაწილე პირებიდან საუკეთესოს გამორჩევა მრავალი ფაქტორის კომპლექსურ შესწავლა-შეფასებასა და თითოეულ კანდიდატზე მოპოვებული ინფორმაციის ურთიერთშედარებას მოითხოვს. შესაბამისად, სადავო ნორმით განსაზღვრული შერჩევის პროცესი გარდაუვლად მოითხოვს ერთმანეთისაგან თვისებრივად განსხვავებული ინფორმაციის/დოკუმენტაციის დამუშავებას და გამოკვლევას.

42. შერჩევის ამ ეტაპზე კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს კანდიდატის შესახებ რაიმე ინფორმაციის გამოკვლევას, გარდა მის მიერ წარდგენილისა. ხსენებული ასევე დაადასტურა საქმის არსებით განხილვის სხდომაზე მოწვეულმა მოწმემ. მისი განცხადებით, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები რეგისტრირებულ პირთა შესახებ გადაწყვეტილებას იღებენ მხოლოდ კანდიდატის მიერ წარდგენილი ინფორმაციის საფუძველზე. შერჩევის ამ ეტაპზე, საბჭო არ ახდენს დამატებითი ინფორმაციის მოპოვებას.

43. ზოგადად, კონკურსში მონაწილე მრავალი პირიდან საუკეთესოს/საუკეთესოების შერჩევა მოითხოვს სხვადასხვა ფაქტორის კომპლექსურ შესწავლას, შეფასებას და მათ საფუძველზე თითოეული კანდიდატის თანამდებობასთან შესაფერისობის ურთიერთშედარებას. აღნიშნული პროცესი განსაკუთრებით რელევანტურია მოსამართლის თანამდებობასთან მიმართებით, სადაც, მათი შერჩევა კონსტიტუციითვე პირობადებულია კეთილსინდისიერების და კვალიფიციურობის კრიტერიუმებით. ხსენებული მახასიათებლები მრავალი ობიექტური და სუბიექტური ელემენტისაგან შედგება და თითოეული მათგანის შეფასება, რიგ შემთხვევებში, სხვადასხვა სახის ინფორმაციაზეა დამოკიდებული. მაგალითად, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის თანახმად, კეთილსინდისიერების კრიტერიუმის მახასიათებლებია: პიროვნული კეთილსინდისიერება და პროფესიული სინდისი; დამოუკიდებლობა, მიუკერძოებლობა და სამართლიანობა; პიროვნული და პროფესიული ქცევა; პიროვნული და პროფესიული რეპუტაცია. ხოლო, კომპეტენტურობის კრიტერიუმის მახასიათებლებია: სამართლის ნორმების ცოდნა; სამართლებრივი დასაბუთების უნარი და კომპეტენცია; წერისა და ზეპირი კომუნიკაციის უნარი; პროფესიული თვისებები; აკადემიური მიღწევები და პროფესიული წვრთნა; პროფესიული აქტივობა. სამოსამართლო გამოცდილების მქონე კანდიდატის აღნიშნული კრიტერიუმებით შეფასებისას მხედველობაში მიიღება მისი პროფესიული საქმიანობაც. შესაბამისად, იმაზე პასუხის გასაცემად, თუ რამდენად აკმაყოფილებს ესა თუ ის პირი აღნიშნულ მოთხოვნებს, გარდაუვალი და აუცილებელია ერთმანეთისაგან თვისებრივად განსხვავებული ინფორმაციის/დოკუმენტაციის დამუშავება და გამოკვლევა.

44. მარტოოდენ კანდიდატთა მიერ წარდგენილი ინფორმაციის ანალიზით იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები არათუ გარანტირებულად ვერ შეაფასებენ თითოეული კანდიდატის კომპეტენტურობისა და კვალიფიკაციის მახასიათებლებს, არამედ შესაძლოა, ცალკეულ შემთხვევებში, გამოირიცხოს კანდიდატების სათანადოდ შეფასების შესაძლებლობა. მაგალითად, წარმოუდგენელია მხოლოდ წარდგენილი დოკუმენტაციის ფარგლებში ყველა შემთხვევაში შეფასებადი იყოს კანდიდატის დამოუკიდებლობა, მიუკერძოებლობა, სამართლიანობა ან/და ზეპირი კომუნიკაციის უნარები. ამასთან, გამოირიცხება მონაცემთა გადამოწმების სხვადასხვა მეთოდოლოგიის გამოყენებაც, რამდენადაც რეგისტრირებულ პირებთან მიმართებით ყოველგვარი დამატებითი კონტაქტის, ინფორმაციის გამოკვლევისა თუ დაზუსტების გარეშე ხდება გადაწყვეტილების მიღება. გარდა ამისა, შესაძლებელია, კანდიდატთა მიერ წარდგენილი ინფორმაცია იყოს არასრული, მცდარი, ობიექტურობას მოკლებული, რაც დამატებითი რისკის წინაშე დააყენებს საბჭოს წევრების მიერ მიღებული გადაწყვეტილების მართებულობას.

45. ამასთან, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ საბჭო კენჭისყრას ატარებს კანდიდატთა რეგისტრაციის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრებისა და საჩივრის განხილვის ვადების გასვლიდან 5 სამუშაო დღის ვადაში. რეგისტრირებული პირის მიერ წარდგენილი ინფორმაციის გაცნობა საჭიროებს ადეკვატურ დროს, რათა საბჭოს წევრს მიეცეს შესაძლებლობა, შეაფასოს პირის კომპეტენცია და უნარები. გარდა ზოგადი ინფორმაციისა და ავტობიოგრაფიისა, შესაძლოა, დოკუმენტაცია მოიცავდეს მეცნიერულ შრომებს, პუბლიკაციებს და ა.შ. ასევე აღსანიშნავია, რომ საბჭოს 9 წევრი არის მოქმედი მოსამართლე, რომელიც საბჭოს წევრის საქმიანობას ახორციელებს სამოსამართლო საქმიანობის პარალელურად. ბუნებრივია, კანონმდებლობით დადგენილი 5 დღიანი ვადა, ისეთ შემთხვევებშიც კი, როდესაც, რეგისტრირებულია მხოლოდ ათეულობით პირი, უმეტეს შემთხვევებში გამორიცხავს საბჭოს წევრების მიერ წარდგენილი ინფორმაციის სათანადოდ, სრულყოფილად გაცნობას.

46. ყოველივე აღნიშნულის გათვალისწინებით, ცალსახაა, რომ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებს არ აქვთ შესაძლებლობა, ჯეროვნად გამოიკვლიონ თითოეული კანდიდატის შესაბამისობა საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობასთან, თავიდან აირიდონ მცდარი გადაწყვეტილების მიღება და შეცდომების დაშვება. პროცედურის ნაკლოვანება კიდევ უფრო თვალნათელი ხდება ისეთი შერჩევის პროცედურის პირობებში, როდესაც ვაკანსიების რაოდენობა ცოტაა, კანდიდატები კი - ბევრი. ასეთ შემთხვევაში იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებს 5 დღის ვადაში მოუწევთ პასუხის გაცემა კითხვაზე, პირობითად, 100 კანდიდატიდან რომელია ორი საუკეთესო, რაც რთულად წარმოსადგენია. როგორც წესი, საჯარო სამსახურში მიმდინარე სტანდარტული კონკურსის პირობებშიც კი ვერ ხდება მხოლოდ წარდგენილი დოკუმენტების საფუძველზე საუკეთესოს გამორჩევა. სწორედ ამიტომ, კონკურსები, როგორც წესი, რამდენიმე ეტაპად ტარდება და ხშირ შემთხვევაში თითოეული ეტაპი ემსახურება არაკვალიფიციური კანდიდატების გამორიცხვას. სტანდარტულ კონკურსთან შედარებით, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურა ბევრად უფრო საპასუხისმგებლოა და კომლექსურ გამოკვლევას მოითხოვს. ამდენად, კანონმდებლობა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის პოზიციასთან მიმართებით, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრისგან ითხოვს ისეთი ამოცანის გადაჭრას, რომელიც ამ ეტაპზე არ წყდება შედარებით მარტივ კონკურსებთან მიმართებითაც კი. შესაბამისად, არსებული პროცედურით, საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს წევრი, თავისი უფლებამოსილების უმაღლესი კეთილსინდისიერებითა და კვალიფიკაციით განხორციელების შემთხვევაშიც კი, ვერ შეძლებს, ყველა შემთხვევაში სათანადოდ შეაფასოს კანდიდატები და მიიღოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება. ხსენებული სადავო ნორმების მიღებისას თავად იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მდივანიც მიუთითებდა, რომ იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს აქვს ძალიან ცოტა ინსტრუმენტები, რათა შეაფასოს კანდიდატების (განსაკუთრებით იმ კანდიდატებისა, რომლებიც არ არიან მოსამართლეები) კვალიფიკაცია და ითხოვდა მოსამართლეების საკვალიფიკაციო გამოცდის შემოღებას.[1]

47. სადავო პროცედურა საბჭოს წევრებს აყენებს მძიმე არჩევანის წინაშე, მათ უწევთ, სათანადო დროისა და ინფორმაციის ნაკლებობის გამო, ხელოვნურად, ობიექტური წინაპირობების არარსებობის პირობებში სუბიექტურ შეხედულებებზე დაყრდნობით გამოარჩიონ, მათი აზრით, საუკეთესო კანდიდატები და სხვა მონაწილეებს უარი უთხრან შერჩევის შემდეგ ეტაპზე გადასვლაზე. ამ პირობებში საფუძველს მოკლებულია ჩვენი კოლეგების პოზიცია, რომლის თანახმადაც, სადავო ნორმები იძლევა საუკეთესო კანდიდატების შერჩევის შესაძლებლობას. მსგავსი დასკვნის გაკეთება, იმ პირობებშიც კი შეუძლებელია, თუ დავუშვებთ, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ყველა კეთილსინდისიერი და კვალიფიციური კადრით არის დაკომპლექტებული და მათი გადაწყვეტილება დასაბუთების გარეშეც კი შეიძლება იყოს სწორი.

48. ბუნებრივია, თითოეული რეგისტრირებული პირის შესახებ ინფორმაციის მოპოვება მნიშვნელოვან რესურსთან არის დაკავშირებული. კანდიდატთა სიმრავლის გათვალისწინებით, ასევე შესაძლებელია ამ ეტაპზე უაღრესად გართულდეს მათთვის გასაუბრების ჩატარება, თითოეულ მათგანზე დამატებითი ინფორმაციის მოკვლევა და ამ ინფორმაციის დეტალური ანალიზი. თუმცა აღნიშნული პრობლემის გადაწყვეტის გზა შეიძლება იყოს პირველ ეტაპზე კანდიდატთა შერჩევის პრინციპის შეცვლა, არა საუკეთესოს შერჩევაზე ორიენტირება, არამედ არაკვალიფიციური კანდიდატების გამორიცხვა შეფასების ობიექტურ მეთოდზე დაყრდნობით.

49. ამდენად, უკვე დადგინდა, რომ უმეტეს შემთხვევაში შერჩევის პირველ ეტაპზე საბჭოს წევრები თავიანთი ფუნქციის უმაღლესი კვალიფიკაციითა და კეთილსინდისიერებით შესრულების პირობებშიც კი ვერ შეძლებენ კანდიდატთა სათანადო გადარჩევას. ამავე დროს, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ქმედებები შერჩევის ამ ეტაპზე არც კი არის მიმართული რაიმეს შეფასებისა და დასაბუთებისკენ. უბრალოდ ტარდება ფარული კენჭისყრა და შემდეგ ეტაპზე გადასული კანდიდატების ვინაობა განისაზღვრება ხმების რაოდენობის მიხედვით. კანონმდებლობა საერთოდ არ შეიცავს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრის მიერ უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისაგან დაცვის მექანიზმებს. იმ პირებისათვის, რომლებმაც საკმარისი ხმები ვერ მიიღეს, სრულიად გაუგებარია, ვინ ან რატომ, რა ინფორმაციისა თუ ფაქტების შეფასების შედეგად არ დაუჭირა მხარი მათ კანდიდატურას. ამდენად, აშკარაა, რომ შერჩევის ამ ეტაპზე იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება არ ითვალისწინებს დასაბუთების თუნდაც მინიმალურ ელემენტებს. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებს აქვთ შესაძლებლობა, შემდეგ ეტაპზე გადაიყვანონ ნებისმიერი მათთვის სასურველი პირი და თან ისე, რომ კონკურსანტებისათვის ცნობილიც კი არ იყოს, ვინ ან რატომ მიიღო გადაწყვეტილება. მსგავსი მიდგომა ნათლად და ერთმნიშვნელოვნად უგულებელყოფს პირის საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ უფლებას, მიიღოს სათანადო განმარტება თანამდებობაზე დანიშვნაზე უარის შესახებ.

სადავო ნორმებით განსაზღვრული მეორე და მესამე კენჭისყრა

50. პირველი კენჭისყრის შემდეგ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურა ითვალისწინებს კონკურსში მონაწილე კანდიდატების საჯარო მოსმენას. ზოგადად, კანდიდატების საჯაროდ მოსმენის პროცესი წარმოადგენს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების შეფასების უმნიშვნელოვანეს ეტაპს, რომლის ფარგლებშიც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები უფლებამოსილნი არიან, ინდივიდუალურად წარდგენილ თითოეულ კანდიდატს დაუსვან შეკითხვები არსებული თანამდებობის დასაკავებლად წაყენებული კომპეტენტურობისა და კეთილსინდისიერების მოთხოვნებთან მათი შესაბამისობის დადგენის მიზნით.

51. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში მიმდინარე მოსმენების დასრულების შემდეგ „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34¹ მუხლის მე-11 პუნქტი ითვალისწინებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების შეფასებას კომპეტენტურობისა და კეთილსინდისიერების კრიტერიუმების საფუძველზე. კომპეტენტურობის კრიტერიუმების მახასიათებლების მიხედვით, კონკურსში მონაწილე კანდიდატის შეფასება ხორციელდება ქულების საფუძველზე. კეთილსინდისიერების კრიტერიუმის მახასიათებლების გათვალისწინებით კანდიდატის შეფასებისას კი მიეთითება, რა ხარისხით აკმაყოფილებს (არ აკმაყოფილებს, აკმაყოფილებს, სრულად აკმაყოფილებს) თითოეული კანდიდატი კეთილსინდისიერების მოთხოვნას. საბოლოოდ, კანდიდატის მიერ შეფასების საფუძველზე დაგროვებული ქულების რაოდენობა და კეთილსინდისიერების კრიტერიუმის დაკმაყოფილების სტანდარტებთან შესაბამისობის ხარისხის მაჩვენებელი ქვეყნდება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ვებგვერდზე. კანდიდატთა მოსმენისა და შეფასების შემდეგ მათი რაოდენობის ვაკანსიების ოდენობამდე დაყვანის და კანდიდატთა პარლამენტისათვის წარდგენის მიზნით, ტარდება ორი ფარული კენჭისყრა.

52. კანონმდებლობა არ უთითებს, რომ საბჭოს წევრების მიერ ხმების მიცემა შეფასების შედეგების მიხედვით უნდა განხორციელდეს. ამავე დროს, პროცესი არის მოწყობილი იმგვარად, რომ კენჭისყრის ფარულობის გამო შეუძლებელია განისაზღვროს, რამდენად გაითვალისწინა კანდიდატთა შეფასებები იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრმა გადაწყვეტილების მიღებისას. მოპასუხის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელის განმარტებითაც, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების მიერ კანდიდატებისათვის მინიჭებული ქულები წარმოადგენს მარტოოდენ კანდიდატების მიმართ გაცხადებულ საბჭოს წევრის დამოკიდებულებას. ხოლო გადაწყვეტილების მიღების პროცესში გადამწყვეტია ხმებში გამოხატული საბჭოს წევრთა ნება. საქმეზე მოწვეულმა მოწმემაც განმარტა, რომ ქულების საფუძველზე შეფასების ინსტრუმენტს სამართლებრივად მბოჭავი ძალა არ გააჩნია და მხოლოდ დამხმარე ფუნქციის მატარებელია საბოლოო გადაწყვეტილების მიღების პროცესში იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებისათვის.

53. ამდენად, შესაძლებელია, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებმა, ქულების საფუძველზე შეფასებისას კონკრეტული კანდიდატი შეაფასონ უმაღლესი ქულით და, იმავდროულად, გადაწყვეტილების მიღებისას, ფარული კენჭისყრის პირობებში არ დაუჭირონ მხარი საქართველოს პარლამენტისათვის მის წარდგენას. შესაბამისად, არსებული სისტემის ფარგლებში არ გამოირიცხება იმის შესაძლებლობაც კი, რომ შეფასების შედეგად გამოვლენილი საუკეთესო კანდიდატები ჩანაცვლდეს ყველაზე სუსტი კანდიდატით. სადავო ნორმების ამოქმედების შემდეგ ჩატარებული პირველი შერჩევის პროცედურის ფარგლებში კენჭისყრის შედეგად შეირჩა ოცი კანდიდატი, რომელთა ნაწილი, საბჭოს მიერ გამოქვეყნებული ქულების მიხედვით, ვერ ხვდება საუკეთესო 20 კანდიდატს შორის.

54. ამგვარად, კანონმდებლობით რეგლამენტირებულ კანდიდატთა საჯარო მოსმენისა და შეფასების პროცედურები არ უზრუნველყოფს კეთილსინდისიერებისა და კვალიფიციურობის კონსტიტუციით განსაზღვრული კრიტერიუმების პრაქტიკაში სავალდებულოდ გამოყენებას. ამ პირობებში საჯარო მოსმენა და კანდიდატთა შეფასება ფაქტობრივად აზრს კარგავს. პროცედურა ვერ ასრულებს უმთავრეს ფუნქციას, პირს, რომელსაც უარი ეთქვა შემდეგ ეტაპზე გადასვლაზე, არ აქვს ცხადი განმარტება, თუ რამ გამოიწვია მისი სხვებზე უარეს კანდიდატად მიჩნევა.

55. ყოველივე ხსენებული ცხადყოფს, რომ საქართველოს პარლამენტისათვის წარსადგენ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევის იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში მიმდინარე პროცედურა არ არის დაფუძნებული დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებაზე. არსებული პროცედურული მოწესრიგების ფარგლებში არ არის იდენტიფიცირებადი, ვინ, რატომ და რა სამართლებრივ არგუმენტებსა და ფაქტობრივ გარემოებებზე დაყრდნობით მიიღო კონკრეტული კანდიდატების შემდგომ ეტაპებზე არგადაყვანის გადაწყვეტილება.

56. ამდენად, სადავო ნორმების საფუძველზე მიღებულ გადაწყვეტილებას არც დასაბუთება მოეთხოვება, არც გადაწყვეტილების მიღების ობიექტური საფუძვლების გაგებაა შესაძლებელი და უცნობია თავად გადაწყვეტილების მიმღები სუბიექტის ვინაობაც. მსგავსი მოწესრიგება შეიცავს მნიშვნელოვან საფრთხეებს, რომ გადაწყვეტილება ეფუძნებოდეს არარელევანტურ, არასათანადო კრიტერიუმებსა და მოტივებს, ნაკარნახევი იყოს პოლიტიკური გავლენებით, ნეპოტიზმით, პატრონაჟით, ფავორიტიზმით, თვითდაინტერესებით, კორპორატივიზმით, კორუფციით ან თუნდაც კანდიდატების არასწორი შეფასებით. ამდენად, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის სადავო ნორმებით დადგენილი წესი ვერ უზრუნველყოფს აღნიშნულ პროცესში მონაწილე კანდიდატებისათვის თანაბარი შესაძლებლობების გარანტირებასა და ხელოვნური უპირატესობებისა თუ შეღავათების გამორიცხვას. ამავდროულად, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ აღნიშნულ პროცესში იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან ადგილი არ აქვს საკუთარი უფლებამოსილებების არასათანადოდ გამოყენებას, არ გამოირიცხება მოსამართლეობის კანდიდატების შესაძლებლობების შეფასებისას შეცდომების დაშვების შესაძლებლობაც.

57. დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებაზე ორიენტირებული პროცედურების არარსებობის პირობებში წარუმატებელი კანდიდატი მოკლებულია შესაძლებლობას, გაეცნოს იმ საფუძვლებს, რომელთა გამოც არ მოხდა მისი კანდიდატურის საქართველოს პარლამენტისათვის უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად წარდგენა. ამგვარ პირობებში გამოირიცხება უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში მონაწილე წარუმატებელი კანდიდატის შესაძლებლობა, დაიცვას თავი, ერთი მხრივ, გადაწყვეტილების მიმღები სუბიექტის მიკერძოებისაგან, არასამართლიანი, არაკანონიერი გადაწყვეტილებისაგან, მეორე მხრივ კი, მისი კანდიდატურის არსებულ პოზიციასთან შესაბამისობის დადგენის პროცესში დაშვებული შეცდომებისაგან.

58. ამდენად, სადავო ნორმები უგულებელყოფს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების უმნიშვნელოვანეს კომპონენტს - თანამდებობაზე დანიშვნაზე უარის დასაბუთებას. დასაბუთების არარსებობა ფაქტობრივად გამორიცხავს იმის გადამოწმების შესაძლებლობას, თუ რამდენად უზრუნველყო პროცესმა საჯარო თანამდებობაზე პირთა თანაბარი ხელმისაწვდომობა და სხვა კონსტიტუციური მოთხოვნები. მსგავსი შესაძლებლობის დაშვება ფაქტობრივად აზრს დაუკარგავს სახელმწიფო თანამდებობაზე ხელმისაწვდომობის უფლების არსებობას, გამოფიტავს და ფაქტობრივად ფორმალობად აქცევს მას.

კენჭისყრის ფარულობა

59. გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნასთან ერთად ცალკე შეფასებას საჭიროებს კენჭისყრის ფარულობის საკითხი. ჩვენმა კოლეგებმა მიუთითეს, რომ ზოგადად, ფარული კენჭისყრა ემსახურება ისეთ მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს, როგორიცაა გადაწყვეტილების მიმღები პირის/ორგანოს დაცვა გარეგანი ჩარევებისა და ზემოქმედებისაგან, მესამე პირების კონტროლისა თუ ზეწოლისგან. ჩვენი კოლეგები მიიჩნევენ, რომ ფარული კენჭისყრა ქმნის გარანტიას, გადაწყვეტილება მიღებულ იქნეს დამოუკიდებლად, ნების აბსოლუტურად თავისუფლად გამოვლენის საფუძველზე და მნიშვნელოვნად აზღვევს გადაწყვეტილების მიმღებ პირებს მათ წინააღმდეგ მიმართული უკანონო ქმედებებისგან (გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 51-ე პარაგრაფი). გადაწყვეტილების ფარულად მიღება იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ საკუთარი ფუნქციების სათანადოდ შესრულების დამატებით გარანტიას ქმნის, რამდენადაც, მიუხედავად ორგანოს განსაკუთრებული სტატუსისა, ყოველთვის არსებობს რისკები, ცალკეულმა ჯგუფებმა თუ პირებმა მოინდომონ საბჭოს წევრზე ზეგავლენის მოხდენა. მხედველობაშია მისაღები ის გარემოებაც, რომ საბჭოს მოსამართლე წევრებს ხშირად გადაწყვეტილებების მიღება უწევთ თავიანთი კოლეგების მიმართაც და ასეთ შემთხვევებშიც, კენჭისყრის ფარულობა გაცილებით მეტად უზრუნველყოფს მათი ნების თავისუფალ გამოვლენას (გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 54-ე პარაგრაფი).

60. უპირველს ყოვლისა, უნდა აღინიშნოს, რომ გადაწყვეტილების საჯარო მიღება გამჭვირვალობისა და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. გადაწყვეტილების ფარული კენჭისყრით მიღება კი მნიშვნელოვნად ამცირებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების ანგარიშვალდებულების ხარისხს. ამდენად, ფარული კენჭისყრის გამართლებას სჭირდება არგუმენტები, რომელიც მიუთითებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ნებაზე, გარე ზემოქმედების ისეთ საფრთხეებზე, რომლებიც ღია კენჭისყრის პირობებში ვერ იქნება თავიდან აცილებული. იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უკანონო ზემოქმედებისაგან დაცვის მრავალი მექანიზმი არსებობს და საჭიროების შემთხვევაში შეიძლება კიდევ შეიქმნას. ჩვენი კოლეგები თავადვე მიუთითებენ ამ ორგანოს განსაკუთრებულ სტატუსზე და მისი წევრების დამოუკიდებლობის გარანტიებზე. შესაბამისად, ჩვენი კოლეგების დასაბუთებიდან არ იკვეთება, რატომ არის ღია კენჭისყრასთან დაკავშირებული საფრთხეები იმდენად გადაულახავი, რომ გამართლდეს საბჭოს წევრების ანგარიშვალდებულების ხარისხის უაღრესად შემცირება.

61. ასევე არასწორად მიგვაჩნია, საბჭოს წევრების მიერ საკუთარ კოლეგებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღების არგუმენტის ფარულობის სასარგებლოდ გამოყენება. ხსენებული შესაძლოა მიუთითებდეს მხოლოდ იმაზე, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებს გადაწყვეტილების მიღება უწევთ იმ პირებთან მიმართებით, რომელთანაც გარკვეული პიროვნული ურთიერთობა და ანგარიშვალდებულება (იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ანგარიშვალდებულია მოსამართლეთა კონფერენციის წინაშე) გააჩნიათ. ასეთ პირობებში მნიშვნელოვნად იზრდება ინტერესთა კონფლიქტის და გადაწყვეტილების მიკერძოებულად მიღების საფრთხეები. შესაბამისად, ჩვენი კოლეგების მიერ მითითებული არგუმენტი მხოლოდ და მხოლოდ ზრდის დასაბუთებისა და გამჭვირვალობის მნიშვნელობას. შერჩევის პროცედურის ღიაობის უმთავრესი მიზანი სწორედ შესაძლო მიკერძოებულობის თავიდან აცილებაა. ამ ფონზე, საკუთარ კოლეგებთან მიმართებით მისაღები გადაწყვეტილების ფარულობის სასარგებლო არგუმენტად გამოყენება კიდევ ერთხელ მიუთითებს ჩვენი კოლეგების მიერ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების არასწორ აღქმასა და ამ პროცესში სამართლიანობის პრინციპის უგულებელყოფაზე.

62. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ კანდიდატთა შერჩევის არსებული მოდელის პირობებში კენჭისყრის ფარულობა ფაქტობრივად გამორიცხავს მის მინიმალურ დასაბუთებულობასაც კი. კანდიდატთა შეფასება კეთდება არა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს როგორც კოლეგიური ორგანოს, არამედ მისი თითოეული წევრის მიერ. შესაბამისად, ამ მოდელში გადაწყვეტილების დასაბუთება უკავშირდება საბჭოს წევრის მიერ კანდიდატთა სათანადოდ შეფასებასა და ხმის მიცემას შეფასების შედეგების მიხედვით. ფარული კენჭისყრის პირობებში კი უცნობია, რომელმა წევრმა რომელ კანდიდატს მისცა ხმა. შესაბამისად, თეორიულადაც კი შეუძლებელია განისაზღვროს კანდიდატთა რომელ შეფასებას დაეფუძნა საბჭო, როგორც კოლეგიური ორგანო ან/და მისი წევრები, არ იკვეთება ბმა გაკეთებულ შეფასებებსა და კენჭისყრის შედეგად მიცემულ ხმებს შორის.

