სარჩელი აკმაყოფილებს ,,საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლის ,,ა“-,,ზ“ ქვეპუნქტებით დადგენილ მოთხოვნებს. სარჩელი ფორმალურად გამართულია და შეიცავს კანონით სავალდებულო ყველა რეკვიზიტს.

კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია უფლებამოსილი პირების მიერ კონსტიტუციით მე-2 თავით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის გამო. კერძოდ, მოსარჩელეს წარმოადგენს იურიდიული პირი - შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება „ტელეკომპანია საქართველო“, რომლის კონსტიტუციით დაცული ძირითადი უფლების დარღვევის რეალური საფრთხეც არსებობს სადავო ნორმებით. კერძოდ, თბილისის სააპელაციო სასამართლოში კონსტიტუციური მოსარჩელის მიერ გასაჩივრებულია თბილისის საქალაქო სასამართლოს2015 წლის 03 ნოემბრის გადაწყვეტილება, რომელიც გამოტანილ იქნა მოსარჩელეების ქიბარ ხალვაშსა და შპს „პანორამასა“ მიერ მოპასუხეების - მათ შორის კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ.

შპს „ტელეკომპანია საქართველო“ წარმოადგენს შპს „სამაუწყებლო კოპმანია რუსთავი 2“-ის პარტნიორს. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაში წილი წარმოადგენს საქათველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლით დაცულ სიკეთეს (იური კირაკოსიანი, სპირიდონ ვართანიანი, მარტიროს ჩარდეხჩიანი, პეტრე საფარიანი, სერგო ვართანოვი, ქეთევან ტოტოღაშვილი, ასკან მანუკიანი, როზა პოღოსიანი, სვეტლანა პერეგულკო, ნოდარ გიგაშვილი და შოთა მექვაბიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ).

განსახილველ სამოქალაქო საქმეზე, თბილისის საქალაქო სასამართლოს გადაწყვეტილებით დაკმაყოფილდა მოსარჩელე ქიბარ ხალვაში და შპს „პანორამა“მოთხოვნა გარიგებათა ბათილობის ნაწილში, და სადავო ნორმების საფუძელზე მოხდა სადავო ქონების გადაცემა მოსარჩელებისთვის.

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის გასაჩივრებული ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განსჯადია. ვინაიდან საკითხი ეხება სადავო ნომების წინააღმდეგობას საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ ძირითად უფლებებთან. ამასთან, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არ უმსჯელია საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის საკითხთან დაკავშირებით. სადავო საკითხთან დაკავშირებით არ არსებობს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხვა გადაწყვეტილება.

კონსტიტუციური სარჩელი შედგენილია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამტკიცებული სასარჩელო სააპლიკაციო ფორმის მიხედვით, ხელმოწერილია მოსარჩელის მიერ და სრულად შეესაბამება „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-16 მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს. სარჩელის აღძვრისას არ დარღვეულა მისი შეტანის კანონით დადგენილი ვადა. სარჩელი შემოტანილია კანონით დადგენილი ვადების დაცვით. არ არსებობს სადავო აქტზე მაღლა მდგომი სხვა კანონი, რომლის კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით მსჯელობა იქნებოდა საჭირო სადავო აქტის კონსტიტუციურობაზე სრულფასოვანი მსჯელობის უზრუნველყოფის მიზნით.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, არ არსებობს წინამდებარე კონსტიტუციური სარჩელის განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-18 მუხლით განსაზღვრული არცერთი საფუძველი.  

1. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 976-ე-991-ე მუხლების იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით, რომელიც ითვალისწინებს ნივთის (ქონების) სასყიდლიანი კეთილსინდისიერი შემძენისათვის ნივთზე (ქონებაზე) საკუთრების ჩამორთმევას და მის ვალდებულებას შეძენილი ქონება გადასცეს სხვა პირს

 

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 976-ე-991-ე მუხლები აწესრიგებენ უსაფუძლო გამდიდრებიდან წარმოშობილ ურთიერთობებს. მიგვაჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმები განხილული უნდა იქნენ ერთობლიობაში, ვინაიდან ისინი დასაჩვებად მიიჩნევენ კეთილსინდისიერი მესამე პირებისათვის, მათ მიერ სასყიდლით შეძენილი ქონების ჩამორთმევას და გადაცემას ქონების თავდაპირველი მესაკუთრისათვის.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშნელოვანია ასევე ასევე ის, თუ როგორ ხდება მისი გამოყენება პრაქტიკაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „გადამოწმებას ექვემდებარება ხომ არ გამოიწვია ნორმის შინაარსსა და პრაქტიკაში მის გამოყენებას შორის განსხვავება ნორმის შეუსაბამობამ სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებთან. თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს.“

თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 03 ნოემრბრის გადაწყვეტილებაში მოსამართლე ურთმელიძემ მიუთითა, რომ „გარიგებათა ბათილად ცნობის შემდგომ მნიშნელოვანია გაირკვეს, რის საფუძველზე ხდება გადაცემულის უკან დაბრუნება. აღნიშნულ საკითხს არეგულირებს სამოქალაქო კოდექსის 976-991 მუხლები უსაფუძვლო გამდიდრების შესახებ“. მოსამართლე ურთმელიძეს კონკრეტულად არ მიუთითებია, თუ სადავო ნორმათაგან რომელი წარმოადგენდა გადაწყვეტილების გამოტანის უშუალო საფუძელს. თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმები, ერთობლიობაში ხელყოფენ კონსტიტუციური მოსარჩელის უფლებებს.

საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე მიუთითა ნორმის შინაარსის განსაზღვრულობის მასშტაბზე. მართალია, „საკანონმდებლო რეგულირებისას იმთავითვე ვერ იქნება აცილებული ყველა გაურკვევლობა და ეჭვი, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა, სულ ცოტა, ძირითადი იდეა, თავისი საკანონმდებლო ნება და მიზანი, სრულიად გარკვევით ჩამოაყალიბოს“. ამავდროულად, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბის მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგი.“

საერთო სასამართლოების პრაქტიკა სადავო ნორმებთან დაკავშირებით არათუ არ გამოირჩევა ერთგვაროვნებით, არამედ, რაც მთავარია, არ ადგენს რაიმე მნიშნელოვან ორიენტირს იმისა, თუ რა წინაპირობების არსებობსას შეიძება იქნეს ის გამოყენებული და რა გარემოებისას დაუშვებელი იქნებოდა მისი გამოყენება.