63. თეორიულად არ გამოვრიცხავთ გადაწყვეტილების ფარული კენჭისყრით მიღების ისეთი მოდელის არსებობას, რომელიც ასევე გაითვალისწინებს გადაწყვეტილების დასაბუთებას. თუმცა აღნიშნულისათვის აუცილებელი იქნება, კანდიდატთა შეფასება განხორციელდეს არა თითოეული წევრის, არამედ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს როგორც კოლეგიური ორგანოს მიერ. ხსენებულისათვის შესაძლოა არსებობდეს სხვადასხვა მოდელი, მაგალითად, განისაზღვროს თითოეულ კანდიდატთან მიმართებით შეფასების გამკეთებელი წევრი, რომელიც შეფასების პროექტს წარუდგენს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს. ამ შეფასების საფუძველზე შედგება დასაბუთებული გადაწყვეტილების პროექტი, რომლის დამტკიცება შესაძლებელია ფარული კენჭისყრითაც მოხდეს, თუ კანონმდებელი კენჭისყრის ფარულობას კრიტიკულად აუცილებლად მიიჩნევს. პროექტის შედგენისა და განხილვის პროცესში გამოთქმული მოსაზრებები შეიძლება სასამართლოს თათბირის საიდუმლოების მსგავსი წესითაც კი იყოს დაცული. ასეთი სისტემის ფარგლებში კანდიდატები მიიღებენ განმარტებას იმის შესახებ, თუ რატომ არ იქნენ წარდგენილი ამა თუ იმ თანამდებობაზე და, ასევე, ექნებათ შესაძლებლობა, ეფექტურად გაასაჩივრონ მათ მიმართ მიღებული გადაწყვეტილება.

64. ამდენად, მიუხედავად იმისა, რომ კენჭისყრის ფარულობის სარგებლიანობასთან მიმართებით არსებობს მნიშვნელოვანი კითხვის ნიშნები, ფარული კენჭისყრის პირობებშიც კი შესაძლებელია არსებულზე ბევრად უკეთესი გადაწყვეტილების დასაბუთებულობაზე ორიენტირებული მოდელის შექმნა. აღნიშნული კიდევ უფრო თვალნათლივ წარმოაჩენს, არსებული მოდელის პირობებში, გადაწყვეტილების დაუსაბუთებლად, ფარული კენჭისყრით მიღების თვითმიზნურ ხასიათს.

დასკვნა

65. ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში მიმდინარე პროცედურა, ერთი მხრივ, საბჭოს წევრებს არ უზრუნველყოფს კანდიდატთა სათანადოდ შერჩევისათვის საჭირო მექანიზმებით. მეორე მხრივ კი, საერთოდ არ შეიცავს გარანტიებს, რომელიც საბჭოს წევრების თვითნებობისა და მიუკერძოებლობისაგან დაიცავს შერჩევაში მონაწილე კანდიდატებს. პირველი კენჭისყრის პირობებში საბჭოს წევრებს ფაქტობრივად შეუძლიათ, სრულად საკუთარი სურვილით დააკომპლექტონ კანდიდატთა სია, რომლებიც შემდგომში აგრძელებენ კონკურსში მონაწილეობას. კვალიფიციური მონაწილეების გამოთიშვა შერჩევის პროცესიდან შესაძლებელია ისე მოხდეს, რომ მათ არც კი მოუსმინონ. ამავე დროს, პირველი კენჭისყრის შემდეგ ჩატარებული კანდიდატთა საჯარო მოსმენა და შეფასება ფორმალურ ხასიათს ატარებს და სამართლებრივ გავლენას არ ახდენს გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე. საკითხის გადაწყვეტის თითოეულ ეტაპზე საბჭოს წევრებს მინიჭებული აქვთ დაახლოებით, ისეთივე თავისუფლება, როგორიც ამომრჩეველს საარჩევნო ურნასთან (რომელიც არჩევანში თავისუფალია და არავის წინაშე არ არის ანგარიშვალდებული). სადავო ნორმებით შექმნილი პროცედურა უგულებელყოფს დემოკრატიულ სახელმწიფოში ხელისუფლების განმახორციელებელი პირების ანგარიშვალდებულების პრინციპს და ფაქტობრივად არარად აქცევს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლით დაცულ საქართველოს მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობა.

სპეციალობით მუშაობის უფრო ხანგრძლივი გამოცდილების მქონე კანდიდატისათვის უპირატესობის მინიჭების კონსტიტუციურობის საკითხი

66. მოსარჩელე ასევე მიიჩნევს, რომ არაკონსტიტუციურია „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34¹ მუხლის მე-7 პუნქტის მე-10 წინადადებით განსაზღვრული წესი, რომლის თანახმადაც, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში კენჭისყრისას თანაბარი ხმების მიღების შემთხვევაში უპირატესობა ენიჭება უფრო ხანგრძლივი სამუშაო გამოცდილების მქონე კანდიდატს. უპირველესად, უნდა აღინიშნოს, რომ ხსენებული ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას ჩვენი კოლეგები უმთავრესად შემოიფარგლნენ მითითებით, რომ სპეციალობით მუშაობის ხანგრძლივობა ობიექტურ კრიტერიუმს წარმოადგენს. მსგავსი წარმატებით შეიძლებოდა ობიექტურ კრიტერიუმად მიჩნეულიყო პირის ასაკი, ოჯახური მდგომარეობა, სქესი და სხვა. ის გარემოება, რომ გარკვეული კრიტერიუმი ობიექტურია, თავისთავად მის საფუძველზე პირისათვის უპირატესობის მინიჭებას ვერ გაამართლებს. სამუშაო გამოცდილება კონსტიტუციით განსაზღვრული უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის მინიმალური საკვალიფიკაციო მოთხოვნაა და არა კანდიდატთა შერჩევის კრიტერიუმი.

67. აღნიშნულის საპირისპიროდ, საქართველოს კონსტიტუცია მოითხოვს კანდიდატთა კეთილსინდისიერებისა და კვალიფიციურობის მიხედვის შერჩევას. ამავე დროს, უკვე მივუთითეთ, რომ შერჩევის პროცესი უნდა დაეფუძნოს კანდიდატთა შეფასების შედეგებს და არა მექანიკურ ფარულ კენჭისყრას. კანდიდატთა შეფასებისას, ბუნებრივია, სამუშაო გამოცდილება მხედველობაში მიიღება, როგორც ერთ-ერთი ფაქტორი. ამდენად, თუ ნაკლები სამუშაო გამოცდილების მქონე კანდიდატი უკეთეს შეფასებას იღებს, ეს ნიშნავს, რომ არსებობს სხვა ფაქტორები, რომელთა საფუძველზეც, საბჭოს წევრი კანდიდატს თანამდებობასთან უფრო მეტად შესაფერისად მიიჩნევს. აღნიშნულის საპირისპიროდ, კანდიდატების მიერ თანაბარი ხმების მიღების შემთხვევაში, ხდება მათი შეფასებების უგულებელყოფა და უპირატესობის სამუშაო გამოცდილების ხანგრძლივობისთვის მინიჭება. ამ პირობებში, ბუნებრივია, აზრს მოკლებულია უარესი შეფასების მქონე კანდიდატისათვის უპირატესობის მინიჭება მხოლოდ სპეციალობით მუშაობის ხანგრძლივობაზე მითითებით.

68. ასევე აღსანიშნავია, რომ სპეციალობით მუშაობის ხანგრძლივობა უვარგისი კრიტერიუმია ერთნაირი შეფასების მქონე კანდიდატებს შორის რომელიმესათვის უპირატესობის მინიჭებისთვისაც კი. სამუშაო გამოცდილებას, რომელიც პირის კვალიფიკაციის მნიშვნელოვანი წყაროა, ხანგრძლივობასთან ერთად, ასევე ახასიათებს ხარისხობრივი კომპონენტიც. იურიდიულ სფეროში საქმიანობის მრავალფეროვანი ბუნების გათვალისწინებით, შესაძლებელია, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობის დასაკავებლად მიმდინარე კონკურსში მონაწილეობას იღებდნენ განსხვავებული სამუშაო გამოცდილების კანდიდატები. ასევე შესაძლებელია, მსგავსი არ იყოს თითოეული კანდიდატის დასაქმების სფერო და წინარე სამუშაო გამოცდილება, შესრულებული სამუშაოს ბუნება და შინაარსი, კანდიდატებზე დაკისრებული ფუნქციები და პასუხისმგებლობები. შესაბამისად, ბუნებრივია, განსხვავებულია კანდიდატის მიერ საკუთარი ფუნქციების შესრულებისას დაგროვილი ცოდნა და გამომუშავებული ზოგადი თუ პროფესიული უნარ-ჩვევები. მაგალითად, აშკარაა, რომ შესაძლებელია, რომელიმე ავტორიტეტული სასამართლოს მოსამართლეობა ორჯერ ხანგრძლივი პერიოდის განმავლობაში კერძო ან საჯარო სექტორში მომუშავე რიგით სპეციალისტთან შედარებით მეტად მიუთითებდეს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობასთან პირის შესაბამისობაზე.

69. ამდენად, თუ კანონმდებელი ერთნაირი შეფასების მქონე პირებს შორის უპირატესობის მინიჭებას სამუშაო გამოცდილებას დაუკავშირებს, გამოცდილების შეფასებისას, ხანგრძლივობასთან ერთად, ყურადღება უნდა მიექცეს სხვა ფაქტორებსაც. მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული წარსული გამოცდილების ფარგლებში დაგროვილი უნარების კავშირი სამოსამართლო საქმიანობასთან.

70. ამგვარად, სადავო ნორმა არასათანადო კრიტერიუმის საფუძველზე ახდენს კანდიდატისათვის უპირატესობის მინიჭებას, რაც უგულებელყოფს კომპეტენტურობისა და კეთილსინდისიერების საფუძველზე კანდიდატთა შეფასების პრინციპს. შესაბამისად, სადავო ნორმით დადგენილი წესი ვერ უზრუნველყოფს საუკეთესო კანდიდატის საქართველოს პარლამენტისათვის ასარჩევად წარდგენას და, შედეგად, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილების წინააღმდეგობა სასამართლოს დამკვიდრებულ პრაქტიკასთან

71. მივიჩნევთ, რომ ჩვენი კოლეგების მიერ №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებაში განვითარებული მსჯელობა და, შესაბამისად, მათ საფუძველზე გაკეთებული დასკვნები ეწინააღმდეგება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მყარად დადგენილ პრაქტიკას. აღნიშნული წინააღმდეგობა, ჩვენი მოსაზრებით, არსებობს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა საქართველოს პარლამენტისთვის წარდგენის გადაწყვეტილების დასაბუთების საკითხთან მიმართებით.

72. 2020 წლის 30 ივლისის ხსენებული გადაწყვეტილებით, როგორც უკვე აღინიშნა, ჩვენმა კოლეგებმა მიიჩნიეს, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება არ საჭიროებს დასაბუთებას და ამგვარი კოლეგიური ორგანოს გადაწყვეტილების დასაბუთება შესაძლებელია ვერც განხორციელდეს. აღნიშნული დასკვნები გაკეთებულ იქნა, ძირითადად, იმ კონსტიტუციითა და კანონმდებლობით გათვალისწინებული დებულებების საფუძველზე, რომლებიც განსაზღვრავს საბჭოს სტატუსს, მისი წევრების დამოუკიდებლობის გარანტიებს, გადაწყვეტილების მიღების პროცედურებს. მეორე მხრივ, გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია, რომ შერჩევის პროცესის საბოლოო ეტაპზე, საბჭოს მხრიდან გადაწყვეტილების ორი მესამედით მიღებისას, ცალკეული საბჭოს წევრების მხრიდან ხდება კონკრეტული კანდიდატის პარლამენტისთვის წარდგენის მხარდაჭერა ან მხარდაჭერაზე უარის თქმა. ამდენად, საბჭოს, როგორც ორგანოს გადაწყვეტილება, შესაძლოა, ვერ დასაბუთდეს.

73. მივიჩნევთ, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან გამომდინარე, ერთი მხრივ, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს, როგორც უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა საქართველოს პარლამენტისთვის წარდგენაზე უფლებამოსილი კონსტიტუციური ორგანოს მიმართ გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არსებობა, ხოლო, მეორე მხრივ, საბჭოს, როგორც კოლეგიური ორგანოს მიერ საკუთარი გადაწყვეტილების დასაბუთების უნარის ქონა უკვე დადგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, რომელიც სამწუხაროდ არ იქნა ასახული იმ მიდგომებში, რომელიც №1/3/1459,1491 გადაწყვეტილებით იქნა გადმოცემული.

74. ამ კუთხით, შესაბამისი კონსტიტუციურსამართლებრივი ანალიზის გასაკეთებლად, უპირველეს საკითხს წარმოადგენს იმ სახელმწიფო თანამდებობის ბუნების გაანალიზება, რომლის დაკავების უფლების შეზღუდვაზეც არის საუბარი. აღნიშნული მნიშვნელოვანია იმისთვის, რომ შემდგომში სწორად მოხდეს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან მომდინარე თანამდებობის დაკავებასთან დაკავშირებული კონსტიტუციური გარანტიების გაანალიზება, რამდენადაც სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების „არსის საწინააღმდეგო იქნება, რიგ პოლიტიკურ თანამდებობებზე პოლიტიკური მიზანშეწონილობის გარეშე ამა თუ იმ პირის განწესების მოთხოვნა და პირიქით, ცალკეულ თანამდებობებზე პოლიტიკური მიზანშეწონილობით პირის განწესების დაშვება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17). განსახილველ შემთხვევაში ეს თანამდებობა არის საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობა. მნიშვნელოვანია აქვე აღინიშნოს, რომ №1/3/1459,1491 გადაწყვეტილება ცხადად და არაორაზროვნად არ განსაზღვრავს, თუ რა ბუნების მქონედ იქნა აღნიშნული თანამდებობა მიჩნეული.