 

აღსანიშნავია, რომ გარიგების მეშვეობით სამართლის სუბიექტები უშუალოდ თვითონ აწესრიგებენ ერთმანეთს შორის ურთიერთობებს, პირველ რიგში, იძენენენ და განკარგავენ ქონებას, ერთმანეთთან შედიან სხვადასხვა სახის სამართლებრივ ურთიერთობებში.

კერძოსამართლებრივი გარიგებების დადება ერთ-ერთი ფუნდამენტური ძირითადი უფლების - ქმედების საყოველთაო თავისუფლების კერძოსამართლებრივი გამოხატულებაა და ბუნებრივია დაცულია საქართველოს კონსტიტუციით.

 

ცალსახაა, რომ სადავო ნორმები ახდენს ჩარევას საკუთრებაში. ჩარევა ხდება იმგვარად, რომ ქონების სასყიდლიან კეთილსინდისიერ კონტრაგენტს არ აქვს იმის გარანტია, რომ ის დაკარგავს საკუთრების ულფბეას მის მიერ შეძენილ ქონებაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციოო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). 

სრულიად საპირისპირო დასკვნის შესაძლებლობას იძლევა სადავო ნორმები. მასში არ იკვეთება ლეგიტიმური მიზანი და შესაბამისად, ნათელია, რომ არ არის დაკმაყოფილებული პროპორციულობის ტესტიც.

საგულისხმოა, რომ საკითხი ეხება საკუთრების უფლებას, ხოლო „საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძელს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა .....დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსთვის“ საციცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ - მესაკუთრისთვის, როგორც სუბიექტისთვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებიდან ნათლად იკვეთება, საკუთრების უფლების მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

“იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).. “უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივიცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II-38).

მნიშვნელოვანია აგრეთვე სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის უზრუნველყოფა კეთილსიდნისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვის გზით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის დაცვის აუცილებლობას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვა წარმოადგენს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებულ ლეგიტიმურ მიზნებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 37) და რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5)“.

საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტერესის შემადგენელი“.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სადავო ნორმის შემთხვევაში, აღნიშნული პრინიცპები დარღვეულია.

აქვე მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ კერძო ინტერესთა დაბალანსების დროს ყურადღება უნდა მიექცეს კეთილსინდისიერი მესამე პირების ინეტერესების დაცვას. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში, რომელიც სამეწარმეო საქმიანობის ფარგლებში გარიგების ბათილობის მოთხოვნისათვის დაწესებული ვადების კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლომ აღნიშნა, რომ „რისკის კეთილსინდისიერ კონტრაგენტებზე გადანაწილება არსებითად არასწორი იქნებოდა და საფრთხეს შეუქმნიდა სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 43).

აგრეთვე მნიშნელოვანია, რომ „ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც, როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”, II-29).

შესაბამისად, მოვითხოვთ არაკონსტიტუციურად იქნას ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 976-ე-991-ე მუხლების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ნივთის (ქონების) სასყიდლიანი კეთილსინდისიერი შემძენისათვის ნივთზე (ქონებაზე) საკუთრების ჩამორთმევას და მის ვალდებულებას შეძენილი ნივთი (ქონება) გადასცეს სხვა პირს.

 

2. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 312-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „როცა ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი“ იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით, რომელიც გამორიცხავს საჯარო რეესტრის მონაცემთა უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის მოქმედებას იმ შემთხვევაში, როდესაც საჩივარი შეტანილი არ არის რეესტრის წარმოებაზე უფლებამისილ ორგანოში და ამგვარი განცხადების თაობაზე პირისთვის უცნობია.

 

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 312-ე მუხლი ითვალისწინებს საჯარო რეესტრის მონაცემთა უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციას. აღნიშნული მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით: „რეესტრის მონაცემების მიმართ მოქმედებს უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფცია, ე. ი. რეესტრის ჩანაწერები ითვლება სწორად, ვიდრე არ დამტკიცდება მათი უზუსტობა.“ საჯარო რეესტრის დანიშნულებაა სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის და სამოქალაქო ბრუნვის კეთილსინდისიერი მონაწილეების ინტერესების დაცვა, რაც სრულიად გამართლებულია. სამოქალაქო კოდექსის აღნიშნული მუხლის მე-2 ნაწილი სწორედ კეთილსინდისიერების პრიციპიდან გამომდინარე, გამორიცხავს საჯარო რეესტრის მონაცემთა უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის გამოყენებას მაშინ, როდესაც საჯარო რეესტრის მონაცემთა უზუსტობის შესახებ შემძენისთვის წინასწარ ცნობილი იყო, ან ამ ჩანაწერის მიმართ შეტანილი იყო საჩივარი. კერძოდ, სადავო ნორმის თანახმად: „იმ პირის სასარგებლოდ, რომელიც გარიგების საფუძველზე სხვა პირისაგან იძენს რომელიმე უფლებას და ეს უფლება გამსხვისებლის სახელზე იყო რეესტრში რეგისტრირებული, რეესტრის ჩანაწერი ითვლება სწორად, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი, ან შემძენმა იცოდა, რომ ჩანაწერი უზუსტოა.“

მოცემულ შემთხვევაში, კანონმდებლის მიზანს წარმოადგენს სწორედ იმგვარი შემთხვევების იდენტიფიცირება და მათი გამოყვანა საჯარო რეესტრის მონაცემთა სისრულისა და უტყუარობის პრინციპის დამცავი სფეროდან, როდესაც შემძენი არაკეთილსინდისიერად მოქმედებს.

მოცემულ შემთხვევაში მნიშვნელოვანია მხარეთა ინტერესების სამართლიანი დაბალანსება და იმგვარი საკანონმდებლო წესის განმტკიცება, რომელიც სიცხადეს შეიტანს მხარეთა შორის სამართლებრივი უფლებებისა და მოვალეობების და შესაბამისი რისკების გონივრული დაბალანსების გზით.