75. აღნიშნულის მიუხედავად, მოსამართლის, მათ შორის, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობის არსთან დაკავშირებით მიგვაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით ცხადი და დადგენილია მისი პროფესიული ბუნება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ პირდაპირ აღნიშნა, რომ რაიონული (საქალაქო) და სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლეთა თანამდებობა წარმოადგენს პროფესიულ და არა პოლიტიკურ თანამდებობას (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-18). ამასთან, მართალია, გადაწყვეტილებაში სამსჯელო საკითხი მიემართებოდა პირველი და მეორე ინსტანციის სასამართლოების მოსამართლეთა თანამდებობებს, თუმცა მოსამართლის თანამდებობის ბუნებასთან დაკავშირებით სასამართლოს დასკვნები ეფუძნებოდა ისეთ გარემოებებს, როგორიც არის მოსამართლის ფუნქცია - განახორციელოს მართლმსაჯულება, მიიღოს სამართლებრივი და არა პოლიტიკური გადაწყვეტილებები; მისი თანამდებობაზე განწესების პროცესი - მოსამართლის შერჩევა ხდება მხოლოდ პროფესიულ კრიტერიუმებზე დაყრდნობით და არა პოლიტიკური მიზანშეწონილობით (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17-18). კიდევ უფრო ცხადია საკითხზე საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომა და მისი გადაწყვეტა 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილებით საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, რომლის მე-15 პუნქტშიც საკონსტიტუციო სასამართლომ, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის სტატუსის ცალკე გამოყოფის გარეშე, მიუთითა, რომ „მოსამართლე სახელმწიფო ორგანოში - სასამართლოში ასრულებს უაღრესად მნიშვნელოვან პროფესიულ საქმიანობას - მონაწილეობს მართლმსაჯულების განხორციელების პროცესში“ და სწორედ ეს გარემოება გახდა საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტის (დასახელებული გადაწყვეტილების მიღების მომენტში საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი) მოსამართლეზე გავრცელების საფუძველი.

76. ამდენად, მივიჩნევთ, რომ საკითხი იმის თაობაზე, უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობა წარმოადგენს პოლიტიკურ თუ პროფესიულ თანამდებობას, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით არის ცალსახად და არაორაზროვნად დადგენილი და ის მიჩნეულია პროფესიულ თანამდებობად.

77. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ აგრეთვე დადგენილია მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების ან განწესებაზე უარის თქმის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების მოთხოვნა. სასამართლომ საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ აღნიშნა, რომ „საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი დასაბუთების მოთხოვნა უნდა გავრცელდეს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ საქალაქო და სააპელაციო სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების ან განწესებაზე უარის შესახებ მიღებულ გადაწყვეტილებაზეც“ (II-27). აღნიშნული დასკვნის გამოტანისას საკონსტიტუციო სასამართლო №3/2/717 გადაწყვეტილებაში დაეყრდნო ამ გადაწყვეტილების დასაბუთების მნიშვნელობასა და მიზანმიმართულებას საქართველოს კონსტიტუციით გარანტირებული სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლებიდან გამომდინარე.

78. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, გადაწყვეტილების დასაბუთების მოთხოვნა რამდენიმე მნიშვნელოვან უფლებრივ ასპექტს დაუკავშირდა, კერძოდ, პირის დაცვას მის მიმართ უფლებამოსილი ორგანოს მხრიდან დაუსაბუთებელი, თვითნებური გადაწყვეტილების მიღებისაგან, აგრეთვე მისთვის იმ მიზეზებისა და არგუმენტაციის გაცნობას, თუ რატომ შეესაბამება ან არ შეესაბამება პირი კონკრეტულ საკვალიფიკაციო კრიტერიუმებს. გარდა აღნიშნულისა, საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის გადაწყვეტილების დასაბუთება მნიშვნელოვან ინსტრუმენტს, ხოლო მისი არარსებობა მნიშვნელოვან შემაფერხებელ გარემოებას წარმოადგენს შემდგომში ამ გადაწყვეტილებაზე სასამართლოს კონტროლის განხორციელებისათვის და, ამდენად, პირის უფლებისათვის, მოახერხოს საკუთარი დარღვეული უფლების აღდგენა/დაცვა. გარდა უშუალოდ პირის უფლებიდან გამომდინარე ინტერესებისა, გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნა აგრეთვე უზრუნველყოფს საბოლოოდ პროცესის გამჭვირვალობასა და გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოს ანგარიშვალდებულებას. უშუალოდ მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების პროცესში შესაბამისი უფლებამოსილი სუბიექტის გადაწყვეტილების დასაბუთებაზე მსჯელობისას საკონსტიტუციო სასამართლომ აგრეთვე დაადგინა, რომ ეს უკანასკნელი უკავშირდება „საზოგადოების ინტერესს - მართლმსაჯულება განახორციელონ მხოლოდ მოსამართლის თანამდებობასთან შესაფერისმა პირებმა, რომლებიც საკუთარი პროფესიული და პიროვნული მახასიათებლებით აკმაყოფილებენ ამ საპატიო თანამდებობის დასაკავებლად აუცილებელ სტანდარტებს“, რომლის გარანტირებაც, პროცესის გამჭვირვალობასთან ერთად, მართლმსაჯულების მიმართ საზოგადოების ნდობის განმტკიცებას ემსახურება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-20-21, 30).

79. აქვე აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს აგრეთვე მყარად აქვს ჩამოყალიბებული საკუთარი პოზიცია საზოგადოების მხრიდან მართლმსაჯულებისადმი ნდობის განმტკიცების მნიშვნელობასთან დაკავშირებით. მისი განმარტებით, „სასამართლოს მიერ ხელისუფლების განხორციელების ლეგიტიმაციის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი წყაროა მისი საზოგადოებრივი ნდობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის №1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-45). ამასთან, „სამართლიანი სასამართლოს უფლების კანონმდებლობით გათვალისწინებული გარანტიები .... უნდა იწვევდნენ სასამართლოს სამართლიანობის აღქმადობას საზოგადოების მხრიდან. გამჭვირვალე, სრულყოფილი, ადეკვატური და საკმარისი პროცედურები უზრუნველყოფს სასამართლოს გადაწყვეტილებათა ლეგიტიმურობას, მათ საზოგადოებრივ აღიარებას, რაც ძალზე მნიშვნელოვანია სასამართლოსადმი და, საბოლოო ჯამში, მთლიანად ხელისუფლებისადმი საზოგადოების ნდობის ამაღლებისა და განმტკიცებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-59).

80. ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლო მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნას ხედავს სწორედ ერთ-ერთ იმგვარ მნიშვნელოვან საფუძვლად, რომელიც პირდაპირ არის კავშირში საზოგადოებრივი ნდობის ჩამოყალიბებასთან. კერძოდ, სასამართლოს მიერ უკვე იქნა დადგენილი, რომ „ნდობა მართლმსაჯულების სისტემისადმი გაიზრდება, თუ საზოგადოებამ იცის, რომ მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების პროცესი იმგვარად არის ჩამოყალიბებული, რომ მაქსიმალურად უზრუნველყოფს კვალიფიციური, პიროვნული და პროფესიული ნიშნით შესაბამისი კანდიდატების მოსამართლის თანამდებობაზე განწესებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-30).

81. რაც შეეხება უშუალოდ გადაწყვეტილების დასაბუთების მოთხოვნას, საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთ გადაწყვეტილებაში აქვს დაფიქსირებული საკუთარი პოზიცია. მათ შორის, №3/2/717 გადაწყვეტილებაში მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების საკითხის შეფასებისას სასამართლომ ვრცელი მსჯელობა წარმოადგინა საკუთარი მიდგომის ჩამოყალიბებისას და გადაწყვეტილების მე-20-21-ე პუნქტებში განმარტა, რომ „ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობაზე არდანიშვნის თაობაზე თვითნებური, მიკერძოებული და არაზუსტი გადაწყვეტილებების თავიდან აცილების ერთ-ერთი ინსტრუმენტია ამ გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნა. დასაბუთებულობის მოთხოვნა ავალდებულებს გადაწყვეტილების მიმღებ სუბიექტს, დაასაბუთოს, თუ რატომ შეესაბამება ან არ შეესაბამება კონკრეტულ საკვალიფიკაციო კრიტერიუმს ესა თუ ის კანდიდატი“. აქვე სასამართლომ აღნიშნა, რომ გადაწყვეტილების დასაბუთების ერთ-ერთ მიზანს სწორედ, საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრის მხრიდან, უკანონო, თვითნებური ან/და მიკერძოებული გადაწყვეტილების პრევენცია წარმოადგენს. ამასთან, პროფესიული დანიშვნის პროცესში, როდესაც თანამდებობაზე პირის განწესება არ არის პოლიტიკური პროცესის ნაწილი, „გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არარსებობა ქმნის უფლებამოსილების არაჯეროვნად განხორციელების საფრთხეს, მოსამართლეობის კანდიდატს ართმევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებით ეფექტიანად სარგებლობის შესაძლებლობას, ართულებს და, ცალკეულ შემთხვევებში, შეუძლებელს ხდის მიღებული გადაწყვეტილების კანონიერების შემოწმებას სასამართლოს მიერ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-21).

82. ამდენად, ცხადი და არაორაზროვანია საკონსტიტუციო სასამართლოს უკვე ჩამოყალიბებული პრაქტიკა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების პროცესთან დაკავშირებით. ამ საკითხზე დადგენილი ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციურსამართლებრივ მოთხოვნაა დაუსაბუთებელი თუ თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების პრევენცია. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, გადაწყვეტილების დასაბუთების მოთხოვნა უკავშირდება შერჩევის მთელ პროცესს. შესაბამისად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის კანდიდატის შერჩევის პროცესში გადაწყვეტილების დასაბუთებულობა უფლების ნაწილად არის მიჩნეული, იმის მიუხედავად, შერჩევა ცალკე ეტაპად იქნება განხილული თუ ერთიანი პროცესის ნაწილად. შესაბამისად, ის ფაქტი, რომ მოსამართლის არჩევაზე საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს პარლამენტი, საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულებას არ გამორიცხავს. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკით, „გადაწყვეტილების დასაბუთება არ შემოიფარგლება მხოლოდ თანამდებობაზე განწესების თაობაზე მიღებული აქტის დასაბუთების მოთხოვნით. საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილია დასაბუთების მოთხოვნა არა მხოლოდ ფორმალურად განწესების აქტთან დაკავშირებით, არამედ - დასაბუთებულობა უკავშირდება თანამდებობის განწესების მთელ პროცესს (როგორ წარიმართა ეს პროცესი და რამ განაპირობა ამა თუ იმ კანდიდატის დანიშვნა ან დანიშვნაზე უარის თქმა). ეს კი პირველ რიგში გულისხმობს შეფასების როგორც კრიტერიუმების, ასევე მთლიანად შეფასების სისტემის ობიექტურ კრიტერიუმებზე მაქსიმალურად აგებას და სუბიექტური კრიტერიუმების მინიმუმამდე დაყვანას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-31).

83. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ჩამოყალიბებული ამ სტანდარტების საპირისპიროდ, №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებაში აღინიშნა, რომ კონსტიტუციური ორგანოს - იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს მიმართ მოსამართლის თანამდებობაზე კანდიდატების პარლამენტისთვის წარდგენის ან წარდგენაზე უარის თქმის თაობაზე გადაწყვეტილების დასაბუთების მოთხოვნა არ გამომდინარეობს საქართველოს კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან. ამგვარი მიდგომა კი დაეფუძნა მარტოოდენ იმ კონსტიტუციურ სტატუსს, რომელიც გააჩნია საბჭოს, აგრეთვე მისი წევრებისთვის კანონმდებლობით გაწერილ დამოუკიდებლობის გარანტიებსა და კანდიდატთა შერჩევის პროცედურებზე ფორმალურად მითითებას. ამგვარი მიდგომით, გადაწყვეტილებაში სრულად არის იგნორირებული იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს/მისი წევრების მხრიდან მიკერძოებული, დაუსაბუთებელი ან/და თვითნებური გადაწყვეტილების მიღების დაშვებაც კი. უშუალოდ პროცესის მიმდინარეობის მომწესრიგებელი კანონმდებლობით რამდენად არის ან საერთოდ არის თუ არა დაზღვეული საბჭოს მხრიდან დაუსაბუთებელი, თვითნებური გადაწყვეტილების მიღება, №1/3/1459,1491 გადაწყვეტილების ფარგლებში, საერთოდ არ გამხდარა შეფასების საგანი. გადაწყვეტილება „თავისთავად ლეგიტიმურად“ აცხადებს საბჭოს მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას მხოლოდ ამ ორგანოს დაკომპლექტების წესისა და საქმიანობის განხორციელებისას არსებული საკანონმდებლო გარანტიების საფუძველზე. დამატებით, გადაწყვეტილებაში აღინიშნა, რომ ეს გარემოებები, დასაბუთების მოთხოვნის გარეშეც, საკმარის გარანტიას ქმნის მიღებული გადაწყვეტილების ხარისხისა და მის მიმართ სანდოობისთვის (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-49).

84. №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილების 48-ე პარაგრაფში კოლეგები აღნიშნავენ, რომ „იუსტიციის უმაღლესი საბჭო არის კოლეგიური ორგანო, რომელიც ხმათა 2/3-ს უმრავლესობით იღებს გადაწყვეტილებას, თუმცა ცალკე აღებული საბჭოს თითოეული წევრის მიერ კონკრეტული კანდიდატისთვის მხარდაჭერა თუ უარი, არის საბჭოს წევრის ინდივიდუალური პოზიცია და არა მთლიანად საბჭოს გადაწყვეტილება კანდიდატის წარდგენასა თუ მისზე უარის შესახებ. შესაბამისად, საბჭოს, როგორც კოლეგიური ორგანოს გადაწყვეტილება, შესაძლოა ვერ დასაბუთდეს“. ამ მოსაზრების განვითარებით, გადაწყვეტილებაში კონსტიტუციის 25-ე მუხლის პირველი პუნქტიდან არათუ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა თანამდებობაზე განწესების პროცესში საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთების მოთხოვნა არ იქნა სავალდებულოდ ამოკითხული, არამედ, გამომდინარე კოლეგიური ორგანოს ბუნებიდან, დასაბუთება საერთოდ არ იქნა მიჩნეული შესაძლებლად.