ერთი მხრივ სრულიად გასაგებია, რომ საჯარო რეესტრის სისრულისა და უტყუარობის პრეზუმფციით დაუშვებელია ისარგებლოს იმ პირმა, რომელმაც იცოდა საჯარო რეესტრის ჩანაწერის უზუსტობის შესახებ. ასევე, სრულიად გასაგებია სადავო ნორმით გათვალისწინებული მოწესრიგებაც, როდესაც პრეზუმფციის დაცვით ფუნქციით ვერ ისარგებლებს პირი, თუ საჯარო რეესტრის ჩანაწერის მიმართ შეტანილია საჩივარი და პირს სრული შესაძლებლობა აქვს შეიტყოს როგორც საჩივრის არსებობის, ისე მისი შინაარსის თაობაზე. თუმცა, მეორე მხრივ, დაუშვებელია სამოქალაქო ბრუნვის მონაწილეებს დაეკისროთ უარყოფითი სამართლებრივი შედეგები, თუკი მათთვის ობიექტურად უცნობია როგორც საჩივრის, ისე მისი შინაარსის შესახებ. უპირველესად, ეს ითქმის იმ შემთხვევებზე, როდესაც პირი როემლიც მიიჩნევს, რომ მისი უფლებები შელახულია, განცხადებით თუ საჩივრით მიმართავს არა იმ უფლებამოსილ ორგანოს, რომლის კომპეტენციაშიც შედის საჯარო რეესტრის წარმოება, არამედ მიმართავს სხვა სახელმწიფო ორგანოს. ასეთ შემთხვევაში, იმ პირისათვის, რომელიც დაეყრდნო საჯარო რეესტრის მონაცემებს სრულიად უცნობი შეიძლება იყოს დაინტერესებული პირის განცხადების შესახებ. ასევე, არაუფლებამოსილი ორგანოს მიერ განცხადებაში დასმული საკითხის შესწავლას შეიძლება არაპროპორციულად დიდი დრო დაჭირდეს, რაც ასევე ქმნის სამართლებრივი არასტაბილურობის რეალურ საფრთხეს. ამასთან, არაუფლებამოსილი ორგანო უშუალოდ თვითონ ვერ იქნება უფლებამოსილი პირის განცხადების შინაარსი ხელმისაწვდომი გახადოს მესამე პირებისათვის. ეს განსაკუთრებით ითქმის იმ შემთხვევებზე, როდესაც განცხადებით მიმართვა ხდება პროკურატურისა და საგამოძოებო ორგანოებისათვის, რა დროსაც შეზღუდულია ინფორმაციის გაცემა მესამე პირებზე.

საჯარო რეესტრის მნიშვნელობაზე სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის კუთხით და კეთილსინდისიერი შემძენის ინტერესების დაცვაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც მეტყველებს. როგორც სასამართლომ განმარტა, პირებს „ბუნებრივია, უნდა ჰქონდეთ საჯარო რეესტრისადმი ნდობა, რომ უძრავ ქონებაზე მათი საკუთრების დარეგისტრირეული უფლება არ შეიცვლება მთი ინფორმირების გარეშე. უძრავ ქონებაზე საკუთრების უფლების დამადასტურებელი გარემოებაა საჯარო რეესტში ასეთი უფლების დარეგისტრირება. ... სწორედ საჯარო რეესტრში უძრავი ქონების დარეგისტრირებით პირს უჩნდება კონკრეტულ ქონებაზე საკუთრების უფლების გარანტია. რაც, იმავდროულად, სახელმწიფოს მხრიდან, მისი ამ უფლების დაცვის ვალდებულებაცაა. . . ამის შემდეგ მოქმედებს სახელმწიფოს ქმედების კეთილსინდისიერებისა და საჯარო რეესტრის მონაცემების უტყუარობის პრეზუმფცია“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531გადაწყვეტილება საქმეზე ისრაელის მოქალაქეები – თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-37).

მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმა, მისი განუსაზღვრელობის და ბუნდოვანების გამო, დასაშვებად მიიჩნევს საჯარო რეესტრის უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის გაუვრცელებლობას არა მხოლოდ მაშინ, როდესაც საჯარო რეესტრის ჩანაწერის მიმართ საჩივარი შეტანილია საჯარო რეესტრის მწარმოებელ ორგანოში - საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს მმართველობის სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო („საჯარო რეესტრის შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის პირველი პუნქტი), არამედ ნებისმიერი სხვა შინარსის განცხადებით მიმართვისას სხვა სახელმწიფო ორგანოსადმი.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშნელოვანია ასევე ასევე ის, თუ როგორ ხდება მისი გამოყენება პრაქტიკაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „გადამოწმებას ექვემდებარება ხომ არ გამოიწვია ნორმის შინაარსსა და პრაქტიკაში მის გამოყენებას შორის განსხვავება ნორმის შეუსაბამობამ სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებთან. თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს.“

თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 03 ნოემბრის გადაწყვეტილებაში, მოსარჩელე ქიბარ ხალვაშის და შპს „პანორამას“ სარჩელზე სხვადასხვა მოპასუხის, მათ შორის კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ, მოსამართლე ურთმელიძემ ჩათვალა, რომ პრეზუმფცია ქარწყლდებოდა იმ შემთხვევაშიც კი, როდესაც განმცხადებელი განცხადებით მიმართავდა პროკურატურის ორგანოებს. ასე მაგალითად, გადაწყვეტილებაში მითითებულია შემდეგი: „სასამართლო დამატებით მიუთითებს რეესტრის სიზუსტისა და სისრულის პრეზუმფციის გამომრიცხავ გარემოებაზე. კერძოდ საქმის მასალებში წარმოდგენილია 2008-2009 წლის წერილები, რომლითაც მოსარჩელე მიმართავდა საქართველოს პროკურატურას. დასტურდება, რომ პროკურატურას აღნიშნულ საქმეზე შემაჯამებელი გადაწყვეტილება საქმის სასამართლოში განხილვის დროს არ აქვს გამოტანილი.“ მოსამართლე ურთმელიძე იქვე განაგრძობს, რომ „საქმის მასალებში დაცული საჩივრებით დასტურდება, რომ მოსარჩელის ერთ-ერთი მოთხოვნა იყო ქიბარ ხალვაშის, როგორც დაზარალებულად, ასევე მოსარჩელედ ცნობა მისი კუთვნილი ქონების დასაბრუნებლად“. აღნიშნული მსჯელობის შედეგად მოსამართლე ურთმელიძემ დაასკვნა, რომ „მოსარჩელეებმა მიმართეს კანონით გათვალისწინებულ ფორმებს სადაო ქონების დაბრუნების მოთხოვნით, რაც ასევე აქარწყლებს საჯარო რეესტრის მონაცემთა უტყუარობის პრეზუმფციას“ (გვ.31-32).