85. ამგვარი დასკვნა გადაწყვეტილებაში გაკეთებულია მაშინ, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში არ არის აუცილებელი ირიბად, კოლეგიურ ორგანოსთან მიმართებით ზოგადი სტანდარტების ძიება. საკონსტიტუციო სასამართლომ უშუალოდ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს, როგორც კოლეგიური ორგანოს გადაწყვეტილების მიმართ უკვე ჩამოაყალიბა საკუთარი პოზიცია და მიიჩნია, რომ ამ ორგანოს შესწევს უნარი, შეძლოს საკუთარი გადაწყვეტილების დასაბუთება. სასამართლომ პირდაპირ აღნიშნა, რომ „არ არსებობს რაიმე გონივრული ახსნა, თუ რატომ არ შეიძლება დასაბუთდეს მოსამართლეობის კანდიდატის ობიექტურ კრიტერიუმთან შესაბამისობის თაობაზე მიღებული გადაწყვეტილებები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 7 აპრილის №3/2/717 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები მთვარისა კევლიშვილი, ნაზი დოთიაშვილი და მარინა გლოველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-23). საბოლოოდ, სასამართლომ, ამავე გადაწყვეტილების 24-ე და 25-ე პუნქტებში, დასაბუთების მოთხოვნა გაავრცელა არა მხოლოდ ობიექტურ კრიტერიუმებზე, არამედ, შედარებით შეზღუდული მასშტაბით, აგრეთვე სუბიექტურ შეფასებებთან დაკავშირებითაც და აღნიშნა, რომ ამ კუთხით, დასაბუთება შინაარსობრივად გულისხმობს „იმგვარი დასაბუთების მოთხოვნას, რომელიც შესაძლებელს გახდის იმ გზის სისწორის შეფასებას, რომლითაც გადაწყვეტილების მიმღები პირი მივიდა ამ გადაწყვეტამდე“.

86. ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმებზე მსჯელობისა და მათი კონსტიტუციასთან თავსებადობის შეფასების დადგენისთვის არსებობდა რამდენიმე კონსტიტუციურსამართლებრივად მნიშვნელოვანი გარემოება, რომელიც მნიშვნელოვანწილად განაპირობებდა საკითხის საბოლოოდ გადაწყვეტას. კერძოდ, ამგვარ გარემოებებს წარმოადგენდა განსახილველი სახელმწიფო თანამდებობის - უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობის ბუნება; იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს - როგორც კონსტიტუციური და კოლეგიური ორგანოს მხრიდან საკუთარი გადაწყვეტილების დასაბუთების ვალდებულების არსებობა და აღნიშნულის განხორციელების შესაძლებლობა; აგრეთვე, გადაწყვეტილების დასაბუთებაზე მსჯელობისას, საბჭოს/მისი წევრების მხრიდან დაუსაბუთებელი, მიკერძოებული, თვითნებური ან თუნდაც, შეცდომის დაშვებით გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობის დაშვება და შესაბამისად, გადაწყვეტილების დასაბუთებაზე, როგორც ამ საფრთხეთა დაზღვევის ერთ-ერთ ეფექტურ მექანიზმზე მსჯელობა. თითოეული დასახელებული გარემოება წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში უკვე შეფასებულ და გადაწყვეტილ საკითხს, რომელიც ცხადად იძლევა იმისგან სრულიად განსხვავებულ სამართლებრივ მოცემულობასა და შედეგს, ვიდრე ჩამოყალიბდა №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებით.

87. ამდენად, მივიჩნევთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებით, საქმის გადაწყვეტის მიზნით გაკეთებული სამართლებრივი განმარტებები და დათქმები წინააღმდეგობაში მოდის საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მყარად ჩამოყალიბებულ რელევანტურ პრაქტიკასთან და არ იზიარებს ამ უკანასკნელის ლოგიკასა და სულისკვეთებას.

88. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად „საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის საოქმო ჩანაწერი/განჩინება, გადაწყვეტილება ან დასკვნა, რომელიც განსხვავდება საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკისაგან, მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა“. აღნიშნულიდან გამომდინარე, პლენუმის გადაწყვეტილების მიღებას, რომელიც მოქმედ პრაქტიკას ეწინააღმდეგება, სჭირდება, მინიმუმ, საკონსტიტუციო სასამართლოს 5 წევრის მხარდაჭერა. მოცემულ შემთხვევაში სარჩელის არდაკმაყოფილებას მხარი დაუჭირა საკონსტიტუციო სასამართლოს ოთხმა წევრმა, შესაბამისად, ისინი არ არიან უფლებამოსილნი 2020 წლის 30 ივლისის №3/1/1459,1491 გადაწყვეტილებით შეცვალონ სასამართლოს პრაქტიკა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, მიუხედავად იმისა, რომ №1459 და №1491 კონსტიტუციური სარჩელები ხმების გაყოფის გამო არ დაკმაყოფილდა, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობასთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლოს მიდგომა და გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის კონსტიტუციური სტანდარტი შეცვლილად არ უნდა ჩაითვალოს.

2. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით

სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნები მოსამართლეების განწესებასთან დაკავშირებით

89. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, „ყოველ ადამიანს აქვს უფლება თავის უფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება განამტკიცებს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება ინსტრუმენტული ხასიათისაა. მისი მიზანია ადამიანის უფლებების და კანონიერი ინტერესების სასამართლოს გზით ეფექტური დაცვის შესაძლებლობის უზრუნველყოფა. „ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-14).

90. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადებით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლება „არაერთი უფლებრივი კომპონენტისგან შედგება, რომელთა ერთობლიობამაც უნდა უზრუნველყოს, ერთი მხრივ, ადამიანების რეალური შესაძლებლობა, სრულყოფილად და ადეკვატურად დაიცვან, აღიდგინონ საკუთარი უფლებები, ხოლო, მეორე მხრივ, სახელმწიფოს მიერ ადამიანის უფლება-თავისუფლებებში ჩარევისას, დაიცვას ადამიანი სახელმწიფოს თვითნებობისაგან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 23 მაისის №3/2/574 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე გიორგი უგულავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-59).

91. საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი სასამართლო ხელისუფლების ორგანოების მიერ სამართლიანი სასამართლოს უფლების პრაქტიკული რეალიზაციისთვის გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება იმ მოსამართლეების პიროვნულ და პროფესიულ მახასიათებლებს, რომლებიც უშუალოდ ახორციელებენ სამოსამართლო საქმიანობას. საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „მოსამართლე თავის საქმიანობაში დამოუკიდებელია და ემორჩილება მხოლოდ კონსტიტუციასა და კანონს“. მოსამართლის დამოუკიდებლობა, მისი საქმიანობის მხოლოდ კონსტიტუციისა და კანონის შესაბამისად განხორციელება, ინსტიტუციურ გარანტიებთან ერთად, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული მის პიროვნულ და პროფესიულ კვალიფიკაციებზე. მხოლოდ გამორჩეულად კვალიფიციურ, კეთილსინდისიერ და პრინციპულ ადამიანს შესწევს უნარი, სათანადოდ შეასრულოს მოსამართლის ფუნქცია, მიუკერძოებლად და კვალიფიციურად აღასრულოს მართლმსაჯულება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, მოსამართლის საპატიო თანამდებობაზე კომპეტენტური პირების განწესება დამოუკიდებელი და კვალიფიციური მართლმსაჯულების უზრუნველყოფას ემსახურება (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2017 წლის 15 თებერვლის №3/1/659 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ომარ ჯორბენაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-36). ამრიგად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნაა, რომ მოსამართლის თანამდებობაზე განწესდნენ მხოლოდ სათანადო კვალიფიკაციის მქონე პირები, რომლებიც სრულყოფილად შეძლებენ მოსამართლის ფუნქციების შესრულებას და შექმნიან სამართლიანი სასამართლოს უფლების პრაქტიკული რეალიზაციის შესაძლებლობას.

92. წინამდებარე საქმეზე, სასარჩელო მოთხოვნის სპეციფიკის გათვალისწინებით, მნიშვნელოვანია ყურადღება გამახვილდეს კონსტიტუციურ სტანდარტებზე, რომლებიც რელევანტურია უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების განწესებასთან დაკავშირებით. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე სათანადო კვალიფიკაციების მქონე პირების საქმიანობის მნიშვნელობის გათვალისწინებით, საქართველოს კონსტიტუცია ამ თანამდებობაზე განწესებასთან მიმართებით არაერთ მნიშვნელოვან მოთხოვნას ადგენს. საქართველოს კონსტიტუციით არის განსაზღვრული მოსამართლეების თანამდებობაზე განწესებაში მონაწილე ორგანოები. კერძოდ, საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს ირჩევს საქართველოს პარლამენტი საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წარდგინებით. ამასთან, გადაწყვეტილებას მოსამართლის თანამდებობაზე განწესების შესახებ პარლამენტი იღებს სრული შემადგენლობის უმრავლესობით (საქართველოს კონსტიტუციის 61-ე მუხლის მე-3 პუნქტი). საქართველოს კონსტიტუციით საგანგებოდ არის დადგენილი მოსამართლეთა საკვალიფიკაციო მოთხოვნები. კერძოდ, საერთო სასამართლოს მოსამართლე შეიძლება იყოს საქართველოს მოქალაქე 30 წლის ასაკიდან, თუ მას აქვს შესაბამისი უმაღლესი იურიდიული განათლება და სპეციალობით მუშაობის არანაკლებ 5 წლის გამოცდილება. ამასთან, მოსამართლე შეირჩევა კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის ნიშნით (საქართველოს კონსტიტუციის 63-ე მუხლის მე-6 პუნქტი).

93. სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნაა, რომ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა განწესების პროცედურა უზრუნველყოფდეს შესაბამისი კონსტიტუციური ორგანოების (საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭო, საქართველოს პარლამენტი) მიერ კონსტიტუციით დადგენილი მოთხოვნების შესაბამისი მოსამართლეების შერჩევას. კერძოდ, მოსამართლეთა განწესების პროცედურამ უნდა უზრუნველყოს, რომ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესმა საბჭომ და საქართველოს პარლამენტმა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლედ განაწესონ სათანადო პიროვნული და პროფესიული მახასიათებლების მქონე პირები. როგორც აღინიშნა, სწორედ გამორჩეული პიროვნული და პროფესიული მახასიათებლების მქონე პირების მიერ არის შესაძლებელი მოსამართლის მნიშვნელოვანი ფუნქციის შესრულება და სამართლიანი სასამართლოს უფლების პრაქტიკული რეალიზაციის უზრუნველყოფა.

94. გარდა ამისა, „სასამართლოს მიერ ხელისუფლების განხორციელების ლეგიტიმაციის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი წყაროა მისი საზოგადოებრივი ნდობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 ივნისის №1/4/693,857 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „მედიის განვითარების ფონდი“ და ა(ა)იპ „ინფორმაციის თავისუფლების განვითარების ინსტიტუტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-45). საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სამართლიანი მართლმსაჯულება მოითხოვს არა მხოლოდ ყველა საჭირო, საკმარისი და ადეკვატური პროცედურითა თუ გარანტიით სასამართლოს აღჭურვას, არამედ, იმავდროულად, გულისხმობს მის ასეთად აღქმადობას საზოგადოების და დავის მონაწილეთა მხრიდან. სასამართლოს სამართლიანობის აღქმადობას, ცხადია, პირველ რიგში, განაპირობებს და უზრუნველყოფს სასამართლოს (მოსამართლეთა) ინსტიტუციური და პერსონალური დამოუკიდებლობის, მიუკერძოებლობის, ამასთან, გადაწყვეტილებათა დასაბუთებულობის დამაჯერებელი ხარისხი. ამ თვალსაზრისით, ასევე დიდი მნიშვნელობა აქვს სასამართლო ინსტიტუტისადმი მხარეთა და, ზოგადად, საზოგადოების ნდობას, რომელიც ზემოაღნიშნულის გარდა სხვა ფაქტორებზე დამოკიდებულებითაც იქმნება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 13 ნოემბრის №1/4/557,571,576 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ვალერიან გელბახიანი, მამუკა ნიკოლაიშვილი და ალექსანდრე სილაგაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“ II-101).

95. ამრიგად, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნის სრულყოფილად რეალიზებისათვის მართლმსაჯულების კვალიფიციური პირების მიერ აღსრულებასთან ერთად, მნიშვნელოვანია, სასამართლოსადმი ნდობის არსებობა. საზოგადოების რწმენა, რომ მართლმსაჯულება ნამდვილად კეთილსინდისიერი, კომპეტენტური და მიუკერძოებელი პირების მიერ ხორციელდება, მნიშვნელოვნად უწყობს ხელს სასამართლოს ეფექტურობას. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნაა, რომ მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურა უზრუნველყოფდეს სასამართლო ხელისუფლების მიმართ საზოგადოებრივი ნდობის ჩამოყალიბებას. კანონით დადგენილი პროცედურა არ უნდა აღძრავდეს დასაბუთებულ ეჭვებს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესთან, შერჩეული მოსამართლეების კეთილსინდისიერებასა და კვალიფიციურობასთან დაკავშირებით. საზოგადოებას უნდა ჰქონდეს განცდა, რომ მოსამართლეთა შერჩევის პროცესი მიუკერძოებლად და კვალიფიციურად ხორციელდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მუდმივად იარსებებს კითხვები შერჩეული მოსამართლეების კეთილსინდისიერებასთან და კვალიფიციურობასთან დაკავშირებით, რაც, საბოლოო ჯამში, საფუძველს გამოაცლის საზოგადოების ნდობას სასამართლო ხელისუფლების მიმართ. ამავე დროს, აღსანიშნავია, რომ შერჩევის პროცესის გამჭვირვალობა მისდამი სანდოობის მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მისი რომელიმე ეტაპის, არამედ გადაწყვეტილების მიღების პროცესის გამჭვირვალედ წარმართვა. გადაწყვეტილების გაუმჭვირვალედ, დახურულ ფორმატში მიღება აძლიერებს საზოგადოების ეჭვებს გადაწყვეტილების მიმღებ პირთა ობიექტურობასთან დაკავშირებით.

96. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოითხოვს, რომ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურა უზრუნველყოფდეს კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამის მოსამართლეთა განწესებას და ამ პროცესის მიმართ საზოგადოების ნდობას.

პირველი ეტაპი

97. როგორც უკვე აღინიშნა კანდიდატთა შერჩევის პროცედურას იუსტიციის უმაღლესი საბჭო იწყებს ფარული კენჭისყრით, რომლის შედეგადაც, კანდიდატთა რაოდენობა მცირდება უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის ვაკანსიების 3 ან 2,5-ჯერ მეტ ოდენობამდე (იხ. გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის 37-ე აბზაცი) საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად საქართველოს პარლამენტისთვის წარსადგენი კანდიდატების შერჩევისას ხელმძღვანელობენ ამ კანონის 35​¹ მუხლის პირველი და მე-3−მე-14 პუნქტებით განსაზღვრული კრიტერიუმებით. თავის მხრივ, ამ კანონის 35​¹ მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულია, რომ მოსამართლეობის კანდიდატი შეირჩევა ორი ძირითადი კრიტერიუმის – კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის – საფუძველზე, ამავე მუხლის მე-3-მე-14 პუნქტებით დეტალურად არის განსაზღვრული კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის კრიტერიუმების არსი და ამ კრიტერიუმებით მოსამართლეობის კანდიდატის შეფასების წესი.

98. აღსანიშნავია, რომ მოსამართლეობის კანდიდატების პირველადი შერჩევა პროცესის მნიშვნელოვანი ეტაპია. როგორც წესი, ამ ეტაპზე ხდება კანდიდატების საკმაოდ დიდი რაოდენობის გაცხრილვა. მაგალითად, კანონის ამოქმედების შემდეგ ჩატარებული პირველი შერჩევის პროცედურის ფარგლებში შემდეგ ეტაპზე გადასვლაზე უარი ეთქვა 89 კანდიდატს. შესაბამისად, მნიშვნელოვანია ამ ეტაპზე ისეთი პროცედურის არსებობა, რომლის ფარგლებშიც, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მიიღებს დასაბუთებულ გადაწყვეტილებას, კონსტიტუციური კრიტერიუმებით შეარჩევს შემდეგ ეტაპზე გადასულ მოსამართლეობის კანდიდატებს და საზოგადოებას არ გაუჩნდება დასაბუთებული უნდობლობა პროცესის მიმართ.

99. მოსამართლეობის კანდიდატების პირველადი შერჩევის ეტაპზე იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებასთან დაკავშირებული პროცედურების შეფასებისას მნიშვნელოვანია, გათვალისწინებულ იქნეს შემდეგი გარემოებები: გადაწყვეტილების მიღების ვადა, კანდიდატების შეფასების ფორმატი და გადაწყვეტილების დასაბუთებულობა. როგორც აღინიშნა, ამ ეტაპზე იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს გადაწყვეტილების მიღებისთვის აქვს კანდიდატების რეგისტრაციიდან 5 სამუშაო დღე. ამასთანავე, კანდიდატების შერჩევა ხდება მხოლოდ დოკუმენტაციის შესწავლის საფუძველზე და არ არის გათვალისწინებული კანდიდატებთან გასაუბრება ან რაიმე სხვა მეთოდი, რომელიც საბჭოს წევრებს შესაძლებლობას მისცემდა შეეფასებინათ კანდიდატების პროფესიული და პიროვნული თვისებები. როგორც აღინიშნა, მოსამართლეობის კანდიდატები უნდა შეფასდნენ კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის კრიტერიუმების გამოყენებით. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატის შეფასება კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის საფუძველზე საკმაოდ შრომატევადი და კომპლექსური პროცესია. შესაბამისად, ფაქტობრივად შეუძლებელია ასეთ შემჭიდროებულ 5-დღიან ვადაში, მხოლოდ დოკუმენტაციის შესწავლის გზით, სრულფასოვნად შეფასდეს მოსამართლეობის კანდიდატების (რომელთა რიცხვი შესაძლოა რამდენიმე ასეულიც კი იყოს) პიროვნული და პროფესიული თვისებები. ამრიგად, გადაწყვეტილების მიღების ვადა და კანდიდატების შეფასების ფორმატი ობიექტურად გამორიცხავს ამ ეტაპზე იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრების მიერ მოსამართლეობის კანდიდატების სრულფასოვნად შეფასებას. რაც არ უნდა მოტივირებული იყოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრი, რომ კეთილსინდისიერად და კვალიფიციურად შეაფასოს კანდიდატები და ისე მიიღოს გადაწყვეტილება, არსებული პროცედურა ობიექტურად არ იძლევა ამის შესაძლებლობას.

100. ამავდროულად, იმის დაშვების შემთხვევაშიც კი, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრები მოახერხებენ გადაწყვეტილების მიღებისას კანდიდატთა მახასიათებლების სრულფასოვნად შეფასებას, პროცედურა არ იძლევა შესაძლებლობას, რომ რაიმე ფორმით დასაბუთდეს მათი გადაწყვეტილება. კერძოდ, გადაწყვეტილება მიიღება ფარული კენჭისყრით, ისე, რომ საზოგადოებას არანაირი მონაცემი არ აქვს იმის თაობაზე, თუ როგორ მივიდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ასეთ გადაწყვეტილებამდე და რატომ მიანიჭა მოსამართლეობის ცალკეულ კანდიდატებს უპირატესობა.

101. ამრიგად, მოსამართლეობის კანდიდატების შერჩევის პირველი ეტაპის პროცედურა იმგვარად არის მოწესრიგებული, რომ, ერთი მხრივ, ობიექტურად გამორიცხავს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შესაძლებლობას, სრულფასოვნად შეაფასოს მოსამართლეობის კანდიდატების კეთილსინდისიერება და კომპეტენტურობა და, მეორე მხრივ, საერთოდ არ ითვალისწინებს მათ მიერ მიღებული გადაწყვეტილების დასაბუთებულობას. ცხადია, პროცედურა აღძრავს დასაბუთებულ ეჭვებს საზოგადოებაში პროცესის გამჭვირვალობასთან და სანდოობასთან დაკავშირებით. ასეთი პროცედურის პირობებში საზოგადოებას არ ექნება განცდა, რომ პროცესი კეთილსინდისიერად და კვალიფიციურად მიმდინარეობს.

102. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ მოსამართლეობის კანდიდატების შერჩევის პირველ ეტაპზე არსებული პროცედურის გათვალისწინებით იუსტიციის უმაღლესი საბჭო მოკლებულია შესაძლებლობას, მიიღოს გააზრებული გადაწყვეტილება კანდიდატების კეთილსინდისიერების და კომპეტენტურობის კრიტერიუმებით სრულფასოვნად შერჩევის საფუძველზე. ამასთანავე, გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნის არარსებობა და პროცედურა, საერთო ჯამში, იწვევს საზოგადოების უნდობლობას, ვინაიდან საზოგადოების წევრებისათვის, ერთი მხრივ, გასაგებია, რომ პროცედურა ობიექტურად არ იძლევა კანდიდატების სათანადოდ შეფასების შესაძლებლობას, ხოლო, მეორე მხრივ, არ არის ახსნილი, როგორ მივიდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭო შესაბამის გადაწყვეტილებამდე, რა კრიტერიუმებით და არგუმენტაციით შეარჩია ან დაიწუნა ესა თუ ის კანდიდატი.

შემდეგი ეტაპები

103. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34¹ მუხლის მე-8 პუნქტის მიხედვით, პირველი ეტაპის შემდგომ იწყება კანდიდატების საჯარო მოსმენა. ამავე მუხლის მე-11 პუნქტის მიხედვით, კანდიდატების მოსმენის დასრულების შემდეგ, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს უახლოეს სხდომამდე საბჭოს წევრები კანდიდატებს კანონმდებლობის შესაბამისად აფასებენ ქულებით.

104. დასახელებული მუხლის მე-12 პუნქტის შესაბამისად, იუსტიციის უმაღლესი საბჭო კანდიდატების მოსმენის დასრულების შემდეგ, უახლოეს სხდომაზე ფარულად უყრის კენჭს კანდიდატებს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად საქართველოს პარლამენტისთვის წარსადგენი კანდიდატების გამოცხადებული ვაკანსიის რაოდენობამდე დაყვანის მიზნით. შემდგომ ეტაპზე გადადის საუკეთესო შედეგის მქონე იმ რაოდენობის კანდიდატი, რამდენი ვაკანსიაცაა გამოცხადებული. შემდგომ ეტაპზე გადასულ კანდიდატთა სია ქვეყნდება საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს ვებგვერდზე.

105. „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34¹ მუხლის მე-13 პუნქტის თანახმად, კანდიდატთა სიის გამოქვეყნების შემდეგ სათითაოდ ეყრება კენჭი უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატების საქართველოს პარლამენტისთვის წარდგენას. კანდიდატი წარდგენილად ჩაითვლება, თუ მას საბჭოს ღია სხდომაზე, ფარული კენჭისყრით, მხარს დაუჭერს საბჭოს სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედი. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად საქართველოს პარლამენტისთვის წარდგენილი კანდიდატების შესახებ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილება ქვეყნდება საბჭოს ვებგვერდზე.

106. აღსანიშნავია, რომ ზემოთ დასახელებული პროცედურა არ ითვალისწინებს კანდიდატთა შერჩევის შესახებ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების დასაბუთების მექანიზმს. ზოგადად, შესაძლებელია, კანდიდატების ქულებით შეფასება მოსამართლეთა შერჩევის გადაწყვეტილების დასაბუთების და გამჭვირვალობის უზრუნველყოფის საშუალება იყოს. შესაძლებელია, ქულების სისტემამ წარმოაჩინოს, როგორ მივიდა გადაწყვეტილებამდე იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს კონკრეტული წევრი და თავად იუსტიციის უმაღლესი საბჭო. თუმცა განსახილველ შემთხვევაში სადავო ნორმებით დადგენილი ქულებით შეფასების წესი არა მხოლოდ არ უზრუნველყოფს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილების დასაბუთებას და პროცესის გამჭვირვალობას, არამედ - პირიქით, უფრო მეტ კითხვას აჩენს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს გადაწყვეტილებასთან დაკავშირებით.

107. როგორც აღინიშნა, ქულებით შეფასების შემდგომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო კანდიდატებს არჩევს ფარული კენჭისყრით ისე, რომ არ დგინდება კავშირი კანდიდატის მიერ მიღებულ ქულებსა და საბჭოს გადაწყვეტილებას შორის. ასევე არ არის საზოგადოებისთვის ცნობილი იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს რომელმა წევრმა დაუჭირა ამა თუ იმ კანდიდატს მხარი და რა ქულით ჰყავდა მას ეს კანდიდატი შეფასებული. უფრო მეტიც, არ გამოირიცხება მაღალი ქულების მქონე კანდიდატებმა ვერ მიიღონ საბჭოს მხარდაჭერა და - პირიქით - შემდეგ ეტაპზე გადავიდნენ შედარებით დაბალქულიანი კანდიდატები. ამგვარი პროცედურა უნდობლობას იწვევს საზოგადოებაში, ვინაიდან იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ კანდიდატთა ფარული კენჭისყრის შეფასების ქულებთან კავშირის არარსებობის და სრული დაუსაბუთებლობის პირობებში საზოგადოებას არ აქვს ინფორმაცია, რა არგუმენტაციით, რომელ პიროვნულ/პროფესიულ მახასიათებელზე მითითებით იქნა შერჩეული ან დაწუნებული ესა თუ ის კანდიდატი.

108. გარდა ამისა, პრობლემურია იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ კანდიდატების შერჩევის პროცედურის ბოლო ეტაპიც. კერძოდ, როგორც აღინიშნა, კანდიდატთა საჯარო მოსმენის შემდგომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭო ფარულად უყრის კენჭს კანდიდატებს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლის თანამდებობაზე ასარჩევად, კანდიდატების გამოცხადებული ვაკანსიის რაოდენობამდე დაყვანის მიზნით. საბოლოო ეტაპზე გადადის საუკეთესო შედეგის მქონე იმ რაოდენობის კანდიდატი, რამდენი ვაკანსიაცაა გამოცხადებული. შემდგომ შერჩეულ კანდიდატებს კენჭი სათითაოდ ეყრება და წარდგენილად ჩაითვლება ის კანდიდატი, რომელსაც ღია სხდომაზე, ფარული კენჭისყრით, მხარს დაუჭერს საბჭოს სრული შემადგენლობის არანაკლებ ორი მესამედი. ამგვარი პროცედურის პირობებში კითხვის ნიშნებს იწვევს საბოლოო კენჭისყრის დანიშნულება და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების თანმიმდევრულობა. კანონმდებლობის მიხედვით, კენჭისყრებს შორის პერიოდში არ ხდება რაიმე დამატებითი ინფორმაციის გამოკვლევა ან/და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებისათვის ისეთი ინფორმაციის მიწოდება, რომელიც მას პოზიციას შეაცვლევინებდა. შესაბამისად, ამ ორ კენჭისყრას შორის იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრებს არ აქვთ არანაირი ობიექტური საფუძველი, შეიცვალონ პოზიცია პროცედურაში მონაწილეთაგან საუკეთესო კანდიდატების შესახებ. შესაბამისად, იმ შემთხვევაში, თუ კანდიდატი მეორე კენჭისყრაზე მიიღებს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს სრული შემადგენლობის ორი მესამედის მხარდაჭერას, ბუნდოვანია, რას ემსახურება მესამე კენჭისყრა. ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ კანდიდატს მეორე კენჭისყრისას არ აქვს სათანადო მხარდაჭერა, გაუგებარია, როგორ უნდა მოიპოვოს მან საბოლოო კენჭისყრისას საბჭოს წევრთა ორი მესამედის ხმები. ამგვარი არათანმიმდევრული და გაუმჭვირვალე პროცედურა კიდევ უფრო მეტად იწვევს პროცესის მიმართ საზოგადოებრივ უნდობლობას.