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა არ შეესაბამება ნორმის შინაარსის განსაზრულობის მოთხოვნებს და არღვევს კონსტიტუციური მოსარჩელის საკუთრების უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა ნორმის შინაარსის განსაზღვრულობის მასშტაბზე. მართალია, „საკანონმდებლო რეგულირებისას იმთავითვე ვერ იქნება აცილებული ყველა გაურკვევლობა და ეჭვი, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა, სულ ცოტა, ძირითადი იდეა, თავისი საკანონმდებლო ნება და მიზანი, სრულიად გარკვევით ჩამოაყალიბოს“. ამავდროულად, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბის მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგი.“

საერთო სასამართლოების პრაქტიკა სადავო ნორმებთან დაკავშირებით არათუ არ გამოირჩევა ერთგვაროვნებით, არამედ, რაც მთავარია, არ ადგენს რაიმე მნიშნელოვან ორიენტირს იმისა, თუ რა წინაპირობების არსებობსას შეიძება იქნეს ის გამოყენებული და რა გარემოებისას დაუშვებელი იქნებოდა მისი გამოყენება. და რაც მთავარია, კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ გამოტანილი სასამართლო გადაწყვეტილების შემთხვევაში, სადავო ნორმის განმარტება მოხდა იმგვარად, რომ დაირღვა მისი ერთ-ერთი ძირითდი უფლება - საკუთრების უფლება.

ცალსახაა, რომ სადავო ნორმა ახდენს ჩარევას საკუთრებაში. ჩარევა ხდება იმგვარად, რომ ქონების სასყიდლიან კეთილსინდისიერ კონტრაგენტს არ აქვს იმის გარანტია, რომ ის დაკარგავს საკუთრების ულფბეას მის მიერ შეძენილ ქონებაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციოო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). 

სრულიად საპირისპირო დასკვნის შესაძლებლობას იძლევა სადავო ნორმები. მასში არ იკვეთება ლეგიტიმური მიზანი და შესაბამისად, ნათელია, რომ არ არის დაკმაყოფილებული პროპორციულობის ტესტიც.

საგულისხმოა, რომ საკითხი ეხება საკუთრების უფლებას, ხოლო „საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძელს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა .....დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსთვის“ საციცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ - მესაკუთრისთვის, როგორც სუბიექტისთვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებიდან ნათლად იკვეთება, საკუთრების უფლების მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

“იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).. “უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივიცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II-38).

მნიშვნელოვანია აგრეთვე სამოქალაქო ბრუვის სტაბილურობის უზრუნველყოფა კეთილსიდნისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვის გზით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის დაცვის აუცილებლობას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვა წარმოადგენს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებულ ლეგიტიმურ მიზნებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 37) და რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5)“.

საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტერესის შემადგენელი“.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სადავო ნორმის შემთხვევაში, აღნიშნული პრინიცპები დარღვეულია.

აქვე მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ კერძო ინტერესთა დაბალანსების დროს ყურადღება უნდა მიექცეს კეთილსინდისიერი მესამე პირების ინეტერესების დაცვას. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში, რომელიც სამეწარმეო საქმიანობის ფარგლებში გარიგების ბათილობის მოთხოვნისათვის დაწესებული ვადების კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლომ აღნიშნა, რომ „რისკის კეთილსინდისიერ კონტრაგენტებზე გადანაწილება არსებითად არასწორი იქნებოდა და საფრთხეს შეუქმნიდა სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 43).

აგრეთვე მნიშნელოვანია, რომ „ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც, როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”, II-29).

შესაბამისად, მოვითხოვთ არაკონსტიტუციურად იქნას ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 312-ე მუხლის მე-2 ნაწილის სიტყვების „როცა ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი“ ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს საჯარო რეესტრის მონაცემთა უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის მოქმედებას იმ შემთხვევაში, როდესაც საჩივარი შეტანილი არ არის რეესტრის წარმოებაზე უფლებამისილ ორგანოში და ამგვარი განცხადების თაობაზე პირისთვის უცნობია.

 

3. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 311-ე მუხლის პირველი ნაწილის, 312-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილების და „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის 5¹ მუხლის 5¹ პუნქტის იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით, რომელიც გამორიცხავს საჯარო რეესტრის მონაცემთა უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის მოქმედებას შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების პარტნიორის წილზე საკუთრების თუ სხვა უფლებათა შეძენაზე

 

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 311-ე მუხლის პირველი ნაწილი განსაზრავს საჯარო რეესტრის ცნებასა და დანიშნულებას. სადავო ნორმის მიხედვით: „საჯარო რეესტრი არის ნივთსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე უფლებათა, ყადაღისა და საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის წარმოშობის, მათში ცვლილების და მათი შეწყვეტის, ასევე უძრავ ნივთზე საკუთრების უფლების მიტოვების წარმოშობის და მასში ცვლილების შესახებ მონაცემთა ერთობლიობა.“ კოდექსის 312-ე მუხლის პირველი ნაწილი განამტკიცებს რეესტრის მონაცემების უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის ცნებას, ხოლო მეორე ნაწილი აღნიშნულ პრეზუმფციას ავრცელებს რეგისტრირებლი უფლების შემძენზე, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა შემძენმა იცოდა რეგისტრირებული ჩანაწერის უზუსტობის თაობაზე, ან ამ ჩანაწერის მიმართ შეტანილი იყო საჩივარი. კერძოდ, სადავო ნორმების თანახმად: „1. რეესტრის მონაცემების მიმართ მოქმედებს უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფცია, ე. ი. რეესტრის ჩანაწერები ითვლება სწორად, ვიდრე არ დამტკიცდება მათი უზუსტობა.

2. იმ პირის სასარგებლოდ, რომელიც გარიგების საფუძველზე სხვა პირისაგან იძენს რომელიმე უფლებას და ეს უფლება გამსხვისებლის სახელზე იყო რეესტრში რეგისტრირებული, რეესტრის ჩანაწერი ითვლება სწორად, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა ამ ჩანაწერის საწინააღმდეგოდ შეტანილია საჩივარი, ან შემძენმა იცოდა, რომ ჩანაწერი უზუსტოა.“

რეგისტრირებული მონაცემების მიმართ უტყუარობია და სისრულის პრეზუმფციას შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების პარტნიორის წილზე საკუთრების უფლებასთან მიმართებით ითვალისწინებს „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო 5¹ მუხლის (საწარმოს რეგისტრირებული მონაცემების ცვლილების რეგისტრაცია) 5¹ პუნქტი, რომლითაც: „შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებისა და კომანდიტური საზოგადოების პარტნიორის წილზე საკუთრების უფლება და მასთან დაკავშირებული ვალდებულება წარმოშობილად, შეცვლილად ან შეწყვეტილად ითვლება მისი მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან.“

საჯარო რეესტრი, „საჯარო რეესტრის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტიდან გამომდინარე, არის „უძრავ ნივთებზე უფლებათა, საჯარო-სამართლებრივი შეზღუდვის, საგადასახადო გირავნობის/იპოთეკის, მოძრავ ნივთებსა და არამატერიალურ ქონებრივ სიკეთეზე უფლებათა, მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების და სამისამართო რეესტრების ერთობლიობა.“

საჯარო რეესტრის დანიშნულებას წარმოადგენს სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის უზრუნველყოფა და სამოქალაქო კეთილსინდისიერი მონაწილეების ინეტერესების დაცვა. საჯარო რეესტრის მნიშვნელობაზე სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის კუთხით და კეთილსინდისიერი შემძენის ინტერესების დაცვაზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაც მეტყველებს. როგორც სასამართლომ განმარტა, პირებს „ბუნებრივია, უნდა ჰქონდეთ საჯარო რეესტრისადმი ნდობა, რომ უძღავ ქონებაზე მათი საკუთრების დარეგისტრირეული უფლება არ შეიჩვლება მთი ინფორმირების გარეშე. უძღავ ქონებაზე საკუთრების უფლების დამადასტურებელი გარემოებაა საჯარო რეესტში ასეთი უფლების დარეგისტრირება. ... სწორედ საჯარო რეესტრში უძრავი ქონების დარეგისტრირებით პირს უჩნდება კონკრეტულ ქონებაზე საკუთრების უფლების გარანტია. რაც, იმავდროულად, სახელმწიფოს მხრიდან, მისი ამ უფლების დაცვის ვალდებულებაცაა. . . ამის შემდეგ მოქმედებს სახელმწიფოს ქმედების კეთილსინდისიერებისა და საჯარო რეესტრის მონაცემების უტყუარობის პრეზუმფცია“. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2013 წლის 5 ნოემბრის №3/1/531გადაწყვეტილება საქმეზე ისრაელის მოქალაქეები – თამაზ ჯანაშვილი, ნანა ჯანაშვილი და ირმა ჯანაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-37).

სადავო ნორმები, მათი არასათანადო განსაზღვრულობის და ბუნდოვანების გამო, გამორიციხავენ უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის პრინციპის მოქმედებას შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების პარტნიორის წილზე საკუთრების უფლების მიმართ. კერძოდ, სქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 311-ე მუხლის პირველი პუნქტი განსაზღვრავს საჯარო რეესტრის ცნებას, თუმცა მასში არ არის პირდაპირი მითითება იმასთან დაკავშირებით, რომ საჯარო რეესტრი მოიცავს მათ შორის მეწარმეთა და არასამეწარმეო (არაკომერციული) იურიდიული პირების რეესტრს. რაც, თავის მხრივ, საფუძველია იმისა, რომ სამოქალაქო კოდექსის 312-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილები და „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო ნორმა ერთობლიობაში იმგვარად იქნეს განმარტებული, რომ შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების (რომელიც სამეწარმეო (კომერიცული) იურიდიული პირია) წილზე საკუთრების უფლების მიმართ რეესტრში არსებულ ჩანაწერზე არ ვრცელდება სისრულისა და უტყუარობის პრეზუმფცია.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშნელოვანია ასევე ასევე ის, თუ როგორ ხდება მისი გამოყენება პრაქტიკაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „გადამოწმებას ექვემდებარება ხომ არ გამოიწვია ნორმის შინაარსსა და პრაქტიკაში მის გამოყენებას შორის განსხვავება ნორმის შეუსაბამობამ სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებთან. თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს.“

თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 03 ნოემბრის გადაწყვეტილებაში, მოსარჩელე ქიბარ ხალვაშის და შპს „პანორამას“ სარჩელზე სხვადასხვა მოპასუხის, მათ შორის კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ, მოსამართლე ურთმელიძემ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 311-ე და 312-ე მუხლებზე მსჯელობისას მიიჩნია, რომ აღნიშნული ნორმები გამოყენებული უნდა ყოფილიყო მხოლოდ უძრავი ნივთების მიმართ. აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში (გვ.25) მითითებულია შემდეგი: „ამ ნორმათა შინაარსიდან გამომდინარე, ნათელია, რომ საჯარო რეესტრს როგორც უძრავ ნივთებზე უფლებათა მარეგისტრირებელ ორგანოს, გააჩნია სანდოობის მღალი ხარიხი, რაც გამოიხატება კანონისმიერ პრეზუმფციაში, თანახმად სკ-ის 312-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილებისა. ამგვაფრი პრეზუმფცია კი საზოგადოების წილთან მიმართებით არ გამომდინარეობს არც „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონიდან და არც სამოქალაქო კოდექსიდან.“ გარდა ამისა, სასამართლომ დამატებით მიუთითა, რომ „საჯარო რეესტრის შესახებ“ საქართველოს კანონის ამოქმედებამდე სამეწარმეო რეესტრის მიმართ არ ვრცელდებოდა უტყუარობის და სისრულის პრეზუმფცია“ (გვ.28).