შეჯამება

109. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით დადგენილი პროცედურა არ შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნებს. კერძოდ, პროცედურა ვერ უზრუნველყოფს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეების კონსტიტუციით დადგენილი მოთხოვნების შესაბამისად წარდგენას, კონსტიტუციის შესაბამისი კრიტერიუმების საფუძველზე დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღების გზით. როგორც აღინიშნა, დაუსაბუთებელია და ფაქტობრივად შეუძლებელია შერჩევის პირველ ეტაპზე საბჭოს წევრებმა მიიღონ ინფორმირებული გადაწყვეტილება კანდიდატების გადარჩევის თაობაზე. პირველ ეტაპზე კანდიდატების შერჩევის ვადა, ფორმატი და გადაწყვეტილების მიღების პროცედურა სრულად გამორიცხავს გააზრებული და დასაბუთებული გადაწყვეტილების მიღებას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ პირველი ეტაპის შედეგებზე თეორიულ გავლენასაც კი ვერ ახდენს საქართველოს პარლამენტი, ვინაიდან წარდგენილი კანდიდატების მოსამართლედ არჩევაზე უარის შემთხვევაშიც კი ახალი კანდიდატები მხოლოდ პირველი კენჭისყრის შედეგად ფორმირებული სიიდან წარედგინება.

110. ანალოგიურად, დაუსაბუთებელი და არათანმიმდევრულია შემდგომი ეტაპები. დაუსაბუთებელია მომდევნო ეტაპი, რომლის ფარგლებშიც კანდიდატი ფასდება ქულების მიხედვით და შემდგომ გადაწყვეტილება მიიღება ფარული კენჭისყრით იმგვარად, რომ არ დგინდება კავშირი კანდიდატის მიერ მიღებულ ქულასა და კენჭისყრის შედეგებს შორის. ასევე გაურკვეველი რჩება, თუ როგორ მივიდა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს თითოეული წევრი და თავად იუსტიციის უმაღლესი საბჭო კანდიდატის შერჩევის შესახებ კონკრეტულ გადაწყვეტილებამდე. ასევე დაუსაბუთებელი, არათანმიმდევრული და გაუმჭვირვალე გადაწყვეტილების მიღებისკენ არის მიმართული პროცედურის საბოლოო ეტაპი, რომლის მიხედვითაც, გადაწყვეტილებას საბჭო იღებს ფარული კენჭისყრით და კანდიდატს ესაჭიროება ორი მესამედის მხარდაჭერა. ამდენად, კანდიდატების შერჩევის საკითხის გადაწყვეტა ფაქტობრივად სრულად არის დამოკიდებული საბჭოს წევრების სურვილზე, მათ მიხედულებაზე. ხსენებული, ბუნებრივია ქმნის უზენაესი სასამართლოს წევრის თანამდებობაზე არაკვალიფიციური, კონსტიტუციის მოთხოვნებთან შეუსაბამო კანდიდატების წარდგენის რეალურ საფრთხეს.

111. ასევე აღსანიშნავია, რომ შერჩევის თითოეულ ეტაპზე საბჭოს წევრი ხმას აძლევს იმდენ კანდიდატს, რამდენი ვაკანსიაც არის გამოცხადებული. შესაბამისად, თითოეულ ეტაპზე იგი ფარულად ასახელებს, ვინ მიაჩნია საუკეთესოდ, თუმცა აშკარაა, რომ საბჭოს წევრის მიერ საუკეთესოდ მიჩნეული კანდიდატები სხვადასხვა ეტაპზე იცვლებიან. მაგალითად, კანონის ამოქმედების შემდეგ ჩატარებული პირველი შერჩევისას პირველ კენჭისყრაზე ხმები მიიღო 50-ზე მეტმა კანდიდატმა ანუ, მინიმუმ, საბჭოს ერთი წევრი მაინც მიიჩნევდა, რომ ისინი საუკეთესო 20 კანდიდატს შორის უნდა მოხვედრილიყვნენ. თუმცა პირველივე ეტაპზე გარკვეული ხმების მიმღებ კანდიდატებს იმგვარად ეთქვათ შემდეგ ეტაპზე გადასვლაზე უარი, რომ არც კი მოუსმინეს არც მას და არც საბჭოს იმ წევრს რომელიც კანდიდატს საუკეთესოდ მიიჩნევდა. მსგავსი სცენარით განვითარდა მეორე კენჭისყრაც რომელზეც კანდიდატთა რაოდენობა 20-მდე შემცირდა. თუმცა ამ ოცი კანდიდატიდან თითქმის არავის მიუღია პარლამენტში წარდგენისათვის საკმარისი საბჭოს წევრთა 2/3-ის ხმები. ხსენებული ნიშნავს, რომ საბჭოს წევრთა 2/3 მათ საუკეთესო კანდიდატად არ მიიჩნევდა, თუმცა მესამე კენჭისყრაზე მაინც დაუჭირა მხარი მათი პარლამენტისათვის წარდგენას. აშკარაა, რომ შერჩევის პროცესი მოწყობილია ისე, რომ ფაქტობრივად არ ხდება საბჭოს წევრების მიერ მსჯელობა, აზრთა გაზიარება და საერთო გადაწყვეტილებაზე შეჯერების მცდელობაც კი. ზოგადად, კოლეგიურ ორგანოში გადაწყვეტილების მიღებისას მსჯელობა და კონსენსუსის მიღწევისაკენ სწრაფვა კარგი მმართველობის მნიშვნელოვანი ელემენტია. აღნიშნულის საპირისპიროდ, სადავო ნორმებით დადგენილი წესის ფარგლებში, გადაწყვეტილების მიღება დამოკიდებულია ფარულ კენჭისყრაზე, რომლის ფარგლებშიც საბჭოს წევრთა პოზიციები საუკეთესო კანდიდატის შესახებ გაურკვეველი პრინციპით იცვლება. თან სისტემა ისეა მოწყობილი, რომ, თუ საბჭოს წევრი მეორე კენჭისყრის შემდეგ თავის პოზიციაზე დარჩება საუკეთესო კანდიდატთან მიმართებით, კანდიდატის პარლამენტისათვის წარდგენა შესაძლებელია საერთოდ ვერ მოხდეს. ფარული კენჭისყრის დროს არსებული მსგავსი შეუსაბამობები კიდევ უფრო აძლიერებს დასაბუთებულ ეჭვებს პროცესის ობიექტურობასთან დაკავშირებით.

112. ზემოთ დასახელებული გარემოებების გათვალისწინებით, სადავო ნორმებით განსაზღვრული პროცედურა მისი ბუნდოვანების, გაუმჭვირვალობის, არათანმიმდევრულობისა და გადაწყვეტილების დასაბუთების არარსებობის გამო არ უზრუნველყოფს შერჩევის პროცესის მიმართ საზოგადოებრივი ნდობის ჩამოყალიბებას. უფრო მეტიც, პროცედურა აჩენს დასაბუთებულ კითხვებს საზოგადოებაში შერჩევის პროცესის მიუკერძოებლობასთან დაკავშირებით.

ადგილობრივი და საერთაშორისო საზოგადოების შეფასებები

113. საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის ეტაპზე უკვე არსებობს სადავო ნორმების საფუძველზე საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევისა და მათი საქართველოს პარლამენტისთვის წარდგენის გამოცდილება. 2019 წლის მაისი-დეკემბრის პერიოდში მიმდინარე უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევის, პარლამენტისადმი წარდგენისა და პარლამენტის მიერ მათი დანიშვნის პროცესი გამოირჩეოდა მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესით, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე საერთაშორისო საზოგადოების მხრიდან. შესაბამისად, არაერთი შეფასება გაკეთდა როგორც კანონმდებლობის, მათ შორის სადავო ნორმებით განსაზღვრული საკითხების, ისე უშუალოდ ჩატარებული შერჩევის პროცესის თაობაზე. ადგილობრივი თუ საერთაშორისო ორგანიზაციების, საერთაშორისო საზოგადოების შეფასებით, პროცესი აჩენდა სერიოზულ ეჭვებს ობიექტურად, მიუკერძოებლად წარმართვასა და შერჩეული და, საბოლოოდ პარლამენტისთვის წარდგენილი კანდიდატების (მათ შორის, პარლამენტის მიერ თანამდებობაზე განწესებული პირების) კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის მიმართ. ხაზგასასმელია, რომ ამგვარი შეფასებები განპირობებული იყო არა მხოლოდ საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს და საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების მიმართ უნდობლობით, არამედ სწორედ სადავო ნორმებით ჩამოყალიბებული პროცედურის ნაკლოვანებებით.

114. შესაბამისი კანონმდებლობის, მათ შორის, სადავო ნორმების საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღების პროცესში აქტიურად იყო ჩართული ვენეციის კომისია, რომელმაც წარმოადგინა საკუთარი დასკვნა და რეკომენდაციები საქართველოს უზენაეს სასამართლოში მოსამართლეთა დანიშვნის მომწესრიგებელ კანონმდებლობასთან დაკავშირებით.[2] ერთ-ერთ ყველაზე კრიტიკულ საკითხად ვენეციის კომისიის შეფასებაში იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს კენჭისყრის ფარულობა და შესაბამისი დასაბუთების ვალდებულების არარსებობა დასახელდა. მნიშვნელოვანია, რომ ვენეციის კომისია კანონმდებელს ფარული კენჭისყრის სრულად გაუქმებისკენ მოუწოდებდა[3] და აღნიშნავდა, რომ ამგვარი კენჭისყრა, თავისთავად, საფუძველს აცლის საბჭოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილებების დასაბუთებასა და შესაბამისი ახსნა-განმარტების წარმოდგენას.[4] დასაბუთების არსებობის აუცილებლობას ვენეციის კომისია უკავშირებდა არა მხოლოდ კანდიდატისთვის იმ მიზეზების გაცნობას, რომელთა საფუძველზეც მას შემდგომ ეტაპზე გადასვლაზე ეთქვა უარი, არამედ მისი მხრიდან ამ გადაწყვეტილების ეფექტური გასაჩივრების შესაძლებლობის უზრუნველყოფას,[5] აგრეთვე, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მხრიდან დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილებების მიღების დაზღვევასა და, საბოლოოდ, მოსამართლეთა შერჩევის პროცესის მიმართ სანდოობის ჩამოყალიბებას.[6]

115. ვენეციის კომისიასთან ერთად, კანონმდებლობის შემუშავების, აგრეთვე მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში აქტიურ მონიტორინგს ახორციელებდა ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისი (ODIHR), რომელმაც საკუთარი სადამკვირვებლო მისიის მიერ მოპოვებულ ინფორმაციაზე დაყრდნობით, წარმოადგინა საბოლოო შეფასებები როგორც იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ ჩატარებული შერჩევის პროცედურის,[7] ისე შემდგომში, პარლამენტში მიმდინარე პროცედურების შესახებ.[8] ODIHR საკუთარ ანგარიშებში ხაზგასმით გამოყოფდა იმ გარემოებას, რომ საბოლოოდ, საბჭოს მიერ პარლამენტისთვის ნომინირებული კანდიდატების სია არ იყო თანხვედრაში საბჭოს წევრთა მხრიდან კანდიდატების კეთილსინდისიერებისა და კომპეტენტურობის ნიშნით გაკეთებული შეფასებების შედეგებთან[9] (იგულისხმება „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 34¹ მუხლის მე-11 პუნქტის საფუძველზე განხორციელებული კანდიდატთა შეფასება). ანგარიშში ხაზგასმულია, რომ დასახელებული წინააღმდეგობა არ ყოფილა ახსნილი და დასაბუთებული საბჭოს მიერ. სწორედ ამ საკითხზე მსჯელობისას ODIHR-მა აღნიშნა, რომ საბჭოს მიერ გადაწყვეტილებათა მიღებისას გამჭვირვალობის ნაკლებობამ შესაძლოა, გამოიწვიოს ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა, რომელიც დამოუკიდებელი და მიუკერძოებელი სასამართლოს მინიმალურ გარანტიებს ადგენს.[10] აღსანიშნავია, რომ ODIHR განსაკუთრებით კრიტიკულად აფასებდა ე.წ. შემოკლებულ სიაში კანდიდატთა შეყვანის მიზნით ჩატარებულ კენჭისყრას, სადაც უშუალოდ ფარული და დაუსაბუთებელი გადაწყვეტილების მიღების პროცედურის გარდა, მისი მითითებით, კანონმდებლობით გათვალისწინებული 5 დღიანი ვადა არ იძლეოდა კანდიდატთა სრულყოფილად შეფასების შესაძლებლობას, ისევე, როგორც გაკრიტიკებულ იქნა საბჭოს მიერ კენჭისყრის ამ ეტაპზე კანდიდატთა შეფასების მეთოდოლოგიის, წესებისა და პროცედურების მიუღებლობა. საბოლოოდ, ODIHR აღნიშნავდა, რომ დასახელებულმა გარემოებებმა კიდევ უფრო შეზღუდა პროცესის გამჭვირვალობა და სამართლებრივი სიცხადე.[11] ODIHR პროცესზე დაკვირვების საფუძველზე, დამატებით მიუთითებდა, რომ ე.წ. შემოკლებულ სიაში მოხვედრილ ზოგიერთ კანდიდატს გააჩნდა გაცილებით ნაკლები კვალიფიკაცია და გამოცდილება, ვიდრე მათ, ვინც ვერ მოხვდა ზემოაღნიშნულ სიაში.[12]