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმები არ შეესაბამება ნორმის შინაარსის განსაზრულობის მოთხოვნებს და არღვევს კონსტიტუციური მოსარჩელის საკუთრების უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა ნორმის შინაარსის განსაზღვრულობის მასშტაბზე. მართალია, „საკანონმდებლო რეგულირებისას იმთავითვე ვერ იქნება აცილებული ყველა გაურკვევლობა და ეჭვი, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა, სულ ცოტა, ძირითადი იდეა, თავისი საკანონმდებლო ნება და მიზანი, სრულიად გარკვევით ჩამოაყალიბოს“. ამავდროულად, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბის მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგი.“

საერთო სასამართლოების პრაქტიკა სადავო ნორმებთან დაკავშირებით არათუ არ გამოირჩევა ერთგვაროვნებით, არამედ, რაც მთავარია, არ ადგენს რაიმე მნიშნელოვან ორიენტირს იმისა, თუ რა წინაპირობების არსებობსას შეიძება იქნეს ის გამოყენებული და რა გარემოებისას დაუშვებელი იქნებოდა მისი გამოყენება. და რაც მთავარია, კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ გამოტანილი სასამართლო გადაწყვეტილების შემთხვევაში, სადავო ნორმის განმარტება მოხდა იმგვარად, რომ დაირღვა მისი ერთ-ერთი ძირითდი უფლება - საკუთრების უფლება. იმთავითვე ნათელია, რომ სადავო ნორმა ახდენს ჩარევას საკუთრებაში. ჩარევა ხდება იმგვარად, რომ ქონების სასყიდლიან კეთილსინდისიერ კონტრაგენტს არ აქვს იმის გარანტია, რომ ის დაკარგავს საკუთრების უფლებას მის მიერ შეძენილ ქონებაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). სრულიად საპირისპირო დასკვნის შესაძლებლობას იძლევა სადავო ნორმები. მასში არ იკვეთება ლეგიტიმური მიზანი და შესაბამისად, ნათელია, რომ არ არის დაკმაყოფილებული პროპორციულობის ტესტიც.

საგულისხმოა, რომ საკითხი ეხება საკუთრების უფლებას, ხოლო „საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძელს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა .....დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსთვის“ საციცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ - მესაკუთრისთვის, როგორც სუბიექტისთვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებიდან ნათლად იკვეთება, საკუთრების უფლების მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

“იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).. “უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივიცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II-38).

მნიშვნელოვანია აგრეთვე სამოქალაქო ბრუვის სტაბილურობის უზრუნველყოფა კეთილსიდნისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვის გზით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის დაცვის აუცილებლობას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვა წარმოადგენს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებულ ლეგიტიმურ მიზნებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 37) და რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5)“.

საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტერესის შემადგენელი“.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სადავო ნორმის შემთხვევაში, აღნიშნული პრინიცპები დარღვეულია.

აქვე მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ კერძო ინტერესთა დაბალანსების დროს ყურადღება უნდა მიექცეს კეთილსინდისიერი მესამე პირების ინეტერესების დაცვას. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში, რომელიც სამეწარმეო საქმიანობის ფარგლებში გარიგების ბათილობის მოთხოვნისათვის დაწესებული ვადების კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლომ აღნიშნა, რომ „რისკის კეთილსინდისიერ კონტრაგენტებზე გადანაწილება არსებითად არასწორი იქნებოდა და საფრთხეს შეუქმნიდა სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 43).

აგრეთვე მნიშნელოვანია, რომ „ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც, როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”, II-29).

შესაბამისად, მიგვაჩნია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის მიმართ არაკონსტიტუციურად უნდა იქნეს ცნობილი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 311-ე მუხლის პირველი ნაწილის, 312-ე მუხლის პირველი და მეორე ნაწილების და „მეწარმეთა შესახებ“ საქართველოს კანონის 5¹ მუხლის 5¹ პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც გამორიცხავს საჯარო რეესტრის მონაცემთა უტყუარობისა და სისრულის პრეზუმფციის მოქმედებას შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების პარტნიორის წილზე საკუთრების თუ სხვა უფლებათა შეძენაზე.

 

 

4. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის პირველი ნაწილის იმ ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით, რომელიც ითვალისწინებს ნივთის (ქონების) სასყიდლიანი კეთილსინდისიერი შემძენისათვის ნივთზე (ქონებაზე) საკუთრების ჩამორთმევას და მის ვალდებულებას შეძენილ ქონებაზე მფლობელობა გადასცეს სხვა პირს

 

საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის პირველი ნაწილი განსაზღვრავს ვინდიკაციური სარჩელის ცნებას. სადავო ნორმის შესაბამისად: „მესაკუთრეს შეუძლია მფლობელს მოსთხოვოს ნივთის უკან დაბრუნება, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მფლობელს ჰქონდა ამ ნივთის ფლობის უფლება.“

მიგვაჩნია, რომ სადავო ნორმა, მისი შინაარსის განუსაზღვრელობის გამო, დასაშვებად მიიჩნევს ნივთის უკან დაბრუნების ვალდებულების გავრცელებას რა მხოლოდ იმ პირებზე, რომელთაც ნივთის ფლობის უფლებაოსილება არ გააჩიათ, არამედ იმ პირებზე, რომელთაც ნივთზე საკუთრება სასყიდლით მოიპოვეს და შეძენისას კეთილსინდისიერად მოქმედებდნენ.

სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშნელოვანია ის, თუ როგორ ხდება მისი გამოყენება პრაქტიკაში. საკონსტიტუციო სასამართლოს აზრით, „გადამოწმებას ექვემდებარება ხომ არ გამოიწვია ნორმის შინაარსსა და პრაქტიკაში მის გამოყენებას შორის განსხვავება ნორმის შეუსაბამობამ სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებთან. თუ კეთილსინდისიერი განმარტების პირობებში შეუძლებელი იქნება ნორმის თვითნებური და ადამიანის უფლებებისათვის საზიანო გამოყენება, მაშინ ნორმა სავსებით დააკმაყოფილებს სამართლებრივი უსაფრთხოების მოთხოვნებს.“

 

თბილისის საქალაქო სასამართლოს 2015 წლის 03 ნოემბრის გადაწყვეტილებაში, მოსარჩელე ქიბარ ხალვაშის და შპს „პანორამას“ სარჩელზე სხვადასხვა მოპასუხის, მათ შორის კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ, მოსამართლე ურთმელიძემ, მართალია პირდაპირ არ მიუთითა სადავო ნორმაზე, თუმცა თავისი გადაწყვეტილების ერთ-ერთ საფუძვლად გამოიყენა „ვინდიკაცია“, რაც სწორედ საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის ჩვენს მიერ გასაჩივრებული 172-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებლი ინსტიტუტია. გადაწყვეტილებაში ვინდიკაციასთან დაკავშირებით მითითებულია შემდეგი: „ამასთან, სასამართლო დამატებით მიუთითებს, რომ სამეცნიერო ლიტერატურაში ვინდიკაცია დამუშავებულია ქართველი მეცნიერების მიერ“ (გვ.30). ეს არგუმენტი ვინდიკაციასთან დაკავშირებით მოსამართლის მიერ იმ გადაწყვეტილების გასამყარებლად იქნა გაოყენებული, რომლითაც კონსტიტუციურ მოსარჩელეს - რომელიც ქონების სასყიდლიანი შემძენია და იმ შემთხვევაშიც კი, თუ მის რომელიმე წინამორბედ მესაკუთრეს არ გააჩნდა ქონების განკარგვის უფლებამოსილება, ის ამ ფაქტის მიმართ მაინც ეთილსინდისიერ შეძენად უნდა ჩაითვალოს, ჩამოერთვა შეძენილ ქონებაზე - შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებაში პარტნიორის წილზე საკუთრების უფლება და გადაეცა ის ქიბარ ხალვაშსა და შპს „პანორამას“.

ბუნებრივია, კანონმდებლის მიზანს არ უნდა წარმოადგენდეს კეთილსინდისიერი სასყიდლიანი შემძენის ინტერესების უგულებელყოფა. იმ ვითარებაში, როდესაც ერთმანეთს უპირისპირდება თავდაპირველი მესაკუთრისა და კეთილსინდისიერი შემძენის ინტერესები, ინტერესტა დაბალანსება მოითხოვს კეთილსინდისიერი შემძენის პრიორიტეტულ დაცვას, როდესაც თავდაპირველი მესაკუთრს ბატონობიდან ქონება მისივე ნებით გავიდა. თუმცა, სადავო ნორმა თავისი ბუნდოვანების გამო სრულებით დასაშვებად მიიჩნევს საპირისპირო შედეგსაც, რაც სწორედ ჩვენს მიერ მოყვანილი გადაწყვეტიოლებიდანაც დგინდება. მოსამართლე ურთმელიძის მიერ გამოტანილ გადაწყვეტილებაში ამისდა საპირისპიროდ ვკითხულობთ, რომ „სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“-ის დღევანდელი პარტნიორების მიმართ არ მოქმედებდა კეთილსინდისიერი შემძენის სტანდარტი, რაც „სასამართლოს დაავალდებულებდა, შეემოწმებინა შპს „სამაუწყებლო კომპანია რუსთავი 2“-ის დღევანდელი პარტნიორების კეთილსინდისიერება წილთა შეძენის მომენტში. ეს წინაპირობები შესაძლოა შემოწმდეს სხვ დავაში წილის შემძენთა ურთიერთმოთხოვნების წაყენების შემთხვევაში“(გვ. 26). ეს მსჯელობა სასამართლომ რამდენჯერმე გაიმეორა გადაწყვეტილების დასასაბუთებლად და მათ შორის მიუთითა, რომ „თუ წილის შემძენი რომელიმე პირი (ფიზიკური თუ იურიდიული) მიიჩნევს, რომ წილის მოსარჩელეთა საკუთრებიდან მის ბოლო მფლობელობამდე პერიოდში დაირღვა მათი რაიმე უფლება, შეუძლიათ ურთიერთმოთხოვნები წაუყენონ მხოლოდ ერთმანეთს ანუ მხოლოდ წილის შემძენ სხვა პირებს“ (გვ.27).

საკონსტიტუციო სასამართლო დამკვიდრებული პრაქტიკით „საკანონმდებლო რეგულირებისას იმთავითვე ვერ იქნება აცილებული ყველა გაურკვევლობა და ეჭვი, მაგრამ აუცილებელია, რომ კანონმდებელმა, სულ ცოტა, ძირითადი იდეა, თავისი საკანონმდებლო ნება და მიზანი, სრულიად გარკვევით ჩამოაყალიბოს“. ამავდროულად, „აუცილებელია ნორმის შინაარსობრივი სიზუსტე, არაორაზროვნება. ნორმა უნდა იყოს საკმარისად განსაზღვრული არა მხოლოდ შინაარსის, არამედ რეგულირების საგნის, მიზნისა და მასშტაბის მიხედვით, რათა ადრესატმა მოახდინოს კანონის სწორი აღქმა და თავისი ქცევის განხორციელება მის შესაბამისად, განჭვრიტოს ქცევის შედეგი.“

საერთო სასამართლოების პრაქტიკა სადავო ნორმებთან დაკავშირებით არათუ არ გამოირჩევა ერთგვაროვნებით, არამედ, რაც მთავარია, არ ადგენს რაიმე მნიშნელოვან ორიენტირს იმისა, თუ რა წინაპირობების არსებობსას შეიძება იქნეს ის გამოყენებული და რა გარემოებისას დაუშვებელი იქნებოდა მისი გამოყენება. კონსტიტუციური მოსარჩელის მიმართ კი, ნორმის გამოყენება მოხდა იმგვარად, რომ ამან გამოიწვია მისი კონსტიტუციით დაცული ძრითადი უფლების - საკუთრების უფლების, ხელყოფა. შესაბამისად, სადავო ნორმა ახდენს ჩარევას საკუთრებაში. ჩარევა ხდება იმგვარად, რომ ქონების სასყიდლიან კეთილსინდისიერ კონტრაგენტს არ აქვს იმის გარანტია, რომ ის დაკარგავს საკუთრების ულფბეას მის მიერ შეძენილ ქონებაზე.

საქართველოს საკონსტიტუციოო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, „უფლების მზღუდავი საკანონმდებლო რეგულირება უნდა წარმოადგენდეს ღირებული საჯარო (ლეგიტიმური) მიზნის მიღწევის გამოსადეგ და აუცილებელ საშუალებას. ამავე დროს, უფლების შეზღუდვის ინტენსივობა მისაღწევი საჯარო მიზნის პროპორციული, მისი თანაზომიერი უნდა იყოს. დაუშვებელია ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა განხორციელდეს ადამიანის უფლების მომეტებული შეზღუდვის ხარჯზე” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). სადავო ნორმებიდან არ იკვეთება ლეგიტიმური მიზანი და შესაბამისად, არ არის დაკმაყოფილებული პროპორციულობის ტესტიც.