116. ODIHR საკუთარ ანგარიშში აგრეთვე მიუთითებდა, რომ იუსტიციის უმაღლესი საბჭოსთვის გადაწყვეტილებათა დასაბუთების მოთხოვნის არარსებობა კანდიდატთა შემოკლებულ სიაში შეყვანის, მათი რანგირებისა თუ, საბოლოოდ, მათი პარლამენტისთვის წარდგენის თაობაზე გადაწყვეტილებების მიღებისას, მნიშვნელოვნად აფერხებს ამ გადაწყვეტილებათა გასაჩივრების შესაძლებლობას. ამასთან, კანონმდებლობა არ ითვალისწინებს გასაჩივრების ეფექტურ მექანიზმებს, რის გამოც, საბჭოს მიერ კანდიდატთა შერჩევისა და პარლამენტისთვის წარდგენის პროცესი სრულად მოექცა იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს - სასამართლო ხელისუფლების საზედამხედველო ორგანოს ხელში, გამოირიცხა საერთო სასამართლოების კომპეტენცია, რაც პირდაპირ მოდის წინააღმდეგობაში როგორც ეუთოს მიმართ საქართველოს მიერ აღებულ ვალდებულებებთან, ისე საერთაშორისო სტანდარტებთან.[13]

117. პროცესზე დაკვირვების შედეგად, იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში ჩატარებულმა უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევის პროცესმა მწვავე კრიტიკა დაიმსახურა აგრეთვე საქართველოში ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოს მხრიდან, რომლის განცხადებაშიც, პირველ რიგში, გამოითქვა მწუხარება იმ გარემოების მიმართ, რომ საქართველოს საკანონმდებლო ორგანომ არ მოახდინა ვენეციის კომისიის, ეუთო/ოდირის, აგრეთვე აშშ-ის საელჩოსა და ევროკავშირის მისიების ბევრი რეკომენდაციის მოსამართლეთა შერჩევის პროცედურების მომწესრიგებელ კანონმდებლობაში ასახვა. რაც შეეხება უშუალოდ სადავო ნორმების საფუძველზე ჩატარებულ შერჩევის პროცედურებს, საელჩომ აღნიშნა, რომ „კანდიდატთა შერჩევის შემდგომი პროცესი იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში იყო არასაკმარისად გამჭვირვალე, შედეგად, რიგი ნომინირებული პირებისა არ წარმოადგენდნენ საუკეთესო კვალიფიციურ კანდიდატებს“.[14] საელჩო უშუალოდ პარლამენტში მიმდინარე მოვლენებსაც გამოეხმაურა და მწვავედ შეაფასა საქართველოს პარლამენტის მიერ თანამდებობაზე განწესებულ ცალკეულ კანდიდატთა იურიდიული ცოდნა და ერთგულება მიუკერძოებლობისადმი. აქვე, განცხადება მოიცავდა მოწოდებას საქართველოს პარლამენტის მიმართ, ამ უკანასკნელს მოეხდინა კანონმდებლობაში გამოვლენილ ხარვეზებზე რეაგირება.[15]

118. საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესთან დაკავშირებით განცხადება გააკეთა ევროკავშირის საგარეო ოფისის წარმომადგენელმა. მისი პოზიციით, კანდიდატთა შერჩევის პროცედურა არ შეესაბამებოდა ვენეციის კომისიის რეკომენდაციებს და ხასიათდებოდა ისეთი კრიტიკული საფრთხეებით, როგორიც არის, მათ შორის, გამჭვირვალობის ნაკლებობა, რაც, საბოლოოდ, აკნინებს ნამდვილად დამსახურებებზე დაფუძნებულ (“merit-based”) მოსამართლეთა შერჩევის სისტემის არსებობას. ამასთან, განცხადებაში ხაზგასმულია, რომ ზოგიერთი, განსახილველი პროცესის საფუძველზე უზენაეს სასამართლოში დანიშნული მოსამართლე არ სარგებლობს ფართო საზოგადოებრივი ნდობით, რაც ცხადი გახდა მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში. ევროკავშირის საგარეო ოფისის წარმომადგენელი განცხადებაში აღნიშნავს, რომ, მიუხედავად საქართველოს პარლამენტში გამართული გასაუბრებების გამჭვირვალობისა, მეტი მცდელობა უნდა დათმობოდა საბოლოო კენჭისყრამდე მიღებული გადაწყვეტილებების დასაბუთებას. აღსანიშნავია, რომ ამავე განცხადებაში გადმოცემულია საქართველოს მიმართ მოწოდება, რომ სასამართლოში ეთიკისა და მიუკერძოებლობის მაღალი სტანდარტების დაცვა წარმოადგენს საკვანძო მნიშვნელობის საკითხს სასამართლო სისტემის მიმართ საქართველოს მოქალაქეების ნდობისათვის, ისევე, როგორც ევროკავშირი-საქართველოს დღის წესრიგის განვითარებისთვის.[16]

119. ამ კუთხით, აღსანიშნავია, რომ მოსამართლეთა შერჩევის პროცესი და მისი განხორციელება მოხვდა აგრეთვე საქართველოსა და ევროკავშირს შორის ასოცირების შეთანხმების შესრულების ანგარიშშიც, რომელიც მომზადდა ევროპული პარლამენტის საგარეო საქმეთა კომიტეტისთვის მისი განგრძობითი სამეთვალყურეო საქმიანობის ფარგლებში, რომლის თანახმადაც, დასახელებულ პროცესს აკლდა გამჭვირვალობა.[17]

120. ვენეციის კომისიის საგანგებო ანგარიშში გამოთქმული რეკომენდაციების ქართულ საკანონმდებლო სივრცეში გაუთვალისწინებლობა კრიტიკულად შეფასდა აგრეთვე საქართველოში ევროპის საბჭოს მონიტორინგის ჯგუფის მიერ, რომელიც გამოხატავდა წუხილს საქართველოს იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს მიერ პარლამენტისთვის ნომინირებულ კანდიდატთა სიის შერჩევის პროცედურისადმი. კონკრეტულად, მონიტორინგის ჯგუფი იზიარებდა არა მხოლოდ საქართველოს სახალხო დამცველისა და სამოქალაქო საზოგადოების წარმომადგენელთა, აგრეთვე ეუთო/ოდირის მიერ დასახელებულ საფრთხეებს და მიუთითებდა ცხადი და ერთიანი შერჩევის კრიტერიუმების ნაკლებობაზე, იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს წევრთა განსაკუთრებულად ფართო დისკრეციაზე კანდიდატთა შერჩევის პროცესში, აგრეთვე, როგორც შემოკლებული სიის, ისე საბოლოო კენჭისყრის დროს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის მოთხოვნის არარსებობაზე.[18]

121. უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევის პროცესში აქტიურად იყო ჩართული და მონიტორინგს ახორციელებდა კოალიცია დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისთვის, რომელიც სხვადასხვა ორგანიზაციათა გაერთიანებაა და მიზნად ისახავს გამჭვირვალე და დამოუკიდებელი მართლმსაჯულების მიღწევას. კოალიციის მხრიდან კრიტიკულად შეფასდა საქართველოს იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში მიმდინარე პროცესი, რომელიც მისი შეფასებით, „მეტწილად ფორმალურ ხასიათს ატარებდა“, არსებული საკანონმდებლო სივრცე კი იუსტიციის უმაღლეს საბჭოს აძლევდა მოსამართლეთა გავლენიანი ჯგუფის და ხელისუფლების ინტერესების გატარების შესაძლებლობას. აღნიშნული დასკვნები კოალიციის მხრიდან გაკეთდა, ერთი მხრივ, სახალხო დამცველის შეფასებების, მეორე მხრივ კი, საკუთარი მონიტორინგის შედეგად მოპოვებული ინფორმაციის ანალიზის საფუძველზე.[19]

122. წარმოდგენილი შეფასებები ცხადად მეტყველებს, რომ სადავო ნორმების თაობაზე როგორც ვენეციის კომისია, ისე ეუთო/ოდირი წარმოადგენდა რეკომენდაციებს უშუალოდ კენჭისყრის ფარული ხასიათის გაუქმებისა და გადაწყვეტილების დასაბუთების სავალდებულოობის სასარგებლოდ. მათ შეფასებებში ცხადად იკითხება, რომ ამ კომპონენტების გაუთვალისწინებლობა მნიშვნელოვნად უქმნის საფრთხეს და ეჭვქვეშ აყენებს კანდიდატთა დამსახურებების საფუძველზე შერჩევის პროცესსა და მის მიმართ საზოგადოების ნდობის ჩამოყალიბებას/განმტკიცებას.

123. ამდენად, ჩვენი შეფასებები, სადავო ნორმების საფუძველზე ჩატარებული შერჩევის პროცედურის სანდოობასთან დაკავშირებით, არ ეფუძნება მხოლოდ თეორიულ ანალიზს. პრაქტიკაში უკვე გამოვლინდა, რომ პროცესი თითქმის ყველა ობიექტური დამკვირვებლის მიერ შეფასდა მწვავედ უარყოფითად, რამაც მნიშვნელოვნად დააყენა ეჭვქვეშ საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მიმართ საზოგადოების სანდოობა.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრები:

თეიმურაზ ტუღუში

ირინე იმერლიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

თამაზ ცაბუტაშვილი

3. ბიბლიოგრაფია

[1] იხ. „გიორგი მიქაუტაძე - არ დავეთანხმები პარლამენტის თავმჯდომარეს, რომ კანონპროექტიდან მოსამართლეთა საკვალიფიკაციო გამოცდის საკითხის ამოღება მოხდება“, 17.04.2019, 13:04, ინტერპრესნიუსი, IPN.ge, ვიდეორგოლი ხელმისაწვდომია აქ: https://www.interpressnews.ge/ka/article/542512-giorgi-mikautaze-ar-davetanxmebi-parlamentis-tavmjdomares-rom-kanonproektidan-mosamartleta-sakvalipikacio-gamocdis-sakitxis-amogeba-moxdeba [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[2] ვენეციის კომისიის 2019 წლის 24 ივნისის საგანგებო მოსაზრება უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა შერჩევასა და დანიშვნასთან დაკავშირებით; მიღებულ იქნა ვენეციის კომისიის 119-ე პლენარულ სესიაზე; 21-22 ივნისი, 2019 წელი; (CDL-AD(2019)009); ხელმისაწვდომია:https://www.venice.coe.int/webforms/documents/?pdf=CDL-AD(2019)009-e [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[3] იქვე, პ-36.

[4] იქვე, პ - 33-36.

[5] იქვე, პ-37.

[6] იქვე, პ-40.

[7] ეუთოს/ODIHR საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა წარდგენისა და დანიშვნის პირველი ეტაპის ანგარიში; ივნისი-სექტემბერი; 2019 წელი (ანგარიშის ინგლისური და ქართული ვერსიები ხელმისაწვდომია ელ. მისამართზე: https://www.osce.org/odihr/429488 განსხვავებულ აზრში მოცემული ზუსტი გვერდების ციტირება ემთხვევა ანგარიშის ინგლისურ ოფიციალური ვერსიის გვერდებს); [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[8] ეუთოს/ODIHR საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა წარდგენისა და დანიშვნის მეორე ანგარიში; ივნისი-დეკემბერი; 2019 წელი (ანგარიშის ინგლისური და ქართული ვერსიები ხელმისაწვდომია ელ. მისამართზე: http://www.osce.org/odihr/443494 [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[9] ეუთოს/ODIHR პირველი ეტაპის ანგარიში, გვ. 4.

[10] იქვე, გვ. 20.

[11] იქვე, გვ. 14.

[12] იქვე, გვ. 15.

[13] იქვე. გვ. 5.

[14] საქართველოში ამერიკის შეერთებული შტატების საელჩოს 2019 წლის 12 დეკემბრის განცხადება უზენაესი სასამართლოს ნომინაციებთან დაკავშირებით. ხელმისაწვდომია: https://ge.usembassy.gov/u-s-embassys-statement-on-supreme-court-nominees-december-12/. [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[15] იქვე.

[16] ევროკავშირის საგარეო ოფისის წარმომადგენლის 2019 წლის 13 დეკემბრის განცხადება საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეთა დანიშვნებთან დაკავშირებით, ხელმისაწვდომია: https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage_en/72068/Statement%20by%20the%20Spokesperson%20on%20the%20appointment%20of%20judges%20to%20the%20Supreme%20Court%20of%20Georgia [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[17] ევროკავშირსა და საქართველოს შორის ასოცირების შეთანხმება: ევროპული იმპლემენტაციის შეფასება (განახლებული); 2020 წლის აპრილი. (ხელმისაწვდომია: https://www.europarl.europa.eu/thinktank/en/document.html?reference=EPRS_STU(2020)642820&fbclid=IwAR0tU2QUeicoS_sCcPRXcCHMo_xkGjXggF49Bg2xsmA4sABQNqKNnLoURK4 გვ. 40; [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[18] საქართველოს მიერ აღებული ვალდებულებების მონიტორინგის ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის თანამომხსენებელთა 2019 წლის 25 სექტემბრის შეფასება. ხელმისაწვდომია: https://pace.coe.int/en/news/7626/georgia-parliament-must-rectify-the-selection-process-for-supreme-court-judges-say-monitors. [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].

[19] კოალიციის დამოუკიდებელი და გამჭვირვალე მართლმსაჯულებისთვის 2019 წლის 12 სექტემბრის იუსტიციის უმაღლეს საბჭოში უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეობის კანდიდატთა შერჩევის პროცესის შეფასება. ხელმისაწვდომია: http://www.coalition.ge/index.php?article_id=215&clang=0. [უკანასკნელად გადამოწმდა 2020 წლის 7 აგვისტოს].