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით „საკუთრება არის ინსტიტუტი, რომელიც სახელმწიფოს ეკონომიკურ საფუძელს წარმოადგენს. საკუთრების უფლების დაცვა .....დემოკრატიული, სამართლებრივი და სოციალური სახელმწიფოსთვის“ საციცოცხლოდ აუცილებელია, ერთი მხრივ, საკუთრების, როგორც ინსტიტუტის კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტირება, ხოლო, მეორე მხრივ - მესაკუთრისთვის, როგორც სუბიექტისთვის უფლების სამართლებრივი დაცვის საკმარისი საშუალებების მინიჭება, მისი ხელშეწყობისა და უზრუნველყოფის გარანტიების შექმნა“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 18 მაისის გადაწყვეტილება საქმეზე საქართველოს მოქალაქეები ზაურ ელაშვილი, სულიკო მაშია, რუსუდან გოგია და სხვები და საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებიდან ნათლად იკვეთება, საკუთრების უფლების მნიშვნელობა დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს საკუთრების, მისი შეძენის, გასხვისების ან მემკვიდრეობით მიღების საყოველთაო უფლებას. საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

“იმისათვის, რომ პირმა შეძლოს საკუთრების უფლებით პრაქტიკული სარგებლობა, არ არის საკმარისი მისთვის აბსტრაქტული საკუთრებითი გარანტიის მინიჭება. მან ასევე უნდა ისარგებლოს იმგვარი სამოქალაქო, კერძოსამართლებრივი წესრიგით, რომელიც შესაძლებელს გახდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას და, შესაბამისად, სამოქალაქო ბრუნვის განვითარებას. საკუთრების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი გარანტია მოიცავს ისეთი საკანონმდებლო ბაზის შექმნის ვალდებულებას, რომელიც უზრუნველყოფს საკუთრებითი უფლების პრაქტიკულ რეალიზებას და შესაძლებელს გახდის საკუთრების შეძენის გზით ქონების დაგროვებას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-33).. “უმთავრესი კონსტიტუციური ღირებულების, ადამიანის ღირსების პატივისცემა მისი სოციალური და ეკონომიკური კონტექსტის ფარგლებში, მნიშვნელოვნად არის დამოკიდებული საკუთრების უფლების სრულფასოვან რეალიზებაზე. საკუთრება წარმოადგენს ადამიანის პირადი დამოუკიდებლობის, პიროვნული განვითარების ერთ-ერთ წყაროს. საკუთარი დამოუკიდებლობისა და კეთილდღეობის მიზნით ადამიანის მისწრაფება, შექმნას საკუთარი ქონება, უდავოდ იმსახურებს სახელმწიფოს პატივიცემას, რაც საკუთრების შეძენის ისეთ საკანონმდებლო რეგლამენტაციაში უნდა გამოიხატოს, რომელიც უზრუნველყოფს ერთი მხრივ ცალკეული ინდივიდის საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობას, ხოლო მერე მხრივ ეფექტურ სამოქალაქო ბრუნვას.” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“II-38).

მნიშვნელოვანია აგრეთვე სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის უზრუნველყოფა კეთილსიდნისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვის გზით. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ გაუსვა ხაზი სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობის და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის დაცვის აუცილებლობას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეფასებით: „სამოქალაქო ბრუნვის სტაბილურობა და კეთილსინდისიერი კონტრაგენტის ინტერესების დაცვა წარმოადგენს აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებულ ლეგიტიმურ მიზნებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 37) და რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის № 1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5)“.

საკუთრების უფლების შეზღუდვასთან მიმართებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ „საკუთრების კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვისთვის საჭიროა აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროებით განპირობებული შეზღუდვის წესის კანონით რეგლამენტირება. სწორედ აუცილებელი საზოგადოებრივი საჭიროების არსებობა იძლევა საკუთრების უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ლეგიტიმაციას. ამასთანავე, საკუთრების უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა საჯარო ინტერესის შემადგენელი“.

საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ უფლების შეზღუდვა უნდა წარმოადგენდეს მიზნის მიღწევის არა მხოლოდ გამოსადეგ, არამედ ყველაზე ნაკლებად მზღუდველ, თანაზომიერ საშუალებასაც. შეზღუდვა რომ თანაზომიერად და შესაბამისად, კონსტიტუციურად ჩაითვალოს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა არსებობდეს ლოგიკური კავშირი დასახულ ლეგიტიმურ მიზანსა და გამოყენებულ საშუალებას შორის. (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის გადაწყვეტილება №2/2/558 საქმეზე ილია ჭანტურია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ). სადავო ნორმის შემთხვევაში, აღნიშნული პრინიცპები დარღვეულია.

აქვე მნიშვნელოვანია ის გარემოება, რომ კერძო ინტერესთა დაბალანსების დროს ყურადღება უნდა მიექცეს კეთილსინდისიერი მესამე პირების ინეტერესების დაცვას. როგორც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ გადაწყვეტილებაში, რომელიც სამეწარმეო საქმიანობის ფარგლებში გარიგების ბათილობის მოთხოვნისათვის დაწესებული ვადების კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლომ აღნიშნა, რომ „რისკის კეთილსინდისიერ კონტრაგენტებზე გადანაწილება არსებითად არასწორი იქნებოდა და საფრთხეს შეუქმნიდა სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას.“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 29 იანვრის №1/1/543 გადაწყვეტილება, საქმეზე შპს „მეტალინვესტი“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II- 43).

აგრეთვე მნიშნელოვანია, რომ „ვინაიდან ნებისმიერი სამართლებრივი წესრიგი მიზნისა და საშუალების მიმართებაზეა აგებული, ეს ავალდებულებს სახელმწიფოს, მიზნის მისაღწევად გამოიყენოს ისეთი საშუალება, რომლითაც, როგორც მიზნის მიღწევა იქნება გარანტირებული, ასევე თანაზომიერების პრინციპი იქნება დაცული“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგოტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ”, II-29).

შესაბამისად, მოვითხოვთ არაკონსტიტუციურად იქნას ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 21-ე მუხლთან მიმართებით საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 172-ე მუხლის პირველი ნაწილის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს ნივთის (ქონების) სასყიდლიანი კეთილსინდისიერი შემძენისათვის ნივთზე (ქონებაზე) საკუთრების ჩამორთმევას და მის ვალდებულებას შეძენილ ქონებაზე მფლობელობა გადასცეს სხვა პირს.